Nodra iVakavuvuli na Peresitedi ni Lotu: Spencer W. Kimball

NODRA IVAKAVUVULI
NA PERESITEDI NI LOTU
SPENCER W. K IMBALL

NODRA IVAKAVUVULI NA PERESITEDI NI LOTU
SPENCER W. KIMBALL
Tabaka na
Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai
Salt Lake City, Utah

Ena vakavinavinakataki na veika ko ni tukuna kei na nomuni vakasama
me baleta na ivola oqo. Sa kerei mo ni qai vakauta yani ki na
Curriculum Development, 50 East North Temple Street, Room 2420,
Salt Lake City, UT 84150 – 3220 USA.
Meli-livaliva: cur-development@ldschurch.org
Sa kerei mo ni vola mai na yacamuni, nomuni itikotiko, tabanalevu,
kei na iteki. Vakadeitaka ni sa soli tiko mai na yaca ni ivola. Qai solia
mai na nomuni nanuma kei na vakatutu me baleta na vinaka ni ivola
kei na veitikina eso ena gadrevi me na vakavinakataki.
© 2006 mai na Intellectual Reserve, Inc.
Dodonu kece e taqomaki
Tabaki e Amerika
Vakadonui me Vakavalagi: 8/00
Vakadonui me Vakadewa: 8/00
iVakadewa ni Teachings of Presidents of the Church:
Spencer W. Kimball
Fijian

Lewe ni iVola
iUlutaga Tabana
iVakamacala Taumada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v
iVakaleleka ni iTukutuku Makawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xi
Na Bula kei na Veiqaravi nei Spencer W. Kimball . . . . . . . . . . xv
1 “Meu Bula vata kei Koya ena Dua na Siga” . . . . . . . . . . . . . 1
2 Leqa Vakacalaka se iVotavota? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3 Jisu Karisito: Noqu iVakabula, Noqu Turaga . . . . . . . . . . . 27
4 Na Mana ni Veivosoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5 Na Masu, sa iDewadewa ni Kaukauwa Vakayalo . . . . . . . . 55
6 Na Noda Kila Vakaikeda na iVolanikalou . . . . . . . . . . . . . . 69
7 Na iVakadinadina Yadua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
8 Veiqaravi Ga ka Guilecavi Keda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
9 Vosoti Ira na Tani mai Vu ni Yaloda . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
10 Taqomaki Keda mai na Veivakayarayarataki Ca . . . . . . . . 119
11 Bula Vakavakarau: Vakayagataki ni iVakavuvuli ni Bula
Rawati Koya kei na Vakavakarau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
12 Na Yalodina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
13 Na Talairawarawa ka Lako Mai ena Vakabauta na Kalou . 159
14 “Me Kakua Vei Iko na Kalou Tani Koi Au Duadua Ga” . . . 170
15 E Dodonu Me da Tamata Dauvakarokoroko . . . . . . . . . . 181
16 Na Sigatabu—Me Ka e Rekitaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
17 Na Lawa ni Tiko Savasava . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
18 Na Vakamau e Dokai, Mamarau, ka Gugumatua . . . . . . . 223
19 Vaqaqacotaki ni Noda Matavuvale . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
20 Na Marama ena Lotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
21 Na Parofita ko Josefa Simici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
22 Na iVakatakila: “Na iVakatagi Voqa Yawa,
ka Vadugu ena Veisureti” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
23 iVakatawa ni Qele ni Sipi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
24 Wasea na Kosipeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
iTuvatuva ni Taba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
iDusidusi Vakaivola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
iii

iVakamacala Taumada
Eratou sa tauyavutaka na Mataveiliutaki Taumada kei na
Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua na veivola eso ni Nodra
iVakavuvuli na Peresitedi ni Lotu me vukea na kena vakatitobutaki
na nomuni kila vakavinaka na kosipeli vakalesui mai kei
na nomuni toro voleka yani vua na Turaga ena nodra ivakavuvuli
na parofita edaidai. Ena kena sa vakalevutaka na Lotu na
lewe ni veivola oqo, ko ni na vakasokumuna rawa kina na veivola
vakosipeli eso me baleta na nomuni vuvale.
E lewe ni ivola oqo na ivakavuvuli nei Peresitedi Spencer W.
Kimball, ka a veiqaravi vaka-Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni
Yalododonu Edaidai mai na ika 30 ni Tiseba, 1973, ki na ika 5 ni
Noveba, 1985.
Vuli Yadua
Ena nomuni vulica na ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball mo ni
kerea na veivakauqeti ni Yalotabu. Mo ni nanuma na yalayala nei
Nifai: “Ia ko koya sa vakasaqara matua ena kunea, ka na vakatakilai
vua na veika vuni ni Kalou, ena kaukauwa ni Yalo Tabu”
(1 Nifai 10:19). Tekivuna na nomuni vuli ena masu, ka mo ni
masu tikoga e lomamuni ni ko ni wiliwili tiko.
Ena icavacava ni veiwase yadua, ko ni na raica kina na veitaro
kei na ivolanikalou ena vukei kemuni mo ni kila vakavinaka ka
bulataka na ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball. Sa rawa mo ni
raica taumada ni bera na nomuni wilika na iwase.
Sa rawa mo ni taurivaka talega na idusidusi oqo:
• Vakasaqara na ulu ni vosa kei na malanivosa. Kevaka o ni sa
kunea e dua na vosa o ni sega ni kila vakavinaka, mo ni vakayagataka
na dikiseniri se dua tale na ivurevure mo ni kila vakavinaka
kina na kena ibalebale.
v

IVAKAMACALA TAUMADA
• Mo ni vakasamataka na ibalebale ni ivakavuvuli nei Peresitedi
Kimball. Sa rawa mo ni makataka na veivosa kei na yatuvosa
yadudua e vakauqeta na nomuni vakasama kei na yalomuni.
• Mo ni raitayaloyalotaka na veika o ni sotava ka salavata kei na
ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball.
• Vakanananutaka na veisala e rawa ni taurivaki kina vei kemuni
na ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball. Vakasamataka na sala e
veiwekani kina na ivakavuvuli oqo ki na nomuni leqa se vakatataro.
Vakadeitaka na veika mo ni cakava me baleta na veika o
ni sa vulica.
Veivakavulici mai na iVola Oqo
E rawa me vakayagataki na ivola oqo ena veivakavulici ena
vuvale se ena lotu. Ena vukei kemuni na idusidusi oqo:
Raica matua na Vosa nei Peresitedi Kimball
kei na iVolanikalou
E sa vakarota na Turaga me da vakavulica “walega na nodra
vosa na parofita kei na iapositolo me vaka sa volai tu, io me vaka
sa vakatakila vei [keda] ko koya na Dauveivakacegui, ena vuku ni
nodra masu kei na vakabauta” (V&V 52:9).
Sa nomuni ilesilesi mo ni vukea na nodra kila vakavinaka ka ra
bulataka na kosipeli o ira na tamata ena ivakavuvuli nei
Peresitedi Kimball kei na ivolanikalou. Ni kakua ni vakawalena
na ivola oqo se vakarautaka na lesoni mai na ivola tale eso. Ni
taurivaka vakatabakidua e dua na gauna ni lesoni me wiliki kina
na ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball ena ivola oqo ka me veivosakitaki
na kedra ibalebale kei na kena bulataki.
Vakayaloqaqataki ira na vakaitavi me ra vulica na veiwase oqo
ni bera na lesoni ena Sigatabu ka me ra kauta tiko na ivola oqo
ki Lotu. Ni ra vakayacora vakakina, era na vakavakarau vakavinaka
kina ka veivakavukui vakaira.
Vakasaqara na Veidusimaki ni Yalo Tabu
Ena nomuni masulaka mo ni vukei ka vakavakarau vagumatua,
ena dusimaka na nomuni sasaga na Yalo Tabu. Ena vukei kemuni
o Koya mo ni vakamatatataka na veitiki ni iwase yadua ka na vakayaloqaqataki
ira eso me ra kila vakavinaka ka bulataka na kosipeli.
vi

vii
IVAKAMACALA TAUMADA
Ni ko ni sa veivakavulici, mo ni masu ena yalomuni me na salavata
kei na nomuni vosa kei na veivosaki ni kalasi na kaukauwa
ni Yalotabu. E kaya o Nifai, “Ia ko koya sa vosa ena kaukauwa ni
Yalo Tabu, na kaukauwa ni Yalo Tabu ena vakadewa ki na yalodra
na luve ni tamata” (2 Nifai 33:1; raica talega V&V 50:13–22).
Vakavakarau mo ni Veivakavulici
Na veiwase ena ivola oqo era sa tuvanaki tu me na vukea na
nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Sa rawa talega mo ni
taurivaka na idusidusi oqo:
1. Vulica na iwase ni ivola. Vulica ena masumasu na wase ni
ivola mo ni yalodei kina ena nomuni kila vakavinaka na ivakavuvuli
nei Peresitedi Kimball. Ko ni na veivakavulici ena yalodina
cecere kei na kaukauwa ena kena vakauqeti kemuni na
nona vosa (raica V&V 11:21). Ni ko ni sa wiliwili tiko, mo ni
nanuma na veika era gadreva o ira ko ni vakavulica tiko. Sa
rawa mo ni makataka na tikina ko ni kila ni na vukei ira. Mo ni
kila na ulutaga lalai katabuto ni iwase. Era tuvanaka na veivakasama
bibi ena iwase.
2. Digitaka na tikina cava mo ni vakayagataka. Na lewe ni veiwase
yadudua e levu cake mai na kena o ni rawa ni vakavulica
ena dua na lesoni. Kakua ni saga mo ni vakaotia na wase taucoko,
ia mo digitaka ena masumasu na tikina eso ko ni kila
ena vukei ira vakalevu o ni vakavulica.
3. Digitaka na iwalewale mo ni vakavuvulitaka kina na
lesoni. Ko ni na vakavurea na vakarorogo matua, ena itekivu
ni lesoni, na nomuni rawa ni wasea e dua na ka o ni a sotava
se kerea e dua na lewe ni kalasi me wilika e dua na italanoa
mai na itekivu ni iwase se raica e dua na iyaloyalo ena iwase o
ya. Mo qai taroga, “Na cava e vakavulica tiko na italanoa (se
iyaloyalo) oqo me baleta na ulutaga ni iwase oqo?” Sa rawa
talega mo ni tekivuna na lesoni ena kena wiliki e dua na ivolanikalou
se dua na vosalaveti mai na iwase se lagati e dua na
sere. E vakasama yaga talega na nodra kila na lewe ni kalasi na
ulu ni vakasama ni lesoni.
4. Digitaka na sala ni kena vakaturi na veivosaki. Oqo na vanua e
dodonu mo ni vakayagataka vakalevu kina na gauna ni lesoni.

IVAKAMACALA TAUMADA
Raica lesu na vakatutu ni kena liutaki na veivosaki veivakavukui
ena tabana viii–ix ni ivola oqo. Sa rawa mo ni vakayagataka
na taro mai na “Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici” ena icavacava
ni iwase. Sa rawa mo ni vakarautaka toka eso na
nomuni taro vakataki kemuni. Taroga na veika ena vukei ira ko
ni vakavulica tiko:
• Vakaraica na veika e vakavulici tiko. Na veitaro vakaoqo ena
vukei ira na lewe ni kalasi me ra kunea ka kila vakavinaka na
itukutuku taleitaki ni ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball.
Kena ivakaraitaki, ni ko ni sa kunea rawa e dua na vosalaveti
taleitaki, sa rawa mo ni taroga, “Na cava eso na ulu ni vosa
se malanivosa ena vosalaveti oqo?” se “Na cava na ulutaga ni
vosalaveti oqo?”
• Vakasamataka na kena ibalebale. Na veitaro vakaoqo ena
vukei ira na lewe ni kalasi me ra kila vakavinaka sara na ivakavuvuli
nei Peresitedi Kimball. Kena ivakaraitaki, “Na cava
o ni nanuma kina ni bibi na ivakavuvuli oqo? Se “Na cava o
ni nanuma se vakila me baleta na vosalaveti oqo?” se “E
vakaibalebale vakacava vei kemuni na ivakavuvuli oqo?”
• Me veiwaseitaki na veika a sotavi. Na veitaro vakaoqo ena
vakayaloqaqataki ira na lewe ni kalasi me ra semata na veika
a tukuna o Peresitedi Kimball me baleta na nodra bula yadudua.
Kena ivakaraitaki, “Na veika cava o ni sa sotava ka
baleta tiko na veika a kaya o Peresitedi Kimball?”
• Bulataki ni veika sa vakavulici. Na veitaro vakaoqo ena vukei
ira na lewe ni kalasi me ra vakasamataka na sala me ra bulataka
kina na ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball. Kena ivakaraitaki,
“Na veika cava e vakayaloqaqataki keda tiko kina o
Peresitedi Kimball me da cakava? Na sala cava me da bulataka
rawa kina na veika e a kaya?”
5. Digitaka na iwalewale ni vakacavari ni lesoni. Sa rawa mo
ni raica lesu vakalekaleka na lesoni se kerea e dua se rua na
lewe ni kalasi me vakayacora vakakina. Ena veivakauqeti ni
Yalotabu mo ni vakadinadinataka na ivakavuvuli sa veivosakitaki
oti. Sa rawa talega mo ni sureti ira eso me ra wasea na
nodra ivakadinadina. Vakayaloqaqataki ira o ni vakavulica me
ra vakamuria na nodra dau vakauqeti mai vua na Yalotabu.
viii

ix
IVAKAMACALA TAUMADA
Ni ko ni vakavakarau mo ni veivakavulici, sa rawa mo ni taurivaka
na vakasama mai na Veituberi, Me iLutua ni Noda Bula
(36123), tikina B, ena wase 14, 16, 28 kei na 29; se mai na
Teaching Guidebook (34595).
Vakayacori ni Veivosaki Veivakavukui
Na idusidusi oqo ena vukei kemuni mo ni vakayaloqaqataka
ka vakayacora na veivosaki veivakavukui:
• Vakasaqara na veidusimaki ni Yalo Tabu. Ena rawa ni vakauqeti
kemuni mo ni taroga eso na taro se mo vakaitavitaki ira eso
ena veivosaki.
• Vukei ira na lewe ni kalasi me ra raica matua na ivakavuvuli nei
Peresitedi Kimball. Me ra wilika na nona vosa me vakavurea na
veivosaki ka sauma na taro eso. Muataka donu na veivosaki sa
lako tani mai na ulutaga se vakasama cala se kaukauwa.
• Ni sa gadrevi, wasea na veika eso sa sotavi ka baleta tiko na ivakavuvuli
ena iwase.
• Vakayaloqaqataki ira na lewe ni kalasi me ra wasea na nodra
nanuma, taro, ka veivakavulici vakaira (raica V&V 88:122).
Kena ivakaraitaki, sa rawa mo ni kerei ira me ra soli vakasama
ki na veika era kaya eso vei ira, se mo ni taroga e dua na taro
vei ira eso na lewe ni kalasi.
• Kakua ni leqataka ni sega ni saumi mai vakatotolo na taro. Sa
kena ivakarau vei ira o ni vakavulica me ra dau vakasama mada
se raica na nodra ivola ni bera ni ra wasea mai na nodra
nanuma, ivakadinadina, kei na veika era sa sotava.
• Vakarorogo sara vagumatua, ka tovolea mo ni kila vakavinaka
na nodra vakasama yadudua. Mo ni dau vakavinavinakataka na
nodra cau.
• Ni ra dau soli vakasama eso, sa rawa mo ni vola ena papanivolavola
se kerea e dua me vola.
• Vakayacora eso na iwalewale vou me ra vakaitavi kina ena veivosaki
na lewe ni kalasi. Kena ivakaraitaki, sa rawa me ra veivosakitaka
vakailawalawa na taro eso se kei koya e toka tikivi ira.
• Sa rawa mo ni lesia taumada e dua se rua na lewe ni kalasi.
Kerea me rau vakavakarau mai ki na kalasi me rau sauma e dua
vei ira na taro o ni sa vakarautaka.

IVAKAMACALA TAUMADA
• Kakua ni tinia koso e dua na veivosaki vinaka, me baleta ga na
nomuni vinakata mo ni vakacavara taucoko na veika o ni sa
vakarautaka. Na ka ga e bibi duadua o ya me ra vakila na lewe
ni kalasi na veivakauqeti ni Yalotabu ka vakatataki cake vagumatua
ena nodra bulataka na kosipeli.
iVakamacala ni iVurevure e Cavuti tiko ena iVola Oqo
Na ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball ena ivola oqo era vosalavetaki
sara ga mai na ivurevure eso. Na veivosa lavetaki oqo era
sa volai tu ga na kedra ivakatakilakila ni veilutuki ni rorogo,
sipeli, matanivola lelevu, kei na kena parakaravutaki na ivurevure
taumada vakavo ga ke sa veisautaki na lewena se iwalewale
ni kena tabaki me rawarawa kina na kena wiliki. Ena vuku ni ka
oqo, ko ni na raica kina eso na duidui lalai ena lewe ni ivola.
E dau vakayagataka talega o Peresitedi Kimball na vosa eso me
vakataka na tagane, tamata, se kawatamata ni tukuni ira tiko
na tamata kecega, na tagane kei na yalewa. E dau vakawasoma na
nona vakayagataka na koya ni tukuni rau tiko na tagane kei na
yalewa. Oqo e dua na ivakarau ni ivosavosa ena nona gauna. E
dina ga ni tiko na duidui ni itautau ni veivosa oqo kei na kena sa
taurivaki tiko ena gauna oqo, na ivakavuvuli nei Peresitedi
Kimball sa baleta na tagane kei na yalewa.
x

iVakaleleka ni
iTukutuku Makawa
Na ivola oqo e sega ni ivolatukutuku makawa; ia, e umani kina
na ivakavuvuli ni kosipeli e vakatavulica o Peresitedi Spencer W.
Kimball. Na itukutuku ni veigauna ka vola toka oqo sa ivakaleka
ni itukutuku makawa ni nona bula kei na ituvatuva ni nona ivakavuvuli.
E sega ni okati kina e vuqa na veika bibi sa yaco ena itukutuku
ni Lotu kei na veika raraba. E sega talega ni okati kina e
vuqa na veika bibi a yaco ena bula nei Peresitedi Kimball, me
vakataka na nodra a sucu na luvena.
1895, 28 ni Maji Sucu o Spenser Woolley Kimball mai Salt
Lake City, Utah vei rau o Andrew Kimball
kei Olive Wolley Kimball.
1898, Me Toki vata kei na nona matavuvale ki
Thatcher e Arizona, na vanua a laki vakatulewa
kina o tamana ena iTeki o
St. Joseph me 26 na yabaki.
1906, 18 ni Okotova Mate o tinana.
1907, June Vakamau o tamana vata kei Josephine
Cluff.
1914, Okotova Tekivu na nona veiqaravi vakadaukaulotu
tudei ena Tabana ni Kaulotu ena
iWasewase e Loma kei Amerika. A kacivi
taumada ki na Tabana ni Kaulotu e Swiss
kei Jamani ia a sega ni lako rawa ena
vuku ni iMatai ni iValu Levu.
1916, Tiseba Vakacavara na nona kaulotu tudei. Oti ga
vakalailai a laki vuli sara ki na Univesiti e
Arizona.
1917, 16 ni Noveba Vakamau vata kei Camilla Eyring
xi

IVAKALELEKA NI ITUKUTUKU MAKAWA
1918 Kacivi me vunivola ni iteki ena iTeki o
St. Joseph. Cakacaka vakavunivola ka liga
ni ilavo ena baqe.
1923 Lewena na iSoqosoqo ni Rotary, e dua na
isoqosoqo dauveivukei ka a laki veiqaravi
kina me 20 na yabaki, okati kina na nona
laki kovana ni tikina.
1924, 31 ni Okosita Mate o tamana. Oti toka e dua na
macawa, ena kena sa yaco e dua na veisau
ena mataveiliutaki ni iteki, a kacivi
kina o Spencer me ikarua ni daunivakasala.
Tabaki me bete levu mai vei
Peresitedi Heber J. Grant, na ikavitu ni
Peresitedi ni Lotu.
1927 Vakatikori me peresitedi ka manidia ni
Kimball-Greenhalgh Realty kei na Kabani
ni Inisua.
1938, 20 ni Feperueri Kacivi me peresitedi ni iTeki o Mount
Graham.
1943, 7 ni Okotova Tabaki me iApositolo mai vei Peresitedi
Heber J. Grant.
1948 Tauvi koya e dua na mate ni uto kaukauwa,
ia a bula mai kina.
1950 Yali na rorogo ni domona mai na dua na
mate levu ni domo. A vakalesui tale na
rorogo ni domona ni oti e dua na veimasulaki
ni matabete.
1957 Sele na domona ena vuku ni kenisa; a
seleti laivi e rua na nona sala wa.
1969 Tabaki na The Miracles of Forgiveness.
1970 Vakatikori me Peresitedi Vakatawa ni
Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua.
1972, 12 ni Epereli Vakayacori vua na veisele ni uto.
xii

IVAKALELEKA NI ITUKUTUKU MAKAWA
1972. 7 ni Julai Vakatikori me Peresitedi ni Kuoramu ni
iApositolo Le Tinikarua.
1973, 26 ni Tiseba Mate o Peresitedi Harold B. Lee.
1973, 30 ni Tiseba Vakatikori me Peresitedi ni Lotu i Jisu
Karisito ni Yalododonu Edaidai, iMatai
ni Daunivakasala o Peresitedi N. Eldon
Tanner kei Peresitedi Marion G. Romney
me iKarua ni Daunivakasala ena
Mataveiliutaki Taumada.
1974, 19 ni Noveba Vakatabuya na Valetabu e Washington
D.C.
1975, 3 ni Okotova Tekivutaka na tuvanaki vou ni iMatai ni
Kuoramu ni Vitusagavulu.
1976 Vakatulewataka na kena vakacurumi e rua
tale na ivakatakila ki na Mataniciva Talei.
E muri e a qai laki okati ki na Vunau kei
na Veiyalayalati me wase 137 kei na 138.
1977, 24 ni Okosita Vakatabuya na vanua o Poladi me vakayacori
kina na cakacaka ni Lotu—na isevu
ni veisiko mai vua e dua na Peresitedi ni
Lotu ena loma ni iLati Kaukamea (Iron
Curtain) me vaka a kilai tu kina e liu.
1978, 8 ni June E a solia vata kei rau na nona daunivakasala
ena Mataveiliutaki Taumada e dua na
ivakaro raraba vakaivola ni kena vakaraitaki
e dua na ivakatakila me sa vakatikori
na veivakalougatataki ni matabete vei ira
taucoko na lewenilotu kilikili, se cava ga
na kedra ituvaki se roka.
1978, 30 ni Okotova Vakatabuya na Valetabu e Sao Paulo
Brazil.
1979 Vakatulewataka na kena tabaki na
iVolatabu ni YDE (LDS) ni King James.
xiii

IVAKALELEKA NI ITUKUTUKU MAKAWA
1979, 24 ni Okotova Vakatabuya na Were ni iVakananumi kei
Orson Hyde mai Jerusalemi.
1980 Vakatulewataka na kena tauyavutaki na
cokotivata ni veisoqoni ni lotu, o ya na
soqoni ni sakaramede, soqoni ni matabete
ni tabanalevu, soqoni ni iSoqosoqo
ni Veivukei, kalasi ni Goneyalewa,
Matawilivola ni Sigatabu, kei na Lalai ena
loma ga ni dua na tolu na auwa ena
Sigatabu ka sega ni vakayacori yadudua
ena loma ni macawa.
1980, 27 ni Okotova Vakatabuya na Valetabu e Tokio Japani.
1980, 17 ni Noveba Vakatabuya na Valetabu e Seattle
Washington.
1981 Vakatulewa ena kena tabaki na ilavelave
vou ni ivolatolu, kei na kena ivakamacala
e botona kei na idusidusi.
1981, 23 ni Julai Kacivi Peresitedi Gordon B. Hinckley me
ikuri ni daunivakasala ena Mataveiliutaki
Taumada.
1981 ki na 1985 Vakatulewa ena kena vakatabui e 17 na
valetabu.
1982, 3 ni Okotova Vakaraitaki raraba na ulutaga lailai ni
iVola i Momani—“E Dua Tale na
iVakadinadina kei Jisu Karisito.”
1982, 2 ni Tiseba Tuvanaka vou na Mataveiliutaki Taumada,
me iMatai ni Daunivakasala o Peresitedi
Marion G. Romney, me iKarua ni
Daunivakasala ko Peresitedi Gordon B.
Hinckley.
1984 Tauyavutaki na Mataveiliutaki ni
iWasewase.
1985, 5 ni Noveba Mate mai Salt Lake City, e Utah.
xiv

Na Bula kei na Veiqaravi nei
Spencer W. Kimball
Ena dua na yakavi ni vula ikatakata ena itekivu ni yabaki 1900, e
a laki cegu vakalekaleka o Orville Allen ena vale nei Andrew
Kimball me laki solia kina eso na papukeni, erau a rogoca sara na
voqa ni lagasere nei Spencer na luvei Andrew ni loba sucu tiko. A
kaya sara o Baraca Allen vei Andrew, “E rairai e marau tiko o nomu
cauravou.” A sauma mai o Andrew: “Io, o koya e dau mamarau tu
ga. O koya e dua na gone savasava ka dau muria na veika au tukuna
vua. Au sa soli koya vua na Turaga kei na Nona cakacaka. Ena yaco
o koya me dua na tamata cecere ena loma ni Lotu.” 1
Mai na loma ni veiyabaki ni vakavakarau, e a yaco vakaidina o
Spencer me dua na tamata cecere. E a sega walega ni a vakarautaka
tiko na Turaga e dua na turaga daunibisinisi, se iliuliu ni
vanua, se dua na daunivakatulewa, se dua na dauvolaivola, se
dua na qasenivuli—e dina ga ni na rawa ni tamata yaco ni veika
oqo. Sa vakarautaka tiko na Turaga e dua na tama, e dua na peteriaki
ni nona matavuvale, e dua na iapositolo ka parofita, ka dua
na peresitedi ni Nona lotu.” 2
iYausoli
E a veiqaravi sara vakalevu na matavuvale nei Spencer W.
Kimball ena Lotu vakalesui mai. Oi rau na tubuna ena yasana
ruarua erau a rogo talega ena cakacaka taumada ni gauna oqo. A
kacivi o Heber C. Kimball ki na Kuoramu ni iApositolo Le
Tinikarua ena gauna a tauyavutaki kina ena 1835. E a qai laki veiqaravi
vaka-iMatai ni Daunivakasala vei Peresitedi Brigham Young
ena ruasagavulu vakacaca na yabaki ka a italai gugumatua ni
Turaga ena gauna taucoko ni nona veiqaravi. Na tukai Spencer o
Edwin D. Woolley mai na yasana vei tinana ka a lewena taumada
na Pennsylvania Quaker e a qai ciqoma na kosipeli ena gauna nei
Josefa Simici. A yaco me dua na bisopi dokai ena Buca o Salt
Lake. E a veiqaravi talega vakamanidia ni veika vakabisinisi nei
xv

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
Brigham Young ena so na gauna. Na veiqaravi nei Bisopi Woolley
me baleti ira na dravudravua kei na nona yalodina ena cakacaka
ni kosipeli sa iyausoli e drodrovi ira na nona kawa.
Na bui Spencer o Ann Alice Gheen Kimball “e a dua na
marama yalodina, . . . mamadua e matanalevu, e marama
wadrovu ka rawarawa tu ga na irairai ni matana, ka dau lomani
ira na vakaloloma kei na tauvimate.” 3 E a ikatolu ni luvena tagane
o Andrew Kimball. Na ikarua ni bui Spencer o Mary Ann Olpin
Woolley, e marama ni Igiladi ka a tinadratou e tinikadua na gone,
na ikaono vei iratou o Olive.
E a vakamautaki Olive Woolley o Andrew Kimball ena ika 2 ni
Feperueri, 1882, e Salt Lake City, ka rau a laki vakaitikotiko kina.
Ni oti toka vakalailai e tolu na yabaki, e a ciqoma o Andrew e dua
na veikacivi me biuta na nona vuvale ka laki veiqaravi yani ki na
Tabana ni Kaulotu ni Vanua Vakaitaukei e Amerika, ena vanua ka
sa kilai tu oqo me ko Oklahoma. Ni oti e rua veimama na yabaki
ni nona kaulotu tudei, e a qai kacivi me vakatulewa ena tabana ni
kaulotu o ya. Na veikacivi vou o ya sa rawa kina vua me vakaitikotiko
ga ena nona vale, ia, ena tini na yabaki ka tarava e a vakaitikotiko
e Utah vata kei nona matavuvale ena gauna e liutaka tiko
kina na tabana ni kaulotu ena ivola kei na veisiko ki na vanua o ya.
Na veiqaravi nei Andrew ena tinikarua na yabaki ena Tabana ni
Kaulotu ni Vanua Vakaitaukei e Amerika e a tarava sara yani e dua
tale na veikacivi, ia ena gauna oqo me laki vakaitikotiko ki na
Buca o Gila ena ceva e loma kei Arizona. E kea me na laki peresitedi
ni iteki ni nodra itikotiko na Yalododonu Edaidai ni vanua
o ya, ka a tauyavutaki me iTeki o St. Joseph. Ena 1898, eratou a
sokumuna na nodratou iyaya o Andrew kei Olive kei iratou na
ono na luvedrau (okati kina o Spencer ni se yabaki tolu tiko) ka
ratou lakova yani e 600 na maile ena ceva kei Salt Lake City.
iTabagone
E a sucu o Spencer Woolley Kimball ena ika 28 ni Maji 1895,
na ikaono vei iratou na lewe tinikadua na luvedrau o Andrew kei
Olive Kimball.
Ena nona vakananuma lesu na veitokaitua kei Arizona ena
gauna ni nona cauravou, a vola kina, “Oqo e dua na vanua dra-
xvi

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
O Andrew kei Olive Kimball ena 1897 kei iratou na luvedrau (mai na imawi ki na
imatau): Ruth, Gordon, Alice, Clare, Spencer (e tene tiko vei Andrew), kei Delbert.
vuisiga, ia e a vuavuaivinaka sara mai na nodra cakacaka vagumatua
na daucakacaka.” 4 E a nanuma talega: “Keitou a laki tiko
ena dua na lomanibai lailai ni teitei ena ceva ni mua kei Thatcher
e Arizona. E a laki toka sara na neitou vale ena kena tutu ka rabailevu
yani na vanua ni teitei ki na ceva kei na tokalau. Ena daku
ni vale e a tiko kina na toevu, na pamu, na qaqi ni cagi, e dua na
taqe kau levu ni meitou wai, na volau ni iyaya ni cakacaka, ka qai
tiko yani vakalailai e muri e dua na ibinibini buka levu. Ka toka
tikiva sara yani na bai ni vuaka, na bai ni ose, na ibinibini co
madu, kei na lololo qereni.” 5
E a vulica taumada mai vei rau na nona itubutubu o Spencer
na lesoni bibi ni kosipeli. “Au nanuma sara niu se cauravou lailai,”
a kaya, “niu dau salavata tu kei tinaqu ena gaunisala kuvu ki
na vale nei bisopi ena dua taucoko na siga ni keitou dau laki
sauma na neitou ikatini ena manumanu kei na vuata. Ni keirau
sa taubale tiko au a kaya, ‘A cava e daru kauta tiko kina na yaloka
vei bisopi?’ A sauma mai o koya, ‘Baleta ni oqori na ikatini ka ni
dau ciqoma o koya na ikatini e nona na Tamada Vakalomalagi.’ E
a qai talanoataka o tinaqu ni ra dau kau mai na yaloka ena vei-
xvii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
Na cauravou o Spencer W. Kimball (imawi)
vata kei Clarence Naylor, e dua na itokani gonetagane,.
yakavi, me dua e biu ena basikete lailai kei na vo ni ciwa e dau
biu ena basikete levu.” 6
Na ivakaraitaki ni cakacaka yalodina nei Andrew Kimball e dau
vakauqeta sara na bula nei Spencer, ka a kaya: “Na imatai ni noqu
kila rawa na cakacaka ni dua na peresitedi ni iteki au raica vei
tamaqu. . . . Au vakabauta ni nona qaravi ira na nona tamata o
tamaqu sa vua ni veivakalougatataki ki vua mai vei Peresitedi
Joseph F. Smith, ka a yalataka ni ko ira na tamata ena Buca o Gila
era na “raici koya cake, me vakataki ira ga na gone vei tamadra.’
E dina ga niu a sega ni ciqoma taumada na nona ivakaraitaki, ia
na ivakarau ni nona bula sa mai vua e dua ka kilikili kaya me
peresitedi ni iteki.” 7
Eratou matavuvale rakorako na Kimball. “Keitou a sega ni kila
ni keitou dravudravua,” a kaya o Spencer. “Keitou nanuma ga ni
vinaka tu na neitou bula.” 8 Eratou cula ga na nodratou isulu kei
na kena e veisolitaki sobu mai. E rawarawa tu ga na kakana eratou
dau vakarautaka, o ya na lewe ni manumanu kei na vuata eratou
tea ga.
xviii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
E dau veivuke o Spencer ena lomanibai ni teitei. “Au dau
pamutaka ga na wai e ligaqu meu vakasuasuataka kina na iteitei,”
a kaya, “kau sa kila sara na loba sucu, samaka na kau vuata, vakavinakataka
na bai, kei na cakacaka tale eso. E a rua tiko na tuakaqu
qase, kau siqema rawa ni rau dau taura ga na cakacaka
rawarawa ka solia vei au na kena e dredre. Ia au sega ni cudruvaka;
e vaqaqacotaki au ga.” 9 Ni se qai yabaki ciwa o Spencer sa
tekivu wiligusutaka na Yavu ni Vakabauta, na Vunau e Tini, kei na
vuqa na sere mai na ivolanisere ni Lotu ni dau loba sucu tiko ka
vagunuvi ira na ose ena veisiga yadua.
A leqa o tinana, ena gauna sa yabaki tinikadua kina o Spencer.
Oqo e a dua sara ga na veivakatovolei levu ni se qai tubucake
tiko. E a vakasamataka se na bula vakacava na matavuvale. “Ia au
a qai kila rawa,” e a kaya, “me vaka au sa kila tu mai ena levu na
gauna, ni sa rawa vua e dua me vosota na veika kece.” 10 E a qai
yaco, me vakamau tale o Andrew Kimball, ka sa mai tinai Spencer
vakacabecabe kina o Josephine Cluff. Era dau kacivi koya na
nona itokani ena yaca, “Josie,” ena sega ni rawa me na taura sara
na itutu nei Olive ena bula nei Spencer, ia na nona bula gugumatua
kei na vosota e a vaqaqacotaka vakavinaka na matavuvale
nei Kimball.
Ni se cauravou voli, e a sega walega ni vulica o Spencer na
cakacaka vakaukauwa ena vanua ca ia a vulica talega eso na cakacaka
ka a vakarautaki koya ki na veiqaravi cecere ena veisiga mai
muri. E a vulica me daulagasere ka liutaka na sere ka digitaki me
daunisere ni iteki ni se qai yabaki 15. E dina ga me vaka e tukuna
o koya ni “qaqalo ni liga leleka ka levulevu,” 11 ia a vakamatautaki
koya tikoga, ena nona vulica na ikabakaba ka tabaka na piano. E
a kila vinaka sara me yacova ni sa kila rawa ni vakatagitaka na
sere ka vakaitavi talega ena mata ivakatagi. Ni oti toka e vica na
yabaki, erau a cakacaka vata kei Elder Harold B. Lee me rau dau
ni ivakatagi ena nodra bose ni veimacawa na Kuoramu ni
iApositolo Le Tinikarua.
E a vuli bera o Spencer mai vei ira tale eso, me vaka e tukuni
toka oqo: “E kaya o tinai Spencer ni o ira na gone era se bera sara
ni ra yalomatua me ra laki vuli me yacova ni ra sa yabaki vitu, o
xix

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
koya gona ni sa oti e dua na yabaki sa qai laki vuli bera o Spencer
mai vei ira na gone tale eso. . . . Ni sa sigalevu tutu e dau ciciva
sivita e tolu na iyatu vale mai koronivuli ki na nodratou me laki
vagunuvi ira na manumanu, vakania na vuaka, ka me vakasigalevu.
Ena dua na siga a kaya o tinana, “Oqo se qai vakacagicagi
ga, na cava o sa mai cakava e vale? Se bera na sigalevu tutu! E a
cici lesu ki koronivuli ena taqaya ka raica ni ra sa lesu ki loma na
nona lewe ni kalasi ni sa oti na vakacagicagi. Era a dredrevaki
koya taucoko—vakavo ga o qasenivuli, ka a tukuna e kea ki na
kalasi ni sa liutaki ira na vo ni kalasi rua o Spencer ka sa na toso
cake vei ira era yabaki vata.” 12
Ni mai cava na vuli taumada o ya, e a laki vuli o Spencer ena
koronivuli ni Lotu na Gila Academy. E a rawata e dua na isausau
vinaka e kea, vakaitavi ena qito, ka a dua ka vakaitutu ena
koronivuli.
Sa toso cake talega na nona kila ena Lotu ka voleka ni dau tiko
ena veisoqoni kece. E dau vakaliuca na ilesilesi vakamatabete, me
vaka a tukuni eke: “Sa nodra itavi talega na dikoni ena veivula ni
bera na siga ni lolo me ra vodo ose yani kei na qiqi ki na veivale
yadua me ra vakasokumuna mai na isolisoli ni lolo me baleti ira
na lewe ni Lotu dravudravua. Era sa qai kauta yani na isolisoli oqo
vua na bisopi—o ya na vuata tawaitavaya, falawa, papukeni, denioni,
ka so na gauna e limasagavulu na sede se ilavo lalai tale eso.
E maqusa o Andrew na vakavulica na nona cauravou ena nona
itavi me kakua ni dua na ka e tarovi Spencer ena nona vakasokumuni
ena siga o ya. Sa dau galala tale tu ga na nodratou ose kei
na qiqi na Kimball me ra vakayagataka ena cakacaka ni kuoramu
ni dikoni. Sa dau gole duadua ga o Spencer ena itavi o ya, kevaka
e sega ni yaco mai o nona itokani ni vakasokumuni.” 13
Me ikuri ni nona cakacaka e vale, koronivuli, kei na ilesilesi
ena Lotu, sa dau vunivola talega nei tamana. E dau vola ivola sara
vakalevu o Andrew, e rauta ni ono ena dua na siga. E dau vakarorogo
ga vua o Spencer ka qai taipataka na ivola.
Na veika a sotava o Spencer ni se cauravou e vakavulica vua na
yaga ni cakacaka, e dua na ivakavuvuli e a bulataka ka vakatavulica
ena nona bula taucoko. Ni oti e vuqa na yabaki ni sa mai dua
na iApositolo ni sa yabaki vitusagavulu vakacaca, sa dau vakila
xx

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
ena so na siga oqori, ka vola kina: “Au a tekivu ena yalorarawa
kau sa lomatarotarotaka na noqu cakacaka ena siga o ya, ia . . .
sa vaka ga meu sa kauwai vakalevu ga ki na noqu cakacaka kau
sa guilecavi au ka yaco kina me dua na siga vinaka.” 14
Veiqaravi ni Kaulotu
Ena 1914, e a vakaivola o Spencer mai na Gila Academy, ka
nanuma me na laki vuli ki na Univesiti e Arizona ena vula itubutubu.
Ena siga ni soli ivola, e a qai vakaraitaka kina o Andrew
Kimball ni sa na kacivi tiko o Spencer me laki kaulotu.
Ena nona vakavakarau ki na kaulotu, e a laki cakacaka o
Spencer e Globe e Arizona me dau qaravi bulumakau. Oqo na
imatai ni gauna me laki vakaitikotiko kina ena taudaku ni nodra
koro na Yalododonu Edaidai ena Buca o Gila. E a raica rawa ni
kevaka ena sega ni tudei tiko ena nona ivakarau dina, ena rawa
me vecei me laki maliwai ira tiko na tamata e dua tani na nodra
ivakarau mai vei koya. Era a rokovi koya na nona itokani vakacakacaka.
Ni oti na vula ikatakata, e a vakarautaka o nona iliuliu
dau kana sika, ka sega ni lewenilotu e dua na kana vata me baleti
Spencer ka lolomataka vua e dua na kaloko koula ni liga.
Mai na Okotova 1914 ki na Tiseba 1916, e a veiqaravi vakadaukaulotu
tudei kina o Spencer ena Tabana ni Kaulotu ni iWasewase
e Loma, ka tiko na kena valenivolavola liu e Independence e
Missouri. Oqo na vanua vata ga eratou a veiqaravi kina o tamana,
tinana vakacabecabe, kei na dua vei iratou na tuakana.
E a dua na gauna ni tubu vakayalo na gauna a kaulotu tudei
tiko kina o Elder Kimball ena buturara ni kaulotu. E a sotava na
veidredre vakayago. E a vakasalataka o nona peresitedi vei rau na
daukaulotu me rau kere kakana ka vakarurugi mai vei ira erau
vakavulica. Ena vuku ni ka oqo, sa dau moce vakaca tu ga kina o
Elder Kimball ena so na vale lalai ena veikau kei Missouri, ka
vakasosataki na nona moce ena navanava se kutu ni tana ka katilaki
koya na namu. E sotava vakavuqa na walokai, ka sa dau kania
ga na veika e soli vua.
E cakacaka dredre sara na kere curu ki na vale yadudua, ka
dau lailai sara era kauwai mai. Oqo e dua na italanoa ni sala vou
ni veikilai a vakayacora o Elder Kimball:
xxi

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
“Ena nodrau a kaulotu voli e St. Louis e a raica rawa o koya
ena laqa ni katuba e dua na piano, ka kaya yani vua na marama
ka a vakarau sogota mai e matana na katuba, ‘Oqori e dua na
piano totoka.’
“ ‘Keitou se qai volia walega oqo,’ a kaya mai na marama o ya,
ka vaka me tu vakadua.
“ ‘Oqori na Kimball, se vakaevei? Oqori talega na yacaqu. Au rawa
ni vakatagitaka kina e dua na sere ko na rawa beka ni taleitaka.’
“A kurabui o koya, ka kaya, ‘Io, drau curu mai.’
“E a dabe ena idabedabe o Spencer ka vakatagitaka ka lagata,
‘I, Tamaqu.’
“E se kila tu ga o Spencer, ni a sega ni lewena na Lotu na
marama oqo, ia a sega ni baleta ni a sega ni sasagataka o
Spencer.” 15
E a vaqaqacotaki sara na kaulotu nei Spencer mai na veika a
yavutaki ena nona susugi cake mai Arizona: o ya na vakabauta
na Turaga, cakacaka vakaukauwa, yalodina, veiqaravi lo, kei na
solibula.
Vakamau kei na Matavuvale
Ena vula ikatakata ni 1917, ni oti toka e vitu na vula na nona
sa lesu mai o Spencer Kimball ena kaulotu a raica rawa o koya
ena niusipepa e dua na itukutuku. Eratou a toki mai ki na Buca
o Gila ena 1912, o Camilla Eyring vata kei na nona matavuvale,
sa na laki qasenivuli ni cakacaka ni liga ena Gila Academy. Ena
nona a wilika o Spencer ka baci wilika tale, a vakadeitaka e
lomana ni na dua na siga ena vakamautaki Camilla Eyring. E a
“donu sara” na nona sotavi Camilla ni a waraka tiko na basi volekata
na koronivuli o ya, ka vosa rawa sara vua. A dabe tikivi koya
sara ena basi, ka rau mani tomana na veitalanoa, ka a vakadonui
Spencer me laki sikovi koya yani.
E a taleitaka sara vakalevu o tinai Camilla na cauravou o
Spencer Kimball. E dau sureti koya me vakayakavi ni dau laki
raici Camilla tiko yani ena veigauna kece. Ia o Baraca Eyring e
dua ka dau vinakati ira na cauravou vinaka me ra veigadivi kei na
luvena yalewa, a sega ni vakatatao. Ni oti e 31 na siga sa vaka me
xxii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
O Camilla Eyring vata kei Spencer W. Kimball ni vakarau tiko me rau vakamau.
lewe ni vuvale na Eyring o Spencer. Erau a nakita sara me rau
vakamau ia a mani vakataotaka na siga namaki oqo na kena yaco
tiko na iMatai ni iValu Levu. Sa nanuma o Spencer me na tikoga
mai Thatcher e Arizona me waraka na nona rawa ni curu ki na
mataivalu, ka a sega ni rawa me rau gole vakabalavu kina ki na
valetabu e Utah. Erau a qai vakamau vakamatanitu ena ika 16 ni
Noveba, 1917, ia ka rau sa nanamaki tiko me rau vauci ena valetabu
ena kena gauna totolo duadua. E a qai vakavotukanataki na
sasaga o ya ena June ka tarava ena Valetabu e Salt Lake.
Eratou lewe va na luvedrau o Spencer kei Camilla: e tolu na
tagane ka dua na yalewa (o Spencer LeVan, Andrew Eyring,
Edward Lawrence, kei Olive Beth). Erau a vakarautaka vakaitubutubu
e dua na bula ka ra sega walega ni vakila kina na gone na
loloma kei na veikaroni ia sa soli talega kina me ra vakatulewa
vakaiira. A qai kaya vakaoqo e dua vei iratou na nodrau cauravou:
“Ena gauna era vakaitavi kina na gone e koronivuli, ena Lotu
se dua tale na vanua, erau na dau tiko kina na noqu itubutubu,
ka rau solia talega na nodrau iyau. Erau dau vakaraitaka na
nodrau kauwai ka vakacerecerei keitou.
xxiii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
“Ena loma ni neitou matavuvale, e umanaki kina na duavata,
ka sega na veivakasaurarataki. Sa soli vei keitou na ilesilesi ni
vakatulewa. Erau dau veivakalougatataki ka veidusimaki, ia e
sega ni rau veivakaroti.”
E a kaya talega na cauravou vata oqo me baleti tamana:
“Au sega ni kila tale e dua me vakataka na yalololoma nei
tamaqu. E turaga lomasoli ka dau veikauwaitaki vakasivia. Era
dau nanuma na gone ni ra tamata qaqa dauvakatulewa o ira na
itubutubu, ka ra sega ni dau leqa. Ia au dau kila vakavinaka ni
dau gadreva o tamaqu me dau vakacaucautaki se vakavinavinakataki.
E sega ni dua tale na vosa ni vakavinavinaka se kauwai me
vakataka e dau tau mai na nona matavuvale.
“Au sega tale ni kila e dua na ka e dau vakamarautaki koya
vakalevu cake—ni sa vakatakilai vua na nona vakadonuya na
Turaga na nona sasaga—o ya me raica na nona matavuvale na
nona ivakarau ni sasaga me bula dodonu.
“Kevaka meu digitaka o koya me lewai au ena iotioti ni siga, e
sega tale ni dua au na digitaka o tamaqu ga.” 16
Bula Vakacakacaka, Veikacivi Vakalotu,
kei na Veiqaravi Raraba
Ena veitokoni nei Camilla ka sa vauci tu vua na ilesilesi ni
matavuvale, a tekivuna na nona bula vakacakacaka o Spencer me
liga ni ilavo ena baqe. Toso na gauna, a toki mai na baqe ki na
cakacaka vakainisua kei na vakatorocaketaki ni volitaki iyaubula.
Na dredre vakailavo ena gauna ni Dravudravua Levu (1929–39) a
vakayavalata sara vakaca na bisinisi nei Spencer, ia a vorata rawa
na nona matavuvale na leqa levu o ya.
E a mate o tamai Spencer ena 1924, ni oti toka e tolusagavulu
na yabaki na nona a veiqaravi vakaperesitedi ni iteki. Ena gauna
a mai veisautaka kina na mataveiliutaki ni iteki o Peresitedi
Heber J. Grant, na ikavitu ni Peresitedi ni Lotu, e a kacivi kina o
Spencer yabaki 29 me ikarua ni daunivakasala.
Me ikuri ni nona bula vakamatavuvale, rawa ka vakacakacaka,
kei na veiqaravi ena Lotu, e a dauveiqaravi sara vagumatua o
koya vei ira na tamata. E a vukea o koya na kena tavoci na isevu
xxiv

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
ni vale ni walesi e kea. E a gumatuataka sara na nona lewena na
Rotary Club, e dua na isoqosoqo ni veiqaravi, ka yaco sara me
taura na itutu ni kovana ni tikina.
Ena 1938 e a vidai na iTeki o St. Joseph, ka a kacivi kina o
Spencer me peresitedi ni iTeki vou o Mount Graham. Ena nona
rivarivabitaki ira ena liutaka ka rawa ni ra lomacataki koya, erau
a veisiko kina o Spencer kei Camilla vei ira era yalo vakaoqo me
vakayacori na “veivakasavasavataki.”
Ena Sepiteba 1941, ni a veiqaravi tiko vaka-peresitedi ni iteki
o koya, a ravuta na itikotiko o ya e dua na waluvu levu. E a taubi
tikoga na uca ka sa cere cake na Uciwai na Gila ka coka yani na
dobui ki na veigaunisala eso ni itikotiko. Era sa kuitaki laivi ena
dobui na veivale kei na iteitei. Era sa gadreva vakalevu na veivuke
o ira na lewenivanua, ka levu vei ira era lewe ni Lotu,. Ena gauna
sa rogoca kina na vakacaca oqo, e a vakasinaita na nona motoka
ena kakana e solia na Lotu ka gole yani ki na taoni era luvuci. E
a vakarautaka na kena savati na isulu duka. E a vukei ira na dauteitei
me ra vakani na nodra manumanu. Oti ga vakalailai sa yaco
mai e dua na lori ka usana tu mai na kakana kei na isulu. Ena
loma ga ni dua na macawa era sa vakacokotaki vakavinaka o ira
era a vakaleqai vakaca sara ena waluvu. Era a dodoliga yani na
lewe ni Lotu ena lomasoli cecekia. E a liutaka o Spencer na kena
laurai na leqa kei na kena votai na iyau. Mai na veika kece oqo, e
a veitaratara vakavoleka sara tiko kina vata kei Elder Harold B.
Lee ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua, ka nona ilesilesi
talega na qaravi ni parokaramu ni welefea.
Na Cakacaka Vakaiapositolo
Ena ika 8 ni Julai, 1943 e a qiriti Spencer ena nona vale o
Peresitedi J. Reuben Clark Jr. ena Mataveiliutaki Taumada. A kaya
ni sa kacivi o Spencer me vakatawana e dua vei rau na itutu e lala
tiko ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. A qai kaya kina
vakaoqo o Spencer: “Isa, Baraca Clark! E sega ni o au? Oi au beka
kemuni? E dua beka na cala. Au kila niu a rogoci kemuni cala....
E sega ni rawa. Au tamata malumalumu ka lailai ka sega ni vuli
vinaka ka guce.” 18 A qai vakadeitaka o Spencer vei Peresitedi
xxv

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
Na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ena 1958. Tucake, imawi ki na imatau:
Delbert L. Stapley, Marion G. Romney, LeGrand Richards, Richard L. Evans, George Q.
Morris, kei Hugh B. Brown. Dabe, imawi ki na imatau: Joseph Fielding Smith, Harold
B. Lee, Spencer W. Kimball, Ezra taft Benson, Mark E., Petersen, Henry D. Moyle.
Clark ni sa dau dua ga na isau ni nona veikacivi na Turaga, ia na
nona gagadre me veiqaravi e a sega ni tababokoca sara na nona
nanuma me baleta na nona tamata guce ka tawa kilikili.
Ena vica na siga ka tarava e a veivakaleqai sara na vakasama o
ya, ka sa moce yadrayadra kina o Spencer. Ena gauna a laki sikovi
luvena tagane kina mai Boulder e Colorado, a laki taubaletaka
ena dua na matakacaca na veidelana e kea. Ena gauna sa toso
tikoga kina ena delana cecere, a vakananuma sara na bibi ni ilesilesi
ni cakacaka vakaiapositolo. E a vakayavalati koya sara na
vakasama ni na sega ni rawata, ni rairai cala na nona kacivi. Ena
nona vakananuma tiko, sa yacova sara yani na dela ni ulunivanua
a kabata tiko, ka a qai tekiduru ena masu kei na vakanananu
titobu. “Sa dua na ka na noqu masu!” a kaya. “Sa dua na ka na
noqu rarawa! Au a tagi vakalevu! E a vakayavalati na yaloqu. Ni a
rarawa tiko, e a tadrai kina o Heber C. Kimball kei “na cakacaka
levu a vakayacora.” Na veivakauqeti oqo e a qai yalo vakacegu
kina o Spencer. E a yaco mai vua e dua na veivakadeitaki ni yalo,
sa takali sara na vakatitiqa kei na lomatarotaro. Sa vaka sara ga ni
sa kau laivi e dua na icolacola bibi. Au a dabe vakanomodi ka
vakasarava yani na buca totoka o ya, kau vakavinavinakataka na
xxvi

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
Turaga ena isau ni masu veivakacegui ka veivakadeitaki.” 19 Ena
ika 7 ni Okotova, 1943, ni sa yabaki 48, a tabaki kina o Spencer
W. Kimball me dua na iApositolo.
E a tolusagavulu taucoko na yabaki na nona veiqaravi o Elder
Kimball ena Kuoramu ni Le Tinikarua. Ena gauna oqori a veilakoyaki
vakalevu sara ki na veivanua, ka vaqaqacotaki ira na lewenilotu
ka vukea na nodra tubucake ena matanitu. Ena dua na
ilesilesi talei mai vei Peresitedi George Albert Smith, a kauwai
sara vakabibi o Elder Kimball ki na kawa nei parofita Liai ena
iVola i Momani—o ira na itaukei ni Vualiku, iWasewase e Loma,
kei na Ceva kei Amerika. E dau veilauti na nona vosa me baleta
na nodra cakacaka ena kuoramu e cake ni Lotu vakakina vei ira
na veivakaduiduitaki vakamatatamata kei na nodra dau tabaki
sobu na dravudravua.
E dau vaka na serekali ka matata vinaka na nona vunau o Elder
Kimball. E dau vakamacalataka na veiulutaga bibi ka rawa me ra
vakayacora o ira na lewe ni Lotu. Me ikuri ni nona vosa e vuqa,
a vola na ivola The Miracle of Forgiveness. A vakayavutaki mai na
ivola oqo na nona veiqaravi vakabalavu tu vaka-iapositolo, ka
vakasalataki ira era rawai ena cala bibi. Ena ivola oqo a vakamacalataka
kina na nona nuitaki keda tiko na Turaga, na noda rawa
ka vakalou, kei na salatu me da muria ni da veivutuni ka rawata
na ivakadei ni veivosoti mai lagi. E vakadinadinataka o Elder
Kimball vei ira era wilika ni sa dau loloma vakalou na Turaga ka
na vosoti ira era veivutuni vakaidina.
Bolebole ni Bula Vakayago
Ena gauna ni nona bula, e a sotava o Spencer W. Kimball e
vuqa sara na veimataqali mavoa kei na tauvimate. E rua na bolebole
ni bula vakayago a yaco vua ni a se iApositolo tiko. Na imatai
ni mate e a vakamalumalumutaki Elder Kimball sara ka a leqa
kina na domona. Ena mua ni 1956 a vila ni sa droga ca na
domona. E a kunei ni tauvi koya tiko na kenisa ni domo. A vakayacori
vua e dua na veisele ena Julai 1957 ka a kau tani kina e
dua na salawa ni domona kei na dua tale na tikina. Ni oti na veisele
levu o ya, a vakaceguya na domona me rawa ni vakavatukana
xxvii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
na kena mavo. E a moce yadrayadra o Elder Kimball ka vakasamataka
kevaka ena rawa ni vosa tale.
Ni oti e ono na vula mai na siga ni veisele, era sa vakaraitaka
na vuniwai ni sa mavo vinaka na domo i Elder Kimball. E talanoataka
o Elder Boyd K. Packer ena Kuoramu ni iApositolo Le
Tinikarua na nona dau veiwalitaka vei ira na vakarorogo na irogorogo
vou ni domona:
“Me na tovolei mada. E rawa beka ni vosa? E rawa beka ni
vunau?
“E a lesu tale o koya ki na nona vale [e Arizona] me sevutaka
kina na nona vosa. . . . Ia oqo ena koniferedi ni iTeki o St.
Joseph, ... sa mai tucake tu ena itutu ni vunau.
“ ‘Au sa lesu tale mai eke,’ a kaya, ‘meu mai maliwai kemuni na
wekaqu. Ena buca oqo au sa mai vakatulewa vaka-peresitedi ni
iteki.’ E rairai e nanuma tiko kevaka me na sega ni rawata, oqo
na vanua era na tiko kina o ira era lomani koya vakalevu ka kilai
koya vakavinaka.
“E a yaco e kea e dua na yalololoma levu. Na vakanomodi ni
gauna talei o ya a tagutuvi ena nona a tomana, ‘Au na tukuna vei
kemuni na veika sa yaco vei au. Au a lako tu ki na Tokalau, au a
sotavi ira kina na dau musudomo. . . .’ Ni oti o ya sa sega ni kauwaitaki
na veika e tukuna. Sa lesu tale mai o Elder Kimball!” 20
E rogo malumu na domona vou, bi ka droga. E a vakamacalataka
vakaoqo o Elder Packer, “e dua na domo e malumu, veivakauqeti,
e vinaka, e domo soli, e dua na domo veimasuti, na
domo . . . era taleitaka na Yalododonu Edaidai.” 21
E a yaco talega vei Elder Kimball na mate ni uto eso. Ni oti na
nona tabaki me iApositolo, a tauvi koya e vica na mate ni uto.
Ena 1972, ni se veiqaravi tiko vaka-Peresitedi Vakatawa ni
Kuoramu ni Le Tinikarua, e a vakayacori vua e dua na veisele
rerevaki. Ena gauna o ya e a vuniwai ni uto tiko nei Peresitedi
Kimball o Dr. Russell M Nelson. Oti o ya, ni sa qai mai lewe ni
Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua o Elder Nelson, a tukuna
kina na veika a yaco ena veisele o ya: “Au na sega ni guilecava
rawa na ituvaki ni yaloqu ni sa tekivu yavala tale mai vakaukauwa
ka vagumatua na utona. Ena gauna vata o ya a vakatakila mai vei
xxviii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
au na Yalotabu ni o koya na tamata tauvimate oqo ena yaco me
parofita ni Kalou e vuravura.” 22
Peresitedi ni Lotu
Ena bogi ni ika 26 ni Tiseba, 1973 a leqa vakasauri kina o
Peresitedi Harold B. Lee, na ika 11 ni Peresitedi ni Lotu. Ena
kena dau vakamuri ga na ivakarau ni veisosomitaki ni iapositolo
ena Lotu, a vakatikori kina o Spencer W. Kimball, na lewe iliuliu
ni Kuoramu ni Le Tinikarua ena ika 30 ni Tiseba 1973, me sa
Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.
Era a kurabui sara ena ka oqo o ira na lewe ni Lotu—ka vakabibi
vei Peresitedi Kimball. E a tabaki me iApositolo ni oti e rua veimama
na yabaki na nona a tabaki o Harold B. Lee. E dina ga ni
qase cake o Peresitedi Kimball ena va na yabaki mai vei Peresitedi
Lee, ka laurai, ni tautauvimate wasoma, ka sa namaka tu o
Peresitedi Kimball ni na sega ni bula tiko me sosomitaki Peresitedi
Lee. A qai kaya e muri: “Au sa kila deivaki sara tu ga niu na mate,
ni yaco mai na gauna, niu sa peresitedi ni Le Tinikarua. . . . Au a
kaya ena veibulu nei Peresitedi Lee ni a sega tale ni dua a masu
vagumatua cake me vakataki au kei Sisita Kimball me vakabulai ni
a tauvimate tiko ka me gugumatua ni a bula vinaka tiko.” 23
E a tokoni o Peresitedi Kimball mai vei ira na lewe ni Lotu ena
koniferedi raraba ni Epereli 1974. E a sega ni kakavaka o koya na
itutu oqo, ia a digitaki koya na Turaga me Nona parofita, daurairai,
ka dauvakatakila ka me liutaka na Nona Lotu kei na matanitu
e vuravura.
Mai na kena salavata na koniferedi raraba ni Epereli, a vosa
kina o Peresitedi Kimball me baleta na cakacaka ni kaulotu ena
dua na nodra soqoni na iliuliu ni Lotu. E a tiko talega ena soqoni
o ya o Elder William Grant Bangerter, ka a qai laki lewe ni
Mataveiliutaki ni Vitusagavulu, a mata tiko ni iwasewase ena
gauna o ya. E a qai kaya o koya me baleta na veivakauqeti nei
Peresitedi Kimball:
“Keimami sa qai kila ni sa tadolava tiko o Peresitedi Kimball
na katuba vakayalo ka sa sureti keimami tiko me keimami raica
vata kei koya na ituvatuva ni bula tawamudu. Sa vaka sara ga e
xxix

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
Peresitedi Spencer W. Kimball, e loma, kei rau na nona daunivakasala
ena Mataveiliuttaki Taumada mai na 1973 ki na 1981:
Peresitedi N. Eldon Tanner (imawi) kei Marion G. Romney (imatau)
sa dreta laivi na ilati ka a vakatabogotaka tu na inaki nei koya sa
Cecere ka sureti keimami me keimami raica vata kei koya na
inaki ni kosipeli kei na ituvatuva ni kena cakacaka.
“Au sega ni vakabekataka ni sega ni dua na tamata ka tiko e kea
me na guilecava rawa na siga o ya. Oi au mada ga au se bera tale
mada ni wilika vakarua mai na gauna o ya na vosa nei Peresitedi
Kimball, ia na iusutu ni veika a tukuna e makaresese vinaka sara
xxx

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
tu ga ena noqu vakasama kau rawa ni wiligusutaka ena gauna
oqo.
“E a curumi Peresitedi Kimball na Yalo ni Turaga ka dewa mai
vua kivei keimami ka yaco me keimami vakila, ka sa veivakayavalati
ka veivakurabuitaki. Sa tevuka vei keimami e dua na katuba
ni raivotu lagilagi.” 24
Na vosa o ya nei Peresitedi Kimball a voqataka kina na iusutu
ni nona veiqaravi vaka-Peresitedi ni Lotu:
“Kemuni na taciqu, au a vakasamataka tiko kevaka eda sa gugumatua
dina tiko. Eda sa lomavinaka tiko beka ena noda saga me
vakavulici o vuravura taucoko? Sa 144 oqo na yabaki ni noda kaulotu
tiko mai. Eda sa vakavakarau tiko beka me da vakarabailevutaka
na noda sasaga? Me da vakalevutaka na noda rai? . . .
“Kemuni na taciqu au sega ni tatadra tiko, meu kaya kina ni na
rawarawa ka sega kina na mosi se me na vakayacori ga ena dua na
siga, ia au sa vakabauta dina ni da rawa ni gugumatua ka cakacaka
vakaukauwa cake mai na kena eda vakayacora tiko. . . .
“. . . Au vakabauta ni kevaka eda na yalovata ka duavata ka inakinaki
vata me da rawa ni toso ki liu ka veisautaka na irairai ka
vaka me kaya tiko ‘Eda sa toso vinaka tiko. Me da kakua ni vakacacana
na ituvatuva.” ’ ” 25
Sa tekivu talega kina e dua na itabayabaki vinaka ni tubu kei
na veisau. E dina ga ni ulu ni vakasama oqo na cakacaka ni kaulotu,
ia sa laki makaresese sara vei ira na lewe ni Lotu ni o
Peresitedi Kimball e sega ni taleitaka na tu vakadua ena dua na
cakacaka ni veika dodonu.
Cakacaka ni Kaulotu
E a saga o Peresitedi Kimball me tadolava na salatu ki na veimatanitu
me vunautaki kina na kosipeli. Na tawase mai na “Cold
War” o ira na matanitu vakamatatamata kei na komunisi sa tarova
kina na kaulotu ki na veimatanitu e Iurope kei Esia. Sa vakakina
na lawa ni Lotu ena vuku ni veitabaki ki na matabete sa yalana na
cakacaka ni kaulotu mai Aferika, vanua vaka-Esia mai na Ceva kei
Amerika kei na Caribbean. E a vakasaqara o Peresitedi Kimball na
veimadigi yadua me curuma yani na Lotu na veivanua.
xxxi

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
Ena gauna vata o ya, a vakamacalataka ni veimadigi cecere ni
nodra vakavulici na veimatanitu ena vakatau ki na nodra lomasoli
na lewe ni Lotu me ra ciqoma na veimadigi o ya. Kivei ira na
cauravou bula kilikili ka sa vakavakarau tu, me kakua ni raici na
cakacaka ni kaulotu me dua na digidigi ia me dua na ilesilesi ka
madigi vakalou. Oqo e dua na itavi e nodra na cauravou se vanua
cava ga e tadu mai kina. Sa rawa talega vei ira na goneyalewa me
ra daukaulotu ia e sega ni tautauvata na nodra itavi na cauravou.
Me ikuri, era sa dau vakauqeti talega na veiwatini qase me ra
vakaitavi talega ena kaulotu. Ena gauna sa tekivu veiqaravi kina o
Spencer W. Kimball me Peresitedi ni Lotu, era sa veiqaravi tiko
kina e 17,000 na daukaulotu e vuravura taucoko. Ena gauna sa
mate kina ni oti e tinikarua na yabaki, sa toro cake sara na iwiliwili
o ya ki na 20,000. Sa vakavuana sara vakalevu na cakacaka ni
kaulotu: Sa toso cake na iwiliwili ni lewenilotu mai na 3.3 na
milioni ka sa volekata sara na 6 na milioni.
Ena nona a vosa kivei ira e dua na ilawalawa lewe ni Lotu itabagone
ena 1975, a kaya kina o Peresitedi Kimball: “Ko ni sa kila
tiko beka na veika sa vakayacora na Turaga vei kemuni na cauravou?
E totoka na kemuni irairai na cauravou. E kaukauwa ka
vinaka ka mamarau na kemuni ituvaki. O cei a solia vei kemuni
na nomuni bula oqo? O cei a solia na matamuni? O cei a solia na
daligamuni? O cei a solia na rorogo ni daligamuni? Ko ni dau
vakasamataka beka na veika oqo? E dua e a solia dina vei kemuni
na iyau sega ni saumi rawa oqo.”
E a qai vakamacalataka sara o koya na veika a sotava ena kena
sele na domona ka sa mai vo ga vakalailai sara na voqa ni
domona. A tomana tale ena nona kaya: “Meu taroga mada e vica
vei kemuni ko ni sa lomasoli me kau laivi na rorogo ni domomuni?
Ko a volia beka se veisolisolitaka? E dua beka a solia vei
iko? A solia beka vei iko na Turaga na rorogo ni domomu mo
rawa kina ni vakamacalataki iko? Sa na qai rawa beka mo gole
yani ki vuravura ka wasea yani na italanoa cecere duadua, ka
tukuna vei ira na tamata ni sa vakalesui mai na dina; ni sa semati
ira tikoga mai na Turaga na parofita ka vakatekivu mai vei Atama
ki na siga nikua; ka sa vakatikori tu vei iko na matabete tabu, mo
xxxii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
sa na qai vakarabailevutaka ena nomu bula taucoko? Vakaraitaka
yani ki vuravura! Era gadreva tu!
“Ia au na tarogi iko tale, o cei e solia vei iko na voqa ni
domomu? Baleta na cava?—mo lagasere beka kina se vosa se veiwali
kei ira na tamata? Se a solia beka o koya vei iko na domo
oqori mo vakatavulica kina na kosipeli? . . .
“Ia oqo au sa nanuma me da gole yani ki na buturara ni kaulotu,
se vakaevei?—oi kemuni yadua na cauravou bula kilikili.” 26
Cakacaka ni Valetabu
Ni sa Peresitedi ni Lotu, sa raica vagumatua sara o Spencer W.
Kimball na kena toso cake na levu ni valetabu e tara. Ena itekivu ni
nona veiliutaki a veiqaravi tiko kina e 15 na valetabu; kei na gauna
sa mai leqa kina ni oti toka e 12 na yabaki, a toso cake na iwiliwili
ki na 36, e sivia ni vakaruataki. A kaya kina vakaoqo o Peresitedi
Gordon B. Hinckley, na iKarua ni Daunivakasala ena Mataveiliutaki
Taumada, “Na veivakayavalati cecere oqo ni tara valetabu a vakaraitaka
mai o Peresitedi Kimball mai na ivakatakila ni Turaga.” 27
Me baleta na cakacaka ni valetabu, a kaya kina o Peresitedi
Kimball: “Sa roro voleka tiko mai vei keda na siga era na veiqaravi
kina ena siga kei na bogi na veivaletabu e vuravura. . . . Era
na oga vakalevu na tamata cakacaka ena siga kei na bogi, me
baleta na bibi ni cakacaka oqo kei na iwiliwili vakaitamera ni
tamata era wawa tu ena vuravura ni yalo ka ra sa kerea, ka
gadreva dina tiko me yaco yani vei ira na veivakalougatataki
oqo.” 28
Liutaki ni Lotu
Ena 1975 kei na 1976, a lewa kina o Peresitedi Kimball me veisau
ka vakarabailevutaki na liutaki ni Lotu me veiraurau vata kei
na tubu ni Lotu. Me tiki ni veisau vou oqo kei na nodra ilesilesi
na Vakaitutu Raraba, a vakayavutaki vou kina na iMatai ni
Kuoramu ni Vitusagavulu ka me qai yacova na Okotova 1976 sa
vakacurumi vou e 39 na veitacini vakalotu. “Mai na kalawa oqo,”
a vakamacalataka o Peresitedi Kimball “ni ko iratou na kuoramu
veiliutaki ni Lotu ka tuvanaki ena ivakatakila,—o ya na
Mataveiliutaki Taumada, na Kuoramu ni Le Tinikarua, kei na
xxxiii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
iMatai ni Kuoramu ni Vitusagavulu,—eratou sa mai vakatikori
oqo me vaka sa vakatakila mai na Turaga. Oqo sa na qai rawa me
qaravi kina vakavinaka sara na cakacaka vakaitamera sa tu ka me
vakavakarau ki na kena vakarabailevutaki kei na toso totolo ni
cakacaka oqo, ka nanamaki tiko ki na siga ena lesu mai kina na
Turaga me mai liutaka vakaikoya na Nona lotu kei na matanitu.”
29 Na ivakatakila oqo mai vua na Turaga kivua na Nona
parofita sa laki muataka na veisau eso ena veiliutaki ena Lotu me
vaka e gadrevi ena “cakacaka ni were ni vaini” (V&V107:96).
Na iVolanikalou
Ena 1976, a vakatulewa kina o Peresitedi Kimball me baleta e
rua na ivakatakila, e dua vua na Parofita ko Josefa Simici ka dua
vei Peresitedi Joseph F. Smith, me vakacurumi ki na veivolanikalou
(raica V&V 137 kei na 138). Mai na lewa nei Peresitedi
Kimball, a tabaki kina ena 1979 na iVolatabu Makawa ni YDE kei
na ilavelave vou ni ivolatolu (na iVola i Momani, na Vunau kei
na Veiyalayalati, kei na Mataniciva Talei) ka a tabaki ena 1981. E
a kaya o Elder Boyd K. Packer me baleta na kedra tabaki na ivolanikalou
oqo, “Ni toso tiko na bula, ena vakatokai na ka oqo
ena itukutuku ni veigauna, me ulu ni rawa ka ena veiliutaki nei
Peresitedi Spencer W. Kimball.” 30
E a vakayagataki talega na ivolanikalou me yavutaka na lewenivuli
ni Matawilivola ni Sigatabu ena Lotu, ena gauna ni veiqaravi
nei Peresitedi Kimball.
Vakarawarawataki
Ena kena sa rabailevu tikoga na levu kei na cakacaka ni Lotu,
era sa raica rawa kina o Peresitedi Kimball kei ira na iliuliu ni
Lotu na kena sa vinakati me vakarawarawataki na veiparokaramu
ni Lotu me rawa kina, ena kena e bibi duadua me vakarautaki
vakarawarawa ena so na sala vei ira na tabana vovou ka vakakina
vei ira na tabanalevu era a tauyavutaki makawa mai. E kaya vakaoqo
o Peresitedi Kimball:
“Na ilesilesi ni Lotu me vakarautaka vei ira na lewena na ivakavuvuli,
na parokaramu, kei na matabete me rawa ni ra vakarautaki
ira me ra bula vakalou. Na noda gugumatua, vakatamata
yadua kei na Lotu, ena vakatau vakatabakidua ena noda yalodina
xxxiv

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
ki na bulataki ni kosipeli ena noda vuvale. Mai na noda raica
rawa vakavinaka na noda ilesilesi vakatamata yadua kei na ilesilesi
ni matavuvale kei na itikotiko sa na rawa kina me da kila
vakavinaka ni veikuoramu ni matabete kei na veimataisoqosoqo,
ka vakakina na tabanalevu kei na iteki, e sa kedra inaki taumada
me vukei ira na lewenilotu me ra bulataka na kosipeli ena loma
ni nodra vuvale. Eda sa na qai kila kina ni ra sa bibi cake na
tamata mai na parokaramu, ka sa dodonu ki na parokaramu ni
Lotu me na veitokoni tikoga ka kakua ni vakawalena na itavi
qaravi vakosipeli ni matavuvale. . . .
“Na noda gumatuataka na kena bulataki na kosipeli ena vuvale
me sa itukutuku matata ni lewe ni matabete yadua kei na parokaramu
ni mataisoqosoqo, ka vakalailaitaki, ena so na vanua, eso
na itavi qaravi e digitaki ka na rawa ni dau tagutuva na vakaliuci
tikoga ni matavuvale kei na itikotiko.” 31
E dua na veisau levu ena gauna ni veiliutaki nei Peresitedi
Kimball o ya na kena tauyavutaki na tolu na auwa ni gauna ni lotu
ena Sigatabu. Oqo e sa semata kina na veisoqoni ena loma ni
macawa kei na kena ena Sigatabu ki na dua na ivakarau ni soqoni
ena Sigatabu e matata ka rawarawa cake. Na tauyavutaki ni soqoni
cokovata oqo ena 1980 sa vakalailaitaka sobu na vakayagataki ni
gauna kei na ilavo mai vei ira na lewe ni Lotu me rawa ni ra vakaitavi
taucoko sara ena parokaramu ni Turaga.
iVakatakila me baleta na Matabete
E dua vei ira na veisau levu duadua ka a yaco ena veiliutaki nei
Spencer W. Kimball o ya na ivakatakila me baleta na matabete
(raica Ai Vakaro Raraba 2 ena Vunau kei na Veiyalayalati).
Ena ika 1 ni June, 1978, eratou a bose ena loqi e cake ni
Valetabu e Salt Lake o Peresitedi Kimball, vata kei na lewe tale
eso ni Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le
Tinikarua. E a tiko talega ena soqoni o ya o Peresitedi Gordon B.
Hinckley ni a lewe tiko ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ka
a qai tukuna vakaoqo:
“Na iulutaga ni kena soli yani na veivakalougatataki ni matabete
vei ira na loaloa era sa dau vakasamataka tiko mai ena veiyabaki
sa oti o ira na Veitacini Vakalotu. Era sa dau kauta cake
xxxv

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
tiko mai vakawasoma na Peresitedi ni Lotu. Oqo e dua na ka a
kauwai sara kina vakalevu o Peresitedi Spencer W. Kimball.
“Ena dua na gauna balavu a masulaka tiko mai kina o koya na
taro bibi ka dredre oqo. E dau balavu sara na nona dau laki
masumasu ka vakanananu titobu vakataki koya ena loqi e cake ni
valetabu.
“Ena soqoni oqo a vakaraitaka cake kina o koya na ulutaga oqo
vei ira na Veitacini Vakalotu—vei rau na nona Daunivakasala kei
iratou na iApositolo. Ni oti na bose oqo keitou a qai duavata ena
masu ena kena ituvaki vakayalo e cecere duadua. E a cabora na
masu o Peresitedi Kimball. . . . E a tiko e kea na Yalo ni Turaga.
E a yaco vua na parofita ena kaukauwa ni Yalo Tabu e dua na veivakadeitaki
ni iulutaga a masulaka e dodonu, ni sa yaco mai na
kena gauna, me sa vakatikori yani na veivakalougatataki lagilagi
ni matabete vei ira na tagane bula kilikili ena veivanua kecega se
ra kawatamata cava ga.
“Na tamata yadua era soqoni tiko e kea, era vakila talega na ka
o ya.
“O ya e dua na gauna vakanomodi ka cecere duadua. . . .
“. . . E sega ni dua vei keimami a tiko ena soqoni o ya me tautauvata
tikoga ni oti o ya. Sa sega talega ni se bau vakaoqo e liu
na Lotu.” 32
Na vakaraitaki raraba ni ivakatakila oqo a volai ena dua na
ivola ena ika 8 ni June, 1978, vei ira raraba na matabete ni veivanua
ena Lotu taucoko: “Me soli na ilesilesi vakabete vei ira
yadua na tagane yalodina ka kilai ni ganiti ira; io sa soli talega vei
ira na kaukauwa me ra vakayacora kina na kena cakacaka; ia era
na qai marautaka vata kei ira na wekadra na veivakalougatataki e
vure mai kina me yaco sara ki na veivakalougatataki ena valetabu”
(V&V, Ai Vakaro Raraba 2).
E kaya o Peresitedi Gordon B. Hinckley: “E a veisoliyaki yani
na ivola oqo ki na Lotu kei na veimatanitu. E sega ni gadrevi meu
tukuna vei kemuni na marau cecekia e a yaco ena loma kei na
taudaku ni Lotu. E a levu na tagi, kei na wainimata ni vakavinavinaka
e sega walega mai vei ira a yalani taumada tu vei ira na
matabete kei ira era na vakatikori sara mai na ivakaro oqo, ia vei
xxxvi

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
ira talega na tagane kei na yalewa ena Lotu e vuravura taucoko
era a vakila na veika keimami a vakila me baleta na ka oqo.” 33
Ni oti toka e tolu na vula, a kaya vakaoqo o Peresitedi Kimball me
baleta na ivakatakila o ya: “E dua vei ira na Veitacini Vakalotu a kaya
e na noa ni sa yaco mai oqo e dua vei ira na veisau kei na veivakalougatataki
cecere duadua e se qai bau kilai vakadua. . . . Vakavo
walega e vica na tamata era dau vakaduiduile, era sa ciqoma na
lewe i vuravura na veisau oqo ena vakavinavinaka. . . . Ia oqo sa dua
na ka na neimami marautaka vakalevu na ka oqo, vakabibi vei ira a
yalani taumada tu vei ira na veivakalougatataki oqo.” 34
Lomani Ira na Tamata kei na Cakacaka ni Turaga
Ena nona vakamacalataki Peresitedi Kimball, a kaya kina vakaoqo
o Elder Neal A. Maxwell ena Kuoramu ni iApositolo Le
Tinikarua: “Sa tu ena nona veiqaravi na turaga oqo e dua na yalo
ni veivakauqeti vinaka. E veilauti na matana dauloloma, na
nona dauveimokoti, na nona iregu savasava, na nona yalololoma—era
vakila e vuqa na tamata—era umanaka kina e dua na
veimaliwai vinaka me baleta na turaga oqo, e sega ni vakayawaki
koya, ia ena loloma veikauwaitaki. Na nona loloma e rabailevu;
e sega ni dua e vakuai mai kina. Era nanuma na Vakaitutu Raraba
yadua ni ra gone ni toko nei Peresitedi Kimball, baleta ni dau
lomani keimami vakavinaka sara. Ena rawa vakacava vua e dua
me duatani na nona nanuma?” 35
E a kaya o Peresitedi Kimball vei ira na lewe ni Lotu, “Au vinakata
meu kilai ena noqu lomani ira na taciqu kei na ganequ ena
Lotu.” 36 Era vakatakila ka vakaraitaka na Yalododonu Edaidai na
nodra lomani koya me idole, ka a vakavinavinaka kina o koya. E
kaya o koya: “Au dau tukuna vei ira era dau kaya ni ra lomani au,
‘Ia oqori e ka vinaka, baleta ni oqori na noqu bula! Kau sa kaya
vakaidina tiko oqo.” 37
Ena nona ivakarau dauloloma ia ka gugumatua, a vakasalataki
ira kina na Yalododonu Edaidai o Peresitedi Kimball me ra vakarabailevutaka
na nodra qarava na Turaga, valuti na vakawelewele,
ivalavala ca, se leqa tale eso ka dau vakataotaka na nodra toso ki
liu. Ena nona bula, e a dua na ivakaraitaki ni gugumatua ena veiqaravi
vua na Turaga, se cava ga na dredre e sotavi.
xxxvii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
E kaya vakaoqo o Peresitedi Kimball, “Au vinakata meu
kilai ena noqu lomani ira na taciqu kei na ganequ ena Lotu.”
E kaya vakaoqo me baleti Peresitedi Kimball o Elder Robert D.
Hales, a lewe ni iMatai ni Kuoramu ni Vitusagavulu ena gauna o
ya,: “Oqo e dua na turaga daucakacaka, ka vakatakilai toka ena dua
na ivakatakilakila ena nona teveli ka tukuna toka vakaoqo, ‘Mo
Kitaka.’. . . Na ivakaraitaki ni nona loloma e dau muataki ira era
dau vakamuria na nona ivakaraitaki me ra rawa ka kina vakavinaka
ka vakarabailevutaka na nodra kakavaki me ra vinaka sara.” 38
Ena dua na vosa ni koniferedi raraba ni Okotova 1979, a
tukuna kina o Peresitedi Kimball na italanoa mai na Veiyalayalati
Makawa me baleti Kelepi, ka a sotava na bolebole eso ni kena
curumi na vanua yalataki, a kaya kina, “Mo solia kina vei au na
ulunivanua oqo” (Josua 14:12)., E a kaya kina o Peresitedi
Kimball, me baleta na vosa oqo:
“Oqo na lomaqu me baleta na cakacaka oqo ena gauna oqo.
Era sa tadravi keda tu oqo na bolebole levu, ka me tauri na
madigi lelevu. Au na ciqoma na veika talei kau gadreva meu kaya
vua na Turaga ena yalo vakacegu, ‘Solia vei au na ulunivanua
oqo,’ solia vei au na bolebole oqori.
xxxviii

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
“Ena yalo vakacegu, au sa yalataka vua na Turaga vata kei
kemuni na taciqu kei na ganequ, kemuni na itokani vakacakacaka
ena inaki tabu i Karisito: au na toso tikoga ki liu, ena vakabauta
na Kalou ni Isireli, kau kila ni na muataki ka liutaki keda,
ka dusimaki keda, me yacova yani na noda vanua yalataki kei na
kalougata sa yalataki tu vei keda. . . .
“Au sa vakamasuti kemuni vakayadua vagumatua ka vakaidina
mo ni vakayacora na yalayala kei na cakacaka oqo—oi kemuni
taucoko na iliuliu ni matabete, yalewa yadua ni Isireli, na cauravou
yadua, goneyalewa yadua, gonetagane kei na goneyalewa
lalai yadua.” 39
Ena ika 5 ni Noveba, 1985, ni sa voleka ni 12 na yabaki na
nona veiqaravi tiko vaka-Peresitedi ni Lotu, a mai leqa kina o
Spencer W. Kimball. Ena gauna a mai leqa kina o Peresitedi
Kimball, a kaya kina vakaoqo o Peresitedi Gordon B. Hinckley na
nona daunivakasala: “Sa dua na gauna ka madigi cecere na noqu
mai veiqaravi vakavoleka kei Peresitedi Kimball ena duavata ena
cakacaka ni Turaga. Ena dua na gauna au a tovolea meu vakamaluataki
koya vakalailai, ka qai kaya mai, ‘Gordon, na noqu bula sa
vaka na noqu ivava—me na yavu ga mai ena cakacaka.’ E a bula
vakakina. E a mate vakakina. Sa gole yani o koya me laki tiko kei
Koya na nona italai, o ya na Turaga o Jisu Karisito, ka a vakadinadinataka
o koya.” 40
iVakamacala
1. Raica Edward L. Kimball kei Andrew
E. Kimball Jr., Spencer W. Kimball
(1977), 196.
2. Boyd K. Packer, “President Spencer W.
Kimball: No Ordinary Man,” Ensign,
3 ni Maj. 1974.
3. Spencer W. Kimball, 12.
4. “The False Gods We Worship,” Ensign,
June 1976, 3.
5. “Friend to Friend,” Friend, Janu. 1971,
34.
6. “He Did It with All His Heart, and
Prospered,” Ensign, Maj. 1981, 4.
7. Ena Conference Report, Epe. 1979,
140; se Ensign, Me 1979, 99.
8. Ena Spencer W. Kimball, 23.
xxxix
9. Ena Conference Report, Epe. 1979,
140; se Ensign, Me 1979, 99.
10. Ena Spencer W. Kimball, 46.
11. Ena Spencer W. Kimball, 57.
12. Edward L. Kimball kei Andrew E.
Kimball Jr., The Story of Spencer W.
Kimball: A Short Man, a Long Stride
(1985), 16–17.
13. Spencer W. Kimball, 56.
14. Ena Spencer W. Kimball, 376.
15. Spencer W. Kimball, 79–80.
16. Edward L. Kimball, ena Gerry Avant,
“As Father, Prophet Made Time
Count,” Church News, 11 ni June,
1977, 5.

NA BULA KEI NA VEIQARAVI NEI SPENCER W. KIMBALL
17. Spencer W. Kimball, 171.
18. Ena Spencer W. Kimball, 189.
19. Ena Spencer W. Kimball, 195.
20. Ensign, Maj. 1974, 4.
21. Ensign, Maj. 1974, 4.
22. “Spencer W. Kimball: Man of Faith,”
Ensign, Tis. 1985, 40.
23. “When the World Will Be
Converted,” Ensign, Okot. 1974, 3.
24. Ena Conference Report, Okot. 1977,
38; se Ensign, Nove. 1977, 26–27.
25. Ensign, Okot. 1974, 5, 13, 14; vakamatatataki.
26. Ena Conference Report, Buenos
Aires Argentina Area Conference
1975, 43–44.
27. Ena Conference Report, Okot. 1985,
71; se Ensign, Nove. 1985, 54.
28. Address given at Priesthood
Genealogy Seminar Banquet, 4 ni
Okos., 1977, Vale ni iTukutuku
Maroroi ni Lotu i Jisu Karisito ni
Yalododonu Edaidai, 4–5.
xl
29. Ena Conference Report, Okot. 1976,
10; se Ensign, Nove. 1976, 9.
30. Ena Conference Report, Okot. 1982,
75; se Ensign, Nove. 1982, 53.
31. “Living the Gospel in the Home,”
Ensign, Me 1978, 101.
32. “Priesthood Restoration,” Ensign,
Okot. 1988, 70.
33. Ensign, Okot. 1988, 70.
34. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982), 451.
35. “Spencer, the Beloved: Leader-
Servant,” Ensign, Tis. 1985, 12–13.
36. Ena Conference Report, Okot. 1980,
111; se Ensign, Nove. 1980, 77.
37. Ena “ ‘News’ Interviews Prophet,”
Church News, 6 ni Janu., 1979, 19.
38. Ena Conference Report, Okot. 1981,
27–28; se Ensign, Nove. 1981, 20.
39. Ena Conference Report, Okot. 1979,
115–16; se Ensign, Nove. 1979, 79.
40. “He Is at Peace,” Ensign, Tis. 1985, 41.

