Jose Ortega y Gasset BUNT MAS I INNE PISMA SOCJOLOGICZNE

wykonywane były przez mniejszo o odpowiednich kwalifikacjach, lub przynajmniej przez
mniejszo ci, które przypisywały sobie posiadanie tych kwalifikacji. Masy nie starały si ingerowa
w te zagadnienia; były bowiem wiadome tego, e chc c wzi w nich udział musiałyby, zgodnie
z natur rzeczy, zdoby owe szczególne zdolno ci, a tym samym przestałyby by mas . Znały sw rol
i miejsce w zdrowej dynamice społecznej.
Wracaj c teraz do zjawisk i faktów, o których mowa była na pocz tku, mo emy stwierdzi , i s
one niew tpliwie zwiastunami zmian zachodz cych w postawach mas. Wskazuj na to, e masy zdecydowały
si wysun w społecze stwie na pierwszy plan, zakupuj c lokale, korzystaj c z urz dze
i zaznaj c przyjemno ci, które dot d zarezerwowane były dla bardzo nielicznych. Jest rzecz
oczywist , e na przykład wspomniane wy ej pomieszczenia, ze wzgl du na ograniczon przestrze ,
nie były planowane z my l o tłumie, który obecnie si przez nie przelewa unaoczniaj c nam dobitnie
i namacalnie powstanie nowego zjawiska: masy, która nie przestaj c by mas zajmuje miejsce
mniejszo ci.
Nikt chyba nie b dzie ubolewał nad tym, e wi ksza liczba ludzi czerpie obecnie wi cej
przyjemno ci z ycia ni kiedy , tym bardziej, je li maj po temu ch ci i rodki. Zło tkwi w tym, e
owa podj ta przez masy decyzja o przyswojeniu sobie wła ciwego mniejszo ciom sposobu ycia nie
ogranicza si i nie mo e si ograniczy jedynie do dziedziny przyjemno ci, lecz staje si ogóln cech
naszych czasów. Dlatego te — uprzedzaj c to, o czym b dzie mowa dalej — uwa am, i zmiany
polityczne ostatnich lat zwiastuj nie co innego, jak polityczn dyktatur mas. Stara demokracja
utrzymywała si przy yciu dzi ki liberalizmowi i entuzjastycznej wierze w moc prawa. Jednostka,
posłuszna tym zasadom, musiała narzuci samej sobie, a nast pnie utrzyma , pewn dyscyplin .
Mniejszo ci mogły y i działa pod osłon zasad liberalizmu i przy przestrzeganiu zasad
praworz dno ci. Demokracja i prawo — współ ycie zgodne z normami praworz dno ci, to były
synonimy. Obecnie jeste my wiadkami triumfu hiperdemokracji, w ramach której masy działaj bezpo
rednio, nie zwa aj c na normy prawne, za pomoc nacisku fizycznego i materialnego, narzucaj c
wszystkim swoje aspiracje i upodobania. Fałszem jest interpretowanie nowej sytuacji jako takiej,
w której masy, zm czone polityk , składaj jej prowadzenie w r ce ludzi o szczególnych w tym kierunku
uzdolnieniach. Wr cz odwrotnie. Tak było przedtem, była to demokracja liberalna. Masy zakładały
mniej lub bardziej ch tnie, e mniejszo dzier ca władz polityczn , mimo wszystkich
swych wad i słabo ci, zna si jednak nieco lepiej na sprawach publicznych. Dzisiaj natomiast masy s
przekonane o tym, e maj prawo nadawa moc prawn i narzuca innym swoje, zrodzone
w kawiarniach, racje. W tpi , czy udałoby si znale w dziejach jaki inny okres, w którym tłum
sprawowałby władz w sposób tak bezpo redni jak w naszych czasach. Dlatego te wyst puj ce
obecnie zjawisko nazywam hiperdemokracj .
To samo ma miejsce w innych dziedzinach ycia, a szczególnie w sferze intelektualnej. By mo e
myl si , ale wydaje mi si , e obecnie pisarz, kiedy bierze do r ki pióro, by napisa co na znany mu
gruntownie temat, powinien pami ta o tym, e przeci tny czytelnik, dot d tym problemem nie zainteresowany,
nie b dzie czytał dla poszerzenia własnej wiedzy, lecz odwrotnie — po to, by wyda na
autora wyrok skazuj cy, je li tre jego dzieła nie b dzie zbie na z banaln przeci tno ci umysłu
owego czytelnika. Je li składaj ce si na mas jednostki uwa aj si za szczególnie uzdolnione, to
mamy wówczas do czynienia tylko z bł dem jednostkowym, nie z socjologicznym przewrotem. Dla
chwili obecnej charakterystyczne jest to, e umysły przeci tne i banalne, wiedz c o swej przeci tno ci
i banalno ci, maj czelno domaga si prawa do bycia przeci tnymi i banalnymi i do narzucania
tych cech wszystkim innym. W Ameryce Północnej powiada si : by innym to by nieprzyzwoitym.
Masa mia d y na swojej drodze wszystko to, co jest inne, indywidualne, szczególne i wybrane. Kto
nie jest taki sam jak wszyscy, kto nie my li tak samo jak wszyscy, nara a si na ryzyko eliminacji.
Oczywi cie, „wszyscy” to wcale nie „wszyscy”. Normalnie rzecz bior c „wszyscy” to cało , na któr
składaj si masy i wyró niaj ce si pewnymi szczególnymi cechami mniejszo ci. Obecnie wszyscy to
tylko masa..
Taka wła nie jest straszliwa prawda o naszych czasach, przedstawiona brutalnie i bez osłonek.
4