Me vaka a vakatura o Peresitedi Kimball, na domovata (chorus) ni “Au Luve ni
Kalou me icavacava ni qaqana na ”Meu dau muria na ivunau ka lesu ki Vua.”

W A S E 1
“Meu Bula Vata kei Koya
ena Dua na Siga”
Na sala duadua ga eda na kunea kina na marau,
dina, kei na veivakataudeitaki o ya me da bulataka
na ituvatuva nei Tamada Vakalomalagi.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Na lewe ni Lotu taucoko e vuravura era taleitaka na sere ni
Lalai “Au Luve ni Kalou,” kei na kena itukutuku rawarawa ia e
titobu ka baleti keda, na vu ni noda mai tiko e vuravura, kei na
veika sa yalataka vei keda na Turaga kevaka eda na yalodina tiko.
A vola o Sisita Naomi W. Randall na qaqa ni sere oqo ena 1957,
ena gauna a lewe tiko kina ni Kuoramu ni iApositolo Le
Tinikarua o Elder Spencer W. Kimball. Ena gauna o ya e a icavacava
tiko ni domovata na “Vakavulica vei au na veika taucoko
meu kila meu bula kina vata kei koya ena dua na siga.”
Ena nona a lako ki na dua na koniferedi ni iteki, a laki rogoca
kina o Elder Kimball e dua na ilawalawa ni Lalai ni ra lagata “Au
Luve ni Kalou.” Ni oti ga, a laki veivosaki sara vata kei na dua na
lewe ni Matabose Raraba ni Lalai me baleta na sere o ya. “Au taleitaka
na nodra sere na gonelalai” a kaya, “ia e dua na vosa au
lomaleqataka tiko. Ena rawa beka vei Sisita Randall me veisautaka
na vosa kila ki na vosa cakava?” 1
E a vakadonuya o Sisita Randall me veisautaka na sere. Ia sa
mai icavacava ni domovata na “Vakavulica vei au na veika taucoko
meu kila meu bula kina vata kei Koya ena dua na siga.” 2 Na
qaqana oqo sa baleta tiko e dua na ivakavuvuli e dau vakamatatataka
o Peresitedi Kimball ena gauna taucoko ni nona veiqaravi”
“Sa rawa ni taukena na bula vakasilesitieli na tamata kecega era
na vakamuria na veika e gadrevi. E sega ni rauta na kila. Me
cakava na tamata. Sa ka bibi sara na ivalavala dodonu ka gadrevi
1

WASE 1
na cakacaka tabu.” 3 A vakatavulica o koya ni kosipeli “sa dua na
ivakarau ni bula, na yavu ni veivakabulai veikeda yadudua ka
vakayavutaki ena ilesilesi ki na tamata yadudua. A tauyavutaki
ena vukuna na tamata, na luvena na Kalou. Ena rawa me kalou
na tamata ka sa tu vua na kaukauwa vakalou, ka sa rawa vua,
kevaka me na vakayacora na veika cecere.” 4
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Mai na noda bula taumada, a vakatavulica vei keda na
Tamada Vakalomalagi na Nona ituvatuva ni bula vakalou.
Ena gauna eda a kai lomalagi tu kina, tuvanaki vakaoti ka vakasama
ka vuli ka kila vakavinaka vata kei Koya, ka mani kaya vakaoqo
na Tamada Vakalomalagi vei keda: “Ia oqo, kemuni na
luvequ daulomani, ena kemuni ituvaki vakalomalagi ko ni sa
yacova sara e dua na ivakatagedegede vinaka. Na kena vakacavari
na kemuni ituvaki, sa gadrevi mo ni vakayago. Au sa na vakarautaka
e dua na ituvatuva mo ni na laki toro cake kina. Ko ni sa kila
tiko, ena tubu ga e dua kevaka me na vorata rawa.
“Ia oqo,” a kaya na Turaga, “eda na kauta na gacagaca kecega
oqo ka me laki tauyavutaki kina e dua na vuravura, ka vakatikora
kina na ka bula kei na bula ni manumanu, kau sa vakadonuya mo
ni laki tiko kina. Sai koya oqo na vanua ko ni na vakatovolei kina.
Keitou na solia vei kemuni e dua na vuravura vutuniyau ka ukutaki
vakavinaka tu mo ni taukena ka marau kina, ka me na laurai
kevaka ko ni na yalodina tiko ka vakayacora na veika e tukuni vei
kemuni. Au na vakayacora e dua na veiyalayalati vata kei kemuni.
Kevaka ko ni na vakadonuya mo ni vakatulewataka na nomuni
lewa e loma ka tomana tikoga mo ni kakavaki mo ni vinaka sara
ka bula vakalou ena ituvatuva au na vakarautaka, au na solia vei
kemuni e dua na yago e vakalewe ka vakasui vata kei na dua na
vuravura e vutuniyau ka gugumatua, ka tiko kina na matanisiga,
na wai, veikau, kaukamea, na tete, kei na veika tale eso mo ni
kania ka vakaisulu ka vakavale kina ka solia na marau kecega e
dodonu ka vinaka vei kemuni. Me kena ikuri, au na vakayacora
mo ni lesu rawa tale mai vei au ni ko ni sa vakavinakataka tikoga
na nomuni bula, vorata na veika dredre ka yaco mo ni vinaka
sara.”
2

3
WASE 1
Ki na isolisoli cecere duadua oqori, eda sa luvena tagane ka
luvena yalewa na Tamada Vakalomalagi ka da a dolea ena vakavinavinaka.
5
Sa vakarautaka tu vakavinaka na Turaga na ituvatuva o ya, na
kena lawa kei na kena isau. . . . Ena soli vua na tamata na galala
me na vakatulewataka ga na nona digidigi.
E tolu na ituvatuva ni bula se na gauna ni bula: na bula taumada,
na bula e vuravura, kei na bula tawamudu. . . . Na veika e
vakayacori ena dua na gauna ni bula sa ka bibi dina ki na kena
rawati na ituvatuva era tarava. Kevaka e dua na tamata me na
yalodina tiko ena ituvatuva taumada ena vakadonui me curuma
na ikarua se bula oqo me tomani kina na veivakatovolei kei na
bula sotava. Kevaka me na gugumatua ena ikarua ni nona bula,
o ya e vuravura, ena rawata o koya na bula tawamudu. 6
Eda sa mai guilecava na noda bula taumada, ka ni da a kila
vakavinaka tu mai na inaki ni noda bula oqo ni bera ni da tadu
mai eke. Sa namaki tiko me da na vakavukui, vakavulici keda, ka
vakarautaki keda. E dodonu me da vakatulewataka vakavinaka na
noda gagadre kei na vakasama, lewa vakamatau ka vakadodonu
na yaloda, ka vorata rawa na noda malumalumu lalai kei na ka
lelevu. E dodonu me da kakua ni ivalavala ca ena noda sega ni
vakayacora na ka e dodonu me da vakayacora se na noda vakayacora
na ka e sega ni dodonu meda vakayacora, ka muria na
lawa kei na ivakaro e solia vei keda o Tamada. . . .
Eda sa kila vakavinaka talega ni oti na noda bula oqo mai na
vica na sekodi ki na veiyabaki eda na mate, na yagoda ena lesu
tale ki na Qele e Vuravura era a buli mai kina, ka gole yani na
yaloda ki na vuravura ni yalo, me da laki vakarautaki tale ki na
ituvatuva tawamudu. Ni oti e dua na gauna, ena yaco na tucaketale
se na cokotivata tale ni yago kei na yalo, ka na yaco me da
na bula tawamudu ka me rawa ni da kakavaki cake yani me da
vinaka sara ka bula vakalou. Na tucaketale oqo sa na yaco dina
vei keda me baleta ga na nona a solibula na Turaga o Jisu
Karisito, o koya na Dauveibuli ni vuravura oqo, o koya ka a vakayacora
na cakacaka oqo me baleti keda ka sega ni vakatautauvatataki
rawa—oqo e dua na cakamana eda na sega ni rawa ni
vakayacora vakataki keda. Sa qai tadola kina na salatu ki na bula

WASE 1
tawamudu—kevaka me da qai kilikili vakakina—sa na qai yaco na
bula vakalou ena matanitu ni Kalou. 7
Eda sa kila vakavinaka tu mai ni bera ni da tadu mai ki na buca
ni tagi oqo ni da na sotava na rarawa, lomaleqa, cakacaka kaukauwa,
tiri ni dra, buno kei na wainimata; ia mai na veika kece
oqori, eda a rai sobu mai ka raica rawa na kalougata cecere ena
rawa ni yaco vei au, e dua vei ira na luvemuni tagane se yalewa;
kei na noqu vakayagotaki au sa raica rawa kina niu na yaco meu
tawa mate rawa vakataki kemuni, ka meu na vorata rawa na revurevu
ni ivalavala ca ka yaco meu vinaka sara, o koya gona au sa
vinakata kina meu lako ki vuravura ena gauna sa lokuci.” Eda sa
qai yaco mai. 8
Na Bula vakayago sa gauna ni
vakavakarau me sotavi kina na Kalou
Oi keda kece na tamata eda bula tiko oqo e vuravura se ikarua
ni noda gauna ni bula. Na noda sa mai tiko oqo vakayago
sa ivakadinadina bula ni noda a “maroroya” na imatai ni noda
gauna ni bula. E a tawamudu ka vakalou na keda ituvaki vakayalo,
ia a qai tuvanaki me yalo vakayago mai vua na Tamada vakalomalagi.
E a curuma yani na yaloda vakayago e dua na ituvatuva
balavu ni bula kei na torocake kei na vuli, ka yaco me da rawata
na veivakatovolei, eda sa qai tadu mai ki na vuravura oqo kei na
bula vakayago.
E dua na inaki tudei ena noda tadu mai ki na vuravura oqo ka
namaka na ituvatuva eke o ya me da vakasulumi ena dua na yago.
Na yago oqo ena sotava na veimalumalumu taucoko, veitemaki,
veika tawa macala kei na yalani ni bula oqo, ka na sotava na bolebole
me na bula vakatulewataki koya. 9
Ko a vakau mai ki vuravura oqo mo kakua ni mai gagade voli
ga se mo vakamamautaka na nomu cikecike se gagano se gagadre
. . . ka via taukena na ka e vakatoka o vuravura me “lasa.”
Ko a vakau mai ki vuravura oqo ena dua na inaki bibi sara. O
ya na vuna o a laki vuli kina, mo mai sucu vakatamata ka tubu
cake ki na dua na ivakatagedegede cecere sara ena vuku, vakatulewa,
kila ka, kei na kaukauwa.
4

“E dua na inaki tudei ena noda tadu mai ki na vuravura oqo ka
namaka na ituvatuva eke o ya me da vakasulumi ena dua na yago.”
5
WASE 1
E dua vei ira na mate rerevaki sara ni kawatamata ena veitabayabaki,
o ya na lokuyara, e dua na vakabesebese ni kena ciqomi
na itavi vakatamata yadudua ena gauna sara ga oqo. Sa vakila tiko
mai na tamata ena nona yaco mai ki vuravura me ra mai tuberi,
vakavulici ka vakatorocaketaki, ka me ra vakavinakataki ira sara,
ia e levu vei ira era sa vakatara ka yaco sara . . . me ra vakatotogani
ena vucesa vaka vakasama ka vakayalo ka domona na lasa
vakavuravura. 11
Na bula sara ga oqo sa gauna ni vakavakarau ni laki sotava dina
na Kalou ka sa ulu ni noda ilesilesi. Ni da sa mai vakayago tu oqo,
ka sa vale tudei ni yaloda ena curuma na ituvatuva tawamudu, o
koya gona me da vakarautaka vakavuli na yagoda, noda vakasama,
kei na yaloda. Sa qai ka bibi dina, na noda vakayagataka na
bula oqo me da itovo vakayago, vakaduavatataka na yago kei na
yalo, vorata rawa na malumalumu eso, bula rawati keda me veiliutaki
rawa kina vei ira na tamata, ka vakayacora na cakacaka
tabu vakalotu taucoko e gadrevi. 12

WASE 1
Sa noda mape ni ilakolako lesu tale ki vua na Tamada
Vakalomalagi na kosipeli i Jisu Karisito.
Ni da dau digitaka e dua na vanua e se bera mada ni da butuka
eda dau vakayagataka na mape. . . . E sa solia tu vei keda e dua na
mape na Turaga o Jisu Karisito, na noda Dauveivueti ka
iVakabula,—oqo e dua na ivakaro ni lawa kei na vunau ka da na
vakavinakataki kina, ka yaco sara me da vaka na kalou. Na ituvatuva
oqo ni lawa kei na cakacaka tabu vakalotu sai koya na kosipeli i Jisu
Karisito, ka sai koya duadua ga na itutatuva ena rawata kina na bula
vakaloutaka na kawatamata. Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu
Edaidai sa ivurevure bula duadua ga ni parokaramu cecere oqo ena
kena taucoko, ka sa vakarautaki tu vei ira era na karona. 13
Sa vakalesuya mai na Turaga na nona matanitu ena siga edai,
vata kei na kena isolisoli kei na kaukauwa kei na kena veivakalougatataki.
E dua na lotu o kila ena muataki kemuni ki na dua na
ituvatuva balavu, ka solia vei kemuni na vakacegu na marau kei na
kalougata e vakalailai ga, ka kauti kemuni yani ki na ilati ka biuti
kemuni tu ga e kea. Na Lotu i Jisu Karisito ena tauri kemuni ena
yasa ni ilati oqo, ni ko ni bulataka na kena ivakaro, ena qai kauti
kemuni mo ni curuma yani na ilati me vaka ga ni a sega ni tu e
kea ka yacova yani na ituvatuva tawamudu ki na bula vakalou. 14
Na kosipeli i Jisu Karisito sai koya na yavu ni veivakabulai
tawamudu. Sai koya na ituvatuva e a vakarautaka ka sa vakatakila
mai na Kalou, na Tamada Tawamudu, me baleta na nodra vakabulai
o ira kece era na vakabauta ka vakamuria. 15
Ena kena gadrevi me yacovi na inaki ki na bula tawamudu kei
na bula vakalou ka lewe ni lewe tolu vakalou, sa dodonu kina me
na curumi na matanitu ena papitaiso, ka vakayacori vakadodonu;
sa dodonu kina me ciqoma na Yalo Tabu ena veitabaki ni liga mai
vei ira e tu vei ira na lewa; ka dodonu vua e dua na tagane me
tabaki ki na matabete mai vei ira na lewe ni matabete vakadonui;
sa dodonu me vakaedaumeni o koya ka vauci ena vale ni Kalou
mai vua na parofita ka tu vua na idola se dua vei ira sa vakatikori
vei ira na idola; ka sa dodonu vua me bulataka e dua na bula ni
ivalavala dodonu, savasava, kilikili kei na veiqaravi. Ena sega ni
6

7
WASE 1
dua e curuma rawa na bula tawamudu vakavo ga ena kena icurucuru
dina—o ya o Jisu Karisito kei na nona ivunau. 16
E a vakavinakataka sara o Jisu na nona bula ka sa yaco kina me
noda iVakabula. Sa mai dave na dra cecere duadua ni dua na
Kalou, ka sa yaco me noda iVakabula; sa mai solia na nona bula
sa uasivi sara, ka sa yaco me noda Dauveivueti; na nona veisorovaki
sa baleti keda sa mai rawa kina me da lesu tale vua na
Tamada Vakalomalagi. 17
Na iyau yaga cecere, totoka ka veivakurabuitaki ni veisorovaki
ni iVakabula ena sega ni rawa taucoko na kena kaukauwa ni veivakabulai
vei keda vakavo walega kevaka eda sa veivutuni. 18
Eda sa vakavinavinakataka vakalevu sara na nona sa vakalougatataki
keda na Tamada Vakalomalagi ena nona kosipeli ni veivutuni.
Oqo sa iusutu ni veika yaga ki na veika e umanaki ena
ituvatuva ni kosipeli. Na veivutuni sai koya na lawa ni tubucake
ni Turaga, na nona ivakavuvuli ni veivakatorocaketaki, kei na
nona yavu ni bula marau. Eda sa vakavinavinaka vakalevu sara ni
sa tu vei keda na nona yalayala tudei o ya ni ena gauna e vakayacori
kina e dua na ivalavala ca se caka cala, sa rawa ni salamuria
yani na veivutuni e dina ka dodonu ka na yaco me na dolei
ena veivosoti.
“Dou lako mai vei au, koi kemudou vakayadua sa oca ka colata
na icolacola bibi, ia kau na vakacegui kemudou,” e kaya na
iVakavuvuli. (Maciu 11:28.)
Na ka lagilagi me baleta na ituvatuva ni veivutuni o ya ni ivolanikalou
ni sa umanaki taucoko tu kina na veivakadeitaki ni
Turaga ni na vosoti keda ka sa tu taucoko kina na nona vunau me
da veivutuni kina, me da veisautaka na noda bula ka me muataki
me vakamuria taucoko na nona ivakavuvuli talei.
Sa rui vinaka na Kalou. E tu vakarau me vosoti keda. E vinakata
o Koya me da vakavinakataki keda ka dau vakatulewataki
keda vinaka. E sega ni vinakata o Koya me lewa na noda bula o
Setani kei ira tale eso. Me da kila tiko ni noda vakamuria na
vunau nei Tamada Vakalomalagi sai koya ga na salatu ni noda
vakatulewataki keda vinaka, na salatu duadua ga ni kunei na
marau, na dina, kei na veivakatudeitaki ena bula oqo kei na bula
tawamudu. 19

WASE 1
“E a vakavinakataka sara o Jisu na nona bula ka sa yaco kina me
noda iVakabula. . . . Na Nona veisorovaki baleti keda sa mai
rawa kina me da lesu tale vua na Tamada vakalomalagi.”
Ena dolavi na vale ni iyau ni marau vei ira era bulataka na kosipeli
i Jisu Karisito ena kena savasava ka vinaka. . . . Na vakadeitaki
ni marau cecere, na kena yaco eke e dua na bula e taucoko
ka vakalou kei na bula tawamudu ena tarava, ena yaco ga vei ira
era na tuvanaka me ra bulataka na nodra bula ena taucoko ni
yalo kei na kosipeli i Jisu Karisito—me qai tarava na nodra muria
tudei tiko na salatu era sa tuvanaka. 20
Era na bula vakalou walega o ira era qaqa ka yalodina.
Kevaka eda na dodonu ka yalodina, eda na tucaketale, sega
walega ena bula tawa mate rawa ia ki na bula tawamudu. Na bula
tawa mate rawa o ya na laki bula tikoga ena dua na matanitu
vakarautaki. Na bula tawamudu sai koya na kena rawati na bula
vakalou ena itikotiko vakalomalagi e cecere ka bula tiko vakamatavuvale.
21
E dua na tamata a kaya ena dua na siga, ni ka duadua ga e sega
ni taleitaka me baleta na Lotu Momani o ya ni tukuna tiko ni sai
koya duadua ga na sala ena vakabulai kina e dua na tamata. Au a
8

9
WASE 1
kaya, “Oi e sega, keitou sega ni tukuna oqori. Keimami tukuna
tiko ni ko ira era tamata lotu dina kei ira na tamata vinaka era
sega ni lotu era na vakabulai ia e tu na ivakatagedegede ni veivakabulai.
. . .” 22
O ira era na bula vakavuravura era na lako ki na matanitu vakatilesitieli
ka sa vaka na kalokalo na kena lagilagi.
O ira era bula dodonu ka kilikili ka bula rakorako ka bula
vinaka era na lako ki na matanitu vakateresitieli sa vaka na vula
na kena lagilagi.
O ira era sa vakabauta na Karisito, ka ra vakanadakuya na vuravura,
ka ra sa ciqoma na Yalo Tabu me dusimaki ira ka ra lomasoli
me ra solibula vua na Kalou, ka ra vakamuria na vunau ni
Kalou—era na lako ki na matanitu vakasilesitieli ka sa vaka na
matanisiga na kena lagilagi. 23
Na salatu ni bula sa makataki vakavinaka sara tu me vaka na
kena inaki vakalou, na mape ni kosipeli i Jisu Karisito sa vakarautaki
oti tu vei ira era na lakova, kei na vanua yalataki ni bula
tawamudu sa tauyavutaki tu vakamatata. Sa wawa ka namaki
keda tiko mai kina na Tamada, ka sa maqusa tiko me sotava na
nodra lesu yani na luvena. E ka ni rarawa, ni lewe levu era na
sega ni yaco rawa. 24
A cava na vuna e lewe lailai ga kina o ira era na laki bula vakalou
ki na matanitu vakasilesitieli? E sega ni baleta ni a sega ni
vakarautaki vei ira, e sega ni baleta ni ra a sega ni kila na kena sa
vakarautaki tu, e sega ni baleta ni a sega ni soli vei ira na kena
ivakadinadina, ia sa baleta ga na nodra sega ni segata vagumatua
me ra vakaivakarautaka ka bulia na nodra bula me vakataka na
nona bula na iVakabula ka vakayavutaka vakavinaka sara me
kakua kina ni vakasevai me yacova na ivakataotioti. 25
Era sa lewe vuqa sara na lewe ni Lotu era vakawelewele ka
sega ni kauwai ka ra sa lokuyara tikoga. Era bula vakawalena tu
ga na kosipeli ka sega ni yalodina kina. Era vakayacora walega e
vica na ivakaro ka sega ni qaqa kina. Era sega ni cakava e dua na
cala levu ia era sega mada ga ni cakava na veika e gadrevi—me
vaka na saumi ikatini, bulataki na Vosa ni Vuku, masu vakamatavuvale,
lolo, na laki lotu, kei na veiqaravi.

WASE 1
. . . Na Turaga ena sega ni vakayacora na nona inuinui kei na
gagadre kei na inaki e dua na tamata. Oi keda yadua me da dui
vakayacora sara ga. . . .
O ira ga na qaqa era na bula vakalou ka ciqoma na ivakatagedegede
cecere ni lagilagi, o koya gona “sa lewe levu dina era sa
kacivi, sa lewe lailai ga sa digitaki.” (V&V 121:40.) Me vaka a kaya
na iVakabula, “. . . ni sa qiqo na matamata ni koro, ka rabailailai
na sala sa basika ki na bula, a ra sa lewe lailai sa kunea.” Ni veidutaitaki,
“. . . sa lalaga na matamata ni koro, ka rabailevu na
sala, sa basika ki na rusa, a ra sa lewe vuqa sa curu kina.” (Maciu
7:13, 14.)
Sa dina ni ra lewe levu sara, na Yalododonu Edaidai, era a
papitaiso ka vakadeitaki me ra lewe ni Lotu, ka so era sa laki
ciqoma sara na nodra edaumeni ka laki vakamau ka vauci ena
valetabu vakalou, ka ra sa kila ni ra sa na vakadeitaki ena veivakalougatataki
ni bula vakalou kei na bula tawamudu. Ia e sega ni
vakakina. E tiko e rua na ka e lavaki taumada me vakayacora na
tamata yadua kevaka e sega ena sega ni rawa me taukena na veivakalougatataki
lagilagi sa vakarautaki tu. E dodonu me na
ciqoma na cakacaka tabu vakalotu ka dodonu me na yalodina
tiko, ka vorata na nona malumalumu. O koya gona, ni ra na sega
ni vakacecerei taucoko o ira kece era kaya ni ra Yalododonu
Edaidai.
Ia vei ira na Yalododonu Edaidai yaloqaqa, era vakayacora taucoko
ena yalodina na veika e lavaki, na lagilagi ni kena yalayala e
sega ni vakamacalataki rawa:
“Raica [era] na yaco me kalou, ni [ra] sa na bula tu me tawamudu;
io [era] na bula tu ga me tawamudu ka tawamudu; raica
[era] sa kaukauwa sara ka lewa na ka kecega. [Era] na yaco me
kalou, ni sa soli vei [ira] na kaukauwa; [era] na lewai ira na agilosi.”
(V&V 132:20.) 26
Ni dua na tamata sa raica rawa na rabailevu, na sautu, kei na
lagilagi ni veika “kece” sa yalataka na Turaga me vakatikora vei ira
na nona yalodina, sa qai dolei kina vakavinaka na vosota, na
vakabauta, solibula na buno kei na tagi. Na veivakalougatataki ni
10

11
WASE 1
bula tawamudu e namaki tiko ena veika “kece” oqo ena kauta
vua na tamata na bula tawa mate rawa, na bula tawamudu, na
tubu tawamudu, veiliutaki vakalou, torocake tawamudu, uasivi
sara, ka kena ilutua, me vakalou. 27
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica lesu na ikatolu ni parakaravu ena tabana e 2 kei na ikatolu
ni parakaravu taucoko ena tabana e 3, na vanua e vakamacalataka
tiko kina o Peresitedi Kimball na noda vakaio mai
na bula taumada ki na Nona ituvatuva na Tamada
Vakalomalagi. Na cava o ni nanuma eda a vakaio kina?
• Raica lesu na ikarua kei na ikatolu ni parakaravu taucoko ena
tabana e 4. Na cava mo ni na vakayacora mo ni kunea kina na
marau ni bula ka sega ni tabogo mai vei kemuni na “nomuni
inaki bibi’?
• Vulica na ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball me baleta na inaki
ni bula oqo ena tabana e 3–5. Me baleta na ivakavuvuli oqo,
na cava o ni nanuma kina ni lokuyara e “dua vei ira na mate
rerevaki sara ni kawatamata”? Eda na vorata rawa vakacava na
mate oqo?
• E a vakavulica o Peresitedi Kimball ni kosipeli i Jisu Karisito sa
vaka e dua na mape ena kauti keda yani ki na bula vakalou
(tabana e 5–7.) Vakasamataka na vanua o ni sa tiko kina ena
ilakolako oqo kei na veika o ni rawa ni cakava mo ni toso kina
ki liu.
• Na cava na kena ibalebale vei kemuni mo ni yaloqaqa tiko ena
kosipeli? (Na kena ivakaraitaki eso, raica na tabana e 7–9 kei
na italanoa ena tabana e 1. Na cava e sega ni se rauta kina na
lewena na Lotu kei na kila na kosipeli me vakadeitaki ki na
bula vakalou ena matanitu vakasilesitieli?
iVolanikalou Veiwekani: Jemesa 1:22; Alama 34:30–41; 3 Nifai
27:12–22; V&V 76:50–93; Eparaama 3:22–26

WASE 1
iVakamacala
1. Ena Robert D. Hales, “Friend to
Friend: I Am a Child of God,” Friend,
Maj. 1978, 9.
2. Serenilotu, naba 301.
3. Ena Conference Report, Epe. 1964,
94; se Improvement Era, June 1964,
496.
4. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982), 28.
5. “Absolute Truth,” Ensign, Sepi. 1978,
5.
6. The Miracle of Forgiveness (1969), 4.
7. The Miracle of Forgiveness, 5–6.
8. The Teachings of Spencer W. Kimball,
31.
9. The Miracle of Forgiveness, 5.
10. The Teachings of Spencer W. Kimball,
31.
11. The Miracle of Forgiveness, 7.
12. “Beloved Youth, Study and Learn,”
ena Life’s Directions (1962), 177–78.
13. The Miracle of Forgiveness, 6.
12
14. The Teachings of Spencer W. Kimball,
49–50.
15. Ena Conference Report, Okot. 1978,
108; se Ensign, Nove. 1978, 71.
16. The Miracle of Forgiveness, 6.
17. “President Kimball Speaks Out on
Profanity,” Ensign, Fep. 1981, 5.
18. “The Gospel of Repentance,” Ensign,
Okot. 1982, 5.
19. Ensign, Okot. 1982, 2.
20. The Miracle of Forgiveness, 259.
21. Ena Conference Report, Okot. 1978,
109; se Ensign, Nove. 1978, 72.
22. The Teachings of Spencer W. Kimball,
50.
23. Ena Conference Report, Okot. 1978,
109; se Ensign, Nove. 1978, 72.
24. The Miracle of Forgiveness, 19.
25. The Teachings of Spencer W. Kimball,
51–52.
26. The Miracle of Forgiveness, 7–8, 9.
27. The Miracle of Forgiveness, 311.

W A S E 2
Leqa Vakacalaka se iVotavota?
Na gauna eda sotava kina na rarawa kei na
mavoa ni leqa vakacalaka, kei na mate,
sa dodonu me da vakararavi ga vua na Kalou
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ni se qai tubucake tiko o Spencer W. Kimball a sotava na
rarawa ena nodra a leqa eso na nona daulomani. Ni se qai yabaki
walu tiko a leqa o Mary na ganena ni oti ga na nona a sucu mai.
Oti toka e dua na vula, erau sa vakila na itubutubu nei Spencer
ni o Fannie e yabaki lima tiko, ka sa tauvimate bibi tiko mai ena
vica na macawa, sa na vakarau leqa. A kaya vakaoqo o Spencer
me baleta na siga a mate kina o Fannie: “Ena ikaciwa ni noqu
siganisucu a leqa kina o Fannie ena ligai tinaqu. Keitou a yadra
kece mai na gone ena bogi levu me keitou tiko kina. Au rawa ni
vakananuma lesu na veika a yaco tiko ena neitou loma ni vale . .
. , a tagi lagalaga o tinaqu ni keveta tiko na luvena lailai yabaki
lima ka keitou tucake wavoki tu.” 1
Sa qai dredre cake ga vua na cauravou o Spencer na nona a
ciqoma e dua na itukutuku ni oti toka e rua na yabaki ena nodratou
a laki kacivi yani ki vale mai koronivuli ena dua na mataka lailai.
Eratou a cici yani ki vale ka tavaki iratou tu mai o bisopi, ka
kacivi iratou vua ka tukuna vei iratou ni sa leqa o tinadratou e
nanoa. E vakananuma lesu o Peresitedi Kimball: “E a lutu mai me
vaka na yaseyase. Au a cici yani ki tautuba ki na daku ni vale ka
laki tagi lagalaga duadua tu kina. Au a sega ni laurai se rogoca e
dua na ka, kau a vakatikitiki tani mai na tamata kecega. Au tagi
ka baci tagi tale. Ena veigauna kece au lelevaka kina na vosa ‘Na’
e sa tasova ga mai na wai ni mataqu me yacova sara ni sa sega na
kena wai. Sa mate o Na! Ia e sega ni rawa! Sa na sega ni rawa ni
keitou bula. . . . E sa vaka me kavoro na utoqu lailai.” 2
13

WASE 2
O Spencer W. Kimball kei iratou na tacina ni vo toka e rua na yabaki me mate
kina o Fannie na ganena. Tucake, imawi ki na imatau: Clare, Ruth, Gordon,
kei Delbert, imawi ki na imatau: o Helen, Alice, Fannie kei Spencer,
“Kevaka me yalani tu na noqu rai kei na kila vakavinaka, ka tu vei au na kaukauwa
sega ni vakaiyalayala, au na rawa beka ni a vakabulai Apinatai.”
14

15
WASE 2
Ni oti e limasagavulu na yabaki, ka a lewe ni Kuoramu ni
iApositolo tiko kina o Elder Spencer W. Kimball, e raica ni sa
yawa sara mai vale o koya, ni sa mai vakabulabula tiko mai na
dua na veisele levu. E a sega ni moce rawa, ka vakananuma lesu
na siga a leqa kina o tinana: “Sa vaka meu luluvu mai . . . niu
vakananuma lesu na veisiga rarawa o ya.” 3
Ena nona dau sotava na rarawa bibi vakaoqo, sa dau kune vakacegu
ga o Spencer W. Kimball ena masumasu kei na ivakavuvuli ni
kosipeli. Ena gauna mada ga ni se qai tubucake tiko, e dau kila na
vanua me kune vakacegu kina. E dua na itokani ni nodratou matavuvale
a vola vakaoqo na masu nei Spencer na cauravou—“na yali
nei tinana e tara sara vakabibi na yalona malumalumu ia sa dua na
ka na nona valuta rawa na nona rarawa ka vakasaqara na vakacegu
mai na kena ivurevure dina.” 4
Ena gauna ni nona veiqaravi, sa itovo tu nei Peresitedi Kimball
me dau laki vosa ni veivakacegui vei ira era lolositaka na yali ni
nodra daulomani. E dau vakadinadinataka na ivakavuvuli tawamudu,
ka vakadeitaka vei ira na Yalododonu ni mate e sega ni
icavacava ni bula. Ena dua na veibulu, a kaya kina:
”Sa vakaiyalayala ga na noda rai. Eda na rai ena matada ia e
sega ni vakayawa. Eda na vakarorogo ena daligada ia ena vica ga
na yabaki. Eda sa vakawaqataki tu, kovuti, me vaka ga ena dua na
loma ni rumu ia ena gauna sa tabogo kina na matada ena bula
oqo, eda sa na qai rai basikata yani na vuravura oqo. . . .
“Ena kasura na ilati, sa oti na gauna ka sa takali ka yali yani na
balavu ni vanua ni da sa curuma yani na bula tawamudu . . . ka
vakasauri ga na noda butuka yani e dua na vuravura talei ka sega
kina na leqaleqa vakavuravura.” 5
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Ena dela ni Nona vuku, ena sega ni tarova
kece na leqa vakacalaka na Kalou.
E tabaka vakamatailelevu na niusipepa na ulutaga: “Mate 43 ni
Voca na Waqavuka. Sega ni Dua e Bula ena Leqa Vakacalaka ena
Ulunivanua,” era sa qai taroga vata e udolu na tamata: “Na cava na
vuna e vakatara kina na Turaga me yaco na ka vakaloloma oqo?”

WASE 2
Erau a coqa e rua na motoka ni a curu botea yani na cina
damudamu e dua vei rau. A mate e lewe ono. A cava na vuna e
sega ni tarova kina na Kalou na ka oqo?
A cava na vuna me mate kina ena kenisa e dua na tina goneyalewa
ka biuta tu mai me ratou luveniyali e walu na luvena? A
cava na vuna a sega ni vakabulai koya kina na Turaga?
E a luvu e dua na gone; ka dua a laucoqa mate. Baleta na cava?
A mate ni uto vakasauri e dua na tagane ni a kaba cake tiko. A
qai kunei ni sa davo matemate tu ena fuloa. A tagi lagalaga o
watina, “Baleta? Na cava na vuna e cakava kina vei au na Turaga
na ka oqo? E sega beka ni nanumi iratou na luvequ lalai me ratou
vakatamani?
E a mate e dua na cauravou ni a kaulotu tiko ka ra taroga kina
vakabibi na tamata: “Na cava na vuna e sega ni taqomaka kina na
Turaga na cauravou oqo ni a kaulotu tiko?
Au diva meu na sauma ena doudou na veitaro oqo, ia e sega
ni rawa. Au kila ni na dua na gauna eda na qai kila kina vakavinaka
ka me da lomavata kina. Ia ena gauna oqo me da tovolea
me da kila vakavinaka sara na ivakavuvuli ni kosipeli.
E a kauta beka na Turaga na waqavuka o ya ki na ulunivanua
me vakamatei ira era a vodo tiko kina, se e a ca beka na kena
idini se cala vakatamata?
A vakavuna beka na Kalou me rau coqa na motoka ka a mate
kina e ono na tamata, se a nona cala beka na draiva ka a sega ni
vakamuria na lawa?
E a vakamatea beka na Kalou na tina goneyalewa se vakauqeta
na gonelailai me tutubalebale yani ki na ikeli wai se vakayarayarataka
yani e dua tale na gone me coqai koya kina e dua na motoka?
A vakavuna beka na Turaga me mate ni uto na tamata o ya? Sa
kena gauna beka me mate kina o koya na daukaulotu? Mo sauma
kevaka e rawa. E sega ni rawa vei au, e dina ga niu kila ni Kalou e
vakatulewataka talega na noda bula, au sega ni kila na kena levu
e a vakatara o koya me yaco kei na kena a vakadonuya walega. Se
cava ga na isau ni taro oqo, e tiko tale e dua au vakabauta sara.
16

17
WASE 2
E a rawa beka vua na Turaga me tarova na veileqa vakacalaka
oqo? Na kena isau, e Rawa. E kaukauwa sara na Turaga kei na
lewa me taura na noda bula, taqomaki keda mai na mosi, tarova
na vakacalaka taucoko, kavetanitaka na waqavuka kei na tolili
taucoko, vakani keda, taqomaki keda, maroroi keda mai na cakacaka
kaukauwa, sasaga, tauvimate, ka vakakina mai na mate,
kevaka e vinakata. Ia e sega ni vinakata.
Sa dodonu me da kila vakavinaka na veika oqo, baleta me da
na kila kina ni sega ni dodonu me da sogolati ira na gone mai na
gacagaca ni bula kecega, mai na vakanuinui kara, veitemaki,
rarawa, kei na vakararawataki.
Na yavu taumada ni lawa ni kosipeli sa ikoya na galala ni digidigi
kei na veivakatorocaketaki tawamudu. Na noda vakasaurarataki
keda me da qaqarauni se ivalavala dodonu ena tagutuva kina
na lawa bibi ka na sega ni yaco rawa me da bula torocake. 6
Ena rai tawamudu, eda sa kila vinaka kina ni
veidredre sa ka bibi ki na noda torocake tawamudu.
Kevaka eda wilika na bula oqo me sai koya ga na bula, sa qai
ka ca dina sara na mosi, na rarawa, na guce, kei na bula lekaleka.
Ia kevaka eda na wilika na bula oqo me itekitekivu ni bula tawamudu
ka curuma yani na isema ni bula taumada ka yacova yani
na veisiga tawamudu ni mataka ka na yaco me tuvanaki vakadodonu
na veika e yaco ena bula.
Sa tiko beka kina na vuku ena nona solia vei keda na veivakatovolei
me da vorata rawa, na ilesilesi me da rawata, na cakacaka
me da kaukauwa kina, na rarawa me vakatovolei kina na yaloda?
Eda sa sega dina li ni rawa ni temaki me vakatovolei kina na noda
qaqa, ena tauvimate me da vulica kina na vosota, na mate me
rawa kina ni da tawa mate rawa ka vakalagilagi?
Kevaka me ra vakabulai kece o ira na tauvimate era masulaki,
kevaka me ra taqomaki o ira kece na yalododonu ka ra vakarusai
o ira na tamata ca, ena tagutuvi na parokaramu taucoko nei
Tamada kei na yavu taumada ni ivakavuvuli ni kosipeli, ena
bokoci laivi na galala ni digidigi. Sa na sega ni dua na tamata me
na bula ena vakabauta.

WASE 2
Kevaka me na soli na marau kei na vakacegu kei na isau vua na
tamata caka vinaka ena gauna ga o ya, sa na qai sega ni dua na ka
ca—na tamata taucoko era na caka vinaka ia ena sega ni baleta na
dodonu ni caka vinaka. Sa na sega ni vakatovolei na kaukauwa, sa
sega na vakatorocaketaki ni itovo, sa sega na tubu cake ni kaukauwa,
sa sega na galala ni digidigi, sa tu ga na veiliutaki nei Setani.
Sa dodonu beka me saumi ga mai ena gauna o ya na masu taucoko
me vaka na noda yalo kocokoco kei na noda lecaika, sa na
qai lailai se sega beka na vosota, na rarawa, na vakanuinui kara,
se mate, kevaka era a sega na veika oqo, sa na sega talega na
marau, rawa ka, tucaketale, se bula tawamudu kei na lewe ni
lewetolu vakalou.
“Raica sa kilikili me tu na veibasai ni ka kecega . . . ivalavala
dodonu . . . ivalavala ca . . . marau . . . rarawa . . . vinaka . . .
ca. . . .” (2 Nifai 2:11.)
Oi keda na tamata, eda na tagutuva laivi mai na noda bula na
mosi vakayago kei na lomaocaoca ka vakadeitaka vei keda na noda
dau tiko vinaka kei na vakacegu, ia kevaka me da na sogolati keda
mai na rarawa kei na lomaleqa, eda sa na vakatikitikitaki ira sara
tikoga na wekada talei ka dau ni ivurevure. Na vakararawataki ena
rawa ni ra kilai yalodra kina na yalododonu ni ra vulica na vosota
na vakararawataki vakabalavu, kei na vakatulewa vakaira. . . .
Au taleitaka na qaqa ni sere “How Firm a Foundation”—
When through the deep waters I call thee to go,
The rivers of sorrow shall not thee o’erflow
For I will be with thee, thy troubles to bless,
And sanctify to thee thy deepest distress.
[Raica na Serenilotu, naba 85]
E a vola vakakina o Elder James E. Talmage: “E sega ni dua na
rarawa e sotava e dua na tagane se yalewa ena vuravura oqo me
na sega ni yali na kena dolei ena veika vinaka—kevaka ena sotavi
ena vosota.”
Ena dua tale na yasana, na veika oqo ena rawa ni qaqiraki keda
ena kena kaukauwa taucoko kevaka eda na vakamalumalumu
kina, vosa kudrukudru, ka vakalelewa.
18

19
WASE 2
“Eda na vakararawataki, na mosi kei na veivakatovolei eda
sotava ena sega ni vakawaleni. Eda na vakavukui kina, ki na vakatorocaketaki
ni veika yaga me vaka na vosota, vakabauta, yaloqaqa
kei na yaloraramusumusu. Na veika kece eda vakararawataki kina
kei na noda vosota, vakabibi na noda vosota ena yalomalua, ena
bulia cake na noda itovo, vakasavasavataka na yaloda, vaqaqacotaka
na noda bula, ka yaco me da vinaka cake ka dauloloma, ka
kilikili sara me vakatokai me luve ni Kalou . . . kei na noda votai
ena rarawa kei na vakararawataki, na oga kei na leqaleqa, eda na
vakavukui kina ni da a lako mai eke me da mai rawata ka yaco sara
me da vakataki rau na Tamada kei na Tinada mai lomalagi. . . .”
(Orson F. Whitney)
Sa dau yaco me ra yaloca eso ni ra raica na nodra vakararawataki
na nodra daulomani era sotava na mosi bibi kei na vakararawataki
ni yago. Era dau beitaka eso na Turaga ena lomaca,
vakayawataki ira, kei na vakalelewa. Eda sega ni rawa ni vakalelewa.
. . .
Na kaukauwa ni matabete e sega ni vakaiyalayala ia na Kalou
sa vakatikora vakavuku vei keda yadudua na yalani ni noda rawa
ka. Sa na rawa meu vakatorocaketaka na kaukauwa ni matabete
niu vakavinakataka tiko na noqu bula, dina ga au sega ni rawa ni
vakabulai ira taucoko na tauvimate ena kaukauwa ni matabete
kau sa na vakavinavinaka ga. Ena rawa beka meu na vakabulai ira
era a dodonu me ra mate. Au na rawa beka ni vakacegui ira ka
dodonu me ra rarawa mai na nodra vakararawataki. Au rerevaka
deu na tarova na lewa ni Kalou.
Kevaka beka me tu vei au na kaukauwa tawa yalani, ka yalani
tu na noqu rai kei na kila vakavinaka, keu a rawa beka ni vakabulai
Apinatai mai na yameyame ni buka ena nona a vakamai
bulabula, keu a vakayacora vakakina au na rairai vakamavoataki
koya sara kina vakaca. E a mate o koya me vaka e dua na maritire
ka dolei vua na isolisoli ni maritire—o ya na bula vakalou.
Au a vinakata sara ga meu taqomaki Paula mai vei ira na kena
meca kevaka me a sega ni yalani na noqu kaukauwa. Au a rawa
sara ga ni vakabulai koya mai na “voto ni kau sa vakalauti kina na
lewe[na]” [2 Korinica 12:7]. Keu a vakayacora au sa na vakatanitaka
na parokaramu ni Turaga. E a masu vakatolu o koya ka

WASE 2
“Had I limitless power, and yet limited vision and understanding,
I might have saved Abinadi.”
kerea vua na Turaga me kauta laivi na “voto ni kau” mai vua, ia a
sega ni sauma na Turaga na nona masu [raica 2 Korinica
12:7–10]. Ena vuqa na gauna e a rawa vei Paula me dro tani yani
kevaka beka me a dauvosa veilauti, rawati koya, rairai totoka, ka
sereki mai na veika a tuvanaki koya me yalomalua. . . .
Au ririkotaka kevaka beka meu a tiko ena Valeniveivesu e
Carthage ena ika 27 ni June, 1844, ena rawa beka meu vagolea
tani na sicini ka a laubasikata na yagoi koya na Parofita kei koya
na Peteriaki. Au a rawa beka ni vakabulai rau mai na rarawa kei
na mosi, ia ka kauta tani mai vei rau na mate ni maritire kei na
kena idole. Au marau niu sega ni vakayacora vakakina.
Mai na kaukauwa tawayalani vakaoqo, e a rawa sara ga meu a
taqomaka na Karisito ena mosi mai Kecisemani, na vosa veivakacacani,
na isala vakavotona, na veivakalialiai ena veilewai, na
mavoa ni yagona. E a rawa meu qarava na nona mavoa ka vakamacataka,
solia vua na wainigunu batabata ka sega ni waiwiwi
gaga. Au a rawa ni vakabulai koya mai na rarawa kei na mate, ka
yaco me vakayali e vuravura na nona solibula ni veisorovaki.
Au na sega ni vinakata meu vakayacora na nodra vakabulai
lesu mai o ira na noqu daulomani. Na Karisito vakataki koya a
20

21
WASE 2
raica rawa na duidui ni nona lewa kei na lewa nei Tamana ni a
masulaka me kauta tani mai vua na bilo ni rarawa; ia e a tomana,
“Ia me kakua ni yaco na noqu lewa, me yaco ga na nomuni lewa”
[Luke 22:42]. 7
E rawa ni tadolava na mate na
katuba ki na veimadigi lagilagi.
Kivei koya ena mate yani, ena tomani tikoga na bula ka tomani
tikoga na nona galala ni digidigi, ia na mate ka vaka tiko me dua na
ka ca vei keda, ena vuki me dua na veivakalougatataki vuni. . . .
Kevaka eda na kaya me dua na ka ca na mate koso, na leqaleqa,
se leqa vakacalaka, sa rairai tukuni tiko beka ni bula oqo e
vinaka cake vakalevu kina na curuma yani vakatotolo na vuravura
ni yalo ka yacova sara na veivakabulai kei na bula vakalou? Ke sa
gauna uasivi duadua beka na bula oqo, sa qai ka vakatani na
mate, ia na kosipeli e vakatavulica vei keda ni sega ni leqa vakacalaka
na mate, ena ivalavala ca walega. “. . . . sa kalougata ko ira
sa mate ena vuku ni Turaga. . . .” (Raica V&V 63:29.)
Eda sa kila vakatikina ga. Sa vakaiyalayala walega na noda
lewa. Eda vakalewa na sala ni Turaga mai na qiqo ni noda rai.
Au a laki vosa ena soqo ni veibulu ni dua na cauravou gonevuli
ni Brigham Young University ka a mate ena gauna ni iKarua
ni iValu Levu. Era sa drau vakaudolu na cauravou era sa curudole
yani ki na gauna tawamudu mai na veivaluvaluti o ya, kau tukuna
vakakina niu kila ni sa kacivi yani na cauravou o ya ki na vuravura
ni yalo me laki vunautaka na kosipeli kivei ira na yalo vakaleqai.
Ena sega beka ni dina oqo vei ira taucoko era mate, ia au kila ni
a yaco dina vei koya.
Ena nona raivotu me baleta “Na Nodra Vakabulai na Mate” a
raica dina sara ga o Peresitedi Joseph F. Smith na ka oqo. . . . A
vola kina o koya:
“. . . Au kila ni a sega ni lako na Turaga vei ira na tamata ca kei
ira na talaidredre era a besetaka na dina . . . ia me da kila, ia e a
vakarautaki ira na Nona ilawalawa mai vei ira na ivalavala dodonu
. . . ka lesi ira me ra lako ka kauta yani na rarama ni kosipeli. . . .

WASE 2
“. . . E a taurivaka na noda Dauveivueti na Nona gauna . . . ena
vuravura ni yalo, ka vakasalataki ka vakarautaki ira na yalo era
yalodina . . . ka ra a vakadinadinataki Koya ena bula oqo, me
rawa kina ni ra kauta na itukutuku ni veivakabulai vei ira na mate
e sega ni yaco rawa kina vei ira o Koya me baleta na nodra vukitani
kei na ivalavala ca. . . .
“Ia au a raici ira talega na qase ni lotu yalododonu ena itabagauna
oqo, ia ni ra sa mate, sa ia tikoga na nodra cakacaka; io era
sa vunautaka yani na itukutuku vinaka ni veivutuni kei na veivakabulai.”
[raica V&V 138:29–30, 36–37, 57.]
O koya gona, na mate sa rawa ni kena dolavi na katuba ki na
veimadigi, ka okati kina na vakavulici ni kosipeli i Karisito. 8
Me da vakararavi ga vua na Kalou,
ena gauna ni veivakatovolei.
E dina ga ni sa kilai ni mate ena dolava na veikatuba vovou,
eda na sega ni vakasaqara. Eda sa vakamasuti me da masulaki ira
era tauvimate ka vakayagataka na kaukauwa me da vakabulai ira.
“Me rau qai kacivi e rua se sivia na italatala qase, me rau masulaki
ira ka tabaki ira e ligadrau ena yacaqu; ia kevaka era qai
mate, era na mate vei au; kevaka era bula, era sa na bula talega
kina vei au.
“Mo dou duavata ka veilomani; mo dou tagicaki ira era sa
mate; vakabibi ko ira era sega ni vakabauta na bula tawamudu.
“Ia ko ira sa mate vei au, ena kamikamica vei ira na mate; raica
era na sega sara ni mate;
“Ia ena ca ko ira sa sega ni mate vei au, ni na gaga vei ira na
mate.
“Ia ko koya sa vakabauta niu na vakabulai koya, ka sa sega ni
lewai me mate, ena bula ga.” (V&V 42:42–48 .)
Eda sa vakadeitaki mai vua na Turaga ni ra na vakabulai o ira
na tauvimate kevaka ena vakayacori na veimasulaki, kevaka sa
tiko na vakabauta e veirauti kaya, “ka vakakina ke sa sega ni lewai
me mate” o koya e tauvimate. Ia e tolu na ka bibi me na vakadeitaki.
E vuqa era sega ni vakayacora na veimasulaki, ka vuqa
22

23
WASE 2
sara era sega ni lomadra se dredre ni ra vakabauta rawa. Ia sa bibi
talega vakakina: Kevaka era sa sega ni lewai me ra mate.
Ena mate na tamata kecega. Na mate sa dua na tiki bibi ni bula.
E dina sara, ni da sega sara ni vakavakarau ki na veivakamataliataki
oqo. Eda sega ni kila na kena yaco mai, eda qai dau valu lesu
me taqomaka na noda bula. Ia me da kakua ni rerevaka na mate.
Me da masulaki ira na tauvimate, me da vosa vakalougatataki ira
na vakararawataki, me da masuta na Turaga me veivakabulai ka
veivakacegui ka tosoya na mate, me yaco vakakina, ia e sega ni
baleta ni ka rerevaki na bula tawamudu. . . .
Me vaka ga e kaya o Dauvunau (3:2), au sa vakabauta vakaidina
ni sa tikoga na gauna ni mate, ia au vakabauta talega ni vuqa
sara na tamata era “mate dole” baleta ni ra sega ni qaqarauni,
vakacacana na yagodra, vakatulewa cala, se soli ira ki na veika ca,
vakacalaka, kei na tauvimate. . . .
E lewa tiko na Kalou na noda bula, e dusimaki ka vakalougatataki
keda, ia e solia vei keda na galala ni digidigi. Sa rawa me
da bulataka na noda bula e umanaki ena nona ituvatuva me
baleti keda se da vakaveitaliataka se tagutuva koso.
Au sa vakadeitaka ena noqu vakasama ni sa tuvanaka tu na
Turaga na noda icavacava. Eda sa na qai kila vakavinaka sara, ena
so na gauna, ni da raica lesu mai ena gauna ni veisiga ni mataka,
eda na qai marautaka e vuqa na veika e yaco ena bula oqo ka dredre
sara me da kila vakavinaka.
Ena so na gauna eda dau via kila na veika sa tu mai liu, ia eda
qai dau vakasamataka ni vinaka me da bulataka ga na noda bula
ena veisiga yadua ka me da vakavinakataka ka vakalagilagia na
siga o ya. . . .
Eda a kila taumada ni bera ni da sucu mai ni da na lako mai ki
vuravura me da mai vakayago ka sotava na bula marau kei na
rarawa, vakacegu ka mosi, tiko vinaka ka sotava na leqa, bula
vinaka kei na tauvimate, na rawa ka vakanuinui kara, ka da a kila
talega ni oti e dua na gauna ni bula eda na mate. Eda a vakaio ki
na veika ni bula oqo ena yalomarau, ka maqusa me da ciqoma na
veika e vinaka kei na veika ca. Eda a maqusa ena ciqoma na
madigi me da lako mai ki vuravura se cava ga na kena balavu e

WASE 2
dua na siga se dua na yabaki. E rairai beka ni da a sega sara ni
kauwaitaka vakalevu na noda na mai mate ena tauvimate, ena
leqa vakacalaka, se ena malumalumu ni yago. Eda a taleitaka me
da ciqoma ga na ituvatuva ni bula ni yaco mai ka me da tuvanaka
ka vakatulewataka vakavinaka, ka sega kina na vosa kudrukudru,
vakaduiduile, se gagadre e vakatani.
Ni da sotava na leqa vakacalaka e dodonu me da vakararavi ga
vua na Kalou, ka kila ni se vakacava ga na yalani ni noda rai ena
sega ga ni vakadaroi rawa na nona inaki. Ena leqaleqa taucoko ni
bula oqo e solia vei keda na dodonu lagilagi me da tubucake ena
kila ka kei na vuku, ena vakabauta kei na cakacaka, ka vakavakarau
ki na mua lesu ka laki votai ena lagilagi ni Kalou. 9
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Na cava na vuna e sega ni taqomaki keda kina na Turaga mai
na rarawa kei na veivakararawataki kecega? Raica na tabana e
15–17.
• Vulica na tabana e 18–19 ka vakasaqara na veika eda na calata
kevaka e sega ni vakatara na Turaga me da sotava na veivakatovolei.
Na cava me da cakava ni da dau sotava na veivakatovolei
kei na veivakararawataki? E sa vakaukauwataki kemuni
vakacava na Turaga ena nomuni vakatovolei?
• Wilika na parakaravu “Sa dau yaco eso me ra. . .” ena tabana e
19. Na cava na vuna e dau dredre kina me da raici ira na noda
daulomani me ra rarawa? Na cava e rawa ni da cakava me
tarova na noda dau cudru se yalolailai ena gauna vakaoqori?
• Raica lesu na tabana e 19–22 me na laurai na ivakavuvuli e
baleta na veivakalougatataki ni matabete. Na gauna cava so o
ni sa raica kina na veivakabulai se veivakacegui ni kaukauwa ni
matabete? Na cava eda na cakava ni da sa vulica rawa ni sega
ni lewa na Turaga me vakabulai e dua na daulomani se vakadaroi
e dua na mate?
24

25
WASE 2
• O ni na vakamacalataka vakacava na ivakavuvuli nei Peresitedi
Kimball me baleta na nona mate e dua na gone?
• E a vakavulica o Peresitedi Kimball, “Ni da sotava na leqa vakacalaka
e dodonu me da vakararavi ga vua na Kalou” (tabana e
23. Ni tiko vua na Kalou e dua na tamata, na cava ena cakava
beka o koya ena gauna ni veivakatovolei?
iVolanikalou Veiwekani: Same 116:15; 2 Nifai 2:11–16; 9:67;
Alama 7:10–12; V&V 121:1–9; 122:1–9
iVakamacala
1. Ena Edward L. Kimball kei Andrew E.
Kimball Jr., Spencer W. Kimball
(1977), 43.
2. Ena Spencer W. Kimball, 46.
3. Ena Spencer W. Kimball, 46.
4. Joseph Robinson, ena Spencer W.
Kimball, 46.
5. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982), 40–41.
6. Faith Precedes the Miracle (1972),
95–96.
7. Faith Precedes the Miracle, 97–100.
8. Faith Precedes the Miracle, 100, 101,
102.
9. Faith Precedes the Miracle, 102–3,
105–6.

“Au kila ni Luve ni Kalou Bula, ko Jisu na Karisito.”
26

W A S E 3
Jisu Karisito:
Noqu iVakabula, Noqu Turaga
E Luve ni Kalou o Jisu Karisito ka sa iVakabula ni
kawatamata, ka rawa me da ciqoma na veivakalougatataki
e a bula ka mate kina o Koya, e solia vei keda.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ena itekivu ni nona veiqaravi vaka-iApositolo e a tauvimate ni
uto vakatolu ena loma ga ni rua na macawa o Elder Spencer W.
Kimball. Ni oti toka e volekata na vitu na macawa na nona vakabulabula
tiko e vale, e sa tekivu me vakaraica eso na sala me lako
tani mai na bibi ni nona dodonu me tikoga e vale.” E a saga me
laki vakabulabula ga vei ira na nona itokani na Navajo mai na
vanua o New Mexico. 1
“Ena dua na mataka lailai ni nona laki tiko vakabulabula oqo,
a kunei ni sa yali o Elder Kimball mai na nona idavodavo. Ena
kena nanumi ga ni a taubale vakamataka lailai ka na qai donumaka
mai na katalau, era sa mani dui cakava ga na nodra cakacaka
o ira na nona dauveiqaravi. Era sa tekivu taqaya ni sa 10:00
na kaloko ena mataka o ya, ka se bera ga ni lesu mai, sa tekivu
sara e dua na vaqaqara.
“E a qai laki kune sara o koya ena vica na maile yani ki liu ena
dua na ruku ni vuni paini. A toka e yasana na iVolatabu, ka cegai
toka ki na iotioti ni wase ni ivola i Joni na yalododonu. E a bobo
toka o koya, ena gauna era sa yacovi koya yani kina ka a toka ga
vakadua me vaka ga na imatai ni gauna era a kunei koya kina.
“E a kidacala o koya ena nodra ivosavosa taqaya, ia ena gauna
e duri cake mai kina era raica na wai ni matana. Mai na nodra
vakatataro, a sauma kina o koya, ‘Ena lima na yabaki sa oti ena
siga vata nikua au a kacivi kina meu dua na iApositolo ni Turaga
27

WASE 3
o Jisu Karisito, kau vinakata meu mai tiko vata kei Koya nikua
kau sa vakadinadinataka tiko.’ ” 2
E a vakadinadinataka “ena veigauna kecega” o Peresitedi
Kimball na lagilagi vakalou ni iVakabula. 3 A kaya o koya: “Se cava
ga na vakaitamera ni veika eda tukuna me baleti koya, e se takiveiyaga
tikoga.” 4 Na vinaka ni nona bula o Peresitedi Kimball sa
veiraurau vinaka kei na kaukauwa ni nona ivakadinadina. E a
vakaraitaka o Elder Neal A. Maxwell ena Kuoramu ni iApositolo
Le Tinikarua: “Sa tamata ni Turaga o Peresitedi Kimball ka sega
ni nona tale e dua. Sa nona gagadre titobu me qarava na Turaga
ka a cata sara me rawai ena veika tale eso.” 5
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
E sega walega ni dua na qasenivuli cecere o Jisu Karisito,
sa Luvena na Kalou bula ka iVakabula ni kawatamata.
E a tabaki ena niusipepa na Time ena dua na gauna lekaleka
sa oti, ka vakamacalataka kina vakamatata e dua na parofesa
vakacegu mai na dua vei ira na noda univesiti levu na nona vakasama.
E kaya ni dauveikauwaitaki ko Jisu na kai Nasareci ka sa tu
vua na loloma vakaitamera, ka kilai keda vakavinaka. E vakatokai
koya me dua na dauveiqaravi cecere duadua, e dua na qasenivuli
levu, e dua na dau ni ivakaraitaki. E dua na kena ivakaraitaki, a
vakamacalataka o koya ni ko Lasarusa e a sega ni mate ia a moce
“. . . walega ka a ‘vakabulai tale’ mai vei Jisu, ena kaukauwa ni
vakasama kei na vuli, kei na “veivakasavasavataki ni nona gugumatua
vakaikoya!’ ”
Au gadreva meu vakadinadinataka edaidai ni o Jisu e sega
walega ni dua na qasenivuli cecere, se dua na dauveiqaravi
cecere duadua, ka dua na dau ni ivakaraitaki cecere, ia sai koya
vakaidina, na Luve ni Kalou Bula, na Dauveibuli, na Dauveivueti
kei vuravura, na iVakabula ni kawatamata. 6
Au kila ni ko Jisu e Karisito ka Luve ni Kalou bula. Au kila ni
dina oqo. 7
Sa vakaraitaka mai na Karisito ni sai koya na Turaga na Kalou
Cecere, na ivakatekivu kei na ivakataotioti, na Dauveivueti kei
28

29
WASE 3
vuravura, o Jisu Karisito, na Qaqa ni Isireli, na Dauveibuli, na
Luvena na Kalou Bula, o Jiova.
Na Tamada o Iloimi sa vakaraitaka ni ko Jisu na Luvequ e
Duabauga, na vosa ni noqu kaukauwa. Ia a vakaraitaka taumada
vakarua, ena veipapitaisotaki ena Joritani ka vakakina ena
Ulunivanua ni Veivakamataliataki:
“O iko na noqu Gone ni Toko; au sa dau vinakati iko vakalevu”
(raica Marika 1:11; Luke 3:22) ka a vakaraitaka ni sa bulia
na vuravura kecega ko Koya: io sa buli ira talega na tamata:
Raica sa bulia na ka kecega ko Koya, era sa buli ena vukuna,
ka sa buli ira ko Koya.” [Raica V&V 93:10.] 8
Eda vakadinadinataka vata kei Joni na Dauveipapitaisotaki, o
koya ka a kaya me baleta na Turaga ni sa toro voleka mai vua:
“...Raica na Lami ni Kalou, ko koya sa kauta tani na nodra ivalavala
ca na kai vuravura.” (Joni 1:29.) Sa sega walega ni dau veikauwaitaki,
ia sa Lami ni Kalou.
Eda vakadinadinataka vata kei Nacanieli, e dua na kai Isireli sa
sega vua na ka ca: “. . . Vakavuvuli, koi kemuni na Luve ni Kalou;
koi kemuni na nodra Tui na Isireli.” (Joni 1:49.) Sa sega walega
ni dua na qasenivuli cecere, ia sa ikoya na Luve ni Kalou.
Eda sa vakadinadinataka vata talega kei Joni na daulomani, o
koya ka a raici Jisu e baravi, ka kaya mai e yalona dina, “Na
Turaga bagi oqo!” [Raica Joni 21:7.] Sa sega walega ni dua na dau
veikauwaitaki cecere, ia sa Turaga na Kalou ni lomalagi.
Io, kivei Saimoni Pita, ka a tarogi mai vua na Turaga, “Ia dou
sa kaya se ko cei koi au?” ka kaya, “Oi kemuni na Karisito, na
Luve ni Kalou bula,” (Maciu 16:15, 16), ka a rogoca oqo mai vua
na iVakabula: “. . . O sa kalougata, Saimoni Pa-Jona: ni sa sega ni
vakatakila vei iko na lewe kei na dra, na Tamaqu ga sa tiko mai
lomalagi.” (Maciu 16:17.)
Ka kena itinitini, eda sa vakadinadinataka vata kei na Parofita
o Josefa Simici o koya ka a tu vakarau me solia na nona bula ena
vuku ni nona ivakadinadina. 9
Au kila ni ko Jisu Karisito sa Luve ni Kalou bula ka a mate ena
vuku ni ivalavala ca kei vuravura. Sai koya na noqu itokani, na
noqu iVakabula, noqu Turaga, ka noqu Kalou.

WASE 3
Na nona cakacaka na iVakabula e curuma
yani na veigauna tawamudu—ena gauna sa oti,
ena gauna oqo, kei na gauna sa bera mai.
Au gadreva meu . . . vakadinadinataka ni ko [Jisu Karisito] e a
sega walega ni bula ena gauna cecere duadua ni tolusagavulu
katolu na yabaki, ia a bula tu ga mai o koya ena veitabagauna
tawamudu taumada, ka na bula tawamudu tikoga; kau sa vakadinadinataka
ni a sega walega ni a mai tauyavutaka na matanitu
ni Kalou e vuravura, ia e Dauveibuli kei vuravura, ka Dauveivueti
ni kawatamata. 11
O Jisu Karisito na Kalou ena Veiyalayalati Makawa, ka sai Koya
ka a veivosaki kei Eparaama kei Mosese. Sai Koya ka a vakauqeti
Aisea kei Jeremaia; sai Koya ka a parofisaitaka vei ira na Nona
tamata na veika ena yaco ena veisiga ni mataka, ka yacova sara na
iotioti ni siga kei na auwa. 12
O Jisu Karisito, sai Koya na noda iVakabula, ka a vakatakilai vei
ira era vakarorogo tu e kea e Joritani (raica Maciu 3:13–17), ena
Ulunivanua tabu ni Veivakamataliataki (raica Maciu 17:1–9), ena
nodra valetabu na Nifai (raica 3 Nifai 11–26). Kei na veikau mai
Palmyra, e New York [raica Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:17–25];
kei Koya sara ga na tamata e veivakilaitaki, ka ni a sega tale ni dua,
ka sai koya na Tamana dina, na Iloimi tabu, ka sai koya ka ucuya
o koya ka sa ikoya talega ka a vakayacora na lomana o koya. 13
Au kila ni bula tiko na Turaga kau kila ni sa vakatakila tiko mai
ena veisiga yadua na nona lewa, ka me rawa kina me da vakauqeti
ki na salatu me da muria yani. 14
Sai Koya na ivakadei ena tutu ni vale. Sai Koya na iliuliu ni
matanitu—sai ira oqo na nona tisaipeli—oqo na nona Lotu—oqo
na nona vunau kei na cakacaka tabu vakalotu—oqo na nona
vunau. 15
Eda sa nanamaki tiko oqo ki na ikarua ni nona lesu mai me
vaka ga a yalataka o koya. Na yalayala oqo ena yaco vakaidina me
vaka ga e vuqa na nona yalayala tale eso, ia ena gauna oqo, me
da vakacaucautaka na yacana tabu ka qaravi koya, ka vakadinadinataka
vata kei ira na parofita ki na veitabagauna na vakalou ni
nona ilesilesi! . . .
30

31
WASE 3
Au kila ni ko Jisu sai koya na Dauveibuli, na Dauveivueti, na
iVakabula, na Luve ni Kalou, ena loma ni veigauna tawamudu sa
oti kei na veigauna sa bera mai. 16
Mai na Nona Veisorovaki, sa vakabulai ira kece
kina na tamata o Jisu Karisito mai na ca ni Lutu ka
vakabulai ira sa veivutuni mai na nodra ivalavala ca.
Kemuni na taciqu kei na ganequ daulomani, e bula tiko na
Kalou, kau sa vakadinadinataka. E bula tiko o Jisu Karisito, ka sai
koya na ivurevure ni salatu dina ni bula kei na veivakabulai.
Oqo na itukutuku ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu
Edaidai. Sai koya na itukutuku bibi duadua e vuravura edaidai.
Sa Luve ni Kalou o Jisu Karisito. E a digitaki Koya o Tamana me
iVakabula kei vuravura. 17
Ena gauna a digitaka ka lewa kina vakamatau o Atama me
kania na vuanikau vakatabui mai na Were ko Iteni, e a vakadewataka
kina vei keda kece sara, na nona kawa, e rua na mate—
na kena e vakayago se “mate vakayago,” kei na mate vakayalo se
na muduki tani mai na itikotiko ni Turaga. 18
Ena nona ituvatuva vakalou na Kalou, sa vakarautaki kina na
ituvatuva me sereka kina na ivau ni mate e dua na dauveivueti,
ka rawa ga ena tucaketale, na cokoti vata tale ni yalo kei na yago
ni tamata kecega ka a bula voli e vuravura.
Sai Jisu Karisito ga na kai Nasareci, ni se bera ni buli o vuravura,
a digitaki me tadu mai ki vuravura me mai vakayacora na
cakacaka oqo, me mai valuta mate na mate vakayago. Na cakacaka
ni solibula oqo ena sorovaka na nodrau lutu o Atama kei Ivi
ka sa rawa kina vua na yalo ni tamata me taura tale na yagona, ka
sa na duavata kina na yago kei na yalo. 19
Na tucake tale ka tukuni tiko oqo sai koya na cakacaka i Jisu
Karisito, na iVakabula, me baleta ga ni a tamata o koya (na luvei
Meri) ka vakalou (na Luve ni Kalou), sa rawa kina me vorata rawa
na kaukauwa e lewa na yago. E a solia vakaidina na Nona bula ka
taura talega vakataki koya me “kena isevu,” vei ira na yalo yadudua
era a bula voli [raica 1 Korinica 15:22–23]. Ni sa Kalou, a
solia kina na nona bula. Ena sega ni rawa me dua e kauta tani

WASE 3
“Sa iotioti ni nona meca o mate, e a vorata rawa
talega na ka o ya ka tauyavutaka na tucaketale.”
mai vua. Sa tara cake o koya, mai na nona rawa ni vorata na veika
kecega; na kaukauwa me taura lesu tale na nona bula. Sa iotioti
ni nona meca o mate, e a vorata talega na ka o ya ka tauyavutaka
na tucaketale. 20
Ena vuku ni isolisoli nei Tamada Vakalomalagi o ya na Luvena
sa rawa kina vua na tamata kecega—ena veigauna sa oti, na
gauna oqo, kei na veigauna sa bera mai—me ra lesu tale ka laki
bula vata kei Koya na Tama ni yaloda. Ia ni vakadeitaki na kena
rawa ni yaco, sa dodonu taumada me tadu mai ki vuravura o Jisu
ena yago me mai vakatavulici ira na tamata ena Nona ivakaraitaki
ni sala dodonu ni bula ka sa lomana dina me solia na Nona bula
ka ciqoma ena so na sala veivakurabuitaki na icolacola bibi ni ivalavala
ca ni kawatamata. 21
Ena sega ni rawa me vakasavasavataki na ivalavala ca vakavo ga
ena taucoko ni nona veivutuni e dua na tamata kei na loloma
32

33
WASE 3
vakalou ni Turaga o Jisu Karisito ena nona solibula ni veisorovaki.
Ena ituvatuva duadua ga oqo ena rawa ni vakabulai kina na
tamata, me bula mai na mate ka vakasavasavataki ka vakavinakataki,
ka se rawa tikoga me taukena na lagilagi ni bula tawamudu.
Ena Nona itavi na iVakabula ena ka oqo, e a vakavotuya kina o
Ilamani vei rau na luvena na nona vosa o Penijamini naTui:
“ . . . Sa sega tale e dua na sala se kaukauwa me bula rawa kina
na tamata, na isoro duadua ga i Jisu Karisito, o koya ena lako
mai; io mo drau nanuma ni na lako mai ko Koya me vakabulai ira
na kai vuravura.” (Ilamani 5:9.)
Kei na nona nanuma na vosa i Amuleki vei Sisoromi, a vakamatatataka
kina o Ilamani na itavi ni tamata me rawata kina na
veivosoti—o ya me veivutunitaka na nona ivalavala ca:
“ . . . Sa kaya vua ni na lako vakaidina mai na Turaga me vakabulai
ira na nona tamata; ia e sega ni lako mai me mai vakabulai
ira ena nodra ivalavala ca; ia me mai vakabulai ira ga mai na
nodra ivalavala ca.
“A sa solia vua ko Tamana na kaukauwa me vakabulai ira kina
mai na nodra ivalavala ca kevaka era sa veivutuni. . . .” (Ilamani
5:10–11. Vakuri ena vosa kala.) 22
Sa mai mate (na iVakabula) me ivoli ni noda ivalavala ca me
dolava kina na sala ki na noda tucaketale, ka vakaraitaka e dua na
sala me da vinaka sara, me vakaraitaka na salatu ki na bula vakalou.
E a vakainaki na Nona mate, ka Nona digidigi ga. E a sucu
mai vakaloloma ka uasivi sara na nona bula, e a veivakauqeti na
nona ivakaraitaki, na nona mate e dolava na veisalatu, ka solia
vua na tamata na isolisoli kei na veivakalougatataki vinaka. 23
Me da ciqoma na taucoko ni veivakalougatataki
ni nona Veisorovaki na iVakabula, e dodonu
me da duavata kei Koya ena cakacaka.
Na tamata yadua e tiko na nona galala ni digidigi. Sa rawa
vua me taukena na veivakalougatataki e a mai bula ka mate kina
na Karisito me rawa kina ni solia vua. Ia na nona mate kei na
ituvatuva i Karisito ena tawayaga ka sega na betena kevaka eda na
sega ni saga me da taukena: “Raica koi au na Kalou, au sa vosota

WASE 3
oti na veika oqo, me ra bula kina ko ira era sa veivutuni” (V&V
19:16).
E lako mai na iVakabula “me ra tucaketale mai na mate na
tamata kecega” (Mosese 1:39). Na Nona sucu, mate kei na tucaketale
era a kunea kina na kena imatai. Ia e dodonu me da duavata
kei Koya ena cakacaka me yaco kina na kena ikarua, me ra
rawata na bula tawamudu. 24
Ni da vakasamataka na solibula cecere ni Turaga o Jisu Karisito
kei na rarawa a vosota me baleti keda, eda na vakawalena kevaka
eda na sega ni taleitaka ka vaka me da a vakayacora ga vakataki
keda. E a vakararawataki ka mate ena vukuda, ia kevaka eda na
sega ni veivutuni, sa na qai sega ni yaga na nona rarawa kei na
mosi me baleti keda. 25
Na Nona vakararawataki taumada ka vakakina ena kauveilatai
kei na Nona solibula cecere ena takiveiyaga se sega ni yaga vei
keda vakavo ga ke da bulataka na nona vunau. Ni a kaya o koya:
“ . . . ka vakaevei ni dou sa vakatokai au me Turaga, ka sega ni
cakava na ka kau sa kaya?” (Luke 6:46.)
“Kevaka dou sa lomani au, dou talairawarawa ki na noqu
vunau.” (Joni 14:15.) 26
O ira na tamata era kila na Kalou ka lomani koya ka bulataka na
nona vunau ka vakayacora na nona cakacaka tabu vakalotu dina,
sa rawa me ra raici koya ka kila ni bula tiko o koya ena bula oqo,
se ena bula sa roro tiko mai ka ra na veiwekani vata kaya tiko. 27
Eda sa vakabauta, ka sa noda ivakadinadina, ka da sa vakatakila
vakakina ki vuravura ni “sa sega tale ni dua na yaca se na sala se
ivakarau sa soli me ra bula rawa kina na luve ni tamata na yaca duadua
ga i Karisito na Turaga Kaukauwa Sara” (Mosaia 3:17).
Eda sa kila, ka sa noda ivakadinadina, ka da sa vakatakila
talega vakakina ki vuravura ni dodonu vua na tamata me “vakabauta
ni sa rawa duadua ga na bula ena vuku ni dra ni soro i
Karisito na Turaga Kaukauwa Sara” (Mosaia 3:18) me rawa kina
na nona vakabulai.
Sa vakakina vei Nifai “eda sa cakacaka vagumatua me da vola
na veika oqo, me da vakauqeti ira kina na noda kawa kei ira
talega na wekada me ra vakabauti Karisito ka veivinakati tale kei
34

35
WASE 3
na Kalou, ia eda sa kila ni da sa vakabulai ena loloma walega, ka
segai ena vuku ni cakacaka. . . .
“Ia eda sa tukuni Karisito, rekitaki Karisito, ka vunautaki
Karisito, ka parofisaitaki Karisito, ia eda sa vola na ka sa vakatakilai
vei keda, me ra kila kina na noda kawa na sala me bokoci kina
na nodra ivalavala ca.” (2 Nifai 25:23, 26; vakuri ena vosa kala.) 28
Eda na vakalomavinakataka na Turaga
ni da bulataka na Nona kosipeli.
Au rawa ni raitayaloyalotaka na Turaga o Jisu Karisito [ena
gauna ni nona veiqaravi e vuravura,] ni mata mamarau vei ira na
nona tamata ni ra veiqaravi tiko ena yalodina. . . .
. . . Au vakabauta ni mata mamarau na Turaga o Jisu Karisito ni
raica yani na nodra vuvale na tamata oqo ni ra tekiduru ena masu
vakavuvale ena veibogi kei na mataka lailai, ka ra vakaitavi talega
na gone. Au vakabauta ni dau mata mamarau ni raici ira na veiwatini
gone kei na qase era veivinakati dina vakaiira, ka ra tomana
tikoga na nodra veimusumusuki . . . ka ra tomana tikoga na nodra
veilomani ena yalodra taucoko me yacova na siga era na mate
kina ka toroya cake tikoga yani ki na veigauna tawamudu.
Au vakabauta ni marautaka o koya na matavuvale era solibula
ka ra lomasoli. . . . Au vakabauta ni dau mata mamarau na Turaga
o Jisu Karisito ni rai sobu mai ka raici ira na [udolu] era a luluqa
tu ena dua na yabaki sa oti, ia edaidai era sa tiko marau ena matanitu,
ka vuqa vei ira era sa lesu mai na valetabu ni Kalou ka ra sa
vakaedaumeni ka vauci vata, ka ra a vakavinavinakataka na
Turaga ena tagi ni marau me baleta na nona parokaramu.
Au vakabauta niu raica e matana na tagi ni marau ka a matadredredre
ni raici . . . ira na yalovou era sa lako mai vua ena
yabaki oqo, o ira era sa dau tukuna na yacana, o ira era sa sudra
yani ki na wai ni papitaiso, kau vakabauta ni lomani ira ka vukei
ira me ra saumaki mai.
Au a raica ni matamamarau ni raici ira yani e vuqa na nona
tamata ni ra tekiduru ena veivutuni, veisautaka na nodra bula,
me rarama ka savasava cake, me vakataka na Tamada
Vakalomalagi kei na tuakadra o Jisu Karisito.

WASE 3
Au vakabauta ni a lomavinaka ka mata mamarau ni raici ira na
itabagone ena nodra vakarautaka na nodra bula ka taqomaka ka
vaqaqacotaka mai na itovo ca ni veisiga. Au vakabauta ni a rarawa
taumada ka qai lomavinaka, ena gauna sa raica kina, me vaka e a
vakayacora ena noqu valenivolavola ena vica na siga sa oti, vei
rau e rua na veiwatini gone erau a cala bibi ka rau sa mai tekiduru
vata ka rau qumia vata sara vakaukauwa na ligadrau. E a rairai
kune e matana na marau ni raica sobu mai na yalodrau ka
raica ni rau sa vakayacora eso na veisau, ena gauna vata e luvuci
kina na ligaqu ena wainimatadrau kau a vakataqara yani vakamalua
e ligadrau.
Au sa lomana vakalevu na Turaga o Jisu Karisito. Kau nuitaka
niu na rawa ni vakaraitaka ka vakatakila vua na noqu dina kei na
gugumatua. Au vinakata meu tikoga e yasana. Au vinakata meu
vakataki koya, ka sa noqu masu ni na vukei keda kece na Turaga
me rawa kina me da vakataka na nona a kaya vei iratou na nona
tisaipeli na kai Nifai, “Ia a cava na ivalavala sa kilikili kei kemudou?”
a qai sauma ga na nona taro vakaoqo, “Mo dou vakataki
au.” (3 Nifai 27:27.) 29
Na Veisorovaki sa noda inuinui ena bula
oqo kei na bula tawamudu sa roro tiko mai.
Sa noda inuinui eke kei na gauna oqo o Karisito. A mate o
Koya ena vuku ni noda ivalavala ca. Ena vukuna ga kei na nona
kosipeli sa boko laivi kina na noda ivalavala ca ena wai ni papitaiso;
sa tagutuvi tani mai na yaloda na ivalavala ca kei na caka
cala me vaka ga e vakamai; sa yaco kina me da savasava, makare
na vakasama, ka rawati na vakacegu sa uasivia na ka kecega e kilai
rawa. (Raica Filipai 4:7.)
Eda na kune vinaka eke ka tuvaki vinaka na yagoda ka qaqaco
na noda vakasama ena kena bulataki na ivakaro ni Kosipeli. Sa
vakalougatataki keda tiko edaidai na kosipeli.
Ia edaidai sa dua ga na mata ni nuku ena veitabagauna tawamudu.
Sa noda inuinui talega o Karisito ena vuku ni veitabagauna
tawamudu sa tu mai liu; kevaka e sega eda na yaco me vaka
a kaya o Paula ni da sa “vakaloloma vakalevu cake vei ira kecega
na tamata” (1 Korinica 15:129).
36

37
WASE 3
Ena vakaitamera na noda rarawa—ka na yaco vakaidina—
kevaka e a sega na tucaketale! Sa na vakacava na levu ni noda veilecayaki
kevaka me a sega na inuinui ni bula tawamudu! Kevaka
me na takali yani na noda inuinui me da vakabulai ka votai ena
veika tawamudu, eda sa na qai rarawa vakalevu cake mai vei ira
era a sega tu ni namaka na veika oqo.
“Ia ka sa qai tucake tale mai na mate na Karisito, a sa yaco me
kedra isevu era sa moce tu” (1 Korinica 15:20).
Ia na mana ni nona tucaketale ena yaco vei ira na tamata
kecega, “ni sa qai mate kecega ena vuku i Atama, ena vakabulai
kece talega ena vuku i Karisito” (1 Korinica 15:22).
Ia oqo “ni da sa vakataki koya sa vakavuravura, eda na vakataki
koya talega sa vakalomalagi” (1 Korinica 15:49).
Ia oqo sa vakarautaki na kena ituvatuva me “sa vakaisulu oti . . .
me kakua tale ni vuca rawa, ka sa vakaisulu oti na yago mate oqo
. . . me kakua tale ni mate rawa, ena qai vakayacori kina na vosa sa
volai, Sa guce ko mate, a sa muduki sara” (1 Korinica 15:54). . . .
Eda sa vakanuinui tawamudu vua na Karisito. Eda sa kila ni sa
soli vei keda na bula oqo me da vakarautaki keda ki na bula tawamudu,
ka “na laki dei tale tu ga mai kea na ivakarau ni noda veimaliwai
tu eke; ia sa na uasivi ka lagilagi sara mai kea; oqori na
ka e sega ni yaco tiko qo vei keda” (V&V 130:2). 30
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Wilika na italanoa ena tabana e 27. Ena sala cava eda na rawa
ni toro voleka kina vua na Turaga ka “tiko vata kei Koya nikua”
me vaka a vakayacora o Peresitedi Kimball?
• Raica lesu na tabana e 28–29, ka vakasaqara na yaca kei na
itutu i Jisu Karisito a vakayagataka o Peresitedi Kimball. Na
yaca kei na itutu cava i Jisu Karisito e vakaibalebale vakalevu
cake vei kemuni kei na vuna? Na cava mo ni na kaya vua e dua
e tukuna ni ko Jisu e a dua walega na qasenivuli?

WASE 3
• Tugana na ivakadinadina i Peresitedi Kimball me baleta na ilesilesi
ni iVakabula ena bula taumada, bula oqo, kei na bula sa
roroa mai tabana e 30–31. Vakasamataka na veika o ni na rawa
ni cakava mo ni vaqaqacotaka kina na nomuni ivakadinadina
me baleta na ilesilesi ni iVakabula.
• Vulica na tabana e 31–33, ka vakasaqara na vuna eda gadreva
kina e dua na iVakabula. Na veisau cava sa vakayacora na
Veisorovaki i Jisu Karisito ena nomuni bula?
• Ena tabana e 31–33 e vakadinadinataka kina o Peresitedi
Kimball na veika ena vakayacora vei keda na iVakabula. Ena
tabana e 33–37, eda vulica kina na veika me da cakava me da
ciqoma kina na taucoko ni veivakalougatataki ni Veisorovaki.
Na cava o ni nanuma ni ko ni veidutaitaka na veika sa vakayacora
vei keda na iVakabula ki na veika e sa kerea o Koya vei
keda me da vakayacora?
• Raica lesu na ivakamacala nei Peresitedi Kimball me baleta na
sala ena rawa ni vakalomavinakataki kina na Turaga (tabana e
35–36. Vakasamataka na ituvaki ni yalomu ni ko ni kila ni sa
marautaki kemuni na Turaga.
• E vakavulica o Peresitedi Kimball ni da rawa ni vakanuinui ga
vei Karisito ena gauna oqo kei na veitabagauna tawamudu sa
roro tiko mai (tabana e 36–37. E dau veisau vakacava na bula
ni tamata ni ra sa vakanuinuitaka na Karisito?
iVolanikalou Veiwekani: Joni 14:6, 21–23; 2 Nifai 9:5–13, 21–23;
Moronai 7:41; 10:32–33; V&V 19:15–19
iVakamacala
1. Raica Edward L. Kimball kei Andrew
E. Kimball Jr., Spencer W. Kimball
(1977), 249–52.
2. Ena The Gospel of Love: Stories about
President Spencer W. Kimball,“ Ensign,
Tise. 1985, 22–23.
3. Ena Conference Report, Epe. 1978, 9;
se Ensign, Me 1978, 7.
4. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982), 7.
5. “Spencer, the Beloved: Leader-
Servant,” Ensign, Tise. 1985, 15.
6. Ena Conference Report, Okot. 1946,
55–56.
38
7. Ena Conference Report, Okot. 1974,
163; se Ensign, Nove. 1974, 113.
8. Ena Conference Report, Epe. 1964,
94; se Improvement Era, June 1964,
496–97.
9. Ena Conference Report, Okot. 1946,
64.
10. Ena Conference Report, Okot. 1982,
6; se Ensign, Nove. 1982, 6.
11. Faith Precedes the Miracle (1972),
70.
12. Ena Conference Report, Epe. 1977,
113; se Ensign, Me 1977, 76.

13. Ena Conference Report, Okot. 1977,
111; se Ensign, Nove. 1977, 73.
14. Ena Conference Report, Epe. 1977,
117; se Ensign, Me 1977, 78.
15. The Teachings of Spencer W. Kimball,
6.
16. Ena Conference Report, Okot. 1946,
63, 64.
17. Ena Conference Report, Epe. 1978,
7; se Ensign, Me 1978, 6.
18. The Teachings of Spencer W. Kimball,
68.
19. Ena Conference Report, Epe. 1978,
7; se Ensign, Me 1978, 6.
20. “Absolute Truth,” Ensign, Sepi. 1978,
6.
21. “Christmas Message from the First
Presidency to the Children of the
World: Gifts That Endure,” Friend,
Tise. 1982, 3.
39
WASE 3
22. The Miracle of Forgiveness (1969),
339–40.
23. “Jesus of Nazareth,” Ensign, Tise.
1980, 4.
24. Ensign, Tise. 1980, 4.
25. The Miracle of Forgiveness, 145.
26. Ena Conference Report, Epe. 1972,
26; se Ensign, Julai 1972, 37.
27. Ena Conference Report, Epe. 1964,
99; se Improvement Era, June 1964,
499.
28. Ena Conference Report, Okot. 1978,
109–10; se Ensign, Nove. 1978, 72.
29. Ena Conference Report, Epe. 1956,
120.
30. Ena Conference Report, Okot. 1978,
108–9; se Ensign, Nove. 1978, 72.

W A S E 4
Na Mana ni Veivosoti
Sa rawa me da vakila na mana ni veivosoti, mai na
veivutuni dina kei na kaukauwa veivueti ni iVakabula.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
E a vakavulica o Peresitedi Spencer W. Kimball ni “veivutuni sa
idola tudei ki na dua na bula e vinaka sara ka marautaki. Eda
gadreva taucoko.” 1
A tukuna talega o koya ni “inuinui sai . . . koya na iyau talei ni
veivutuni, ni kevaka ena sega oqo ena sega ni rawa vua e dua me
vakayacora rawa na sasaga levu ka dredre oqo.” E vakamatatataka
ena nona talanoataka na nona a vukea e dua na marama ka a lako
mai vua ni a rarawataka na itovo ca a vakayacora. A kaya na
marama oqo: “Au kila ca ni ka au sa cakava. Au sa wilika na ivolanikalou,
kau sa kila na kena isau. Au kila niu sa cudurvi kau na
sega ni vosoti rawa, sa qai cava na vuna meu veivutuni kina?”
A kaya vua o Peresitedi Kimball: “I ganequ vinaka, o sega ni
kila na ivolanikalou. O sega ni kila na kaukauwa ni Kalou se na
nona vinaka. Sa na rawa mo vosoti ena ivalavala butobuto oqo,
ia ena vinakati kina na kena rawati na veivutuni dina.”
E a qai cavuta vua na marama oqo eso na tiki ni ivolanikalou
me baleta na veivosoti ena yaco vei ira era veivutuni vakaidina ka
muria na vunau ni Kalou. Ena nona sa vakasalataki koya tiko, sa
raica rawa vua e dua na ivakatakilakila ni inuinui ka a mani kaya
sara mai: “Vinaka, vinaka vakalevu! Au vakabauti kemuni. Au sa
na veivutuni vakadina ka savata na noqu bula duka ena dra ni
Lami ka rawata na veivosoti o ya.”
E a nanuma sara o Peresitedi Kimball na nona a lesu tale mai
vua na marama o ya “ka sa yaco me dua na tamata vou—na
totoka ni matana, na vinaka ni nona ilakolako, ka sinai ena inuinui
ka a tukuna vei au, ni vakatekivu mai na siga talei o ya, ni a
40

41
WASE 4
vaka na kalokalo na inuinui ka tautauri matua kina o koya, ka sa
sega tale ni nanuma na itovo ca o ya ka sega tale ni toro voleka
kina.” 2
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Ena kauta mai na vakacegu na cakamana ni veivosoti
ka na vukea na noda toro voleka yani vua na Kalou.
Sa tiko e dua na cakamana lagilagi vei ira yadua na tamata era
sa vakavakarau me ra veisau. Na veivutuni kei na veivosoti ena
vakararamataka sara e dua na bogi buto. Ni ra sa sucuvou na
tamata, ni sa veisau na bula—sa na qai yaco mai na cakamana
levu ni kena vakavinakataki ka vakalogavinakataki ka veivakatataki.
Na gauna e sa veivakarerei kina na mate vakayalo ia oqo sa
tu kina na veivakabulai, na gauna sa tagutuvi mate kina o bula—
ni yaco na veika oqo sa qai o koya oqo na cakamana ni cakamana.
Ena sega ni yali na cakamana lelevu vakaoqo vakavo ga ke
tiko e dua ka na vakayagataka tiko na kaukauwa ni veivueti ni
iVakabula kei na nona caka vinaka vakaikoya me yaco kina me
sucuvou. . . .
Na usutu ni mana ni veivosoti o ya ni na kauta mai na vakacegu
vei ira na tamata era a dau sotava taumada na taqaya, lomaleqa,
lomaocaoca kei na rarawa. Ena vuravura oqo ni leqaleqa kei
na veilecayaki sa iyau kunekune dredre sara oqo.3
E sega ni rawarawa na kunei ni vakacegu ena vuravura ni leqa
oqo. E yaga sara vua na tamata yadua me vakasaqara. . . . Sa rawa
me rawati ga ena kena bulataki e dua na ivakarau ni bula ni veivutuni,
ka kerei na vosoti ni ivalavala ca levu ka lalai, ka yaco na
veivolekati sara kei na Kalou. Oqo e dua na usutu ni nodra vakavakarau
na lewe ni Lotu, na nodra vakarautaki ira tu me ra sotava
na iVakabula ena nona lako mai. . . . O ira era sa vakarau tu era
na yalovakacegu tiko. Era na votai ena veivakalougatataki a yalataka
na iVakabula vei ira na nona iapositolo: “Au sa laiva vei
kemudou na vakacegu, au sa solia vei kemudou na noqu vakacegu;
au sa sega ni solia vei kemudou, me vaka sa solia ko vuravura.
Me kakua ni rarawa na yalomudou, se rere.” (Joni 14:27.)

WASE 4
“Na veivutuni kei na veivosoti ena vakararamataka sara e dua na bogi buto.”
[E dua vei ira na inaki] ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu
Edaidai sa ikoya me kacivaka vei ira na tamata ena veivanua
kecega me ra veivutuni. O ira era na vakayacora na kaci oqo, ke
ra lewenilotu se sega, sa rawa me ra votai talega ena cakamana
ni veivosoti. Ena tavoya laivi na Kalou na wai ni matadra ni oca,
kei na veivutuni, na yololailai, na rere kei na kilai ni cala. Ena
sosomitaka na tagi na marau, ena sosomitaka na mata ni lomaleqa
kei na lomaocaoca na mata mamarau.
Na veisereki! Na vakacegu! Na marau! Sa rawa me ra vosoti ka
vakadodonutaki ka vakasavasavataki o ira era sa bikai tu ena
itovo vakatani kei na rarawa kei na ivalavala ca kevaka era na lesu
vua na Turaga, vuli mai Vua, ka vakamuria na nona ivunau. Sa
rawa me da wasea na cakamana oqo oi keda kece sara eda
gadreva me da veivutunitaka na veicala kei na malumalumu ni
veisiga. 4
42

Eda gadreva taucoko tu na veivutuni.
43
WASE 4
“. . . Sa sega ni rawa me curu ki na matanitu ni Kalou e dua na
ka sa tawa savasava. . . .” (1 Nifai 15:34.) Ka vakakina ni “. . . sa
sega na ka tawa savasava sa tiko vata kei na Kalou. . . .” (1 Nifai
10:21.) Na ibalebale ni vosa tawa savasava ena ivola oqo kivei ira
na parofita sa tautauvata na kena ibalebale vua na Kalou. Kivua na
tamata ena via vakaoqo na kena ibalebale ni vosa oqo—me kena
ivakaraitaki, e dua na tiki ni duka lailai ena sega ni vakaduka e dua
na sote se vinivo vulavula. Ia kivua na Kalou ka sa uasivi sara, na
savasava sa kena ibalebale na yalo kei na itovo savasava, ke lailai
sobu mai na ka oqo, ena ivakatagedegede cava ga, e sa na ivalavala
tawa savasava ka sa na sega ni rawa ni tiko vata kei na Kalou.
Kevaka me a sega na isolisoli veivakalougatataki ni veivutuni
kei na veivosoti ke a dua dina na vakanuinui tawayaga ni tamata,
ni sega tale ni dua vakavo ga na iVakavuvuli e a bula tawa cala ena
vuravura oqo. 5
E se bera vakadua ni dua na siga ni nona bula e dua na tamata
me sega ni gadrevi kina na veivutuni me baleta na nona tiko
vinaka kei na ilakolako tawamudu.
Ia e vuqa sara vei keda ni da vakasamataka na veivutuni e vaka
me da vakawalena ka nanuma ni yaga ga vei ira na turaga kei na
marama watida, noda itubutubu, luveda, wekada, o ira na noda
itokani, na vuravura—tamata tani kei na tamata kecega ka sega
ga ni o keda. Sa vakakina na kena vakasama ka kilai levu tu se na
kena vakanananutaki ni a vakarautaka na Turaga na veivutuni me
baleti ira walega era laba se veidauci se butako se vakayacora na
veicala bibi tale eso. Oqo e sega ni vakakina. Kevaka eda yalomalua
ka gadreva dina na bulataka na kosipeli ena qai donu kina
ena noda vakasama ni veivutuni sa kovuta kece sara na veika eda
vakayacora ena bula oqo, na ka vakayalo se na kena e vakayago.
Na veivutuni e sa baleta na tamata yadua ka se bera ni uasivi
sara. 6
Na veivutuni sa idola ni veivosoti. E sa tadola tu na katuba ki
na marau kei na vakacegu ka dusimaka na salatu ni bula ki na
matanitu ni Kalou. E dolava na yalomalumalumu ena loma ni

WASE 4
tamata ka yaco na yalona me yaloraramusumusu ka soli koya ki
na lewa ni Kalou.
Ni “sa ivalavala ca oqo na talaidredre ki na vunau” (1 Joni 3:4),
ki na ivalavala ca vakaoqo sa tu na kena itotogi ena lawa tawamudu.
Na tamata yadua e tuvaki vinaka tu na nona bula ena
saumi taro ki na ivalavala ca e vakayacora, ka na rawa me totogitaki
ki na cala o ya. Ia, na mate ni Karisito ena kauveilatai ena
yalani keda ena itotogi tawamudu ni ivalavala ca eso. E a ciqoma
o Koya na itotogi ni ivalavala ca kei vuravura, ka sa namaki kina
vei ira era na veivutuni ka lako yani vua ena vosoti na nodra ivalavala
ca ka vagalalataki mai na itotogi. 7
Sa tiki ni veivutuni dina na liaci ni
ivalavala ca kei na yalo rarawa e vakalou.
Na veivutuni sa dua na lawa veikauwaitaki ka ivakaraitaki ni
loloma vakalou. E tawamudu ka rabailevu. . . . E levu na kena
gacagaca, ka ra sa yaga yadudua ki na veivutuni e taucoko. . . .
E sega ni dua na gaunisala vakatui ki na veivutuni, ka sega
na gaunisala vakaikoya ga ki na veivutuni. Na tamata kecega me
na vakamuria na sala sa vakarautaki se tamata vutuniyau se dravudravua,
vuli se sega, balavu se lekaleka, ravouvou se tamata
daukerekere, tui se tawavanua. “Ni sa sega ni vinakati ira vakailoa
na tamata na Kalou.” (Roma 2:11.) . . .
Ni se bera ni cakacaka mana na veika ni veivutuni e gadrevi me
vakayacori na imatai ni kalawa. Na imatai ni kalawa, o ya na nona
liaca rawa o koya na tamata ivalavala ca na nona caka cala. Oqo
na kilai yalona, na vakadeitaki ni ivalavala ca. Ni sega ni yaco na
ka oqo ena sega kina na veivutuni dina me baleta ni sega ni liaci
na ivalavala ca. . . .
Na gauna eda sa kila rawa kina na bibi ni noda ivalavala ca, sa
rawa me da muataka na noda vakasama me muria na ituvatuva
vakaoqo me vagalalataki keda mai na revurevu ni ivalavala ca. E
a saga o Alama me vakaraitaka na ka oqo vei Korianitoni ena
nona kaya: “. . . Ia mo kauwaitaka ga na nomu ivalavala ca ka veivutunitaka
sara. . . . Mo kakua ni vakalewa . . . me iulubale ni
nona ivalavala . . .” (Alama 42:29–30.) 8
44

45
WASE 4
Na Yalo Tabu e rawa ni vakaitavitaki koya ena itavi bibi ni vakatakilai
vua na tamata cakacala na nona ivalavala ca. Ena dau veivuke
o koya ena kena vakatakilai “na dina ni veika kecega”
(Moronai 10:5); ena vakavulici ni veika kecega ka vakavotuya ki
na vakasama ni tamata (Joni 14:26); ka vakatakila ki na vuravura
ni ivalavala ca (Joni 16:8).
Sa dau vakavuqa me ra vakaraitaka na tamata ni ra sa veivutuni
ia era a lomaleqataka walega na cala era a cakava. Ia na veivutuni
dina ena vakatakilakilataki walega ena yalo rarawa vakalou ka veisautaki
keda, veivakavoui, ka veivakabulai. Na kena rarawataki e
sega ni rauta . . . a tukuna vakaoqo o Paula vei ira na yalododonu
e Korinica:
“Au sa qai reki, ka sega ga ni dou a vakararawataki ni dou sa
rarawa ga ki na veivutuni; ni dou sa vakararawataki me vaka na
loma ni Kalou, me kakua ni yali vei kemudou e dua na ka ena
vuku i keitou.
“Ia na rarawa sa vaka na loma ni Kalou sa vakayacora na veivutuni
ki na bula o koya sa sega ni veivutuni tale: ia na rarawa
vakavuravura sa vakayacora na mate.” (2 Korinica 7:9–10.) 9
Sa tiko na veika e lavaki ki na veivosoti yadua. Me veiraurau na
ivadreti kei na mavoa. Na lolo, na masumasu, na yaloraramusumusu
me veiraurau se levu cake mai na ca o ya. E gadrevi kina
na yalomalua kei na yalo bibivoro. E dodonu me vakayacori na
“veivutuni ena sulutaga kei na dravusa.” Me laurai na wainimata
kei na saumaki ni yalo.10
Na vakanadakui ni ivalavala ca e
okati kina na tara ni dua na bula vou.
Sa dina sara, ni sega ni rauta na veibeitaki ni caka cala. Ena ca
sara ka veivakarusai kevaka me sega ni sala vata kei na nona
sasaga me vagalalataki koya mai na caka cala. Me sala vata na veibeitaki,
qai muri tarava yani na gagadre ni yalo me vakasavasavataka
na caka cala ka vakaisosomitaki lesu na veika a vakayali ena
vuku ni cala o ya. 11
E tiko e dua na vakatakilakila dina ni veivutuni. Oqo na kena
vakanadakui na ivalavala ca. Kevaka ga me na sega tale ni tomana

WASE 4
na tamata cala na nona ivalavala ca ena vei inaki dodonu—me
baleta ga na kena vakasamataki na bibi ni cala o ya kei na yalo e
gadreva me vakamuria na ivakaro ni Turaga—sa qai veivutuni
dina o koya. Na lawa oqo e a vakarautaka na Turaga: “Raica oqo
ga na sala dou na kila kina na tamata sa veivutuni vakaidina—ena
tusanaka na nona ivalavala ca, ka biuta laivi sara vakadua”
(V&V 58:43. Vakuri ena vosa kala.)
E na dua tale na kena itukutukuni, e sega ni veivutuni dina me
yacova ni sa vakanadakuya vakadua na tamata na nona sala ni caka
cala ka butuka yani e dua na salatu dodonu. . . . Ena sega ni tete
yani na kaukauwa ni veivakabulai vua e dua e vinakata me veisautaka
walega na nona bula. Na veivutuni dina ena matanataki.
E sega ni dodonu vua e dua me kidroataka na kena vinakati na
cakacaka, ka sega walega ena nona gadreva. Ni dina ga, ni cakacaka
ena toroya cake na noda bula vakayalo kei na yagoda. 12
Na kena vakanadakui vakadua na ivalavala ca ena sega walega
ni gadrevi kina na vakanuinuitaki ni veika vinaka. Me na vakayacora
o koya. Ena gadrevi me na cata sara na nona rawai ena ivalavala
ca. Me na kila vakaikoya ni sa vakanadakuya sara na
ivalavala ca ia e sa veisautaka na veika e vakavolivolita tiko na ivalavala
ca oqo. Me kakua tale ni lakova na vanua se na iwalewale
kei na veika a yaco kina na ca o ya, ni veika oqo ena rawa sara ga
me kena ivurevure tale. E dodonu me vakanadakui ira na tamata
era okati ena ivalavala ca oqo. Ena sega ni rawa beka me cata na
tamata o ya ia e dodonu me lako tani mai vei ira kei na veika e a
veiwekanitaka na ivalavala ca o ya. E dodonu me kauta tani na
ivola, vatu talei, kei na veika ena dau vakananuma lesu kina o
koya “na gauna makawa” kei na “veisiga sa sivi.” E dodonu me sa
guilecava na itikotiko, naba ni talevoni, tamata, vanua kei na
veika a yaco mai na gauna makawa ni ivalavala ca, ka taraicake e
dua na bula vou. E dodonu me tagutuva na veika kece ka na rawa
ni vakavurea na vakasama makawa. 13
Na kena vakanadakui na veika butobuto, na vakavoutaki ni
bula, veisautaki ni itovo, cokonaki ni vakarau se na kena vakavinakataki,
eda na gadreva kina na veivuke ni Turaga, ka na rawa
ni yaco vei keda kevaka eda na vakayacora na noda itavi. O koya
ga ena vakararavi matua vua na nona Turaga ena yaco me
46

“Na vakatutusa e veivakacegui.”
47
WASE 4
vakatulewataki koya vakaikoya ka na rawa me rawata na veika
kecega ena saga me vakayacora, me vaka beka na kena rawati na
peleti parasa, taya e dua na waqa, vorati e dua na itovo, se valuta
rawa e dua na cala waka titobu. 14
Na vakatutusa e veivakacegui.
Na vakatusai ni ivalavala ca sa dua na ka bibi ka gadrevi ena
veivutuni ka vakakina na kena rawati na veivosoti. Sai koya e dua
na ivakatakilakila ni veivutuni dina, ni, “Oqo ga na sala dou na
kila kina na tamata sa veivutuni vakaidina—ena tusanaka na
nona ivalavala ca, ka biuta laivi sara vakadua.” (V&V 58:43;
vakuri ena vosa kala.) . . .
Na vakatutusa ena rairai dua toka vei ira na ka dredre vua na
tamata ivalavala ca me vakayacora. E dau tarovi koya na nona
madualaka me kilai na nona cala ka vakadinadinataka na nona
ivalavala ca. Ena so na gauna na nona sega ni veivakabauti mai
vei ira na tamata ena laki vakatusa kina na nona cala ka sa vakadeitaka
kina me na vunia na veika oqo e lomana. . . .

WASE 4
Ena nona kila na yalodra na tamata, kei na nodra inaki, kei na
nodra rawa ni veivutuni ka vakatorocaketaki ira vakaiira, sa dau
wawa na Turaga me qai veivosoti ena gauna sa taucoko kina na veivutuni.
Sa dodonu vua na tamata e cala me “yalo raramusumusu
ka yalo bibivoro” ka rawa vua me talairawarawa ka vakayacora na
veika kece e gadrevi. Na nona vakatusa na nona ivalavala ca bibi ki
na dua na mata vakatulewa dodonu ni Lotu sai koya e dua vei ira
na veika e lavaka na Turaga. Na ivalavala ca oqo e okati kina na veidauci,
veibutakoci, na ivalavala vakasisila tale eso ni duavata vakayago,
kei na ivalavala ca lelevu tale eso vakaoqo. Na ivakarau ni
vakatutusa vakaoqo ena vakadeitaka na vakatulewataki ka taqomaki
ni Lotu kei ira na lewena ka muataka donu na ilakolako nei
koya na tamata cala ena salatu ni veivutuni dina.
E vuqa sara na tamata cala ena nodra madua kei na dokadoka
era sa vakayacora ga na lomadra, ka ra cakava ga, e dua na masu
lekaleka vua na Turaga ka ra nanuma ni a rauta me vakatusai ni
nodra ivalavala ca o ya. “Ia au sa vakatusa oti na noqu cala vua na
Tamada Vakalomalagi,” era na kaya mai, “ka sa rauta vinaka o ya.”
E sega ni dodonu o ya kevaka me vakayacori e dua na ivalavala
ca levu. Sa vinakati kina e rua na ivakarau ni veivosoti me kauta
mai na vakacegu vua na tamata cala—e dua mai vei ira na mata
vakatulewa dodonu ni Lotu ni Turaga, na kena ikarua sai koya
mai vua sara ga na Turaga. [Raica Mosaia 26:29.) . . .
. . . Na vakatutusa vinaka duadua e vakayacori ena yalodina, ka
sega ni vakaukauwataki. E sa lomana sara ga mai o koya e caka
cala, ka sega ni vakayacora baleta ni a kunei ni cala. Na vakatutusa
vakaoqo . . . sa ivakatakilakila ni tomani tiko ni vakatutusa.
Sa vakaraitaka tiko na nona vakadeitaka o koya e cala na nona
ivalavala ca kei na nona gadreva me vakanadakuya na veika butobuto.
Na vakatutusa ena yalodina sa tawamudu na kena taleitaki
mai vua na Turaga ka sega mai na kena e vakaukauwataki, sega
kina na yalo e raramusumusu, na kena e vakaraitaki mai vakasaurara
ni sa kilai na nona cala ena veivakatarogi. Na vakatutusa e
vakaukauwataki vakaoqo e sega ni vakaraitaka na yalomalua ka
na dau rawati mai kina na loloma vakalou ni Turaga: “. . . Raica
koi au na Turaga au sa bokoca na ivalavala ca; au sa yalololoma
48

49
WASE 4
vei ira sa vakatusa na nodra ivalavala ca, ka yalomalumalumu.”
(V&V 61:2; vakuri ena vosa kala.) 15
Me vaka ga na ivalavala ca lelevu a vakamacalataki taumada . .
. ena gadrevi me vakatusai ki na mata vakatulewa dodonu ni
Lotu, na vakatutusa vakaoqo e sega ni gadrevi se me vakayacori
ena vuku ni ivalavala ca taucoko. Na ivalavala ca lalai ia na kena
e vakamavoataka na yalodra na tamata eso—na duidui vakaveiwatini,
na veicudruvi, na vakaduiduile kei na veika vakaoqo—e
dodonu ga me laki tusanaki ki vua se vei ira na tamata e vakamavoataki,
ka sega ni okati kina eke na vakatulewa ni Lotu. 16
Na vakatutusa e veivakacegui. . . . Na vakatutusa e sega walega
ni kena vakaraitaki ni cala ki na mata vakatulewa dodonu, ia sa
kena wasei talega na icolacola bibi me vagalalataki kina. Ena talaucaka
kina na nona icolacola vua e dua tale ka na rawa me colata
na icolacolaa bibi o ya. Sa na qai yaco mai na yalo vakacegu ni
kena muri na ituvatuva e tarava me vakayacori na veika kece e
gadrevi me vagalalataki kina mai na icolacola bibi ni ivalavala ca. 17
Sa tiki bibi ni veivutuni na vakalesui ni veika sa yali.
Ena gauna sa sotava kina e dua na tamata na yalo rarawa bibi
kei na yalo raramusumusu ni sa vakadeitaka na nona ivalavala ca;
ena gauna e sa vakanadakuya kina na nona caka cala ka sa
lomana me cata sara; ka ni sa vakatusa ena yalomalua na nona
ivalavala ca vua na Kalou kei ira na mata vakatulewa dodonu e
vuravura—ni sa vakayacori na veika oqo, sa qai vo na kena vakalesui
mai na veika a yali. E dodonu me na vakavinakataka tale na
veika a vakacacana, butakoca, se cala kina. 18
Na tamata ivalavala ca ka sa veivutuni sa gadrevi me vakalesuya
tale na veika kece sara e rawa ni cakava. Au kaya “na veika kece
sara e rawa ni cakava” baleta ni tiko eso na ivalavala ca ena sega
ni rauta rawa na kena cakacaka ni vakalesui mai, kei na kena tale
eso e sa vakatikina ga na veika e rawa ni vakalesui mai.
O koya e butako se basubasu sa na rawa beka me vakatikina
na veika e vakavinakataka o ya na vakalesui mai ni ka a butakoci.
O koya a lasu ena rawa me na qai tukuna na ka dina ka vakavinakataka
ki na dua na ivakatagedegede na ka e vakacacana na

WASE 4
lasu o ya. Na kakase ka a vakacacana na irogorogo vinaka ni dua
na tamata sa rawa me vakavinakataki vakatikina ena sasaga gugumatua
me vakalesui tale na kena irogorogo na tamata a vakacacani.
Kevaka ena ivalavala ca se vakacala ka, e sa vakacacana kina
o tamata cala e dua na iyau, e gadrevi me vakaisosomitaka se
sauma taucoko se vakatikina.
Kevaka e sa rarawa ena vuku ni nona cala e dua na tamata ka
kauta mai na madua vei watina kei iratou na gone, ena saga vagumatua
me vakalesuya mai na nodratou veivakabauti kei na
loloma ena veiqaravi ena yalodina kei na dodonu. Era okati
talega eke o ira na marama vakawati kei na tina. O koya gona
kevaka era caka cala na gone vei ira na itubutubu, sa tiki tiko ni
nodra veivutuni me ra vakavinakataka na cala o ya ka me ra
rokovi ira kina na nodra itubutubu.
E kena i vakarau ni dodonu vei koya e veivutuni me vakayacora
e vuqa na ka me vakavinakataka na ka sa yaco. “Na yalo
raramusumusu kei na yalo bibivoro” ena dau kunea na salatu ni
kena vakavinakataki na veika eso. Na yalodina ni veivutuni e
gadrevi vei koya e veivakamavoataki me cakava ena nona igu taucoko
me vakavinakataka na cala e vakayacori. 19
Ena gauna ni veivutuni e dodonu me da vakalesuya na veika e
rawa kevaka e sega na veika taucoko sara. Ia ena veika kece oqo
e dodonu me da nanuma tiko ni o koya na tamata ivalavala ca e
vakamamasu tiko, ka gadreva tiko me vakavinakataka na nona
cala, sa dodonu talega me vosoti ira na tamata era caka cala vua.
Na Turaga ena sega ni vosoti keda vakavo ga ke da sa galala tani
mai na lomaca kecega, na cudru kei na veibeitaki vei ira na
wekada. 20
Na veivutuni dina e okati kina na yalodina
ena kena bulataki na vunau ni Turaga.
Na ulu ni ivakamacala ni nona ivakatakila ena gauna oqo, a
vakaraitaka kina na Turaga e dua vei ira na gacagaca dredre e
gadrevi ena veivutuni dina. E sa tiki dredre toka ni veivutuni vei
ira eso, baleta ni na vakaivakarautaka tiko ena nona bula taucoko.
E kaya na Turaga:
50

51
WASE 4
“. . . Koi au na Turaga; au sa sega sara ni vakadonuya na ivalavala
ca;
“Ia ko koya sa veivutuni vakaidina ka muria na vunau ni
Turaga ena vosoti.” (V&V 1:31–32; vakuri ena vosa kala.)
Sa dodonu sara na ivolanikalou. iMatai, na tamata me veivutuni.
Ni sa cakava o ya sa qai gadrevi me bulataka na vunau ni
Turaga me rawata tale kina na nona itutu vinaka. E gadrevi na ka
oqo me vakataucokotaki kina na veivosoti. . . .
Me vaka ga ni da dau vakayacora kece na cala lelevu ka lalai, eda
gadrevi me da veivutuni ga ena veisiga, ka kakavaki yani ena toroicake
ni noda rai kei na itovo. Ena sega ni rawa vua e dua na tamata
me vakayacora kece na ivunau ni Turaga ena loma ga ni dua na siga,
dua na macawa, dua na vula se dua na yabaki. Oqo e dua na sasaga
ena drodrova yani na bula taucoko ni dua na tamata. . . .
. . . Na veivutuni sa okati talega kina na solibula kei na veika
kecega ki na parokaramu ni Turaga. Na tamata cala o ya e se bera
ni taucoko na nona veivutuni kevaka e sega ni solia na nona ikatini,
sega ni laki lotu, beca na Siga ni Vakacecegu, sega ni masu
vakamatavuvale, sega ni tokoni ira na vakaitutu ena Lotu, voroka
na Vosa ni Vuku, sega ni lomana na Turaga kei ira na wekana. . .
. Ena sega ni veivosoti na Kalou vakavo ga ni sa vakaraitaka na
tamata caka cala ni sa veivutuni vakaidina ka drodrova yani na
gacagaca ni nona bula taucoko. . . .
“Na kena matanataki na vunau” e okati kina e vuqa na itavi
qaravi nei koya e yalodina. . . . Na cakacaka vinaka ena yalo gugumatua
ka cokonaki ena vakatulewa dodonu sai koya na ka e
gadrevi tiko. Me kena ikuri, me dua na sala vinaka ni kena vagalalataki
na revurevu ni ivalavala ca ena dua na bula o ya na kena
kau yani na rarama ni kosipeli vei ira na tamata era sega ni se
marautaka. Sa na gadrevi kina na cakacaka vata kei ira na lewe ni
Lotu luluqa kei ira mai taudaku—ka vakabibi ga vei ira mai taudaku.
Mo vakasamataka na veika sa tukuna na Turaga me baleta
na veivosoti ni ivalavala ca ki na cauraki ni ivakadinadina ena
kena rokovi na cakacaka ena iotioti ni gauna oqo:
“Raica au a vosota na nomudou ivalavala ca ena ivakaro
oqo—io mo dou yalodina tikoga ka ia na masumasu ena yalo
vakarokoroko; ia mo dou tukuna yani ki vuravura taucoko na

WASE 4
veika sa vakatakilai vei kemudou.” (V&V 84:61. Vakuri ena vosa
kala.) 21
Eda sa kila tiko beka na vuna sa vakamasuti keda tiko kina na
Turaga ena udolu na veiyabaki oqo me da lako yani vua? Sa dina
sara ni sa tukuna vei keda na Turaga na veika e baleta na veivosoti
ka curuma mai na veivutuni, kei na vakacegu e yaco mai ena
vuku ni lomaleqa ni caka cala, kei na nona vakamuria na nona
masu lagilagi vua na Tamana ka umanaki ena veivakameautaki ni
loloma kei na yalayala oqo:
“Dou lako mai vei au, koi kemudou vakayadua ga sa oca ka
colata na icolacola bibi, ia kau na vakacegui kemudou.
“Vakataqara vei kemudou na noqu ivua, ka vuli vei au; niu sa
yalomalua ka yalomalumalumu, dou na kunea kina na vakacegu
ni yalomudou.
“Ni sa rawarawa na noqu ivua ka mamada na noqu icolacola.”
(Maciu 11:28–30.)
Au sa nuitaka ka sa noqu masu ni ra na ciqoma o ira na tagane
kei na yalewa ena veivanua kecega na veisureti totoka oqori ka
yaco me cakacaka na iVakavuvuli ena nodra bula yadudua ena
cakamana cecere ni veivosoti. 22
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• E a vakatoka o Peresitedi Kimball na veivosoti me “cakamana
ni cakamana” (tabana e 41). Ena sala cava sa dua kina na cakamana
na veivosoti? (Kena ivakaraitaki eso, raica na tabana e
40–42.)
• Ena nomuni wilika na tikina ka tekivu tiko ena tabana e 42 mo
ni vakanananutaka mada se na vakaevei na keda ituvaki ni yali
na iVakabula kei na Nona Veisorovaki.
• Wilika na ikalima, ikaono, kei na ikavitu ni parakaravu ena
tabana e 44. Ena sala cava o ni nanuma kina ni rau duidui na
“yalorarawa vakalou” kei na ivakaraitaki ni veivutuni? Na
52

53
WASE 4
ivolanikalou cava e vakaraitaka tiko na yalorarawa vakalou ka
baleti keda edaidai?
• Ena tabana e 45–47 e vakaraitaka tiko kina o Peresitedi
Kimball na sala ni kena vakanadakui na ivalavala ca kei na
“taraicake e dua na bula vou.” Eda na vakayagataka vakacava
na ivakasala oqo ki na dua na ivalavala ca eda saga tiko me da
vorata rawa—kena ivakaraitaki, na yalo vakasisila, veivosacataki,
se na veimau ilavo?
• Raica lesu na tabana e 47–49. Na cava e dredre kina vei ira eso
me ra vakatutusa? Na kalougata cava e dau yaco mai ni vakayacori
na vakatutusa vua na Turaga? ki vua na bisopi se peresitedi
ni tabana? se kivei ira eda caka cala vei ira?
• Vakananuma mada na imatai ni parakaravu ena tabana e 50.
Na cava na ibalebale ni kena vakavinakataki na ivalavala ca?
Ena sala cava me kila vakavinaka kina e dua sa veivutuni na
veika me cakava me vakavinakataka kina na nona ivalavala ca?
• E duidui vakacava na ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball ena
iwase oqo mai na ivakavuvuli lasu ni veivutuni sai koya na
kena vakayacori na veika sa tuvalaki tu me cakacakataki?
iVolanikalou Veiwekani: Aisea 1:18; Mosaia 4:3; Alama 36:
12–26; V&V 19:15–20; 64:8–9
iVakamacala
1. The Miracle of Forgiveness (1969),
28.
2. Raica The Miracle of Forgiveness,
340–42.
3. The Miracle of Forgiveness, 362, 363.
4. The Miracle of Forgiveness, 366,
367–68.
5. The Miracle of Forgiveness, 19–20.
6. The Miracle of Forgiveness, 32–33.
7. The Miracle of Forgiveness, 133.
8. The Miracle of Forgiveness, 149,
150–51.
9. The Miracle of Forgiveness, 152–53.
10. The Miracle of Forgiveness, 353.
11. The Miracle of Forgiveness, 159.
12. The Miracle of Forgiveness, 163–64.
13. The Miracle of Forgiveness, 171–72.
14. The Miracle of Forgiveness, 176.
15. The Miracle of Forgiveness, 177, 178,
179, 181.
16. The Miracle of Forgiveness, 185.
17. The Miracle of Forgiveness, 187–88.
18. The Miracle of Forgiveness, 191.
19. The Miracle of Forgiveness, 194–95.
20. The Miracle of Forgiveness, 200.
21. The Miracle of Forgiveness, 201–2,
203, 204.
22. The Miracle of Forgiveness, 368.

“E sega ni rawa ni dua vei keda me osooso vakalevu
ena noda bula me sega ni nanuma me masu.”
54

“
W A S E 5
Na Masu, sa iDewadewa
ni Kaukauwa Vakayalo
Ni da masu vakayalo ka vakaidina,
eda na lomani, vakaukauwataki,
ka vaqaqacotaki mai vua na Tamada Vakalomalagi.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Sa dau taleitaka vakalevu na yaloqu na veika e baleta na masu,
na kaukauwa kei na veivakalougatataki ni masu,” a kaya o
Peresitedi Spencer W. Kimball. “Ena noqu bula taucoko au sa
ciqoma kina e vuqa sara na veivakalougatataki kau na sega ni
rawa meu vakavinavinakataka rawa. Sa rui vinaka vei au na
Turaga. Au sa sotava talega e vuqa na tauvimate kei na bula
vinaka kau sega ni lomalomaruataka ena yaloqu kei na noqu
vakasama ni sa tiko dina e dua na Kalou mai lomalagi ka sai Koya
na Tamada, ka sa dau rogoca ka sauma na noda masu.” 1
E a yaco e dua na ka oqo ena gauna erau a lako kina ki Niu
Siladi o Peresitedi Kimball vata kei Camilla, na marama watina.
Ni rau yaco yani ki na korolevu o Hamilton, erau a tauvimate bibi
sara ka a kerea sara o Peresitedi Kimball vei Peresitedi N. Eldon
Tanner, iMatai ni Daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada me
matataki koya ena dua na soqoni vakavanua me a vakayacori ena
yakavi o ya. Ni oti toka e vica na auwa, e a “yadra cake mai vakasauri
o Peresitedi Kimball ka tarogi Dr. Russell Nelson, ka yadravi
koya tiko. ‘Baraca Nelson, na gauna cava e dodonu me tekivu
kina na soqo o ya ena yakavi nikua?’
“ ‘Ena vitu na kaloko, Peresitedi Kimball.’
“ ‘Sa vica na kaloko qo?’
“ ‘Sa voleka na vitu.’
55

WASE 5
“Sa buno levu tu o Spencer. Sa takali na nona tauvimate. . . .
A kaya, ‘Tukuna vei Sisita Kimball ni tou sa na lako.’
“E a duri mai o Camilla, erau a vakaisulu sara vakatotolo ka
vodo yani vakalekaleka ki na vanua ni soqo e se qai tekivu
walega. E a se qai vakamacalataka oti toka ga o Peresitedi Tanner
ena itekivu ni soqo ni rau sa na sega ni yaco mai ena vuku ni tauvimate.
A cabora na idolamasu e dua na lewe ni vanua itabagone
ka a kerea vakabibi, ‘Keimami sa mai soqoni vata oqo e lewe tolu
na udolu na itabagone e Niu Siladi ka keimami vakarau lagasere
ka meke vua na nomuni parofita. Sa kerei mo ni vakabulai koya
ka kauti koya mai ke.’ Ni cava na masu, sa yaco yani na nodrau
motoka o Spencer kei Camilla ka vadugu na vanua ni qito o ya
ena kaila ni sa rogoci na nodra masu.” 2
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Sa noda itavi me da masu, me vaka ga ni sa
noda itavi me da muria na vunau tale eso.
Na masu e sega ni dua na itavi qaravi me na digitaki se sega; ia
sa yavu ni noda vakabauta. 3
A cava na vuna me da masu kina? Baleta ni da sa luvena tagane
kei na yalewa na Tamada Vakalomalagi, o koya eda sa vakararavi
kina ena veika kece eda taukena—na keda kakana kei na isulu,
na noda bula vinaka, na bula sara mada ga, na matada kei na daligada,
na voqa ni domoda, na noda yavavala, ka vakakina na noda
mona.
. . . O a solia beka vei iko na nomu icegu, na nomu bula, kei
na kemu ituvaki? Ena rawa beka mo vakabalavutaka na nomu
bula me dua na auwa? Ko sa kaukauwa cake beka ni yali na isolisoli
mai lomalagi? Ko a bulia beka na nomu mona, ko a qai
vakavukuya beka? Ena rawa beka mo solia na bula se vakabalavutaka?
E tiko beka vei iko na kaukauwa mo vakayaco ka kina ka
sega kina na nomu Turaga? Ia au raica ni vuqa era sega ni dau
masu. . . .
Vei kemuni ko ni masu tikoga ena so na gauna, e rawa mo ni
masu vakawasoma, vakavuqa, ka vakaidina? Sa iyau talei beka na
gauna, ka lekaleka na bula, se sa takiveiyaga na vakabauta?
56

57
WASE 5
Sa vakaitamera sara na veika me da vakayacora vua na Turaga.
E se bera ni dua vei keda sa uasivi sara. E sega ni dua sa galala
mai na caka cala. Sa dodonu vua na tamata me masu me vaka ga
na bula savasava, kei na vakatabuya na Siga ni Vakacecegu, na
saumi ikatini, kei na bulataka na Vosa ni vuku, tiko ena veisoqoni,
ka curuma yani na vakamau vakasilesitieli. Me vaka ga na
dina ni vunau eso, oqo na ivakaro ni Turaga. 4
Ena gauna au a dau sikova voli kina na veiteki kei na tabana ni
kaulotu ena Lotu ena veiyabaki taumada, au dau sotavi ira na
tamata era vakaleqai tu se era gadreva vakalevu tu na veivuke. Na
imatai ni noqu taro vei ira o ya, “Sa vakacava tiko na nomuni
masu? E vakawasoma? O dau yalodina beka ena nomu masu?” Au
sa vulica rawa ni dau yaco mai vakamalua na ivalavala ca ni sa
luluqa mai na sala ni veitaratara. Ena vuku ni ka oqo a kaya kina
na Turaga vua na Parofita ko Josefa Simici, “Raica na ka au sa
vakarota vua e dua sa baleta na tamata kecega; dou daumasu
tikoga me kakua ni rawai kemudou na tevoro.” (V&V 93:49.) 5
Sa gadrevi vakalevu sara e vuravura edaidai na masu me rawa
kina ni da veitaratara tiko vata kei na Kalou ka dolavi tikoga na
sala ni veivosaki. E sega ni rawa ni dua vei keda me sa rui osooso
vakalevu ena nona bula me sega ni nanuma me masu. Sa idewadewa
ni kaukauwa vakayalo na masu. 6
Na noda masu e dodonu me okati kina na
vakavinavinaka kei na vakamamasu ena yalomalua
vua na Tamada Vakalomalagi me vakalougatataki
keda kei ira era tiko vakavolivoliti keda.
Na cava beka me da na kaya ena noda masu? E dodonu me da
vakaraitaka ena marau kei na yalodina na vakavinavinakataki ni
veivakalougatataki sa soli oti vei keda. E kaya na Turaga, “Raica
sa kilikili sara mo dou vakavinavinaka vua na Kalou ena veivakauqeti
ni Yalo Tabu, na isolisoli kecega sa vakalougatataki kemudou
kina.” (V&V 46:32.) Sa dau yaco mai vei keda e dua na yalo
vinaka ka veivakadeitaki ni da dau vakaraitaka ena yalodina vua
na Tamada Vakalomalagi na noda sa vakalougatataki—me baleta
na kosipeli kei na noda kila rawa na kalougata me da ciqoma, me
baleta na nodra sasaga kei na cakacaka na noda itubutubu kei ira

WASE 5
tale eso me baleti keda, me baleta na noda matavuvale kei na itokani,
na veimadigi eso, na veika vinaka ka veivukei e sotavi ena
gauna ni noda bula, me baleta na veivuke taucoko nei Tamada,
na nona loloma kei na isau ni masumasu.
Me da dau masulaki ira na noda iliuliu. E vola kina vakaoqo o
Paula:
“O koya oqo kau sa vakarota kina, me ia mada e liu na masumasu,
na kerekere, na veimasulaki, na vakavinavinaka, ena vukudra
na tamata kecega;
“Ena vukudra na tui, kei ira kecega era turaga.” (1 Timoci
2:1–2.)
Eda na dau tokona na matanitu kei na lawa e taqomaki keda
kevaka me da na masulaka. Ka yaco me da tauyavutaka na noda
lomana ka vakabauta na veiliutaki ena Lotu, ka na yaco me ra
rokovi ira o ira na luveda. Ni na sega ni rawa me dua e vakalewai
ira na vakailesilesi ni Lotu kevaka me ra a masulaki tiko ena yalodina.
Sa dua na marau levu vei au ena noqu bula taucoko meu
tokoni ira na iliuliu, ka masulaka na nodra tiko vinaka. Kei na veiyabaki
sa oti oqo, au a vakila ni a yaco vei au e dua na veimasulaki
vaka o ya, ka ra a vakacabori cake ki lomalagi ena vukuqu, o
ira na Yalododonu.
Na cakacaka levu ni kaulotu e dodonu me umani tikoga ena
noda masu. Me da masulaka me tadola na katuba ni veimatanitu
me ra ciqoma na kosipeli. Me da masulaka na veimadigi kei na
veidusimaki ni kena wasei yani na itukutuku ni kosipeli lagilagi
vei ira na tamata. Ena gauna e masulaka kina ena nona bula e
dua na gone na cakacaka ni kaulotu, ena yaco o koya me dua na
daukaulotu vinaka.
. . . Eda masulaka na tamata eda kila ni keda meca, ni da
nanuma tiko na ivakasala totoka ka kaukauwa ni noda Turaga:
“Ia kau sa kaya vei kemudou sa rogoca, Lomani ira na nomudou
meca, caka vinaka vei ira sa cati kemudou, vosa vinaka vei ira sa
rukaki kemudou, ka masulaki ira sa vakalialiai kemudou.” (Luke
6:27–28.) Ena rawa beka vua e dua me veimecaki tiko vakabalavu
ni sa masulaki ira tiko era vakavolivoliti koya ka a rairai lomacataki
ira tiko?
58

59
WASE 5
Eda masualaka me da vakavukui, me da vakatulewa vinaka, ka
kila vakavinaka. Eda masulaka me da taqomaki mai na vanua
rerevaki, ka vakaukauwataki ena gauna ni veitemaki. Eda nanumi
ira na noda daulomani kei ira na itokani. Eda dau masu ena noda
cavuta na vosa se ena noda vakasama, ena domolevu se ena vakanomodi.
Eda sa dau masu e lomada me da vakayacora vakavinaka
na noda itavi qaravi ena veisiga. Ena rawa beka vua e dua me ivalavala
vakatani kevaka e dau masu ena yalodina e lomana kei na
tebe ni gusuna?
Eda dau masulaka na noda bula vakawati, o ira na luveda, o ira
na wekada, noda cakacaka, noda vakatulewa, noda ilesilesi vakalotu,
noda ivakadinadina, na yaloda, kei na noda inaki. E dina
sara, ni da sa vakamuria na ivakasala bibi nei Amuleki me da
masulaka na loloma vakalou, me da masulaka na veika me da
bula kina, na noda itikotiko kei na kena sabai na kaukauawa ni
meca; me da masulaka “me kakua ni rawai [keda] na tevoro, o
koya na meca ni ivalavala dodonu kecega,” kei na iteitei ena
noda qele. Kei na gauna eda sega ni masuta kina na Turaga, “me
da na vakavinavinaka tikoga vua e [lomada] ia [me da] ia tikoga
na masu lo, [me da] masulaka na [noda] bula, ka masulaki ira
talega na [wekada].” (Raica Alama 34:18–27.) 7
Eda masulaka me da veivosovosoti. Au sa vakataroga oti e vuqa
me ra laki kaulotu. Au raica ni levu vei ira era sega ni daumasu,
e dina ga ni ra kovuti tu ena so na cala lelevu. “A cava na vuna o
sega kina ni dau masu,” au a taroga, “ni sa tu vei kemuni e dua
na itavi mo ni dolea lesu? Ko ni nanuma beka mo ni sa bokoca
laivi ga ka vakanadakuya ka vakaiulubaletaka ni sa kena ivakarau
ga? Ko dau madua beka mo tekiduru, ka maduataka na Karisito?
Ko vakatitiqataka beka na Kalou? Ko sega beka ni kila ni bula tiko
ka dau loloma o koya ka dau veivosoti ni sa vakayacori na veivutuni?
Ko kila tiko beka ni sega ni rawa me bokoci na ivalavala ca,
ka sega ni vosoti na caka cala ena kena vakawaleni se guilecavi tu
ga?”. . .
Eda masulaka na veika kece e gadrevi ka vinaka ka dodonu. Au
a rogoca ni dua na cauravou e volekata toka na yabaki tinikava e
a masuta na Turaga ena nodratou masu vakamatavuvale me taqomaka
na nodratou sipi ka tiko ena delana. E a tau tiko na uca

WASE 5
“Eda dau masulaka na noda bula vakawati, ira na luveda,
o ira na wekada, noda cakacaka, noda vakatulewa, noda ilesilesi vakalotu,
noda ivakadinadina, na yaloda, kei na noda inaki.”
cevata ka batabata sara. Au a rogoca ni dua na matavuvale a
masulaka me tau na uca ena gauna ni dravuisiga ka tu vaka ca na
veika kece. Au a rogoca ni a masulaka e dua na goneyalewa me
vukei na nona veitarogi ena siga o ya.
Na noda vakamamasu sa baleti ira talega na tauvimate kei ira
na vakaleqai tu. Ena rogoca na Turaga na noda masu ena yalodina.
Ena sega beka ni dau vakabulai ira kece sara, ia ena dau
vakacegui ira se vakayaloqaqataki ira, vaqaqacotaki ira me ra
vosota rawa. Eda dau sega ni guilecavi ira na matavuvale ena
noda masu era gadreva na veivakalougatataki vakalevu cake mai
vei ira era vakaleqai tu vakayago—o ira era lomaocaoca tu ka veilecayaki,
o ira sa rawai ena veitemaki, o ira na daucaka cala, kei
ira na vakaleqai tu.
Na noda masu sa baleti ira na luveda. Ni ra tubucake tiko na
gone eso ena gauna e veisau kina me ca na nodra itovo se cava
ga na veika kece eda tukuna se cakava. E a raica rawa o Alama ni
60

61
WASE 5
vakawalena o luvena tagane na nona ivakasala ka a qai masulaki
koya, ia e a titobu sara na nona masu. Sai koya sara ga o ya na ka
era dau cakava o ira na itubutubu ena so na gauna. Na nona
masu e dua na tamata dodonu e yaga vakalevu, e kaya na ivolanikalou,
sa yaco vakakina eke [raica Jemesa 5:16; Mosaia 27:14]. 8
Sa dua na ka dodonu ka marautaki me da masu vua na Tamada
mai Lomalagi, ka sa dua na kalougata levu vei keda. Ia e sega ni
oti walega e kea me yacova ni sa vakacavari na noda masu. Sa
dina sara o Amuleki: “Oi kemudou na wekaqu lomani, . . . kevaka
dou sa [masu] dou qai sega ni vukei ira sa dravudravua, vakasulumi
ira sa luvawale, ka sega ni vukei ira sa tauvimate ka rarawa
tu, ka wasea na veika sa tu vei kemudou, kevaka dou sa sega ni
kitaka na veika oqo, sa tawayaga na nomudou masu, ia dou sa
vakataki ira ga na dau veivakaisini, ni ra sa cakitaka na ka dina.”
(Alama 34:28.) Me da kakua sara ni guilecava ni dodonu me da
bulataka na kosipeli me vaka ga na noda masu ena yalodina ka
vagumatua. 9
Ena noda masu vuni vakayadudua sa na rawa me
da duavata kei na Kalou ka vakakina na Nona lewa.
Eso na ka e sa gadrevi ga me masulaki ena vanua vakatikitiki
ka sega ni nanumi kina na gauna se na veika e taqomaki. Na
masu vakatikitiki e bulabula ka yaga vakalevu. E dau vukei keda
na masu taudua me vakatakilai kina na noda madua se lasu, vakasama
tani; ka vukea me da talaucaka na lomada ka vosa vakadodonu
ka veidokai ena vakaraitaki ni noda inuinui kei na
cakacaka.
Sa dede sara na noqu dau taleitaka na kena dau gadrevi na
masu vakatikitiki vakayadudua. Ena so na gauna e sa dau dodonu
vua na iVakabula me gole duadua yani ki na ulunivanua se vanua
liwa lala me laki masu. Sa vakakina, vua na iApositolo o Paula ni
a gole yani ki na vanua liwa lala vakataki koya ni oti na nona
kacivi. E a dau laki tiko o Inosi ki na vanua vakatikitiki me laki
veivosaki kei na Kalou. E a laki tiko taudua o Josefa Simici ena
veikau ka sai ira ga na manumanu vuka kei na vunikau kei na
Kalou era rogoca na nona masu. Vakasamataka mada eso na ka

WASE 5
bibi ena nona italanoa: “Ia niu sa vakadeitaka meu sa vakatakekere
vua na Kalou, au sa mani lako ki veikau meu masu kina....
Oqo na imatai ni gauna ena noqu bula taucoko meu qai tovolea
kina meu masu votu.” (Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:14; vakuri
ena vosa kala.)
Oi keda talega, me da kunea, e dua na vanua e rawa, e dua na
loqi, e dua na tikina, e dua na rumu, e dua ga na vanua ni “vakacegu”
ka laki “masu votu” vakataki keda ga. Me da vakananuma
ena vuqa na gauna e a vakasalataki keda kina na Turaga me da
dau masu votu talega: “Au sa vakaroti iko talega mo daumasu; io
mo daumasu votu, masu lo, masu e matana levu, ka masu vuni
talega.” (V&V 19:28.) 10
Ia kevaka eda na masu vakaoqori, ka qai sega ni talaucaka taucoko
vua na Turaga, sa na qai sega ni yaco kece vei keda na veivakalougatataki.
E dina ga, ni da dau kerekere sara vagumatua vua
na Tamada Vakalomalagi o koya sa kila na veika kece, sa qai cava
beka eda maroroya tikoga kina eso na noda vakasama se nanuma
me baleta na veika eda gadreva kei na veivakalougatataki? 11
Ni da sa masu, me kakua na were ubiubi, na veivakaisini, ni
sega ni vinakati na lawaki. E kila vinaka tu na Turaga na keda ituvaki
dina. Eda na tukuna beka vua na Turaga ni da sa vinaka tu,
se na noda malumalumu? Eda na tucake luvaiwale sa laurai
vinaka tu e matana. Eda na vakamamasu beka vakadodonu, ena
yalodina, kei na “yalo raramusumusu ka yalo bibivoro,” se vakataki
koya na Farisi ka kaya ni sa tamata dodonu ena lawa i
Mosese? [Raica Ica 4:15; Luke 18:11–12.] Eda sa na cavuta beka
ga e vica na vosa kei na malanivosa e dau cavuti vakalevu, se da
talaucaka na yaloda vua na Turaga ni sa gadrevi vakakina? Eda
masu tiko beka ga vagauna ni sa dodonu me da masu tikoga ena
kena gauna, vakawasoma, ka gugumatua tiko? 12
Na masu sa dua na dodonu—ka sega walega ni vosa vua na
Tamada Vakalomalagi, ia na ciqomi talega ni loloma kei na veivakauqeti
mai vua. Ni oti na noda masu, e dodonu me da dau vakarorogo
matua sara—ka vica sara mada ga na miniti. Eda masulaka
me da vakasalataki ka vukei. Ia oqo me da “tiko lo, ka kila ni sa
Kalou [o Koya].” (Same 46:10.) 13
62

Na masu vakamatavuvale “sa dua na ikalawa ki liu ki na
vakaduavatataki ni matavuvale kei na lomavata ni matavuvale.”
63
WASE 5
Me dau tiko na gauna ni masu vakamatavuvale ena veisiga.
Sa vakadreta tiko na Lotu me na dau vakayacori na masu vakamatavuvale
ena veiyakavi kei na veimataka. E gadrevi kina na
masu ena tekiduru vata kei ira na lewe ni matavuvale taucoko era
tiko rawa. . . . Na lewe taucoko ni matavuvale, ka wili kina o ira
na gonelalai, me ra na dau cavu masu talega, ni ra sa lesi mai vei
koya e vakatulewa tiko, o ya o tama na lewe ni matabete, ia ni
yali o koya ena vakatulewa o tina, ia ni rau yali ena vakatulewa o
koya na gone e qase duadua. 14
Sa solia vei keda na Tamada Vakalomalagi na veivakalougatataki
ni masu me vukea na noda rawa ka ena itavi qaravi bibi e
vale kei na bula raraba. Au kila ni kevaka eda na masu vagumatua
ka dina, vakayadudua ka vaka e dua na matavuvale, ni da
yadra mai ena mataka ka laki vakacegu ena bogi, kei na gauna ni
kana, eda na sega walega ni vakaduavatataki vakadaulomani ia
eda na tubu cake vakayalo. Eda sa dau gadreva tu ga vakalevu na
veivuke ni Tamada Vakalomalagi ni da vakasaqara me da vulica na

WASE 5
dina ni kosipeli ka qai bulataka, ka da vakasaqara na nona veivuke
ena vakatulewa ni noda bula. 15
E dodonu me veiraurau ka vakamatatataki vakadodonu ena
masu vakamatavuvale na veika e gadrevi. Na nodrau masu e dua
. . . na veiwatini ena duidui mai na dua na matavuvale ni gone
era qase cake se matavuvale ni gone lalai. E dina sara, ena sega
ni dodonu me balavu kevaka era vakaitavi kina na gone, se ena
rawa ni ra datuvu ka vucesa ena masu ka yaco me ra sega ni taleitaka.
Ni ra masu na gone, era na sega ni dau masu vakabalavu. Sa
dua na kena ivakaraitaki, na Masu ni Turaga, ni rauta walega e 30
na sekodi ka sa rawa kina vua e dua me na vakavinavinaka ka
vakatakekere ena loma ga ni dua ki na tolu na miniti, e dina ga
ena so na gauna ena gadrevi me vakabalavu cake na masu. 16
Ni da tekiduru ena masu vakamatavuvale, ka ra tekiduru e
yasada o ira na luveda ni ra sa na vulica tiko e dua na itovo ka na
tikoga ena nodra bula taucoko. Kevaka eda na sega ni dau vakayacora
na noda masu, oqo na ka eda na tukuna tiko vei ira na
luveda, “Ia, e sega sara ni ka bibi. Me da kakua ni leqataka. Kevaka
me da na vakayacora, eda na qai masu ga, ia kevaka sa qiri na lali
ni vuli ka sa gole mai na basi ka sa gauna ni cakacaka—ia na masu
e sega sara ni bibi, eda na qai masu ga ni sa gadrevi vakakina.”
Vakavo ga ke a nakiti taumada, ena qai sega ni vakawaleni. 17
Ena sega ni dua na tina me vakauti ira wale tu ga na luvena ki
koronivuli ena dua na mataka batabata ka sega ni vakasulumi iratou
ena isulu katakata me itataqomaki mai na uca cevata, na uca
kei na batabata. Ia era tiko eso na tama kei na tina era vakauti ira
na luvedra ki vuli ka sega ni vakasulumi ira ena itataqomaki ni
masu—na itataqomaki mai na veika tawa kilai, na tamata ca, kei
na veitemaki ca. 18
Ena gauna e liu, na kena vakayacori ga vakadua na masu vakamatavuvale
ena dua na siga ena rairai sa rauta sara ga o ya. Ia ena
veisiga ni mataka ena sega ni rauta o ya kevaka me da na vakabulai
ira na noda matavuvale. 19
Ena loma ni noda matavuvale, era na vulica na luveda na ivakarau
ni veivosaki kei na Tamadra Vakalomalagi ena nodra dau
vakarogoci ira na nodra itubutubu. Era na raica sara na kena dau
64

65
WASE 5
cabori na masu ena yalodina ka savasava. Kevaka ena vakatotolotaki
na masu ka vaka me dua tu ga na kena ivakarau, era na
kidava rawa talega o ira na ka oqo. Ena daumaka sara me da vakayacora
ga vakamatavuvale ka vakavuni me vaka e vunauca o
Moronai, “Oi kemudou na wekaqu lomani, mo dou masuta na
Tamada ena yalomudou taucoko.” (Moronai 7:48.) 20
Ena masu vakamatavuvale ena levu cake sara ka sega walega ni
dua na vakatakekere kei na vakavinavinaka. Sa dua na ikalawa ki
liu ki na vakaduavatataki ni matavuvale kei na lomavata ni matavuvale.
E tara cake na vakasama donu ni matavuvale ka tauyavutaka
e dua na yalo tu vakaikoya vakamatavuvale. Oqo e dua na
gauna ni bula totolo vata kei na vadugu ni voqa, rarama lailai ni
cina, ka ra duavata na yalo kei na vakasama ni tamata kivei koya
sa tawamudu; na gauna sa sogolati kina ko vuravura ka sa viribai
ko lomalagi. 21
Ni da masu vakailawalawa, e dodonu me
da masulaka na inaki ni gauna o ya.
Ni da soqoni vata vakailawalawa ena masu, ena vuvale, ena
Lotu, soqo ni marau se vakamatatamata, e dodonu me da nanuma
tiko na inaki ni noda masu—o ya me da veivosaki kei na Tamada
Vakalomalagi. E dau vaka me dredre, au sa raica rawa ni da masu
vata kei ira na tani e dau vinaka cake na noda rai me da maqusa
ena veivosaki vakavinaka ka vakadodonu vata kei na Kalou ka sega
ena noda leqataka tiko na nodra vakanananu o ira era vakarorogo
tiko. Io e dina sara, me dau nanumi na vanua e vakayacori tiko
kina na masu, oqo e dua na vu ni masu votu, se na masu vakamatavuvale
ena sega ni o koya na taucoko ni noda masu. 22
Na masu ena matana votu me veiganiti vata ga kei na kena
inaki. Ena balavu cake na masu ni veivakatabui, ia na idolamasu
ena lekaleka ga. E dodonu me kerei kina na veika ga e gadrevi
ena soqo o ya. Na masu ni suka ena lekaleka talega—oqo na
masu ni vakavinavinaka kei na veisukayaki. Na veilumuti ena waiwai
e dua ga na tiki lekaleka ni dua na cakacaka tabu vakalotu ka
me kakua ni cavuta na vosa ni masu ni vauci ni veilumuti ka na
tarava ka rawa ni balavu cake ni gadrevi vakakina ena kena kerei

WASE 5
na veivakalougatataki vei koya e masulaki. Na masulaki ni kakana
me kakua ni balavu, ia me vakavinavinakataki kei na kena vakalougatataki
na kakana. Me kakua ni tokaruataki kina na veika sa
cavuti oti ena masu vakamatavuvale. 23
Eda sa dau rogoca beka na nodra vosa matau na tamata ena
nodra masu ka vaka me ra sa vunau tiko? Era sa dau datuvu mai
o ira era vakarorogo tiko ka yali na kaukauwa ni masu. 24
Me baleta ga ni kilai keda ka lomani keda
vakavinaka na Tamada Vakalomalagi,
me da vakararavi ga ki na isau ni noda masu mai Vua.
E vakatabakidua beka ga na masu? E sega! . . .
Na kena kilai na ivosavosa ni masu sa dua na ka marautaki, ena
veika sotavi ena gauna ni bula. Ena so na gauna e dau curuma na
noda vakasama na veika eso ni da rogoca tiko na noda masu. Ena
so na gauna eda dau vakauqeti sara vakaukauwa. E dua na yalo
vakacegu e vakadeitaka vei keda ni daumaka tu na veika kece. Ia
sa dau vakavuqa, kevaka eda dina ka gugumatua, eda na vakacegui—oqo
e dua na veivakacegui loloma mai vua na Tamada
Vakalomalagi kei na noda vakila na nona lomani keda. Au dau
rarawataka ni so vei keda e se bera ni vulica na ibalebale ni
loloma vakayalo vinaka o ya, ni sai koya o ya na ivakadinadina ni
sa rogoci na noda masu. Me vaka ga ni lomani keda vakalevu sara
na Tamada Vakalomalagi ena loloma e uasivi cake mai na noda,
e sa kena ibalebale me da vakararavi ga ki na nona vinaka, sa
rawa me da vakabauti koya; sa kena ibalebale ni kevaka eda masu
tikoga ka bula dodonu tiko, ena dusimaka ka vakalougatataki
keda na liga ni Kalou.
O koya gona me da masu vakaoqo, “Me yaco ga na lomamuni”—ka
lomada dina. Eda na sega ni kerea na nona ivakasala
e dua na iliuliu, ka qai vakawalena. Me da kakua ni kerea na veivakalougatataki
ni Turaga ka qai vakalecalecava na kena isau. Me
da qai masu vakaoqo, “Kemuni na Turaga, me yaco ga na lomamuni.
Ko ni sa kila na veika kecega, Tamaqu vinaka. Au na
ciqoma ka muria vakavinaka na nomuni veidusimaki.” 25
E dodonu me da masu ena vakabauta, ia me da kila tiko ni
gauna e sauma mai kina na Turaga ena sega beka ni ka eda
66

67
WASE 5
namaka se gadreva tiko. Na noda vakabauta sai koya na lewa ni
Kalou e vinaka vei keda. 26
Ni oti e dua na bula ni masumasu, au sa kila na loloma kei na
kaukauwa kei na qaqa e yaco mai ena dua na masu savasava ka
yalodina. Au sa kila na nona tu vakarau na Tamada, me vukea na
noda bula oqo, me vakavulici keda, liutaki keda, ka dusimaki
keda. O koya gona, ena loloma cecere, e kaya kina na noda
iVakabula, “Raica na ka au sa vakarota vua e dua sa baleta na
tamata kecega; dou dau masu tikoga.” (V&V 93:49.)
Kevaka me da na cakava vakakina, eda na qai taukena e dua na
kila ka vakaikeda ni sa dau sauma ka rogoca vakaidina na Tamada
Vakalomalagi na noda masu. Oqo na kila ka e vinakata o koya me
da dui taukena. Kemuni na taciqu kei na ganequ, me da vakasaqara
na ka oqo! Ni vakasaqara! 27
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Ena duidui vakacava na nomuni bula kevaka o ni na sega ni
masu? Vakasamataka mada na vuna e vakaroti keda kina na
Turaga me da masu (tabana e 56–57.)
• Raica lesu na tabana e 57–61. Ena sala cava eda sa vakauqeti
kina ni da dau vakavinavinaka ena noda masu? ena gauna eda
nanumi ira kina na tani?
• Raica lesu na ikarua ni parakaravu ena tabana e 61. A cava na
vuna e sega ni taucoko kina na noda masu kevaka eda sega ni
“bulataka na kosipeli me vaka ni da masu vakaidina ka vagumatua”?
• E kaya o Peresitedi Kimball, “na masu vakatikitiki e bulabula ka
yaga vakalevu” (tabana e 61.) Na cava me da cakava me da vakayacora
kina na noda masu vakayadudua e vakaibalebale
vakalevu? Na cava na vuna e veivukei kina ena so na gauna na
noda dau masu vakarogolevu vakayadudua? Na cava e tiki bibi
kina ni masu na noda vakarorogo?

WASE 5
• Ena tabana e 63–65 e tukuna kina o Peresitedi Kimball na veivakalougatataki
e yaco mai ena vuku ni masu vakamatavuvale.
Ko ni sa sotava vakacava na veivakalougatataki oqo? Na cava
me ra cakava na matavuvale me rawa kina ni ra taurivaka e dua
na gauna ni masu vakamatavuvale ena mataka lailai kei na
bogi?
• E vakavulica o Peresitedi Kimball ni masu vakailawalawa e
dodonu me baleta na inaki ni soqoni o ya (tabana e 65–66.) Ni
da sureti me da vakacabo masu vaka o ya, a cava me da cakava?
A cava e rawa ni da vulica me da cakava? A cava e rawa ni da
vulica mai na ivakaraitaki nei koya na itabagone ni Niu Siladi
ena italanoa ena tabana e 54–56?
• Wilika na parakaravu ka tekivu tiko ena boto ni tabana e 65. E
sa veivakauqeti vakacava na masu ena nomu veiwekani kei na
Tamada Vakalomalagi?
iVolanikalou Veiwekani: Same 55:17; Maciu 6:5–15; Jemesa
1:5–6; 2 Nifai 32:8–9; 3 Nifai 18:18–21
iVakamacala
1. Ena Conference Report, Okot. 1979,
5; se Ensign, Nove. 1979, 5.
2. Caroline Eyring Miner kei Edward L.
Kimball, Camilla: A Biography of
Camilla Eyring Kimball (1980),
182–84.
3. Faith Precedes the Miracle (1972),
200.
4. “Prayer,” New Era, Maj. 1978, 15, 17,
18.
5. “Pray Always,” Ensign, Okot. 1981, 3.
6. Ena Conference Report, Epe. 1979,
7; se Ensign, Me 1979, 6–7.
7. Ensign, Okot. 1981, 4–5.
8. Faith Precedes the Miracle, 205, 206.
9. Ensign, Okot. 1981, 6.
10. Ensign, Okot. 1981, 4.
11. Ena Conference Report, Okot. 1979,
5; se Ensign, Nove. 1979, 4.
12. Faith Precedes the Miracle, 207.
13. Ensign, Okot. 1981, 5.
68
14. Faith Precedes the Miracle, 200–201.
15. “Therefore I Was Taught,” Ensign,
Janu. 1982, 4.
16. Faith Precedes the Miracle, 201.
17. The Miracle of Forgiveness (1969),
253.
18. Faith Precedes the Miracle, 207.
19. Cavuta o James E. Faust, ena
Conference Report, Okot. 1990, 41;
se Ensign, Nove. 1990, 33.
20. Ensign, Okot. 1981, 4.
21. “Family Prayer,” Children’s Friend,
Janu. 1946, 30.
22. Ensign, Okot. 1981, 4.
23. Faith Precedes the Miracle, 201.
24. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982),
119–20.
25. Ensign, Okot. 1981, 5.
26. Faith Precedes the Miracle, 207.
27. Ensign, Okot. 1981, 6.

W A S E 6
Na Noda Kila
Vakaikeda na iVolanikalou
Sa rawa vei keda yadua me da marautaka na
veivakalougatataki ni noda vakani keda ena ivolanikalou.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ena gauna e yabaki 14 kina o Spencer W. Kimball, e a rogoci
Susa Young Gates na luvei Brigham Young yalewa ni a vosa ena
dua na koniferedi ni iteki ena ulutaga ni wiliki na ivolanikalou. E
a nanuma lesu: “E a veivakayavalati na nona vosa me baleta na
wiliki ni ivolanikalou ka kila vakavinaka sara; e a cegu vakalailai
me tarogi ira na ivavakoso raraba, ka volekata ni keimami lewe
dua na udolu. ‘E vica vei kemuni sa wilika tasevu sara na
iVolatabu?’
“. . . E a lauti au dina sara ga na vosa o ya, me yacova mai na
gauna o ya au sa wilika oti kina e vuqa sara na ivola, na veivola
ni talanoa, na ivola ni veivakamarautaki, ia e beitaki au tikoga na
yaloqu, “O iko Spencer Kimball, o se bera mada ga ni wilika na
ivola tabu o ya. Baleta? Au vakaraici ira na tamata ena yasa ni olo
ruarua meu raica de o au duadua ga au se bera ni wilika na ivola
tabu o ya. Mai na dua na udolu na tamata, e a rairai ni lewe vica
ga era a doudou ena laveliga. Au a kino sobu ena noqu idabedabe.
Au sa sega ni vakasamataki ira na kena vo era se bera ni
wilika, ia au sa vakasamataki au ga vakabibi. Au sa sega tale ni kila
na cava era sa cakava se vakasamataka tiko na tamata, ia au sa
sega tale ni qai rogoca na vunau o ya. Sa mai cakamana. Ni sa mai
cava na soqoni, au a curuma yani na katuba levu ki tautuba ka
cici yani ki noqu vale ena tokalau ni valenilotu; kau katia na
batiqu ka kaya lo, “Au na cakava, au na cakava, au na cakava.’
“Au a curuma yani na neitou vale ena katuba e muri, au lako
yani ki na vatavata e valenikuro na vanua era dau biu tiko kina na
69

WASE 6
Ni a se cauravou, e a gumatuataka o Spencer W. Kimball
me wilika tasevu na iVolatabu.
cina koala, au taura sara e dua ka se sinai vinaka tu ena waiwai
ka se qai vakavoutaki ga na kena vauvau, ka cabeta cake na kabakaba
ki na noqu rumu e cake sara. E kea au a cereka na noqu
iVolatabu ka tekivu wiliwili ena iVakatekivu, na imatai ni iwase
ena imatai ni tikina, kau a wiliwili me yacova ni sa bogi levu mai
vei Atama kei Ivi kei Keni kei Epeli, o Inoke kei Noa kei na
waluvu ka vakakina o Eparaama.” 1
Ni oti toka e dua na yabaki sa qai wilika oti kina o Spencer na
iVolatabu: “Sa qai dua na vakacegu levu vei au meu kila niu sa
wilika na iVolatabu mai na ivakatekivu ki na kena iotioti! Sa dua
na marau levu ni yalo! Sa dua na ka rekitaki ena kena isoqoni
70

71
WASE 6
taucoko niu sa taura na kena itukutuku!” 2 Na ka oqo e tawamudu
na kena veivakauqeti, ka yaco ena nona bula e muri me dau tukuna
na ka oqo ena veikoniferedi raraba kei na kena vakaiwasewase.
E a tomana tikoga o Peresitedi Kimball na nona marautaka na
veivakalougatataki ni wilika na ivolanikalou ena nona bula ka dau
vakauqeti ira na tamata me ra vakayacora vakakina. E nanuma lesu
o Elder Richard G. Scott, ka a qai laki lewe ni Kuoramu ni
iApositolo Le Tinikarua: “E a laki veiliutaki yani o Elder Spencer W.
Kimball ena neitou yasana niu a se peresitedi ni tabana ni kaulotu.
Au raica rawa na nona kila tu vakavinaka ka dau vakayagataka na
iVola i Momani ena nona vosa veilauti vei ira na lewenilotu ka
vakakina o ira na daukaulotu. . . . Ena dua na gauna ena dua na
soqoni vakaiwasewase ni daukaulotu, a kaya o koya, ‘Richard, o a
vakayagataka e dua na tikina mai na iVola i Momani edaidai kau
sega mada ni nanuma meu vakayagataka vakaoqori.’ O ya e dua na
vakavakarau vinaka ki na dua na lesoni bibi e a vinakata o koya
meu kila. E a qai kuria, ‘Meu qai vakasamataka niu sa wilika oti
vakavitusagavulu kaono na ivola o ya.’ E a sega ni gadrevi me
vakamatatataka vakavinaka niu kila ga vakalailai na ivolanikalou,
kau sa gadreva meu solia na noqu bula ena kena tugani ka bulataki.
Na vosa o ya e a vakauqeta tu na noqu bula taucoko ni kena
toroicake tikoga na kilai vakavinaka ni vosa tabu ni Kalou.” 3
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Sa iyau talei duadua na ivolanikalou
ka sa dodonu me da kila sara ga vakaikeda.
Ena vuqa na gauna sa vaka me da vakawalena sara vakasivia na
ivolanikalou baleta ni da sega ni marautaka vakalevu ni sa rui dredre
na kena taukeni, ka da sa kalougata ni sa tu vei keda. Sa vaka
me da sa bula vakamatautaki tu ena gacagaca ni vuravura oqo ka
sa kena ivakarau tu na noda rogoca na kosipeli e vakatavulici vei
keda ka dredre me da vakasamataka ni a rawa me duatani.
Ia e dodonu me da kila vakavinaka ni [se qai] oti ga oqo e [vica
vata] na yabaki ena kena lamata cake o vuravura mai na gauna ni
butobuto vakayalo ka da vakatoka na Vukitani Levu. E gadrevi me
da kila rawa na titobu ni butobuto vakayalo e a qaqa tiko ni bera

WASE 6
na siga o ya ena vula ibatabata ni 1820 e a rairai kina vei Josefa
Simici na Tamana kei na Luvena—e dua na butobuto ka a raica
taumada o Nifai ka vakamacalataki “Me ra butobuto tu ga” ka a
tarovi kina na tamata mai na kosipeli. (Raica 1 Nifai 13:32.) . . .
. . . Na dina sai koya niu a sega ni sucu ena gauna ni butobuto
vakayalo o ya ni a vakanomodi tu o lomalagi ka kau tani mai kina
na Yalotabu. Sa dina sara, ni yali mai vei keda na vosa ni Turaga
me dusimaki keda ka da sa vaka e dua e veiseseyaki voli ena dua
na vanua liwa lala levu ka na sega ni raica rawa e dua na ivakatakilakila
ni vanua, se ena dua na qara butobuto ka sega kina na
cina me vakaraitaka vei keda na noda idrodro. . . .
. . . E a vakaraitaka vakamatata o Aisea na kena takali tani yani
na butobuto kei na kena tadu mai na iVola i Momani [raica Aisea
29:11–12]. . . .
Ia sa qai tekivutaki kina na cakacaka veivakurabuitaki, “ena ia
mada e dua na cakacaka vakurabui: ka a yalataka na Turaga me
na vakayacora. (Raica Aisea 29:14.)
Ena gauna a tekivutaki kina na vakalesui mai ni kosipeli vua na
parofita ko Josefa Simici, e sa tabaki ka veikauyaki oti e [milioni]
na ilavelave ni iVola i Momani. . . . E sa tabaki talega e dua na iwiliwili
levu ni iVolatabu, ka sivia na iwiliwili ni veivola kece a
tabaki. Sa tu talega vei keda na Vunau kei na Veiyalayalati kei na
Mataniciva Talei. Me ikuri ni noda rawata na cakacaka lagilagi ni
ivolanikalou, eda sa taura tu, ka sa laki yacova sara ka sega tu ni
kilai ena dua tale na gauna ena itukutuku ni veigauna kei vuravura,
o ya na noda vakavukui ka rawa ni da vakayagataki ira,
kevaka ena rawa.
Era sa kila tu na parofita ni gauna makawa ni na oti na butobuto
ena yaco mai na rarama. Eda sa bula donuya tiko na rarama
o ya—ia eda sa kila tiko beka vakavinaka? Me vaka ni sa tu oqo
vei keda na vunau ni veivakabulai, au lomaleqa tiko ni so na
tamata era se bula voli ga ena “yalo sa daumoce, na mata sa sega
ni rai rawa, kei na daliga sa sega ni rogo rawa.” (Roma 11:8.)
. . . Au sa kerei keda taucoko me da dikeva vakavinaka sara na
noda vulica tiko na ivolanikalou. Sa dau kena ivakarau me wiliki
walega e vica na tiki ni ivolanikalou, ka veiciriyaki voli ena noda
72

73
WASE 6
vakasama, ni sa vakakina, eda sa qai nanuma ni da sa kila e vuqa
sara na ka me baleta na kosipeli. Ena vakasama oqo, ena rawa me
dua na leqa levu na kena kilai ga vakalailai. Au vakabauta ni o
keda yadudua, ena so na gauna ena noda bula, me da na kila ga
vakaikeda na ivolanikalou—ka sega ni vakadua walega, ia me da
kila vakavinaka sara ena veigauna. 4
Na noda yalayala ni qarava na Turaga ena
vakatau ki na noda vakanamata ki na ivolanikalou.
Na italanoa kei Josaia na Tui ena Veiyalayalati Makawa sa yaga
vakalevu sara “me vakataki . . . [keda].” (1 Nifai 19:24.) Vei au,
oqo e dua vei ira na italanoa vinaka ena ivolanikalou taucoko.
E a se qai yabaki walu walega o Josaia ka sa veiliutaki e Juta,
ka dina ga ni ra a tamata ca sara o ira na wekana, ka a kaya na
ivolanikalou ni “sa caka dodonu ko koya ena mata i Jiova, ka
muria na ivalavala kecega i Tevita na nona qase, ka sega ni lako
tani ki na imatau se ki na imawi.” (2 Tui 22:2.) Oqo na kena e veivakurabuitaki
sara ni da sa kila rawa ena gauna o ya (a rua walega
na itabatamata ni se bera ni vakarusai o Jerusalemi ena 587B.K.)
na lawa volai nei Mosese e sa yali ka a sega tu ni kilai, ka vakakina
vei ira sara mada ga na bete ena valetabu!
Ia ena ika tinikawalu ni yabaki ni nona veiliutaki, a sa lewa o
Josaia me vakavinakataki na valetabu. Ena gauna oqori e a kunea
kina o Ilikaia, na bete levu, na ivola ni vunau, ka a biuta tu o
Mosese ena kato ni veiyalayalati, ka laki solia yani vei Josaia na Tui.
Ena gauna sa wiliki kina na ivola ni vunau vei Josaia, e a qai
“dresulaka na nona isulu” ka tagi vua na Turaga.
“Ni sa ka levu na cudru i Jiova sa waqa mai kivei keda,” a kaya,
“ni ra sa sega ni vakarorogo ki na vosa ni ivola oqo ko ira na noda
qase, me cakacaka me vaka na ka kecega sa volai kivei keda.”
(2 Tui 22:13.)
E a qai wilika na tui na ivola oqo vei ira na tamata kecega, ena
gauna o ya era a qai vakayacora taucoko e dua na veiyalayalati me
ra muria na vunau ni Turaga “ena lomadra taucoko, kei na yalodra
taucoko.” (2 Tui 23:3.) E a vakayacora talega o Josaia me
vakasavasavataki na matanitu i Juta, kau tani na matakau ceuceu

WASE 6
kece, na veikau, na veivanua cecere, kei na ivalavala ca kecega e
se vakayacori sara tiko mai na gauna ni nodra veiliutaki na nona
qase, ka sa vakacacani kina na vanua kei ira na kena tamata. . . .
“A sa sega e dua na tui ka bula e liu me sa tauvata kaya, me
golevi Jiova ena lomana taucoko, kei na yalona taucoko, kei na
nona kaukauwa kece, me vaka na vunau taucoko i Mosese; a sa
sega ni tubu e muri, e dua me tautauvata kaya.” [2 Tui 23:25.]
Au sa vakabauta vakaidina me da sa saumaki lesu ki na ivolanikalou
me vakataki Josaia na Tui ka me cakacaka yaco e lomada,
me cokonaki keda ki na dua na yalo e tudei ka qarava na Turaga.
E a tu walega vei Josaia na vunau i Mosese. Ia na noda ivolanikalou
sa tu kina na taucoko ni kosipeli i Jisu Karisito; kevaka me sa
kamikamica e dua na tikina, sa qai marautaki na kena e taucoko.
E sega ni vakawaleni keda tiko na Turaga ni sa solia vei keda
na veika oqo, ni “na tarogi vakalevu mai vua sa soli vakalevu
vua.” (Luke 12:48.) Na kena taukeni na veika oqo sa tiko na kena
ilesilesi. Me da vulica na ivolanikalou me vaka sa vakarota na
Turaga (raica 3 Nifai 23:1–5); ka me na taqomaka na noda bula
kei na nodra bula na luveda. 5
Ni da vulica na ivolanikalou eda
na kila na veika ni bula oqo.
Na ivakavuvuli yadua ni bula savasava kei na bula vakayalo
vakaivakarau era umanaki tu ena ivolayavu ni lotu. Ena kunei eke
na isau ni ivalavala dodonu kei na itotogi ni ivalavala ca. 6
Eda na kila vakatotolo ka vakaidina na lesoni ni bula oqo ni da
raica na isau ni ivalavala ca kei na ivalavala dodonu ena nodra
bula na tani. . . . Me da kilai Jope vakavinaka ka vakavoleka sara
sai koya me da vulica ka tudei tiko ena vakabauta ena gauna ca
lelevu. Me da kila vakavinaka na kaukauwa i Josefa ena gauna
vinaka ena vanua makawa o Ijipita ni a temaki mai vua e dua na
marama totoka, ka yaco me vorata rawa na cauravou bula savasava
oqo na kaukauwa ni butobuto ka sa solega tu na marama veirawai
o ya, ka sa dina sara me na tu vakarau o koya e wiliwili tiko
vagumatua me vorata na ivalavala ca vaka o ya. Na noda kila na
vosota kei na yaloqaqa i Paula ni sa solia na nona bula ki na nona
74

“Au vakabauta ni o keda yadua, ena so na gauna ena noda bula,
me da na kila ga vakaikeda na ivolanikalou—ka sega ni vakadua walega,
ia me da kila vakavinaka sara ena veigauna.”
75
WASE 6
veiqaravi o ya na vakayaloqaqataki ira era kila ni ra sa vakamavoataki
ka vakatovolei. E a laumoku vakavuqa, bala ki valeniveivesu
ena vuku ni cakacaka oqo, viriki ka voleka ni mate sara, voca vakatolu
na nona waqa, butakoci, voleka ni luvu, a lasutaki ka vakaisinitaki
mai vei ira na itokani vakalotu. Ena loma ni nona walokai,
rarawa, batabata, ka vakaisulu vakaca, e a tudei tu ga o Paula ena
nona veiqaravi. E a sega mada ni vukitani mai na gauna a yaco vua
na ivakadinadina ena nona sotava na ka vakalou. E laurai na
qaqaco nei Pita ena kosipeli ka a tuberi koya mai na dua na gonedau—ka
ra kilai koya na tamata tawa vakabauta, sega ni vuli, ka

WASE 6
lecaika me vaka era kilai koya—ka yaco me tubu cake me dua na
iliuliu cecere, parofita, iliuliu, daulotu ka qasenivuli. . . .
Sa rawa me ra vulica na luveda na lesoni ni bula oqo mai na
gugumatua kei na yaloqaqa nei Nifai; nodratou bula vakalou na
Nifai lewe tolu; na vakabauta nei Eparaama; na kaukauwa nei
Mosese mai na lawaki kei na ca nei Ananaiasa; nodra yaloqaqa
kei na solibula na cauravou qaqa ni Amoni; na nodra vakabauta
tudei na marama tina ni Leimami ka vakadewataki sobu mai vei
ira na nodra cauravou, na kena kaukauwa era a vakabulai kina na
sotia cauravou yaloqaqa nei Ilamani. E a sega ni dua a mate ena
ivalu o ya.
Ena loma ni ivolanikalou kece, sa vakaraitaki tu kina na nona
malumalumu kei na vinaka na tamata, ka sa volai talega kina na
isau kei na itotogi. Ena rawa me mataboko vakaidina o koya ena
sega ni vulica me bula dodonu ena wiliwili vakaoqo. E kaya na
Turaga, “Dou sa vakasaqaqara ena ivolatabu; ni dou sa nanuma
dou sa rawata kina na bula tawamudu; ia na ivola oqo sa tukuni
au.” (Joni 5:39.) Sai koya ga oqo na Turaga ka ivakavuvuli o koya
ka da sa kunea ena nona bula na veigacagaca ni vinaka: na bula
vakalou, qaqa, vakatulewa, kei na uasivi sara. Me na qai sega
vakacava ni ra ciqoma na gonevuli ena nodra bula eso era vulica
ena italanoa cecere oqo? 7
Eke [ena ivolayavu ni lotu] era umani tu kina na nodra itukutuku
ni bula na parofita kei ira na iliuliu ka vakakina na nona
bula na Turaga, ena ivakaraitaki kei na veidusimaki, me rawa kina
vua na tamata, ena nona vakamuria na ivakaraitaki o ya, me
uasivi sara, marau, sinai ena reki, ka me tawamudu na nodra
inaki kei na nanamaki. 8
Ena yaco na vakavukui vakayalo vei ira
kece era vulica ka vakasaqara na ivolanikalou.
Era se lewe levu tikoga na Yalododonu era sega tiko ni wilika ka
tugana na ivolanikalou ena veisiga, ka ra lecaika tiko ena ivakasala
ni Turaga vei ira na luve ni tamata. Era lewe vuqa era sa papitaiso
ka taukena e dua na ivakadinadina, ka curuma yani na”sala
dodonu ka rabailailai”ia era sa sega tale ni tomana tiko na ilakolako—me
“toso ki liu ka tugana ki [lomadra] na vosa i Karisito
76

77
WASE 6
ka vosota me yacova na ivakataotioti.” (2 Nifai 31:19, 20; vakuri
ena vosa kala.)
O ira walega na yalodina tiko era na dolei ena isau sa yalataki
tu, sai koya na bula tawamudu. Ena sega ni rawa me dua e rawata
na bula tawamudu kevaka e sega ni “muria na vosa” (raica
Jemesa 1:22) ka qaqa tiko ena talairawarawa ki na ivakaro ni
Turaga. Ka sega ni rawa vua e dua me “muria na vosa” kevaka e
sega taumada ni “rogoca.” Ena nomu “rogoca” e sega ni ko tu
walega ka waraka na yaco mai ni veitiki ni itukutukutu; ia me
vakasaqarai yani ka vulici, masu ka kila vakavinaka. O koya gona
sa kaya kina na Turaga, “Ia ko koya sa sega ni muria na noqu
vosa, sa sega ni kila na domoqu; io sa sega ni noqu.” (V&V
84:52.) 9
Sa vakavulica vei au ena veiyabaki ni kevaka eda na gumatuataka
vakaidina na noda inaki vinaka oqo [me vulici na ivolanikalou]
ena qaqa kei na yalomatua, eda na kunea vakaidina na isau
ni noda leqaleqa ka da na kune vakacegu. Ena tiko kei keda na
Yalo Tabu me vakarabailevutaka na noda kila, kunea na veivakararamataki
vou, vakadinadinataka na kena tavoci mai na ituvatuva
ni ivolanikalou taucoko; ka yaco me vakainaki vakalevu cake
na vunau ni Turaga vei keda ka da sega tu ni nanuma me na yaco.
Na kena isau, eda na vakavukui vakalevu cake sara me na dusimaki
keda kei na noda matavuvale. 10
Au sa kerei kemuni kece sara mo ni sa tekivu wilika oqo ena
yalodina na ivolanikalou, kevaka o ni se bera ni cakava. 11
Ni da sa vakani keda ena ivolanikalou, eda na kila ka
lomana na Tamada Vakalomalagi kei Jisu Karisito.
Au sa raica rawa ni gauna au vakawalena kina na noqu veiwekani
kei na Kalou ka sa vaka me sega ni vakarorogo se vosa mai
o lomalagi, kau sa tiko yawa sara. Kevaka meu vakani au ena ivolanikalou
sa na qai voleka sara ka lesu mai na bula vakayalo. Au
sa qai raica na noqu sa lomani ira vakalevu sara o ira e dodonu
meu lomani ira ena yaloqu, noqu vakasama kei na kaukauwa taucoko,
ka lomani ira vakalevu cake, kau sa talairawarawa cake ki
na nodra ivakasala. 12

WASE 6
Au sa qai raica rawa ni dodonu meu vakalevutaka na noqu
lomani koya na noqu Dauveibuli kei na kosipeli kei na Lotu kei
ira na taciqu sai koya meu wilika na ivolanikalou. Sa vuqa sara na
auwa au vulica kina na ivolanikalou. . . . Au sega ni raica rawa na
vuna me dua e wilika rawa na ivolanikalou ka qai sega ni tauyavutaka
rawa e dua na ivakadinadina ena kedra vakalou na cakacaka
ni Turaga, o koya e vosa tiko ena ivolanikalou. 13
E vica walega vei ira na bilioni [e] vuravura era rawa ni dau lako
vata kei na Kalou me vakataki Atama kei Eparaama kei Mosese, ia,
ena vuravura eda bula kina, sa vakarautaki tu na ivolanikalou ki
na tamata yadua, ka, mai vei ira, sa rawa kina vua na tamata me
veikilai vakavoleka sara vata kei na Tamada Vakalomalagi, na
Luvena o Jisu Karisito, kei na veika e lavaki, na madigi kei na
nanamaki ni bula tawamudu. 14
E sega ni dua na vuli vakatamata me kunei kina na Kalou, ia sa
vakatakilai Koya ga vei ira na nona italai na parofita, ka ra sa vakavulica
vei keda na kena ituvaki. Sa rawa ni vakadeitaki vei keda
yadudua na dina oqo ena noda lolo ka masumasu vakataki keda.
E dina ga ni liwavi keda tu na cagilaba ni veivakasama vakalotu
eda rawa ni tiko vakacegu ni da sa kila deivaki na Tamada kei na
Luvena mai na ivolanikalou makawa kei na ka vou ka vakadeitaki
mai vua na Yalotabu. Ena kila ka oqo eda sa vakanuinui tiko kina
ki na bula tawamudu. 15
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Tugana na italanoa ena tabana e 69–71. E vakauqeti kemuni
vakacava na italanoa oqo? Tarogi kemuni mada se sa vakacava
tiko na nomuni wiliwili, nomuni kila vakavinaka, kei na bulataki
ni ivolanikalou. Vakayacora na nomuni ituvatuva ni vulica
na ivolanikalou.
• Ena nomuni raica lesu na tikina e tekivu ena tabana e 71, mo
ni raitayaloyalotaka mada kevaka ena yali ena nomuni bula na
ivolanikalou. Ena duatani beka vakacava na nomuni bula? Na
78

79
WASE 6
cava eso na revurevu ni kena “vakawaleni vakasivia na ivolanikalou”?
• Na cava e takiveiyaga kina na kena kilai e vica walega na tiki ni
ivolanikalou talei ka “ciri voli tu ga ena noda vakasama”?
(tabana e 73). Na cava o ni nanuma ni ibalebale ni nomuni kila
ga vakataki kemuni na ivolanikalou ka me da “kila vakavinaka
sara ena veigauna”?
• E vakayaloqaqataki keda o Peresitedi Kimball me da vakatautauvatataka
na italanoa kei Josaia na Tui ki na noda bula (tabana
e 73–74; raica talega 2 Tui 22–23). Na veika tautauvata cava kei
na kena e duidui o ni raica rawa ena nomuni bula kei na bula
nei Josaia na Tui kei ira na nona tamata?
• Vakasamataka eso na “lesoni ni bula oqo” ko ni sa vulica rawa
ena nomuni vulica na ivolanikalou. (Na ivakaraitaki eso; raica
na tabana e 76–77.)
• Raica lesu na ikava ni parakaravu ena tabana e 76. Na cava eso
na tiki ni ivolanikalou e sa vukei kemuni mo ni kunea rawa
kina na iwali ni nomuni leqa ka vakacegui na yalomuni?
• Wilika na imatai kei na ikarua ni parakaravu ena tabana e 77. E
sa veisautaka vakacava na nomuni veiwekani kei na Kalou na
nomuni vulica na ivolanikalou? Na nomuni veimaliwai kei na
lewe ni matavuvale? Na nomuni ilesilesi ena Lotu?
iVolanikalou Veiwekani: Emosi 8:11–12; 1 Nifai 19:23; Alama
37:8; V&V 1:37; 18:33–36
iVakamacala
1. “Read the Scriptures,” Friend, Tise.
1985, loma ni waqana e liu; raica
talega “What I Read as a Boy,”
Children’s Friend, Nove. 1943, 508.
2. Children’s Friend, Nove. 1943, 508.
3. “The Power of the Book of Mormon in
My Life,” Ensign, Okot. 1984, 9.
4. “How Rare a Possession—the
Scriptures!” Ensign, Sepi. 1976, 2, 4.
5. Ensign, Sepi. 1976, 4–5.
6. “The Power of Books” (volai vata kei
Camilla E. Kimball), Relief Society
Magazine, Okot. 1963, 729.
7. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982), 131,
132–33.
8. Relief Society Magazine, Okot. 1963,
729.
9. Ensign, Sepi. 1976, 2.
10. “Always a Convert Church: Some
Lessons to Learn and Apply This
Year,” Ensign, Sepi. 1975, 3.
11. Ensign, Sepi. 1976, 5.
12. The Teachings of Spencer W. Kimball,
135.
13. The Teachings of Spencer W. Kimball,
135.
14. Relief Society Magazine, Okot. 1963,
730.
15. Faith Precedes the Miracle (1972), 67.

W A S E 7
Na iVakadinadina Yadua
Sa katuba rabailevu ki na veicocovi cecere
kei na reki e sega ni vakamacalataki rawa
na kila ka tudei me baleta na dina ni kosipeli.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ena 1947 a ciqoma kina o Elder Spencer W. Kimball e dua na
ivola mai vei Andrew, na luvena tagane, ka a kaulotu tiko. A vola
mai vakaoqo o Andrew: “Au a tukuna vua e dua na tamata . . . niu
kila na dina ni veika au wasea vua, kau kaya ni a vakadinadinataka
vei au na Yalo Tabu. . . . Niu qai vakasamataka e muri au a
kauwaitaka vakalailai na noqu cakava e dua na ka vakaoqori.”
Ena vuku ni nona kauwai a kaya kina, “Au sa dau qarauna sara
vakavinaka na noqu wasea na noqu ivakadinadina vua e dua,
meu dau tukuna ga ‘Niu vakila, Au vakabauta, kei na so tale.’ ”
E a volavola lesu o Elder Kimball vei luvena. “Au vakabauta niu
kila vakavinaka na lomamu,” e kaya kina, “niu a sotava na veika
vata oqori ena noqu kaulotu. Au vinakata meu dina vei au ka
vakakina ki na parokaramu vata kei na Turaga. Au a tovolea meu
tuvalaka vakamatau na noqu vosa meu vakauqeti ira kina na tani
ka kakua ni yalataka e dua na ka ena noqu cavuta niu kila. Au a
lomalomaruataka talega vakalailai, ena gauna au talairawarawa
kina ka qarava tiko na noqu itavi au vakila na Yalotabu. Au vinakata
dina sara meu tukuna ni veika au vakila dina tu, niu sa kila,
ia au lomalomarua. Niu sotava e dua na gauna vinaka ni vunau,
e vakarerei au, ia ni taucoko tu na noqu bula kau vakauqeti vakayalo,
au vinakata meu wasea na noqu ivakadinadina. Au nanuma
ni sa dina tiko, niu sa dina sara, ia au qai kila niu a vakalialiai au
tikoga. . . .
“E sega ni vakataratutu ena siga ko a vakadinadinataka kina vei
koya e vakadikeva tiko na lotu ni o KILA ni dina, sa tovolea tiko
80

81
WASE 7
kina vakaukauwa na Turaga me vakatakila vei iko na dina oqo
mai na kaukauwa ni Yalo Tabu. Ena gauna a tiko vata kina kei iko
na Yalotabu ka tokona tiko na parokaramu tabu, o a vakila sara
tiko vakatitobu, ia ni sa ‘yali vei iko na Yalotabu’ ka tekivu mo
vakasamataka, ka vakadodonutaki iko ka vakatarogi iko, o sa
vinakata mo tu vakasuka. . . .
“E sega ni dua na lomatarotaro e tiko ena noqu vakasama me
baleta na nomu ivakadinadina. Au kila ni solegi iko tu (me vakataki
au) na wa lalai koula ni ivakadinadina ka ra waraka tu ga na
ligana na Kenadau ni Talitali me tuvalaka ka talia ki na dua na
isulu vakamatana totoka. Ia na luvequ, rogoca na noqu ivakasala
KAKUA NI BOKOCA NA YALOTABU, ni vakasolokakana na
Yalotabu, muria na kena veivakauqeti tabu. Mo bulabula tiko
vakayalo ka vakarorogo ki na veivakauqeti ia ena gauna o vakauqeti
kina, tukuna ena yalodoudou na lomamu. Ena vakalevulevuya
na Turaga na nomu ivakadinadina ka tara na yalomu. Au
nuitaka ni o na kila ni sega ni dua na veivakacacani e koto eke,
ia au vinakata ga meu veivuke. . . .
“Au na sega ni sa tinia mada na noqu ivola vei iko ka sega ni
wasea yani na noqu ivakadinadina. Au kila ni dina —ni o Jisu na
Dauveibuli ka Dauveivueti; ni kosipeli e daru vakavuvulitaka tiko
vata kei ira na daukaulotu e le 3,000 e sa vakalesui mai ka vakatakilai
mai vua na Parofita dina ko Josefa Simici, ka sa mai vua na
Kalou, au sa vakatabuya na vo ni noqu bula meu ‘vunautaka kina
na veika ni matanitu.’ Au [sa dau wasea] ena yalodoudou na
noqu ivakadinadina. . . kau sa baci vakadeitaka tale. Au kila ni
dua tiko na nomu ivakadinadina, ia de rairai na nomu wa lalai
koula ga e gadrevi me tali ki na dua na isulu vakamatana e taucoko
vinaka, oqori ena rawa sara vakatotolo ena nomu veiqaravi
vakadaukaulotu ena nomu sereka na yalomu ka laiva me lewa na
nomu vakasama.
“Me vukei iko na Kalou mo talia ki na dua na matanisulu
totoka na wa lalai koula ni veika o sa vulica rawa kei na veika o
sa vakauqeti kina ka mo bulataka ka vakavuvulitaka tikoga na
dina tawamudu . . . ena kaukauwa e vakaikuritaki.” 1

WASE 7
Me isau ni ivakadinadina nei Pita, e kaya kina na iVakabula,
“O sa kalougata Saimoni Pa-Jona: ni sa sega ni vakatakila vei iko na
lewe kei na dra, na Tamaqu ga sa tiko mai lomalagi” (Maciu 16:17).
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Ena rawa vei keda yadua me da ciqoma e dua na
ivakadinadina—e dua na ivakatakila mai vua
na Tamada Vakalomalagi ena Yalo Tabu.
A tarogi Pita vakaoqo na iVakabula, “Ia dou sa kaya se ko cei
koi au?” Ia ko Pita, ni vosa ena vukudratou na nona itokani, ko
iratou na vo ni iApositolo, sa kaya, “Oi kemuni na Karisito na
Luve ni Kalou bula.” Na vosa e cavuta tarava na iVakabula sa vosa
bibi sara. E kaya kina vakaoqo, “O sa kalougata Saimoni Pa-Jona:
ni sa sega ni vakatakila vei iko na lewe kei na dra, na Tamaqu ga
sa tiko mai lomalagi” (Maciu 16:13–17).
O cei e vakatakila vua na dina veivakurabuitaki oqo? Na
Tamada mai Lomalagi. E cakava vakacava? Ena ivakatakila. Na
82

83
WASE 7
kena kilai oqo ni o Jisu na Karisito, na Dauveivueti, na iVakabula,
e sega ni vu mai vua e dua na tamata se mai na dua na ivola se
mai na dua na koronivuli. A ciqoma vakadodonu sara ga mai vei
Tamada Vakalomalagi o Pita ena cakacaka ni Yalo Tabu. . . .
. . . Na tamata kece beka ena vuravura oqo sa dua oti na nona
ivakatakila, me tautauvata kei na kena a rawata o Pita. Ena yaco
me ivakadinadina na ivakatakila oqori, na kena kilai ni bula tiko
na Karisito, ni o Jisu Karisito na Dauveivueti ni vuravura oqo.
Ena rawata na tamata kece sara na veivakadeitaki oqo, ena gauna
e rawata kina na ivakadinadina oqo, ena yaco mai vua na Kalou
ka sega ni yaco ga mai ena vuku ni vuli. Na vuli e ka bibi, ia sa
dodonu me na sala vata kei na masumasu kei na veikauwaitaki,
ena qai yaco mai na ivakatakila oqo.
Ena gauna o kila kina vakataki iko ni a sega walega ni dua na
tamata vuku o Jisu ia ni a Luve ni Kalou sara ga, ni a lako mai ki
vuravura ena sala vata ga eda dau tukuna ni a vakakina, ka ni a
lako tani mai vuravura ena inaki vata ga eda tukuna—ni o sa kila
vakaidina oqori, ka kila ni sa parofita dina ni Kalou ko Josefa
Simici sai koya oqo na Lotu vakalou ka tauyavutaka ko Jisu
Karisito, ko sa rawata kina e dua na ivakatakila. 2
Era tu eso na tamata era dau vakalevulevui ira ena vuku ni
nodra kila ka, era nanuma ni rawa ni ra tara yani na veika vuni,
ia e sega ni rawa ni ra vakaduiduitaka se vakamacalataka se me
ra kila na veika vakayalo mai na nodra kila ka se na cakacaka ni
nodra vakasama. E rawa ni kilai na veika vakayalo ena Yalotabu
duadua ga. Me lako mai yaloda ka sai koya oqori na vanua e
dodonu me vakaitikotiko kina. 3
Na kilai deivaki ni veika vakayalo sa katuba e tadola tu ki na
icocovi cecere kei na reki e sega ni tukuni rawa. Na kena vakawaleni
na ivakadinadina sa tautauvata kei na noda vakayayamo
voli ena butobuto sega ni rai basikati rawa, na noda qasi voli ena
loma ni kabukabu ena gaunisala rerevaki. Me lomani na tamata
ko ya ka lako voli ena butobuto ena sigalevututu, ka tarabe ena
veika e rawa ni vagalalataki, sa tiko voli ga ena rarama kataremoremo
ni cina kadrala ni veilecayaki kei na lomalomarua ena
gauna e rawa me lako tani mai kina. Na kilai vakayalo ni ka dina
sai koya na cina livaliva ka vakararamataka tiko na loma ni qara;

WASE 7
na cagi kei na matanisiga ka vakaseyavutaka na kabukabu; kei na
misini ni cakacaka ka cumuta ka vagalalataka na vatu lelevu mai
gaunisala. 4
Ena rawati ka vakabulabulataki tiko
na ivakadinadina ena sasaga vakaukauwa.
Na ivakadinadina e ivakatakila ni tamata yadua—e dua na solisoli
bibi—ka ra na marautaka na tamata kecega era na sotava na
kena isau. 5
Oqo e dua na taro vinaka era sa taroga e milioni vakamilioni
na tamata me tekivu mai na gauna a cavuta kina ko Josefa Simici:
Au na kila vakacava se o cei vei ira kece, kevaka e dua vei ira na
veisoqosoqo oqo e ka dina, vakalou, ka kila na Turaga?
Sa solia tu o Koya na idola. E rawa ni o kila. Mo kakua ni lomalomarua
tiko. . . . Na kena iwalewale sai koya: na vuli, vakasama,
masu, ka cakacaka. Na ivakatakila e kena idola. Ena vakaraitaka
vei iko na Kalou ena gauna ga o sa yalomalumalumu ka dau veiciqomi
kina. Ni ko sa biuta laivi na nomu qaciqacia ena vuku ni
nomu kila ka, ka vakadinadinataka ena mata ni Kalou na nomu
veilecayaki, ka veisautaka na nomu dau nanumi iko ga, ka soli
iko vakadua ki na veituberi ni Yalo Tabu, o sa na vakarau tu kina
mo tekivu vuli. 6
E rawa ni da vakadeitaka ena dua na kena ivakarau vinaka na
dina ni dua na Kalou e bula vakataki Koya; na nona bula tiko na
Karisito, ni duatani mai vei Tamana, ia erau tautauvata ga; na
vakalou ni veivakalesuimai vei Josefa Simici kei ira na parofita
tale eso me baleta na kena tauyavutaki kei na ivunau ni lotu ni
Kalou e vuravura; kei na kaukauwa ni matabete vakalou ka soli
vua na tamata ena ivakatakila mai vua na Kalou. Na veika oqo e
rawa ni kila deivaki e dua na tamata nuitaki me vaka na nona kila
ni na cila mai na matanisiga. Na noda sega ni rawata na kila oqo
sai koya na noda vakadinata ni da se bera ni sauma rawa na kena
isau. Me vaka ga na koroi ni vuku, ena rawati ga ena sasaga
vakaukauwa. Na yalo ko ya ka sa savasava tu ena veivutuni ka
ciqoma na cakacaka vakalotu kevaka e gadreva ka sasagataka
yani, vakasaqaqara matua, vuli, ka masu ena yalodina. 7
84

85
WASE 7
Ki vei ira era vakasaqara tiko e dua na ivakadinadina,
“na kena iwalewale e vinakati sai koya: na vuli, vakasama, masu, ka cakava.”
E kaya kina na Dauveivueti:
“Sa sega ni noqu na noqu ivakavuvuli, sa nona ga ka talai au
mai.
“Kevaka e dua na tamata sa via cakava na lomai koya, ena kila
se sa ka mai vua na Kalou na ivakavuvuli, seu vosa vakai au ga.”
(Joni 7:16–17.)
Na cava me da kila me baleta na ivakavuvuli? E dua na veivakadeitaki
sa sega ni veivukiyaki. Sa solia tu na Turaga na icocovi
uasivi sara ia sa vakarautaka ni na qai rawati ga ena kena sa sotavi
na veika eso e gadrevi kina. Eke na veivakalougatataki e yalataki sai
koya na kilai ni kena vakalou na ivunau. Eke talega na lawa se
na veika e gadrevi sai koya me da “cakava na lomana”. . .
. . . Ena sega ni solia mai na ivakadinadina na kena ciqomi
walega vakavosa na ivunau; ena sega talega ni kauta mai na veivakadeitaki
ko ya na kena caka tu ga me rawa ka veimamataka
wale tu ga na parokaramu, ia na kena sasagataki ena noda igu
taucoko me da muria na ivakaro.

WASE 7
Eda dau raica vakawasoma oqo ena nodra bula na lewe ni
Lotu. E dua a kaya vakaoqo vei au ena dua na iteki au a veisiko
kina, “Au dau qarauna sara vakavinaka meu levea na veisoqoni
kece sara ni soli ivakadinadina. Au sega ni rawa ni taura na veimalanivosa
ni loloma kei na luluvu era dau cakava eso. Au sega
ni rawa ni ciqoma na ivunau eso oqo vakavo ga kevaka au na
vakadinadinataka ena veikalawa yadua ena noqu vakasama.”Au
kilai ira na mataqali tamata vakaoqo niu sa sotavi ira oti eso me
vakataki koya. E sega ni rawa ni ra solia na veika kece e tu vei ira
me ra bulataka na ivakaro: e lailai se sega sara ga na ikatini, dau
lakova ga vagauna na soqoni, ena so na gauna e dau vakacacana
na ivunau, na isoqosoqo, kei ira na veiliutaki, ka da kila vinaka tu
na vuna era na sega ni rawata kina e dua na ivakadinadina.
Nanuma ni tukuna na Turaga:
“Raica, koi au na Turaga, au na vakayacora na noqu yalayala
kevaka dou sa muria na noqu ivakaro; ia kevaka dou sa sega ni
muria na noqu ivakaro, dou na sega ni rawata na ka sa yalataki”
(V&V 82:10).
O ira na tamata vakaoqo era sa “sega ni muria na nona ivakaro,”
o koya sa dina sara, ena sega ni dua na nodra yalayala. ...
. . . E sega ni yalodina vakamataboko ia na vakadidigo ena
yalodina kei na vakayagataki ni idola ka na dolava na lololo ni
kila ka vakayalo. Ena sega ni veivakaduiduitaki vei keda na
luvena na Turaga ia ena marau me taukeni keda ka vakalougatataki
keda kece sara, kevaka eda na vakatara vua. 8
Na cava ko na cakava ena nomu ivakadinadina? Eda na vakatara
tikoga me vaka na isele ni musu bulumakau nei nana? O na
laiva beka me mumucu mai ka veveka? . . . E viavia vaka tu na se
ni rosi. Kakua ni laiva me tauci uca; tarova toka mada vakalailai
na wai vakadrodroi yani, na cava ena yaco ki na nomu se ni rosi?
Ena mate. Ena mate na nomu ivakadinadina. Ena mate na nomu
loloma. Na veika taucoko me vakani. O dau vakania vakatolu na
yagomu ena dua na siga. E kaya na Turaga mo maroroya na
nomu ivakadinadina, mo vakabulabulataka na yalomu, mo vakania
e veisiga. . . . Oqori na vuna e kaya kina o koya mo dau masu
ena veibogi kei na veimataka. Oqori na vuna e kaya kina mo dau
masu tikoga me tadola tiko kina na wa ni veivosaki. 9
86

Eda gadreva me da vakaitavi ena
soqoni ni soli ivakadinadina.
87
WASE 7
Na soqoni ni soli ivakadinadina sa dau soqoni uasivi duadua
ena [Lotu] ena loma ni vula taucoko, kevaka e tiko vei iko na
Yalotabu. Kevaka o sa vucesa mai ena dua na soqoni ni soli ivakadinadina,
e dua na ka e leqa tiko vei iko, ka sega ni o ira na
kena vo. E rawa ni o tucake ka wasea na nomu ivakadinadina ka
vakasamataka ni oqori na soqoni vinaka duadua ena vula o ya; ia
kevaka o dabe toka ga ka wilika na vosa cavuti cala ka dredrevaka
na turaga ka sega tu ni rawa ni vosa vakavinaka, o na vucesa
mai. . . . Kakua sara ni guilecava! Mo na vala me baleta e dua na
ivakadinadina. Mo na vala tikoga!
E kaya na Turaga ena ika 60 ni wase ni Vunau kei na
Veiyalayalati, “Ia au sa cudruva talega eso vei kemudou; raica era
sa sega ni vakayagataka na taledi au sa solia vei ira; io era sa sega
ni doudou me ra vunau yani” (V&V 60:2). Na cava e tukuna tiko
o koya? E kaya o Koya kevaka era na sega ni vakayagataka, ena
kau tani vei ira na veika sa solia vei ira ko koya. Sa na kau tani vei
ira na yalodra. Sa na kau tani vei ira na nodra ivakadinadina. Ka
na rawa ni cawadru tani mai na nomu bula na ka kunekunei dredre
oqo ka tiko vei iko.
Ena veivula eratou dau sota kina vata kei ira kece na Vakaitutu
Raraba ena valetabu ko iratou na Mataveiliutaki Taumada kei iratou
na Le Tinikarua. Era dau wase ivakadinadina ka ra veitukuniyaka
na levu ni nodra veilomani vakataki ira me vakataki
kemuni. Na cava na vuna era gadreva kina na Vakaitutu Raraba e
dua na soqoni ni wase ivakadinadina? Na vuna vata ga o ni
gadreva kina e dua na soqoni ni ivakadinadina. O ni nanuma
beka ni rawa ni o ni toso tiko me tolu, qai ono, ciwa, ka tinikarua
sara na vula ka sega ni wasea na nomu ivakadinadina me qai
tiko vata ga kei iko na kena yaga? . . .
O kila ni ivakadinadina oqo e dua na ka vakasakiti, e dua na ka
bibi sara. Na italatala se na bete e rawa ni ra cavu vosa mai na ivolanikalou
ka vunau. Ia e sega ni rawa ni ra dau wasea kece na
nodra ivakadinadina na bete kei na italatala. Kakua ni dabe toka
ga ena nomu soqoni ni lolo ka qai lawataki iko ka kaya, “Au kila

WASE 7
niu na sega ni wasea na noqu ivakadinadina nikua. Au kila ni na
sega ni vinaka vei ira na vo ni lewenilotu oqo baleta ni sa levu
sara na veigauna vinaka au donumaka.” Wasea na nomu ivakadinadna.
Sa rauta vinaka e dua na miniti mo wasea kina na nomu
ivakadinadina.
E tiko e dua na nomu ivakadinadina! E gadreva me tarai cake
ka laveti ka vakalevulevui, e dina sara; sai koya oqori na ka eda
cakava tiko. Ena vaqaqacotaki cake na nomu ivakadinadina ena
veigauna kece o wasea kina. 10
Na ivakadinadina e dau tukuni
ena veivosa rawarawa ka qaqa.
“Au kila ni dina.” Me vaka ni sa tukuni vakabilioni na vosa oqori
mai vei ira e milioni vakamilioni na tamata ena sega ni sa na laki
madra kina. Ena sega vakadua ni rawa ni vuca se madra yani. Au
lomani ira na tamata era dau via vakamaqosataka ena veivosa tale
eso, baleta ni sega tale ni dua na vosa me vaka na “Au kila.” E sega
tale na vosa me rawa ni vakamacalataka vakavinaka na vakanananu
titobu e lako mai na yalo ni tamata me vaka na “Au kila.” 11
Eso na noda tamata vinaka era sa rui dau rerevaka vakalevu na
rogorogo madra ka ra dau tovolea kina me ra ulia wavoki ka gole
tani yani mai na nodra ivakadinadina ena nodra goleva na veika
e sega soti ni bibi. Kakua sara ni leqataka na kena madra na ivakadinadina.
Ni wasea na nona ivakadinadina na Peresitedi ni
Lotu, e kaya, “Au kila ni kacivi mai vua na Kalou ko Josefa Simici,
e dua na mata vakalou. Au kila ni o Jisu na Karisito, na Luve ni
Kalou bula.” Sa raica, na veika vata ga o ni dau cavuta kece sara.
Oqori na ivakadinadina. E sega ni na makawa mai, e sega ni na
qase mai! Dau tukuna vakawasoma vua na Turaga na levu ni
nomu lomani koya.
Na ivakadinadina e sega ni ivakasala; na ivakadinadina e sega
ni ivunau (o ni sega ni tu e kea mo ni vakasalataki ira na kena
vo); e sega ni itukutuku ni veilakoyaki. O tu e kea mo wasea na
nomu ivakadinadina vakataki iko. E vakasakiti na veika e rawa
ni o tukuna ena loma ni 60 na sekodi me nomu ivakadinadina,
se 120, se 240, se ena gauna cava ga e soli vei iko, kevaka o ni
88

89
WASE 7
vakatabakidua toka ga ena ivakadinadina. Keimami vinakata me
keimami kila na veika e tu e lomamu. O taleitaka beka na cakacaka,
e dina sara? O marau tiko beka ena nomu cakacaka?
O lomana li na Kalou? O marautaka beka ni o lewena na Lotu? 12
Tukuna ga na veika o vakila tu e lomamu. Sai koya oqori na
ivakadinadina. Ena gauna o sa tekivu vunau kina vei ira na ivavakoso,
sa yala e kea na nomu ivakadinadina. Tukuna ga vei keimami
na lomamu, na cava e tukuna vei iko na nomu vakanananu
kei na yalomu kei na veitiki ni yagomu kecega. 13
Niu kila vinaka tu ni sega soti ni dede na gauna, au sa na tu
kina ena mata ni Turaga ka soli itukutuku ena noqu vosa, au sa
vakuria kina oqo na noqu ivakadinadina tabu vakataki au ni rau a
rairai dina vua na gonetagane ko Josefa Simici, na Kalou na
Tamada Tawamudu, kei na Turaga ko Jisu Karisito sa vakaturi cake
tale. Au vakadinadinataka ni iVola i Momani e ivakadewa ni dua
na itukutukuvolai ni gauna makawa ni veimatanitu era a bula ena
ra ni vuravura, ena vanua era a vakasaututaki ka qaqa kina ena veigauna
era dau muria kina na ivakaro ni Kalou, ia era a vakarusai
vakalevu ena ivalu ni vanua baleta ni ra sa dau guilecava na Kalou.
E tu ena ivola oqo na ivakadinadina bula ni Turaga ko Jisu Karisito
ni sai Koya na iVakabula ka Dauveivueti ni kawatamata.
Au vakadinadinataka ni matabete tabu ruarua, na Eroni kei
na Melikiseteki, kei na veivakadonui me da cakacaka ena yaca
ni Kalou, sa vakalesui mai ki vuravura mai vei Joni na
Dauveipapitaisotaki, kei Pita, Jemesa, kei Joni; na idola kei na
dodonu tale eso era a qai vakalesui veitaravi mai, ka vakakina na
kaukauwa kei na dodonu ka ra a soli mai ena veisala vakalou
oqori era sa tu ena keda maliwa ena gauna oqo. Ena veika oqo
au sa solia kina na noqu ivakadinadina vei ira kece era rogoca
tiko mai na domoqu. Au yalataka ena yaca ni Turaga ni ko ira
kece era rogoca na neitou itukutuku, ka ciqoma ka bulataka na
kosipeli, era na tubu cake ena vakabauta kei na kila ka. Ena
vakaikuritaki na vakacegu ena nodra dui bula kei na nodra dui
itikotiko ia ena kaukauwa ni Yalo Tabu era na tukuna kina na
veivosa ni ivakadinadina kei na dina. 14

WASE 7
Vakatutu ni Vuli kei na Veivosaki
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica lesu na ivola a vola o Elder Spencer W. Kimball ki vei
Andrew na luvena (tabana e 80–81), raica na kena vakatauvatani
na ivakadinadina ki na dua na isulu vakamatana. Na veika
cava soti o ni sa sotava kei na nomuni nanuma era tara cake
na nomuni “wa ni tali koula ni ivakadinadina”? Vakasamataka
na veika sa vakayacora na Turaga me vukei kemuni kina ena
nomuni talia na nomuni wa ni tali ni ivakadinadina ki na dua
na isulu vakamatana.
• Na sala cava o ni nanuma e vukei Andrew Kimball kina na
nona ciqoma na ivola nei tamana? Na veigauna vinaka cava
beka e tu vei ira na itubutubu me ra wasea kina na nodra ivakadinadina
vei ira na luvedra? Ena rawa vakacava ni da vukei
ira na itabagone me ra ciqoma ka kila na veivakauqeti vakayalo
ka na vakavuna na ivakadinadina?
• Raica lesu vakalekaleka na tabana e 82–88, vakasaqara na vosa
kei na malanivosa e vakayagataka ko Peresitedi Kimball me
vakamacalataka kina na noda sasaga me da rawata ka vaqaqacotaka
na noda ivakadinadina. Kevaka e dua na tamata e vakila
ni sa tekivu me yavavala na nona ivakadinadina, na cava e rawa
ni cakava na tamata oqori?
• Vulica na ivakasala nei Peresitedi Kimball me baleta na soqoni
ni lolo kei na soli ivakadinadina (tabana e 87–88). Na cava o
ni nanuma e vuna na kena dau vakayacori na veisoqoni vakaoqo?
Na cava na vuna e dau kaukauwa cake kina na noda ivakadinadina
ena gauna eda wasea kina? Na cava e rawa ni da
cakava me da vakadeitaka kina me soqoni vinaka duadua ena
dua na vula na soqoni ni soli ivakadinadina?
• Raica lesu na ivakasala nei Peresitedi Kimball ena sala me da
wasea kina na noda ivakadinadina (tabana e 88–89). Na cava na
vuna e koto kina ena vosa “Au kila” e dua na kaukauwa levu?
90

91
WASE 7
iVolanikalou Veiwekani: 1 Korinica 12:3; 1 Pita 3:15; Alama
5:45–46; Moronai 10:4–7; V&V 42:61; 62:3
iVakamacala
1. iVola mai vei Spencer W. Kimball ki vei
Andrew E. Kimball, 1947; mai na veika
e kumuna vata ko Andrew E. Kimball.
2. “President Kimball Speaks Out on
Testimony,” New Era, Okosi 1981, 4.
3. Ena H. Stephen Stoker kei Joseph C.
Muren, comps., Testimony (1980),
167–68.
4. Faith Precedes the Miracle (1972), 14.
5. “The Significance of Miracles in the
Church Today,” Instructor, Tise. 1959,
396.
6. “Absolute Truth,” Ensign, Sepi. 1978,
7–8.
7. Faith Precedes the Miracle, 13–14.
8. New Era, Okos. 1981, 4, 6, 7.
9. The Teachings of Spencer W. Kimball,
tabaka ko Edward L. Kimball (1982),
141–42.
10. New Era, Okos. 1981, 6–7.
11. The Teachings of Spencer W. Kimball,
141.
12. New Era, Okos. 1981, 6.
13. Ena Stoker and Muren, Testimony,
139.
14. Ena Conference Report, Epe. 1980,
78; se Ensign, Me 1980, 54.

W A S E 8
Veiqaravi Ga ka Guilecavi Keda
Ni da vakaogai keda ena noda veiqaravi vei
ira na tani, eda na kunea ni kaukauwa cake
na noda bula vakayalo kei na marau.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
E vakauqeti ira na Yalododonu Edaidai ko Peresitedi Spencer
W. Kimball me ra vakaitavi ena “veicakacaka rawarawa ni veiqaravi”
ka na vakalougatataka na nodra bula na tani ka vakakina na
nodra vakataki ira. 1 E dau kunea vakawasoma o koya na veigauna
vivinaka eso me solia kina na veiqaravi vakaoqori, me vaka e
tukuni ena itukutuku eso oqo:
“Erau a mai tao tu ena rara ni waqavuka e Chicago e dua na
tina kei na luvena goneyalewa yabaki rua ena ca ni draki ka sa
sega na nona isulu savasava na gone, sega na kakana, ka sega
talega na ilavo. E sa bukete tu. . . ka leqataki de na qai lutu dole
na gone, a vakaroti koya na vuniwai me kakua ni keveta na gone
vakavo sara kevaka sa gadrevi sara vakalevu. Ena vica vata na
auwa e veilakoyaki kina mai na dua na laini ki na dua tale, ena
nona tovolea tiko me dua na nona idabedabe me vuka yani ki
Michigan. A kosakosa sara vakalevu na teminala, ni sinai tu vei ira
na pasidia era sa oca, rarawa, ka cudrucudru talega, ka rogoca na
vosa rogorogo ca eso me baleti luvena ka sa tagitagi tiko kei na
nona biligi koya tiko yani ki liu e yavana. E sega sara ga ni dua e
via veivuke me baleta na gonelailai ka sa suasua, viakana, ka oca
tu vakalevu oqo.
“Oti, e qai tukuna e muri na marama oqo, ‘e qai lako mai e
dua, ena nona matadredredre ka kaya, ”E rawa beka ni dua na ka
au cakava meu vukei iko kina?“ Ena vakavinavinaka levu au
ciqoma kina na nona via veivuke. E keveta cake na luvequ goneyalewa
lailai ka mamakeukeu tiko oqo mai na buturara batabata
92

Na nona cakacaka rawarawa ni yalololoma ko Peresitedi Kimball ena
dua na rara ni waqavuka e Chicago e titobu sara na kena revurevu.
93
WASE 8
ka mai mokoti yani ena loloma ni vakamasia voli na dakuna. E
taroga kevaka e rawa ni mama e dua na tiki ni drega. Ni sa cegu,
a keveti koya tiko ka tukuna ena yalololoma vei ira ena laini e liu
vei au, niu gadreva vakalevu na nodra veivuke. E vaka ni ra duavata
kei koya, ka lako cake sara ki na kaude ni tikite [ena mua-iliu
ni laini] ka veivosaki kei koya na vunivola meu na biu ena dua
na vuka sa vakarau lako sara tu ga o ya. A lako yani vata kei keirau
ki na idabedabe, keitou laki veitalanoa vakalailai, me yacova
na gauna sa kila kina ni sa na sega kina vei au na leqa. Sa qai lako
yani. Ni oti e dua na macawa au qai raica na itaba kei Spencer W.
Kimball na iApositolo ka kila sara ni sai koya oqo na vulagi mai
na rara ni waqavuka.’ ” 2

WASE 8
Ena vica vata na yabaki ki muri, a qai ciqoma ko Peresitedi
Kimball e dua na ivola ka vakaoqo e dua na tikina:
“Kivei Peresitedi Kimball:
“Koi au e dua na gonevuli ena Brigham Young University. Au se
qai lesu ga mai ena kaulotu mai Munich, ena Ra kei Jamani. Au
taleitaka dina na noqu kaulotu ka levu sara na ka au vulica
kina. ...
“Au a tiko ena dua na soqoni ni matabete ena macawa sa oti,
qai talanoataki e dua na veiqaravi ni loloma ko ni a vakayacora
ena rara ni waqavuka e Chicago rauta ni ruasagavulu kadua na
yabaki sa oti. E tukuni ena italanoa na nomuni a sotavi rau e dua
na tina sa bukete tu kei . . . na luvena ka kailakaila voli . . . ena
tagi ni rarawa, ena nodrau wawa tikite tiko ena dua na laini
balavu. A vakaroti me baleta na kena rawa ni lutu dole na gone
e tiko vua ka mani sega kina ni rawa me keveta na gone me vakaceguya.
A sa vakalutu oti vakava, sai koya oqori na vuna sa vakaroti
koya kina na vuniwai me kakua ni cuva se laveta e dua na ka.
“Ko ni a vakaceguya na gonelailai ka vakamacalataka na
nodrau leqa vei ira na vo ni pasidia ena laini. Na ivalavala ni
loloma oqori a kauta tani na oca kei na sosa mai vei tinaqu. Au a
sucu ena vica na vula ki muri e Flint mai Michigan.
“Au vinakata ga meu vakavinavinaka vei kemuni ena nomuni
loloma. Vinaka vakalevu ena nomuni ivakaraitaki!” 3
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Me da muria na nona ivakaraitaki na
iVakabula ena veiqaravi ka da guilecavi keda.
E a soli koya [na iVakabula] me baleti ira era dau muri
koya. ... Sa dau kauwaitaka ena veigauna kece sara me vakayacora
na veika dodonu kei na nona sotava na veika dina era
gadreva o ira e veiqaravi ena vukudra. 4
E dau biuta o koya na nona gagadre me ikarua ka veiqaravi ena
vukudra na tani me sivia yani na iyalayala ni veikacivi, e sega na
vakacauoca, ia ena yalololoma, qai mana vakalevu. Sa rui levu na
leqa ena vuravura ena gauna oqo e vu mai na kocokoco kei na
94

95
WASE 8
nanumi koya ga ka ra rui lewe levu era sa gadreva e levu na ka
ena bula ka vakakina mai vei ira na tani me rawa ni sotavi kina
na nodra gagadre. 5
Na levu ga ni noda kila na veika dina a yaco ki na bula nei Jisu
mai Nasareci e Kecisemani ka vakakina e Kalivari, na noda na
rawata vakavinaka cake me da kila na bibi ni solibula kei na noda
dau guilecavi keda ena noda bula. 6
Kevaka eda muria na we ni yavana [na iVakabula], e rawa ni da
na bula ena vakabauta ka sega ena rere. Kevaka e rawa me da
wasea vata kei Koya na ivakarau ni nona rai me baleta na tamata,
sa na rawa ni da lomani ira, qaravi ira, ka dolele yani vei ira—ka
sega na nanamaki kei na veivakarerei mai vei ira na tani. 7
Sa dau sotava na Kalou na nodra gagadre na
tani mai na noda cakacaka lalai ni veiqaravi.
Eda na gadreva me da vukei ira eda dau segata me da veiqaravi
ena vukudra me ra kila vakataki ira ni sega walega ni lomani ira na
Kalou, ia sa dau kauwaitaki ira vata kei na veika era gadreva. . . .
E kilai keda na Kalou, ka sa dau wanonovi keda tiko. Ia e dau
vakavuqa ni dau sotava na noda gagadre mai vua tale e dua. O
koya sa bibi kina me da dau veivukevukei ena matanitu. Era
gadreva na tamata ena Lotu me ra veisolitaka na nodra dui igu,
na veitokoni, kei na veiliutaki ena nodra itikotiko na vakabauta
me nodra isoqosoqo na tisaipeli. Ena Vunau kei na Veiyalayalati
eda wilika kina na kena bibi me da “. . . vukei ira sa malumalumu;
vakaukauwataka na liga sa wadamele, kei na duru sa malumalumu.”
(V&V 81:5.) Sa dau vakavuqa, na noda ivalavala ni
veiqaravi sai koya na noda veivakauqeti se na noda soli veivuke
vakavuravura ena cakacaka vakavuravura, ia na veika lagilagi e
rawa ni drodro mai na veicakacaka vakavuravura kei na veivalavala
lalai vakainaki eso! . . .
Kevaka eda na vakanamata tiko ki na veivakavuvuli kei na ivalavala
rawarawa ni veiqaravi, eda na raica ni sega soti ni dede sa
na yali eso na veika bibi ena ituvatuva vakalotu. E dau vakavuqa
ena veigauna sa oti yani, sa dau yaco me vakalatilati na iyalayala
eso ena ituvatuva vakalotu ena noda yacovi ira yani vakavinaka

WASE 8
na tamata yadua me vaka eda vinakati kina. Eda na raica talega
ena noda sa sega soti ni leqataka na irogorogo ni noda isoqosoqo
se na keda irogorogo, eda sa na leqataka vakalevu cake na
noda veiqaravi vei ira e nuitaki vei keda. Eda na raica talega ni sa
na lailai sobu na noda leqataka na ituvaki ni noda isoqosoqo ka
da leqataka vakalevu cake na keda ituvaki dina ena vanua eda
vakanamata tiko kina ni da luvena tagane kei na yalewa na
Tamada mai Lomalagi, ka da vukei ira na tani me ra rawata kina
na vakanananu vata o ya. 8
E dodonu me da vakayagataka na noda taledi kei
na noda kaukauwa me da qaravi ira kina na tani.
E sega ni dodonu me dua vei keda e sa rui osooso sara vakalevu
ena nona itavi ena Lotu me sa sega kina na gauna ni nona
veiqaravi va-Karisito vei ira na wekana. 9
E rawarawa vei keda na noda vakamatautaki keda ki na parokaramu
makawa sa tauyavutaki tu, me da cakava na veika eda
namaki kina, me da vakayagataka e vica na auwa, me da lagasere
vakavica ka masu vakavica, ia me da nanuma tiko ni kaya na
Turaga ni tamata vucesa ko koya sa waraka ga me vakayacora na
veika sa vakaroti vua [raica V&V 58:26]. 10
“Ia au sa kaya vei kemudou; sa kilikili me ra gumatua na
tamata kecega; io me ra vakayacora ga vakaiira na ka era kila ni
dodonu, me ra kalougata kina.” (V&V 58:27.)
Sa soli ki na tamata kecega na kaukauwa eso ka me ra vakatorocaketaka
kina na kaukauwa oqori ena loma ni yalayala eso, me
ra cakacakataka na veika era nanuma ga vakataki ira, ka kakua ni
ivakarawa ni ka wale tu ga. Me ra vakatorocaketaka na nodra dui
taledi kei na nodra kaukauwa kei na veika e rawa ni ra rawata ki
na kena iyalayala e dodonu vei ira ka vakayagataka me ra tara
cake kina na matanitu. 11
Na lewe ni Lotu e nona ivakarau tu ni vakasama me laiva na
cakacaka vei ira na kena vo ena levu na ka me na saumi taro kina.
E vuqa era dau kaya vakaoqo: “Na watiqu e dau cakava na cakacaka
ni Lotu!” Eso tale era kaya: “Au sega ga ni tamata dau lotu,”
me vaka beka ni ra sega ni dau vakaukauwataki ira eso na tamata
96

97
WASE 8
me ra veiqaravi ka qarava na nodra itavi. Sa vakalougatataki keda
tu na Kalou ena taledi kei na gauna, ena kaukauwa ka se bera ni
vakatovolei kei na veigauna vivinaka me da vakayagataka ka vakatorocaketaka
kina ena noda veiqaravi ena vukuna. O koya sa
namaki keda kina ena vuqa na ka ko koya, sa tu vei keda na
luvena na kena galala. 12
Ena italanoa ni vu ni lolo sega na vuana (raica Maciu 21:19) a
cudruvi na vunikau sega na vuana o ya ni sega tu ni vua. Sa dua
na lusi levu ki na tamata yadua ka vakakina ki na kawatamata
kevaka e sega ni tubu na vaini, ke sega ni vua na vunikau, ka sega
ni tubu na yalo ena veiqaravi! E dodonu me da bula, sega ni tu
walega; me da cakava, ka sega ni vakataratara wale ga; me tubu,
ka kakua ni tubu. Me da vakayagataka na noda taledi ena vukudra
na wekada, ka sega ni buluta ena ibulubulu ni bula nanumi
koya ga. 13
Era na vakataroga beka eso era dau vakadidike tu mai se cava
na vuna eda sa rui dau kauwaitaka kina na veika lalai vakaoqo me
vaka na veiqaravi vei ira na tani ena dua na vuravura ka vakavolivoliti
tu ena veileqa lelevu. Ia, e dua na ka e vinaka kina na kosipeli
i Jisu Karisito sai koya ni solia vei keda me da raici ira na
tamata ena vuravura oqo, ka da okati kina, me rawa ni da raica
na veika e bibi dina ka levea na noda vesuki ena vuqa na veika
lalai ka dau vesuka na sasaga ni kawatamata. . . .
Meu vakasalataki kemuni mada, ena gauna o ni na digia kina
na inaki mo ni solia kina na nomuni gauna kei na taledi kei na
iyau ena nomuni veiqaravi vei ira na tani, ni dau qarauna mo ni
digia na inaki vinaka. Era vuqa tu na veinaki e rawa ni o soli iko
taucoko kina ena galala ka na kauta mai na reki kei na marau
levu ka vakakina vei ira o qaravi ira tiko. Era tu tale eso na inaki,
ena veigauna eso, ka na rairai vinaka beka, era na qoroya na kai
vuravura, ia e vakavuqa ni kena oqori e dau kune kina na yalo
kocokoco. Na inaki oqo e dau basika mai ena veika e vakatokai
ena ivolanikalou me “ivunau ni tamata” [Maciu 15:9] ka sega ni
ivunau ni Kalou. Na veinaki vakaoqori e tiko kina eso na veika
vinaka ka yaga, ia era sega soti ni bibi me vaka na inaki e vu mai
na noda muria na ivunau ni Kalou. 14

WASE 8
Era na tubu vakatotolo na itabagone ena veigauna
vivinaka me ra veiqaravi vakaibalebale kina.
Me da kakua ni dau rerevaka me da kerei ira na noda itabagone
me ra veiqaravi vei ira na wekadra se me ra solibula ena vuku ni
matanitu. E dau tu vei ira na noda itabagone na yalo vakawelewele
baleta ni ra luveda ga, ka sega kina ni dodonu me da rerevaka
na vakawelewele oqori ena noda kacivi ira me ra veiqaravi. 15
Ni da wilika na basulawa lalai kei na kena e lelevu, . . . ka vakakina
na noda raica ni vuqa vei ira era vakayacora na goneyalewa
kei na gonetagane, eda na tarogi keda se cava na vuna kei na cava
na kena iwali? Ena dua na vakadidike a vakayacori e kilai kina ni
iwase levu ni itabagone era diva tu me ra vakaitavi ka ra na tubu
vakatotolo cake kina.
“Na cava e rawa ni da cakava” era taroga [na itabagone]. . . .
Na volivoli, cakacaka e valenibula, vukei ira na wekada. . . ,
sava iyaya ni kana, samaka na buturara ni vale, samaka na imocemoce,
vakarautaka na kakana, vulica na culacula.
Wilika na veivola vivinaka, vakavinakataka na iyaya ni lomanivale,
cakava e dua na ka e gadrevi e vale, vakasavasavataka na vale, yania
na nomu isulu, taviraka na draunikau, sivita tani na ucacevata. 16
Eda sa kauwaitaka vakalevu . . . ena kena gadrevi me da vakarautaka
na veigauna vivinaka ka bibi me ra vakabulabulataka kina
na yalodra na noda cauravou ena veiqaravi. Era sega ni dau
luluqa yani ena Lotu na cauravou baleta ni dau solia vei ira e
vuqa na veika bibi me ra cakava. E sega ni dua na cauravou ka sa
vakadinadinataka sara ga vakataki koya ni dau cakacaka na kosipeli
ena nodra bula na tamata me na lako tani mai ka sega ni
cakava na nona itavi ena matanitu. 17
Au nuitaka ni ra na tauyavutaka taumada na noda goneyalewa
ena nodra bula na ivalavala va-Karisito ni veiqaravi. Ni da vukei
ira na tamata ena nodra leqa, eda na biuta na noda ena kena itokatoka
me da raica kina vakavinaka cake. Eda dau vakauqeti ira
na marama ena Lotu—o ira na gone kei ira era qase cake—me ra
“gumatua” [V&V 58:27] ena ivalavala sega ni kilai ni veiqaravi me
baleti ira na itokani kei ira na wekada. Na ivakavuvuli kece sara
ni kosipeli e koto vata kei na kena ivakadinadina me baleta na
98

“Me da kakua ni rere ena noda kerei ira na noda itabagone me ra
veiqaravi vei ira na kai nodra se me ra solibula me baleta na matanitu.”
99
WASE 8
kena dina. Sa vakakina ni ivalavala ni veiqaravi ena yaga vakalevu
sega walega ki vei koya e ciqoma, ia ena vakalevutaki cake sara
vei koya e solia. 18
Ena solia vei keda na bula vakalevu sara,
na noda veiqaravi ka guilecavi keda.
Na veiqaravi vei ira na tani e vakatitobutaka ka vakamikamicataka
na bula oqo ni da vakavakarau tiko me da laki bula ki na dua
na vuravura e vinaka cake. Eda na vulica na ivakarau ni veiqaravi,
ena noda veiqaravi. Ni da vakaitavi tiko ena veiqaravi vei ira na
wekada, ena sega walega ni vukei ira na noda cakacaka, ia eda na
biuta na noda leqa ena kena itokatoka me da raica vakavinaka
cake kina. Ni da kauwaitaki ira vakalevu cake na tani, ena lailai
kina na gauna me da kauwaitaki keda vakataki keda! Ena maliwa
ni cakacaka mana ni veiqaravi, sa koto na yalayala nei Jisu ni da
vakayalia na noda bula ena vukuna, eda sa maroroi keda tiko
kina! [Raica Maciu 10:39.]

WASE 8
E sega walega ni da “maroroi” keda ena noda kila na veidusimaki
vakalou ki na noda bula, na levu ga ni noda qaravi ira na
kai noda ena sala veiganiti, na levu ni kena vakaiyautaki na
yaloda. Eda na yaco me tamata uasivi ni da veiqaravi vei ira na
tani. Eda na yaco me da tudei vakavinaka cake ni da veiqaravi vei
ira na tani—io, ena rawarawa cake me da kunei keda baleta ni na
levu cake na ka eda na kunea me baleti keda! . . .
. . . Na bula vakalevu ka tukuni ena ivolanikalou [raica Joni
10:10] sa ikoya na kena isoqoni vakayalo ka na kune ena noda
vakalevutaka na noda veiqaravi vei ira na tani ena noda vakacuruma
na noda taledi ena veiqaravi vua na Kalou kei na tamata. E
kaya kina ko Jisu, ko na nanuma lesu, ni rua na ivunau taumada
oqo e lili toka kina na lawa kece kei ira na parofita, ia na ivunau
e rua oqori e okati kina na noda vakatorocaketaka na noda
lomana na Kalou, noda lomani keda, o ira na wekada, kei na
tamata kecega [raica Maciu 22:36–40]. Ena sega ni rawa na bula
vakalevu sara kevaka e sega ni semati ki na kena muri ka vakayacori
na ivunau cecere e rua oqo.
Vakavo ga kevaka ena kauti keda vakavoleka yani na ivakarau
ni noda bula vua na Tamada Vakalomalagi kei ira na kai noda,
ena tu e dua na maliwa lala levu ena noda bula. Sa dua na ka
rerevaki meu raica, ni sa vakavuna na nodra sa vagalalataki ira
mai na nodra matavuvale, na nodra itokani, kei ira na nodra ilala
na nodra ivakarau ni bula e vuqa ena gauna oqo, ena nodra vakasaqara
na marau se na iyau. Sa dau vakavuqa na kena dau biliraki
vakatikitiki na noda dina ki na matavuvale, itikotiko, kei na
vanua, na noda segata na ka eda sa vakacalai ena noda nanuma
ni na kune kina na marau, ia na ka dina, ni kocokoco e dau vakavuna
na kena vakasaqarai na marau ka na seyavu yani vakatotolo.
E dua na kedrau duidui na reki dina kei na marau vovodea, sai
koya ni so na marau e dau qai basika ga ni sa sotava kina e dua
tale na rarawa. Na reki, ena yasana ka dua, e basika mai ena noda
veiqaravi ga ka guilecavi keda, ia ena yaga vakalevu ka ra sega ni
rarawa kina eso tale. 19
Au kila e dua na tamata ka dau nanumi koya tu ga ena loma ni
tolu na ikava ni dua na senijiuri. . . . A segata me maroroya na
nona bula me baleti koya ga, ka me vakasoqona vata na veika ni
100

101
WASE 8
bula me baleta na nona vakatorocaketaki kei na nona marau. E
ka ni kurabui, ni ena nona segata me maroroya na nona bula me
baleti koya ga, . . . sa waqoqo sobu kina, era sa yali na nona itokani,
ka ra sa biuti koya na wekana ni sa rui sakasaka.
Ia oqo, ni sa tekivu me malumu yani na bula, sa qai raica ni sa
tu duadua, sa sega ni taleitaki, rarawa, sega ni lomani, ka sega ni
dau vakacaucautaki; ia ni sa lomalomani koya voli, e se dau
nanuma voli ga e duabau na tamata, o koya ga. E segata me
maroroya ga na nona gauna, taledi, kei na nona iyau me baleti
koya. Sa vakayalia kina na bula e rawa vakalevu sara.
Ena yasana kadua, au kila e dua na tamata ka sega vakadua ni
bau dau nanumi koya. Na nona gagadre kecega e baleta na nodra
taqomaki kei na nodra marau o ira era tu vakavolivoliti koya. E
sega ni dua na cakacaka e sa rui levu, ka sega ni dua na solibula
e sa rui sivia vua me cakava me baleti ira na kai nona. Na nona
iyau e kauta mai na vakacegu mai na rarawa vakayago; na nona
cakacaka ni loloma kei na yalo veinanumi e kauta mai na marau
kei na yaloqaqa. Ena veivanua kecega era kune leqa kina na
tamata, sa dau tu o koya, me vakamarautaki ira na yalolailai,
buluti ira na mate, vakacegui ira na lolosi, ka vakaraitaka ni o
koya e dua na itokani sa tu vakarau tu ena veigauna. Sa dau solia
na nona gauna, na nona iyau, kei na nona igu ena yalona dina ki
vei ira era gadreva tu na veivuke. Ena nona dau soli koya wale tu,
ena ivalavala vata oqori sa vakaikuritaka kina na kena ituvaki
vaka-vakasama, vakayago, ka vakayalo, me yacova mai nikua sa tu
ena gauna sa kala sobu kina na nona bula me dua na kaukauwa
ni vinaka, e ivakaraitaki ka veivakauqeti vei ira e lewe vuqa. A
vakatorocaketaki ka tubu me yacova na gauna sa dau vakacaucautaki,
lomani, ka takeitaki kina ena veivanua kecega. Sa dau solia
na bula ko koya ka sa kunea vakaidina na bula vakalevu sara ena
dua na sala dina. 20
Ni sa qai vakatuburi vakalevu cake ena veika eda sotava na
kedrau duidui na ivakarau ni vuravura kei na ivakarau ni Kalou,
sa na vakatovolei vakaukauwa cake na nodra vakabauta na lewe
ni Lotu. E dua na ka bibi e rawa ni da vakayacora sai koya me da
vakaraitaka na noda ivakadinadina ena veiqaravi, oqori ena qai

WASE 8
vakavuna na tubu vakayalo, na yalodina vakalevu cake, ka vakalevutaka
cake na noda rawa ni muria na ivunau. . . .
Eda na taqomaki vakavinaka cake ni da sa vakayalo, ena sega
ni rawa ni da vakayalo kevaka e sega na veiqaravi! 21
Kevaka eda vakasaqara na marau dina, sa dodonu me da vakalevutaka
na noda igu ena inaki ka levu cake mai na veika eda dau
taleitaka. Me da vakasamataka ena yalo masumasu na sala mana
eda rawa ni veiqaravi kina ena yalololoma vei ira na lewe ni noda
matavuvale, o ira eda tiko veivolekati, kei ira na wekada
Yalododonu. 22
Vakatutu ni Vuli kei na Veivosaki
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica lesu na italanoa ena tabana e 92–94. Vakasamataka na
revurevu ni nona cakacaka lalai ni yalololoma o Peresitedi
Kimball. Na cava e rawa ni da vulica mai na ivakarau ni nona
veiqaravi?
• O ni na vakamacalataka beka vakacava na sala e dau veiqaravi
kina vei ira na tani na iVakabula? (Ena kena ivakaraitaki eso,
raica na tabana e 94–95) Na cava e rawa ni da cakava me da
muria kina na Nona ivakaraitaki?
• Wilika na imatai ni parakaravu ena tabana e 95. Na gauna cava
beka e sa bau sotava kina na nomuni gagadre na Kalou mai vei
ira na tani? Na cava e rawa ni da cakava me da vakarautaki keda
kina me da sotava na nodra gagadre na tani?
• Raica lesu vakalekaleka na tabana e 95–97, vakasaqara na veika
eso e rawa ni vakalatilati vei keda ena noda solia na veiqaravi
eda na guilecavi keda kina. Na sala cava e rawa ni da lako sivita
kina na veika oqori?
• E vakavuvulitaka o Peresitedi Kimball ni ra gadreva na itabagone
na veigauna vinaka me ra veiqaravi kina (tabana e
98–99). Baleta na cava? Na cava e rawa ni ra cakava na itubutubu
kei ira na veiliutaki ena Lotu me soli kina vei ira na itabagone
na veigauna vinaka me ra veiqaravi kina?
102

103
WASE 8
• Na cava o ni nanuma e kena ibalebale me da taukena “na bula
vakalevu sara”? (Ena kena ivakaraitaki eso, raica na tabana e
99–102) Na cava na vuna ena kauti keda kina ki na bula vakalevu
sara na noda veiqaravi ga ka guilecavi keda?
iVolanikalou Veiwekani: Maciu 25:40; Jemesa 1:27; Mosaia 2:17;
4:14–16; V&V 88:123
iVakamacala
1. Raica “Cakacaka Lalai ni Veiqaravi,”
Ensign, Tise. 1974, 7.
2. Edward L. Kimball kei Andrew E.
Kimball Jr., Spencer W. Kimball
(1977), 334.
3. Ena Gordon B. Hinckley, “Do Ye Even
So to Them,” Ensign, Tise. 1991, 5.
4. Bose ni Mata ni yasana, Maji 30,
1979, Vale ni iTukutuku Makawa ni
Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu
Edaidai, 3.
5. “Jesus: The Perfect Leader,” Ensign,
Okos. 1979, 6.
6. “The Abundant Life,” Ensign, Julai
1978, 7.
7. Ensign, Julai 1978, 5–6.
8. Ensign, Tise. 1974, 4, 5, 7.
9. Ena Conference Report, Epe. 1976,
71; se Ensign, Me 1976, 47.
10. The Teachings of Spencer W. Kimball,
tabaka o Edward L. Kimball (1982),
257.
11. “How to Evaluate Your
Performance,” Improvement Era,
Okot. 1969, 16.
12. The Miracle of Forgiveness (1969),
100.
13. “President Kimball Speaks Out on
Service to Others,” New Era, Maj.
1981, 49.
14. Ensign, Julai 1978, 4, 5.
15. “President Kimball Speaks Out on
Being a Missionary,” New Era, Me
1981, 48.
16. Ena Conference Report, Oct. 1963,
38–39; se Improvement Era, Tise.
1963, 1073.
17. Ena Conference Report, Epe. 1976,
68–69; se Ensign, Me 1976, 45.
18. “Privileges and Responsibilities of
Sisters,” Ensign, Nove. 1978, 104.
19. Ensign, Julai 1978, 3, 4.
20. The Teachings of Spencer W. Kimball,
250–51.
21. Ensign, Tise. 1974, 5.
22. “Seek Learning, Even by Study and
Also by Faith,” Ensign, Sepi. 1983, 6.

W A S E 9
Vosoti Ira na Tani
mai Vu ni Yaloda
Sa vakaroti keda na Turaga me da dau vosoti ira na
tani me rawa ni da qai vosoti kina mai na noda ivalavala
ca ka vakalougatataki ena vakacegu kei na marau.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ni vakavuvulitaka o Peresitedi Spencer W. Kimball na kena
vakasaqarai na veivosoti, a vakabibitaka talega na ivakavuvuli bibi
ni noda vosoti ira na tani. Ena nona kerekere, vakabibi vei ira na
tamata kecega me ra dau segata me ra vakatorocaketaka na yalo
ni veivosoti, a tukuna kina na veika a sotava oqo:
“Au a sotava tiko na dredre ena vuku ni dua na leqa ni bula
vakaitikotiko ena dua na tabanalevu lailai . . . erau a veilecalecavi
ena dua na veiba balavu ka kaukauwa e rua na turaga kilai, ka
nodra iliuliu na tamata. Eso na duidui ni vakasama sa tawasei rau
vakalevu sara ka sa yaco kina na veimecaki. Ni sivi yani na veisiga,
veimacawa, kei na veivula, sa qai rabailevu ga na maliwa sa koto.
Sa tekivu me ra curu yani ko ira na lewe ni nodrau dui matavuvale
na lewe rua, ka sa voleka ni ra vakaitavi kina na lewe ni tabanalevu
kece sara. Sa veikauyaki na kena vosa ka ceburaki na
duidui ka sa yaco me yameyame ni bukawaqa na veikaseti me
yacova ni sa tawasea na itikotiko lailai oqo e dua na ikeli titobu.
Au qai talai meu laki walia na leqa. . . . Au yaco yani ki na itikotiko
oqo rauta na 6 ena yakavi ni Sigatabu, kau dabe vata sara kei
ira na tekivuna na leqa.
“Sa dua na ka na kena dredre! Au vakamamasu ka veivakasalataki
ka vakatakekere ka veivakauqeti! E vaka me sega ni dua ena
yavalati rawa. Erau dui vakadeitaki rau na veimecaki tiko ni rau
dui dina ka vakadinadinataka ni na sega ni rawa ni rau yavalati.
104

105
WASE 9
Sa vakasalataki ira na lewe ni Lotu ko Peresitedi Kimball: “kevaka e tu na
duidui ni vakasama, vakasavasavataka, vosota ka guilecava, kakua ni laiva
me veisautaka ka tara na yalomu na veika makawa ko dau rarawataka,
ka vakarusa na nomu loloma kei na nomu bula..”
“Sa toso tiko na gauna—sa sivi makawa na bogilevututu, ka sa
vaka me yali yani na vakanuinui ena vanua ko ya; e se vakilai tu
ga na veicudruvi ka rairai ca na draki ni veimaliwai. E sega ni
rawa ni yali na veisaqasaqa kei na vakau yalona. E qai yaco mai.
Au cereka tu ga vakaveitalia na noqu Vunau kei na Veiyalayalati

WASE 9
ka mai tu sara yani e mataqu. Au sa wilika oti vakavica vata ena
veiyabaki sa sivi ka sega ni vakaibalebale sara vei au ena gauna ko
ya. Ia ena bogi nikua sai koya sara ga oqo na iwali. E dua na kerekere
ka vakamamasu ka viavia vaka toka na veivakarerei e kena
irairai ni gole sara ga vakadodonu mai vua na Turaga. Au wilika
na [wase 64] mai na tikina e vitu ka lako yani, ia era sega vakadua
ni via suka na veiba tiko oqo me yacova niu sa wilika na
tikina e ciwa. Au qai raica na nodra yavala, era kidacala, ka vakatataro.
E dina beka o ya? E kaya tiko na Turaga vei keda—vei keda
kece sara—’Raica, au sa kaya vei kemudou, mo dou veivosoti
vakai kemudou.’
“Oqo e dua na itavi. Era sa rogoca oti e liu. Era sa cavuta oti
ena nodra dau cavuta na Masu ni Turaga. Ia oqo: ‘. . . ia ko koya
sa sega ni vosota na wekana ena nona cala, ena cudruvi koya na
Turaga. . .’
“E yalodra era na kaya tiko beka: ‘Io, au na vosota beka kevaka
e veivutuni ka kerea na veivosoti, ia me cavuta o koya na imatai ni
kalawa.’ Sa qai lutuki ira ena gauna ko ya na ibalebale taucoko ni
iotioti ni laini: ‘Raica sa ivalavala ca vakalevu cake ko koya.’
“Na cava? E kena ibalebale beka o ya ni dodonu meu vosota ga
kevaka sara mada ga e vakaduiduile tikoga na kequ meca? E sega
vakadua ni rawa ni cala.
“Eda dau vakacalai vakalevu ena vakasama ni dodonu me kere
veivosoti ka vakamalumalumutaki koya me vaka na kuvu ni soso
o koya e cala ni bera ni qai yaco na veivosoti. E dina sara, o koya
e veivakamavoataki e dodonu me vakayacora na veisau, ia o koya
e vakamavoataki, e dodonu me vosoti koya e vakamavoataki koya
veitalia ga se vakacava tu na ivakarau ni nona rai o koya kadua.
Ena so na gauna e qai dau logaloga vinaka ga na tamata ena nona
raica ni sa lolovira sobu me vaka na kuvu ni soso o koya kadua,
ia e sega ni o koya oqori na ivakarau vakosipeli.
“Ena kidacala, erau dabe vakadodonu na turaga e rua oqo,
erau vakarorogo, vakasama vakalailai, ka tekivu me rau sa talairawarawa.
Na ivolanikalou oqo ka vakaikuritaki ki na kena kece
tale era a wiliki, e dui kauti rau ki durudrau. Sa rua na kaloko ena
mataka caca, erau sa qai lululu, matadredredre, veivosoti ka kere
106

107
WASE 9
veivosoti tiko e rua na veimecaki kaukauwa. Erau veimokomoko
ena dua na imoko vakaibalebale e rua na Turaga. E savasava na
auwa o ya. Sa vosoti ka guilecavi na veika makawa a rarawataki
tu, ka sa yaco me ra veitokani tale na dau veimecaki. A sega tale
ni bau tukuni e dua na ka me baleta na duidui. Sa bulu na sui, sa
lokataki na kovate ni sui mamaca ka viritaki laivi na ki, ka vakalesui
tale mai na sautu.” 1
Ena gauna taucoko ni nona veiqaravi, sa dau vakauqeti ira na
lewe ni Lotu ko Peresitedi Kimball me ra dau veivosoti: “kevaka
e tu na duidui ni vakasama, vakasavasavataka, vosota ka guilecava,
kakua ni laiva me veisautaka ka tara na yalomu na veika
makawa ko dau rarawataka, ka vakarusa na nomu loloma kei na
nomu bula. Dou vakaivakarautaka na nomudou vale. Dou veilomani
vakai kemudou ka lomani ira na wekamudou, na nomudou
itokani, o ira era tiko volekati kemudou, ni sa solia vei kemudou
na Turaga na kaukauwa oqo.” 2
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Me da dau veivosoti me rawa ni da vosoti.
Me vaka ni sa gadrevi vakaidina sara ena kena rawati na bula
tawamudu na veivosoti, sa dau vakanananu kina vakaoqo na
tamata: Na sala cava au na rawata kina na veivosoti oqori? E dua
na tikina e matata vinaka eke: Sa dodonu vua e dua me dauveivosoti
me rawa ni qai vosoti. 3
“Ia kevaka dou sa sega ni cudruvi ira na tamata sa caka cala, ena
sega talega ni cudruvi kemudou na Tamamudou Vakalomalagi:
“Ia kevaka dou sa cudruvi ira na tamata sa caka cala, ena
cudruvi kemudou talega ena vuku ni nomudou caka cala na
Tamamudou.” (Maciu 6:14–15.)
E dredre me caka? Dina sara. E sega ni yalataka vei keda na
Turaga e dua na gaunisala rawarawa, se dua na kosipeli rawarawa,
se na ivakatagedegede lolovira, se na itovo. E cecere na
kena isau, ia na veika e rawati mai sa ganita vakavinaka na kena
isau. Na Turaga sara ga vakataki Koya e solia tale yani na baluna
ka dua; a soli koya mokulaki ka vakanakuitataki ka sega ni bau

WASE 9
E vakavuvulitaka ko Jsu Karisito, “Kevaka dou sa sega ni
cudruvi ira na tamata sa cakacala, ena sega talega ni cudruvi
kemudou na Tamamudou Vakalomalagi” (Maciu 6:14).
vosa kina; e sotava na ivakarau vakamadua kecega ia e sega ga ni
bau cavuta e dua na vosa ni veivakacacani. Ia na nona taro vei
keda kece e vakaoqo: “Ia, a cava na ivalavala sa kilikili kei kemudou?”
Kei na nona isau ni taro vei kemudou: “Mo dou vakataki
au.” (3 Nif. 27:27.) 4
Na noda veivosoti vei ira na tani e
dodonu me vu mai yaloda ka taucoko.
Na ivakaro ni veivosoti kei na cudruvi ena muria mai na kena
sega ni rawati ena sega ni rawa ni cavuti vakamatata cake mai na
ivakatakila ni gauna oqo vua na Parofita ko Josefa Simici:
“Raica ko ira na noqu tisaipeli ena gauna e liu era a veibeitaki
vakaiira, ka ra sega ni veivosoti vakaidina; a ka oqo era sa cala
kina, a ra sa cudruvi ka kune rarawa kina.
108

109
WASE 9
“Raica au sa kaya vakaidina vei kemudou, mo dou veivosoti
vakai kemudou; ia ko koya sa sega ni vosota na wekana ena nona
cala, ena cudruvi koya na Turaga; raica sa ivalavala ca vakalevu
cake ko koya.
“Ia koi au na Turaga, au na vosoti ira ga kau sa lewa; ia koi
kemudou sa kilikili mo dou vosota na tamata kecega.” (V&V
64:8–10.) . . .
Sa tu na lesoni oqori me baleti keda nikua. E vuqa na tamata,
ni ra sa kau mai me ra vakaduavatataki kei ira tale eso, era kaya ni
ra sa vosota, ia era qai maroroya tu ga eso na yalo ca, se tikoga vei
ira na lomatarotaro me baleti ira na ito kadua, se sega tikoga ni
vakabauti ira. Oqori na ivalavala ca, ni sa vakayacori e dua na veivakaduavatataki
ka kainaki ni sa yaco na veivutuni, sa dodonu vei
ira ena ito ruarua me ra veivosoti ka guilecava, me taraicake sara
na bai sa kabasu, ka vakalesui mai na duavata a dau tu e liu.
Era a cavuta na tisaipeli taumada na vosa ni veivosoti, ka ra
vakayacora na veisau e gadrevi, ia “era sa sega ni veivosoti e yalodra.”E
sega ni veivosoti oqori, ia na veivakaisini kei na veicavilaki
kei na ilawaki. Me vaka e tukuni ena nona masu na Karisito, e
dodonu me cakacaka ni yalo kei na vakasavasavataki ni nona
vakasama e dua [raica Maciu 6:12; raica talega na tikina e 14–15].
Na veivosoti e kena ibalebale na guilecavi. E dua na marama “a
oka” ena dua na cakacaka ni veivakaduavatataki ena dua na
tabana a vakayacora na veicakacaka vakayago kei na veimalanivosa
e vakaraitaki kina, e cavuta na vosa mai gusuna ni veivosoti.
Ena waqawaqa ni matana, e qai kaya, “Au na vosoti koya, ia na
noqu vakasama e vaka e dua na elefadi. Au na sega sara ni guilecava.”
E sega ni yaga ka sega ni vakaibalebale na veisau e via lasutaka.
E se maroroya voli ga na nona rarawa. Na nona vosa ni
veitokani e vaka na viritalawalawa, na nona bai e qai tara vou sa
vaka ga na co madu, sa mani sotava tikoga kina ko koya na
rarawa ka sega ni vakacegu na nona vakasama. Ia e cala vakalevu
cake, ni se tu ga ena nona “itutu ni cudruvi ena mata ni Turaga,”
ka tiko vata kei koya na ivalavala ca levu cake mai vei koya, e kaya
tiko, ni a vakamavoataki koya.

WASE 9
Na ka e sega ni kila na marama dauveisaqa oqo ni a se sega sara
ga ni veivosoti. E a cakava walega eso na ivukivuki. A vaqiqica tiko
na nona qiqi ka sega ni dua na vanua e yaco rawa kina. Ena ivolanikalou
e cavuti e cake, na vosa, e yalodra e titobu na kena ibalebale.
Sai koya beka na vakasavasavataki ni yaloda kei na noda
vakanananu kei na noda rarawa. Na vosa walega e sega na betena.
“Raica sa ka ni voraki vua na tamata ca me soli iloloma, ka na
okati me vaka e sa tiko ga vua; a sa okati me ivalavala ca ko koya
ena mata ni Kalou.” (Moro. 7:8.)
E vakamacalataka vakaoqo na vakasama oqo ko Henry Ward
Beecher: Na kena cavuti “Au rawa ni vosota ia au sega ga ni rawa
ni guilecava; sai koya e dua tale na kena itukutukuni ni Au sega
ni rawa ni vosota.”
Au na vakuria ena noqu kaya, ni vakavo sara kevaka e sa vosota
na nona cala na wekana e dua ena yalona taucoko sa sega ni
kilikili me vakaivotavota ena sakaramede. 5
Me da laiva na vakatulewa vua na Turaga.
Me da dodonu tu, sa dodonu me da dau vosota, ia me da vakayacora
oqori ka kakua ni via kila se sa veivutuni se sega o koya
eda veisaqasaqa kaya, se vakaevei beka na dina ni nona sa veisau,
se kevaka e sa kere veivosoti vei keda se sega. Sa dodonu me
da muria na nona ivakaraitaki na iVakavuvuli, o koya e a kaya:
“. . . Mo dou kaya e lomamudou —Me lewa mada vei kedaru na
Kalou, ka sauma vei iko na nomu ivalavala ca.” (V&V 64:11.) Ia e
vakavuqa, ni da dau sega ni vinakata na tamata me da laiva vua
na Turaga, ena noda nanuma de na yalololoma na Turaga, ka
sega soti ni bibi na itotogi e solia me sega ni ganita kina na cala
e vakayacori. 6
Eso na tamata e sega walega ni rawa se ni ra na sega ni vosota
ka guilecava na nodra ivalavala ca na tani, ia era na segata me ra
vakasasataki koya e cala. Sa yaco mai vei au e vuqa na ivola mai
vei ira eso era sa nakita me ra taura e ligadra na iseleiwau ni lewa
dodonu ka raica me totogitaki o koya e ivalavala ca. “Na tamata
oqori e dodonu me muduki tani,” e kaya vakaoqo e dua na
marama, “kau na sega ni cegu me yacova ni rau sa sota na bici
110

111
WASE 9
kei na kena iula.” E kaya tale e dua, “Au na sega ni cegu, kevaka
ena lewena tikoga na Lotu na tamata ko ya.” E dua tale e kaya:
“Au na sega ni curuma tale na valenilotu kevaka ena vakatarai
tiko na tamata ko ya me curuma. Au vinakata me veilewaitaki me
baleta na nona lewena na Lotu.” E dua na turaga e lako vakavica
vata ki Salt Lake City ka vola e vica na ivola babalavu me saqati
rau kina na bisopi kei na peresitedi ni iteki ka rau a sega ni veilewaitaka
e dua na tamata, ka kaya o koya, ni voroka tiko na lawa
ni Lotu.
Kivei kemuni ko ni dau vinakata mo ni taura e ligamuni na
lawa, eda na wilika tale na nona ivakaro vinaka na Turaga:
“. . . raica sa ivalavala ca vakalevu cake ko koya.” (V&V 64:9.) E
tomani na ivakatakila: “Ia sa kilikili talega mo dou kaya e lomamudou
—me lewa mada vei kedaru na Kalou, ka sauma vei iko
na nomu ivalavala.” (V&V 64:11.) Ni sa tukunikataki oti na ivalavala
ca e kilai ki vei ira na veiliutaki vakabete dodonu ni Lotu, sa
dodonu vei koya oqori me laiva na itavi vei ira na vakaitutu ni
Lotu. Kevaka era na vosota ga na ivalavala ca na vakaitutu oqori
ena ivakatagedegede ko ya, sa na dua na icolacola vakaitamera
vei ira ka ra na tarogi kina. 7
Na Turaga ena vakatulewa ena kena ivakarau vata ga eda solia
yani. Kevaka eda sa rui kaukauwa me da kakua ni namaka e dua
na ka e sega ni kaukauwa. Kevaka eda na yalololoma vei ira era
vakamavoataki keda, ena yalololoma vei keda ko koya ena noda
cala. Kevaka eda sega ni veivosoti, ena laivi keda me da coriti tu
ena noda ivalavala ca.
E matata vinaka tu na ivakaro ni ivolanikalou ni na soli vua na
tamata na ivakarau vata ga e solia vei ira na kai nona, na kena tau
mada ga na lewa e dodonu me tau e sega ni noda na lewenilotu,
ia e nodra o ira e tu vei ira na kena dodonu ena lotu kei na
vanua. Na Turaga ena qai vakayacora na iotioti ni vakatulewa. ...
Na Turaga e rawa ni lewa na tamata ena nodra vakanananu ka
vakakina ena veika era kaya ka cakava, ni kila vinaka tu o koya na
inaki sara mada ga ni yalodra; ia oqo e sega ni dina me baleta na
tamata. Eda rogoca na ka era tukuna na tamata, eda raica na veika
era cakava, ia ni da sega ni rawa ni kila na veika era vakasamataka

WASE 9
kei na inaki ni lomadra, eda sa dau vakatulewa cala kina kevaka
eda tovolea me da kila na ibalebale kei na inaki ni nodra ivalavala
ka vakatauca vei ira me vaka na noda ivakavakadewa. 8
E dina ni na dredre, e rawa ni da vosota.
A tarogi au e dua na turaga vinaka me baleta na yalo ni veivosoti,
“Io oqori na ka e dodonu me vakayacori, ia eda na cakava
vakacava? Oqori ena rawata ga e dua na tamata e tu vua na kaukauwa
tani?”
“Io,” Au kaya, “ia eda sa vakaroti me tu vei keda na kaukauwa
tani. E kaya na Turaga, ‘O koya mo dou qai vinaka sara, me vaka
sa vinaka sara na Tamamudou sa tiko mai lomalagi.’ (Maciu
5:48.) Eda a kalou ni da se qai kunekunetaki, ka sa vinakata kina
na Turaga me da vinaka sara.”
“Io, a vosoti ira era a vakamavoataki koya na Karisito, ia o koya
e uasivi cake sara mai na tamata,” e semata mai o koya.
Na noqu isau ni taro e vakaoqo: “Ia e vuqa na tamata era sa
rawata me ra vakayacora na itovo vakalou oqo.”
E matata ni lewe levu na tamata, era tautauvata kei na turaga
vinaka oqo, era nanuma ni yalo ni veivosoti. . . e vaka ga na italanoa
buli era tu ena ivolanikalou ka na sega ni rawa ni namaki
me ra rawata na tamata ena vuravura ni gauna nikua. E sega ni
vakakina. 9
Au kila e dua na tina gone ka a mate na watina. Eratou a matavuvale
dravudravua ka $2,000 walega na dola na ilavo ni inisua e
tu, ia oqo e vaka e dua na isolisoli mai lomalagi. A totolo na
nodratou vakarautaka na jeke na kabani ena gauna ga e soli yani
kina na ivakadinadina ni mate. Sa lewa na marama yada gone oqo
me sa na maroroya me baleta na gauna ni leqa sega ni namaki, sa
mani vakacuruma ki na baqe. Era kila tu eso na ilavo e maroroya
tiko, a mani cavilaki koya e dua na wekana ka kaya me solia vakadinau
vua na $2,000 na dola ena dua na kena tubu levu sara.
Sa toso na veiyabaki, ka sega ni bau ciqoma na tinana se na
kena tubu. A raica ni sa levei koya tiko o koya e dinau ka levu na
ka e kaya me nona iulubale ena gauna e taroga kina vua na ilavo.
Sa gadreva tu ena gauna oqo o koya na yada na ilavo, ia sa sega.
112

113
WASE 9
“Au sa cati koya dina!” e kaya vei au ko koya, ka da vakila e
domona na paisoni kei na rarawa ka waqa na matana. Me da vakasamataka
e dua na tagane bulabula me lawakitaka e dua na yada
ka tiko e dua na matavuvale me qarava! “Au sa sevaki koya dina!” e
kaya ka baci kaya tale. Au qai talanoataka vua e dua na talanoa me
baleta na tamata ka a vosoti koya e labata na tamana. A vakarorogo
sara toka vakavinaka. Au raica ni sa tarai koya na italanoa. Ni sa
cava e a tonawanawa na matana, ka vakasolokakana: “Vinaka.
Vinaka vakalevu sara. Sa dina, o au talega e dodonu meu vosoti ira
na noqu meca. Au sa na vakasavasavataka ena gauna oqo na yaloqu
ena kena rarawa tu. Au sega sara ni qai namaka tale me na soli vei
au na ilavo, ia au sa biuti koya ga e cala vei au ki na ligana na
Turaga.”
Ena vica na macawa ki muri, a mai raici au tale ka vakatusa ni
vica na macawa oqori sa gauna marautaki dina ena nona bula. Sa
vakaruguti koya e dua na vakacegu vou ka rawa vua me masulaki
koya e cala vua ka vosoti koya, e dina ga ni a sega ni bau dua bulu
na dola me bau soli lesu yani vua. 10
Ni da vosoti ira na tani, eda sa sereki
keda kina mai na cudru kei na rarawa.
Na cava na vuna e kerei iko kina na Turaga mo lomana na
nomu meca ka sauma ena vinaka na ca? Me rawa ni takavi iko na
kena mana. Ena sega ni vakamavoataki koya o cata tiko na nomu
cata e dua na tamata, vakabibi kevaka e drau veiyawaki ka sega ni
drau dau veitaratara, ia na cudru kei na rarawa ena vakarusa na
yalomu sega ni veivosoti. . . .
E rairai sa dau sotavi ira tiko beka na tamata era dau ivalavala
ca vua ko Pita, ka taroga kina:
“Noqu Turaga, me ivalavala ca mada vakavica vei au na
wekaqu, kau kakua ga ni cudruva? . . .”
A sa kaya na Turaga:
“Au sa sega ni kaya vei iko me vakavitu walega: me vakavitusagavulu
na vitu.” (Maciu 18:21–22.) . . .
. . . Ni ra sa veivutuni ka lako mai e durudra me ra kere veivosoti,
e vuqa vei keda e rawa ni veivosoti, ia na Turaga e vinakata

WASE 9
“ Na veivosoti sai koya na isaluwaki mana ka na vakadeitaka
na veilomani kei na loloma e vale se na tabanalevu.”
me da veivosoti kevaka sara mada ga era sega ni veivutuni se kere
veivosoti vei keda. . . .
Sa dodonu kina me matata tu vei keda, ni sa dodonu me da
veivosoti ka sega ni sauma lesu se veisosomitaka na ca, ni na qai
cakava ena vukuda na Turaga na veika e kilikili me vakayacori. . .
. Na rarawa ena vakamavoataki ga kina o koya e kauta voli; ena
wadakau, ena waqoqo ka veivakarusai. 11
E dau yaco ena so na gauna ni dau vakayacori na cala ka sega
ni kila o koya e vakayacora. E dua beka na ka e tukuna qai tauri
cala se duatani kina na nanuma. Sa qai katona tu e yalona o koya
e vakacalai na cala o ya, ka vakuria ena veika eso ka na vakawaqara
vakalevu na buka ka vakadonuya na veika sa nanuma tiko o
koya. Oqo beka na vuna e vinakata kina na Turaga me na liutaka
na veisaututaki o koya e vakacalai.
“Ia kevaka sa caka cala vei iko e dua na wekamu, mo segata
sara mo drau veivosakitaka na cala oqori; ia kevaka sa vakatusa
na nona cala, mo vosoti koya sara.” (V&V 42:88.) . . .
114

115
WASE 9
Me da muria na ivakaro oqo se me da tiko voli ga ena noda
rarawa, ka waraka me kila o koya e cala vei keda ka tekiduru vei
keda ena kere veivosoti? 12
Eda na cudru beka vei ira na noda itubutubu, se dua na qasenivuli,
se na bisopi, ka da kinoci keda yani ki na tawakilai ena
noda vakalailaitaki keda ka kino ena paisoni ni rarawa kei na veicati.
Ena welewelei o koya e cati tiko ena nona qarava na nona
itavi, ia e sega ni kila na nona kune rarawa tiko o koya e veicati,
sa lawakitaki koya tikoga o koya e muri. . . .
. . . Me da yalana na noda vakaitavi ena Lotu me da vakaraitaka
kina na noda sega ni taleitaki ira na iliuliu se me da vakalevutaka
na ca ni yalo sai koya na noda lawakitaki keda tikoga. 13
Ena loma ni rorogo velavela ni cudru, rarawa kei na saumi ni
ca ka dau vakaraitaki vakavuqa ena gauna oqo, sa dau yaco mai
me vaka na drega ni veivakabulai na rorogo malua ni veivosoti. 14
Eda na vakalougatataki ena reki kei
na vakacegu, ni da vosoti ira na tani.
Ni vakauqeti mai vua na Turaga ko Jisu Karisito, sa solia kina
vei keda ko Paula na iwali ni leqa ena bula ka gadrevi kina na
duavata ni vakasama kei na veivosoti. “Ia mo dou veilomani vakai
kemudou, dou lomavinaka, dou kakua ni veicudruvi, me vaka sa
sega talega ni cudruvi kemudou na Kalou ena vuku i Karisito.”
(Efe. 4:32.) Kevaka e rawa ni kau yani ki na veivale na yalo ni veilomani,
lomavinaka, kei na sega ni veicudruvi, ena seyavu yani
na kocokoco, sega ni veivakabauti, kei na rarawa ka sa vorolaka
e vica vata na vale kei na matavuvale ka na bula sautu na
tamata. 15
Na veivosoti sai koya na isaluwaki mana ka na vakadeitaka na
veilomani kei na loloma e vale se na tabanalevu. Kevaka e sega
ena tiko na veiqati. Ni sega na veinanumi kei na veivosoti ena
basika na duidui, ka muria na sega ni veilomani, oqori ena
susuga cake na sega ni yalodina e vale, ena tabana kei na tabanalevu.
Ena yasana kadua, na veivosoti erau sala vata kei na yalo
ni kosipeli, kei na Yalo i Karisito. Oqo na yalo e dodonu me tu

WASE 9
kece vei keda kevaka eda vinakata me vosoti na noda ivalavala ca
ka laurai ni da sa sega ni cala ena mata ni Kalou. 16
Ena veigauna eso sa dau basika ena noda sala na qaciqacia ka
yaco me noda itatarabe. Ia eda na gadreva me da tarogi keda ena
taro: “E bibi cake beka na nomu qaciqacia mai na nomu vakacegu?”
Sa dau vakavuqa, na nona dau laiva e dua e sa vakayacora e
vuqa na veika vakasakiti ena nona bula ka cau ena veika talei, me
vakavuna na nona sega ni rawata na icocovi talei e dodonu me
nona na qaciqacia ni yalona. Sa dodonu me da dau daramaka
tiko e veigauna na isulutaga kei na dravusa ni yalo dauveivosoti
ka raramusumusu, ena nomu dau lomasoli tikoga mo yalomalua,
me vaka na dau kumuni ivakacavacava [raica Luke 18:9–14], ka
kerea na Turaga me vukei keda me da dau veivosoti. 17
Ena veigauna kece sara ni bula vakayago eda na bula ka cakacaka
vata tiko kei na tamata ka sega ni taucoko sara na nodra
vinaka; ka na basika na duidui ni vakasama, na veivakacudrui, kei
na mavoa ki na yalo dau kauwai. E vakavuqa ni dau sega ni tauri
vakavinaka na veinaki vivinaka. Sa vakavinavinakataki ni da raica
e lewe vuqa, ena levu ni yalodra era sa vakadodonutaka na nodra
vakasama, kauta laivi na qaciqacia ni lomadra, vosota na malumalumu
lalai ni tamata yadua. O ira na kena vo era dau lakova
na sala dredre, galili, ka drakidrakita ena rarawa levu, sa yaco me
ra ciqoma na veivakadodonutaki, era vakadinadinataka ni ra sa
cala, vakasavasavataka na yalodra mai na rarawa, ka kunea tale na
vakacegu, na vakacegu gadrevi ka dau kilai levu ni sa yali. Kei na
yalorarawa ni veivakacacani, na mosi ni yalo, kei na veitawasei e
sa basika kina na yalovinaka kei na rarama kei na vakacegu. 18
E rawa ni caka. E rawa vua na tamata me rawai koya vakaikoya.
E rawa ni veirawai na tamata. E rawa vua na tamata me vosoti ira
kece era caka cala vua ka lako yani me rawata na vakacegu ena
bula oqo kei na bula tawamudu ena bula sa bera mai. 19
Kevaka me da veilewai ena vuku ni vakacegu, ka da raica me
wali na duidui—kevaka me da na veivosoti ka guilecava mai vu
ni yaloda—kevaka eda na vakasavasavataka na yaloda mai na
ivalavala ca, na rarawa, kei na kila na noda cala ni bera ni da qai
viritaka e dua na vatu se beitaki ira na tani—kevaka eda na vosota
116

117
WASE 9
na cala kece sara, na kena e dina kei na kena e vakasamataki
walega ni bera ni da qai kerea na veivosoti ena vuku ni noda ivalavala—kevaka
eda na sauma taumada na noda dinau, kevaka e
levu se lailai, ni bera ni da tarogi ira era dinau vei keda—Kevaka
eda rawata me da leuta mada e liu na kau mai na matada ni bera
ni da qai raica na malamala mai na mata ni wekada—sa na dua
na vuravura lagilagi oqo! Ena vakalailaitaki sara na veisere; era na
vagalalataki na valeniveilewai mai na kena cakacaka vakatubu
rarawa, ena yaco me vakalomalagi na bula vakamatavuvale; ena
vakatotolotaki ki liu na cakacaka ni kena tara na matanitu; kei na
vakacegu o ya ka sega ni vakasamataki rawa [raica Filipai 4:7] ena
kauta mai ki vei keda kece na reki kei na marau ka dau dredre ni
“curu ki na loma ni tamata.” [Raica 1 Korinica 2:9.] 20
Me vakalougatataki keda kece na Turaga me da na kauta tikoga
kina e yaloda na yalodina ni veivutuni kei na veivosovosoti me
yacova ni da sa vakataucokotaki keda, ka raica tiko na lagilagi ni
bula vakacerecerei e waraki ira tu na yalodina. 21
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica lesu na italanoa ena tabana e 104–06. Na cava na vuna
sa rui dau dredre kina vei keda na tamata me da veivosovosoti?
Na cava na kena ibalebale vei kemuni na vosa “Sa ivalavala ca
vakalevu cake ko koya ”? (V&V 64:9)
• Raica lesu na Maciu 6:14–15, ka cavuta ko Peresitedi Kimball
ena tabana e 107. Na cava na nomuni nanuma e dodonu kina
me da vosoti ira mada e liu na tani me rawa kina ni da qai
rawata na nona veivosoti na Turaga?
• Na cava eso na ivakarau ni bula kei na ivalavala e dau vakaraitaka
ni vu dina mai yaloda ka taucoko na noda veivosoti?
(Raica na tabana 107–110.) Na cava na vuna e dodonu kina me
“cakacaka ni yalo” na veivosoti?

WASE 9
• Raica lesu na iwase ka tekivu ena tabana e 110. Na ivakavuvuli
cava ni kosipeli e rawa ni vukei keda me da lomasoli ka laiva
ga na vakatulewa vua na Turaga?
• Ni o ni wilika na italanoa me baleta na tina ena tabana e
112–115, vakaraica na veika a vakataotaka na nona veivosoti e
liu, kei na veika a qai vukei koya e muri me veivosoti. E rawa
vakacava me da lako sivita na itatarabe ka dau takosova na
noda gagadre kei na noda sasaga me da vosoti ira na tani?
• Na cava eso na isau ni noda sega ni vinakata me da veivosoti?
(Raica na tabana e 115–116.) Na veivakalougatataki cava o ni
sa sotava ena nomuni vosota e dua? Vakasamataka na sala eso
e rawa ni o ni vakayagataka kina na yalo ni veivosoti ena
nomuni veimaliwai.
iVolanikalou Veiwekani: Maciu 5:43–48; Luke 6:36–38; Kolosa
3:12–15; V&V 82:23
iVakamacala
1. The Miracle of Forgiveness (1969),
281–82.
2. The Teachings of Spencer W. Kimball,
tabaka o Edward L. Kimball (1982),
243.
3. The Miracle of Forgiveness, 261.
4. Ena Conference Report, Okot. 1977,
71; se Ensign, Nove. 1977, 48.
5. The Miracle of Forgiveness, 262–64.
6. The Miracle of Forgiveness, 283.
7. The Miracle of Forgiveness, 264.
8. The Miracle of Forgiveness, 267, 268.
9. The Miracle of Forgiveness, 286–87.
10. Ena Conference Report, Okot. 1977,
68–69; se Ensign, Nove. 1977, 46.
Raica talega The Miracle of
Forgiveness, 293–94.
118
11. Faith Precedes the Miracle (1972),
191, 192
12. Faith Precedes the Miracles, 194,
195.
13. “On Cheating Yourself,” New Era,
Epe. 1972, 33, 34.
14. The Miracle of Forgiveness, 266.
15. The Miracle of Forgiveness, 298.
16. The Miracle of Forgiveness, 275.
17. The Miracle of Forgiveness, 297.
18. Ena Conference Report, Epe. 1955,
98.
19. The Miracle of Forgiveness, 300.
20. Faith Precedes the Miracle, 195–96.
21. Ena Conference Report, Okot. 1949,
134.

W A S E 1 0
Taqomaki Keda Mai na
Veivakayarayarataki Ca
Na kosipeli i Jisu Karisito e solia vei keda na kaukauwa
kei na itataqomaki mai na ca ni gauna oqo.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
E vakavuvulitaka o Peresitedi Spencer W. Kimball ni veivala kei
Setani kei ira na nona mataivalu “e sega ni dua na ivalu lailai ka
lomalomarua o koya na kena meca, ia e dua na ivalu levu ka
vakaitamera na kaukauwa e tu vua na meca, ni taqomaki ka tuvalaki
tu vakavinaka, eda na vakadrukai dina kevaka eda sega ni
vakaukauwa, tuberi vakavinaka, ka yadra tiko.” 1
Me vaka e dua na daukaulotu gone ka veiqaravi voli ena
Tabana ni Kaulotu ena Central States, a vola ena nona ivolaniveisiga
e dua na ka a sotava ka vakaraitaki kina na nona sa yalataka
tu me na vorata na veitemaki. E a vodo tiko ena dua na
sitimanivanua ki Chicago e Illinois, qai lako mai vua e dua na
tamata. “A tovolea ko [koya] me wilika e dua na ivola ca vata kei
na kena iyaloyalo vakasisila. Au tukuna vua niu sega ni taleitaka.
Sa tekivu me temaki au meu na lako vata tiko kei koya e lomai
Chicago, kau kila ni na kauti au sobu ki eli. Au a vagalui koya ia
ni sa lako au vakila na noqu madua ena dua na auwa. Au vakasamataka—’Sa
dua na ka na nona sasaga ko Setani ena nona ivadi,
me kauti ira vakatani na itabagone.’ Au vakavinavinaka vua na
Turaga ni tu vei au na kaukauwa meu lako sivita kina.” 2
119

WASE 10
“ Kevaka eda na vakarorogo vua,[Yalo Tabu] ena veidusimaki, veivakauqeti, ka veivakasalataki,
ka na vakamalumalumutaka na veivakauqeti ni vu ni ca.”
120

iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
E ka dina ko Setani ka na vakayagataka na
sala kecega me tovolea me vakarusai keda.
121
WASE 10
Ena veigauna dredre kei na cala oqo sa dau duatani na ivakarau
ni rai ni tamata e sega walega ni baleta na Kalou ia na tevoro
talega. Ena vuku ni vakasama oqo sa ivakaraitaki walega ko
Setani, ka kena yaga me vakadodonutaki ira tiko na tamata ena
veigauna butobuto, ia sa madra mai ena noda gauna ni rarama
oqo. E sega ni dua na ka me yawa cake mai na dina. O Setani e
kabula vakataki koya ia e yalo, e sega ni vakayago. Na nona gagadre
me vauci keda vua me nona, e sega ni lailai cake ena ca mai
na nona gagadre na Tamada ena dodonu me dreti keda yani ki
na nona matanitu tawamudu. 3
Me da kila na vanua e koto kina na veika rerevaki kei na noda
rawa ni kila ena kena ivakatakilakila kece sara, sai koya eda na
taqomaki kina. Ena yadra tiko e veigauna kece o koya na vu ni ca.
Sa dau vakarau tu ena veigauna kece sara me cavilaki keda ka
kaya ni nona ko ira kece sara era sega ni vakarautaki ira tu, ko ira
kece sara era sega ni qaqarauni, ko ira kece era dau talaidredre. 4
Veitalia se o cei ga e vakanamata tiko kina na nona sasaga na
vu ni ca ena dua na gauna, sa nona sasaga me ra “rarawa me
vakataki koya” (2 Nif. 2:27). Io sa dina sara, sa dau segata ko koya
“me ra rarawa na tamata kecega” (2 Nif. 2:18). E sega ni veigoleyaki
ena nona inaki, ka sa vuku sara ka sega ni loloma ena nona
vakasaqarai ira. 5
Sa vakasalataki keda ko Pita: “Dou yalomatua, dou vakatawa;
sa veilakoyaki voli na nomudou meca na tevoro, me vaka na laioni
sa tagi, a sa vakasaqara eso me tiloma” (1 Pita 5:8).
Sa kaya na iVakabula ni na temaki ira ko Lusefa, kevaka e rawa,
o ira na digitaki [raica Josefa Simici—Maciu 1:22]. [Ko Lusefa]
ena vakayagataka na nona ivadi me veilecayaki kina na tamata kei
na nona dau kalasitaka na ivalavala ca me veivakarusai kina. Ena
vakabuwawataka na ibalebale ni ka, ena dolava vakalalai ena veigauna
na katuba, ka mua yani mai na vulavula serau, me curubasikata
na kabukabu ki na butobuto. 6

WASE 10
Sa vulica na veisala kece sara me rawata kina na lomana o koya
na nodra iliuliu na dau veitemaki, e vakayagataka na iyaragi kece
sara, na veika kecega e rawata. E taura vakaukauwa, moica na
kena irairai, veisautaka ka vakamatavulotaka na veika kecega a
buli me yaga vua na tamata, . . . me rawa kina ni lewa na nodra
vakasama ka vakayagataka na yagodra, ka kaya ni ra sa nona.
E sega ni dau moce—e dau gugumatua ka dau sasaga. E dau
vakasamataka vakamalua na nona leqa ka qai toso vagumatua,
ena kena iwalewale duidui me rawata kina na nona inaki. E vakayagataka
na wakilakila limalima ni tamata kei na nona gadreva na
kakana kei na gunu me kauti ira tani kina. Sa dau namaka na veisaqasaqa
ka vakarautaki koya kina. E dau vakayagataka na gauna
na vanua kei na galala ni vakasama. E dau lako mai vakawasoma
ka dau veivakauqeti ka maqosa. E dau vakayagataka na veiyaya
yaga me vaka na retio, retioyaloyalo, na itukutuku tabaki, na
waqavuka, kei na motoka me veivakacacani kina ka veivakarusai.
E dau vakayagataka na nona gagadre ni veitokanitaka na tamata,
na nona galili, kei na nona gagadre kecega me kauti koya tani
kina. E dau cakava na nona cakacaka ena gauna vinaka duadua
ena vanua veivakauqeti duadua mai vei ira na tamata kaukauwa.
Ena sega vakadua ni ulabaleta e dua na ka e rawa ni veicavilaki,
veivakacacani ka veivakalolovirataki. E dau vakayagataka na ilavo,
na kaukauwa kei na veivakasaurarataki. E dau vakayarayarataka
na tamata ka qai bololaka na vanua e malumalumu kina. E dau
taura na ka vinaka ka biuta na irairai e vakasisila. . . . E dau vakayagataka
na ilawaki kecega ni veituberi me vakamalumalumutaka
kina na tamata. 7
Sa rui qaseqase na meca. E lawaki ca. E kila ni na sega ni rawa
me temaki ira na tagane kei na yalewa vinaka me ra cakava na
veika ca lelevu, o koya ena toso kina vakamalua, ka vakasolokakanataka
na veika e dina vakatikina me yacova ni ra sa muri koya
tiko o ira e vinakata me rawai ira. 8
Sa rawa ni da vorata na inaki ca, ena veivuke ni Turaga
Kevaka eda vinakata me da drotaka rawa na sasaga rerevaki nei
koya na vu ni ca ka vagalalataka ka taqomaka vakaukauwa na
noda vale kei na noda matavuvale mai na kaukauwa veivakarusai
122

123
WASE 10
ka ra sa cakacaka tiko vakaukauwa sara e yasada, sa dodonu me
na tiko vata kei keda na nona veivuke na . . . Dauveibuli sara ga
vakataki koya. E dua ga na kena sala mana sai koya ena kosipeli
ni Turaga ko Jisu Karisito kei na noda talairawarawa ki na kena
ivakavuvuli bibi ka veivakauqeti. 9
Ena dau basika ki na noda bula kece sara na veisaqasaqa ni
vinaka kei na ca, ena kedrau maliwa ko Setani kei na Turaga. Na
tamata kece sara sa yacova na yabaki ni vakatulewa o ya na yabaki
walu, ni sa veivutuni vakaidina ka papitaisotaki ena kena sala
dodonu, ena rawata vakaidina na Yalo Tabu. Kevaka eda na vakarorogo
vua, ena veidusimaki, veivakauqeti, ka veivakasalataki, ka
na vakamalumalumutaka na veivakauqeti ni vu ni ca na iKatolu
ni Lewetolu Vakalou oqo. 10
Ena rawa ni tokoni keda tiko ena gauna ni veivakatovolei levu,
o koya sa kaukauwa cake mai vei Lusefa, o koya na noda isasabai
ka noda kaukauwa. Ena sega ni kauta tani vakasaurara na Turaga
e dua mai na ivalavala ca se mai na ligai koya na dauveitemaki, ia
ena solia na Yalona me vakauqeta na tamata ivalavala ca me vakayacora
ena veivuke vakalou. Ia na tamata ena soli koya ki na kaukauwa
kamikamica kei na vakatakekere ni Yalotabu ka solia na
nona kaukauwa kece me veivutuni tikoga sa yalataki tu vua na
veitaqomaki, na kaukauwa, na galala kei na reki. 11
A veiqatitaka o Setani . . . na talairawarawa nei Mosese. . . .
“Mosese, na luve ni tamata, vakarokoroko vei au,” a veitemaki
na tevoro, ka yalataka na vuravura kei na iyau talei kei na kaukauwa.
. . .
. . . A vakarota vakaoqo na parofita: “Mo lako tani vei au
Setani. . . .” (Mosese 1:16.) Ena nona sega ni vinakata na daulasulasu,
dauveitemaki, na tevoro me laiva e dua ka rawa ni yaco
me nona, ni sa rarawa “sa qoqolou ena domo levu, ka kuretaki
vuravura kina, a sa kaya: Koi au na nona Le Duabau, mo vakarokoroko
vei au.” (Mosese 1:19.)
A raica ka kila ko Mosese na ivadi o ya ka raica na kaukauwa
ni butobuto kei na “rarawa ni mate.” Oqo e dua na kaukauwa
ena sega ni rawarawa na nona saqata se vakaseva tani. Ena rere,
a masu tale kina vua na Kalou ka veivakaroti tale ena dua na kaukauwa
vou:

WASE 10
“Au na dau qarava tikoga na Kalou. . . ia sa vakasinaiti au na
nona iserau, kau sa kila kina na kemudrau duidui. . . . Ena yacai
Koya na Le Duabau ga, au sa vakaroti iko Setani mo lako tani
eke” (Mosese 1:18, 21.)
O Lusefa mada ga, . . . o koya na meca ni kawatamata, e sega
ni rawa ni vorata na kaukauwa ni matabete ni Kalou. E lako tani
mai vei Mosese ena sautaninini, ena vosavosa ca, ena tagi, ena
tagiyaso, kei na vakasequruquru bati. 12
Sa dodonu me da vakarau me da tu doudou ena matai Setani.
. . ka vorata na ivakavuvuli kei na kaukauwa ni butobuto. Eda na
gadreva na iyaragi taucoko ni Kalou me rawa ni da veivorati kina.
[Raica Efeso 6:12–13.] 13
“Dou vakaiyaragi ena iyaragi kecega ni Kalou,” me vaka e veivakasalataki
kina o Paula [Efeso 6:11]. Ena kaukauwa kei na veitaqomaki
vakalou oqo, sa na rawa kina me da kila na ilawaki ni
meca ena veivosa cava ga ni mari kei na veicavilaki ka na rawa
kina vei keda “me da vorata kina ena siga ca, ia ni dou sa kitaka
kece mo dou tudei.” [Raica Efeso 6:13.] 14
Me da kakua ni soli keda ki na veitemaki,
io na kena e lailai duadua sara mada ga.
Ena qai dau curuma ga na noda bula na ivalavala ca lelevu ni
da sa soli keda taumada ki na veitemaki lalai. E dau vakavudua
na nona cakava na ivalavala ca lelevu e dua ke sega mada ni a soli
koya ki na kena e lalai, na kena oqori sa qai dolava na katuba ki
na kena e lelevu cake. Ni solia na ivakaraitaki ni dua na mataqali
ivalavala ca, e kaya kina vakaoqo e dua, “Ena sega ni vakasauri na
nona yaco me sega ni dina e dua na tamata dina me vaka na kena
tubua vakasauri e dua na lomanibai savasava vinaka.”
Sa na bau dredre sara, kevaka e sega ni rawa, me curuma na
tevoro e dua na katuba e sogo tu. E kena irarai ni sega tu vua na
ki me dolava kina na katuba e loka tu. Ia kevaka e laqa toka vakalailai
na isogo, ena vakacuruma yani na iqaqalo levu ni yavana,
sega ni dede sa na muria yani na yavana, ka tarava yani na tolo ni
yavana taucoko kei na yagona kei na uluna, ka yacova sara ni sa
curu yani ko koya.
124

125
WASE 10
Na ka oqo e tautauvata kei na italanoa ni kameli kei na tamata
yauvoli ena nodrau lako kosova tiko na vanua dravuisiga veinukunuku
ka qai liwa e dua na cava. A tara vakatotolo o yauvoli na
nona valelaca ka curu sara ki loma, e sogota na katuba me vakaruru
mai na mataninuku mosimosi ka cagina yani ena cava
cudrucudru o ya. Io, a biu tu e tautuba na kameli, ia ni sa ceburaka
yani na cagi kaukauwa oqori na mataninuku ka roba na
yagona, na matana, kei na qara ni ucuna, sa sega talega ni taura
rawa na kena mosi ka sa mani kerea kina me curu talega yani ki
loma ni vale laca.
“Sa rauti au ga na vale oqo,” e kaya ko yauvoli.
“Ia e rawa beka me curu ga yani na ucuqu me rawa niu ceguva
kina na cagi e sega kina na nuku?” e kerea na kameli.
“Io, au kila ni rawa oqori,” e kaya mai ko yauvoli, sa qai dolava
vakalailai sara na katuba ka curu yani na ucuna balavu na kameli.
Sa logaloga vinaka cake sara na kameli! Ia e sega ni dede sa
tekivu me vakila na kameli na matani nuku e matana kei na daligana.
. . :
“Na caroba ni nuku cagina sa vaka e dua na ikuita ki uluqu. E
rawa beka niu biuta yani ki loma na uluqu?”
E vakasamataka na tamata yauvoli oqo kevaka e vakadonuya
tale ena sega ni dua na kena leqa vua, ni na rawa ni tawana na
ulu ni kameli na vanua e lala tu e cake ka sega ni vakayagataka o
koya. Sa mani curumaka yani na uluna na kameli ka mai logavinaka
sara koto yani na manumanu oqo—ia ena dua walega na
gauna lekaleka.
“Na iwase ni yagoqu ga e liu,” e vakamasuta, ka solia na tamata
yauvoli, e sega ni dede sa tu e loma ni valelaca na tabana kei na
yavana e liu na kameli. Sa qai yaco, ena iwalewale vata ga o ya ni
kerekere ka soli, sa curu yani kina ki na loma ni valelaca na
yagona e loma, kei na yagona e muri. Ia ena gauna oqo sa sega
ni rauti rau, sa mani caqeti koya na tamata yauvoli yani ki tautuba
na kameli me liwavi cava tu kina.
Me vaka na kameli, sa dau totolo sara na vakatulewa nei Lusefa
ni sa vakamalumalumu e dua ki na nona veitemaki taumada.
Sega ni dede mai na gauna o ya sa na galu vakadua na lewa e

WASE 10
loma, ka lewa tu na toso na kaukauwa ni ca, sa na tasogo na
katuba ni veivakabulai me yacova na gauna ena qai tadolavi tale
kina ena dua na veivutuni e taucoko.
Na bibi ni noda kakua ni vakadonuya na veitemaki ena dua na
kena ivakatagedegede lailai e vakatakilai ena nona ivakaraitaki na
iVakabula. A sega beka ni raica ka kila na leqa ena nona tiko ena
ulunivanua vata kei koya na tacina sa lutu tani, ko Lusefa, ena
nona vakatovolei vakaca mai vua na dau ni veitemaki? A rawa me
dolava na katuba ka vaqitora na leqa ena nona kaya, “Sa vinaka,
Setani, Au na vakarorogo ki na nomu vakatutu. Au na sega ni
vakamalumalumu kina, au na sega ni soli au kina, au na sega ni
ciqoma —ia au na vakarorogo.”
A sega ni vakakina na Karisito. A sogota vakadodonu ka vakatotolo
na veivosaki, ka vakarota: “Mo lako tani Setani,” e rairai
kena ibalebale, “Lako tani eke—lako tani mai mataqu—au na
sega ni vakarorogo—au sega ni via kilai iko.” Eda qai wilika ni oti
o ya, “sa qai biuti koya na tevoro.” [Maciu 4:10–11.]
Oqo na kena ivalavala dodonu vei keda, kevaka me da na levea
na ivalavala ca ka sega ni da qai tovolea tiko na cakacaka dredre
ni kena valuti ni sa yaco. Niu vulica na kena italanoa na
Dauveivueti kei na nona temaki, au kila ni a solia na nona igu
ena nona taqomaki koya tiko mai na veitemaki ka sega ni qai
valuta tiko me rawata. 15
Na dodonu ni vakatulewa ena gauna oqo ena rawa ni
vukea na noda vorata na veitemaki ena gauna mai muri.
E dua na itavi taumada ni tamata yadua sai koya na vakatauci
ni lewa. Ena vica vata na gauna ena dua na siga eda na yacova
yani kina e dua na ilesu ni sala ka me da na lewa kina se evei me
da na goleva. Eso na digidigi ena balavu ka dredre, ia era na kauti
keda vakadodonu ki na vanua e dodonu me da yaco kina; eso
tale era leleka, rabailevu, ka logaloga vinaka, ia era na gole cala.
Sa bibi kina me matata tiko ena noda vakasama na vanua eda
gole tiko kina me da kakua kina ni vagolei tani ena veilesu ni sala
yadua e gaunisala ena veitaro duidui: Evei beka na gaunisala
rawarawa se logalogavinaka? se, evei beka na vanua era goleva na
kena vo?
126

127
WASE 10
Ena rawarawa duadua na kena vakatauci na lewa dodonu ni
da vakatauca taumada, ni tiko ena noda vakanananu na vanua
eda vakanamata kina; oqori ena sega kina na mosi ni yalo ena
ilesu ni sala, ena gauna eda sa oca ka vakatovolei kina vakaukauwa.
Niu se gone, au sa vakadeitaka kina ena noqu vakasama ka
sega ni veisautaka niu na sega sara ni tovolea na ti, kofe, tavako
se gunu ni veivakamatenitaki. Au qai raica ni lewa kaukauwa
oqori a vakabulai au ena vuqa na gauna ena veika duidui au
sotava. Ena vuqa sara na gauna a rawa meu ceruma se tara se
tovolea, ia na lewa sega ni veisau au a sa vakadeitaka tu a solia
vei au na kaukauwa meu vorata kina.
. . . Na gauna me da lewa kina ni da na sega ni vakacegui ena
dua na ka e lailai sobu mai na noda rawa ni rawata me da laki
bula tawamudu vata kei na Tamada, sai koya sara ga oqo, me
rawa kina ni tatara tiko na mana ni lewa oqori ki na digidigi kece
sara eda vakayacora me kakua kina ni dua na ka e vakalatilati ki
na noda rawata na sasaga oqori. 16
Tara cake na nomu vakaivakarautaka na nomu bula, me levu
cake kina vei iko na kaukauwa mo kakua kina ni dau veiveisautaka
na nomu lewa ena veika mo vakayacora ena gauna o temaki
kina vakavica ena dua ga na veitemaki. O na gadreva mo vakatulewa
ga vakadua ena so na ka!
Sa dua na veivakalougatataki levu me da galala mai na kena
rarawataki ka baci rarawataki e dua na veitemaki. Na kena yaco
na veika vakaoqo e rui vakaoti gauna ka rerevaki sara. 17
E rawa ni da biliga laivi ga vei keda vakadua ka guilecava yani
eso na ka! E rawa ni da vakatauca ga vakadua e dua na lewa me
baleta na veika eso me tiki ni noda bula ka taura sara me noda—
ka sega ni vakadeuca tiko vakaduanadrau se cava me da cakava
kei na cava me da kakua ni cakava.
Na lomalomarua kei na yalolailai sai koya na draki ena bula ka
cakacaka kina na Vunica, baleta ni rawa ni veivakamavoataki
vakalevu cake kina ki na kawatamata ena gauna oqori. . . . Kevaka
o se bera ni vakayacora vakakina, lewa mo vakatulewa! 18

WASE 10
Sa dua na ka vakasakiti kevaka ena rawa vei ira yadua na goneyalewa
kei na gonetagane Yalododonu Edaidai me ra lewa rawa
ena nodra vakasama ena nodra gauna ni gone me ra kaya, “Au na
sega vakadua ni soli au vei Setani se vua e dua e vinakata me
vakarusai au.” 19
Na gauna me da lako tani kina mai na veitovo ca sai koya ni se
bera ni vakayacori. Na tarabu ni bula vinaka sai koya na tataqomaki
kei na tatarovi. O ira era soli ira ki na ivalavala ca e vakavuqa
ni sai ira era biuti ira tu ena dua na itutu yavavala. 20
Eda sa vorata tiko na meca ena noda vakadinadinataka
na noda malumalumu ka segata me da lako sivita.
Me vaka niu tubu cake ena vanua ni teitei, au kila ni gauna era
basu bai kina na vuaka, au na vakaraica taumada na vanua era a
curu kina e liu. Ni lako tani mai na kena bai na bulumakau
yalewa me vakaraica na veico vinaka ena veivanua tale eso, au
kila na vanua meu vakasaqaqara taumada kina ni ra dau dro. E
vakavuqa ni na dau lako ga ki na vanua a lade kina e liu, se ena
vanua a kabasu kina na bai. Sa vakakina na nona kila na tevoro
na vanua me veitemaki kina, na vanua me vakatauca kina na
nona ivacu kaukauwa. E dau raica o koya na vanua malumalumu.
Na vanua a malumalumu kina e dua e liu, ena rawarawa ni
temaki tale kina. 21
E kena irairai ni sa dau tiko vakavolivoliti keda ga na ca ena
veigauna. . . . O koya sa dodonu kina, me da na yadra tiko ena
veigauna. Me da kila na noda malumalumu ka qai tosovi ira yani
me da rawai ira. 22
E vuqa vei keda e tu na tikidra malumalumu ka na rawa ni
toboki keda kina na veileqa sega ni namaki vakavo ga kevaka eda
sa taqomaki vinaka ka cula ena icula ni tatarovi. . . .
Na itukutuku makawa e vakarautaki kina e vuqa na. . . ivakaraitaki
ni igu kei na isakisaki, ni tamata yadua kei na vanua, ka ra
rawai ena nodra bololaki ena veivanua era malumalumu kina. Na
veivanua oqori e vakavuqa ni dau laurai tu ga, e kila vinaka tu ko
Lusefa kei ira na nona ilawalawa na itovo, na malumalumu, kei
na tikidra malumalumu na tamata kecega ka na dau vakayagataka
me kauti keda yani kina ki na veivakarusai vakayalo. Vua beka e
128

129
WASE 10
E kaya ko Peresitedi Kimball kevaka me da qarauni keda mai vei koya na vu ni ca,
e dodonu “me da tautauri matua ki na ititoko kaukamea.”
dua na tamata sai koya na nona gadreva tu na gunu ni veivakamatenitaki,
e dua tale sa rui dau gadreva beka vakalevu na
kakana; e dua tale beka e dau vakatara me rawai koya na nona
gagadre ni duavata vakayago; e dua tale sa rui dau lomana beka
vakalevu na ilavo, kei na iyau talei kei na iyaya vinaka e rawa ni
volia; e dua tale ena dau vinakata beka na kaukauwa; kei na so
tale. 23
Me dina ka vakadinadinataka na nona malumalumu o koya e
dau gadreva tu na veika ca. Au na tukuna vei kemuni ni sega ni
a biuta ki na noda bula na Turaga e dua na ivalavala ca. A sega ni
cakava e dua na tamata me ca. . . . A vakacurumi mai ki vuravura
na ivalavala ca, ka vakatarai vei Setani me temaki keda, ia e dui
tu na noda galala ni digidigi. E rawa ni da ivalavala ca se bula

WASE 10
dodonu, ia eda na sega ni drotaka rawa na kena icolacola. Me da
bilitaka na noda ivalavala ca vua na Turaga, ka kaya ni isolisoli vei
keda ka sega ni rawa ni levei, sa ka vakaloloma ka ivakarau dadatuvu.
Me da bilitaka na noda ivalavala ca vei ira na noda itubutubu
kei na ivakarau eda susugi cake mai kina sa ivakarau ni
tamata dau dro. Erau druka beka na nona itubutubu e dua; a
sega beka ni vinaka na nona susugi cake mai e dua, ia ni da
luvena tagane kei na yalewa na Kalou bula e tu vei keda na kaukauwa
me da tubu sivita na veika eda sota kaya mai, me da veisautaka
kina na noda bula. 24
Eda sa vakatakekere kina vei ira na noda ena veivanua kecega,
“O koya mo dou qai vakamalumalumutaki kemudou vua na
Kalou. Vorata na tevoro ena dro tani kina vei kemudou ko koya.”
(Jemesa 4:7.) . . .
Era tu beka eso era sega soti ni logaloga vinaka ena vuku ni
ituvaki ni vuravura kei na kena sa levu cake tikoga na butobuto
ni ivalavala ca, sa kaya na Turaga, “. . . kevaka dou sa vakarau
vakavinaka tu, dou na sega sara ni rere” (V&V 38:30), ka vakadua
tale, “Au sa laiva vei kemudou na vakacegu. . . . Me kakua ni
rarawa na yalomudou se rere.” (Joni 14:27.) 25
Me vaka ni da Yalododonu Edaidai sa dodonu me da na yadra
tiko ena veigauna. Na sala me na taqomaki koya kina na tamata
yadua kei na veimatavuvale mai na nona irabo kei na moto na
Meca ka vakarautaki koya ki na siga sa levu ni Turaga sai koya me
na tautauri matua tiko ki na ititoko kaukamea, me vakatovotovotaka
na vakabauta levu cake, me veivutunitaka na nona ivalavala
ca kei na nona talaidredre, ka vakaitavi vagumatua ena cakacaka
ni Nona matanitu e vuravura, sai koya na Lotu i Jisu Karisito ni
Yalododonu Edaidai. Sa koto kina na marau dina me baleti ira
kece sara na luvena na Tamada. 26
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
130

131
WASE 10
• Na ivakavuvuli cava nei Peresitedi Kimball me baleti Setani kei
na nona iwalewale o ni kunea ni veivuke, na cava na vuna?
(Raica tabana e 121–22.)
• Raica lesu na iwase ka tekivu ena tabana e 122. Na sala cava e
rawa ni vukei keda kina na Turaga me da vorata na ca? (Me
kena ivakaraitaki, raica na italanoa ena tabana e 121.) Ena
gauna cava beka o ni sa bau ciqoma kina na mataqali veivuke
vakaoqo?
• Wilika na italanoa ena tabana e 125. Na cava na nomuni
nanuma e vakatara kina na tamata yauvoli oqo me curu yani ki
na nona valelaca na kameli? Vakasamataka na sala e vorata kina
na veitemaki na iVakabula (raica tabana e 125–26). Na cava
beka eso na sala e rawa ni ra veivuke kina na itubutubu vei ira
na luvedra me ra kila ka vorata na veitemaki lailai duadua sara
mada ga?
• Raica lesu na ikarua ni parakaravu taucoko ena tabana e 127.
Veidutaitaka na iwalewale ni kena tarovi na ivalavala ca ki na
iwalewale ni kena valuti.
• E kaya ko Peresitedi Kimball, “Ena rawarawa duadua na kena
vakatauci na lewa dodonu ni da vakatauca taumada” (tabana e
127). Na sala cava beka ena tara kina na noda bula na noda
lewa taumada me da muria na ivakaro me vaka na Vosa ni
Vuku? (Ena kena ivakaraitaki, raica na tabana e 127.) Na cava
beka eso na lewa e veiwekani kei na bulataki ni kosipeli o ni
sa vakatauca ka sega ni veisautaka?
• Vakasamataka na nona vakadidike o Peresitedi Kimball me
baleta na nona vuaka kei na nona bulumakau (tabana e
128–29). Na cava eda na rawata ena noda vakadinadinataka na
noda malumalumu ka ciqoma na kena icolacola?
iVolanikalou Veiwekani: 1 Korinica 10:13; 1 Nifai 15:23–25;
Ilamani 5:12; Ica 12:27; V&V 10:5

WASE 10
iVakamacala
1. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase na Brisbane Ositerelia
1976, 19.
2. Ena “The Mission Experience of
Spencer W. Kimball,” Brigham Young
University Studies, vulaimago 1985,
126.
3. The Miracle of Forgiveness (1969),
21.
4. The Miracle of Forgiveness, 213.
5. “The Role of Righteous Women,”
Ensign, Nove. 1979, 104.
6. “President Kimball Speaks Out on
Morality,” Ensign, Nove. 1980, 94.
7. “How to Evaluate Your
Performance,” Improvement Era,
Okot. 1969, 12.
8. “The Gospel of Repentance,” Ensign,
Okot. 1982, 2.
9. Ena Conference Report, Epe. 1979,
5; se Ensign, Me 1979, 6.
10. The Miracle of Forgiveness, 14–15.
11. The Miracle of Forgiveness, 176.
12. Faith Precedes the Miracle (1972),
87, 88.
13. “The Blessings and Responsibilities
of Womanhood,” Ensign, Maji 1976,
71.
132
14. Faith Precedes the Miracle, 219.
15. The Miracle of Forgiveness, 215–17.
16. “Decisions: Why It’s Important to
Make Some Now,” New Era, Epe.
1971, 3.
17. “President Kimball Speaks Out on
Planning Your Life,” New Era, Sepi.
1981, 50.
18. Ena Conference Report, Apr. 1976,
70; se Ensign, Me 1976, 46.
19. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase na Manila Filipaini
1975, 5.
20. The Miracle of Forgiveness, 15.
21. The Miracle of Forgiveness, 171.
22. The Miracle of Forgiveness, 209–10.
23. The Miracle of Forgiveness, 218–19.
24. An Apostle Speaks to Youth—Be Ye
Clean: Steps to Repentance and
Forgiveness (ivolalailai, 1970), 13.
25. Ena Conference Report, Epe. 1974,
6; se Ensign, Me 1974, 6.
26. Ena Conference Report, Okot. 1982,
4; se Ensign, Nove. 1982, 5.

W A S E 1 1
Bula Vakavakarau: Vakayagataki
ni iVakavuvuli ni Bula Rawati
Koya kei na Vakavakarau
Na bula yalomatua kei na vakavakarau sa ivakarau ni
bula ka na tara cake na itovo ni bula ka vakalevutaka
na noda tiko vinaka vakayago, vakaveimaliwai,
e lomada, kei na tiko vinaka vakayalo.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ni rau se veiwatini gone, erau a kila o Spencer W. Kimball kei
Camilla, na watina, “ni rau sega ni vutuniyau. Ia e tiko na nodrau
cakacaka kei na nodrau kaukauwa. Erau kila na ivakarau me rau
vakatulewataka kina na nodrau ilavo, me rau bula ena loma ni
veika e rau rawata, ka maroroya eso me baleta na veisiga ni
mataka.“ 1
Erau a bula na veiwatini na Kimball ena gauna dredre ni bula
vakailavo—na iMatai ni iValu Levu (1914–18), na Leqa ni Bula
Vakailavo (1929–39), kei na iKarua ni iValu Levu (1939–45). Ni
sotava mai na veigauna dredre, a qai tinia kina o Peresitedi
Kimball ka vaka, “Na veika au sa raica e mataqu e vakavuna na
noqu rere niu sega ni cakava na veika e dodonu meu cakava meu
taqomaki au kina mai na veigauna ca.” 2
E okati ena veika e raica na dredre era sotava na tani: “Ena
noqu gauna taucoko ni bula me tekivu mai na noqu gauna ni
gone au sa dau rogoci ira tiko na Veitacini iliuliu ena nodra
tukuna, ‘lako tani mai na bula dinau.’ Au a cakacaka tu me vica
na yabaki ena baqe kau sa raica na vanua rerevaki era yacova eso
na tamata me baleta ni ra a sega ni rogoca na ivakasala bibi o ya.”
Me ikuri ni nona cakacaka ena baqe, sa dau qarava tiko o
Spencer na ivola ni akaude ni so na sitoa ena nodratou koro. “E
133

WASE 11
“Me da vakatovotovotaka na vakavakarau ni tamata
yadua kei na matavuvale ena noda bula e veisiga.”
134

135
WASE 11
dua na ka vakidacala ki na noqu bula na noqu raica ena ivola na
nodra akaude e vuqa na tamata ena itikotiko au kila. Au kilai ira.
Au kila vakacaca na ilavo era dau rawata, au qai raica na nodra
dau vakasabusabutaka. Ena dua tale na kena vosa, au raica na
nodra volia ‘vakadinau’ na nodra isulu, na nodra ivava, kei na
veika kece e tu vei ira.
“Kau raica ni noqu itavi meu cakava na nodra ivola ni sausaumi
ena mua ni vula. E vuqa vei ira era sega ni rawa ni sauma ena
mua ni vula. Era sega mada ga ni rawa ni sauma na sausaumi e
vakarautaki vei ira. Ia me vaka niu susu cake ena dua na vuvale
ka dau qarauna vakavinaka na kena ilavo, au sega ni vakasamataka
rawa kina. Au rawa ni vakasamataka ni volia vakadinau e dua
na nona vale se na nona volia vakadinau na nona motoka. Ia au
sega ga ni kila se rawa vakacava vua e dua me dara tiko na isulu
e sega ni taukena. Se kania na kakana era volia vakadinau.’ ” 3
Ena nona ivakavuvuli e vosa kina o Peresitedi Kimball sega
walega ena veika me baleta na ilavo ia ena veika talega me baleta
na bula vakavakarau, me vaka na itavi ni tamata yadua, na cakacaka,
na caka kei na maroroi kakana e vale. E kaya kina: “Me da
sa vakatovotovotaka na vakavakarau ni tamata yadua kei na matavuvale
ena noda bula e veisiga. ‘Kevaka dou sa vakarau vakavinaka
tu dou na sega sara ni rere’ (V&V 38:30).” 4
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Sa noda dui icolacola sara ga na noda tiko
vinaka vakaveimaliwai, ni lomada, vakayalo,
vakayago, ka vakakina vakailavo.
Sa vakaroti na Lotu mai vua na Turaga me bula rawati koya ka
tu vakaikoya. (Raica V&V 78:13–14.)
Na itavi ni nona tiko vinaka vakaveimaliwai, ni lomana, vakayalo,
vakayago, se vakailavo na tamata yadua sa vakatautaki taumada
vua, qai tarava na nona matavuvale, qai ikatolu na Lotu
kevaka e lewenilotu yalodina.
E sega ni dua na Yalododonu Edaidai dina, ni tu vakavinaka tu
na yagona kei na nona vakasama, ena vakacolata na itavi me
baleta na tiko vinaka ni nona matavuvale ki vua tale e dua. Ena

WASE 11
veigauna kece e rawa tiko kina vua, ena ruku ni nona veivakauqeti
na Turaga kei na nona cakacaka o koya vakataki koya, ena
vakarautaka kina vua kei na nona matavuvale na veika vakayalo
kei na veika vakayago e gadrevi ena bula. (Raica 1 Timoci 5:8.) 5
Ni da lako ka sotavi ira na tamata ena veiyasai vuravura kece
sara, eda raica kina na gagadre levu ni veika vakayago vei ira na
noda. Ia ni da gadreva me da vukei ira, eda raica na kena bibi ni
nodra vulica na lesoni levu oqo: Na rawa ka cecere duadua ni
bula vakayalo ena yaco mai ena noda vakamalumalumutaka na
yagoda. Eda na tara cake na itovo ni bula ena noda vakayaloqaqataki
ira na tamata me ra sasagataka na veika era gadreva. 6
E sega ni dua na vuku, iulubale, se na nomu via vakadonui iko
me na veisautaka na gagadre bibi ni bula rawati koya. E vakakina
baleta:
“Ia na dina sa tu vakaikoya ga ena itagede sa biuti koya kina na
Kalou, . . . me vaka na vuku; kevaka e sega, sa sega na bula.”
(V&V 93:30.) Sa kaya na Turaga ni sa koto kina na “galala vua na
tamata” (raica V&V 93:31), ka sa lako vata mai kei na galala oqori
na itavi me baleti keda. Na galala oqori sa rawa kina ni da laveti
cake kina ki na lagilagi se da lutu sobu ki na cudruvi. Me da bula
rawati keda vakailawalawa se vakatamata yadua. Oqori na noda
isolisoli ka noda icolacola. 7
Eda sa vakabibitaka sara vakalevu na noda vakarautaki keda
vinaka vakatamata yadua se vakamatavuvale. Au nuitaka ni da sa
muria tiko vakavinaka na idusidusi oqo na lewe ni Lotu yadua.
Au nuitaka talega ni da sa kila ka vakaraitaka tiko na yasana
vinaka ka sega ena yasana ca. Au taleitaka na nodra vakavuvulitaka
na iSoqosoqo ni Veivukei na vakavakarau vakavinaka ni
tamata yadua kei na matavuvale me “bula vakavakarau.” Oqori na
lewai vakamatau ni veika e tu vei keda, na tuvai vakayalomatua
ni veika vakailavo, na vakarautaki ni veika taucoko me baleta na
noda bula yadua, kei na vakarautaki ni veika e ganita na vuli kei
na vakatorocaketaki ni cakacaka, me dau kauwaitaki na buli kei
na maroroi [kakana] e vale ka vakakina na vakatorocaketaki ni
noda rawa ni vakalesuya mai vakatotolo na noda vakasama. 8
136

Eda sa vakasalataki me da vakaitavi
ena buli kei na maroroi kakana e vale.
137
WASE 11
Sa vakauqeti keda na Turaga me da mamaroroi me baleta na
veisiga ca, vakavakarau ki na veigauna dredre, ka biuta vakatikitiki
me baleta na leqa vakasauri, na ivakarau ni kakana taumada
me rauta e dua na yabaki me rawa kina ni yaco mai na waluvu,
na uneune, na dausiga, na cagilaba, na cava ni bula, me na rawa
ni bula tiko kina na noda matavuvale ena veigauna dredre. 9
Keimami sa vakauqeti kemuni kina mo ni tea na kakana kece
o ni rawa ni tea ena nomuni qele. Na loga ni beri, na vaini, vunikau
vuata—teivaka kevaka e veidonui kei na draki ni nomuni
vanua. Tea na kakana draudrau ka kana kina mai na nomuni iteitei.
O ira sara mada ga era vakaitikotiko ena vale saumi vakavula
e rawa ni ra tea vakalalai na kakana ena vokete kei na kisi ni teitei.
Vulica na veiwalewale vivinaka ni kena rawati na kemuni
kakana. Cakava na nomu iteitei me savasava, rairai totoka ka vuavuaivinaka.
Kevaka era tiko na gone ena nomu vale, vakaitavitaki
ira ena cakacaka oqo ka solia na nodra ilesilesi. 10
Au nuitaka ni da sa kila tiko, ni tiko na noda iteitei . . . sa dau
yaga sara vakalevu ena kena vakalailaitaki na isau ni kakana, ka
rawa talega mai kina na vuanikau kei na draunikau kana vinaka
ka bulabula, e levu cake tale na ka. O cei e kila na yaga ni veitalanoa
erau vakayacora o goneyalewa vata kei Tamana ena
nodrau wereca se vakasuasuataka tiko na iteitei? Eda na kalasitaka
rawa vakacava na veika vinaka e basika mai ena lesoni kilai
ni teitei, cukicuki, kei na lawa tawamudu ni tatamusuki? Eda na
vakarautaka rawa vakacava na duavata ni matavuvale kei na veitokoni
ka na sala vata mai kei na tawaikavataki kakana? Io, eda
sa maroroya tiko na ivurevure ni veika eso, ia na ka vinaka levu
cake e koto ena lesoni me baleta na bula eda na vulica ni da
bula vakavakarau.
Eda sa vakayaloqaqataka na veimatavuvale me sa tu vakarau e
vale na ivakarau kakana ni yabaki oqo; ka da sa tukuna ka tukuna
ka baci tukuna tale ka taleva se baci taleva tale na ivolanikalou ni
Turaga ka kaya kina ko Koya, “Ia ka vakaevei ni dou sa vakatokai
au me Turaga, Turaga, ka sega ni cakava na ka kau sa kaya?” [Luke

WASE 11
6:46.] Sa vakaevei na kena tawayaga ni ra cakacakataka na nodra
sa vakasinaiti tu vakayalo, me vaka era tukuna, ka kacivi koya ena
veiyacana bibi, ia era sega ga ni cakava na veika e kaya. 12
Ni da sa vutuniyau cake ka vuce cake na noda ivola ni baqe, sa
na basika na yalodei, ka so na gauna eda sa nanuma ni da sega
ni gadreva na ivakarau kakana me vaka era vakatura tiko mai na
Veitacini iliuliu. . . . Sa dodonu me da nanuma tiko ni na rawa ni
veisau na veika eda sotava ka na taleitaki sara vei keda se vei ira
na tani na ivakarau kakana taumada ni dua na yabaki. O koya ena
vinaka kina vei keda kevaka eda rogoca ka muria na veika e
tukuni vei keda. 13
E dodonu me da cakacakataka na veika eda ciqoma.
Ena veiyasa kece sara ni noda bula, au vakabauta ni o ira na
tagane e dodonu me ra dui vukei ira ga vakataki ira. Sa dodonu
me ra siviyara ka teitei me ra cukicuki ka tatamusuki ka kakua ni
namaka me na kauta mai na kedra madrai na nodra vakabauta. 14
Na cakacaka e dua na ka e gadrevi ena bula vakayalo ka vakatalega
kina ni gadrevi ena bula vakailavo. 15
Na cakacaka e kauta mai na marau, na dokai keda vakaikeda,
kei na sautu. Sa idewadewa ni rawa ka kecega; e veibasai ni vakawelewele.
Eda sa vakaroti me da cakacaka. (Raica na iVakatekivu
3:19.) Na kena segati me rawati na tiko vinaka vakayago, vakaveimaliwai,
ka vakayalo ena ilavo soli wale ni vakaloloma sa
voroki kina na ivakaro vakalou me da cakacakataka na veika eda
ciqoma. 16
Ena sega ni rawa ni dau talevi tiko vakawasoma vei keda ni veivuke
vakawelefea ni Lotu e ka vakayalo ka na vuca yani na kena
wakatu kevaka eda vakatara me curu yani ki na noda cakacaka ni
Veiqaravi Vakawelefea na vakasama ni ilavo soli wale. Na tamata
kece e vukei e rawa ni cakava e dua na ka. Me da muria na kena
ivakarau ena Lotu ena vuku ni tikina oqo ka raica me ra soli ira
mai o ira kece era ciqoma. Me da qaqarauni sara eke ena kena
ciqomi eso na veika vakavuravura me vakaisosomitaka na ituvatuva
ni nodra kauwaitaki na nona dravudravua ena veika oqo, na
nona sala vakataki koya na Turaga. 17
138

139
WASE 11
“ Na cakacaka e kauta mai na marau, na dokai keda vakaikeda, kei na sautu.
Sa idewadewa ni rawa ka kecega; e veibasai ni vakawelewele.”
Na nona sala na Turaga e tara cake na rokovi koya vakaikoya
ka vakatorocaketaka ka vakabula na nona rokovi na tamata
yadua, ia na sala ni vuravura e tabaka sobu na nona rai e dua me
baleti koya ka vakavuna na rarawa bibi.
Na nona sala na Turaga ena vakavuna na nona kusarawa e dua
ena nona segata me rawati koya tale ena bula vakailavo, e dina
beka ni na gadreva ena so na gauna, ena vuku ni veika eso e
sotava, na veivuke. Na sala ni vuravura ena vakatitobutaka cake
na nona vakararavi e dua ena parokaramu ni welefea ka na vakavuna
me gadreva tikoga vakalevu ka sega ni vakauqeti koya me
sasaga lesu tale me rawati koya ga vakailavo.
Na sala ni Turaga ena vukei ira na noda lewenilotu me ra
rawata e dua na nodra ivakadinadina vakataki ira me baleta na
kosipeli ni cakacaka. Ni sa ka bibi ki na bula marau vakatamata
na cakacaka ka vakakina na kena vuavuaivinaka. Na sala ni vuravura,
e vakabibitaka cake na noda vagalalataki kei na kena levei
na cakacaka. 18

WASE 11
E dodonu me da cakacaka. Na tagane na marama kei na gone
vakayadua e dodonu me cakacaka. O ira sara mada ga na gonelalai
e dodonu me ra vulica me ra veiwasei, me ra veivuke ena
kena qaravi na cakacaka ni vale kei na tautuba, me ra teitei, me
ra tea na vunikau, me ra tau vuanikau, ka cakava na veika kecega
e dodonu me caka, baleta ni oqori ena vakaukauwataka na itovo
vinaka ni bula ka na tara cake na nodra vakabauta kei na nodra
itovo ni bula.
Keimami vinakati kemuni na itubutubu mo ni vakavuna eso na
cakacaka vei ira na luvemuni. Dau cikevi ira me ra vulica na nodra
lesoni mai koronivuli. Kakua ni laiva me ra dau qito tikoga ena veigauna.
Ena dua na gauna ni qito, ena dua na gauna ni cakacaka,
ka dua na gauna ni vuli lesoni. Raica me ra tubu cake na luvemu
ena kena ivakarau o kila ni dodonu me ra tubu cake kina. 19
Na cakacaka e dodonu me ivakavuvuli liu ena nodra bula na
noda lewe ni Lotu. (Raica V&V 42:42; 75:29; 68:30–32; 56:17.) 20
E rawa ni yaco me da rawati keda vakailavo
ena noda mamaroroi, levea na dinau,
ka bula ena loma ni veika eda rawata.
O sa vakarau tu beka ka taqomaki me baleta na mate, na tauvimate
balavu ka dredre ni oti, na tauvimate ka sega ni rawa ni
cakacaka tale kina o koya e dau rawata mai na ilavo? E vakacava
na balavu ni nomu rawa ni toso tiko mai na gauna sa muduki
kina na kemu isau? Na cava na nomu isasabai? E vakacava na
balavu ni nomu rawa ni sauma tiko na nomu sausaumi ni vale,
motoka, iyaya ni cakacaka, iyaya livaliva? . . .
Na imatai ni kena isau sai koya: Eda na sega ni rawata. Sa
voleka mada ga ni da sega ni rawa ni sauma kece na veika eda
gadreva mai na keda isau ena dua na vula. . . . kevaka sa voleka
ni o sega ni rawata ni sa tubu cake tikoga na kemu isau, o cakacaka
vinaka, o bulabula vinaka tu, dau gugumatua, o se gone,
ena qai rawa vakacava mo sotava na veika sega ni namaki ni cakacaka,
na tauvimate kei na veileqa tale eso eda sega ni dau
vaqara? 21
140

141
WASE 11
Mo kakua ni vakayagataka kece na veika o rawata. E dodonu
me maroroi toka eso na ilavo me baleta na kaulotu kei na nodra
vuli na luvemu. E rawa ni ra vakaitavitaki talega o ira ka taura eso
na cakacaka lalai e rawa ni ra veivuke kina ena ilavo oqo, ena
nodra sega ni vakayagataka na veika lalai oqori era sa veivuke
tiko kina ena mamaroroi me baleta na inaki cecere oqo. E rawa
ni kena ibalebale beka ni ra sa na vakuwai ira ena vuqa na ka era
dau vinakata na itubutubu ni gauna oqo, ia ni mataka sa na yaco
mai na tatamusuki. 22
Levea na dinau. . . . Nikua na veika kecega sa vaka e gole tikoga
ki na dinau. “Taura na nomu kadi ni dinau, ka volia vakadinau na
veika kece ”: o sa vakauqeti mo vakayacora. Ia na ka dina ni da
sega ni gadreva me da vakayacora me da bula kina. 23
Eda vakataroga se cava era na cakava o ira na noda era sa vakayagataka
tiko na nodra veika kece kei na vuqa tale. Kevaka ena
yaco me vakalailaitaki na cakacaka kei na ilavo e rawa mai, sa na
qai vakacava? O bula tiko beka ena veika e sivia na veika o rawata?
O dinautaka tu beka na veika o na sega ni rawa ni sauma lesu
kevaka ena yaco mai na veigauna ca? Sa vakarau tu beka na itatarovi
ni leqa me tarova na leqa vakasauri? 24
Tuvatuva ka cakacaka ena kena ivakarau ka na vakatarai kina vei
iko mo marau kevaka sara mada ga e sega tu na veika e dau tu ena
veigauna vinaka. Bula ena loma ni veika o rawata ka kakua ni
sivia. . . . Volia vakavuku ena qaqarauni na veika o gadreva. Segata
mo maroroya e dua na tiki ni ka o rawata. Kakua ni taura cala na
veika e vuqa e vinakati me ka e gadrevi. 25
Me da vulica vakatamata yadua, vakamatavuvale, ka vakakina
vakatabanalevu kei na iteki me da bula ena loma ni veika eda
rawata. E koto ena loma ni ivakavuvuli oqo na kaukauwa kei na
veivakabulai. E dua e kaya ni da na vutuniyau ni da sa biuta tani
na veika e rawa ni da biuta tani. Me vaka ni da matavuvale ka
vakakina ni da dua na Lotu, e rawa ka dodonu me da vakarautaka
na veika e gadrevi dina sara me baleti ira na noda, ia me da
qarauna me kakua ni ulabaleti na veika dina e gadrevi se na inaki
e sega ni semati vakadodonu ki na welefea ni noda matavuvale
kei na itavi taumada ni Lotu. 26

WASE 11
Na vakavakarau e dua na ivakarau
ni bula ka kauta mai na kena icocovi.
Na vakavakarau ni segati ena kena ivakarau dodonu, e ivakarau
ni bula, ka sega ni dua na parokaramu uasivi, me yaco mai
vakasauri. 27
E rawa ni da goleva na tiki kece sara ni vakavakarau vakatamata
yadua kei na matavuvale, e sega ni semati ki na veivakarusai
se na leqa vakasauri, ia ni da vakabulabulataka e dua na
ivakarau ni bula ka na vakaicocovitaki koya ena veisiga yadua.
Me da cakava na veika oqo me baleta ni ra dodonu, baleta ni
ra veivakamamautaki, ka vakakina me baleta ni da talairawarawa
ki na ivakasala ni Turaga. Ena yalo oqori eda sa na vakarau tu
kina ki na veika e dau yaco, ka na vakasaututaki keda ka vakacegui
keda na Turaga. E dina ni na yaco mai na veigauna dredre—
ni sa tukuna tu na Turaga—ka, io, na iteki kei Saioni era
“idrodro, ka nodra ivakaruru mai na cava.” (V&V 115:6.) Ia
kevaka eda bula vakayalomatua ka vavakarau, eda na taqomaki
vakavinaka me vaka ena qeteqete ni ligana. 28
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke
• Kevaka e semati na noda bula ki na matavuvale, o ira na itokani,
na Lotu, kei na itikotiko, na cava o ni nanuma e kena ibalebale
me da bula rawati keda ka tu vakataki keda? (raica na
tabana 135–36.)
• E vakavuvulitaka o Peresitedi Kimball ni “tiko vinaka vakaveimaliwai,
vakavakasama, vakayalo, vakayago [ka] vakailavo era
tiki ni bula vakavakarau (tabana e 135). Na sala cava e semati
kina na tiko vinaka vakayalo ki na veitikina tale eso?
• Ni o ni vulica na iwasewase ka tekivu ena tabana e 136, vakasamataka
na vinaka ni nomuni sa vakarautaki kemuni tu me
baleta na “cava ni bula.” Na sala cava e rawa ni da vakarautaki
vakavinaka cake kina?
142

143
WASE 11
• Na veika yaga cava tale e rawa ni kauta mai e dua na iteitei ki
na matavuvale ka sivia na kena rawati mai kina na kakana?
(Raica na tabana e 136.)
• E kaya o Peresitedi Kimball ni “cakacaka e dua na ka e gadrevi
vakayalo” (tabana e 136). Na veika yaga vakayalo cava soti o ni
sa sotava ena cakacaka? Na sala cava beka e rawa ni da vukei
ira kina na luveda me ra vulica na bibi ni cakacaka?
• Na cava na nomuni nanuma e kedrau duidui na veika e vinakati
kei na veika e gadrevi? Na ivakarau ni bula cava beka ena
rawa ni vukei keda ena noda lewa vakamatau na veika eda dau
vinakata? (Ena ivakaraitaki eso, raica na tabana e 140–41 kei na
italanoa ena tabana e 133–35.) Na cava beka na kena vinaka
me da tuvailavo? Na veivuke cava e tu me vukei keda ena noda
tuva na veika e tu vei keda?
• Wilika na iwasewase ka tekivu ena tabana e “00”[121]. Na sala
cava beka a kauta mai kina na icovi ki na noda bula e veisiga
na vakavakarau?
iVolanikalou Veiwekani: iVakatekivu 41:14–57; 2 Nifai 5:17;
V&V 29:8–11
iVakamacala
1. Edward L. Kimball kei Andrew E.
Kimball Jr., Spencer W. Kimball
(1977), 99.
2. The Teachings of Spencer W. Kimball,
tabaka o Edward L. Kimball (1982),
372.
3. Ena Conference Report, Epe. 1975,
166–67.
4. Ena Conference Report, Okot. 1978,
114; se Ensign, Nove. 1978, 75.
5. Ena Conference Report, Okot. 1977,
124; se Ensign, Nove. 1977, 77–78.
6. Ena Conference Report, Okot. 1977,
123; se Ensign, Nove. 1977, 77.
7. Ena Conference Report, Epe. 1978,
120; se Ensign, Me 1978, 79.
8. Ena Conference Report, Okot. 1977,
125; se Ensign, Nove. 1977, 78.
9. The Teachings of Spencer W. Kimball,
374.
10. Ena Conference Report, Epe. 1976,
170–71; se Ensign, Me 1976, 124.
11. Ena Conference Report, Okot. 1977,
125; se Ensign, Nove. 1977, 78.
12. Ena Conference Report, Epe. 1976,
171; se Ensign, Me 1976, 125.
13. Ena Conference Report, Epe. 1976,
170; se Ensign, Me 1976, 124.
14. The Teachings of Spencer W. Kimball,
370.
15. Ena Conference Report, Epe. 1981,
107; se Ensign, Me 1981, 80.
16. Ena Conference Report, Okot. 1977,
124; se Ensign, Nove. 1977, 77.
17. Ena Conference Report, Epe. 1978,
119–20; se Ensign, Me 1978, 79.
18. Ena Conference Report, Apr. 1976,
172; se Ensign, Me 1976, 125.
19. The Teachings of Spencer W. Kimball,
360–61.
20. Ena Conference Report, Okot. 1977,
124; se Ensign, Nove. 1977, 77.
21. The Teachings of Spencer W. Kimball,
372.

WASE 11
22. The Teachings of Spencer W. Kimball,
371–72.
23. Ena Conference Report, Epe. 1976,
171; se Ensign, Me 1976, 125.
24. Ena Conference Report, Okot. 1974,
7; se Ensign, Nove. 1974, 7.
25. Ena Conference Report, Epe. 1981,
107, 108; se Ensign, Me 1981, 80.
144
26. Ena Conference Report, Epe. 1981,
63; se Ensign, Me 1981, 46.
27. Nodra bose na mata ni yasana, Sepi.
30, 1976, Vale ni iTukutuku Makawa
ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu
Edaidai, 8.
28. Ena Conference Report, Okoto.
1977, 125–26; se Ensign, Nove.
1977, 78.

W A S E 1 2
Na Yalodina
Me da dau yalodina vakalevu—o ya na ivakarau
ni bula ka da dau vakacerecerea vei ira na tani.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ni se bera na nona mai kacivi me iApositolo, e a dua ka dau
qacoya sara vakalevu na bisinisi kei na bula raraba e Arizona o
Spencer W. Kimball. E a taukena vata kei ira e vica tale e dua na
bisinisi ni inisua kei na volitaki vale ka dau vakaitavi ena veiqaravi
ena veisoqosoqo ena nona vanua kei na veivanua tani. Ena veika
kece oqo, e dau kilai kina o koya me baleta na nona dau yalododonu
ka yalodina. E vaka oqo na ka e a volai me baleti koya: “Sa
ivakarau tu ni yaloi Spencer W. Kimball na ka era dau divi koya
kina e vuqa sa ikoya na yalodina. . . .E a turaga dau dina, dau vakayacora
vakadodonu ena yalodina na ka e yalataka.” 1
E a vakarau tu ni nona bula me tekivu sara mai ena gauna e a se
cauravou kina na yalodina, me vaka ena dua na ivakaraitaki oqo:
“Ni nona a vakamasuti iratou na nona ilawalawa ena nona kaya,
“Eratou a kerea o Spencer kei iratou e so tale na cauravou e dua
na ose kei na qiqidreti makawa me ratou vakayagataka ena nodra
a lako vakagade na nodratou kalasi ni vakadidike. E a ramusu na
sivirigi ena gaunisala sukusukura. Ena siga ka tarava e a vakamacalataka
vei iratou na nona ilawalawa o Spencer, ‘Me datou solevaka
na ilavo me saumi kina na sivirigi sa ramusu,’ ia e a sega ni
dua e via veivuke. E a vakamasuti iratou, ka kaya, ‘Ena saumi na
sivirigi oya, kevaka sara mada ga meu na vakayacora duadua ga.” 2
E a dusimaka na ivakaraitaki nei Peresitedi Kimball oqo ko
Peresitedi Marion G. Romney, iKarua ni Daunivakasala ena
Mataveiliutaki Taumada ena nona a vosa ena soqoni raraba ni
matabete ena Okotova ni 1974: “Ena loma ni veiyabaki sa sivi
yani e a dua o koya na ivakaraitaki vinaka ni yalodina. E sega ni
145

WASE 12
O Taniela, “e dua na kaivesu ka bobula ia e a parofita ni Kalou talega,
ka sa tu vakarau me mate ena vuku ni nona vakabauta.
Sa bau vakacerecerei oti li vakalevu cake na yalodina me vakaoqo?
146

147
WASE 12
dua me na vakabekataka ni na vakayacora o koya na veivakabauti
ka vakataqara vua na Turaga, e dina ga ni voleka me vakayalia
kina na nona bula ena so na gauna. ... sa vakacava na kena lagilagi,
kemuni na matabete, kevaka me a noda ivakarau kece na
yalodina nei Peresitedi Kimball.” 3
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Na yalodina sa yavu taumada ni ivakarau vinaka.
Na yalodina (na noda segata kei na noda rawata me da bulataka
na ka eda vakabauta kei na noda yalayala) sa ikoya e dua na
yavu ivakadei ni ivakarau vinaka, o koya gona ke sega na ivakarau
vinaka sa sega sara ni rawa kina vua e dua me nuitaka me
marautaka na iserau ni Kalou eke se ena veitawamudu. 4
Na yalodina sa ikoya e dua na itutu se na ivakarau ni taucoko,
sega ni tatawasewase, se musuki rawa. E taucoko ka sega ni caca
rawarawa. Sa ikoya na savasava kei na qaqaco vinaka. Sa ikoya na
dina savasava kei na dina titobu. Sa ikoya na yaloqaqa, na ivakarau
vinaka vakatamata ka sega ni wiliki rawa. Sa ikoya na dina,
yalodina, kei na bula dodonu. Kauti ira tani oqo sa na qai tu ga
e dua na qana lala. . . .
Na yalodina yadua se vakailawalawa e sega ni tarogi kina, “Na
cava era na nanuma me baleti au kei na noqu ivakarau o ira na
tani?” ia, “Na cava au nanuma me baleti au keu na vakayacora
oqo se sega ni vakayacora rawa oya?” E dodonu li? E dina beka?
Ena vakadonuya li na Qasenivuli?. . . .
Na yalodina ena kauta mai vua e dua na vakacegu ni yalo, na
vakadeitaki ni inaki, kei na yalodei ena vakayacori ni ka. Na lailai
ni ka oqo e kauta mai na kena veibasai: duiyaloyalo, rere, rarawa,
kei na vakatitiqa. 5
E na via vinaka sara kevaka me da dau digova vakawasoma na
veiruku ni ibe kei na veitutu ni noda bula me da raica de mani
tiko kina e so na miramira ni dauveidabui kei na kena vatukai ca
se na cala. Se rawa beka ni vunitaki tiko ena iubi ni vakaiulubale
kei na vakabekataki ni so na ivalavala ca kei na cakacaka tawa
dodonu. Eso tu beka na viritalawalawa ena doka kei na tutu ka
da nanuma ni na sega ni laurai? Eda tovolea tiko li me da vunia

WASE 12
na veika lalai sega na betena kei na veika lalai dau vakalomavinakataki
keda ka da qai dau vakasamataka ni ra sega soti ni bibi
se dua soti na ka na kedra isau? Eso beka na tiki ni noda vakasama
kei na ivakarau kei na ivalavala eda se dau via vunitaka
tikoga mai vei ira ka da dau dokai ira vakalevu? 6
Eda vakaraitaka na yalodina ena noda maroroya
ena yalovakarokoroko na noda veiyalayalati.
Ena gauna eda vakayacora kina e dua na veiyalayalati se veidinadinati
vata kei koya na Kalou, e dodomu me da maroroya veitalia
ga se cava na kena isau. Me da kakua ni vakataki koya na
gonevuli ka vakadonuya me muria e so na ivakarau tudei ka qai
mai vakaraica toka yani se vakacava na balavu ni gauna e rawa ni
bula voli kina ena nona lasutaki koya voli vakaikoya ni oti na
nona voroka na nona yalayala. Me da kakua ni vakataki koya na
daukaulotu ka vakadonuya me qarava na Turaga me rua na
yabaki, ka qai mai vakaotia toka ga yani na nona gauna ena
vucesa kei na veivakabekataki. Me da kakua ni vakataki koya na
lewe ni Lotu ka dau vakaivotavota ena sakaramede ena mataka ka
qai dau vakacacana na Siga ni Vakacecegu ena yakavi. 7
Ni da taura vakamamada na noda veiyalayalati, eda sa vakamavoataka
tiko vakaikeda na noda tawamudu. . . . E ka rawarawa na
noda vakadonui keda vakaikeda ka dau veitemaki na vakabekataki
ni noda ivalavala ca, ia e vakamacalataka na Turaga ena ivakatakila
ni gauna oqo ni “kevaka eda ubia na noda ivalavala ca se
me da qaciqacia, dokadoka . . . sa na tasogo ko lomalagi; a sa
rarawa na Yalo ni Turaga; ia . . . sa tu taudua ga; a sa caqeta na
mata ni moto” (V&V 121:37–38).
Sa dina sara, ni rawa me da digidigi; e vakatau vei keda na
noda bula galala, ia ena sega ni rawa me da drovaka na isau ni
noda digidigi. O koya gona ke tiko e dua na luluqa ena dina ni
yaloda, sa ikoya oqori na vanua ena vakabitaka kina na tevoro na
nona ravuravu. 8
Na veiyalayalati e da vakayacora vata kei koya na Kalou e okati
kina na veiyalayala me vakayacori, sega walega ni ka me ra kua ni
vakayacori, me vakayacori na veika dodonu ka vakakina na levei ni
veika ca. O ira na luvei Isireli era a vakayacora na veiyalayalati
148

149
WASE 12
“Na veiyalayalati e da vakayacora vata kei koya na Kalou e okati kina
na veiyalayala me vakayacori, sega walega ni ka me ra kua ni vakayacori,
me vakayacori na veika dodonu ka vakakina na levei ni veika ca.
vakaoqo mai vei Mosese, ka tukuni kina, “A ka kecega sa kaya ko
Jiova keimami na cakava”(Lako Yaki 19:8, vakuri ena vosa kala),
e voleka ni bera tale na nona vakanadaku o Mosese ena nodra sa
voroka na nodra yalayala ena cakacala. Ena wai ni veipapitaisotaki
eda vakayacora vakakina, ka da qai dau taleva tiko ena cakacaka
tabu vakalotu ni sakaramede. Na kedra sega ni rokovi na veiyalayala
oqo, na sega ni veiqaravi se ciqomi ni itavi kei na kedra vakayacori
ga me rawa, sa ivalavala ca ni sega ni vakayacori ni ka ka
dodonu me vakayacori. . . .
O ira na lewe ni Matabete i Melikiseteki kei ira era sa ciqoma na
nodra edaumeni ni valetabu era sa tomana tiko na kena ni vakayacori
eso na yalayala yaga sara me cakacakataki kina na dina. E a
vakamacalataka na veiyalayala ni duavata ni Tamada kei ira na lewe
ni matabete me “bubului kei na veiyalayalati” [V&V 84:39.] . . . Sa
yaco me voroka na veiyalayalati ni matabete o koya yadua sa talaidredre
ki na ivunau—kevaka talega sa sega ni vakayacora na nona

WASE 12
itavi. Sa ikoya gona, na nomu vakasavuliga walega o sa na
voroka tiko kina na veiyalayalati. 9
Vakayacora na veika o ni yalataka. Tomana tiko na nomuni
yalodina. Vakayacora tiko na nomuni veiyalayalati. Solia vua na
Turaga ena yabaki oqo kei na veiyabaki kece na ivakatagedegede
duadua e cake ni nomuni yalodina kei na ivakaraitaki duadua e
cake ni nomuni vakabauta. Vakayacora ena “vakarokoroko” ka ko
ni na qai vakakalougatataki ena gauna oqo ka tawamudu. 10
Kevaka eda sega ni yalodina, eda sa vakaisini keda tikoga.
E voleka ni veivalavala ni ilawaki kece era vu ka buroro mai na
veidabui ni lomada sai ira eda vakatoka me ra vakavinakataki
keda ga me iubi ni ivalavala ca. Sa ikoya na imatai, ka vatukai ca
duadua ni veivakaisini. Eda sa vakaisini keda tikoga. 11
Na vakadonui keda vakaikeda e meca ni veivutuni. E dau
tomana tikoga na Yalo ni Kalou vei ira na yalodina, me veivakaukauwataki,
veivuke ka veivakabulai, ia sa dau vakagauna na
mudu ni nona veileti tiko kei ira na tamata ka ra dau vakaiulubale
ena nodra caka cala. 12
Ea kaya na noda Dauveibuli ena itukutuku ceuti mai Saineai
“Mo kakua ni butako;” [Lako Yani 20:15] sa yaco me tokaruataki
ena yavu ni Veivakalesuimai, “Mo kakua ni butako.” (V&V 59:6.)
Ena valenivolavola raraba ka vakakina ena bula yadudua, e
vadugu tikoga na vosa ni Turaga: “Mo kakua ni butako; ... ia mo
kakua ni kitaka e dua na ka vakaoqori.” (V&V 59:6.)
Eda vakaiulubale ena veimataqali cakacaka vakailawaki, okati
kina na butako ena sitoa, sai koya e dua na ka lolovira ka sega ni
veinanumi ka ra dau vakayacora e milioni ka ra vakatokai ira me
ra tamata vakaturaga, ka ivakarau kilikili.
E levu tale tu ga na veimataqali cakacaka vakailawaki: . . . na
lawakitaki ni veivinakati ka veilomani me rawa kina na ilavo; na
butakoci ni ilavo mai na kena misini se butako ivoli mai vei ira na
taukei ni cakacaka; ena lasutaki ni itukutuku ni ilavo; . . . ena
tauri ni ilavo musuki ni vakacavacava ka sega ni dodonu me
nomu; se na tauri ni ilavo ni matanitu se kabani ka sega ga ni a
nakiti taumada me saumi lesu; se na vakalasui ni lusi me levei
150

151
WASE 12
kina na saumi ni ka e voli vakadinau (loan); na butakoci ni ilavo
e gaunisala se e vale kei na veiyau talei tale eso; ena butakoci ni
gauna, na kena lailai sobu na gauna ni cakacaka, mai na cakacaka
ka dodonu me vakayacori ka saumi kina ena dua, ena siga
taucoko; ena vodoki ni veitolili ni veitosoyaki raraba ka sega ni
saumi; kei na veisala ni cakacaka vakailawaki ena veivanua
kecega kei na kena veisala kecega. . .
Sa dau vakaiulubaletaki tu ga ni, “ra vakayacora kece tiko na
tamata,” Ena sega ni rawati e dua na itikotiko vinaka, ke sega na
cakacaka vakadodonu, veivakabauti, kei na lewai koya vakaikoya
vinaka. 13
E cakacaka vakailawaki o koya e volia e levu cake na ka mai na ka
e kila ni rawa me sauma. Oqori na cakacaka vakabutako. E dokai ga
vakalailai o koya e sega ni rawa ni sauma dodonu na nona dinau. E
vaka me sega ni taucoko kece na kena dina na iyau e marautaka
tiko e dua mai na nona sausaumi e dua ka dinau tu vua. . . . E sega
ni veibeci na bula vakadinau mai na lecavi ni dinau. 14
Na butakoci ni vica wale na ilavo se ivoli ena vakadravudravuataki
koya e butakoci, ia ena vakalolovirataki koya ka butako
vakalevu cake. 15
Ena dau vakauqeti ira na noda matavuvale vata
kei ira na tani na noda ivakarau ni yalodina.
Na itubutubu ka dau lasutaka na yabaki ni dua na gone me
levea kina na icurucuru ni qase ena vakatasuasua, waqavuka,
sitima ni vanua kei na basi e sa usumaka tiko na vakavulici ni
cakacaka vakailawaki vua na gone. Ena sega ni guilecava na gone
na veilesoni oqo. Eso na itubutubu era vakatarai ira na gone me
ra basuka na lawa ni vakacabote rokete, vakayagataki ni dakai,
siwa kei na vakasasa sega ni vakalaiseni. Era vakatarai na gone me
ra draiva sega ni vakalaiseni se me ra lasutaka na nodra yabaki ni
bula. O ira era dau taura vakailoa na veika lalai ka sega ni vakaraitaka
vakadodonu, me vaka beka na vua ni kau mai na lomanibai
ni dua eratou toka veitikivi, e dua na peni mai na desi, e dua
na pakete drega mai na vata ka rawa ni da taura ga kina na ka,
era sa vakavulici ira lo tiko kina na gone lalai ni sega soti ni dua
na ka na butako kei na cakacaka vakailawaki. 16

WASE 12
O ira na itubutubu ka ra dau “ubia na ka” vei ira na luvedra,
vosoti ira ka sauma na ka era butakoca era calata na gauna talei
ni nodra vakavulici ira, sa yaco me ra vakaleqai ira vakalevu cake
na luvedra. Kevaka e vinakati vua na gone me vakasuka na ilavo
se penikau se vuanikau ka kere veivosoti veiganiti, ena via tarova
na nona daubutako. Ia kevaka ena vakadokadokai ka qoroi koya
me dua na qaqa, se veiwalitaki na nona ilawaki lailai, ena rawa
sara ga kina vua me tomana tikoga na butabutako. 17
E rawa vei ira na itubutubu me ra vakatubura na rokovi ni
nodra iyau na tani ena nodra bula na luvedra ena nodra ivakaraitaki
kei na ivakavuvuli sara ga vakaiira. O ira na itubutubu era
vinakati ira na luvedra me ra dau kere veivosoti ka sauma lesu—
se mani vakarua se vakatolutaka—na ka era taura, voroka, se
vakarusa—o ira na gone vakaoqori era na yaco me ra lewenivanua
dokai ka kauta mai na rogovinaka kei na lagilagi vei ira na
nodra itubutubu. O ira na itubutubu ka ra dau rokova vakaiira na
lawa kei na ivakaro, ka muria kece na lewa, me vaka na kena ivakarau
se me vaka na nodra veivakadonui ga vakaiira se sega, era
ivakarau vinaka ka taqomaki ira na luvedra mai na veilecayaki kei
na vakaduiduile. 18
Keitou vakadreti kemuni mo ni vakavulica na vakarokoroko,
yalodina, kei na yalododonu vei ira na luvemuni. E rawa ni so vei
ira na luveda era sega ni kila na levu ni ivalavala ca e kauta mai
na butako. E sega sara ga ni vakabauti—na levu ni vakacaca,
butako, butako ena ivalavala kaukauwa, kei na butako vuni.
Taqomaki ira na luvemuni mai kina ena ivakavuvuli e veiganiti. 19
Me da tovolea me da dau okata e dua na lesoni ni yalododonu
kei na yalodina ena noda lotu vakamatavuvale. 20
Eda sa na valavata tiko beka kei na so na ivakarau vakaitikotiko
kaukauwa ia sa dodonu me da vakavulici ira na luveda ni ivalavala
ca ena ivalavala ca tikoga. Era vakatarai na gone me ra dau
levea na itotogi kei na qito ca ena gauna ni qito. Na ilawaki oqo
e yaco sara yani ki na koronivuli torocake ena veicakacaka ka
vakakina ki na veibisinisi. Me ikuri ni kena cala, cala vakaidina
sara, e sa dau vakamalumalumutaka sara ga na nodra ivakarau
vakavanua ka vakakina na nodra ivalavala. 21
152

153
WASE 12
Ena neitou vodo sitima ni vanua tiko mai Niu Ioka ki Baltimore
keitou a dabe veibasai e valenikana kei na dua na turaga daunibisinisi
ka kaya, “E sega soti ni dau tau vakaoqo na uca ena Korolevu
o Salt Lake.”
E a vakanamata sara na veivosaki ki na taro koula: “E vakacava
na levu ni ka o kila me baleta na Lotu?”
“E lailai walega na ka au kila me baleta na Lotu,” e a kaya, “ia
au kila e dua vei ira.” E a vakatorocaketaka tiko na veiwasewase e
Niu Ioka. “E dua na noqu daunikonitaraki, e a tomana, “E tamata
yalododonu ka yalodina sara, kau sega ni dau gadreva me veiqatitaka
kei na so tale e dua na cakacaka. E ivakaraitaki ni tamata
vakaturaga. Kevaka me ra vaka tu oqo o ira na Momani, au na via
kila na veika me baleta e dua na lotu ka vakatubura mai na veitamata
vakaturaga vakaoqo.” Keitou biuta tu mai vua e so na ivola
ka talai rau yani na daukaulotu me rau laki vakavulici koya. 22
Na ivolanikalou e vakarautaka na
veivakaraitaki ni yaloqaqa kei na yalodina.
E yaco me cecere na nona dokai Pita e dua ... ena nona laurai
ni duri tu ena matadra na turaganilewa kei na iliuliu ena yaloqaqa
kei kaukauwa, o ira ka rawa me ra vesuki koya,
vakanakuitataki koya se rawa sara mada ga ni ra vakamatei koya.
E vaka me da rogoca sara tu ga na veimalanivosa doudou ena
nona wanonovi ira na kena meca ka kaya: “Sa kilikili kei keitou
me keitou talairawarawa vua na Kalou, me kakua ga vei ira na
tamata.” (Cakacaka 5:29.)
E a raici ira matua na lewevuqa o Pita ka wasea vei ira na nona
ivakadinadina me baleta na Kalou era sa vakota [raica Cakacaka
3:13–15]. . . .
O ira era rogoca na ivakadinadina kei na ivakaro oqo, era lewe
5,000 na tamata era a raica na nona yaloqaqa vakaitamera kei na
yalodina cecere! Ka yaco me ra vakabauta e 5,000 na tamata.
Ni da raica na italanoa kei Taniela, e dua e kaivesu ka bobula, ia
e a parofita ni Kalou talega, ka sa tu vakarau me mate ena vuku ni
nona vakabauta. Sa bau vakacerecerei oti li vakalevu cake na yalodina
me vakaoqo? E a tiki ni bula nei Taniela na kosipeli. ...Ena

WASE 12
vale ni tui, e sega soti ni dau vakalewai, ia e dina ga ni dua na
iliuliu, e sega ni rawa vua me gunuva na mena waini na tui se kania
na bulumakau kei na kakana uro. Na nona lewai koya vakavinaka
kei na taucoko ni nona vakabauta e a kauta mai vua na bula vinaka
kei na vuku kei na kilaka kei na maqosa kei na lomakasa, ka sa
semati koya vinaka vata kei na Tamana mai lomalagi na nona vakabauta,
ka sa dau yaco vua na ivakatakila ena veigauna e gadreva
kina. Na nona vakatakila na tadra ni tui kei na nona vakadewataka
rawa e kauta mai vua na rokovi, kei na vakacerecerei kei na veisolisoli
kei na itutu cecere vakaoqo e levu na tamata e rawa me ra
solia na yalodra me kena ivoli. Ia ena gauna e biu kina vua na digidigi
me kakua ni masu, se me na biu ki na qara ni laione, e a masu
e matanalevu ka bolea na kena itotogi. [Raica Taniela 1–2, 6].
Eda vakananuma sara na nodratou yalodina na tolu na Iperiu,
Setareki, Mesaki, kei Apeti-niko, me vakataki Taniela ena nona
vorati ira na tamata kei ira na iliuliu, me ra dau dina vei ira
vakaira ka tomana tikoga na nodra vakabauta. E a gadrevi vei ira
ena dua na ivakaro mai vua na iliuliu me ra tekiduru ka qarava e
dua na ivakatakarakara koula ka sa vakaduria tu na tui. Me ikuri
ni nodratou na okati me lailai sobu, vakayalia na nodratou itutu,
ka vakacudruya na tui, eratou a bolea na bukawaqa katakata mai
na nodratou cakitaka na nodratou Kalou.
. . . Ena gauna e rorogo mai kina na koneti, na bitu ni ivakatagi,
api kei na so tale na veiyaya ni ivakatagi ena vanua ka sa
vakasinaiti na nodra veivale kei na veigaunisala ena ilawalawa
levu ni tagane kei na yalewa mai vei ira na tekiduru ka qarava na
matakau vakaitamera koula, eratou a sega ni via vakacudruya na
nodratou Kalou dina na lewetolu. Eratou masu vua na Kalou,
ena gauna eratou a cudruvi kina mai vua na tui iliuliu, eratou a
sauma ena yaloqaqa, dina ga ni ratou a sa vakanamata sara tu ga
ki na mate:
“Ke sa vakaoqori, ko koya na neitou Kalou o koya keitou sa
qarava sa rawata me vakabulai keitou mai na lovo ni buka waqa,
ia ena vakabulai keitou mai na ligamuni, na tui.
“Ia ke sega, mo ni kila, koi kemuni na tui, ni keitou sa bese ni
qarava na nomuni kalou, keitou sa bese talega ni vakarokoroko
ki na matakau koula ko ni sa vakaduria.” (Taniela 3:17–18.)
154

Eratou a bolea cake o Setareki, Mesaki, kei Apete-niko
“na bukawaqa katakata ka kakua ga ni cakitaka na nodratou Kalou.”
E a vakabulai iratou mai na bukawaqa na Kalou.
155
WASE 12
Yalodina! Na veiyalayala ni bula tawamudu mai vua na Kalou e
uasivita na veiyalayala ni, cecere, ni logaloga vinaka, kei na tiko
vinaka, ni tamata. O iratou na tamata yaloqaqa ka yalodina oqo
eratou a kaya, “E sega ni dua na ka ke keitou sega ni bula, ia e
dodonu ga me keitou dina kivei keitou vakaikeitou kei na
Kalou.”. . .
E sega tale ni dua na itovo savasava ki na na bula uasivi eda
sasagataka tiko, e tautauvata kei na cecere ni bula dodonu, kei
na yalodina. Me da vakataucokotaka, kakua ni cavuka, savasava,
ka yalodina, me da vakatorocaketaka na ivakarau uasivi ni bula
ka da dau vakacerecerea vei ira na tani. 23

WASE 12
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica lesu na tabana e 145. Na veivalavala ni vakarau ni bula
cava e vakaraitaka na veika e vakila o Spencer ni se gone? Na
veika cava ka tautauvata kina oqo vei keda nikua?
• Vulica na imatai ni va na parakaravu ena tabana e 147, ka
vaqara na veivosa e vakayagataka o Peresitedi Kimball me vakamacalataka
kina na vosa yalodina. Ena gauna cava o ni raica
kina ni kauta mai na “vakacegu ni yalo, na vakadeitaki ni inaki,
kei na yalodei ena vakayacori ni ka” na yalodina? Ena gauna
cava o ni raica kina ni kauta mai na duiyaloyalo, rere, rarawa,
vakatitiqa” na lailai ni yalodina?
• Na cava e so na vakasama me baleta na veiyalayalati ka dau
vakataotaka na nona yalodina e dua? (Me kena ivakaraitaki,
raica na tabana e 147–48.) E rawa vakacava me da vorata na
veivakarau oqo? Taura matua na ivakarau ni yalodina ko ni sa
maroroya tiko kina na nomuni veiyalayalati.
• Na veisala cava eda “vakaisini keda kina vakaikeda” ena gauna
eda sega ni cakacaka kina vakadodonu? (Raica e so na kena
ivakaraitaki ena tabana e 148–49.)
• Raica lesu eso na ivakaraitaki nei Peresitedi Kimball me baleta
nodra tawadodonu na itubutubu ena (tabana e 148–49.)
Vakasamataka na cava ko ni sa cakava tiko me vakavulici kina
na yalodina vei ira na luvemuni.
• Wilika na italanoa ka tekivu tiko ena iotioti ni parakaravu ena
tabana e 151. E sa vakayarayarataki li vakacava eke na nomuni
bula me baleta na nodra yalodina eso?
• Vulica na ikalima ni parakaravu ena tabana e 147. Vakayacora
mada e dua na vakadidike ni veika me baleta na nomuni bula,
me vaka e veivakasalataki kina o Peresitedi Kimball. Tarogi
kemuni ena veitaro e a taroga.
156

157
WASE 12
iVolanikalou Veiwekani: Jope 27:5–6; Vosa Vakaibalebale 20:7;
Alama 53:20–21; V&V 97:8; 136:20, 25–26
iVakamacala
1. Francis M. Gibbons, Spencer W.
Kimball: Resolute Disciple, Prophet
of God (1995), 106.
2. Edward L. Kimball kei Andrew E.
Kimball Jr., The Story of Spencer W.
Kimball: A Short Man, a Long Stride
(1985), 23.
3. Ena Conference Report, Okot. 1974,
103, 106; se Ensign, Nove. 1974, 73,
75.
4. “Give the Lord Your Loyalty,” Ensign,
Maj. 1980, 2.
5. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982), 192.
6. Ena Conference Report, Koniferedi
Vakaiwasewase o Mexico City Mexico
1972, 32.
7. “The Example of Abraham,” Ensign,
June 1975, 6.
8. Ensign, Maj. 1980, 2.
9. The Miracle of Forgiveness (1969),
94–95, 96.
10. “On My Honor,” Ensign, Epe. 1979, 5.
11. Ensign, Epe. 1979, 5.
12. Faith Precedes the Miracle (1972),
234.
13. “A Report and a Challenge,” Ensign,
Nove. 1976, 6.
14. The Teachings of Spencer W. Kimball,
196.
15. The Teachings of Spencer W. Kimball,
198.
16. The Teachings of Spencer W. Kimball,
343.
17. The Miracle of Forgiveness, 50.
18. “Train Up a Child,” Ensign, Epe.
1978, 4.
19. Ena Conference Report, Okot. 1974,
5; se Ensign, Nove. 1974, 5.
20. Ena Conference Report, Koniferedi
Vakaiwasewase ni Temple View Niu
Siladi 1976, 29.
21. “What I Hope You Will Teach My
Grandchildren,” vosa kivei ira na
vakailesilesi ni semineri kei na inisitute,
Brigham Young University, 11 ni
Julai, 1966, Vale ni iTukutuku
Makawa ni Lotu i Jisu Karisito ni
Yalododonu Edaidai. 2.
22. Faith Precedes the Miracle, 240–41.
23. Faith Precedes the Miracle, 244–46,
248.

“E a vakaraitaka o Eparama na “tudei ni vakabauta” ena gauna e a torova
yani kina na vanua o Moraia kei Aisake na luvena ena yalo e voroki”
158

W A S E 1 3
Na Talairawarawa ka Lako Mai
Ena Vakabauta na Kalou
E rawa ni vukei keda na noda vakabauta na Turaga me
da bulataka na ivakaro ena yalorawarawa ka ciqoma
na veivakalougatataki ka na sega ni wiliki rawa.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ena vula o Maji 1972, ena gauna e a Peresitedi Vakatawa tiko
kina ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua o Spencer W.
Kimball, e a sotava tiko kina na leqa bibi ni mate ni uto. Ena
gauna o ya, e a dua tiko vei ira na nona vuniwai o Russell M.
Nelson, ka a qai yaco e muri me dua na lewe ni Kuoramu ni Le
Tinikarua. E a vakananuma lesu o Elder Nelson:
“Ena gauna e sa malumalumu tiko mai kina na uto i Peresitedi
Kimball ka sa vakila tiko ni sa voleka mai ko mate, e a laki tiko
ena dua na koniferedi vata kei ira na iliuliu ena Lotu, na
Mataveiliutaki Taumada. Me vaka ni a gadrevi me vakarautaka e
dua na itukutuku vakavuniwai, e a sureti au kina, vata kei Dr.
Ernest L. Wilkinson, na nona vuniwai yalodina ka kenadau ena
mate ni uto.
“E a tekivuna ena cacavukavuka ni nona icegu o Peresitedi
Kimball, ‘Au sa vakarau mate. Au sa vakila ni sa malumalumu tiko
mai na noqu bula. Ena kena sa toro sobu tiko vakamalua na
noqu bula au vakabauta ni sa via vo walega vei au e rua na vula.
Ena gauna oqo au sa kerea kina na noqu vuniwai me vakaraitaka
na nona rai.’
“E a qai vakadeitaka o Dr. Wilkinson na veika e vakila o
Peresitedi Kimball, e a qai tinia ni sa na sega ni rawa me vakalesui
mai na bula ka sa voleka sara ga mai ko mate.
159

WASE 13
“Me vaka niu kenadau na mate ni uto e a qai kacivi au mai o
Peresitedi Kimball ka taroga, ‘Na cava e rawa ni solia na veisele?’
“Au a qai vakaraitaka ni dua na veisele ena okati kina e rua na
iwasewase. iMatai, ena gadrevi kina na vakaisosomitaki ni dua
na sala ni dra. iKarua, e dua vei rau na sala ni dra bibi ka sa tao
tiko kina na dra e dodonu me sele me vakadrodroya yani na dra
ki na uto.
“E a qai taroga o Peresitedi Harold B. Lee ena Mataveiliutaki
Taumada, e dua na taro bibi, ‘Na cava beka ena ririkotaki e na veiqaravi
vakaoqo?’
“ ‘Au sega ni kila,’ au a sauma lesu yani. ‘Na ririko ni dua ga vei
ira na mataqali veisele vakaoqo e sa vakaibalebale sara ena dua
na turaga yabaki vitusagavulu-kavitu. Ia na kena caka ruarua ena
dua ga ka sa malumalumu tiko na utona ena vakavuna na ririko
cecere sara ka sa na sega kina ni rawa me vakadeitaka na caka ni
veisele. . . .’
“Me vaka ni sa rui oca o Peresitedi Kimball e a qai sauma, ‘Au
sa qase kau sa vakarau tu meu mate,’ e a tarova na vosa o
Peresitedi Lee. E a tucake, vacuka na desi, ka kaya, vata kei na
nona kaukauwa vakaparofita, ‘Spencer, o iko o a sa kacivi! O na
sega ni mate! Mo cakava taucoko na veika e gadrevi mo cakava
mo taqomaki iko kina ka tomana tiko na nomu bula.’
“E a sauma lesu o Peresitedi Kimball, ‘Ia meu sa na sele ga.’
“E a mani vosota na dredre ni veisele o ya ka sega ni baleta ni
sa kena lewa ka nodratou vakanananu na nona daunivakasala
vakavuniwai ni na taqomaki vakavinaka, ia e baleta ga ni a talairawarawa
ki na ivakasala ni Turaga, ka a vakamacalataki mai vei ira
na iliuliu ni Lotu—sega ni kauwaitaki na ririko vakatamata yadua.
“E sa kilai tu vakavinaka na kena icavacava. E a vakalougatataki
me bula mai na veisele ka tarova na nona toro sobu vakamalua
tiko yani.” 1
Ena nona ivakaraitaki kei na nona ivakasala kivei ira na
Yalododonu, e a vakatavulica o Peresitedi Kimball ni da vakalougatataki
ena noda vakaraitaka na noda vakabauta na Kalou ena
noda talairawarawa ki na Nona lewa.
160

iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
E vakayarayarataki keda na vakabauta dina
me da vakayacora na lewa ni Kalou.
161
WASE 13
Na cakacakataki ni vakabauta sa ikoya na kena ciqomi ka sega
ena kena ivakarau tudei me vakadinadinataki, ka qai vakayacori
na kena veicakacaka.“ Sa mate vakakina na vakabauta ni sa takali
na cakacaka” [Jemesa 2:26] ka na sega ni rawa me liutaka e dua
na vakabauta sa mate tu me toso kina ki liu ka veisautaka e dua
na bula se me veiqaravi ena yaloqaqa. Na vakabauta vakaidina e
tosoya ki liu e dua ki na veicakacaka ena kena icakacaka e yaga
me vaka sara ga e kila tu vakaoti. 2
E rawa me marautaka e dua na yaga ni veika veivakurabuitaki
ena vuravura vakayago ka sega ni kila vakavinaka tu na veika e
koto ena ruku ni veivakavuvuli ka salavata kaya. Ena rawa vua me
vukica na butobuto me rarama mai na nona tabaka na ibulukau
ka wilivola ena bogi butobuto. E sega ni gadrevi vua me rawa ni
vakatubura na livaliva, e sega talega vua na kila me vakawayataka
na lomanivale. Ia e dodonu me tiko vua na vakabauta e veirauti
me maroroi kina na cina kei na vakabauta me tabaka kina na ibulukau.
Sa na qai rawa kina vua me ciqoma na rarama. . . . E sa na
rawa vua me tabaka e dua na ibulukau ka rekitaka na ivakatagi
totoka vakayawa ka sega ni rawa me bulia e dua na retio se me
kila vakavinaka sara na kena veicakacaka, ia ena sega ni rawa me
nona na veivakalougatataki vakavo walega ke semata na nona
iyaya vata kei na livaliva, ka tabaka vakadodonu na kena ibulukau.
Ena tautauvata sara na kena ivalavala, e rawa me ciqoma e
dua na veivakalougatataki vakayalo kei na ivakaraitaki, mai na
kena vakayacori na sasaga e veiganiti kaya. Na vakabauta ka vakaraitaki
vata kei na masumasu kei na cakacaka sa ikoya sara ga na
idola o ya. 3
Me da masulaka na veivakararamataki, ka qai lako yani vata
kei na noda igu taucoko kei na noda ivola kei na na noda vakanananu
kei na bula kilikili me da rawata kina na veivakauqeti.
Me da kerea na veivakadodonutaki, ka vakayagataka na noda
kaukauwa taucoko me da cakava vakayalomatua ka vakatubura
na vuku. Me da masulaka me da rawata na noda cakacaka ka qai

WASE 13
E vakatautauvatana o Peresitedi Kimball na vakabauta ki na
kena tiunitaki e dua na retio.
vuli vakaukauwa ka segata ena noda igu taucoko me vukea na
kena saumi mai na noda masumasu. Ena gauna eda masulaka
kina na noda bula e dodonu me da bulataka tiko na veilawa ni
bula ka cakava ena noda kaukauwa taucoko sara me bula ka
kaukauwa vinaka tu kina na yagoda. Me da masulaka na veitaqomaki
ka qaqarauni vakavinaka me da levea kina na veika rerevaki.
E dodonu me cakacakataki na vakabauta. 4
E dodonu me tiko e dua na vakabauta na Kalou me rawa kina
ni vakavuna na kena vakasavasavataki na nodra bula na tamata;
me ra guilecavi ira ena nodra veiqaravi tiko kivei ira na wekadra
ka valuta na veimalumalumu taucoko vakayago; e dua na vakabauta
ka na kauta mai e dua na veivutuni ka sa taucoko, me
tomani tikoga ka na kauti ira mai me ra papitaiso, na matabete,
kei na cakacaka tabu vakalotu ni valetabu. 5
E davo koto eke na vuku vakosipeli i Jisu Karisito, ka rawa
walega ni raica na mata vakayalo. Ena ruku ni lawa ni veivakalougatataki
vakosipeli, na tamata vakayadua—vutuniyau se dravudravua,
vuli se lecaika—e sa vakauqeti taumada me ra raica na
mata ni vakabauta ka oti, ena sasaga, me na qai vakamacalataki
na vakabauta o ya ena bula cecere, ka vakaturaga. 6
162

Na talairawarawa ka yavutaki ena vakabauta
e sega ni talairawarawa mataboko.
163
WASE 13
Eda talairawarawa vuku, ka vakavatukana ena gauna eda solia
wale kina, ena yalomalumalumu, kei na marautaki ni noda talairawarawa
ki na ivakaro ni noda Turaga. 7
Me da talairawarawa! Me da vakarorogo! Sa dua dina na ka
dredre! Eda dau rogoca wasoma: “E sega ni dua me na tukuna
vei au na isulu cava meu dara, na cava meu kania se gunuva. E
sega ni dua me yalana na noqu Siga ni Vakacecegu, se me tukuna
vei au meu vakayagataka vakacava na noqu ilavo, se me rawa
mada ga ni yalana na noqu dodonu vakaiau! Au cakava ga na ka
au vinakata! Au na sega ni talairawarawa mataboko!”
Talairawarawa mataboko! E lailai wale sara na ka era kila! . . .
Ni talairawarawa na tamata ki na veivakaro ni dua na dauveibuli,
e sega ni o koya na talairawarawa mataboko. E duidui sara
nona vakalairoro e dua na lewenivanua me veiqaravi vakatabakidua
vua na nona tui kei na matavuvale vakaturaga, mai na nona
talairawarawa ena yalodina e dua me solia kivua na nona Kalou.
Na dau soli lewa e rogo, kocokoco, ka tu vua na inaki vuni. Na
veivakaro yadua ni Kalou e savasava, na veidusidusi yadua e
vakainaki, me vinaka taucoko kina o ira sa liutaki. Na kena imatai
e rawa me talairawarawa mataboko, ia na kena ikarua sa ikoya
dina na talairawarawa ena vakabauta. . . .
E o koya beka li na talairawarawa mataboko na nona kauwaitaka
e dua ni ivakatakilakila “Livaliva Rerevaki—Toso Tani” se o
koya na talairawarawa ena vakabauti ni lewa nodra na daunilewa
na ka era kila na ivakatakilakila ni dua na leqa?
E o koya beka li na talairawarawa mataboko na nona vakabeletitaki
koya e dua na pasidia ni waqavuka ni sa waqa mai na cina
ni kena ivakatakilakila se o koya na veivakadeitaki ni veika e sa
sotavi oti kei na nodra vuku o ira era kila vakalevu cake na veika
ni veivakaleqai kei na leqa?
E o koya beka li na talairawarawa mataboko na nona lade mai
na dela ni teveli e dua na gonelailai ki na liga kaukauwa i tamana
ka mata dredre tu yani, se o koya na veivakabauti rawarawa kivua

WASE 13
e dua na itubutubu dauloloma ka nuidei tu e na nona iciqo ka
lomana vakalevu cake na gone mai na nona bula vakataki
koya?. . .
E sa i koya beka ga na talairawarawa mataboko o koya ni, vata
kei na veiyalayala ni noda kila, noda gagadre kocokoco, inaki
vuni, kei na gagadre vakayago, eda ciqoma ka muria na idusidusi
ka talairawarawa ki na veivakaro nei Tamada dauloloma ka a ...
bulia e dua na vuravura me noda, lomani keda, ka sa navuca oti
tu e dua na parokaramu uasivi, ka sega kina na inaki vuni, ka sa
nona reki ka lagilagi uasivi duadua sai koya me “ra tucake tale
mai na mate na tamata kecega, ka rawata na bula tawamudu” o
ira na luvena taucoko? [Raica Mosese 1.39] 8
E sega beka ni o koya na talairawarawa mataboko, kevaka
mada ga e sega ni kilai taucoko, me da muria e dua na Tamada
ka sa vakadinadinataki koya. 9
Era vakaraitaka na veivolanikalou na veivakaraitaki ni
talairawarawa ka lako mai ena vakabauta.
O Atama kei Ivi, oi rau na noda itubutubu savasava ka vuku,
erau ivakaraitaki ni veika e baleta na talairawarawa ka lako mai
ena vakabauta vagone:
“. . . A sa talairawarawa ko Atama ki na ivakaro ni Turaga.
“Ia ni sa oti e vuqa na bogi, sa rairai vei Atama e dua na agilosi
ni Turaga ka kaya: A cava ko sa vakacaboisoro kina vua na Turaga?
A sa sauma ko Atama ka kaya: Au sa sega ni kila. Ia sa vakarota na
Turaga meu kitaka vakakina.
“A sa kaya vua na agilosi: Na ka oqo sa ivakatakarakara ni nona
vakacabori Koya na Le Duabau ga nei Tamada, o koya sa sinai ena
loloma kei na dina.” (Mosese 5:5–7.)
Na talairawarawa mataboko? E sega sara vakaidina. Erau a sa
kilai Jiova, rogoca na domona, salavata kei koya ena Were ko
Iteni, ka kila na nona vinaka, vakatulewa, kei na kila. Ia ena “vuqa
na siga” era a vakamatea na sipi savasava ka solia yani ena nodrau
sega tu ni kila se cava na vuna, ia ena taucoko ni nuidei ni a tiko
e dua na kena inaki savasava vakalawa ka na na qai kilai vakamalua
kina na vuna ni oti na kena vakayacori vakadodonu. 10
164

165
WASE 13
Ena nona vosa tiko o Paula kivei ira na Iperiu e kaya kina:
“Ni sa vakabauta sa rere kina ko Noa, ni sa vakasalataka oti na
Kalou ena vuku ni veika sa bera ni rairai mai, a sa taya e dua na
waqa ko koya me vakabulai ira kina na nona lewenivale.” (Ipe.
11:7.)
E a sega ni dua na ivakatakilakila ni uca kei na waluvu. Era
vakalialiai koya na nona tamata ka ra tukuna vua ni sa lialia. Era
a sega ni via rogoca na nona ivunau. Era vakasamataka na nona
ivakasala me yalowai. E a sega ni dua na ka e yaco me tautauvata
kei na kena oqo; e a sega vakadua ni bau kilai tu ni dua na dobui
me rawa ni robota na vuravura. E sa dua na ka lialia me ta e dua
na waqa ena dua na vanua mamaca ni cila katakataka tu na siga
ka toso tu ga ki liu na bula me vaka na kena ivakarau! Ia e sa lekaleka
na gauna. E sa ta oti na waqa. E sa yaco mai na waluvu. Era
a luvu ko ira na talaidredre kei ira na vuki tani. Na veivakurabuitaki
ni waqa e a vakamuria sara ga na vakabauta ka a vakaraitaki
ena kena ta.
E a kaya tale o Paula:
“Ni sa vakabauta sa vakaukauwataki kina ko Sera me kunekunetaka
na kawa, a sa vakasucu gone ni sa oti na kena gauna, ni
sa nanuma ga sa yalodina ko koya ka yalataka.” (Ipe. 11:11.) . . .
E sa veilecayaki dina na kena tukuni ni rawa me ra sucu na
gone mai vei ira e sa sivia e duanadrau na nodra yabaki ni bula
ni o Sera mada ga e a vakabekataka taumada. Ia e a toka matua
ga na nodrau vakabauta na veiwatini, e a qai mani sucu e dua na
gonetagane veivakurabuitaki me tama ni lewevuqa ena veivanua
e vuqa.
E a vakaraitaka o Eparama na uasivi ni vakabauta ena kena a
yaco vua na veivakatovolei vakalou. Na luvena “gone ni veiyalayalati,”
ka lesi tu me tama ni veimatanitu, ka sa dodonu oqo me sa
soli ki na icabocabo ni soro kama. Sa ikoya oqo na ivakaro ni
Kalou, ia e veicalati dina na kena irairai! E rawa vakacava vei
Aisake, na luvena, me tama ni dua na iwiliwili vakaitamera ni itabatamata
kevaka me sa tamusuki na nona bula vakayago ena nona
gauna ni itabagone? Na cava na vuna e a kacivi kina o Eparama me
vakayacora na ivalavala veicalati oqo? E sega sara ni wali rawa,

WASE 13
sega sara! Ia e a vakabauta na Kalou. Na levu ni nona vakabauta e
a colata vata kei na rarawa bibi ena nona lako vata voli kei na
luvena gonetagane ki na loma ni vanua o Moraia. . . .
“A sa sega talega ni lomalomarua me tawa vakabauta na vosa
ni yalayala ni Kalou sa kaukauwa ga na nona vakabauta, a sa vakarokorokotaka
kina na Kalou;
“A sa vakadinata sara, ni sa rawarawa vei koya, me vakayacora
na ka sa yalataka.” (Rom. 4:20–21.)
O Eparama na Tamada kei Sera na Tinada erau a sa kila tu—
kila ni na vakayacori na yalayala. Me na caka vakacava—erau
sega ni kila ka rau sega ni cikeva me rau kila. E sa vakadeitaka o
Aisake me na bula ka me na tama ni dua na iwiliwili vakaitamera
ni itabatamata. Era kila ni na rawata, kevaka sara mada ga ena
gadrevi kina me na mate. Era kila ni rawa me tucake tale mai na
mate me vakayacora na yalayala, ka ni vakabauta eke e liu taumada
mai na veivakurabuitaki. 11
Nanuma ni o Eparama, Mosese, Ilaijia, kei na so tale era sega
ni rawa me ra raica vakamatata na kena icavacava mai na kena
ivakatekivu. Era . . . lako ena vakabauta ka sega ena raica.
Nanuma talega ni ra a sega ni dola na veimatamata; o Lepani e a
sega ni mateni; ka a sega na inuinui vakavuravura me cakacakataki
ena gauna e a vakayagataka kina na nona vakabauta o Nifai
ka lako yani ena iotioti ni gauna me kauta mai na peleti. E sega
na isulu ka sega ni rawa me kama se me so tale na itatarovi ni
bukawaqa katakata me taqomaki iratou na lewe tolu na Iperiu
mai na mate; e a sega na leca se itataqomaki kaukamea me baleta
na gusu ni laione ena gauna e sa sogoti kina ena loma ni qaravatu
o Taniela. . . .
. . . Vakasamataka ni a sega na tauni se na veikoro lelevu, sega
na were kei na iteitei, e sega na vale kei na vale ni maroroi iyaya,
e sega na veisenikau ena vanua dravuisiga kei Utah ena gauna era
a takosova yani kina na veibuca o ira na ivuvu ena rarawa. Ka vakasamataka
ni a sega na tamata vakalomalagi e Palmyra, e
Susquehanna se e Cumora ena nona gagadre vakayalo o Josefa e
a curuma yani kina na loma ni Veikau ena vakadirorogo, tekiduru
ena bati ni uciwai ka masu, ka kabata na veibaba ni delana tabu. 12
166

E liu taumada na vakabauta qai cakamana.
167
WASE 13
Eda na tea mada e liu na sore ni kau ena vakabauta, eda na qai
raica e muri na mana ni kena sa tubu bulabula mai. Ia sa dau
vakavuqa me ra lecava na tamata na ka oqo, ka ra dau via veisautaka
na kena icakacaka. Era na via tatamusuki ni se bera na teitei,
me ra saumi ni bera na veiqaravi, na caka mana ni bera na
vakabauta. . . . Eso vei keda era dau gadreva sara me ra tamata
bulabula ka kaukauwa, ka ra sega ni vakamuria na lawa ni tiko
bulabula, vutuniyau mai na kena dolavi na katuba ni lomalagi ka
da sega ni sauma na noda ikatini. Eda gadreva me da voleka vua
na Turaga ka sega na lolo kei na masumasu; eda vinakata na uca
ena kena gauna ga ka tiko sautu ena vanua ka da sega ni via vakarokorokotaka
na Siga ni Vakacecegu, ka sega talega ni via muria
na ivunau ni Turaga. Eda na rawa ni betia na rosi ni bera ni da
tea na wakana; eda na via tamusuka na vuata ni bera na kena teivaki
se wereci.
Kevaka walega e rawa ni da vakasamataka na ka e vola o
Moronai:
“Ia sa sega ni kitaka na Kalou e dua na cakacaka mana vei ira
na luve ni tamata, kevaka era sa sega ni vakabauta. . . .
“Ia sa rawa walega me ra kitaka na cakacaka mana ko ira sa vakabauta;
io ko ira sa vakabauta na Luve ni Kalou.” (Ica 12:12, 18.) 13
Kevaka e rawa ni da lako ena vakabauta ena gauna oqo, kevaka
e rawa ni da vakabauta na veiyalayala vutuniyau ni Kalou, kevaka
e rawa ni da talairawarawa ka wawa vakamalua, ena vakayacora
na Turaga na nona veiyalayala vutuniyau kece sara kivei keda:
“. . . Sa sega na mata sa kunea, se na daliga sa rogoca, ka sa
sega ni curu ki na loma ni tamata, na veika sa vakarautaka na
Kalou me nodra era sa lomani koya.” (1 Kor. 2:9.) 14
E taura e dua na vakabauta cecere me saumi kina na ikatini
ena gauna e dredre kina na ilavo ka levu cake na kena gadrevi. E
taura na vakabauta me vakayacori na lolo kei na masumasu vakamatavuvale
kei na kena rokovi na Vosa ni Vuku. E taura na vakabauta
me caka kina na veituberi ni matavuvale, [lewenilotu]
cakacaka ni kaulotu, kei na veiqaravi tale eso, ena gauna e

WASE 13
gadrevi kina na solibula. E taura na vakabauta me qaravi kina na
daukaulotu tudei. Ia mo kila tiko oqo—ni veika kece sara oqo
era rawa mai ena teitei, ka tamusuki mai kina na vakabauta,
matavuvale daulotu, vakadeitaki vakayalo, vakacegu kei na bula
tawamudu. . . .
. . . Me vaka ga na kena a sogoti na gusudra na laione ena veivakauqeti
ni vakabauta, tarovi na waqa ni buka, dolava na veigaunisala
mamaca mai na veiuciwai kei na wasawasa, veitaqomaki
ena waluvu kei na dravuisiga, ka kauta mai na veivakatakilai vakalomalagi
ena nodra ivakaraitaki na parofita, o koya gona ena
noda dui bula vakayadudua sa rawa me na vakabulai ira na tauvimate
na vakabauta, kauta mai na vakacegu kivei ira era tagi,
veivakaukauwataki ena yalodei me valuti na veitemaki, veivakacegui
mai na ivau ni ivalavala e veivakamavoataki, solia na kaukauwa
ni veivutuni ka veisautaka na noda bula, ka veiliutaki ki na
tudei ni kila ka vakalou i Jisu Karisito. Na vakabauta e sega ni
valuti rawa e rawa me vukei keda ena noda bulataka na veivakaro
ena gugumatua ka kauta mai na veivakalougatataki sega ni wiliki
rawa, vata kei na vakacegu, veivakavinakataki, kei na bula vakalou
ena matanitu ni Kalou. 15
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica na iulutaga ni iwase oqo. Na cava na vuna e dua kina na
cakacakataki ni vakabauta na talairawarawa?
• Wilika na veika me baleta na vakatulewa me vakayacora o
Peresitedi Kimball ena Maji 1972 (tabana 159–60). Na veivakavuvuli
ni kosipeli cava o ni nanuma me vakayagataki ena
gauna eda sotava kina na dredre ni vakatulewa?
• Ena nomuni wilika na veivakatautauvatani nei Peresitedi
Kimball me baleta na “talairawarawa mataboko” kei na “talairawarawa
ena vakabauta,” na duidui cava soti o ni raica? (Raica
na tabana e 163–64.) Na cava eda kila me baleta na Tamada
Vakalomalagi ka rawa me vukei keda me da talairawarawa Vua
168

169
WASE 13
ena “noda soli keda wale, ena yalomalumalumu, ka marautaka“?
Na cava e rawa mo ni kaya vua e dua na tamata e kaya
ni o ira na lewe ni Lotu era vakamuri ira na nodra iliuliu ena
mataboko?
• Raica lesu na italanoa mai na ivolanikalou ena tabana e
164–66. Na cava soti na veika e tautauvata kina na nodra vakanananu
o ira na tamata ena italanoa oqo? Na cava e tautauvata
kina kei ira na nomuni vakanananu? Na cava e rawa mo ni
vulica mai vei ira?
• Ena gauna cava o ni sa bau raica kina ni salamuria mai na vakabauta
na cakamana? (E so na kedra ivakaraitaki, raica na
tabana e 164–65.) E rawa vakacava me da vakatavulica vei ira
na noda matavuvale ni salamuria mai na vakabauta na cakamana?
iVolanikalou Veiwekani: Josua 22:5; Jemesa 2:14–26; Ica
12:4–21; Moronai 7:33; V&V 130:20–21
iVakamacala
1. “Spencer W. Kimball: Man of Faith,”
Ensign, Tise. 1985, 40.
2. “The Fourth Article of Faith,”
Instructor, Epe. 1955, 109.
3. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982), 62.
4. The Teachings of Spencer W. Kimball,
122.
5. “Beloved Youth, Study and Learn,”
ena Life’s Directions (1962), 188–89.
6. Ena Conference Report, Lodoni Igiladi
Koniferedi ni iWasewase 1976, 36.
7. Ena Conference Report, Okot. 1954,
55.
8. Ena Conference Report, Okot. 1954,
51, 52, 53.
9. The Teachings of Spencer W. Kimball,
59.
10. Ena Conference Report, Okot. 1954,
54.
11. Ena Conference Report, Okot. 1952,
48, 49.
12. Ena Conference Report, Okot. 1952,
51.
13. Ena Conference Report, Okot. 1952,
47.
14. Ena Conference Report, Epe. 1952,
22.
15. Faith Precedes the Miracle (1972),
11, 12.

W A S E 1 4
“Me Kakua Vei Iko Na Kalou
Tani Koi Au Duadua Ga”
E dodonu me da vakaliuca taumada na Turaga kei na
Nona cakacaka ka kakua ni qarava na kalou vakailasu.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
E a vakamasuti ira na Yalododonu Edaidai o Peresitedi Spencer
W. Kimball me ra vakaliuca taumada na Turaga ena nodra bula ka
kakua ni domona na veika ni vuravura. E vakatavulica ni kena
vakaliuci na veika vakayago eda taukena, bisinisi, veika ni veivakamarautaki,
kei na dokadoka me liu taumada mai vua na Turaga
sa ikoya na qaravi kalou vakailasu. E vakabibitaka ni kalou vakailasu
se matakau ceuceu e okati kina na “veika taucoko e temaki
tani mai kina e dua na tamata mai na nona itavi, yalodina kei na
loloma e baleta kei na veiqaravi kivua na Kalou.“ 1
Na nomu vakayacora na nomu itavi ena vu ni yalomu taucoko
kivua na Turaga sa ikoya na yavudei ni bula nei Peresitedi Kimball
kei na nodrau bula na nona itubutubu. Ni voleka ni mai cava na
yabaki 1890, ena gauna e se gonetagane lailai kina o Spencer, e a
ciqoma o Andrew, na tamana, e dua na ilesilesi me peresitedi ni
iteki ena tokalauceva kei Arizona. Me ra biu tu mai ena vakacegu
na wekadratou e Salt Lake City ka ratou laki vakaitikotiko ena dua
na vanua dravuisiga ena sega soti ni ka rawarawa ki na matavuvale
na Kimball, ia vei Andrew Kimball “e duabulu ga na kena isau ni
taro ka sa ikoya me ia na lako.” 2
Ni oti tale e vica na yabaki, e a vakaraitaka o Spencer Kimball na
gugumatua vata ga kivua na Turaga ena gauna e a kacivi kina me
ikarua ni daunivakasala ena mataveiliutaki ni iteki. O koya vata kei
Camilla, na marama watina, “erau a veivosakitaka na nona lesu tale
ki na koliji me yaco me dua na kenadau ni lavo se qasenivuli,” ia
170

ni ciqomi na itutu vaka-Lotu e kena ibalebale me biu tu mada vakawawa
na ituvatuva o ya. 3
Ena gauna e a lesi kina o Peresitedi Kimball me dua na
iApositolo, na ivakasala nei Peresitedi Heber J. Grant kivei koya
e vakaukauwataka na ivakavuvuli oqo ena kena vakaliuci taumada
na Turaga kei na Nona matanitu: “Vakarautaka na lomamu
ena cakacaka ni Turaga na nomu Kalou. Lewa ena gauna sara ga
oqo na kena caka na ka oqo kei na cakacaka oqo me kena imatai
ka me liu taumada ena nomu vakanananu taucoko sara.” 4
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Eda sa qarava tiko na noda dui kalou vakailasu,
ena gauna eda gadreva ka da vakabauta
kina e dua na ka ni bera na Turaga.
Ena noqu vulica tiko na ivolanikalou makawa, e vakadinadinataka
vakalevu cake sara ni dua tiko na kena ibalebale ni dina
na ivunau “Me kakua vei iko na Kalou tani, koi au duadua ga” sa
ikoya na imatai ni iVunau e Tini.
E lewe vica ga na tamata era sa kila tu e veigauna taucoko ka
nakita ena nodra digia me ra besetaka na Kalou kei na nona veivakalougatataki.
E daumaka cake, me da vulica mai na veivolanikalou
me baleta na kena cakacakataki na vakabauta e wasoma na
kena irairai me dredre sara vakalevu mai na kena vakatautaki tiko
na veika era sa tu vakarawarawa tu, na tamata vakayago e sa qarauna
me vakadewataka na nona vakabauta na Kalou ki na iyau
qaqa. O koya gona, ena veitabayabaki taucoko ni bula ena gauna
era sa soro kina vei Setani na tamata ka yali na nodra vakabauta,
era sa vakaisosomitaka e dua na inuinui “ni sa tiko e ligana” kei
na “kalou siliva, na kalou koula, na kalou parasa, na kalou aironi,
na kalou kau, kei na kalou vatu, na ka sa sega ni rai, se rogo, se
kila ka rawa“ (Tan. 5:23)—sa ikoya oqori ena matakau ceuceu.
Au raica ni oqo e dua na iulutaga veivakayarayarataki ena
Veiyalayalati Makawa. Na veika cava ga e vakarautaka e dua na
tamata me vakatabakidua e lomana kei na nona veidinadinati
cecere duadua sa ikoya ga na nona kalou; ia kevaka e sega ni
171
WASE 14

WASE 14
“Na veikalou me vaka na kaukauwa, vutuniyau, kei na veivakayarayarataki . . .
era vaka dina na luve ni bulumakau koula nodra na luvei Isireli mai na lekutu.”
dina ka bula tiko na nona kalou na Kalou bula ni Isireli, na
tamata o ya e cakacaka tiko ena matakau ceuceu.
Sa noqu vakabauta tudei ni gauna eda wilika kina na veivolanikalou
ka segata me da “vakataki ira na weka[datou]mudou,”
me vaka na vakatutu nei Nifai (1 Ni. 19:24), eda na raica e levu
na ivakatautauvata ena kedra maliwa na qaravi kalou ena gauna
makawa ena ivakatakarakara ceuti kei na roka ni itovo ni veika
eda dui sotava yadudua. 5
Na qaravi matakau ceuceu sa ikoya e maliwai ira na veivalavala
ca bibi sara. . . .
Na kalou matakau ka vakailasu ena gauna oqo ena rawa me
isulu, vale, bisinisi, misini, motoka, waqa ni gade kei na vuqa tale
na veika vakavuravura ka vagolei keda tani mai na gaunisala ni
bula vakalou. . . .
Na veika ka sega ni rairai e dau rawarawa sara me ra yaco me
ra kalou. Na koroi ni vuku kei na matanivola vakavuli kei na itutu
era rawa ni matakau ceuceu. . . .
E vuqa na tamata era tara ka vakaiyayataka na nodra vale ka ra
volia na nodra motoka taumada—ka oti o ya era sa qai sega ni
172

173
WASE 14
“sauma rawa” na nodra ikatini. Ko cei era sa qarava? E sega sara
ga ni o koya na Turaga ni lomalagi kei vuravura. . . .
E vuqa era qarava na vakasasa, na laki qoli, na vakacagicagi, na
vakatakakana ni mua ni macawa kei na gade leleka. Eso tale e sa
nodra matakau ceuceu na qito, baseball, soka, veivala vata kei na
bulumakau se golf. . . .
E dua tale tiko na ivakatakarakara e dau qarava na tamata sa
ikoya na kaukauwa kei na dokai. . . . Na veikalou ni kaukauwa
oqo, vutuniyau kei na veivakayarayarataki era dau taura vakalevu
na noda gauna ka ra sa vaka dina na luve ni bulumakau koula
nodra na luvei Isireli ena lekutu. 6
Ena noda vauci vata kei na veika vakavuravura e rawa kina
me da rawai rawarawa ena veivakayarayarataki nei Setani.
E dina ga eda dau reki ena noda dau vakamacalataki keda ni da
ka ni gauna vou, kei na noda dau via nanuma ni sa tu vei keda na
veika verevereya ka sa bera mada ni bau tu vua e dua na tamata e
liu—mai na veika kece oqo eda sa, tamata dau qaravi kalou tani
kina—e a dua na ivakarau sa sega ni taleitaka na Turaga. 7
E kauta lesu na noqu vakanananu ena dua na lewenivola au a
wilika ena vica na yabaki sa oti me baleta e dua na ilawalawa
turaga era a lako ki veikau me ra laki vakasasa maqe. Era a tovolea
e vica vata na veimataqali iwalewale me ra vesuka kina na
maqe, okati kina na lawa. Ia mai na nodra raica ni lawa e rawa
me vakamavoataki ira na manumanu lalai vakaoqo, e a qai mani
basika mai kina e dua na kena iwali. Era a cakava e dua na iwiliwili
levu ni kisi lalai, kei na dela ni veikisi yadua e qai caka kina
e dua na qara me rauta vinaka sara ga ni curu kina e dua na liga
ni maqe. Ni sa oti o ya era sa qai biu na veikisi oqo ena veiruku
ni vunikau ka biu ena loma ni veikisi yadua e dua na vua ni niu
ni ra dau taleitaka sara vakalevu na maqe.
Ena gauna era sa biubiu kina na turaga, era sa tekivu siro sobu
mai na maqe mai na veivunikau ka vakadikeva na kisi. Ena gauna
era sa raica kina na vua ni niu me laukana, era sa tatara sara yani
ena loma ni kisi me ra kauta mai. Ia ena gauna e sasaga kina e
dua na maqe me dreta mai ki tautuba na ligana vata kei na vua

WASE 14
ni niu, e sa sega ni rawa me biuta mai ki tautuba na ligana baleta
na nona ivacu lalai, ni sa qumia tu na vua ni niu, e sa rui sivia
sara ga na kena levu.
Ena gauna vata ga oqo, o ira na turaga era sa na lako mai ena
ruku ni veivunikau lalai ka me ra mai sota vata kei ira na maqe.
Ia oqo e dua na ka veivakurabuitaki: Ena gauna era sa raica kina
na maqe ni ra sa lako tiko mai na turaga, era na qoqolou ka veisugusugu
vata kei na vakanananu me ra sa dro; ia me vaka ni
rawarawa tu na kena irairai, era na sega ni laiva na vua ni niu me
rawa kina ni ra biuta mai ki tautuba na ligadra ka dro. E sa dau
rawarawa sara ga na nodra tobo mai vei ira na turaga.
E sa vakawasoma talega na kena vakakina vei ira na tamata, na
kaukauwa ni nodra kukube ki na veika vakavuravura—sa ikoya
oqori na veika vakatilesitieli—veitalia sara na levu ni vakamamasu
kei na levu ni leqa tubu koso e rawa me vakauqeti ira me
ra biuta ka tokona na kena e vakasilesitieli. E sa lewai ira vakarawarawa
tu o Setani. Kevaka me da vakatulewataka na kena vakayagataki
na noda gauna taucoko kei na ivurevure ena kena tara
cake e dua na matanitu vakavuravura me baleti keda, sa ikoya
sara ga oqori na veika eda na taukena. 8
E dodonu me da vakayagataka na veivurevure ni ka
e tu vei keda me tara cake kina na matanitu ni Kalou,
ka kakua ni bucina e lomada na veika vakavuravura.
Na taukeni ni iyau vakavuravura e sega ni kena ibalebale ni sa
ivalavala ca e dua na tamata. Ia na ivalavala ca e rawa me tubu
ena kena gadrevi kei na kena vakayagataki ni iyau. . . .
Na ivolatukutuku ni iVola i Momani e vakaraitaka vakamatata
sara tu ga na veivakarusai e yaco me baleta na vutuniyau. Ena
veigauna vakayadua era bula kilikili kina na tamata, era rawa ka
sara. Oti ena qai salamuria yani na itosotoso ki na vutuniyau,
vutuniyau ki na domona na iyau, oti o ya ki na domona na bula
rawarawa kei na tiko sautu. Era sa qai toso sara ki na moce vakayalo,
oti o ya ki na ivalavala ca levu ka ivalavala butobuto, oti o
ya ki na voleka ni vakarusai mai vei ira na kedra meca. . . . Kevaka
me ra a vakayagataka na tamata na nodra vutuniyau me baleta na
174

175
WASE 14
veinaki vinaka ke a rawa me ra marautaka e dua na rawa ka ka
tomani tikoga na kena tubu cake. 9
E sa vakalougatataki keda na Turaga me vaka e dua na kawatamata
ka sega ni vakaiyalayala na nodra tubu cake mai na veigauna
sa oti. Na veivurevure ka ra a biu mai ki na noda
kaukauwa era vinaka, ka yaga ki na noda cakacaka eke ena dela
ivuravura. Ia au lomaleqataka ni vuqa vei keda e soli vakayauyau
vei ira na qele ni manumanu kei na veitiki ni qele lelevu kei na
lololo ni sila kei na iyau ka ra sa tekivu qaravi ira me vaka na
kalou vakailasu, ka sa tu vei ira na kaukauwa me ulubaleti
keda. ... Eda sa guilecava na dina ni noda ilesilesi sa ikoya na
kena vakayagataki e vuqa na veivurevure oqo ena noda dui veimatavuvale
kei na veikuoramu me da tara cake kina na matanitu
ni Kalou—me vukea na kena toso yani na sasaga ni cakacaka ni
daukaulotu kei na tuvakawa kei na cakacaka ni valetabu; me ra
susugi cake na luveda me ra dauniveiqaravi gugumatua kivua na
Turaga; me ra vakalougatataki eso ena veigaunisala kecega, me
rawa talega ni ra vuavuai vinaka. Me sosomitaka, eda vakayagataka
na veivakalougatataki oqo ena noda dui gagadre, me vaka
a kaya o Moronai, “A cava dou sa ukutaki kemudou kina ena
veika sa tawa yaga ka sega ni vukei ira na viakana, ko ira na luveniyali
kei ira sa luvawale, ko ira na tauvimate kei ira era sa
rarawa tu.” (Mom. 8:39.)
Me vaka e kaya vakaikoya na Turaga ena noda gauna, “Era sa
sega ni vakasaqara na Turaga ka vakadeitaka na nona yalododonu;
ia era sa dui muria ga na lomadra na tamata yadua ka
qarava na Kalou era sa dui bulia, io era sa ka ga vakavuravura; ia
sa vaka ga na matakau ceuceu sa makawa mai ka rusa yani mai
Papiloni; io me vaka ni na rusa yani na koro levu ko Papiloni.”
(V&V 1:16; vakuri ena vosa kala.) 10
E a kaya na Turaga “. . . dou vakasaqara taumada na matanitu
ni Kalou, kei na nona yalododonu: ia ena soli me kena ikuri vei
kemudou na ka kecega oqo.” (Mac. 6:33.) E dina ga, ni vakawasoma,
eda vinakata na “veika” me liu taumada. 11
E rairai beka ni sega ni ivalavala ca na “veika” ia ena noda vakasama
ga me baleti ira kei na kedra qaravi na “veika.” Vakavo
walega me dua na tamata kocokoco e rawa me binibinia vata ka

WASE 14
“Na noda ilesilesi sa ikoya na kena vakayagataki na [noda] veivurevure ena noda
dui veimatavuvale kei na veikuoramu me da tara cake kina na matanitu ni Kalou.”
maroroya na iyau ena gauna vata ga e se solia tiko kina na nona
talairawarawa taucoko kivua na Kalou kei na nona parokaramu—
vakavo walega me vakarokorokotaka tiko na Siga ni Vakacecegu
na tamata vutuniyau, taqomaka na nona vakasama kei na yagona
kei na yalona me savasava tiko ka solia ena lomasoli na veiqaravi
kivei ira na nona itokani mai na gaunisala e lavaka na Kalou—
vakavo walega me lewa ka biuta kece na nona iyau na tamata
vutuniyau me vakayagataki vei ira na itokani, mai na ilesilesi ni
Turaga mai vei ira na nona dauveiqaravi vakadonui, ia na tamata
o ya, me baleta na vinaka ni yalona, e dodonu sara ga “mo lako,
mo volitaka na nomu iyau, ka solia vei ira sa dravudravua, . . . ia
mo lako mai, mo muri au.” (Maciu 19:21.)
“Ni na tiko talega na yalomudou ena yasana sa tiko kina na
nomudou iyau.” (Maciu 6:21.) 12
Na veivakalougatataki eda ciqoma mai na noda qarava na
Turaga e ulabaleta sara na iloloma e solia ko vuravura.
Au kila e dua na tamata a kacivi ki na dua na itutu me veiqaravi
ena Lotu, ia e a vakila ni sega ni rawa me ciqoma baleta ni
na gadreva vakalevu cake sara na veiqaravi ka vakakina na nona
176

177
WASE 14
gauna na nona iyau maroroi me vakatautauvatani kei na gauna
me vakayagataki ena cakacaka ni Turaga. E a biuta na veiqaravi
vua na Turaga me vakasaqara na iYau, ka sa milionea tu nikua.
Ia e dua na ka taleitaki au qai vulica ga oqo: Kevaka e dua na
tamata e taukena na koula ka na kena isau vakailavo ena gauna
oqo e dua na milioni na dola, e sa taukena tiko e rauta ni dua na
ika 27-na bilioni ni koula taucoko ka tu ena dela mamaca duadua
mada ga ni vuravura. Oqo e dua na iwiliwili ka lailai sara na kena
iwasewase ka na sega ni kunekunetaki rawa ena vakasama ni
tamata. Ia e levu tale na ka e tiko kina: Na Turaga ka a bulia ka
tiko talega vua na kaukauwa me baleti vuravura raraba e a bulia
talega e vuqa tale na vuravura, o koya talega na “vuravura ka sega
ni wili rawa” (Mosese 1:33); ia ena gauna e a ciqoma kina na
tamata oqo na bubului kei na veiyalayalati ni ilesilesi vakabete
(V&V 84:33–44), e a ciqoma e dua na yalayala mai vua na Turaga
“io ena soli vua na ka kecega sa tu vei Tamaqu” (v. 38). Na kena
biu vakatikitiki na veiyalayala cecere oqo ka tauri e dua na kato
koula kei na vakasama ni veitaqomaki vakayago sa dua dina na
cala ni lecaika vakaitamera. Na vakasamataki ni nona vakadonuya
me rui lailai sara na kena isau e sa dua dina na ka ni rarawa ka
vakaloloma na kena irairai; e vakamareqeti vakalevu cake sara na
yalodra na tamata mai na ka oqori.
E dua na gonetagane, ena nona a kacivi me kaulotu, e qai
sauma lesu ni sega soti ni levu vua na taledi me baleta na mataqali
ka vaka o ya. Na ka ga e vinaka kina sa ikoya na nona maroroya
vakavinaka tikoga na nona motoka vou. E dau marautaka na
kena kaukauwa kei na totolo, ka ni gauna e dau draivataka kina,
na kena yavavala toka ga e dau solia vua na vakanananu veivakacalai
ka dau nanuma kina ni sa yacova tiko yani e dua na vanua
vinaka.
Ena gauna vata o ya, e dau lomavinakataka o tamana na nona
dau kaya, “E dau vinakata me cakava ga na ka e ligana. Sa i koya
toka o ya.”
Sa na rauta vinaka beka me vaka tu o ya e dua na luve ni Kalou?
Na gonetagane oqo e sega ni vakasamataka ni kaukauwa ni nona
motoka e sa rui ka lailai wale sara me vakatautauvatani vata kei na
kaukauwa ni wasawasa, se na matanisiga; ka ra lewe vuqa na

WASE 14
matanisiga, era lewai kece tu vakalawa ka vakakina vakamatabete,
kena itinitini—na kaukauwa vakabete e rawa me vakatorocaketaka
ena nona veiqaravi vua na Turaga. E a digitaki e dua na kalou
vakaloloma, e dua na ka e a buli ena kaukamea kei na rapa kei na
metali caliva.
E dua na veiwatini qase erau sa vakacegu mai na nodrau cakacaka
vakayago ka vakatalega kina, ka sega ni vakaitavitaki rau, ena
Lotu. Erau a volia e dua na lori lailai kei na dua na valecavu ni
keba ka rau sa wasei rau tani sara ga mai na veitavi taucoko, vakavakarau
me rau raica na vuravura ka marautaka walega na ka lailai
erau sa rawata ena vo ni nodrau veisiga. E sa sega na nodrau
gauna me baleta na valetabu, erau sa rui osooso me baleta na
vakadidike ni tuva kawa kei na veiqaravi me baleta na kaulotu. E
sa sega na veitaratara vata kei na nona kuoramu ni bete levu ka sa
sega talega na gauna ni tiko e vale me cakacakataki kina na nona
itukutuku makawa. E gadrevi vakalevu sara ga ena nodrau tabana
na nodrau kila ka kei na veiliutaki, ia, sa sega ni rawa na “vosota
me yacova na ivakataotioti,” erau a sega ni tu vakarau. 13
E dodonu me da lomana ka muria na
Turaga ena vu ni yaloda taucoko.
E sega ni rauta me da vakatusa wale tikoga ni sa rui cecere na
Turaga ka vakuwai keda mai na qaravi ni matakau ceuceu; e
dodonu me da lomana na Turaga ena yaloda taucoko, na noda
kaukauwa taucoko, na noda nanuma kecega. E dodonu me da
rokovi koya ka muri koya ena cakacaka ni bula tawamudu. Sa
dua na ka na nona reki ena nodra bula savasava na luvena! 14
Na noda ilelsilesi e sa matata vinaka tu: me da vakanadakuya
na veika vakavuravura me vaka ni ra tini tu ga vei ira; me da biuta
tani na qaravi ni matakau ceuceu ka toso tikoga ki liu ena vakabauta;
me da kauta yani na kosipeli kivei ira na keda meca, ka
rawa kina me ra sa sega tale ni keda meca.
E dodonu me da sa biuta laivi na qaravi matakau ceuceu ni
gauna oqo kei na vakanuinui ki na “liga ni tamata,“ baleta na
Turaga e kaya ki vuravura taucoko ena gauna oqo, ”Au na sega ni
laiva e dua vei ira me vo mai Papiloni.“ (V&V 64:24.)
178

179
WASE 14
Ena gauna e vunautaka kina o Pita e dua na mataqali itukutuku
vata ga vakaoqo kivei ira na tamata ena siga ni Penitiko, e lewe
vuqa vei ira era “sa laucoka na yalodra, a ra sa kaya vei Pita kei ira
na iapositolo sa vo, Oi kemudou na veiwekani, a cava me keimami
kitaka?” (Cakacaka 2:37.)
Sa qai kaya vei ira ko Pita: “Dou veivutuni, ka papitaisotaki, koi
kemudou yadua ena yaca i Jisu Karisito, me bokoci kina na
nomudou ivalavala ca, ka . . . rawata na Yalo Tabu.” (T. 38.)
. . . Na noda itukutuku e tautauvata sara ga kei na kena e a
vunautaka o Pita. Ka toso talega yani ki na kena e a vunautaka
na Turaga “ki na iyalayala kei vuravura, me ra rogoca na tamata
kecega:
“Dou vakarau; dou vakarautaki kemudou ki na veika ena yaco;
raica sa voleka ni lako mai na Turaga.” (V&V 1:11–12.)
Keimami vakabauta ni gaunisala me vakarautaki koya kina na
tamata yadua kei na matavuvale yadua me vaka e vakasalataka na
Turaga sa ikoya na kena tekivutaki me vakatovotovotaki na vakabauta
cecere, na veivutuni, kei na kena vakayacori na cakacaka ni
nona matanitu e vuravura, sa ikoya na Lotu i Jisu Karisito ni
Yalododonu Edaidai. Taumada ena vaka me dredre vakalailai, ia
ena gauna e sa tekivu me raica kina e dua na tamata na cakacaka
dina oqo, ena gauna e sa tekivu me raica kina e dua na kena
iwase lailai ni tawamudu ena kena irairai dina, e sa na tekivu me
levu cake sara na veivakalougatataki ka isau ni nona biuta ki
dakuna “na vuravura.” 15
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix), me baleta na ikuri ni veivuke.
• Na cava na vuna o ni nanuma kina na imatai ni iVakaro e Tini
“Me kakua vei iko na kalou tani, koi au duadua ga”?
• Vakanananutaka ni tu na itukutuku oqo: “Na veika cava ga e
yalona ka vakadinata vakalevu duadua e dua na tamata sa
ikoya ga oqori na nona kalou” (tabana e 171). Na cava soti eso

WASE 14
na kalou vakailasu ena vuravura edaidai? (Raica na ivakaraitaki
ena tabana e 171–72.)
• Na cava e rawa me da vulica mai na italanoa me baleta na dai ni
maqe? (Raica na tabana e 172–73.) Na cava eda sa bolea tiko ni
yaco me da gadreva vakasivia na veika ni vuravura oqo?
• Raica lesu na tabana e 173–76). Na cava eso na veika e rerevaki
ni da vutuniyau? Na veigaunisala cava e rawa me da
cakava ena kena vakayagataki vakasavasava na veivurevure e
solia vei keda na Turaga?
• Raica lesu na veitalanoa ena tabana e 176–77. Na cava na vuna
o ni nanuma kina ni so na tamata era vakayalia e vu ni yalodra
na veivakalougatataki mai na veiqaravi ena matanitu ni Turaga?
Na cava e dodonu me vakauqeti keda ena noda veiqaravi tiko?
• Na cava o ni nanuma me kena ibalebale mo ni “lomana na
Turaga ena yalomudou taucoko, na nomudou kaukauwa taucoko,
kei na nomudou nanuma kecega“? (tabana e 178). Na
cava e rawa me ra cakava na itubutubu me vukei ira na luvedra
me ra lomana na Turaga?
iVolanikalou Veiwekani:: Lako Yani 20:3–6; Maciu 6:24;
22:36–38; Cesalonaika 3:1–5; 2 Nifai 9:30, 37; V&V 133:14
iVakamacala
1. The Miracle of Forgiveness (1969),
40.
2. Andrew Kimball, ena Edward L.
Kimball kei Andrew E. Kimball Jr.,
Spencer W. Kimball (1977), 20.
3. Raica Edward L. Kimball, “Spencer W.
Kimball,” ena The Presidents of the
Church, vola o Leonard J. Arrington
(1986), 381.
4. Ena Spencer W. Kimball, 205.
5. “The False Gods We Worship,”
Ensign, June 1976, 4.
6. The Miracle of Forgiveness, 40,
41–42.
180
7. Ensign, June 1976, 6.
8. Ensign, June 1976, 5–6.
9. The Miracle of Forgiveness, 47.
10. Ensign, June 1976, 4–5.
11. Ena Conference Report, Epe. 1972,
28; se Ensign, Julai 1972, 38.
12. The Teachings of Spencer W. Kimball,
vola o Edward L. Kimball (1982),
358.
13. Ensign, June 1976, 5.
14. The Teachings of Spencer W. Kimball,
243.
15. Ensign, June 1976, 6.

W A S E 1 5
E Dodonu Me Da Tamata
Dauvakarokoroko
E uasivi cake mai na dua ga na ivakarau, na
vakarokoroko sa ikoya e dua na itovo savasava
ka dodonu me tiki ni noda ivakarau ni bula.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ena yabaki 1955 e a vakatabuya kina o Peresitedi David O.
McKay na imatai ni valetabu e Europe na Valetabu e Bern
Switzerland. Ena nona a se lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le
Tinikarua tiko kina, o Elder Spencer W. Kimball, e a lesi me vosa
ena soqoni ena yakavi ena imatai ni siga ni veivakatabui. E a vakayagataka
e dua taucoko na auwa ena loma ni valetabu ena siga o
ya e na “vakavakarau ni vakasama kei na yalo me baleta na yakavi,
vakamalua, vakadirorogo, veidokai kei na vakarokoroko.“ 1 Ena
nona vosa e kaya kina: ”Niu yadra cake ena mataka edaidai ka
tekivu meu kilai yaloqu tale ni oti na veika ena bogi, au raica ni
sa toso sara tiko na mataka lailai, kau sa vakasamataka sara na
valetabu ena vakatabui tiko edaidai. Au vakasamataka, ‘E sega na
kana nikua. E dodonu me masi na ivava, me yani na isulu, ka me
savasava tiko na noqu vakasama.’ Au nanuma meu sa na kakua
sara ga ni vosa, ena ilakolako yani ki Zollikofen, ena gauna au
curu yani kina ki na rumu ka dabe tikivi [Peresitedi McKay] e a
qai vosa mai ena vakasolokakana vakalou, au kila ena gauna o ya
niu a sa vakila tiko eso na ka e a vakila tale tikoga o koya. ‘Sa
Tabu Me Nei Jiova, Sa tabu me veiganiti vata kei ira na
Yalododonu ni Turaga.’ “ 2
E sega ni maroroya na nona vakarokoroko o Peresitedi
Kimball me baleta walega na veigauna me vaka na vakatabui ni
valetabu. E kaya ni vakarokoroko e dua na ivakarau ni bula, ka
181

WASE 15
Na rumu vakasilesitieli ena Valetabu mai Mount Timpanogos Utah. E vakatavulica
o Peresitedi Kimball ni valetabu “e dodonu me dua na vanua ni vakarokoroko.”
182

183
WASE 15
vakaraitaka na ivakavuvuli oqo, ena itavi qaravi lalai sara mada ga
ni veisiga. E dua na kena ivakaraitaki, ena nona sikova yani e dua
na valenisoqoni, e a curu yani vakamalua ki na dua na vale ni
vakacegu, biuta ena benu na pepa ni iqusiqusi ka ra tu ena buturara,
ka vakasavasavataka na siqi. E a raica sara na ivakaraitaki ni
veidokai rawarawa vakaoqo e dua na iliuliu ni Lotu vakaitaukei.
E na nona vakauqeti mai na ivakaraitaki oqo nei Peresitedi
Kimball, e a vakatavulici ira kina eso tale me ra vakarokorokotaka
vakalevu cake sara na veivanua kei na veika tabu. 3
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Na vakarokoroko e sega ni dodonu me vagauna ka me
qai dau taurivaki ga ena Sigatabu ia me dua na ivakarau
ni sokalou kivua na Kalou ka me lako tu ga.
Na ivakamacala ni vakarokoroko sai koya e dua na “vakanananu
se ivakarau ni bula ni veidokai titobu, loloma, kei na qoroqoro,
me baleta e dua na ka tabu.“ Se na kena vakamacalataki me
vaka e dua na sokalou kivua na Kalou sa ikoya oqori e dua tale
na kena gaunisala me vakamacalataki kina na ibalebale ni vakarokoroko.
Era lewe vuqa sara na noda iliuliu era sa vakaraitaka na nodra
nanuma me baleta na vakarokoroko sa ikoya ni vaka e dua na
ituvaki cecere sara ni yalo, dusia tu ni tiko kina na vakabauta dina
na Kalou kei na nona yalosavasava, ivakarau cecere, kei na
lomana na veika vinaka sara ena bula. . . .
Me vaka na veivakavuvuli tale eso ni kosipeli, na vakarokoroko
e tuberi keda ki na marau.
E dodonu me da nanuma tiko ni vakarokoroko e sega ni dua na
yalomalua, ivakarau vinaka me vagauna ga ka me qai dau taurivaki
ga ena Sigatabu. Na vakarokoroko dina e wili kina na mamarau, e
vaka talega kina na loloma, na veidokai, na vakavinavinaka, kei na
rerevaka na Kalou. E sa kilikili sara me dua na tiki ni ivakarau ni
noda bula. E dodonu me ra tamata dau vakarokoroko duadua ena
vuravura taucoko o ira na Yalododonu Edaidai. 4

WASE 15
E dodonu me da vakarokorokotaka na
Tamada kei na Luvena kei na Yalotabu.
Na vakarokorokotaki ni Tamana kei na Luvena sa ikoya e dua
na itagede yaga se nodra ivakarau o ira era sa rawata na matanitu
vakasilesitieli. Ena wase 76 ni Vunau kei na Veiyalayalati, ka kilai
tu me “Na Raivotu,” ka a soli ena Feperueri 1832 kivei Josefa
Simici kei Sidney Rigdon, eda raica ni:
“Keirau sa raica talega na iserau ni vuravura vakasilesitieli, ni
sa uasivia sara na ka kecega—mai kea na Kalou ko Tamada, ena
nona itikotiko vakaturaga me tawamudu;
“Ia era sa cuva ka vakarokoroko vua na ka kecega, ena nona
itikotiko vakaturaga; io era sa vakarokorokotaki Koya tikoga me
tawamudu.
“Ia ko ira sa tiko vata kei Koya era sa lewe ni nona lotu na
Ulumatua; io era sa raica me vaka era sa laurai, ka kila me vaka
era sa kila; io era sa vakasinaiti ena nona iserau kei na nona
loloma.
“A sa solia vei ira ko Koya me ra taura vata ga ena kaukauwa,
kei na lewa kei na lagilagi.” (V&V 76:92–95.)
E dua tale na ivakatakila ni gauna oqo e dusimaki keda me da
taura matua ena vakarokoroko na yaca sara mada ga Vakalou; e
tukuni vei keda me da kakua ni vakakcacana na yaca ni Tamada,
ka me da muduka talega na kena vakayagataki wasoma. (V&V
107:2–4.) . . .
E irairai ni vakarokoroko me baleta na Kalou kei na yacana sa
ikoya e dua na ka bibi duadua ena kena ivakatagedegede e rawa
me da vakatubura. 5
Ena dua na siga e valenibula e a vaqiqici au tani mai na rumu ni
veisele e dua na dauveiqaravi ka a qai tarabe, e a lutu mai tebenigusuna
ena cudru na ruru ca vata kei na nodra cokoti vata na veiyaca
eso ni iVakabula. E dina ga niu sa sega tu ni vakilai yaloqu
vakavinaka, ena mosi au vakamasuta: “Yalo vinaka! Yalo vinaka!
Oqori sara ga na noqu Turaga o vosa vakacacataka tiko na yacana.”
E qai yaco e dua na vakanomodi titobu sara, oti o ya e a qai
vakasolokakana mai e dua na domo malumalumu, “Vosoti au.”
184

185
WASE 15
E a guilecava ena gauna o ya ni Turaga e a vakaroti ira vakaukauwa
na nona tamata, “Mo kakua ni cavuta walega na yaca i
Jiova na nomu Kalou; ni na sega ni vakadonui koya ko Jiova sa
cavuta wale na yacana” (Lako Yani 20:7). . . .
Ena vanua ni vakatasuasua, ena talevoni, na daliga kei na mata
dau ririko era vakasosataki e veisiga e na vakayagataki vakalolovirataki
ni yaca ni Turaga na noda Kalou. Ena kalavo, ena were,
ena veilasamaki vakailawalawa, ena bisinisi, kei na veitutu cava
ga era vakayagataka na veiyaca ni Dauveivueti ena lecaika kei na
ivalavala ca. Oi keda eda sega ni vakasamataka ka sega ni kauwaitaka,
kei keda eda itovo ca ka dau talaidredre, e dodonu me da
nanuma tiko ni sega ni rawa me da taura na yaca ni Turaga ena
qaciqacia ka sega ni totogitaki. Eda sega beka ni sureta tiko me
yaco na veivakarusai ena noda vakatara na veika taucoko e tabu
ka vakalou, ena kena vakayagataki vakawaleni ka sega ni dokai
ena noda veivosaki ena veisiga na veiyaca Vakalou? . . .
Sa dua na ka torosobu vua e dua na tamata bula me vakayagataka
wale tu ga na veiyaca Vakalou ka sega ni doka. Kei na kena
oqo e okati kina na kena vakayagataki wale tu ga na yaca ni
Turaga ni sega na kena lewa, ka ra lewe vuqa na tamata era kaya
ni ra sa ciqoma na ivakatakila ka vakakina na lewa ka ra sega ni
taukena vakadodonu sara ga mai vua na Turaga.
Ena veiyabaki, era sega vakadua ni muduka na nodra cudruvaka
na ivalavala ca bibi oqo o ira na parofita. E a kacivaka o Aisea
na parofita me ra lewai ka veivutuni o ira era “sa bubului ena
yaca i Jiova, ka sa dau cavuta na Kalou ni Isireli, ka segai ena yalodina,
se na yalododonu” (Ais. 48:1). . . .
E dodonu me tiki ni noda bula me vaka ni da lewe ni Lotu me
da cavuta tiko na yaca ni Turaga ena vakarokoroko. Me kena ivakaraitaki,
eda sega ni dau vakatavako oi keda me vaka e dua na
Yalododonu Edaidai vinaka. Eda sega ni dau gunu. Eda sega ni
gunu ti kei na kofe. Ena gaunisala vata ga, eda sega ni vosataka
na vosa dukadukali. Eda sega ni dau veirukaki se daukakase. Eda
sega ni vakayagataka wale tu ga ena viavialevu na yaca ni Turaga.
E sega ni dredre me da yaco me da daumaka sara ena noda
muduka na ivakarau ni veirukaki, baleta ni kevaka e dua e sa
qamu gusu ga ena gauna e rukaki kina ena veivosa caca kecega,

WASE 15
e sa muria sara tikoga na gaunisala me vinaka mai kina ena veika
o ya na nona bula.
Ia e sega ni mai cava ga e kea na noda itavi. Ena kena ibalebale
o ya me da kua ga ni valavala ca. Ni da ivalavala dodonu, e
dodonu me da cavuta na yaca ni noda Turaga ena vakarokoroko
kei na yalosavasava ena noda masumasu, noda vunau, kei na
noda veivosaki. . . .
E a yaco me noda Karisito o Jisu ena nona vakataucokotaka na
nona bula. Na dra talei ni dua na kalou ka a dave, sa yaco kina o
koya me noda iVakabula; e a solia kina nona bula ka taucoko tu,
sa mani yaco kina o koya me noda Dauveivueti; na nona veisorovaki
me baleti keda ka rawa kina me da lesu tale kivua na
Tamada Vakalomalagi, ia e a sega ga ni bau vakasamataki, sega ni
bau vakavinavinakataki mai vei ira era vakayagataka! E dua na ivalavala
ca ni veitabagauna na sega ni dau vakavinavinaka.
Era lewe levu sara era vakatusa na nodra vakabauti koya kei na
nona cakacaka, ka lewe lailai sara era dokai koya. E milioni vei
keda eda vakatokai keda me da Lotu Vakarisito, ia e dau vagauna
ga na noda tekiduru ena vakavinavinaka me baleta na nona isolisoli
cecere duadua, na nona bula.
Me da soli keda tale mada ki na ivakarau ni vakarokoroko,
vaka ki na cavuti ni vakavinavinaka kivua na noda Turaga me
baleta na nona solibula e sega ni vakatautauvatataki rawa. Me da
nanuma na ivakaro ni gauna oqo, “Ia me ra qarauna na tamata
kecega me ra kakua ni cavuta wale na yacaqu” (V&V 63:61). 6
E dodonu me ra vanua ni vakarokoroko na veivaletabu,
na veivale ni soqoni, kei na veivale.
Ena dua tale na ka ka sa rui bibi dina sara, sa ikoya na nona
vakasalataka na Turaga mai na ivakatakila ni gauna oqo ni sa
dodonu me tu vei keda na ivakarau dina ni vakarokoroko me
baleta na nona vale tabu. Ena ivakatakila bibi ka a soli kivei Josefa
Simici ka kilai tu me masu ni vakatabui ni Valetabu e Kirtland, e
dua na ivakasala e a soli ni oqo, me vaka na veivaletabu kece tale
eso era a tara me baleta na Turaga, e dodonu me dua na vanua
ka me vakarokorokotaki kina o Koya. (Raica V&V 109:13, 16–21.)
186

187
WASE 15
E vakatavulica o Peresitedi Kimball ni “sucu mai kina na vakabauta, veivakauqeti,
ka veivakasavasavataki ”ena veivale ni sokalou ni Yalododonu Edaidai.
Na kena dodonu dina sara ga, na ka e tukuni me baleta na veivaletabu
ni Lotu e dodonu me tukuni talega me baleta na “vale
ni Turaga” yadudua, se na vale ni soqoni se vanua cava ga era
sokalou kina na Yalododonu, se, ke dua sara mada ga na vale ni
Yalododonu Edaidai. 7
Kivei kemuni na Yalododonu Edaidai na vale ni sokalou e sega
ni vanua ni vakacagicagi, se ena dua na rumu, ena dua na kacidrala,
e sega ni dua na vanua e tiko kina na icabocabo ni isoro ni
koula kei na veivatu talei. E sega ni dua na vanua ni vakaraitaki
ka se sarasara, sega na matakau ceuceu ka sega soti sara na itaba,
e ukutaki wale sara tu ga vakarawarawa ka vakadodonu, savasava
ka rarama ka ganita na sokalou. Sa ikoya na vanua era dabe kina
ena vakacegu na tamata, vakaveitacini dina, na vanua e vakatavulici
kina na veilesoni, era lagasere kina na matasere, era masu
ka vunau kina na lewenilotu, ka vanua era rawata taucoko mai
kina na kila ka kei na veivakauqeti—kei na vanua era ciqoma kina
na sakaramede na qase kei na gone. E vakasucumi, vakacaudrevi
ka vakasavasavataki talega eke na vakabauta.

WASE 15
E a sega ni vakatabui na vale ni sokalou kivei ira na dausokalou
vakafarisi ka ra kunei kina na mata ni yalobibi, yaloqa, se
vakadigagalu batabata ka lala, ia na vakarokorokotaki ni veivanua
vakalou, veinaki tabu, kei na tamata vakalou e dodonu me dau
kunei e kea ena veigauna taucoko sara. 8
Eda tamata dau vakarokoroko li? Na veika eda vakayacora ena
noda vuvale kei na valenilotu e vakaraitaka tiko beka na noda
vakarokorokotaka na noda Dauveibuli?
Eda lomatarotarotaka ena so na gauna. Ena noda dau tiko ena
veisoqoni ni sakaramede kei na koniferedi ka ra dau veilakoyaki
tu ga vakaveitalia na gone ena loma ni valenilotu. Ena gauna e
vakayacori tiko kina na lotu, eda dau raica ni ra veitalanoa na
uabula vata kei ira era dabe veitikivi, era moce na tamata ka ra
vakasoqoni vata na itabagone ena veirumu e liu. Eda raica na veimatavuvale
ni ra yaco bera mai ka lako vakasausa yani ki na
nodra dui idabdabe, ka ra veitalanoa tu vakailawalawa ena
domolevu ena loma ni valenilotu ni sa dau suka na soqoni.
E gole na noda vakasama kivei ira na dau vakadidike, itokani,
kei ira era se malumalumu ka se qai tubu tiko na nodra ivakadinadina.
Era sa iyaragi kaukauwa tiko beka ni kaulotu na noda veisoqoni
me vaka na kena dodonu, na vanua e veiliutaki kina na
Yalo ni Turaga ka laubasikata yani na uto? Se e dodonu beka me
da vakatikitikitaka taumada e vuqa na lomaleqa sega na betena
me rawa ni da vakila rawa kina na Yalotabu? 9
E tamata cecere o koya e dau vakarokoroko. Ena dau veidokai
o koya ena dua na lomanivale ni sokalou kevaka sara mada ga o
koya duadua ga na tamata e tiko e lomanivale. E a sega na ivavakoso
e soqoni ena gauna e a vakarota kina na Turaga vei Mosese:
“Mo kakua ni toro voleka mai ki ke: mo luvata tani na nomu ivava
mai na yavamu, ni sa qele tabu na tikina ko sa tu kina!” [Raica Lako
Yani 3:5.] E dodonu me ra tuva vakamatau o ira na vakailesilesi
vakatulewa ka me kakua sara ni dua na vakasolokakana me rogo
se me laurai ena idabedabe mai cake. E dodonu me ra tuberi ira
na luvedra o ira na itubutubu ka me ra bula vakaivakarau ka dabe
vata kei ira (vakavo walega ena gauna era qaravi tiko kina ena
nodra iwasewase vakalasi). E dodonu me ra liutaki ira na tamata
ka kauti ira ena vakadigagalu ki na nodra idabedabe o ira era dau
188

189
WASE 15
tu e matanikatuba ka me vakarauta ga na yavavala. E dodonu me
ra yaco mai vakatotolo o ira na mai tiko ena soqoni, veikidavaki kei
ira na itokani ena domo malumu, lako vakamalua, vakasaqarai ni
idabedabe ena iyatu e liu, ka dabe sobu ena vakadigagalu ka me
vakasama sara vakatitobu na itovo ni yalona. E dodonu me da
vakaitavi taucoko sara ena kena levu ga e rawa—laga sere vata kei
ira na dausere, masu vata kei koya e masu, vakaivotavota vata ena
sakaramede ena yalo ni vakavinavinaka ka soli keda tale ki na veiyalayalati
ka a vakayacori taumada. Sa soli tu e dua na gauna donu
me da vakamuria vakavinavinaka kina na veilesoni era a vakatavulici,
na veivunau ka ra vunautaki kei na veivakadinadina era wasei,
e sega ni vakalewai ena kedra tukuni vakamatau ia ena kedra dina.
Oqo sara ga e dua na gauna vinaka me da gunu vakatitobu kina
mai vei ira na ivurevure iliuliu ni ivakavuvuli, ni na solia na qasenivuli
se daunivosa yalomalua na vakasama ka rawa me veivakatuburi
cake. Ni da curu yani ena vakadigagalu ena matanikatuba ni
vale ni lotu e rawa ni da biuta laivi tu mai e tautuba na vakalelewa
kece sara, na lomaleqa, kei na lomaocaoca—na veitavi taucoko,
vakapolitiki, vakaveimaliwai, kei na veituvatuva ni veivakalasai—ka
soli keda ena yalomalua ki na vakanananu kei sokalou. Ka rawa me
da vakaivotavota ena veika vakayalo e vakavolivoliti keda tu. Ka
rawa me da soli keda ki na vuli ka, veivutuni, veivosoti, vakadinadinataka,
vakavinavinaka, kei na dauloloma. 10
Me tekivu mai vale na vakarokoroko.
Ia, evei beka na vanua, me tekivu kina na vakarokoroko, ka na
rawa vakacava me da vakatubura?
Na vuvale sa ikoya na iusutu ki na vakarokoroko, ka sa vakakina
ki na veitovo savasava yadua vakalou tale eso.
Meu vakabibitaka mada na bibi ni nodra vakatavulici na gone
me ra dau masu. Na masumasu vakayadua kei na matavuvale sa
ikoya na gauna era dau vulica kina na gone me ra cuva sobu,
roqota na ligadra, ka bobo na matadra ni da vosa tiko ki vua na
Tamada mai lomalagi. Na itovo e vulici mai vale e vakaraitaka na
ivakarau ena veisoqoni ni Lotu. E dua na gone e vakavulici ena
masumasu e vale ena kila vakatotolo sara ni dodonu me dau

WASE 15
vakadigagalu ka tiko vakadua ena gauna ni masumasu ena qaravi
ni sokalou.
E vakakina, ena gauna ni lotu vakamatavuvale era tiki ni bula
vakavuvale, era kila na gone ni tiko eso na gauna vakamareqeti,
e sega walega ena lotu ia e vale sara mada ga, ena noda vulica na
veika me baleta na Tamada Vakalomalagi kei na gauna e gadrevi
kina me uasivi sara na nona ivakarau na tamata vakayadua.
E dua na ka marautaki ka vakamareqeti kivei ira na gone na ivakatagi.
E rawa me yaco me kilai vakavinaka sara e vale na veisere
ni lotu ka dau lagati vakawasoma e valenilotu. Ena rawa me yaga
sara vei ira na gonelalai kevaka era vukei mai vale mai vei ira na
nodra itubutubu me ra vulica na veisere ni lotu rawarawa. Ena
gaunisala oqo, era na vakaitavi sara ena yalogu o ira na gone ena
lagasere ena veisoqoni ni sakaramede kei na veisoqoni tale eso.
Io, e dodonu me ra dau tiko na itubutubu vata kei ira na luvedra
ena veisoqoni vakalotu ena vei-Sigatabu.
E dodonu me rau cakacaka vata o tama kei tina ena nodrau
vakadeitaka ni vakavakarau me baleta na veisoqoni sa ikoya e dua
na ka taleitaki me ra dau vakayacora vata vakamatavuvale. Na veivakatotolotaki
ena nodra vakasoqoni vata na gone, me ra vakaisulu,
ka vakusakusa ki na soqoni e sa vakarusa sara tikoga na
vakarokoroko.
Ni ra yacova na iwalewale oqo na veimatavuvale era na bera
vakawasoma ki lotu, era sa dau cavuti kina na veivosa ni cudru
ka vakamosi yalo, ka ra dau rarawa kina na gone ena veigauna ka
ra tiko yavalavala kina ena gauna ni lotu. E sa wacava na levu ni
vakarokoroko ena dua na matavuvale ka vakavakarau vakavinaka
ni se bera na gauna ni soqoni, o ira era yaco ki na vale ni sokalou
ni se bera na gauna me tekivu kina na soqoni, ka ra dabe vata
ka vakarorogo ki na imatai ni sere ni lotu ka biuta tani kece tu
mai na nodra vakasamataka na veika vakavuravura.
Ena so na gauna e sa dau dredre sara ga vei ira na itubutubu
ka ra vakaluveni lalai me ra vukei ira na luvedra me ra marautaka
na veisoqoni ka taqomaki ira mai na nodra veivakasosataki. Na
yalo ni dauvakarorogo, yalodei, kei na vakavakarau mai vale era
gadrevi sara vakalevu me rawa kina na ka oqo. Kevaka me ra
190

191
WASE 15
“Na itovo e vulici mai vale e na vakaraitaki ena ivakarau ena veisoqoni ni Lotu.”
lomaleqataka na nodra qarauni na luvedra e valenilotu, e rawa
vei ira na itubutubu gone me ra taro ivakasala mai na dua na veiwatini
ka ra sa lakova oti na veika oqo ena loma ni tabanalevu.
E dau vakawasoma, me ra dau sota vata na lewe ni Lotu ena
vale ni lotu ka veivakabulataki, ni se bera na soqoni kei na gauna
e sa dau oti kina. E so era raica ni tubu sega ni nakiti mai na veika
tawayaga ena noda ivalavala vakatamata dauveitokani ka ni sai
koya na Sigatabu sai koya e dua na gauna vinaka ni noda veisiko,
veitokani, ka sotavi ira eso na tamata vou. E dodonu me ra ivakaraitaki
na itubutubu ki vei ira na nodra matavuvale ena nodra
cakava na nodra veisiko ena rumu e liu se ena veivanua eso ena
taudaku ni vale ni sokalou ni bera na soqoni se ena gauna e sa
oti kina. Ni oti e dua na soqoni, e rawa me ra veivuke na itubutubu
ena kena kau na vakasama vakayalo mai na soqoni ki na
vuvale ena kena veivosakitaki e vale vata kei ira na luvedra e dua
na vakasama, e dua na sere ni lotu, se so tale na tikina veivakauqeti
ena soqoni. 11

WASE 15
Na noda ivakaraitaki ni vakarokoroko e rawa me
dua na veivakaukauwataki yaga kivei ira na tani.
Eda sa veivosakitaka oti na bibi ni vakarokoroko ka vakadikeva
eso na kena ibalebale. Eda sa solia talega e vica na vakatutu me
baleta na kena vakayacori na vakarokoroko e vale ka vakakina e
valenilotu. Ia, na vakavinakataki ni nodra cakacaka na tamata,
ena yaco mai ena gauna era sa cokotavata kina ena nodra sasaga
me ra walia na nodra veileqa me baleta na vakarokoroko o ira na
iliuliu vakaitaukei kei ira na matavuvale. Me da vakasamataka
mada e dua na sasaga ena loma ni Lotu me vakatoroicaketaki
kina na vakarokoroko. . . .
Na vakarokoroko dina sa ikoya e dua na itovo yaga sara vakalevu,
ia e sa yali sara tikoga yani vakatotolo ena vuravura me vaka
ni ra sa vakarabailevutaka na nodra veivakayarayarataki na kaukauwa
ni ivalavala ca. E sega ni rawa me da vakasamataka rawa
na kaukauwa ni vinaka e rawa me da rawata kevaka me da ivakaraitaki
ni vakarokoroko oi keda na milioni na lewenilotu dina
oqo i Karisito. Eda na sega ni raitayaloyalotaka rawa na ikuri ni
iwiliwili ni bula e rawa me da tara. Ia, e bibi cake sara, sa ikoya
na noda na sega ni raica rawa na levu ni rawa ka vakayalo ena
noda matavuvale kevaka eda yaco me da tamata dauvakarokoroko
me vaka na ka eda kila ni dodonu me da vakakina. 12
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica lesu na veivakaraitaki ni vakarokoroko ena tabana e 181
Na cava e vakatututaka e rua na italanoa oqo me baleta na ibalebale
ni vakarokoroko? Na veivakaraitaki ni vakarokoroko
cava soti o ni sa bau raica ena nomuni bula? Na cava o ni sa
bau vulica mai na veika o ni sotava oqo?
• Raica lesu na imatai ni va na parakaravu ena tabana e 183, vakasaqara
ena ivakavuvuli nei Peresitedi Kimball se cava na vakarokoroko
kei na cava na sega ni vakarokoroko. Na cava na vuna
192

193
WASE 15
e dodonu kina “me ra tamata dau vakarokoroko duadua ena
vuravura taucoko” o ira na Yalododonu Edaidai?
• Na cava na nomuni nanuma me baleta na noda raica e dua ka
cavuta wale na yaca ni Turaga? Na cava o ni vulica mai na ivakaraitaki
nei Peresitedi Kimball? (Raica na tabana e 185. Na
cava e rawa ni da cakava me dokai kina na yaca ni Turaga?
• Raica lesuva na tabana e 186–89, vakasaqara tiko na vei ivalavala
kei na ivakarau ni vakarokoroko kei na ivalavala kei na ivakarau
tawayaga. Ena veigaunaisala cava soti e rawa me
vakayarayarataki keda yadua kina na ivalavala kei na ivakarau
vakaoqo? E rawa vakacava me ra vakayarayarataki ira na noda
veimatavuvale kei ira tale eso? Vakasamataka na cava e rawa
mo ni cakava vata kei ira na nomuni matavuvale me rawati
kina na vakarokoroko e valenilotu.
• Na cava o ni nanuma e rawa me ra cakava na itubutubu e vale
me vukei ira na luvedra me ra vinakata me ra vakarokoroko
ena gauna ni soqoni ni sakaramede? ena veisoqoni tale e so
kei na itavi qaravi ni Lotu? (Raica na veivakaraitaki ena tabana
e 188–91.)
• Vulica na iotioti ni rua na parakaravu ena iwase (tabana e 192).
Ena veigaunisala cava soti e rawa me vakatorocaketaka na
vakayarayarataki ni vakarokoroko ena noda veimatavuvale?
noda itikotiko?
iVolanikalou Veiwekani: 1 Tui 6:1, 7; Maciu 21:12–14; Alama
37:14–16; V&V 63:61–62, 64
iVakamacala
1. Raica Francis M. Gibbons, Spencer W.
Kimball: Resolute Disciple, Prophet of
God (1995), 192.
2. The Teachings of Spencer W. Kimball,
vola o Edward L. Kimball (1982), 534.
3. Raica Gibbons, Spencer W. Kimball:
Resolute Disciple, Prophet of God, xi.
4. We Should Be a Reverent People (tikidua,
1976), 1, 2.
5. We Should Be a Reverent People, 1–2.
6. “President Kimball Speaks Out on
Profanity,” Ensign, Fepe. 1981, 3,
4–5.
7. We Should Be a Reverent People, 2.
8. The Teachings of Spencer W. Kimball,
222.
9. We Should Be a Reverent People, 1.
10. The Teachings of Spencer W. Kimball,
222–23.
11. We Should Be a Reverent People, 2–3.
12. We Should Be a Reverent People, 4.

“Vakatoka na siga ni vakacecegu me ka e rekitaki,
na sigatabu sa nei Jiova na siga me dokai” (Aisea 58:13).
194

W A S E 1 6
Na Sigatabu—Me ka e Rekitaki
Na Sigatabu sa ikoya na siga
ni sokalou vakaidina ena marau.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ena nona lako wavokita na Lotu taucoko o Peresitedi Spencer
W. Kimball, e a marautaka na nona raica ni ra rokova na Sigatabu
na Yalododonu. E kaya vakatabakidua na nona sotava e rua na
turaga ka rau a vakalougatataki ena nodrau sasaga me rau vakatabuya
na Sigatabu:
“Au a qai vakataroga wale tikoga oqo e dua na turaga me baleta
e dua na itutu bibi ena tuvai vou ni dua na iteki. Au a kaya vua,
‘Na cava na nomu cakacaka?’ E a qai kaya, ‘Au cicivaka tiko e dua
na igunugunu ni benisini.’ Au qai taroga tale, ‘O dau dola li ena
Sigatabu?’ Na nona isau ni taro e vakaoqo, ‘Sega, au sega.’ ‘Ia, o
na rawa vakacava ni toso tiko? E vuqa vei ira na vakaigunugunu
ni benisini era nanuma ni dodonu me ra dau dola ena Sigatabu.’
‘Au toso tiko vakavinaka,’ e kaya. ‘E vinaka tiko vei au na Turaga.’
‘E sega beka ni dredre na veiqati?’ au taroga. ‘Io, e vakadina
kina,’ e sauma mai. ‘E tiko ena taikadua ni gaunisala e dua na
turaga ka dau dola tu ga ena Sigatabu taucoko.’ ‘Ia, o iko o sega
ni dola?’ au taroga. ‘E sega saka,’ e a kaya, ‘kau sa vakavinavinaka
kina vakalevu, ka sa rui yalololoma na Turaga, sa tu ga vei au na
veika me sotava na noqu gagadre.’
“Au a tiko ena dua tale na iteki, ka tuvai vou tale tikoga, ka dua
tale na turaga e a vakasamataki me baleta e dua na itutu toro cake
sara; kei na gauna keitou tarogi koya kina me baleta na nona cakacaka,
e kaya ni dua na dauveivoli ena sitoa ni iyaya lalai. ‘Ia, e levu
na sitoa era dau dola tu ga ena Sigatabu. O iko?’ ‘Keitou dau lokataka
na neitou sitoa ena Sigatabu,’ e kaya. ‘Ia e rawa vakacava mo
dou veiqati vata kei ira na tamata oqo ni ra dau dola tu me vitu na
195

WASE 16
siga ena dua na macawa?’ ‘Keimami veiqati. Ia keitou toso vinaka
sara tiko,’ e kena isau mai vua. ‘Ia e sega li ni nomu siga vakaitamera
duadua na Sigatabu?’ ‘Io,’ e sauma mai, ‘e rairai na dau vakaruataki
na levu ni volivolitaki ena Sigatabu me vakatautauvatani
ena veisiga wale, ia sa rauti keitou vakavinaka tiko na veika keitou
sa rawata, sa rui yalovinaka na Turaga; sa rui yalololoma; sa rui
vinaka.’ . . . Kau sa sega ni rawa meu tarova na noqu kaya, ‘Me
vakalougatataki iko na Kalou, taciqu yalodina. Na Turaga ena sega
ni guilecava na solibula vakaoqo. Na ilavo o rawata e sega ni vakadukadukalitaki
mai na ivalavala ca. Era savasava na nomu dola era
na sega vakaidina ni vakaleqa na nomu kunea na nomu gaunisala
ki na matanitu ni Kalou.’ ” 1
E raica o Peresitedi Kimball ni Sigatabu sa ikoya e dua na siga
ni vakaitavi, marautaki ni sokalou—e dua na gauna me da biuta
laivi tu kina na veika vakavuravura ka vakatawana na siga ena
itavi qaravi savasava. Ena nona cavuqaqataka na veivolanikalou, e
vakauqeti ira na Yalododonu me ra cakava na Sigatabu “me ka e
rekitaki” ka ra qarava na siga ena “yaloreki kei na mata mamarau”
(Aisea 58:13; V&V 59:15). 2
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
E sa vakaroti ira wasoma na Nona tamata
na Turaga me ra dau rokova na Sigatabu.
E a siro sobu mai o Mosese mai na yavala kei na kubou ni dela
ni Ulunivanua ko Saineai ka kauta mai kivei ira na luvei Isireli
lakosese na iVunau e Tini, na veilawa taumada me baleta na ivakarau
ni bula. Na veivakaro oqo, era sega ni ka vou. Era a sa kilai
makawa tu mai vei Atama kei na nona kawa era muri mai, ka ra
a vakaroti me ra bulataka mai na ivakatekivu, ka ra a tukuna tale
mai vua na Turaga vei Mosese. Ka ra veivakaro taumada ni bera
na bula vakavuravura ka ra tiki ni veivakatovolei me baleta na
veika vakayago ka tauyavutaki ena matabose mai lomalagi.
Na imatai ni iVunau e Tini e gadrevi kina vua na tamata me
qarava na Turaga; na ikava e lesia e dua na Sigatabu me vakabibitaki
me baleta na sokalou vakaoqo:
“Me kakua vei iko na Kalou tani, . [. . .]
196

197
WASE 16
“Mo nanuma na siga ni vakacecegu, mo vakatabuya.
“E ono na siga mo dau cakacaka kina, ka kitaka kina na nomu
cakacaka kecega:
“Ia na ikavitu ni siga sa siga ni vakacecegu i Jiova na nomu
Kalou: mo kakua ni kitaka kina e dua na cakacaka, ko iko, se na
luvemu tagane se na luvemu yalewa, na nomu tamata se nomu
vada, se nomu manumanu, se nomu vulagi sa tiko ena nomu
lomanibai:
“Ni sa buli lomalagi kei vuravura kei na waitui, kei na ka
kecega sa tu mai kina, ko Jiova ena siga e ono, a sa vakacegu ena
ikavitu ni siga: o koya sa vakalougatataka kina ko Jiova na siga ni
vakacecegu, ka vakatabuya.” (Lako Yani 20:3, 8–11.)
Kivei ira e lewe vuqa, na voroki-ni-Sigatabu sa ikoya e dua na
ka e lailai wale sara na ka e baleta, ia kivei Tamada Vakalomalagi
e sa ikoya na talaidredre ki na dua na ivakaro levu. E sa ikoya na
ivakadinadina ni nona leqa na tamata me sotava na veivakatovolei
vakayadua ka vakarautaki me baleti keda vakayadudua ni bera
na kena buli ko vurvura, “era na muria na veika kece sa vakarota
vei ira na Turaga na nodra Kalou se sega.” (Eparama 3:25.) . . .
Na ivakaro tabu ka kau sobu mai na dela ni Ulunivanua mai
Saineai e vakaoqo “Nanuma na siga ni vakacecegu, mo vakatabuya.”
Na ivakaro o ya e se bera vakadua ni vakasukai se me veisautaki.
Ia, e sa vakaukauwataki sara ga ena gauna oqo:
“Ia mo nanuma tiko, mo vakacabora ena siga ni Turaga na
nomu isoro kei na imadrali vei Koya sa Cecere Sara; io mo tusanaka
na nomu ivalavala ca vua na Turaga kei ira na wekamu.
“Raica mo kakua ni kitaka e dua na cakacaka ena siga ko ya; ia
mo vakarautaka ga na kakana e ganita; io me taucoko kina na
inaki . . . ka vuabale na nomu marau.” (V&V 59:12–13.) 3
E sega ni siga ni caka bisinisi se qito na Sigatabu.
Au . . . vakamamasu kivei kemuni kece sara na Yalododonu
ena veivanua taucoko me rokovi vakabibi sara na Sigatabu. Na
nona siga tabu na Turaga e sa yali sara tikoga yani vakatotolo na
kena ibalebale vakamareqeti e vuravura taucoko. . . . E lewe levu
ka levu cake sara, na tamata era vakarusa na inaki vakamareqeti

WASE 16
ni Sigatabu ena kena vakasaqarai na vutuniyau, marau, veika ni
lasa, kei na qaravi ni kalou vakailasu ka vakayago. Eda tomana
tiko na vakamamasu kivei kemuni kece na Yalododonu kei
kemuni na tamata rerevaka na Kalou ena veivanua kece sara mo
ni taqomaka na Sigatabu ka doka. Era na sega ni dola na veibisinisi
ena Sigatabu kevaka era sega ni tokoni ena siga tabu o ya. E
tautauvata vakakina ena veivanua ni gade, sotasota ni qito, kei na
veivanua ni lasa ena kena veimataqali kecega. Na kena vakasaqarai
na ilavo e sa qaqa, e kena irairai, e sa ulabaleta na ivakaro ni
Turaga, “Dou vakabauta na noqu veisiga ni vakacecegu, ka vakarorokotaka
na noqu vale tabu” (Vun. 19:30). 4
Eda raica ena vuqa na veivanua ena noda vuravura Vakarisito
eda se raica tikoga na kena dola tu ga na bisinisi ena Sigatabu
vakatabui. Eda vakadeitaka ni iwali ni ka oqo e tiko sara ga vei
keda, o ikeda na dauvolivoli. E dina taucoko ni veisitoa kei na
veivale ni bisinisi era na sega ni dola kevaka eda na sega ni volivoli
na tamata vei ira. Kivei kemuni taucoko sara ni yalo vinaka
ka vakasamataka tale mada na veika oqo. Ni yalovinaka ka kauta
cake mai ena lotu vakamatavuvale ka veivosakitaka vata kei ira na
luvemuni. E sa na totoka sara ga vakaoti kevaka me vakadeitaka
na veimatavuvale vakayadua ni sa tekivu oqo ka lako yani ni sa na
sega na volivoli ena Sigatabu. 5
Eda sa yaco me dua na vuravura taucoko ka dau voroki kina
na Sigatabu. Ena Sigatabu era sinai na waqa ena dela ni veidrano,
e oso na veibaravi, na valeniyaloyalo e sinai vutucoqa, era vakasinaita
na rara o ira na kenadau ni tavi polo. Na Sigatabu e sa dau
digitaki tu me siga ni vakaraitaki ivukivuki vei ira na dauvodo
ose, bose levu vakapolitiki, vakatakakana vakamatavuvale; na veiqito
polo mada ga era qitotaka ena siga vakatabui oqo. “Na bisinisi
e toso ga me vaka na kena ivakarau” sa ikoya na vosa
ivakatakilakila me baleti ira na lewe vuqa, kei na noda siga tabu
e sa yaco me siga ni gade. Baleta ni lewe vuqa na tamata era sa
vakayagataka na siga oqo me dua na siga ni gade, era lewe vuqa
sara era qai dau saga me ra vakayacora na nodra gagadre o ira era
dau taleitaka na lasa kei na caka ilavo. . . .
Na vakasasa kei na qoli ena siga ni Turaga sa ikoya na kena sega
ni maroroi ka vakatabui. Na teitei se werewere se tatamusuki ni
198

199
WASE 16
itei ena Sigatabu sa ikoya oqori na kena sega ni maroroi ka vakatabui
na siga ni Turaga. Na lako ki na bati ni uciwai ena vakatakakana,
na sara qito se vodo bulumakau kila se veitau ose se
vakaraitaki ka se so tale na vakaraitaki vakalasalasa ena siga o ya
sa ikoya na kena sega ni rokovi vakaivakananumi tabu.
E vaka me duatani toka na kena irairai, vei ira eso na Yalododonu
Edaidai yalodina ena veika kece sara, ia era qai dau via vakadonui
ira ena nodra yali mai na veisoqoni ena so na gauna ena inaki ni
laki tiko ena veisoqo ni marau, na nodra vakanananu ni ra na calata
na gauna ni qoli uasivi duadua kevaka era na sega ni tiko ena uciwai
ena imatai ni siga ni qoli se sa na sega ni balavu vinaka na gauna
ni vakacagicagi kevaka e sega ni tekivutaki na nona gade ena
Sigatabu se o koya e sa na calata e dua na iyaloyalo e a gadreva tiko
mai me sarava kevaka e sega ni lako ena Sigatabu. Ia ena nodra
talaidredre oqo ena Sigatabu era qai dau lako ka kauti ira vakawasoma
tale tu ga na nodra matavuvale. . . .
E sega ni vakalewai na veilasa vakaoqo—na veiqito, vakatakakana,
veivakalasalasa, kei na veiyaloyalo yavala. E tu kece na
veika yaga me baleti ira ena kena vakabulabulataki tiko na bula,
na Lotu e dua na isoqosoqo e tokona vakaukauwa sara na veimataqali
itavi qaravi vakaoqori. Ia e sa tiko ga na gauna dodonu
kei na vanua me baleta na veika yaga kece sara—na gauna ni
cakacaka, na gauna ni qito, na gauna ni sokalou. . . .
E dina sara ni dodonu me ra dau cakacaka ena Sigatabu e vuqa
na tamata. Ka vakakina, ni vuqa na cakacaka e dodonu sara ga me
ra qaravi kina—nodra qaravi na tauvimate, me kena ivakaraitaki—e
rawa sara ga ni tokona na kena vakatabui na Sigatabu. Ia,
ena vuku ni veitavi qaravi vakaoqori e dodonu me da vakatulewataka
vakavinaka sara na kena vakayacori. 6
Ena so na gauna na vakarokorokotaki ni Siga ni Vakacecegu e
vakasamataki tu me vaka e dua na ka ni solibula kei na noda
vakuwai keda mai na so na ka, ia e sega ni vakakina. E dua walega
na gauna ni tosoi ni gauna kei na digi ni veika me vakayacori. E
rauta vinaka na kena gauna, vakabibi ena itukutuku ni veigauna
makawa kei vuravura, ni ena loma ni ono na siga ena dua na
macawa me da cakava kina na noda cakacaka ka qito. E levu na
ka e rawa ni caka me tuvai ka vakauqeti kina na veitavi qaravi ena

WASE 16
veisiga yadua ena loma ni macawa, ka levei tikoga kina na Siga ni
Vakacecegu. 7
E dua na siga ni veivakabulabulataki vakayalo ena sokalou
kei na vakayacori ni veitavi kilikili na Siga ni Vakacecegu.
Na Siga ni Vakacecegu sai koya e dua na siga vakatabui me
vakayacori kina na veika e kilikili ka vakalou. Na noda vakuwai
keda mai na cakacaka kei na veika ni lasa e rui bibi, ia e sega ni
veirauti. Na Siga ni Vakacecegu e gadreva kina na vakanananu kei
na cakacaka yaga, ia kevaka e dua e vakawelewele tu ga ka sega
ni cakava e dua na ka ena Siga ni Vakacecegu, e sa voroka sara
tikoga. Eda na tekiduru ena masumasu, vakarautaka na lesoni,
vulica na kosipeli, vakanananu, sikovi ira na tauvimate kei na
lomaocaoca, volavola kivei ira na daukaulotu, wilika na veika e
taucoko ka veivakatataki cake, moce vakalekaleka, ka tiko ena
veisoqoni kece ni siga o ya ka dodonu me tiko kina ni da vakarokorokotaka
tiko. 8
Taura na gauna [ena Siga ni Vakacecegu] ka vakasoqoni vata
vakamatavuvale ka veitalanoa vata, vulica vata na veivolanikalou,
sikovi ira na itokani, veiwekani, kei ira na tauvimate ka galili.
Oqo talega e dua na gauna uasivi duadua me cakacakataki kina
na nomuni veivolaniveisiga kei na itukutuku ni kawa. 9
Vakaiperiu na vosa Siga ni Vakacecegu e kena ibalebale “vakacegu.”
E vakasamataki na cegu vakadirorogo, vakacegu ni vakasama
kei na yalo. Sai koya e dua na siga me viritaki laivi kina na
vakanananu ni nanumi koya ga kei na kena veitavi qaravi dau veivakaocai.
Na Siga ni Vakacecegu e soli vakaveiyalayalati tawamudu kivei
ira na tamata kecega [raica Lako Yani 31:16]. E dua na ivakatakilakila
tawamudu vua na Turaga kei ira na luvena [raica Lako Yani
31:17]. Sai koya e dua na siga ni noda vakaraitaka vua na Turaga
na noda vakavinavinaka kei na noda marau. Sai koya e dua na siga
me da biuta vakatikitiki kina na veika taleitaki vakavuravura, ka
vakacerecerea na Turaga ena yalomalumalumu, me vaka ni yalomalua
sai koya na ivakatekitekivu ni bula lagilagi. E sega ni dua na
siga ni rarawa se icolacola bibi ia me baleta na marautaki ni vakacegu
kei na yalododonu. E sega ni dua na siga ni kana vakalevu ia
200

201
WASE 16
Na Siga ni Vakacecegu “sai koya e dua na siga me da sokalou kina ka
vakaraitaka na noda vakamuduo kei na noda vakavinavinaka kivua na Turaga.”
e dua na siga ni kakana mamada kei na kakana vakayalo. . . . E dua
na siga ni loloma ka solia vei keda na Tamada Vakalomalagi. E dua
na siga e rairai me ra vagalalataki kina na manumanu me ra kana
ga ka vakacegu; ena gauna e rairai maroroi beka kina na isiviyara
ena lololo ni sila kei na veimisini tale eso me ra kakua ni vakayagataki;
e dua na siga era vagalalataki ira beka kina na itaukei ni
cakacaka kei ira na daucakacaka, na iliuliu kei ira na dauveiqaravi
mai na isiviyara, na kelikeli, kei na cakacaka bibi. E rairai dua na
siga me lokataki kina na valenivolavola ka lokuyarataki na bisinisi,
ka guilecavi na veileqa; e dua na siga me vakatovolei ena kena
vagalalataki e dua na tamata mai na imatai ni vakatulewa ni mataveilewai,
“Ena buno ni matamu ko na kania kina na kemu kakana,
ka yacova na siga ko na suka tale kina ki na qele. . . .” [Raica
iVakatekivu 3:19.] Sai koya e dua na siga e rawa me vakacegu kina
na yago, vakamalumutaki ni vakasama, ka tubu cake na yalo. E
dua na siga e rairai me ra lagati kina eso na sere, masumasu, wasei
na ivunau, vakavurea na ivakadinadina, kei na gauna e sa rawa me
cabe cake kina e dua na tamata, voleka me vakarusai vakadua na
gauna, na vanua kei na veiyawaki ena kedrau maliwa o koya vata
kei na nona Dauveibuli.

WASE 16
Na Siga ni Vakacecegu sai koya e dua na siga me da raica kina
vakamatailalai—ka dikeva na noda veimalumalumu, me da vakatusa
na noda ivalavala ca kivei ira na noda itokani kei na Turaga.
Sai koya e dua na siga me da lolo kina ena “isulu taga kei na dravusa.”
E dua na siga me wiliki kina na veivola vivinaka, e dua na
siga ni vakasama ka vakanananu, e dua na siga me vulici kina na
lesoni me baleta na matabete kei na veisoqosoqo vakalotu, e dua
na siga me vulici kina na veivolanikalou ka vakarautaki na ivunau,
e dua na siga ni moce ka vakacegui kina na vakasama, e dua
na siga me ra sikovi kina na tauvimate, e dua na siga me vunautaki
kina na kosipeli, e dua na siga ni cakacaka ni kaulotu, e dua
na siga ni veisiko ena vakanomodi vata kei na matavuvale ka veimaliwai
vata kei ira na luveda, e dua na siga ni veilasamaki vakadodonu,
e dua na siga ni caka vinaka, e dua na siga ni gunu mai
na wai tovure ni kila ka kei na veidusimaki, e dua na siga ni kere
veivosoti ena noda ivalavala ca, e dua na siga me baleta na noda
vakabulabulataki vakayalo e lomada, e dua na siga ni vakalesui
keda ki na keda ituvaki dina vakayalo, e dua na siga me vakayagataki
na ivakatakilakila ni solibula ni [Turaga] kei na veisorovaki,
e dua na siga me vakananumi kina na lagilagi ni kosipeli kei
na matanitu tawamudu, e dua na siga ni cabe cake ki na salatu
dodonu kivua na Tamada Vakalomalagi. 10
Keimami nuitaka . . . ni na bera se ni sa na oti na nomu iwasewase
ni veisoqoni ni Sigatabu, me vakatau tiko ena nomu vakatabakidua
. . . vakatau ki na gauna ni nomu soqoni, o sa na
cakava na ka e a kerea na iVakabula me ra cakava na tisaipeli i
Nifai: Ni oti na nona vakatavulici ira, e a kerea me ra lako ki na
nodra dui vuvale ka vakasamataka ka masulaka na veika e a
tukuni (raica Nifai 17:3). Me dau nanumi vinaka tikoga na ivakarau
vata o ya. 11
Na Siga ni Vakacecegu e taucoko ka vuavuai
vinaka e okati kina na tiko rawa ena veisoqoni
ni Lotu kei na vakayagataki ni sakaramede.
E kena irairai ni vakasama ni Turaga me taucoko ka vuavuai
vinaka e dua na Siga ni Vakacecegu sai koya na sokalou kei na
ivakavuvuli me baleti koya ka vakayagataki na nona sakaramede.
202

203
WASE 16
E vinakati keda me da vakayagataka na siga ena veika e yaga vakalevu
kei na veitavi qaravi vakayalo. E vinakati keda me da vakavinavinakataka
na ka oqo ena yalo reki kei na mata mamarau; ia
dou kakua ni ia ena dredre kei na marau velavela. E vinakati ira
na noda turaga kei ira na gonetagane me ra dau tiko ena nodra
soqoni ni matabete ka vakarautaka tu na nodra veilesoni ena yalo
mamarau. E vinakati ira na nona tamata me ra dau tiko ena
Wilivola ni Sigatabu ka vulica e kea na nona yavu ni veivakabulai.
E vinakati ira na nona tamata me ra tiko ena soqoni ni sakaramede
ka lagasere vata kei ira na Yalododonu ka masu vakayalo
vata kei koya ka cavuta tiko na masu, kei na vakayagataki ni ivakatakilakila
ni sakaramede, bubuluitaki ni talairawarawa, solia
vakayauyau, cakacaka sega ni tawasei rawa, e dua na kena ivakananumi
dua tu ga. 12
O cei e dodonu me tiko ena soqoni ni sakaramede? Na ivakaro
e a vakaraitaki mai vua na Parofita kivei ira “era sa tiko e Saioni,”
na lewe ni nona lotu [raica V&V 59:3, 9]. Na ka e gadrevi e sega
ni vakatabakidua kivei ira na qase ia era okati kina vakatautauvata
na gone kei na qase. . . . Na cava e rawa ni ra cakava na itubutubu
me vukea me vakavinakataka cake kina na kena vakadeitaki
na matavuvale me vakatautauvatani ena matavuvale taucoko,
levu ka lailai, me ra lako ki na valenilotu ena veisoqoni ni sakaramede
me vaka e dua na ilawalawa? E kea era na vulica mai kina
na gone na ivakarau ni laki lotu e veigauna taucoko, era na taqomaki
mai na kena voroki na Siga ni Vakacecegu, ka ni dina ga era
se gone sara, era sa na tugana na veivakavuvuli kei na veivakadinadina,
kei na veika vakayalo e kea. E dodonu me ra ivakaraitaki
ni veika oqo kivei ira na tamata o ira na iliuliu ni iteki kei na tabanalevu
kei na kuoramu. 13
Ena gauna au a se gonetagane lailai kina, au a vakatavulici ena
ivakarau meu dau lako ki na veisoqoni ni sakaramede. E dau
kauti au o Tinaqu ena veigauna kece. Na veiyakavi katakata vakaoqori
au dau sosovu kina kau dau davo sobu e butabutana meu
moce. E rairai sega beka ni levu na ka au vulica mai na ivunau ia
au vulica ga na ivakarau meu “dau laki lotu.” Na ivakarau oqori
e a tikoga vata kei au ena noqu bula taucoko. 14

WASE 16
E sega ni kila e dua na gone na gauna e tiloma tiko kina na
yagona lailai na rarama ni matanisiga; ia e sega ni vakila ni sa
kauta tiko mai na kaukauwa ki na yagona lailai na rarama. E sega
ni dua na gone me kila na bibi ni wainisucu nei tinana se na kena
vakabulabulataki koya tiko na kakana tawaitini. Ia, oqori sara ga
na vanua e kau mai kina na nona igu kei na nona kaukauwa me
tubu cake ka yaco sara me dua na tagane. . . .
Ia era sega ni kila na gone yadua, na taucoko ni veika e yaco
tiko, era rawa ni vulica e levu na ka mai na dua na soqoni ni sakaramede.
Era na vulica e dua na ka ena veigauna kece sara. 15
Ena sega beka li ni dua na vakaoti gauna vakaitamera kei na
sasaga kevaka me da tu vakadua ena veimataka kece sara ni
Sigatabu ka kaya, “Meu lako beka ki na soqoni ni matabete se
kakua? Meu lako beka ki na soqoni ni sakaramede edaidai se
kakua? Me da lako beka se kakua?” Sa na dua dina na vakaoti
gauna vakaitamera. . . . Mo walia vakadua sara ga. 16
E dua na noqu itokani e dau tu ga e vale ena vei-Siga ni
Vakacecegu yadua ka vakadonui koya tu ga ena nona kaya ni yaga
vakalevu cake vua na nona wilika e dua na ivola vinaka e vale mai
na nona tiko ena soqoni ni sakaramede ka rogoca e dua na ivunau
malumalumu. Ia na vale, ka dodonu me vakamareqeti, e
sega ni vale ni masumasu. E sega ni qaravi na sakaramede e
lomanivale; e sega ni kunei kina na veimaliwai vata kei na lewenilotu,
e sega ni vakatusai na ivalavala ca kivei ira na turaga. Era
na vakatokai na veiulunivanua me ra valetabu ni Kalou kei na
veikau kei na veiuciwai ni cakacaka ni ligana, ia na valenilotu
duadua ga, se vale ni masumasu, e rawa me vakayacori kina na
veika taucoko sara e gadreva na Turaga. Ia e sa vakaraitaka vei
keda ni: “Raica me ra dau soqoni vakawasoma na lewenilotu me
ra kana madrai ka gunu waini; io me ra vakananuma kina na
Turaga ko Jisu.” (V&V 20:75.) 17
E sega ni da lako tu ki na veisoqoni ni Siga ni Vakacecegu me
da laki vakalasai se me da laki vakatavulici wale sara mada ga. Eda
lako me da laki sokalou vua na Turaga. E sa noda itavi vakayadudua,
ka veitalia sara ga na ka e tukuni mai ena itutu ni vunau,
kevaka e dua e gadreva me qarava na Turaga vakayalo ka vakaidina,
ena rawata oqori ena nona tiko ena veisoqoni, vakayagataki
204

205
WASE 16
ni sakaramede, kei na kena nona dau vakanananutaka na totoka
ni kosipeli. Kevaka e sega na betena vei iko na soqoni, o iko ga
o sa guce. E sega ni rawa vua e dua me sokalou ena vukumu, o
iko ga vakataki iko e dodonu mo dau waraki Jiova. 18
E yalataka na Turaga na veivakalougatataki kivei ira era
vakarokorokotaka ena yalodina na Siga ni Vakacecegu.
Na inaki ni ivakaro [me vakarokorokotaki na Siga ni Vakacecegu]
sai koya me kakua ni vakuwai na tamata mai na dua na ka. Na ivakaro
vakayadua kece sara e solia na Kalou kivei ira na nona dauveiqaravi
sai koya me na yaga kivei ira era ciqoma ka talairawarawa
kina. Sai koya na tamata ka na kalougata ena kena qarauni vakavinaka
ka vakamuri vakadodonu sara; sai koya na tamata ena vakararawataki
mai na voroki ni veilawa ni Kalou. . . .
Au raici ira na tamata yalodina ena noqu dau veilakoyaki voli
ni ra sega ni kauwaitaka na ilavo e rawa me ra rawata ena Siga ni
Vakacecegu kei na kena qarauni vakavinaka na veika era vakatabui.
Au dau raici ira na taukeni bulumakau ni ra vakasoqoni ira
vata na nodra bulumakau ena Siga ni Vakacecegu; na volivolitaki
vuanikau ena veibati ni gaunisala, e dola raraba tu ena siga kei
na bogi ena kena gauna ena veiyabaki, ni ra sogo ena Siga ni
Vakacecegu; na sitoa ni volitaki wainimate, veivalenikana, kei na
vanua ni volitaki kakana e bati ni gaunisala ni ra sogo ena siga ni
Turaga— e kena rairai ni ra sa tu vinaka tu vakailavo na kena itaukei,
ena gauna vata talega oqori era sa taura tu na vakacegu
dina ena kena vakamuri na lawa. Au dau marautaka kau vakila e
lomaqu meu vakalougatataki ira ena nodra vakabauta kei na
nodra tudei tu, ena veigauna kece au raici ira na tamata vinaka
ena nodra levea na veimataqali rawa ilavo vakaoqo. 19
Au kila ni na sega ni rawa me vakararawataki na tamata ena
kena itinitini, me baleta eso na solibula vakailavo, e a vakayacori
kivua na [Kalou] ka ni sa vakaroti keda me da bulataka na nona
lawa ka sa qai bolei keda:
“. . . vakatovolei au mada kina, sa kaya ko Jiova ni lewe vuqa,
seu na dolava se segai, na katuba ni lomalagi, ka sovaraka vei
kemudou na ka ni veivakalougatataki, me na sautu dina sara.”
(Malakai 3:10.) 20

WASE 16
Taura na gauna [ena Siga ni Vakacecegu] ka vakasoqoni vata
vakamatavuvale . . . Oqo talega e dua na gauna uasivi duadua me
cakacakataki kina na nomuni veivolaniveisiga kei na itukutuku ni kawa.
Ena dokai ni ivakaro oqo, veimaliwai kei ira tale eso, me da
muri Josua na parofita: “Ia mo ni rerevaki Jiova ka qaravi koya
ena yalododonu ka vakaidina: . . . mo ni digitaki koya edaidai
kemuni na qarava; . . . ia koi au kei ira na noqu lewenivale, keitou
na qaravi Jiova.” (Josua 24:14–15.)
Ena qai rawa ni da vakanuinui ga me baleta na veivakalougatataki
yalataki kivei ira na luvei Isireli: “Dou vakabauta na noqu
veisiga ni vakacecegu, ka vakarokorokotaka na noqu vale tabu:
Koi au ko Jiova.
“Kevaka dou sa muria na ka kau sa lesia, ka vakabauta na noqu
vunau, ka cakava;
“Au na qai vakatauca vei kemudou na uca ena kena vula; ka na
vuataka na kena vuata na vanua, ka vuataka na vuana na kau ni
veiwere.
“Ia na nomudou samu sila ena yacova na vula e veti kina na
vua ni vaini, ia dou na vetia tiko na vua ni vaini ka yacova na
kaburaki sila, ia dou na kania na kemudou me mamau kina, ka
tiko vakasautu ena nomudou vanua.
206

207
WASE 16
“Ia kau na solia na sautu ena vanua, dou na koto sobu kina ka
sega e dua me vakarerei kemudou.” (Vunau ni Soro 26:2–6.) 21
Eda na vakarokorokotaka na Siga ni Vakacecegu
ka vakatabuya, kevaka eda lomana na Turaga.
E rairai ni vuni kena sa rui dredre vei ira e lewe vuqa na tamata
me ra bulataka na Sigatabu sa ikoya ni se volai koto ga ena veitiki
ni vatu ka sega ena yalodra. . . .
. . . Ena noda dui veisiga yadua e kena irairai ni [Turaga] e a sa
kidava na vuku e na tu vei ira na nona tamata, ka vakabauta ni
rawa me ra ciqoma na taucoko ni yalo ni sokalou kei na vakarokorokotaki
ni Siga ni Vakacecegu ena nona a kaya vei ira:
“Mo vakacabora vua na Turaga na nomu Kalou na isoro e
dodonu; io na yalo sa bibivoro ka raramusumusu.” (V&V 59:8.)
. . . E a solia vei keda na imatai ni ivakaro ka cecere:
“Mo lomani Jiova na nomu Kalou ena lomamu taucoko, kei na
yalomu taucoko, kei na nomu nanuma kecega.” (Mac. 22:37.)
E sega ni vakasamataki rawa ni dua e lomana na Turaga ena
lomana taucoko kei na yalona taucoko kei na kavoro ni uto kei
na yalo e bibivoro me vakila na isolisoli tawa yalani ka a solia vua
na Turaga me sega ni rawa vua me vakayagataka e dua na siga
mai na vitu ena vakamuduo kei na vakavinavinaka, ka tosoya
tikoga ki liu na cakacaka vinaka ni Turaga. Na vakarokorokotaki
ni Siga ni Vakacecegu sai koya e dua na ivakaraitaki ni ivakarau
ni noda lomana na Tamada Vakalomalagi. 22
Era dau lomatarotaro vakawasoma na tamata se evei na kena
iyalayala: na cava e kilikili kei na cava e tawa kilikili me vakayacori
ena Siga ni Vakacecegu. Ia kevaka e dua e sa lomana na
Turaga ena lomana taucoko, kei na yalona taucoko, kei na nona
kaukauwa taucoko; kevaka e dua e sa biuta laivi na kocokoco ka
lewa vinaka na nona gagadre; kevaka e dua e sa rawa ni vakarautaka
na veitavi qaravi ni Siga ni Vakacecegu mai na kena ivakarau
ni sokalou ena kena e taucoko sara, kevaka e dua e sa
yalodina vua na nona Turaga vata kei koya vakaikoya kevaka me
dua me vakacabo isoro ena “yalo sa raramusumusu kei na yalo sa

WASE 16
bibivoro,” e sa na sega ni rawa me voroki na Siga ni Vakacecegu
ena bula ni tamata o ya. 23
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama oqo ena nomuni vulica na iwase oqo
se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na tabana
e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica lesu na tabana e 197–210). Vakasamataka na bibi ni veika
e solia na Turaga ki na Siga ni Vakacecegu kei na vuna e duidui
kina na Siga ni Vakacecegu mai na veisiga tale eso ena
loma ni macawa. Na cava e caka kina na Siga ni Vakacecegu
“me ka e rekitaki”?
• Raica lesu na tabana e 197–200, vakasaqarai ni veika e sega ni
dodonu me vakayacori ena Sigatabu. Na cava na vuna e sega
ni veiganiti kina na veitavi qaravi oqo ena Siga ni Vakacecegu?
Ena tabana e 200–07, e solia o Peresitedi Kimball e dua na ivakaraitaki
ni “veika e yaga vakalevu kei na veitavi qaravi vakayalo”
me baleta na Siga ni Vakacecegu. Na cava o ni sa bau
cakava o kemuni kei na nomuni matavuvale me vakabulabulataka
na nomuni vakarokorokotaka na Siga ni Vakacecegu?
• E kaya o Peresitedi Kimball ni “dua na ka bibi duadua na vakasamataki
ni kena vakayacori” me baleti ira era gadrevi me ra
cakacaka ena Siga ni Vakacecegu (tabana e 198). Na cava e
rawa me ra cakava na tamata me ra maroroya tiko kina na yalo
ni sokalou ena Siga ni Vakacecegu ena gauna e gadrevi kina
me ra cakacaka?
• Na cava na kena ibalebale ena noda kaya ni Siga ni Vakacecegu
sai koya na siga ni vakacegu? (Eso na ivakaraitaki, raica na
tabana e 200–02.) Na cava na vuna e cala kina ni da vakacegu
tu ga, sega na ka e caka ena Siga ni Vakacecegu?
• Raica lesu na veinaki ni tiko ena veisoqoni ni Lotu ena tabana
e 202–05). Ena gauna cava o ni sa bau vakila kina ena dua na
soqoni ni Lotu walega oqo ni ko a sokalou ena kena e taucoko
sara kei na cava na vuna? E rawa vakacava mo ni cakava me
vakaibalebale cake sara vakalevu na nomuni lako ki Lotu?
208

209
WASE 16
• E vakadinadinataka o Peresitedi Kimball na veivakalougatataki
eda na ciqoma ena noda vakatabuya na Siga ni Vakacecegu
(tabana e 205–07; raica talega na italanoa ena tabana e
194–96). Na veivakalougatataki cava soti o ni sa bau ciqoma
ena nomuni vakamuria na ivakaro oqo?
• Ena dua na lotu vakamatavuvale se bose vakamatavuvale, vakasamataka
na cava e rawa ni ra cakava yadudua na nomuni
matavuvale me ra veivuketaka kina na kena vakarokorokotaki
na Siga ni Vakacecegu?
Ivolanikalou Veiwekani: iVakatekivu 2:1–3; Marika 2:23–28;
3:1–5; Mosaia 13:16–19; V&V 68:29
iVakamacala
1. Ena Conference Report, Okot. 1953,
55.
2. Raica “The Sabbath—A Delight,”
Ensign, Janu. 1978, 4–5.
3. Faith Precedes the Miracle (1972),
267–69.
4. Ena Conference Report, Okot. 1978,
5; se Ensign, Nove. 1978, 5.
5. Ena Conference Report, Okot. 1975,
6; se Ensign, Nove. 1975, 6.
6. Ensign, Janu. 1978, 2, 4, 5.
7. Ensign, Janu. 1978, 4.
8. Ensign, Janu. 1978, 4.
9. Ena Conference Report, Epe. 1981,
62; se Ensign, Me 1981, 45.
10. “The Fourth Commandment,” en
Man–Gleaner Manual 1963–1964
(leader’s manual), 277–78.
11. Ena Conference Report, Epe. 1980,
5; se Ensign, Me 1980, 4.
12. “The Fourth Commandment,”
279–80.
13. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982), 221.
14. Ena Conference Report, Okot. 1944,
43.
15. The Teachings of Spencer W. Kimball,
517.
16. The Teachings of Spencer W. Kimball,
517.
17. The Teachings of Spencer W. Kimball,
220.
18. Ensign, Janu. 1978, 4–5.
19. Ensign, Janu. 1978, 4, 5.
20. Ena Conference Report, Okot. 1953,
56.
21. Ensign, Janu. 1978, 5.
22. “The Fourth Commandment,”
275–76.
23. “The Fourth Commandment,” 280.

“Na vakamau sai koya e baleta na gauna oqo ka tawamudu. . . .
E solia na bula na vakamau.”
210

W A S E 1 7
Na Lawa ni Tiko Savasava
Na Turaga e dua walega na nona itagede ni bula
savasava—na taucoko ni tiko savasava me baleta
na tagane kei na yalewa ni bera na vakamau kei
na taucoko ni yalodina ni oti na vakamau.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ena nodra vakasalataki na lewe ni Lotu me baleta na veigadivi,
veilasamaki, kei na vakamau, e vakadreta kina o Peresitedi
Spencer W. Kimball na bibi ni kena bulataki na lawa ni tiko savasava
ni Turaga kei na yalodina. E veivakasalataki talega me baleta
na veivakatovolei nei Setani me cakava na kaukauwa ni lawa oqo
me vakadonui se me vakamalumalumutaki. E tukuna me baleta e
dua na veiwatini gone ka rau a soro ki na veivakaisini ni meca:
“E kaya na gonetagane, ‘Io, keirau sa veisorovaki, ia keirau
sega ni vakasamataka ni cala baleta ni keirau veivinakati.’ Au
nanuma ga deu sa sega ni tauri koya rawa. Ena gauna e tekivu
kina na vuravura, e a sega ni taqei rawa na levu ni ivalavala ca, ia
me da rogoca ni ra vakadonui mai vei ira na itabagone ni
Yalododonu Edaidai e vakidacalataki au. E tomana tale, ‘Sega, e
sega ni cala, baleta ni keirau veivinakati.’
“Erau tokaruataka tiko vakawasoma na cakacaka butobuto ni
kauta vakatani na ivakavuvuli ni lotu ka rau sa vakaraitaka vakairau
na kena dina, ka rau sa tara e dua na bai ni veivorati, kei na
daku ni bai oqo erau tucake tu kina ena vakalecaleca, ka vakaraitaka
e matana levu na talaidredre.”
Ena nodrau vakaiulubale, e a sauma kina o Peresitedi Kimball,
“Sega, kemudrau na noqu gone lomani, o drau a sega ni veivinakati.
Na kena dodonu, o drau a dodomo ca. . . . Kevaka e dua
e vinakata dina e dua tale, e rawa cake vua e dua me mate me
baleta na tamata o ya ka kakua ga ni vakamavoataki koya. Ena
211

WASE 17
gauna ni veidomoni, e biliraki tani ena dua na mata ni katuba na
veivinakati savasava ka curu butako yani ki loma na dodomo ca.” 1
E a vakadinadinataka talega o Peresitedi Kimball ni reki kei na
vakacegu e lako mai ena talairawarawa ki na lawa ni tiko savasava.
E a raica ni veivakalougatataki oqo ena nodra bula na lewenilotu
yalodina, me vaka ena veika e a sotava oqo o koya ena
valetabu:
“Eke e kunea kina na vakacegu kei na loma vata kei na gagadre
ni vakaitavi. E dua na gonetagane isulusulu vinaka kei na dua
na goneyalewa vakavinivo balavu ka rairai vinaka, sega ni vakamacalataki
rawa na kena totoka, tekiduru [ena] icabocabo ni
isoro. Ena kaukauwa ni veiliutaki, au a kacivaka kina na veiqaravi
vakalomalagi ena nodrau vakamau ka vauci rau vata me tawamudu
e vuravura kei na vuravura vakasilesitieli. Era tiko e kea na
yalosavasava. E tiko e kea na lomalagi.” 2
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
E vakatabuya na lawa ni tiko savasava na
veimoceri taucoko sara ena taudaku ni vakamau.
Na itutu ni Lotu ena bula savasava e rawa me kilai, keitou vakaraitaka
vakamatata na kena sega ni veisau sai koya e sega ni vaka
e dua na isulu makawa ka sa dodonu me kau laivi. Sai koyakoya
tikoga na Kalou ena siga sa oti, ena siga edaidai kei na veisiga e
muri, kei na nona veiyalayalati kei na vunau era sega ni veisau;
kei na gauna e sa batabata kina na siga ka ra sa sega ni cila na
kalokalo, na lawa ni tiko savasava ena yavu tudei tikoga ena vuravura
ni Kalou kei na lotu ni Turaga. E maroroya tu na Lotu na veivakavuvuli
makawa e sega ni baleta ni ra sa makawa, ia e sa
baleta ga ni ra dodonu. 3
Na taucoko ni tiko savasava ni bera na vakamau kei na taucoko
ni yalodina ni oti na vakamau era sa ivakarau tudei tikoga ka sega
ni rawa ni veisau me na sega kina na ivalavala ca, rarawa, kei na
sega ni marau. 4
O ira era dauvakalialia na itovo ni vakamau, ka ra kaya ni sa ivakarau
makawa, na tiko savasava ni bera na vakamau vata kei na
yalodina, e rairai era sa vakadeitaka me ra tauyavutaka vakataki ira
212

213
WASE 17
ga e dua na ivakarau vou ka vakaisini ira na tani. E sega beka ni
rawa me ra raica ni na kena itinitini na kocokoco levu oqo e dua
na galili titobu? E sega beka ni rawa me ra raica ni, veibiligi ni
marau ena vakayawaki ira vakalevu cake tikoga mai na reki? E sega
beka ni rawa me ra raica ni mataqali veivakamamautaki vakaoqo
ena vakavuna e dua na qakilo kei na lala ni bula ka na sega ni rawa
me na vakabulai ira mai muri e dua tale na mataqali marau? Na
lawa ni tatamusuki e se sega ni bokoci (raica Kalatia 6:7]. 5
O ira na iapositolo kei na parofita ena gauna e liu era tukuna
na levu ni ivalavala ca ka ra a sega ni dodonu kivei ira. E vuqa vei
ira era ivalavala ca ni veidauci—veibutakoci, era na sega ni rawarawa
na yalodra, garogaro ca, sega ni yalodina, yalodredre, veivosaki
dukadukali, ivalavala tawa savasava, veibutakoci. Era okata
kina na veimoceri kecega ena taudaku ni vakamau—veivakayagoi,
vakatanitaki ni veilasamaki, vakatarai ni yago ka vakavuna na
gagano ca, kei na vakaosoti ni dua na vakasama kei na veivosataki
ni veimoceri. Era okata kina na veivalavala ca yadua e vunitaki
tu kei na ivalavala ca vuni kei na veika kece ka sega ni
vakalou kei na vakanananu kei na ivalavala dukadukali. E dua vei
ira ka toro sobu duadua sai koya na veimoceri vakaveiwekani
voleka sara. 6
Kevaka e dua e tiko vua na gagadre kei na ivakarau ni [vakasalewalewa],
me rawai ira me vaka ga na kena rawai na veireguci
kei na veiyagoi se veibutakoci se veidauci. Na Turaga e vakacala
ka vakatabuya na ivakarau oqo me vaka sara ga na nona vakacala
na veidauci kei na veitovo tale eso ni veimoceri. . . . E dua tale,
veibasai ki na vakabauta kei na nodra itukutuku e vuqa na
tamata, na [ivalavala] oqo, me vaka na veibutakoci, e rawa me
valuti ka vosoti, ia vakadua tale, ena na veivutuni titobu ka vakaidina
walega, e kena ibalebale na biuti tani vakadua kei na veisau
taucoko ni vakanananu kei na ivakarau. Na dina ni vuqa na matanitu
ka vakakina e vuqa na lotu kei na dua na iwiliwili levu ni
tamata ca era tovolea me ra vakalailaitaka na ca ni mataqali itovo
vakaoqori, me mai na cala ni basu lawa ki na dodonu vakatamata
e sega ni veisautaka na ituvaki kei na bibi ni ivalavala. O ira na
tamata vinaka, tamata vuku, tamata rerevaka na Kalou ena veivanua
kecega era se vakacalai ira tikoga na vakayacora na valavala

WASE 17
oqori ka vakatokai ira me ra luve ni Kalou tawa kilikili; sa
vakakina na lotu i Karisito, e vakacala ka vakacacana. . . . Na ivalavala
ca vakasisila oqo ni vakasalewalewa e ivakarau makawa ena
vuravura raraba. Era sa kawaboko yani e vuqa na veikoro lelevu
kei na veivanua vakararamataki me baleta na ka oqo. 7
E vakadonui na bula ni veimoceri savasava ena ivakarau dina
ni vakamau. E tiko e dua na gauna kei na caka vakarauta ni veika
kece sara ka tiko na kedra yaga. Ia na sotavi ni veimoceri ena taudaku
ni vakamau vakalawa e solia ki na tamata yadua e dua na ka
e dau vakayagataki, e dua ka ivakarau ni ka, ka yaco kina me veisolitaki,
vakaveitaliataki, ka vakarabailevutaki. . . .
E dua na ivakarau kocokoco, veivakaisini, ka lawaki ca na veimoceri
ni bera na vakamau. E dua na ivakarau ni dadatuvu ka
tawadina na kena sega ni via ciqoma na itavi. Na vakamau e ka ni
bula oqo kei na tawamudu. Na veibutakoci, kei na kena veika
kece tale eso e baleta na siga edaidai, baleta na auwa, baleta na
“gauna oqo.” E solia na bula na vakamau. E veimuataki ki na
mate na veibutakoci. 8
Na dodomo e taucoko ka daunanumi ira na tani,
ia na garogaro e ca ka kocokoco.
Na gonetagane ka sega ni dina ena nona gauna ni cauravou ka
yalataka na irogorogo vinaka, veigauna vinaka, veimaroroi, lasa,
kei na loloma, ia ka rawa walega me solia na katakata ni yalo kei
na veivuana vakatani—na ni cakacala, veika vakasisila, veicati,
veivakasisilataki, yaco me cati sara, ka rawa ni yaco kina na
bukete sega ni dodonu kei na veidokai. E vakaraitaka ni nona kisi
e baleta na loloma kei na veika kecega e rawa me solia sai koya
na dodomo ca. E tautauvata sara ga, kei koya na goneyalewa ka
volitaki koya vakarawarawa. Na kena itinitini sai koya na vakacacani
ni bula kei na vakamaduataki ni yalo. . . .
O ira na tamata gone oqo, era se veivosakitaka tikoga na
dodomo. Sa dua na caka ca ena gauna totoka vakaoti! Na vuanikau
e gaga baleta ni vunikau ca. Na tebe ni gusudra e kaya, “Au
domoni iko.” Na yagodra e kaya, “Au vinakati iko.” E dauloloma
ka taucoko na dodomo. Na dodomo sai koya mo solia, sega ni o
taura. Na dodomo sai koya mo veiqaravi, sega ni veivakaisini. ...
214

215
WASE 17
A cava na veidomoni? E vuqa na tamata era nanuma ni dua tu
na veigaleleti vakayago ka ra vakawaletaka tu ga ena kena kainaki
me “veidomoni” kei na “veidomoni ena imatai ni veirai.” . . . E
rawa ni yaco me dua e totolo wale tu ga na nona galeleta e dua,
ia na dodomo e yawa vakalevu cake sara mai na veigaleleti vakayago.
E titobu sara, wiliki vata, ka macala vinaka. Na vakayarayarataki
vakayago sai koya e duabau ga mai na vuqa na veitikina
bibi; e dodonu me tiko kina na vakabauta kei na yalodei kei na
kila kei na veitokani. E dodonu me tiko na kena inaki matau kei
na ivakatagedegede. E dodonu me tiko na gugumatua kei na veiwekani.
Na dodomo sai koya na savasava kei na toso ki liu kei na
solibula kei na daunanumi ira na tani. Na mataqali dodomo
vakaoqo e sega ni vakacauoca se dromu, ia e bula sivita na tauvimate
kei na rarawa, dravudravua kei na veika vakaitaukei, veika
e vakayacori kei na veivakayalolailaitaki, gauna kei na tawamudu.
Me tomani tikoga na dodomo, e dodonu me vakalevutaki cake e
veigauna na nuidei kei na veikilai vinaka sara, na kena vakaraitaki
vakawasoma na vakavinavinaka e na yalodina ni veikauwaitaki. E
dodonu me da dau guilecavi keda ka wasoma na noda kauwaitaki
koya ka dua. Na veigagadre yadua, vakanuinui, navunavuci e
dodonu me ra vakatabakiduataki ki na dua ga na sala . . . .
O koya na gonetagane e taqomaka na nona daulomani mai na
veika kece sara e vakayagataki walega se veivakacacani, mai na
beci kei na veivakalolovirataki mai vei koya vakaikoya se mai vei
ira na tani, e vakaraitaka na dodomo dina. Ia na gonetagane ka
vakayagataki nona itokani me vaka e dua na ivakawele bula me
vakacegui koya tu ga vagauna—sai koya oqori na garogaro ca.
Na goneyalewa ka vakatotokataki koya vakayalo, vakaivakasama,
ka vakayago ka na sega ni veivakayarayarataka vakayago
ena vosa se isulusulu se itovo me vakayavalata se vakauqeta kina
na nona itokani ka dabe tikivi koya toka me sauma lesu vakayago
e sa vakaraitaka tiko na dodomo dina. Vei koya na goneyalewa
me tara sara ga, vakayavalata veilomayaka ka temaka ka vakayagataka
na veivakaraitaki ni garogaro ca kei na ivakarawa ni ka. . . .
Me qarauni na inaki ca ni tevoro ena nona vakavinakataka na
irairai ni ivalavala ca me vinaka ena nona solia kina e dua na ivakatakilakila
ka na vunitaka na nona ivakarau. E dua ga na kena

WASE 17
ivakaraitaki oqori sai koya na kena vakamacalataki na garogaro
me dodomo. 9
E dina ga ni veimoceri e rawa ni dua na tiki bibi ka veivakacegui
ni bula vakawati, e dodonu me da nanuma tiko ni a sega ni
tuvanaki na bula me baleta duadua ga na veimoceri. 10
Na duavata ni yalewa kei na tagane veiwatini, (ka me tagane
kei na yalewa veiwatini duadua ga), e baleta na inaki levu duadua
sai koya na nodra kau mai na gone ki na vuravura. Na veimoceri
e a sega ni nakita na Turaga me dua walega na ka ni qito
se me vakaceguya walega na gagano kei na garogaro ca. Eda kila
ni a sega ni dua na ivakasala mai vua na Turaga e tukuni kina ni
veisala dodonu ni veimoceri ena kedrau maliwa na tagane kei na
yalewa veiwatini e gadrevi kina me vakaiyalayala ga ki na nodra
buli na gone, ia me yacova mai oqo eda kunea e levu na ivakadinadina
mai vei Atama ni sega na ka e vakarautaki mai vua na
Turaga me baleta na veivakaduiduitaki ni veimoceri. 11
E dodonu me da levea na iyaloyalo vakasisila
kei na so tale na ivakarau ni bula dukadukali.
Eda sa luvena vakayalo na Kalou, ka . . . da sa nona ibulibuli
cecere duadua. E tiko vei keda vakayadua na kaukauwa vuni me
da yaco rawa kina me da dua na Kalou—savasava, vakaturaga dina,
dauveivakayarayarataki, kaukauwa, tu vakaikoya mai na veikaukauwa
vakavuravura. Eda vulica mai na ivolanikalou ni da ka tawamudu
vakayadudua, ni da a tiko vata kei na Kalou mai na
ivakatekivu (raica Epa. 3:22). Na kila o ya e solia vei keda e dua na
vakasama duatani me baleta na rokovi ni vakaturaga ni tamata.
Ia era sa tu e veivanua kecega na qasenivuli vakailasu, ka ra
vakayagataka tiko na vosa kei na ivolatukutuku vakasisila, ivola,
retio, retioyaloyalo (RY), vosa dukadukali—ka ra vakatetea tiko
yani na veivakacacani ka vakarusa na veivakatagedegede savasava,
ka vakina me vakamamautaka na garogaro ca vakayago. 12
Eda sa besetaka sara ga vakalevu na iyaloyalo vakasisila ka ra
sa robota tu oqo na noda vanua. E sa cakava tiko na lawa e dua
na sasaga me tarova, ia na gaunisala uasivi duadua me tarovi kina
sai koya na nodra viribaita na turaga kei na marama, vata kei ira
216

217
WASE 17
na nodra matavuvale. Me dua mada na neimami taro vei kemuni,
“Oi kemuni na tamata vinaka e na veitikotiko, o ni vinakata li me
vakacacana na nomuni veimatavuvale kei ira o ni tiko veivolekati
na itovo ca vakaoqo?” 13
Ni da raica nodra vakuwai e vuqa na tamata ena noda isoqosoqo
ena nodra tovolea vakaukauwa me ra vakaukauwataki ira
na tamata ki na vakayaco ivakarau vakaisi, ena vosa dukadukali,
sega ena kena ivalavala dodonu, eda lomatarotarotaka, se sa yaco
beka mai o Setani vata kei na nona ivalavala butobuto, na ligana
ca me dreti ira ki na nona kaukauwa na tamata ni vuravura oqo?
Sa sega li ni vo e dua na iwiliwili veirauti ni tamata vinaka me ra
butuqaqia na ca ka sa veivakaleqai tiko ena noda vuravura? Na
cava eda se via vakadonuya tikoga kina na ca ka cava eda se via
tomana tikoga kina na noda vosota na ivalavala ca? 14
Eda nuitaka ni o ira na noda itubutubu kei ira na noda iliuliu
era na sega ni dau vosota tikoga na iyaloyalo vakasisila. E benu
dina sara ga, ia nikua e sa volitaki wavoki me vaka ga ni dodonu
tu ka kakana ni veivakamamautaki. . . . E tiko na isema ena iyaloyalo
vakasisila kei na, gagadre ni veimoceri kei na kedra dau
vakatanitaki lolovira. 15
E ka ni rarawa ni ivalavala ca e yaco mai na iyaloyalo vakasisila
e rawa ni vakavuna na talaidredre tale eso, okati kina na vakalutu
gone. 16
Sa dua na ka lialia na nanuma ni sega na ka e kauta mai na iyaloyalo
vakasisila. Era veiwekani kece tu na ivalavala ca. Na laba,
butako, kucu, saqamua, kei na kedra vakayacori ka saumi na
itovo ca oqo era vakani tiko mai ena bula ivalavala ca oqo. Na iwiliwili
ni ivalavala ca ni veimoceri e via vakaraitaka toka e dua na
veiwekani ena kedrau maliwa na cala ena lawa kei na iyaloyayalo
vakasisila.
E sega sara ga ni vakabula na kena yaga ni veilasamaki. Eda sa
vakamasuti ira na noda matavuvale me ra taqomaki ira na luvedra
ena veigaunisala kecega e rawa. Eda bula tiko ena dua na
vuravura ka sega ni vakaiyalayala, ia e dodonu me da vakadeitaka
ni da sega ni yaco me da tiki ni vuravura vagalalataki o ya, na
vuravura veivakayalolailaitaki o ya. 17

WASE 17
Ko ni sa vakamasuti na lewe ni Lotu e veivanua taucoko mo ni
kakua walega ni vorata na kena tete yani na matetaka bibi ni iyaloyalo
vakasisila, ia me vaka na lewenivanua oqo mo ni yaco mo
ni gugumatua ka kakua ni vakaukauwa ena saqati ni meca vakacakacakaikoya
oqo ni kawatamata ena vuravura taucoko. . . .
. . . Vakavulici ira na luvemu me ra levea na veivakasosataki me
vaka ni mate dewa bibi. Me vaka ni o lewenivanua, mo duavata
ena kena valuti na veika vakasisila ena nomu itikotiko. Kakua ni
vakamocera na kena cakacakataki mai vei ira na tamata era kunea
na kena yaga mai na iyaloyalo vakasisila ena nodra kaya ni kau
laivi na veika vakasisila sai koya na noda vakuwai na tamata mai
na dodonu ni galala ni digidigi. Kakua ni vakalaiva me ra vakaveitaliataka
na galala ni veimoceri ni se bera na vakamau.
Era sa tu ena vanua rerevaki na yalo vakamareqeti—na veiyalo
era voleka ka lomani kivei keda vakayadua. 18
E dodonu me ra taqomaki ira na gone kei
na itabagone o ira na itubutubu kei na iliuliu mai
na veivakayarayarataki ni ivalavala dukadukali.
Era na vulica mai vei iko o ira na luvemu ena itekivu ni nodra
bula ni dodonu me ra kakua sara ga ni vakaitavi ena ivalavala
dukadukali ena kena mataqali cava ga. Na ka oqo e sega ni rawa
me tukuni ga vakadua kivei ira. Ia e dodonu ni ra se bera ni
vakamau me dau tukuni vei ira vakaduanadrau ena veigauna, ka
dodonu me ra kila tiko, ni sega walega ni nodra matavuvale kei
na nodra itubutubu me ra namaka na veiqaravi cecere vakaoqo,
ia na Turaga mai lomalagi, o Jisu Karisito, e namaki ira me ra
vakasavasavataki ira tiko ka vagalalataki ira mai na ivalavala
dukadukali. 19
Na tevoro levu duadua edaidai sai koya na tawa savasava. Me
vaka ga e dua na kuita, e ologa e dua na tamata ena ligana. E
vuqa sara na veigaunisala me muataki ira kina na itabagone ki na
veivakadukadukalitaki. Meu tukuna mada e vuqa na veika e roro
mai me tagutuva na ituvatuva ni bula savasava.
Eso era vakawalena na nodra itavi qaravi vakalotu ka vakavulagitaki
ira mai na veivakayarayarataki ni veivakasavasavataki ka
218

E a solia e dua na idusidusi matata o Peresitedi Kimball
me baleti ira na tamata gone ka ra veigadivi.
219
WASE 17
veitaqomaki ni Lotu. E vaka me ikarua tiko ni ka na kosipeli ena
veika era taleitaka yadua. Era calata na nodra veisoqoni, vakadonuya
na cakacaka ni vuli, bula ni veilasamaki, se bisinisi se vakacakacaka
me vakalatilati ki na bibi ni itavi qaravi vakalotu kei na
kosipeli me yacova sara ni ra sa vakila ni vaka me sa mate na Lotu
kei na kena ivakatagedegede.
E dua tale mai na veika e vuqa ka veiliutaki ki na tawa savasava
sai koya na ivakarau tawa kilikili. E vuqa na goneyalewa kei na
gonetagane edaidai era sa dokadoka ena nodra kila ka me baleta
na veika e rawati vakatamata. Era nanuma ni ra sa kila kecega na
isau ni taro. Era veivosakitaka na veidauci me vaka ga na nodra
veivosakitaka tiko na motoka kei na iyaloyalo kei na isulu. E tubu
kina na ivakarau tawa kilikili me yacova ni sa sega ni dua na ka
me ra vakamareqeta rawa. 20
E sega ni dua na vuna me ra daramaka kina na goneyalewa na
ivinivo lolovira se me vakaraitaka tu na yagodra me ulubaletaki

WASE 17
ki na ni sa isulusulu vakavuravura. E rawa ni da bulia ga vakataki
keda e dua na kena ivakarau. . . .
E sega talega ni dua na iulubale me ra vakaraitaka tu na yagodra
na gonetagane. O ira na uabula e rawa ni ra vakaraitaka na
yalodei kei na vakatulewa vinaka kevaka era vakauqeti ira na
nodra itokani goneyalewa me ra dau vakaisulu maqosa. Kevaka e
dua na gonetagane ena sega ni veigadivi kei na dua na goneyalewa
ni sega tu ni maqosa na nona isulusulu, ena veisau sara
vakatotolo na kena ivakarau. . . .
E a yalataka na Turaga kivei ira na yalodoudou, “Na ka kecega
sa tu vei au sa nomu.” Mo yacova na vanua cecere oqo kei na veivakalougatataki
sega ni vakaiyalayala, e dodonu mo kakua ni
vakawaletaka. Taqomaka na nomu bula me kamikamica ka savasava
ka makaresese, ka me sega ni yali rawa kina na ka. Me rawa
ni vakayacori oqo, ena dodonu sara mo levea “na ivalavala ca
kecega” kei “na kena torovi yani na ivalavala ca.” 21
E sega ni rawa ni da vakabibitaka tikoga vakasivia na ivakarau
tawa kilikili me vaka e dua na dai me levei ia e dodonu sara mada
ga me da gole tani mai na veivakatovolei ka vakasavasavataki
keda tikoga. 22
Au vakatututaka . . . na ivakatagedegede ka tarava oqo. Ke dua
na veibuku se veisasa ena veitaratara ni veilasamaki e dodonu me
tu vakawawa me yacova na yabaki 16 se sivia, e dodonu mada ga
me levu na vakatulewa me vakayagataki ena digidigi kei na kena
vakabibitaki. E dodonu o ira na itabagone me ra se vakaiyalayalataka
tiko na veitaratara voleka me vica vata na yabaki, baleta na
gonetagane ena laki kaulotu ena gauna e sa na yabaki 19 kina.
Na veigadivi vakabibi na kena sa tauri vakabibi tiko mai vua e
dua ena itekivu ni yabaki tini vakacaca ni nona bula e sa rui vakarerevaki.
E vukica vakatani na iyaloyalo ni bula. E vakuwai iko
mai na veika yaga ka vutuniyau; e yalana na veitokani, e vakalatilati
ki na veimaliwai ka rawa me yaga sara vakalevu ena kena digitaki
e dua na itokani ni bula oqo ka tawamudu.
E tiko dina e dua na gauna me baleta na danisi, me baleta na
veilakoyaki, me baleta na veimaliwai, me baleta na veigadivi,
vakatalega kina na veigadivi tudei ka kena itinitini na veidomoni
220

221
WASE 17
ka na vakauti ira sara yani na gone itabaqase ki na valetabu me
baleta na vakamau tawamudu. Ia sa ka bibi sara kina na gauna.
Sai koya gona ni na cala mada ga kina na vakayacori ni so na ka
dodonu ena gauna cala ena vanua cala kei na inaki cala. 23
Vakasavasavataka na nomu bula ka vagalalataki iko mai na
veika lolovira taucoko kei na veivakanananu kei na veicakacaka
butobuto. Levea na veitokani kece sara e veivakamaduataki ka
vakalolovirataka na veika cecere, itagede dodonu ka tuvai tu me
baleti keda. Ena qai toso vakavinaka na nomu bula ka na vakavolivoliti
iko tiko na vakacegu kei na reki. 24
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Veidutaitaki rau na veitokani e vakamacalataka o Peresitedi
Kimball ena tabana e 211 vata kei rau na veitokani e vagolei ki
na imatai ni parakaravu ena tabana e 212. Na cava e rawa me
a vakauti rau na veitokani Yalododonu Edaidai ki na veimataqali
vakasama kei na ivalavala vakaoqo?
• Wilika na ikarua ni parakaravu ena tabana e 212. Na cava ena
rawa mo ni kaya kivua e dua ka kaya ni sa ivakarau makawa na
bula savasava? (Eso na ivakaraitaki, raica na tabana e 212–14.) Na
cava eso na itinitini ni sega ni vakamuri ni lawa ni tiko savasava?
Na cava eso na veivakalougatataki mai na talairawarawa kina?
• Vakasamataka mada mo ni vakacavara vakacava na veiyatu
vosa oqo: Na dodomo sai koya ____________. Na dodomo ca
sai koya ______________. (Eso na ivakaraitaki, raica na tabana
e 214–16) Me vakayarayarataki vakacava na noda vakanananu
kei na noda ivalavala mai na noda kila na dodomo?
• Na cava na vuna o ni nanuma kina ni ra a veivakasalataki ena
kena saqati na iyaloyalo vakasisila o Peresitedi Kimball kei ira
na vuqa na iliuliu ni Lotu mai na nona gauna? (Raica na tabana
e 216–18.) Ena veisala cava e rawa ni da valuta kina na kena
tete yani kei na veivakayarayarataki ni iyaloyalo vakasisila? Na

WASE 17
cava e rawa me da vakayacora ena noda veimatavuvale me da
“viribaita kina”?
• Raica lesu na veivakatagaedegede ena tabana e 218–21.) Na
cava na vuna e sa dodonu kina kivei ira na itubutubu kei na iliuliu
me ra sa tekivu vakatavulica na lawa ni tiko savasava ena
itekivu ni nona bula e dua na gone? Na cava era rawa ni cakava
na itubutubu kei ira na iliuliu me vukei ira na itabagone me ra
tudei tu ena Lotu kei na kena ivakatagedegede? Na ivurevure
cava e vakarautaka na Lotu me vukei ira na itabagone me ra
kila ka maroroya na ivakatagedegede ni Lotu?
• Erau veiwekani vakacava na ivakarau kilikili kei na tiko savasava?
• Na cava na kena ibalebale me maqosa na noda isulusulu? Na
veigaunisala cava e rawa me da “bulia ga kina vakataki keda e
dua na kena ivakarau veikeda”? (tabana e 219). Na cava na
kena ibalebale me da ivakarau kilikili ena noda vosa kei na
noda itovo? Me da vukei ira vakacava na itabagone me ra kila
ni gadrevi na ivakarau kilikili ena veiroka kece ni nodra bula?
iVolanikalou Veiwekani: 1 Korinica 6:9, 18–20; Jekope 2:7;
Alama 39:3–5, 9; 3 Nifai 12:27–30; V&V 42:22–23, 40–41; 59:6
iVakamacala
1. Faith Precedes the Miracle (1972),
151–52, 153, 154.
2. Ena Conference Report, Okot. 1971,
153; se Ensign, Tise. 1971, 36.
3. Faith Precedes the Miracle, 155.
4. Ena Conferene Report, Okot. 1980,
4; se Ensign, Nove. 1980, 4.
5. Ena Conference Report, Epe. 1978,
117; se Ensign, Me 1978, 78.
6. “President Kimball Speaks Out on
Morality,” Ensign, Nove. 1980, 95.
7. Ensign, Nove. 1980, 97.
8. Faith Precedes the Miracle, 155,
156–57.
9. Faith Precedes the Miracle, 157–59.
10. The Miracle of Forgiveness (1969),
73.
11. “The Lord’s Plan for Men and
Women,” Ensign, Okot. 1975, 4.
12. Ensign, Nove. 1980, 94.
222
13. Ena Conference Report, Epe. 1975,
8–9; se Ensign, Me 1975, 7.
14. Ena Conference Report, Epe. 1975,
162; se Ensign, Me 1975, 109.
15. Ena Conference Report, Oko. 1974,
7; se Ensign, Nove. 1974, 7.
16. “A Report and a Challenge,” Ensign,
Nove. 1976, 6.
17. Ena Conference Report, Okot. 1974,
7; se Ensign, Nove. 1974, 7.
18. Ensign, Nove. 1976, 5, 6.
19. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o La Paz Bolivia 1977,
22–23.
20. Faith Precedes the Miracle, 162–63.
21. Faith Precedes the Miracle, 166, 167,
168.
22. The Miracle of Forgiveness, 227.
23. Ensign, Nove. 1980, 96.
24. Ensign, Nove. 1980, 98.

W A S E 1 8
Na Vakamau e Dokai,
Mamarau, ka Gugumatua
Era na marautaka na veiwatini e dua na
veimaliwai e veiyaloni ka tawamudu ni ra
dina tikoga vua na Turaga ka vakakina vakaira.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ni bera ni a kacivi ki na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua o
Spencer W. Kimball, e a taukena-vakatikina tu e liu e dua na
kabani ni inisua kei na volitaki iyauqaqa mai Safford e Arizona. E
dua vei ira na nona tamata cakacaka, o Carmen Richardson
Smith e a talanoataka na nodrau yalodina o Spencer kei Camilla
Kimball ena gauna a tauvi polio tu kina o Edward na luvedrau
tagane ena itekitekivu ni veiyabaki 1930:
“Na nodrau veimaliwai o Baraca Kimball kei na watina e dua
na ka au dau qoroya vakalevu. Ena gauna a laki qaravi tale kina
o Eddie ki California, a laki tiko vata kei koya o Sisita Kimball ka
qai dau veisiko tikoga yani o Peresitedi Kimball ena gauna dredre
eso. Ena gauna ni vakabulabula ni sele oti o Eddie, e dau lesu
yani ki vale o Baraca Kimball me laki tiko kei iratou na vo ni lewe
ni matavuvale, ka tiko mai vata kei Eddie o watina.
“Au vakabauta ni a volavola yani ena veisiga yadua kivei watina.
E sega walega ni dua na ivola lekaleka e 50 na vosa. Ena so na
gauna ni dau osooso e dau cavuta ga na ka meu vola ena ivola,
kau nanuma sara na ka au a vakila: sa vaka e dua dina na cakacaka
vakalou.
“Na nodrau vakamau e vinaka ka rau marautaka, ka vaka me
rau veikauwaitaki vakalevu sara. Na nodrau bula e vaka me rau
veikauwaitaki vakairau vakalevu sara.” 1
223

WASE 18
“E dau tokoni au sara vakavoleka o Camilla ena veika kecega.”
224

225
WASE 18
Erau a vakadinadinataka na nodrau veidomoni o Spencer kei
Camilla Kimball ni rau se qai itabagone tiko, ka kaukauwa ka
titobu cake ni rau sa qase cake tiko. E dau vakavuqa na nona dau
vakavinavinakataka o Peresitedi Kimball na nodrau veimaliwai
vakaveiwatini: “E dau tokoni au sara vakavoleka o Camilla ena
veicakacaka kecega. Keirau sa buluti ira oti na neirau itubutubu
kei ira na daulomani tale eso ka, soli ira yani na luvei keirau era
a sucu dole. Keirau sa sotava oti na rarawa bibi kei na marau
levu. . . . Keirau a tagi vata ka dredre vata talega. . . . E vakasinaiti
ena neirau bula namarau ena gauna ni veika rarawa ka veivakaleqai
dina. Keirau a dau danisi, keirau a lagasere vata,
vakacegui ira na vulagi; keirau a lomani ira na tamata ka keirau a
lomani talega. E matata, taucoko, ka sautu na bula ni da bula vata
kei na dua na marama vakataki Camilla Eyring, na watiqu.” 2
Ena nona bula voli ena dua na vakamau dede ka marautaki, a
kaya kina: “Eda na gadreva e dua na itokani vinaka ka dauloloma
ka sega ni dau vakaraica na noda caka cala, nanuma tiko na noda
lecaika se nanuma na noda malumalumu’ . . . eda na gadreva e
dua na itokani lomani eda a sotava vata na rarawa ka tagi vata,
masu ka sokalou vata; o koya eda a yalobibi ka lomaleqa vata, o
koya e dua e lomani keda ena keda ituvaki dina se sega ni raica
ga na keda ituvaki e taudaku.” 3
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Na vakamau tawamudu e lesia na Kalou,
ka sa ka bibi sara na matavuvale ena ituvatuva
nona na Tamada Vakalomalagi me baleti keda.
Sa lesia na Kalou na vakamau me dokai. E sa tuvanaka tu o
Koya ni yavu ni bula raraba sai koya na itikotiko kei na matavuvale,
ka da sa vakasalataki oqo ni ivakarau ni bula e veicavilaki sai
koya na vuki tani mai na ituvatuva sa lesia oqo na Kalou. . . .
Sa vaka me saqati tikoga vakalevu na bula vakamau mai vei ira
na tamata lolovira ni vuravura oqo kei na kena vinakati vakalevu
na vakamau ka sega kina na vakaluveni. Na taro sa qai tiko oqo,
“Na cava e qai caka kina na vakamau?” Eda sa qai kila rawa oqo
na vu ni kena saqati na vakamau. Era kaya ni o ira na gone era

WASE 18
veivakaocai, era vakalatilati, ka icolacola. Era sa vakadeitaka eso
ni vuli, na galala mai na ogaoga kei na ilesilesi—sai koya o ya na
bula. Ka sa ka rarawa sara ni yalo ni lecaika ka veivakarusai oqo
era sa tekivu vakabauta tiko eso vei keda. 4
Ena kena vinakati me da vagalalataki ka dro tani mai na ivakavuvuli
butobuto ena itukutuku raraba kei na kena vakaraitaki na
iyaloyalo yavala ena sala eso kei na vanua eso, e dodonu me da
vakavulica na vakamau, na vakamau e savasava ka tawamudu. 5
E dua na ulu ni inaki ni vakamau tawamudu sai koya ni bula e
tawamudu; ka sa semati na vakamau ki na inaki tawamudu eso,
ka dodonu me vakatiko oqo ena gauna ni bula oqo. Na vakamau
vakamatanitu, se ra vakayacora na vakailesilesi ni Lotu e taudaku
ni valetabu sa baleta walega na bula oqo, se “me yacova na mate”
se “ena gauna ni nomudrau bula oqo.” Sa mai bokoca kina o
mate. . . . Na vakamau tawamudu ena dau vakayacora na parofita
ni Turaga se dua vei ira walega e vica sa lesia o koya. Oqo ena
dau vakayacori ga ena kena vale sa tara ka vakatabui oti tu o ya
ena valetabu. Na vakamau ga vakaoqo ena takosova bula yani na
mate ka na taqomaka tudei na isema veiwekani ni veiwatini, na
itubutubu kei na gone ki na gauna ni bula tawamudu. 6
Na vakamau e dokai, mamarau ka gugumatua sai koya dina na
ulu ni inaki vua e dua na tamata e tu vinaka na nona vakasama.
E a tuvanaka na Turaga na vakamau me buli kina na matavuvale
kei na kawa e kaukauwa ka mamarau. O koya e nakita me kakua
ni vakamau e sega walega ni tamata lialia, ia e sa vakacacana tiko
na ituvatuva e baleti koya.
Au tutaka na vosa kena ivakarau tu baleta na Turaga mada ga
a tuvanaka e dua na ka vinaka ena nodrau semati vata mai o
Atama kei Ivi, na isevu ni tagane kei na isevu ni yalewa ena vuravura
oqo, ka vakayacora e dua na vakamau vakalou ka me rau
tagane ka yalewa vakawati. E a duidui sara na kedrau ituvaki
yadudua, kei na duidui ni nodrau ilesilesi. Ni oti toka ga na Nona
a vakamautaki rau a kaya kina vei rau: “Drau vakaluveni, ka tubu
me lewe vuqa, ka vakatawai vuravura” (iVakatekivu 1:28).
Sa kena ivakarau dodonu tu ka savasava na vakamau kei na
nodra vakasucumi mai na gone. E dodonu vei ira na tamata
yadua me ra vinakata ka tuvanaka me ra vakamau baleta ni ka
226

227
WASE 18
oqo a tuvanaka vei keda na Kalou mai lomalagi. Oqo na veika a
vakarautaka mai o koya. 7
Na ituvatuva taucoko sara ni [Turaga] e a vakarautaki vakavuku
me ra sucu rawa mai kina na gone ki vuravura ena loloma
kei na nodra umanaki vei ira na nodra itubutubu. Kevaka beka
me a vakayacori na nodra vakasama lasu e lewe vuqa na tamata
edaidai, sa rairai kawaboko beka vakadua na vuravura, na kena
tamata kei na veika kilikili. . . .
. . . E sa vakaraitaka na Turaga ni kena gadrevi me rawati na
kena e cecere duadua vei iratou na matanitu ni lagilagi se lomalagi
ena matanitu vakasilesitieli “sa kilikili me vakayacori vua na
tamata na cakacaka tabu vakabete [ko ya na veiyalayalati [vou] ka
tawamudu ni vakamau];
“Ia kevaka sa sega ni muria na sala oqori, ena sega sara ni
rawata.” (V&V 131:2–3.)
Oqo ga na sala dodonu.
Eso na tagane era sa sega tu ni vakamau ni ra sa digitaka vakakina.
Era sa vakuwai ira tikoga vakaira. E rairai vuqa talega na
yalewa era sa vakuwai ira mai na veivakalougatataki oqo. Eso tale
era se sega tu ni vakamau baleta ni calati ira tiko na madigi. Eda
sa kila vakavinaka talega ni na veivakarautaki vakavinaka na
Turaga ka na sega ni vakarusa kina e dua ena vuku ni nona a sega
ni rawa ni vakayacora kina e dua na ka. . . .
Ia, na veika e baleta na vakamau kei na nona ilesilesi na tagane
kei na yalewa, me kakua ni dua na tamata me saqata kina na
Kalou. . . .
Sa noqu inuinui dina ni o ira na noda goneyalewa kei na
marama Yalododonu Edaidai, o ira na tagane kei na cauravou,
era na bula voli ena taucoko ni bula oqo ka bula vakaivakarau ki
na nodra ilesilesi totoka ka matata sa lesia tu vei ira na Turaga.
Au sa nuitaka ni da na sega ni saga me da vakavinakataka e dua
na ituvatuva sa vinaka vakaoti tu, ia me da vakasaqara ga ena
noda igu, vakasama kei na kaukauwa taucoko me da vakavinakataki
keda ki na ituvatuva matata sa soli mai kivei keda. Me baleta
ga ni ra sa lutu eso vei keda, o koya gona ena sega ni dodonu me
da beitaka kina na ituvatuva oqo. Me da dau vakatulewataka

WASE 18
vakavinaka na noda nanuma, na noda itavi qaravi, kei na noda
bula taucoko, me rawa kina ni da taukena talega na veivakalougatataki
sautu ka levu sa yalataki tu vei keda. 8
E gadrevi ena vakamau tawamudu na
vakavakarau vakavinaka.
Na vakamau sai koya beka na vakatulewa bibi duadua vei ira
kece ka tawamudu na kena vinaka, baleta ni sega walega ni kena
rawati na marau e tiko kina, ia sa vakakina na kena marau tawamudu.
E sega walega ni yaga vei rau e umanaki kina, ia o ira
talega na nodrau matavuvale ka vakabibi o ira na luvedrau kei
ira na luvedra na luvedrau ka drodrova sobu yani na itabatamata
e vuqa.
Ena kena digitaki e dua na itokani ni bula oqo kei na tawamudu,
sa dina sara ni sa dodonu me vakayacori na ituvatuva kei
na vakasama kei na masu kei na lolo e maqosa me vakadeitaka
kina na vakatulewa taucoko sara, na kena oqo me kakua ni cala.
Na vakamau dina sa dodonu me duavata kina na vakasama ka
vakakina na yalo. Na vakayavalati ni lomada me kakua sara ni
yavutaka na noda vakatulewa, ia na noda vakasama kei na yaloda
ka vaqaqacotaki ena lolo kei na masumasu kei na digidigi e bibi,
ena yaco kina vua e dua na ivakatagedegede e cake ni marau ni
bula vakawati. Ena sala vata tiko mai na solibula, veiwasei, kei na
kena gadrevi vakalevu na sega ni nanumi koya ga vakaikoya. . . .
. . .“Na veitokani ni tagane kei na yalewa e vakaitalanoa ga ka
dua na tatadra; ia ena gauna ni o ira na cauravou kei na goneyalewa
yadua era na vakasaqaqara vagumatua kei na masumasu me
ra kunea e dua na itokani ena laki vinaka ka totoka kina na bula,
ia sa ka dina sara ni sa rawa vua e dua na tagane vinaka se yalewa
vinaka me rau kune marau ka gugumatua na nodrau vakamau
kevaka me rau na solibula kina. . . .
Ni rau gole yani e rua na tamata ki na itutu ni vakamau e
dodonu me rau kila tiko ni kena rawati na bula vakamau mamarau
ka rau sa nuitaka tiko e dodonu me rau kila tiko ni vakamau
ena sega ni na walia na veika kece, ia sa kena ibalebale na solibula,
na veiwasei, ka yacova sara na musuki sobu ni gagadre vakatamata
yadudua. Sa gadrevi kina na tuvailavo gugumatua ka
228

“Ena rawa na bula vakawati mamarau ka maucokona vua na tagane
kei na yalewa vinaka ka sa tu vakarau me sotava na kena isau”
229
WASE 18
balavu. Sa kena ibalebale talega o ira na gone era lako vata kaya
mai na ogaoga vakailavo, na icolacola ni veiqaravi, na lomaocaoca
ni sasaga; ia sa na kauta talega mai na veivakayavalati e titobu ka
kamikamica duadua vei ira kece. 9
Na lokuyarataki ni vakamau . . . e sega sara ni tokoni. Na
tamata kecega e tu vinaka na nodra bula e dodonu me ra tuvanaka
na nodra bula me okati kina e dua na vakamau ena valetabu
e vinaka ena nodra yabaki gone ni bula ka me ra vakaluveni ka
vakamatavuvale ni ra se yalomatua taudonu tu. 10
O ira na tamata gone era tuvanaka yani na nodra vakamau ki
na valetabu era sa tauyavutaka tiko mai e dua na vakanananu ka
na yaco me rawarawa sara na nona tuvatuva kei koya na nona itokani
e sa kunea. Ni se bera mada ga ni vakayacori na nodrau lotu
ni vakamau ena kena vanua tabu erau sa na tuvanaka vata tiko
mai na nodrau bula, ka laki tomani sara ni rau sa tagane ka
yalewa vakawati ni rau sa mai lomavata ki na dua na ilakolako e

WASE 18
curuma yani e dua na bula marau ka gugumatua vakayalo ka laki
bula vakalou ena matanitu ni Kalou. 11
Ena rawa vei kemuni mo ni lakova yani na veivanua e vuravura
mo ni laki vauci tawamudu kevaka o kila na kena bibi, kevaka o
kila na kena cecere sara. Ena sega sara ni vakataotaki iko na yawa
ni vanua, na lailai ni ilavo se dua tale na ka mo na laki vakamau
ena valetabu ni Turaga. 12
Ena yaco me dua na yalo vou e Saioni ni ra na kaya yani o ira
na goneyalewa vei ira na nodra itokani cauravou, “Kevaka e sega
ni tiko na nomu ivolatara ni valetabu, au na sega ni semata na
noqu bula vei iko, ka sega mada ga ena bula oqo.” Ia o ira na
cauravou era suka mai ena kaulotu era na kaya vei ira na nodra
itokani goneyalewa, “Vosota sara, dina ga niu domoni iko sara,
au na sega ga ni vakamau e taudaku ni valetabu.” . . .
. . . Eda qai taroga baleta ni sa tu kece sara na kena kalougata
kei na yalayala, ia era se vakamau vakatawa dodonu tikoga o ira
na tamata ka ra vakamaumautaka na nodra bula ki na veika caca
wale ka na seavu yani. Na cava na vuna me na vakasamataka kina
e dua na tamata gone me laki vakamau ena taudaku ni valetabu
ka laki vakacacana sara na veika lagilagi sa vakarautaki tu vua? 13
Sa rawa me ra muria na veiwatini e dua na iwalewale
sega ni veivakadrukai rawa me ra kune marau vata kina.
E voleka ni vakamau taucoko era na rawa ni totoka, veiyaloni,
marau ka tawamudu sara, kevaka erau a tekivutaka me rau vakadeitaka
ni dodonu, ka rawa, ka na yaco vakakina. 14
Na kena vakayacori ga na vakamau ena sega ni kauta mai e dua
na vakamau e marau ka gugumatua. Na marau e sega ni lako tu
ga mai, me vaka na cina livaliva, na marau sa ituvaki ni vakasama
ka lako mai loma. Ena cakacakataki. E sega ni rawa ni voli vakailavo;
e sega ni soli wale mai.
Eso era nanuma ni marau e dua na bula vinaka, vutuniyau,
kei na veika vovou e yaco mai; ia na vakamau e vakayavutaki ena
dua na marau ka cecere cake mai na kena o ya, e lako mai ena
soli ka, veiqaravi, veiwasei, solibula, kei na sega ni nanumi koya
ga vakaikoya.
230

231
WASE 18
Ni rua na tamata e duidui na ivakarau ni nodrau bula erau na
qai kila ni sa oti na vakamau ni veika dina sara me sa na sotavi.
Sa sega tale ni dua na bula tatadra se vakarairai; me da siro mai
na vanua cecere ka biuti keda sobu sara. Na ilesilesi me laurai ka
ciqomi sara na itavi vou. Sa na boko laivi eso na galala yadudua
ni tamata, ka me vakayacori e vuqa sara na veisau, na veiveisau
sega ni baleti koya ga.
Ena qai raica kina e dua na tamata ni oti na vakamau ni o
watina sa vakaraitaka mai eso na malumalumu a sega taumada ni
vakaraitaki se kilai. Na veika vivinaka ka a dau laurai vakalevu
tiko ena gauna ni veimusumusuki sa vaka me lailai mai, kei na
malumalumu ka a se lailai ka sega ni laurai ena gauna ni veimusumusuki
sa tubu cake sara me dua na ka levu. Oqo sara ga na
gauna ni veiyaloni, veilialiaci, kei na vakatulewa vinaka, ni inaki
kei na ituvatuva. . . .
E tiko dina e dua na iwalewale e sega ni veivakadrukai ka na
vakadeitaka kina na veiwatini yadua e dua na vakamau e marau ka
tawamudu; ia me vakataka ga na iwalewale kece sara, me kakua
ni vakawaleni, vakalailaitaki, se yalani na imatai ni gacagaca. Na
digidigi ni bera na veimusumusuki kei na kena laki sema yani ni
oti na vakamau era sa ka bibi talega, ia era sega ni bibi cake mai
na vakamau, o koya gona na kena gugumatua sa na vakatau tiko
vei rau na rua na tamata—sega ni vua e dua, ia vei rau na rua oqo.
Ni dua na vakamau e tekivutaki ena dua na ivakarau tudei e
dodonu . . . , e sega tale ni dua na kaukauwa era cokovata mai
me na rawa ni vakarusa vakavo ga ena kaukauwa e tiko vua e dua
se vei rau ruarua na veiwatini; ka me rau raica vakararaba na itavi
eso e tiko kina. Era na dau veivakauqeti mai na tamata kei na
veika eso e vinaka se ca. Ena vaka me dau veivakauqeti talega na
veika vakailavo, marau, politiki kei na ituvatuva tale eso, ia na
vakamau ena vakatau taumada tikoga ena veigauna kece vei rau
na veiwatini ka sa na rawarawa tu ga vei rau me rau cakava na
nodrau vakamau me gugumatua ka mamarau kevaka me rau na
gugumatua, sega ni kocokoco, ka bula savasava.
E rawarawa tu ga na iwalewale oqo; e vica walega na kena
gacagaca, e dina ga ni vuqa toka na kena laki vakatetei.

WASE 18
iMatai, me donu na vakasama me baleta na vakamau, ka na
vakasamataki kina na nona digitaki na itokani ka volekata tu yani
na ivakatagedegede ni bula uasivi sara na nona bula ka vakakina
ena veika kece ka bibi ruarua vei rau. Me rau sa na qai gole yani
oi rau oqo ki na itutu ena valetabu ni rau sa kila tiko ni rau na
cakacaka vakaukauwa ki na bula vata e gugumatua oqo.
iKarua, me sa tiko kina e dua na veikauwaitaki cecere, sega ni
nanumi koya ga ka vakarautaka na veika kece ni matavuvale kei
na veika e rawati kina me vinaka kina na matavuvale ka biuti koya
ki ra na tamata yadua.
iKatolu, e dodonu me vakayacori tikoga na veimusumusuki
kei na vosa ni veivakamenemenei, loloma, kei na kena vakayacori
me taqomaka ka tubu tikoga na veidomoni.
iKava, e dodonu me bula vakaivakarautaki na ivakaro ni
Turaga ka sa vakamatatataki tu ena kosipeli i Jisu Karisito.
Ni sa veisemati vata na veigacagaca kece oqo ka me vakayacori
dina tikoga, sa na sega ni basika rawa mai na rarawa se tomani
tale na vakaduiduile, se yaco na veitawasei. Era sa na lesi yani na
loya ni veisere ki na tabana tale eso ka yaco me sogo vakadua na
mataveilewai ni veisere. 15
Na sega ni kocokoco kei na vakayacori ni
vunau ena gugumatua kina na vakamau.
Oi rau na daulomani oqo e dodonu me rau kila tiko ni se bera
ni rau laki bubului ni sa dodonu me rau ciqoma vakaidina ka
vakadeitaka ni kena vinaka na matavuvale vou lailai oqo me na
vakaliuci tiko e liu mai na nodrau vakaliuci na veiwatini. Na
tagane se yalewa vakawati yadua me na tagutuva laivi na “Au” se
“noqu” ka vakaisosomitaka ena . . . “kedaru” kei na “nodaru.” Me
nanumi tiko ni vakatulewa yadua sa na baleta tiko e rua se sivia
na tamata. Ni sa gauna ni nona vakatulewa bibi, ena raica tiko o
marama vakawati na kena qaravi kina na itubutubu, o ira na gone,
na vuvale, kei na nodratou bula vakayalo. Na mataqali cakacaka
ena digitaka o tagane vakawati, na nona bula marau, nona itokani,
na nona gagadre yadudua, ena gauna oqo e sa dodonu me
232

233
WASE 18
kila tiko ni o koya e dua walega na tiki ni dua na matavuvale, ni
sa na vakayacori ga na inaki raraba ni matavuvale. 16
Ni rau gadreva e rua na tamata me vinaka na nodrau vakamau,
me rau tuvanaka e dua na tuvailavo e veiraurau vinaka ka rau
vakaitavi ruarua kina na veiwatini, ka rau rokova sara. Na bula
vakamau e dau vakadrukai ena vanua ni veivoli ena kena voli e
dua na ka a sega ni tuvanaki tu mai. Me nanumi tiko ni vakamau
e ka ni veitokani ka na sega ni gugumatua ke vakatanitaki. 17
Ena sega ni dau maravu tu ga na bula vakamau se sega ni vakaleqai,
ia sa rawa me dua na vakacegu cecere. Ena rawa ni rau
sotava na veiwatini na dravudravua, tauvimate, lomaleqa, kei na
druka, ka vakakina na mate ena nodrau matavuvale, ia na veika
kece sara oqo ena sega ni kauta tani na nodra vakacegu. Sa rawa
me gugumatua na nodrau bula vakamau kevaka me kakua ni
curuma yani na kocokoco. Na veika dredre kei na leqaleqa eso
ena dau vakaduavatataki rau na itubutubu ki na dua na veiyaloni
sega ni kavoro rawa kevaka e sega ni kune kina na kocokoco. . . .
Na loloma sa vaka e dua na senikau, me vakataka ga na yago,
ni sa gadreva me vakani tiko. Na ituvaki ni yago ena yaco me vuca
mai ka mate kevaka ena sega ni vakani tiko. Na senikau malumalumu
o ya ena malai mai ka mate ni sega na kena kakana kei na
wai. Sa vakakina na loloma, ena sega talega ni gugumatua sara
vakavo ga ke vakani tiko ena gacagaca ni loloma, na ivakaraitaki
ni qaqa kei na veikauwaitaki, sega ni nanumi koya ga.
Na sega ni nanumi koya ga ena vakadeitaka me rawa ka ena
vakamau e gugumatua. Kevaka e dua ena dau vakasaqara na
veika e taleitaka, vakacegu, ka kune marau kina e dua tale, ena
yaco me tubu cake vakalevu na dodomo a bucini mai ena gauna
ni veimusumusuki ka laki vauci sara ena vakamau. E vuqa sara na
veiwatini era vakatara na nodra bula vakamau me luluqa mai ka
batabata sara na nodra loloma me vaka na madrai bulagi se veiwali
rogo ca se kakana batabata. Sa dina sara ni kakana e bibi ki
na loloma sai koya na veinanumi, lomasoli, vakatulewa vinaka,
veikauwaitaki, vosa ni veivakamenemenei, veimokoti ni vakavinavinaka,
veivakacerecerei, veidokadokai, veitokani, yalodei,
vakabauta, duavata, tautauvata, kei na bula galala.

WASE 18
Ni vinakati sara na marau dina ena loma ni vakamau, sa
dodonu vua e dua me sa na yalodina sara ena muria na vunau ni
Turaga. E sega ni dua, vakawati se sega, e a bau sotava na marau
dina vakavo ga ke bula dodonu. Ena dau yaco mai eso na vakacegu
e lekaleka wale kei na kena e matavulotaki tu. Ia sa tudei
sara, na marau e taucoko ka rawa duadua ga mai na bula dodonu
kei na bula kilikili. . . .
. . . Kevaka e rua na tamata me rau lomana vakalevu cake na
Turaga mai na nodrau bula, ka cakacaka vata ena dua na veiyaloni
ena parokaramu ni kosipeli me nodrau yavu, erau sa na qai
kunea na marau cecere oqo. Ni rau dau lako vakawasoma na veiwatini
ki na valetabu, tekidru vata ena masumasu kei na nodrau
lewe ni matavuvale ena itikotiko, erau lako vata tiko ena nodrau
soqoni ni lotu, maroroya me savasava na nodrau bula ena vakasama
kei na yagodrau—ka yaco na nodrau vakanananu, kei na
gagadre kei na veilomani ena vakatabakidua ki na dua ga na
tamata, o ya o nodrau itokani, ka rau cakacaka vata ena kena
taraicake na matanitu ni Kalou, ka yaco me uluna na marau. 18
E gadrevi na lomavata kei na
yalodina e taucoko ena vakamau.
Era tiko eso na tamata vakawati era dau gadreva na tagane se
yalewa tale eso, ka ra dau nanuma ni sega ni cala na gagadre vaka
o ya, me ra vagolea na yalodra ka vinakata e dua tale ka sega ni
o watina. Na Turaga e sa vakamatatataka sara vakaoqo: “Mo
lomana na watimu ena yalomu taucoko, ka mo kabiti koya duadua
ga.” (V&V 42:22.)
Ni sa kaya na Turaga ena yalomu taucoko, sa sega ni vakadonui
kina me wasei se vidavidai se veivakuwai. Kivua na yalewa sa
tukuni talega vua: “Mo lomana na turaga watimu ena yalomu
taucoko, ka mo kabiti koya duadua ga.”
Na vosa koya duadua ga sa tagutuvi kina na tamata kei na
veika kecega. Sa qai yaco kina me cecere duadua na itokani ki na
bula nei tagane se yalewa vakawati, ka sega ni rawa kina na bula
marau se bula vakacakacaka se bula vakapolitiki se dua tale na
gagadre se tamata se dua ga na ka me na ulabaleta na itokani
234

235
WASE 18
vakawati. Eda raica ni so na yalewa era sa vakatabakiduataka na
nodra qaravi na gone ka guilecavi watidra, ka so na gauna e dau
vakuwai ira tani na gone mai vua.
Sa kaya vakaoqo na Turaga vei ira: “Mo na kabiti koya duadua
ga.” 19
Sa dau vakavuqa me ra kabita tu ga na tamata na tinadra kei na
tamadra kei na nodra itokani. Ena so na gauna era sega ni dau
sereki ira yani na luvedra o ira na tina, ka ra dau lesu tale na
tagane kei na yalewa vakawati vei tinadra kei tamadra me ra vakasalataki
ka vakavulici ka laki tukutuku vuni kina, ia e a dodonu
ga na veikabiti vakaoqo me vakayacori kece vua na marama vakawati,
kei na veika vakamareqeti me taqomaki vakavinaka ka vakatikitikitaki
mai vei ira na tamata. 20
Ni bera na vakamau sa gadrevi taumada na duavata e taucoko
kei na lomavata e taucoko. Erau na veikilai tiko na veiwatini ni rau
sa dui solia tiko na taucoko ni yalodrau, kaukauwa, dina, dokai,
kei na dodomo, ena kena savasava taucoko. Ni muataki vakatani
oqo e ivalavala ca; kei na wasei ni yalo sa caka cala. Me vaka ni “ka
kecega [eda] sa kitaka sa [da] vakacaucautaka kina na Kalou,” o
koya gona na veika eda raica, rogoca ka vakila me vakatabakidua
ki na bula vakamau kei na watida kei na matavuvale. 21
Au sa vakamasuti kemuni ko ni sa vauci tu ena bubului kei na
veiyalayalati ni vakamau me vakalou kina na vakamau oqori, mo
ni vakabulabulataka tiko, ka dau vakaraitaka na veivinakati ena
yalodina, ena inaki ka vakawasoma.
Mo ni lesu mai ki vale na tagane vakawati—ena taucoko ni
yago, yalo, vakasama, dina, gagadre, kei na veivinakati—ka
lomani ira na watimuni ena dua na veimaliwai vakalou e sega
ni voroki rawa.
Mo ni lesi mai ki vale na yalewa vakawati ena taucoko ni gagadre,
yalo, dodomo, dina, kei na veivinakati—ka mo drau cakacaka
vata me yaco kina na nomu vuvale me dua na vanua vakalou kalougata.
Sa yaco kina mo na vakalomavinakataka na nomu Turaga
ka iVakavuvuli ka vakadeitaka vei iko na marau sa cecere. 22

WASE 18
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e vi–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Na cava o ni nanuma ni so na ivakadinadina ni sa ka dokai,
bula marau, ka gugumatua e dua na vakamau? Na ivakadinadina
cava o ni raica rawa e a yaco ena nona bula veimalaiwai
o Peresitedi
• Raica lesu na tabana e tekivu tiko ena tabana e 225. Na cava
eso na veivakauqeti edaidai ena vuravura oqo o ni nanuma ni
saqata na vakamau? Na cava e sa yaco tiko ena vuku ni veisaqasaqa
oqo? Na cava e rawa ni da cakava me da vagalalataka ka
dro tani mai vei ira vakabibi ena noda vuvale?
• Na ivakavuvuli cava i Peresitedi Kimball me baleta na vakamau
tawamudu e vakauqeti kemuni vakalevu sara kei na vuna?
(Raica na taba e 228–30.) Na ivakavuvuli cava e rawa ni veukei
ira era sa vakamau oti?
• E a tukuna o Peresitedi Kimball e dua na “iwalewale e sega ni
veivakadrukai” me baleta na vakamau (tabana e 231–32.)
Kevaka e yali e dua na kena gacagaca, ena vakauqeti rawa vakacava
na bula vakamau o ya?
• E vakatavulica o Peresitedi Kimball ni o ira na vakawati me ra
“kabita” duadua ga na dui watidra ka sega tale e dua (tabana e
234–35.) Na cava e rawa ni ra cakava o ira na veiwatini me ra
vakadeitaka kina me kakua ni veivakataotaki na ogaoga kei na
gagadre e tautuba ki na nodrau duavata tiko?
iVolanikalou Veiwekani: iVakatekivu 2:18, 21–24; 1 Korinica
11:11; Efeso 5:22–25; V&V 132:7–21
iVakamacala
1. Ena “President Spencer W. Kimball:
On the Occasion of His 80th
Birthday,” Ensign, Mar. 1975, 6, 8.
2. In Caroline Eyring Miner and Edward
L. Kimball, Camilla: A Biography of
Camilla Eyring Kimball (1980), viii.
236
3. The Teachings of Spencer W. Kimball,
ed. Edward L. Kimball (1982), 310.
4. Ena Conference Report, Epe. 1979,
5–6, 7; se Ensign, Me 1979, 6.
5. “Marriage Is Honorable,” ena Speeches
of the Year, 1973 (1974), 266.

6. The Miracle of Forgiveness (1969),
243.
7. “The Importance of Celestial
Marriage,” Ensign, Okot. 1979, 5.
8. “The Lord’s Plan for Men and
Women,” Ensign, Okot. 1975, 4–5.
9. “Oneness in Marriage,” Ensign, Maj.
1977, 3, 4.
10. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o Stockholm Suwiteni
1974, 10.
11. The Miracle of Forgiveness, 249.
12. Ensign, Okot. 1979, 4–5.
237
WASE 18
13. “The Marriage Decision,” Ensign,
Fepe. 1975, 6.
14. “Marriage Is Honorable,” 257.
15. Ensign, Maj. 1977, 3, 4.
16. Ensign, Maj. 1977, 4.
17. Ena Conference Report, Okot. 1975,
6; se Ensign, Nove. 1975, 6.
18. Ensign, Maj. 1977, 4, 5.
19. Faith Precedes the Miracle (1972),
142–43.
20. Ensign, Maj. 1977, 5.
21. Faith Precedes the Miracle, 143.
22. Faith Precedes the Miracle, 148.

O Peresitedi kei Sisita Kimball kei ira na lewe ni nodrau matavuvale.
238

W A S E 1 9
Vaqaqacotaki ni
Noda Matavuvale
Sa gadrevi me da vaqaqacotaka ka taqomaka
na noda matavuvale ena noda vakatavulica ka
bulataka na kosipeli ena loma ni noda vuvale.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
E dau vakamatatataka vakawasoma o Peresitedi Spencer W.
Kimball na kena gadrevi me vaqaqacotaki na matavuvale ena
kena bulataki na kosipeli ena loma ni vuvale. Ena nona a vakamacalataka
na veika a sotava, e kaya kina: “Au vakananuma sara
na neitou itavi qaravi vakamatavuvale lomani ena gauna niu se
qai tubu cake tiko, kei na gauna vata kei watiqu kei iratou na
luvequ ena neitou loma ni vale. Sa yaco me lomalagi na neitou
loma ni vale. Ena gauna e vakayacora kina e dua na ka e dua vei
keitou, se nona lagasere, liutaka e dua na qito, wiligusutaka e
dua na yavu ni vakabauta, italanoa, wasea e dua na taledi, se
vakayacora e dua na ilesilesi, sa yaco kina e dua na veivakatatakitaki
kei na loma vinaka.” 1
Erau a vaqaqacotaki ira na luvedrau o Peresitedi Kimball kei
Camilla na watina ena nodrau vakatavulica ka vakayaloqaqataki
ira ka solia vei ira na ilesilesi me ra vakatulewa ga vakataki ira. O
Olive Beth na luvedrau yalewa e a kaya “ni rau a veidusimaki ga
ka sega ni vakasaurarataki keitou ki na salatu erau vinakata me
keitou gole kina.” 2
Erau lomani iratou vakavinaka sara na luvedrau yadudua o
Peresitedi kei Sisita Kimball. E kaya vakaoqo o Edward e dua na
luvedrau tagane: “E dau yalololoma vakalevu o tamaqu. Au kila
ni lomani au o koya.” E nanuma lesu o Edward na gauna a laki
tiko kina ena dua na soqoni dokai ena Valetabu e Salt Lake: “E
239

WASE 19
udolu na tamata era a soqoni yani. Ni mai cava na soqoni, e a
raici au rawa sara o tamaqu niu a tiko talega ena matasere. E a
lako mai, ka mokoti au reguci au ni lako yani ki tautuba.” 3
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Sa iusutu ni ituvatuva nei Tamada na
matavuvale ka sa yavu ni itikotiko raraba.
Na bula vakamatavuvale sa iwalewale vinaka duadua ni kena
rawati na bula marau ena vuravura oqo, ka sa dua na ituvatuva
matata sara sa solia vei keda na Turaga me baleta na veika e
baleta na vuravura e tarava. 4
E a tauyavutaka na Turaga na parokaramu taucoko oqo mai na
ivakatekivu kei na tamada o koya ka a veibuli taumada, veivakarautaki,
ka loloma ka veidusimaki, kei na dua na tinada ka a
kunekune, vakasucu ka veisusugi cake, veivakani ka veivakavulici.
E a rawa ni dua tani tale na ituvatuva ni Turaga ia a digitaka
ga na matavuvale kei na kena ilesilesi kei na veimaliwai e vakainaki
ka ra veivakavulici ka bula vakaivakarau vakaira na gone ka
yaco me ra veilomani, veidokai ka veitaleitaki vakaira. Na matavuvale
sai koya na ituvatuva cecere ni bula ka a kunekunetaka ka
tauyavutaka na Tamada mai lomalagi. 5
Na matavuvale sai koya na yavu taumada ni matanitu ni Kalou
e vuravura. Ena sega ni rawa ni bulabula vinaka cake na Lotu mai
na veimatavuvale era tiko kina. 6
Mai na ivakatekivu, sa dau vakamatatataka tiko na Lotu i Jisu
Karisito ni Yalododonu Edaidai na bula vakamatavuvale. Eda sa
kila vinaka tu mai na yavu ni matavuvale, me vaka ni sa dua na
yavu tawamudu, e a tuvanaki mai ni bera ni buli na vuravura oqo!
Na bula raraba ni tamata e sega kina na bula vakamatavuvale sa
sega tu na kena yavu ka na yaco me karusa ka tawayaga. . . .
Oi keda mai vei ira kece na tamata . . . me da kakua ni coriti
ena vakasama ni matavuvale sa dua na yavu e semati ki na dua na
gacagaca ni veivakatorocaketaki ni isoqosoqo vakatamata ka sa
vakayacori tiko. Sa tu na galala me da vorata na veivakasama
oqori ka vakacala tiko na inaki ni matavuvale ka vakamatatataka
240

241
WASE 19
na ivakaraitaki ni dui caka nona ga. Eda sa kila ni sa ka tawamudu
na matavuvale. Eda kila talega ni cala e dua na ka ena matavuvale,
ena laki ca na veigacagaca ni bula raraba ni tamata. . . .
Na veilawalawa vakapolitiki . . . era na sega ni rawa ni vakabulai
keda kevaka e sega ni qaqaco vinaka tu na noda yavu ilawalawa,
o ya na matavuvale. Era sega ni vakabulai keda rawa o ira
na tutaka na tiko vakacegu kevaka e tiko na veicacati ka sega na
loloma ena vuvale. Ena sega ni vakabulai keda na parokaramu ni
veivakacakacakataki ni sa vuqa sara era sa sega ni vakavulici ena
cakacaka se sega ni rawa ni cakacaka se na nodra sega ni tauri,
kei na nodra besetaka ena so na gauna. Ena sega ni rawa ni taqomaki
keda na vaqaqacotaki ni lawa kevaka e vuqa vei ira na
tamata era sega ni vinakata me ra bula vakaivakarau se vunauci. 7
Sa sega tale ni dua na digidigi . . . ia me da sa tomana tikoga
na kena tutaki na ivakavuvuli ni matavuvale ni Yalododonu
Edaidai. Me baleta ga ni so era sega ni sotava na madigi ni bula
ena dua na matavuvale vakaoqo ena sega ni rawa me vakaiulubaletaki
me ra kakua ni veivosakitaka. Me da dau veivosakitaka
na matavuvale ena yalomatua, ia ka me da raica talega ni vuqa
sara era sega tiko ni ra sotava e dua na madigi me ra lewena se
veiqaravi ki na dua na matavuvale vakaoqo. Ia eda na sega ni
rawa me da vakawalena na ivakarau oqo, baleta ni vuqa sara na
ka era umanaki tiko kina. 8
Sa gadrevi vei ira na itubutubu me ra tara cake
na ivurevure ni kaukauwa vakayalo me ra tokoni
cake kina na gone ena ilakolako ni bula oqo.
E vuqa sara tu na veimataqali ivurevure ena noda bula. Eso na
itutu me ra tawani kina na wai. Eso me ra maroroi kina na
kakana, me vaka ga na noda parokaramu ni welefea ni matavuvale
me vaka ga a vakayacora o Josefa ena vanua o Ijipita ena
gauna ni vitu na yabaki ni sautu. E dodonu talega me tiko na ivurevure
ni kila ka me qarava na gagadre ni veisiga ni mataka; na
ivurevure ni yaloqaqa me vorati rawa kina na waluvu ni rere ka
dau vakavuna na veilecayaki ni bula; na ivurevure ni kaukauwa
vakayago me vukea na noda taqeya rawa na cakacaka kaukauwa
kei na tauvimate ena so na gauna; na ivurevure ni loma vinaka;

WASE 19
na ivurevure ni qaqa; kei na ivurevure ni vakabauta. Io, e vakabibi
tiko ki na ivurevure ni vakabauta me baleta na gauna e ulabaleti
keda kina na vuravura oqo, eda na tudei tiko ka kaukauwa;
ena gauna e veitemaki kina na vuravura ca oqo me kauta tani na
noda kaukauwa, seuta laivi na noda ituvaki vakayalo, ka saga me
buluti keda, sa na gadrevi kina e dua na ivakarau ni vakabauta
me ra muataki kina na itabagone ni ra sa na qase talega ka valuta
rawa na veika wale, na dredre, na veigauna rerevaki, rarawa,
yalolailai, kei na veiyabaki ni veika ca, na dravudravua, veilecayaki,
kei na lomaocaoca. . . .
Au vakavinavinakataki rau na noqu itubutubu, ni rau sa tara
cake na neitou ivurevure na taciqu, na ganequ, ka vakakina oi au.
Sa ra vakasinaiti tu na ivurevure ena yalo ni masumasu, vuli, itavi
qaravi, na veiqaravi savasava, na dina kei na ivalavala dodonu.
Keitou dau lesi yadudua ena veimataka lailai kei na veibogi ena
tekiduru ena neitou dui idabedabe ena yasa ni teveli ka masu. Na
gauna au sa vakamau kina, sa laki matau sara vei au, ka laki
tomana sara na noqu matavuvale vou na ivakarau oqo. 9
Na bula vakavuvale, na veivakavulici dodonu ena loma ni
vuvale, na veidusimaki kei na veiliutaki vakaitubutubu—sai koya
oqo na iwali ni leqa ni vuravura oqo kei ira na luvena. Oqo na
iwali ni tauvimate vakayalo kei na vakasama kei na iwali ni veika
dredre.
Sa vaka me toso cake tikoga na kena vakacolati na ilesilesi oqo
ni vuvale ki na veivakauqeti mai taudaku me vakataka na koronivuli
kei na lotu, ka rarawataki sara na nodra kau yani ki na veivale
se isoqosoqo ni mei gone. Ena kena bibi me vakataka beka
ga na veivakauqeti mai taudaku oqo, ena sega ga ni rawa me veirauti
vakavinaka me vakataka na nodrau veivakauqeti o tama kei
tina. Na nodra vakavulici vakawasoma, na veitaqomaki dina, na
veitokani, kei na nodra yadravi tiko na luveda sa ka yaga sara me
na qaqaco tikoga kina na vuvale ka vakalougatataki na luveda ena
sala ga ni Turaga. 10
Sa ka bibi sara na veiqaravi ni mataisoqosoqo ni Lotu, ka sa
dodonu sara me da votai kece sara ena veivakalougatataki e solia
mai. Ia me da kakua vakadua ni vakatara me ra sosomitaka na
242

“Na bula vakavuvale, na veivakavulici dodonu ena loma ni vuvale,
na veidusimaki kei na veiliutaki vakaitubutubu—sai koya oqo
na iwali ni leqa ni vuravura oqo kei ira na luvena.”
243
WASE 19
itubutubu, se taura na nodra ilesilesi na itubutubu me ra vakavulici
ira na luvedra ena kosipeli i Jisu Karisito. 11
Me ra taroga vakaoqo o ira na iliuliu ni mataisoqosoqo kei ira
na qasenivuli ni itabagone, meu vukei ira vakacava na itabagone
oqo me ra lomana ka talairawarawa vei ira na nodra itubutubu,
dokai ira, ka tokona na ilesilesi ni nodra matavuvale? Me da na
tuvanaka vakacava na soqoni, na vakatovotovo, kei na itavi qaravi
me tarova kina na kena vakataotaki na veimaliwai ena loma ni
vuvale kei na kena ilesilesi, ka vakarautaki na gauna ni veitavi
qaravi vakamatavuvale?
Na noda yalodina kei na kena bulataki na kosipeli ena loma ni
vale sa dodonu me nodra itukutuku matata sara na lewe ni matabete
yadua kei na12 parokaramu ni mataisoqosoqo, ka musuki
sobu eso na itavi qaravi ka na rawa me vagolea tani na iusutu ni
vakasama ni matavuvale kei na vuvale.

WASE 19
Na ituvatuva matau walega kei na muataki ni bula ni matavuvale
eda na rawa ni dusimaki ira kina na luveda ka taqomaki ira
tani mai na veika butobuto tawakilai ka veimuataki yani ki na ivalavala
ca kei na rusa, ka tuberi ira yani ki na salatu ni bula marau
kei na bula vakalou. Ena ka oqo, sa sega tale ni dua na ka e kaukauwa
cake me vakataka na nodra ivakaraitaki na nodra itubutubu
kei na veivakauqeti ni nodra bula vakavuvale. Ena yaco me
tautauvata kina na nodra bula na luveda kei na ka era raica tiko
ena noda loma ni vuvale ni ra sa qase cake tiko mai. O koya gona
me da muataka sara na noda ilakolako oqo ena salatu eda vinakata
me ra muria o ira na luveda. 13
Ena kauta voli yani na gone ena nona bula na veika kecega a
sotava ena loma ni nodratou bula vakavuvale. Kevaka ena raici
rau na nona itubutubu ni rau lako vakawasoma ki na valetabu,
ena vakarautaka o koya e dua na bula vakavaletabu. Kevaka e
vakavulici me dau masulaki ira na daukaulotu, ena saga o koya
me okati talega ena parokaramu ni kaulotu. Ia oqo e ka rawarawa
sara, ia sai koya oqo na ivakarau ni bula. Ka keitou sa yalataka
vei kemuni ni ra na kauta mai na dokai kei na lagilagi vei iko
o ira na luvemu ni ko ivakaraitaki vinaka ka vakavulici ira. 14
Au sa raica oti eso na gone mai na matavuvale vinaka era veisaqasaqa,
veivorati, vukitani ka caka cala, ka valuta sara ga na
Kalou. Sa qai yaco kina me ra kauta mai na rarawa vei ira na
nodra itubutubu, era sa cakava na nodra vinaka taucoko . . . me
ra veivakavulici ka ivakaraitaki bula. Ia au sa dau raici ira vakawasoma
na ilawalawa gone oqo, ni oti na veiyabaki ni veilecayaki,
vakadodonutaki, era sa qai kidava rawa na veika era sa
calata tiko, ka ra veivutuni ka cau vakalevu sara ki na nodra bula
vakayalo na lewe ni nodra itikotiko raraba. Na vuna au tukuna
kina ni na rawa ni yaco na veika oqo ni dina ga ni ra ravuti o ira
oqo ena cagi butobuto, era se vakauqeti tikoga vakalevu cake, ka
ra sega tu ni kila ni sa levu cake sara, ena veiroka ni bula ena
loma ni nodra vuvale era a susugi cake kina. Ni ra qase cake tiko,
era sa gadreva sara me ra tauyavutaka talega ena nodra dui matavuvale
na draki ni bula vata ga o ya era a marautaka ena gauna ni
nodra gone, era na rawa ni mua yani ki na vakabauta e vakaibalebale
ki na nodra bula na itubutubu. 15
244

245
WASE 19
Oi kemuni na tama kei na tina, na nomuni ilesilesi bibi duadua
o ya na nomuni matavuvale. Ni kemuni cakacaka vata ena
yaco na nomuni vuvale me vaka na kena e a vinakata na Turaga
mo ni taukena. Ena nomuni loloma kei na veinanumi vakai
kemuni kei ira na luvemuni, sa rawa mo ni tara cake e dua na ivurevure
ni kaukauwa vakayalo ka na sega vakadua ni maca. 16
Me da taqomaki ira na noda matavuvale mai
na veika butobuto e vakavolivoliti keda.
Ena yaco mai na gauna vei ira walega era vakabauta dina sara
ka bulataka vinaka na matavuvale era na yaco me ra taqomaka
vinaka na nodra matavuvale ena gauna ni nodra veiyavalati vei
keda na veika butobuto. 17
Ena kila vinaka na tevoro na vanua cava me valuta. Ena valuta
o koya na matavuvale. Ena saga me vakarusa na matavuvale.
Oqori na ka e vinakata o koya me cakava. . . . Me da sa vakatulewa
oqo me kakua ni yaco na lomana ena noda matavuvale. 18
Sa dodonu sara me da taqomaka tikoga na noda itikotiko kei na
matavuvale ka sabaya yani na ravuravu mai ni veika butobuto me
vakataka na veisere, kavoro ni matavuvale, veivakamavoataki, kei
na veivakacacani, vakabibi oqo vei ira na yalewa vakawati kei ira na
gone. Sa gadrevi sara me da tataqomaki mai na itovo ca, na iyaloyalo
vakasisila, kei na garogaro ca ka na rawa ni vakarusa na nodra
bula savasava na lewe ni matavuvale, na qase kei na gone. . . .
. . . Eda raica na veika butobuto vakaoqo e voleka ni vanua
kecega eda lako kina. Sa voleka ni da sota kaya tu ga. Eda kauta
mai loma ni vuvale mai koronivuli, mai na rara ni qito, vanua ni
sara iyaloyalo, valenivolavola kei na makete. E tiko na vanua eso
ka vica walega eda na dau lako kina e veisiga ni bula oqo me
noda idrodro.
Sa qai cava beka me noda isasabai? Na cava me da cakava? E
dodonu me da dau tataqomaki tikoga mai na nodra dau curuma
mai na noda vuvale ka me da vakarusai ira me vaka na manumanu
ca kei na duka ni mate veitauvi. Me da vakarusai ira mai na noda
vakasama, ka sereki keda mai na veika vakavuravura vakaoqo, ka

WASE 19
bokoca laivi na ivakawaqa ni ivalavala ca ni bera ni ra yaco me
yameyame veivakarusai. Eda na cakava vakacava na ka oqo?
Kevaka me da na dro tani mai na veivakarusai nei koya na
tevoro ka vakayacora me galala tani ka taqomaka vagumatua na
noda matavuvale mai na veivakauqeti veivakarusai kecega era
vakavolivoliti keda tu, sa dodonu me vukei keda o Koya e a kunekunetaka
ka tauyavutaka na ituvatuva oqo ni matavuvale—o koya
na Dauveibuli vakaikoya. Sa dua ga na kena sala dina sai koya ga
na kosipeli ni Turaga o Jisu Karisito kei na noda talairawarawa ki
na kena ivakavuvuli bibi ka veivakauqeti. Sa dina sara ni sa
dodonu ga me vakayacori me da kila tiko ni isau ni kena voli e
dua na matavuvale me galala mai na veivakauqeti butobuto sai
koya na kena maroroi na ivakaro ni Kalou. 19
Ni ra sa wilika na niusipepa kei na mekesini o ira na itubutubu
ka raica rawa na veika sa saga tiko o vuravura me vakavulica vei
ira na luvedra, sa dodonu sara me ra kakavaki yani vagumatua
me ra kakua ni vakacacani ena ivalavala ca kei na caka cala vakaoqo.
Sa dodonu kina vei ira na itubutubu me ra vakarautaka e
dua na bula vakavuvale, na bula vakaivakarau, kei na veivakavulici
ka na vakatikitikitaka ka ravuta na veika butobuto e vakayacori
tiko e vuravura. Ni ra sa vulica tale tikoga na gone na veika
tawa kilikili ena vuravura oqo, sa dodonu talega me ra vulica na
veika vinaka ni vuravura oqo kei na kena isasabai dodonu kei na
itovo e veiganiti. 20
Ena vica na yabaki sa oti keitou a tadu yani ki na dua na matanitu
ka a vakatavulici tiko kina na ivakavuvuli e dua tani kei na
“vunau e veivakararawataki” e vakatavulici e koronivuli ena veisiga
kei na veitukutuku vakarautaki ni matanitu. Ena veisiga
yadua era na dau rogoca tiko o ira na gone na vunau, ivakavuvuli,
kei na vakasama e vakavulica vei ira na nodra qasenivuli.
E dua e a kaya ni “tuturu ni veisiga ena vuca kina na vatu kaukauwa
duadua.” Oqori au sa kila tu, kau a taroga baleti ira na
gone: “Era tudei tiko li ena nodra vakabauta? Era sega beka ni ra
ulabaleti ena nodra vakasaurarataki mai vei ira na nodra qasenivuli?
O ni na vakadeitaka rawa vakacava ni ra sega ni lako tani
mai na nodra a vakabauta na Kalou?”
246

247
WASE 19
Sa qai sau ga ni taro oqo “Eda na vakavinakataka na ivurevure
sa vakacacani ena veibogi yadua. Eda na vakavulica vei ira na
gone na ivalavala dodonu ka qaqa me kakua kina ni tauyavu rawa
na ivakavuvuli lasu. E sa tubu cake tiko na nodra vakabauta kei
na ivalavala dodonu na luveda e dina ga ni kaukauwa sara na veivakayavalati
mai taudaku.”
O ira mada ga na itoto (dam) era sa kaca sa rawa me ra botani
ka vinaka tale, ka rawa me ra tarova na waluvu na taganuku. Sa
vakakina na bulataka na dina, vakavoui ni masu, ivakavuvuli ni
kosipeli, vakaraitaki ni loloma, kei na veikaroni ni itubutubu ena
vakabulai rawa kina na gone ka vakatudeitaki koya ena salatu
dodonu. 21
Na vuvale sa vanua me vakatavulici
ka susugi cake kina na veika vakayalo.
Na vuvale dina ni Yalododonu Edaidai sai koya na idrodro mai
na veika dredre ni bula oqo. Na veika vakayalo e sucu mai ena
kena susugi cake ena masumasu ena veisiga, vulici ni ivolanikalou,
na veivosakitaki ni kosipeli vakavuvale, kei na kena veiqaravi,
na lotu vakamatavuvale, bose vakamatavuvale, cakacaka kei
na qito vata, na veiqaravi vua e dua tale, kei na wasei ni kosipeli
vei ira era tiko volekati keda. Sa dau susugi cake talega na veika
vakayalo ni da bulataka na vosota, lomasoli, kei na veivosoti
vakaikeda kei na noda vakayagataka na ivakavuvuli ni kosipeli
ena loma ni matavuvale. Na vuvale ga sa vanua eda na yaco me
da kenadau ka gonevuli ena ivalavala dodonu ni kosipeli, vulica
ka bulataka vata na dina ni kosipeli. 22
Na vuvale e dodonu sara ga me dua na vanua sa vakarau ni
bula tiko kina na vakararavi vua na Turaga, ka sega ni vanua me
vakayacori kina na veimataqali veiqaravi tale eso. E dua na sala ni
kena tauyavutaki na ka oqo o ya me dua na ivakarau tudei ni
masumasu vagumatua. E sega ni se rauta na noda vakayacora ga
na masu. Sa ka bibi sara na noda vosa dina sara ga vua na Turaga,
ka vakabauta ni na vakatakila vei keda na itubutubu na veika e
gadrevi me da kila ka vakayacora me baleta na tiko vinaka ni
noda matavuvale. 23

WASE 19
“Na loma ni vale me vakadeitaki me vanua ni masu vagumatua,
kei na vakararavi vua na Turaga ka sega ni veika tale eso.”
Na vulici ni ivolanikalou vakatamata yadua kei na vakamatavuvale
sa ka bibi sara ki na kena vulici na kosipeli. Na wiliki kei na
kena veivosakitaki vata na ivolanikalou ena veisiga e sa ivakasala
tudei tiko mai ni sai koya oqo e dua na iyaragi kaukauwa me
valuta na lecaika kei na veitemaki nei Setani. Na ivakarau oqo
ena rawata mai e dua na marau cecere ka na vukei na lewe ni
matavuvale me ra lomana na Turaga kei na nona vinaka.
Me baleta tiko na kena qaravi na noda matavuvale, eda sa vakavulici
tiko vakadodonu ni matabose vakamatavuvale sai koya na
matabose liu duadua ni Lotu. Ena ruku ni nodrau veidusimaki o
tama kei tina, ka rau na dau veivakasalataki vakairau, ia na matabose
ni matavuvale era na rawa me ra veivosakitaka na veika ni
matavuvale, na tuvailavo ni matavuvale, vakayacori na tuvatuva
ka, ka ra tokoni ka vakaukauwataki na lewe ni matavuvale. 24
248

249
WASE 19
Me baleta na noda lotu vakamatavuvale, na soqoni vata kei na
matavuvale se soqoni yani ki na dua tale na vanua taleitaki kei na
matavuvale ena walia ga vakatikina na gagadre ni lotu vakamatavuvale.
Na ka e bibi taumada o ya na nodra vakavulici tiko na gone
ena ivakarau ni bula e yaga bibi dina. Na sara iyaloyalo yavala wale
tu ga se dua na kana vata, se laki siwa, oqo ena rawata walega e
veimama na ka e gadrevi dina, ia na soqoni ga e vale ka vakavulici
ira na gone ena kosipeli, na ivolanikalou, kei na veilomani kei na
nodrau lomani na itubutubu sa ka bibi dina sara. 25
Ena noda sa vakadeitaki keda me da vakayacora e dua na ivakarau
ni lotu vakamatavuvale e veivakauqeti ka tuvanaki vakavinaka
na veika me vakayacori ena soqoni o ya, eda sa vakarautaka
sara tikoga e dua na ivakatakilakila vei ira na luveda ka ra na dau
nanuma tikoga. Sa vakakina ena noda solia na noda gauna vei ira
na luveda, eda sa na tiko vata kei ira, oqo na isolisoli ena dau
siqemi rawa tiko. 26
Au vinakata meu vakatauvatataka na lotu vakamatavuvale,
masu vakavuvale, kei na veitavi qaravi ena Lotu e lako vata kaya
me vakabulai kina na matavuvale, ni ra sa vakayacori ena yalododonu,
ki na dua na ivakaruru. Kevaka ena sega ni dumuki na
ivakaruru, sa na vaka ga e dua na tolo ni kau ka na sega ni solia
e dua na veitaqomaki mai na cava bula. Sa vakakina na ituvatuva
soli va-Kalou ni ra takiveiyaga kevaka era sega ni taurivaki.
Ni sa dumu na ivakaruru ena tadre vakavinaka na kena isulu
silika. Ni tau na uca ena lako laivi, ni tau na uca cevata ena tasisi
yani, ni yaco mai na cava uca matailelevu ena riba lesu, ni liwa
mai na cagi ena lako laivi ena batibati ni ivakaruru. Sa tautauvata
talega vakakina na ivakaruru vakayalo ni na sabaya laivi na meca
me vaka na lecaika, vakanananu ca, vakatitiqa, vukitani, garogaro
ca, kei na ivalavala tale eso e sega ni vakalou.
Sa noqu masu me da dumuka yani na noda ivakaruru vakayalo
me ra taqomaki kina na noda matavuvale. 27
E dodonu me da lomani ira na luveda
me vaka sa lomani keda na Kalou.
Sa Tamada na Kalou. E lomani keda o Koya. E vakayagataka
vakalevu na Nona isolisoli me vakatavulici keda kina, ka me da

WASE 19
vakatotomuri Koya ka lomani ira vakavinaka na luveda ka susugi
ira cake ena ivalavala dodonu. 28
Na gauna cava sara mada o a tauri ira kina na luvemu se cava
ga na kedra ituvaki, ka kaya ni ko lomani ira ka marautaka ni ra
sa rawa me ra nomu vakadua? 29
Io, kemuni na taciqu kei na ganequ, sa rawa ni tawamudu na
matavuvale! Mo kakua ni temaki rawarawa mo dro tani kina mai
vei iratou! Na ka vakalou, tawamudu, kei na matavuvale—eratou
sema vata tikoga, lakovata tiko, ka sa vakakina oi keda! 30
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ni ko ni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na tabana
e vi–ix, me ikuri ni veivuke.
• Me baleta na bula ni nona matavuvale a kaya kina vakaoqo o
Peresitedi Kimball: “Sa yaco me lomalagi na neitou loma ni
vuvale” tabana e 239.) Eda na tauyavutaka rawa vakacava e dua
na veimaliwai vakalomalagi ena noda vuvale? Na sala cava eso
ena vakarautaki keda kina na bula vakavuvale ki na bula tawamudu?
• Na cava eso na ka bibi cecere e rawa ni ra cakava na itubutubu
me ra vakarautaka rawa kina na ivurevure ni kaukauwa vakayalo
baleti ira na luvedra? (Eso na kena ivakaraitaki, raica na
tabana e 241–49.)
• Na cava ena yaco kevaka era na biuta na itubutubu na luvedra
vei ira tale eso? Na veivakarautaki cava ni Lotu sa tu me vukei
ira na itubutubu me ra vakavulica na luvedra? Ena sala cava e
rawa ni ra tokoni ira kina na itubutubu o ira na iliuliu ni Lotu
kei na qasenivuli? (Eso na kena ivakaraitaki, raica na tabana e
243–45.)
• Mo ni nanuma na ivakasala nei Peresitedi Kimball ena tabana
e 247–49). Na ivakadinadina bula cava o ni sa raica rawa sa
yaco kina na veisau levu mai na masu vakamatavuvale, vulici ni
ivolanikalou vakamatavuvale, matabose vakamatavuvale, kei
na lotu vakamatavuvale?
250

251
WASE 19
• Wilika na iotioti ni parakaravu ena tabana e 239. Mo qai vakasamataka
vata kei na taro nei Peresitedi Kimball ena tabana e
249. “Na gauna cava sara mada o ni a tauri ira kina na luvemuni,
se cava ga na kedra ituvaki, ka kaya ni ko ni lomani ira
ka marautaka ni ra sa rawa me ra nomuni vakadua?
iVolanikalou Veiwekani: iVakarua 6:3–7; 2 Nifai 25:26; Mosaia
4:14–15; V&V 68:25–28
iVakamacala
1. “Therefore I Was Taught,” Ensign,
Janu. 1982, 3.
2. Olive Beth Mack, “How a Daughter
Sees Her Father, the Prophet,” vunau
ena soqoni ni lotu, Salt Lake
Institute of Religion, Epe. 9, 1976, 8.
3. Ena Gerry Avant, “As Father, Prophet
Made Time Count,” Church News,
June 11, 1977, 5.
4. “Privileges and Responsibilities of
Sisters,” Ensign, Nove. 1978, 103.
5. Ena Conference Report, Epe. 1973,
151; se Ensign, Julai 1973, 15.
6. Ena Conference Report, Epe. 1978,
67; se Ensign, Me 1978, 45.
7. Ena Conference Report, Okot. 1980,
3, 4; se Ensign, Nove. 1980, 4, 5.
8. Ensign, Nove. 1978, 103.
9. Faith Precedes the Miracle (1972),
110–11.
10. Ena Conference Report, Epe. 1979,
4–5; se Ensign, Me 1979, 5.
11. “The Example of Abraham,” Ensign,
June 1975, 5.
12. “Living the Gospel in the Home,”
Ensign, Me 1978, 101.
13. The Miracle of Forgiveness (1969),
258–59.
14. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o Seoul Korea 1975,
35.
15. Ena Conference Report, Okot. 1974,
160; se Ensign, Nove. 1974, 111.
16. Ensign, June 1975, 5.
17. Ena Conference Report, Okot. 1980,
3; se Ensign, Nove. 1980, 4.
18. Ena Conference Report, Okot. 1975,
165; se Ensign, Nove. 1975, 111.
19. Ena Conference Report, Epe. 1979,
5; se Ensign, Me 1979, 5, 6.
20. “Train Up a Child,” Ensign, Epe.
1978, 4.
21. Faith Precedes the Miracle, 113–14.
22. Ensign, Janu. 1982, 3.
23. Ena Conference Report, Okot. 1974,
161–62; se Ensign, Nove. 1974, 113.
24. Ensign, Janu. 1982, 4.
25. Ena Conference Report, Okot. 1977,
4; se Ensign, Nove. 1977, 4.
26. Ena Conference Report, Epe. 1978,
5; se Ensign, Me 1978, 5.
27. Ena Conference Report, Okot. 1969,
23; se Improvement Era, Tise. 1969,
50–51.
28. Ensign, Epe. 1978, 5.
29. Ena Conference Report, Okot. 1974,
161; se Ensign, Nove. 1974, 112–13.
30. Ena Conference Report, Okot. 1980,
5; se Ensign, Nove. 1980, 5.

W A S E 2 0
Na Marama ena Lotu
O ira na marama bula dodonu era dau qarava
vakavinaka na nodra itavi e vuqa e solia vei ira na Kalou,
era sa vu ni veivakalougatataki cecere ki na nodra dui
matavuvale, ki na Lotu, ka vakakina ki vuravura.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
A vola vakaoqo ko Peresitedi Spencer W. Kimball “Au dau vakasakita
na nodra yalodina e vuqa na noda marama kei na nodra
dinata ka sega ni vakayavalati ena inaki ni buladodonu.” A qai
tukuna na veika oqo:
“Na nona ivolaniveisiga na tinaqu vakasakiti e tukunikataki
kina e dua na bula ka dau vakamolimolitaki kina na veigauna
vinaka ni veiqaravi ka veivutunitaki ga ni sega ni rawa ni levu
cake na ka e caka. Au matadredredre ena noqu wilika e dua na
itukutuku ka a volai kina ena ika 16 ni Janueri, 1900. E a veiqaravi
voli kina vaka imatai ni daunivakasala ena neitou iSoqosoqo
ni Veivukei e Thatcher, Arizona, eratou a gole na mataveiliutaki
ki na nona vale e dua na marama ka sa vakavuna tiko na nona
sega ni culacula rawa na tauvimate ni dua na gonelailai. A kauta
o tinaqu na nona misini, e dua na ivakasigalevu ni vakatakakana,
na nona gonelailai, kei na dua na idabedabe cecere, ka tekivu me
ratou cakacaka. A qai vola ena bogi ko ya, keitou sa cakava e va
na liku ni vakasaqa, va na pea na tarausese ka tekivuna e dua na
sote me baleta e dua vei iratou na gonetagane. Eratou a cegu ena
va na kaloko ena yakavi me ratou lako ki na dua na veibulu, sa
mani sega ni toso tale kina na neitou cakacaka. Au sa vakauqeti
sara ga ena veika sa rawa o ya, ka na sega beka ni vakaoqo na
noqu vakasama, ‘E sega soti ni levu.’
“Ena rua na siga ki muri, eratou a sota ena neitou vale na
iSoqosoqo ni Veivukei ena dua na cakacaka. Sa bau lewe levu
252

dina era yaco mai,’ a vola koto vakaoqo o tinaqu, ka rawa kina e
vuqa na ka.’ Ni oti na soqoni ni cakacaka o ya, a lako yani, sega
ena vosakudrukuru ki na dua na matabose.
“Oqori na mataqali vale au a sucu kina, e cicivaka e dua na
marama ka sa tiki ni nona ivalavala kecega na veiqaravi. Oqori
talega na mataqali vale sa tauyavutaka na watiqu. Oqori na mataqali
vale era sa tauyavutaka e udolu na marama yalodina ena
Lotu raraba.” 1
E vakatavuvulitaka o Peresitedi Kimball na kedra bibi na
marama bula dodonu ena Nona ituvatuva me baleti ira na luvena
na Tamada Vakalomalagi. E kaya kina: “Ena dua na siga, ni sa
tukuni oti na italanoa me baleta na itabagauna oqo kei na veitabagauna
sa oti, ena vakasinaiti ena kedra italanoa ni yaloqaqa na
noda marama, ena nodra yalomatua kei na yalodina, na nodra
yaloqaqa, eda nanuma kina me vaka ni ra a liu ki na ibulubulu ni
Turaga ko Jisu Karisito ni sa oti na nona tucaketale, era sa dau
kidava vakalevu na noda marama buladodonu na veika e tawamudu
na kedra yaga.” 2
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Ni sa soli vei ira na itavi e duidui,
me ra cakacaka vata na marama kei na turaga
ena veitokani tautauvata ka veirokorokovi.
Era sa vakavulici keda ena ivolanikalou kei ira na parofita ni
“sa sega ni dau digitaki ira vakailoa na tamata na Kalou”
(Cakacaka 10:34). . . . Eda tautauvata vakavinaka sara me vaka ni
da luvena vakayalo. Eda sa tautauvata ena noda rawata na loloma
sa uasivi sara ni Kalou me baleti keda yadua. E vola kina vakaoqo
o Elder John A. Widtsoe ka sa bale yani:
“Na nona tikina na marama ena Lotu sai koya me lako tikiva na
turaga, e sega ni liu vua se muri vua. Ena Lotu erau tautauvata
vakavinaka na turaga kei na marama. Na kosipeli . . . a tuvalaka na
Turaga me baleti rau na tagane kei na yalewa” (Improvement Era,
Maj. 1942, t. 161).
Ia, ena loma ni veivakadeitaki cecere oqori, e duidui toka ga na
noda itavi kei na noda ilesilesi. Ena duidui tawamudu oqori—ni
253
WASE 20

WASE 20
O Peresitedi Spencer W. Kimball vata kei Camilla, na watina.
sa soli vei ira na marama e vuqa na itavi cecere vakatina ka vakamarama
kei ira na turaga na itavi bibi vakatama kei na matabete—
ia sa sega ni tu duadua ga na tagane ka me tu tani na yalewa se tu
duadua ga na yalewa me tu tani na tagane ena Turaga (raica
1 Kori. 11:11). Erau na veivakalougatataki ruarua na tagane bula
dodonu kei na yalewa bula dodonu kivei ira kece erau na tara na
nodra bula.
254

255
WASE 20
Nanuma tiko, ena vuravura ni da se bera ni lako mai ki ke, a
soli vei ira na marama yalodina na ilesilesi eso ka ra tabaki taumada
na turaga yalodina ki na itavi eso vakamatabete. Ni da sa
sega ni nanuma rawa ena gauna oqo na kena matailalai, ena sega
ni veisautaka na dina talei ni veika eda sa vakadonuya oti. 3
Ena so na gauna eda dau rogoca na itukutuku veivakasosataki
me baleta na ivakarau e dau vakayacori vei ira na marama. E rairai
ni dau yaco na veika oqo, ena vuku ni sega ni veinanumi kei
na veikauwaitaki, ia e sega ni dodonu me vakakina kemuni na
taciqu. O ira na marama ena Lotu oqo e tu na cakacaka me ra
cakava, e dina beka ni duidui, ia e tautauvata vakavinaka na kena
bibi kei na cakacaka eda cakava. Na nodra cakacaka, e tautauvata
kei na veicakacaka taumada eda kerei kina—e dina ga ni duidui
na noda itavi kei na noda ilesilesi. . . .
Era sega ni vinakata na noda marama me ra ivakarau ni ka se
me ra raici sobu; era gadreva me ra dokai ka vakarokorokotaki
me vaka ni ra ganeda ka da tautauvata ga. Au tukuna tiko na
veika kece oqo, kemuni na taciqu, sega ni baleta na kena lomalomaruataki
na ivunau se na ivakavuvuli ni Lotu me baleti ira na
marama, ia e baleta ni ena so na gauna sa dau lomalomaruataki
vakalevu na noda itovo. 4
E Nona isoqosoqo na Turaga na iSoqosoqo ni Veivukei me
baleti ira na marama. E vukea na veituberi vakabete e dau soli vei
ira na turaga. E koto e dua na kaukauwa ena isoqosoqo oqo ka
se bera ni vakayagataki sara vakavinaka me vaqaqacotaka na
vuvale e Saioni ka tara cake na Matanitu ni Kalou. . . .
. . . Ena nona vuku kei na loloma uasivi, sa lewa kina na
Tamada me rau dau vakararavi vei rau vakataki rau na tagane kei
na yalewa me rawa ni seraka mai kina na veika e rawa ni rau dui
rawata. Baleta ni duidui na kedrau ituvaki, e rawa ni rau veivukei;
baleta ni rau tautauvata ena vuqa sara na tikina, e rawa ni rau
veikilai. Me rau kakua ni veivuvutaki ena vuku ni nodrau duidui;
me rau kila vakataki rau na veika e vakatamata kei na veika e
dodonu ga me vakakina ena duidui eso oqori, ka cakava na veika
e ganita. Me ra veivakalougatataki na turaga ena matabete kei na
marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ki na nodra bula na lewe

WASE 20
kece sara ni Lotu cecere oqo, ena noda veivukei vakataki keda
ena sala ka uasivi sara. 5
Sa kacivi ira na marama na Kalou me ra
veivuke ena kena vakabulabulataki, taqomaki,
ka yadravi na vale kei na matavuvale.
Sa ka lagilagi sara ena itabagauna kecega e dua na marama
bula dodonu. Mo dua na marama bula dodonu ena iotioti ni
gauna oqo ena vuravura oqo, ni bera na ikarua ni lako mai na
noda iVakabula, sa dua na ilesilesi vakaturaga. Na nona bula
dodonu kei na veivakauqeti na marama bula dodonu ena gauna
oqo ena rawa ni vakatinitaki na kena revurevu ena veigauna
vinaka eso. Sa biu mai ke me vakabulabulataka, me taqomaka, ka
yadrava na itikotiko—sai koya na koronivuli vakaturaga taumada
ni kawatamata. Na veikoronivuli tale eso ni kawatamata ena rawa
ni luluqa se karusa, ia na marama bula dodonu e rawa ni veivuke
ena kena vueti na itikotiko, sai koya beka na iotioti ni ivakaruru
duadua ga era kila eso na tamata ena maliwa ni cava kei na leqa. 6
Ni wilika ena pepa, ni sarava ena retioyaloyalo, ni rogoca ena
retio, o ni wilika na ivola kei na mekesini, e vuqa na ka era kauta
yani ki na nomuni vakasama e kedra inaki me na kauti kemuni
tani. . . . Eso na ka era tukuna tiko vei kemuni ena gauna oqo sai
koya ni: sega soti ni ganita me da vakawati; sega soti ni ganita me
da vakaluveni; o ni na rawata beka na marau kece vakavuravura
ni sega na icolacola kei na veitavi oqori. . . . E vuqa tu na sala me
soli kina vei iko na galala cacawadruwadru rawarawa oqo. Era
kaya tiko vei iko ni o vesuki tu ki na nomu vale, vua na watimu,
vei ira na luvemu, ki na nomu cakacaka ena nomu vale. Era vosa
ka volavola tiko vei iko ena vuku ni dua na galala era sega sara
ga ni kila kina e dua na ka. . . .
O Ivi, ena dua na gauna lekaleka sa oti mai na itikotiko vakatui
tawamudu, e vaka me kila vinaka na sala ni bula, baleta ni a
marau—e marau!—ni rau sa kania na vuanikau vakatabui. . . . A
tekivutaka ko Ivi na tinada lomani na kawa tamata ena marau, e
vinakata na gone, e marau ena vuku ni reki era na kauta mai ki
vua, ka tu vakarau me sotava na leqa e sala vata mai kei na dua
na matavuvale, ka vakatalega kina na kena reki. . . .
256

“Na itutu vakatina e dua na ilesilesi tabu, sai koya na noda soli keda
ka vakatabui keda ki na kena vakayacori na cakacaka ni Turaga.”
257
WASE 20
E dua tiko na nodra itavi tabu na tina. Era veitokani vata kei na
Kalou, ka vakakina vata kei ira na dui watidra tagane, taumada
ena nodra vakasucumi ira mai na luvena vakayalo na Turaga kei
na nodra susugi ira cake na gone oqori me ra na qarava na
Turaga ka muria na nona ivakaro. . . . Na itutu vakatina e dua na
ilesilesi tabu, ena noda soli keda ka vakatabui keda ki na kena
vakayacori na cakacaka ni Turaga, na vakatatabu kei na noda
tamusuki ki na nodra susugi ka tuberi, na vakani ni yago, kei na
vakasama, kei na yalodra o ira era a taqomaka na nodra isolisoli
taumada ka ra lako mai kina ki vuraura oqo me baleta na ikarua
ni nodra isolisoli me ra vuli ka vakatovolei ka cakacaka tiko ki na
bula vakalou. 7
Sa rui levu na marama era vakayagataka na nodra gauna ena
sotasota vata, ena politiki, ena cakacaka ena gauna e dodonu me
ra tiko kina e vale me ra veivakavulici ka veituberi ka ciqomi ira
ka lomani ira na luvedra ka taqomaki ira. 8

WASE 20
E sega tale ni dua na itavi dokai me cecere cake e rawa ni soli
vua e dua na marama mai na nona veivuke ena nona ituvatuva
vakalou na [Kalou]. Au gadreva meu vakadeitaka ni na sega ni
kunea e dua na marama na vakacegu kei na reki kei na sautu e
cecere cake ka sega ni cau ki na kawatamata mai na nomu yaco mo
dua na tina yalomatua ka kilikili ka susugi ira cake na gone vinaka. 9
Sa yalataka tu na Turaga vei ira kece na marama yalodina
na veivakalougatataki ni bula vakamatavuvale tawamudu.
Eso vei kemuni era sa yali na watimuni tagane ena vuku ni
mate, eso tale beka ena veisere. Eso vei kemuni e se sega ni bau
tovolea na galala cecere ni vakawati. Ia, ena ivakarau ni tawamudu,
na yali ni veivakalougatataki oqo sa “lekaleka walega”
(raica V&V 121:7). . . .
Nanuma talega, ena noda vakanamata ki na lagilagi kei na bibi
ni bula vakamatavuvale eke, eda lewe kece sara ni nona matavuvale
tawamudu na Tamada Vakalomalagi.
Mo ni vakadeitaka tale tikoga, ni o ira kece na marama yalodina,
kevaka e sega ni nodra cala era sega kina ni vauci rawa vua
e dua na turaga bula kilikili ena bula oqo, era na qai rawata na
veivakalougatataki oqori ena tawamudu. Ena veigauna eso o
gadreva kina na veiciqomi kei na veikauwaitaki oqori ka kunei
ena bula vakamatavuvale e vuravura, yalovinaka ka kila tiko ni
kila tiko na Tamada Vakalomalagi na nomu rarawa, ia ena dua na
siga ena vakalougatataki iko kina ena veivakalougatataki ka na
sega ni rawa mo vakamacalataka.
Ena so na gauna na vakatovolei ka vakadinadinataki ena
gadrevi kina na vakuwai—ia na yalewa kei na tagane bula
dodonu ena dua na siga era na ciqoma kece—vakasamataka
mada, kemuni na marama—na ka kece e tua vua na Tamada! E
sega walega ni kilikili me da waraka; sa kiikili me da bula kina!
Ia, e sega ni gadrevi vua e dua me vakawati se me tina me rawa
ni qai maroroya na imatai kei na ikarua ni vunau levu—o ya me
da lomana na Kalou kei na kai noda—e keri e tukuna kina ko Jisu
ni ra lili kina na lawa kece sara kei ira na parofita. 10
258

259
WASE 20
Oi kemuni o ni se bera ni vakila ena gauna oqo na itavi dina
ni yalewa, sega ni baleta na nomuni lewa, ia ena vuku ni veika
eso ko ni sega ni rawa ni vakatulewa kina, e se rawa tikoga ni
levu na ka ko ni cakava mo ni vukei ira kina na tani. 11
Na yalewa yadua e dodonu me segata me rawata
vakavinaka na inaki vakalou me baleti koya.
Eda marautaka ka qoroya na kena vakatorocaketaki ka vakaraitaki
ena gauna veiganiti na veitaledi e vuqa e tu vei ira na noda
marama. 12
Eda vakauqeti ira kece sara na noda marama me ra vakayagataka
na nodra veigauna vinaka me ra vakararamataki kina e koronivuli,
ena nodra vuli vakataki ira, ka vakakina ena iSoqosoqo ni
Veivukei. 13
E rawa ni o ni biuta na nomuni takete na goneyalewa, mo ni
vakadre vinaka toka ka qai yacova. Ni segata tikoga. Mo ni dau
masu ka vakamalumalumutaki kemuni ena nomuni vakasaqara
na vuku kei na kila ka. O ni tu oqori ena itabayabaki ni nomuni
bula mo ni vuli ka vakavakarau. Vulica na levu ga ni ka o ni
rawata. Na tubu ena yaco mai na nomuni biuta na nomuni takete
cecere ka qai kakavaki mo ni yacova na kalokalo. 14
Na goneyalewa kece, au kaya na goneyalewa kece e dodonu
me vakarautaki koya me vakawati ka qarava na itavi ni vale. O ni
sega ni dau wilika oqori ena mekesini nikua, ia e ka dina taucoko.
E dodonu me vakayaloqaqataki me gadreva kina me vakarautaki
koya ki na veiqaravi dina vakamarama. E dodonu me
maqosa ena veika e yaga ka veivakabulabulataki ki na nona bula
vakamatavuvale. E dodonu me vakatorocaketaka na nona taledi,
vaqaqacotaka na nona kila ka kei na ivakadinadina ni kosipeli, ka
gadreva me veiqaravi vei ira na tani. Eso beka na goneyalewa era
na kacivi me ra daukaulotu, ka da na rawa ni vakayagataki keda
sara vakavinaka koi keda kece ena matanitu ni Kalou kevaka era
na vakarautaki ira vakavinaka. . . . Eda vinakati ira na noda yalewa
me ra vuli vakavinaka, baleta ni rawa ni ra na sega ni vakabulai
rawa na gone mai na nodra lecaika na tinadra. 15

WASE 20
Keimami gadreva mo ni guta ka rawata na vuli oqori . . . ka na
rauti iko ki na tawamudu ka vakakina ki na veiqaravi taucoko
ena bula oqo. Me ikuri ni maqosa ena veika taumada ka bibi oqo
ka sala vata kei na qaravi vale, era tu eso tale na maqosa e rawa
ni vakabulabulataki ena sala veiganiti eso ka na vakalevutaka na
kemu yaga e vale, ena Lotu, ka vakakina ena itikotiko.
Ia mo yalomatua ena digidigi ko vakayacora, eda sega ni vinakata
me ra lecaika ka sega ni yaga na marama ena Lotu. Ena yaco
mo ni tina ka radinivale vinaka cake, ruarua, ena bula oqo kei na
tawamudu, kevaka ko ni na vakatorocaketaka na maqosa eso sa
soli vei kemuni ka vakayagataka na veitaledi sa vakalougatataki
kemuni kina na Kalou. 16
Eda vinakata me ra rawata na noda marama na veika kecega e
vinaka. Eda vakabauta ni rawa ni tu vei keda na veivakalougatataki
kece oqo—na itovo ni noda vanua, na vakavinakataki, na
vuli, kila ka, na taucoko—me rawa kina vei ira na tinadra na
luveda me ra susugi ira ka tuberi ira cake ena bula dodonu. 17
Au vakabibitaka tale na kena gadrevi vakalevu vei ira na
marama yadua me ra dau vulica na ivolanikalou. Eda vinakata me
ra vakalougatataki na noda veivale mai vei ira na marama kenadau
ena ivolanikalou—se o sega ni vakawati se vakawati, gone se
qase, dawai se o vakamatavuvale.
Veitalia na veika o ni dui sotava, ni o sa kila vakavinaka cake na
dina ni ivolanikalou, sa na vinaka cake na ivakarau ni nomu
muria na ikarua ni ivunau cecere duadua, mo lomana na kai
nomu me vakataki iko. Mo ni yaco mo ni vuku ena ivolanikalou—me
kua ni o ni veivakalolovirataki kina vei ira na tani, ia mo
ni laveti ira cake! Se o cei beka ena gadreva vakalevu cake me
“kumuna cake” na dina ni kosipeli (me qai dau goleva ena veigauna
e gadreva kina) mai vei ira na marama era dau qarava e
levu na veisusu kei na veituberi?
Segata mo uasivi sara ena nomu veisasaga dodonu kece, kei na
veiyasa kece sara ni nomu bula.
Mo ni dau nanuma tiko, kemuni na marama lomani, na veivakalougatataki
tawamudu e nomuni ena nomuni lewena na Lotu
i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, era cecere cake sara mai na
260

261
WASE 20
veivakalougatataki kecega o ni rawa ni ciqoma. E sega tale ni dua
na ka cecere e rawa ni o ni kilai kina ena vuravura oqo mai na
nomuni kilai me marama ni Kalou. E sega tale ni dua na itutu
cecere cake e rawa ni soli vei kemuni mai na luvena yalewa na
Kalou ka vakila na bula vakaveitacini yalewa, na bula vaka-radinivale,
kei na bula vakatina se na veicakacaka tale eso ka dauvakauqeti
keda ena vinaka. . . .
. . . O ni na gadreva taucoko mo ni dau gunu vakatitobu mai
na veidina vakosipeli me baleta na kemuni ituvaki tawamudu kei
na duatani sara ni nomuni bula. O ni na gadreva vakalevu cake
tikoga, mo ni vakila na loloma uasivi e tu vua na Tamada
Vakalomalagi me baleti kemuni ka kidava na veika e solia vei
kemuni. Vakananuma vakatitobu na dina cecere oqo, vakauasivi
ena veigauna ko ya (ni vakanomodi ena yalo nanamaki o ni dau
sotava) ko ni na vakataroga ka veilecayaki kina. . . .
E sega tale ni dua na yalayala e cecere ka lagilagi cake me soli
vei ira na marama mai na kena e vu mai na kosipeli kei na Lotu
i Jisu Karisito. Evei tale na vanua ko ni rawa ni kila kina se ko cei
dina koi kemuni? Evei tale na vanua e rawa ni soli kina vei
kemuni na ivakamacala kei na veivakadeitaki e ganita me baleta
na ibalebale ni bula. Na ivurevure cava tale e rawa ni o vulica mai
kina na kemu duidui ka vakakina o cei dina o iko? O cei tale e
rawa ni o vulica mai vua na nona ituvatuva lagilagi ni marau na
Tamada Vakalomalagi? 18
E rawa ni ra cau vakalevu sara ki vuravura kei
na matanitu ni Kalou na marama bula dodonu.
E se sega vakadua ni bau dua na gauna e vuravura me tubu
kina na veilecayaki ena vuku ni nodra itavi na marama. E se sega
vakadua ni bau dua na gauna ena Lotu e rawa kina vei ira na
marama me ra vakavotukanataka e vuqa na ka me ra vakaraitaka
kina na cava e rawa ka dodonu me nodra itavi dina e vuravura.
Na mana kei na kedra revurevu na marama kei na tina ena vuravura
sa ka bibi duadua. Na vakasama ni “liga ni veimei sa liutaka
na vuravura“ e sa qai bulabula vakalevu cake tikoga ena gauna
oqo mai na veigauna sa oti yani. 19

WASE 20
“E sega tale ni dua na yalayala e cecere ka lagilagi cake me soli vei ira
na marama mai na kena e vu mai na kosipeli kei na Lotu i Jisu Karisito.”
Sa dua na ka talei na kena soli vei ira na marama Yalododonu
Edaidai na iesilesi vakaitamera sa solia vei ira na Tamada
Vakalomalagi, vakauasivi vei kemuni e nomuni na galala ni mai
sucu ena tiki ni iotioti ni itabagauna oqo. Laiva me ra segata na
marama tale eso ena nodra sega ni via vakarorogo. . . na nodra
gagadre kocokoco. E rawa ni yaco me kaukauwa gadrevi vakalevu
me baleta na loloma kei na dina kei na bula dodonu ena
vuravura oqo. . . .
. . . Kemuni na marama lomani, meu vakatura mada vei
kemuni e dua na ka e se bera ni bau tukuni vakadua se me
tukuni ena kena ivakarau oqo. E vuqa na tubu lelevu e yaco mai
ki na Lotu ena iotioti ni gauna ena yaco baleta ni vuqa na
marama vinaka e vuravura (ka dau tu vakavuqa e lomadra na
vakanananu vakayalo vakaoqo) era na kau mai vakayauyau ki na
Lotu. Ena yaco oqo ena kena ivakatagedegede era na vakaraitaka
262

263
WASE 20
kina ena nodra bula na marama ena Lotu na buladodonu kei na
vosa vakadodonu ki na ivakatagedegede era na laurai kina na
marama ena Lotu ni ra duidui—ena veisala mamarau eso—mai
vei ira na marama ni vuravura. . . . O koya oqo era na yaco me ra
igu duatani kina ni tubu vakaiwiliwili kei na tubu vakayalo ena
Lotu ena veisiga e muri o ira na marama dau ivakaraitaki
vinaka. ...
Keimami lomani kemuni na marama. Keimami nuidei tu ena
vukumuni. Keimami reki ena nomuni yalodina. Keimami sa dau
vakayaloqaqataki ni ko ni tiko . . . ena iwasewase oqo ni itabagauna
oqo ka gadrevi vakalevu kina na nomuni taledi kei na
nomuni igu vakayalo. 20
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica lesu na italanoa ena tabana e 252 kei na imatai ni parakaravu
ena tabana e 253. Na italanoa veivakauqeti cava e lako
mai ki na nomuni vakasama me baleti ira na marama ena
nomuni matavuvale kei na Lotu?
• Vulica na ikatolu ni parakaravu taucoko ena tabana e 256. Ena
duidui ni kedra ituvaki kei na nodra itavi, e rawa vakacava ni
ra veivukei vakataki ira na tagane kei na yalewa? Me vakaevei
beka na ivakarau ni nodra cakacaka vakaveitokani ena matavuvale?
Ena Lotu?
• Na cava na vuna e sa rui “ilesilesi vakaturaga” kina na noda
yaco me da marama buladodonu “? (tabana e 256). Na sala
cava soti sa tovolea tiko kina ko vuravura me vagolei ira tani
na marama mai na ilesilesi oqo? Na sala cava beka e rawa ni da
vukei ira kina na cauravou kei na goneyalewa me ra taleitaka
na ilesilesi vakaturaga oqo?
• Ni o ni wilika na tabana e 258 kei na imatai ni tolu na parakaravu
ena tabana e 259, vakananuma vakatitobu na ka e tukuna
na ivakavuvuli oqo me baleta na nona loloma na Tamada
Vakalomalagi me baleti ira kece na Luvena.

WASE 20
• Na cava beka eso na sala e rawa ni ra qarava vakavinaka kina
na marama ena Lotu na kedra inaki vakalou? (Raica na tabana
e 259–61.) Ena rawa vakacava vei ira na turaga ena Lotu me ra
tokona na nodra sasaga na marama ena Lotu? (Raica na tabana
254–56.)
• Vakasamataka vakatitobu na parakaravu ka tekivu ena boto ni
tabana e 261. Na cava beka e vakauqeti kemuni ena vuku ni
malanivosa oqo? Na sala cava beka e sa vakataucokotaki kina
na parofisai oqo me baleta na tubu ni Lotu ena gauna oqo?
iVolanikalou Veiwekani: Ai vola ni Vakaibalebale 31:10–31;
Efeso 5:22–29; Alama 56:41–48; V&V 25:1, 5–10; Mosese 3:18,
21–25
iVakamacala
1. “Relief Society—Its Promise and
Potential,” Ensign, Maj. 1976, 2, 4.
2. Ena Conference Report, Epe. 1978, 6;
se Ensign, Me 1978, 5.
3. “The Role of Righteous Women,”
Ensign, Nove. 1979, 102.
4. Ena Conference Report, Okot. 1979,
71–72; se Ensign, Nove. 1979, 49.
5. “Relief Society—Its Promise and
Potential,” Ensign, Maj. 1976, 4, 5.
6. “Privileges and Responsibilities of
Sisters,” Ensign, Nove. 1978, 103.
7. “The Blessings and Responsibilities of
Womanhood,” Ensign, Maj. 1976, 71,
72–73.
8. The Teachings of Spencer W. Kimball,
tabaka o Edward L. Kimball (1982),
319.
264
9. “Sisters, Seek Everything That Is
Good,” Ensign, Maj. 1979, 4.
10. Ensign, Nove. 1979, 102–3.
11. My Beloved Sisters (1979), 11.
12. Ena Conference Report, Epe. 1978,
6; se Ensign, Me 1978, 6.
13. “Relief Society—Its Promise and
Potential,” Ensign, Maj. 1976, 4.
14. Ensign, Nove. 1978, 103.
15. Men of Example (ivolalailai, 1975), 9,
10.
16. Ensign, Nove. 1979, 103.
17. Ensign, Maj. 1979, 4.
18. Ensign, Nove. 1979, 102, 103.
19. iVakamacala Taumada ni Woman
(1979), 1.
20. Ensign, Nove. 1979, 103–4.

W A S E 2 1
Na Parofita ko Josefa Simici
Ko Josefa Simici e iyaya ena ligana na Turaga
ena kena vakalesui mai na veika kece a
yali ena veisenijiuri ni butobuto vakayalo.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ena 1970 vakacaca, e a lako kina ko Peresitedi Spencer W.
Kimball vata kei ira na veiliutaki tale eso ena Lotu ki vuravura
raraba me sotavi ira na lewenilotu ena veikoniferedi ni iwasewase.
Ena dua vei ira na koniferedi oqori, a vakaraitaka kina na
vakavinavinaka ena isolisoli mai vua na Parofita ko Josefa Simici:
“Baleta ni a lako e dua na gonetagane yabaki tinikava me laki
masu e veikau mai Niu Ioka, era sa lako mai kina na drau vakaudolu
na tamata ki na koniferedi ni iwasewase. Baleta ni a lako na
gonetagane yabaki tinikava ko ya ki na veikau, ni wilika oti ena
ivolanikalou, ‘Ia kevaka sa lailai na vuku vua e dua vei kemudou,
me kerea vua na Kalou’(Jemesa 1:5), baleta ni a bulataka na ivakatakila
mai cake, sa tu kina oqo vei keda na Lotu i Jisu Karisito
ni Yalododonu Edaidai. Sa tu vei keda na veivakalougatataki kece
sara ka na rawa ni da yaco kina me da tamata mamarau duadua
e vuravura taucoko, baleta ni a lako e dua na gonetagane yabaki
tinikava me laki masu ki veikau. Au vakavinavinaka vakalevu ni a
raica rawa na nona gaunisala ki veikau ko Josefa, kau vakavinavinakataka
talega ni a kila na ka me cakava ka vakakina ni a tudei
na nona vakasama me ciqoma na vosa ni Turaga ni yaco mai ka
vakalevulevuya ka tara na matanitu oqo.” 1
Ena dua tale na gauna, e vakamacalataka kina o Peresitedi
Kimball na nona nanuma ena gauna e sarava kina e dua na kena
iyaloyalo na Parofita o Josefa Simici ka tu ena dua na rumu ena
Valetabu e Salt Lake: “Au rai yani ki na lalaga e liu, ka raici Josefa
Simici, kau qai vakasamataka sa dua na parofita cecere dina sara ko
265

WASE 21
“E rairai ni ivakatakila cecere duadua ka a soli e vuravura
sai koya na kena ena mataka ko ya ena veikau mai Niu Ioka.”
266

267
WASE 21
Josefa Simici. E sega ni tamata walega ko koya. . . . au vakasamataka
na nona dau vakacacani kei na veika rarawa a sotava. Au vakasamataka
na ivakatakila kece sara a yaco mai lomalagi ki vua ka qai
solia mai vei keda. Au qai rawata tale eso na kaukauwa vou.” 2
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
A kacivi ko Josefa Simici me parofita me vaka
na nona kila taumada kei na nona vuku na Kalou.
E a vakarautaki taumada ko Josefa Simici ena veisenijiuri ni
bera ni sucu. A vakayacani me yacana ko Josefa ni se bera mada
ga ni sucu [raica 2 Nifai 3:14–15]. Na nona itavi me lako mai ki
vuravura ena kena gauna dodonu ena veigauna e muri oqo me
dolava na katuba ki na vuravura cecere, me solia na kosipeli vei
ira, me solia na matabete vei ira, ka solia vei ira na inuinui ni ra
sa vakanamata tiko ki na bula tawamudu. 3
O Josefa Simici, na parofita ni Turaga, a vakatikori, lesi ni bera
ni sucu mai, ka lesi ena veitabagauna sa sivi, me lako mai ena
gauna oqo ka. . . dolava na vuravura ena vunautaki ni kosipeli
dina ka bula.
. . . A lako mai ko Josefa Simici ki na vuravura oqo ka a tagica
tu na veivuke; a vakaleqai tu ena vica na drau na yabaki. . . . Sa
oti e drau vakadrau na yabaki mai na gauna a tiko kina e dua na
parofita. . . . Ka sa kena gauna. 4
E dina sara na Kalou na Tamada kei na Luvena ko Jisu Karisito,
ka rau a rairai ki vei Josefa Simici, e dua na cauravou ena itabayabaki
ni Matabete i Eroni, me solia vua na gone oqori na idusidusi
me baleta na kawatamata, erau sega ni dau rairai wale tu ga
mai ki vua e dua na tamata ena vuravura. Ia, e kaya na Turaga ni
rairai oqo, ka sa tuvai tu mai vakamatau, a yaco baleta, “Koi au na
Turaga, au sa kila tu na veika rarawa ena yaco vei ira na kai vuravura;
a ka oqo au sa kacivi Josefa Simici kina na noqu tamata, ka
vosa vua mai lomalagi, ka solia vua na vunau.” (V&V 1:17.)
E sega ni dau vakayacora tu ga vakaveitalia na Turaga e dua na
ka, ia e dau tuvalaki vakamatau ena veigauna kece me vaka e dua
na tama dauloloma. 5

WASE 21
Na iMatai ni Raivotu nei Josefa Simici e dolava
e dua na itabagauna vou ni ivakatakila vakalou.
Ena veigauna ni gagadre bibi, ena veigauna digitaki, ena gauna
veiganiti, sa dau vakatakilai Koya na Kalou vua na tamata sa vakarau
tu me baleta na veivakatakilai vakaoqo. Ia me vaka ni sai
koyakoya tikoga na Kalou ena noa, nikua, ka tawamudu, ena
sega ni rawa ni tasogo ko lomalagi vakavo ga kevaka ena lokataka
na tamata ena vuku ni nona tawa vakabauta.
Ena noda itabagauna a sotavi kina e dua na ka vakaoqo. Na
kena gadrevi me vakatotolotaki; sa robota tu na vuravura e dua
na vukitani ka solegi ira na tamata na butobuto, sa buwawa na
vakasama ni tamata ka vakabutobutotaki na rarama [raica Aisea
60:2]. Sa yaco mai na gauna. Ena taqomaka na sore ni itei na
galala ni bula vakalotu me yacova ni sa rawa ni kadre ka tubu. Ia
na tamata a vakarautaki mai ena gauna ni itabagone, e savasava
ka tadola tu na nona vakasama me savasava na nona vakabauta
me baleta na nona vosa na Kalou ni na sega ni rawa ni kaukamea
tikoga na lomalagi ka parasa tikoga na vuravura me vaka na
kedra ituvaki erau a tu kina ena vuqa na senijiuri [raica Tiko Voli
mai na Lekutu 26:19].
E sega ni dua na vakasama cala e tu makawa mai e votu vua na
parofita ka se qai vakatorocaketaki tiko oqo. E a sega ni vakatawani
ena ivalavala vakavanua kei na itukuni kei na vakabauta na
veika tawakilai kei na veitalanoa buli ni veisenijiuri. E vulica na
ka kecega. E masuta na kila ka kei na veidusimaki. Sa vakadruka
na rarama na kaukauwa mai na butobuto. Ni tekiduru duadua
ena loma ni veikau vakanomodi ka masu ena yalodina sa basika
e dua na ivalu vakaturaga ka vakaseva na nona vakarusai. Ena
vica vata na senijiuri, sa vakacacana ko Lusefa na vakasama ni
tamata ka sa dredre vua me laiva na nona ile vakasetani. Oqori sa
vakayavalata na nona kaukauwa. Me talanoataka mada ga vakataki
koya ko Josefa Simici na nona italanoa:
“. . . Sega ni dede sa vaka e vesuki au e dua na kaukauwa ka
vakamalumalumutaki au sara; io sa curumi au sara ka vesuka na
wa ni yamequi. . . . sa ubi au mai na butobuto loaloa, kau kila niu
sa na rusa vakaidina.
268

269
WASE 21
“. . . sa voleka sara meu rawai, ka meu waraka ga meu vakarusai—io
me vakarusai au e dua na kaukauwa vuni mai na vuravura
tani,. . . ena gauna sara ga oqori au sa raica kina e cake e dua na
duru bukawaqa, donuya tiko na uluqu, sa sivia sara na ramase ni
matanisiga. . . .
“. . . Au vakila sara ni sa tasere na qau ivesu. Ia ni sa mai toka
e mataqu, au sa qai raica e rua na Tamata, ia na kedrau iserau kei
na iukuuku sa sega ni vakamacalataki rawa, raica erau sa tucake
tu ena maliwa lala donuya na mataqu. A sa kacivi au e dua vei
rau, dusi koya na kena ikarua ka kaya: Oqo na noqu Gone ni
Toko. Mo Rogoci Koya!” [Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:15–17.] 6
Na lomalagi ka ra a tasogo sara tu vakalevu ena vuqa na senijiuri
era sa tadolavi tu ena gauna oqo. Na domo ka ra a vakanomodi
ka vagalui ka sega tu ni rogoci ena vuqa na senijiuri sa
tekivu oqo me ra vosa tale. Na ivakatakila ka a sa voleka sara ni
yali se vakarusai sa tekivu me basika tale. . . .
E dua na dina vou, e dua na vakasama era sega tu ni kila e
vuqa sara na tamata e vuravura, a basika mai, ena gauna o ya a
dua ga na tamata e delai vuravura e kila deivaki ni dua na ka bula
vakataki koya na Kalou, ni o Tamada kei na Luvena erau duidui
ka bula vakataki rau ka rau taukena na yago [vakalagilagi] na
yago vakalewe kei na sui [ka ni] sa buli o koya ena kedrau ibulibuli.
Me vaka ni sa vaka na ibulibuli kei Tamana na Luvena, na
Kalou na Tamana sa tautauvata kei na ibulibuli ni Luvena. 7
E sega tale ni dua na ka e kau tani mai na taucoko ni raivotu
oqo vei Josefa me a rawa ni sotava na inaki ni kena vagalalataki
na kabukabu ni veisenijiuri. E a [sega] ni rawa ni vakaseyavutaka
na vakasama makawa kei na vakanananu cala e dua wale tu ga na
veivakauqeti, e dua na domo vuni, e dua na tadra. 8
E a nuitaki vua na gonetagane oqo na uma vakasama cecere
duadua me kilai vua na tamata. Nanuma, ena mataka ni vulaitubutubu
o ya e sega ni bau duabulu vei ira na tamata taucoko e
vuravura me kila vakavinaka tu na Kalou. Era lewe levu na tamata
uasivi, ia era a lako voli kecega ena butobuto vakayalo ena veisenijiuri
oqo. Ia oqo e dua na gonetagane e kila. . . .
E kila vakavinaka cake ko Josefa, mai vei ira kecega na tamata
bula, na veika dina taucoko oqo:

WASE 21
E tiki ni Vakalesuimai na nodrau ciqoma na Parofita ko
Josefa Simici kei Oliver Cowdery na Matabete i Eroni mai vei Joni
na Dauveipapitaisotaki ka sa vakaturi cake tale mai na mate.
E kila ni bula tiko na Kalou, ni o koya e dua na tamata sa [vakalagilagi],
e vakalewe kei na sui, me vakataki keda se eda vakataki
Koya, ena kena iBulibuli.
E kila ni italanoa lasu na itukutuku sa kilai tu mai vakabalavu
me baleta na Kalou e tolu. E kila o koya ni o Tamana kei na
Luvena e rua na ka bula duidui ka dui tu na kedrau ibulibuli, na
domodrau, kei . . . na nodrau ivakarau.
E kila ni sega ni tiko e vuravura na kosipeli, ni a vulica mai vei
iratou na Kalou, ni a sega ni tu e vuravura na Lotu dina, ni a
tukuna vakakina vua na Kalou ni lomalagi kei vuravura. 9
E rairai ni ivakatakila cecere duadua ka a soli e vuravura sai
koya na kena ena mataka ko ya ena veikau mai Niu Ioka. 10
O Josefa Simici na liga ni cakacaka ni Turaga
ena kena vakalesui mai na kosipeli.
E a vakasalataki na parofita gone oqo ni na yaco me liga ni
cakacaka ena ligana na Turaga ena kena vakalesui mai na kosipeli
270

271
WASE 21
tawamudu vata kei na veika a mai yali ena veisenijiuri taumada.
Sa qai mai tomani tiko ena veiyabaki na raivotu kei na ivakatakila
oqo, a rogoci kina ka se baci rogoci tale na domo i Jiova, ena
nona vakalesuya mai ki vuravura mai vua na parofita gone oqo
na dina ni kosipeli, na matabete ni Kalou, na veiqaravi vakaiapositolo,
na dodonu kei na kaukauwa, na tauyavutaki ni Lotu, me
rawa kina ni tu tale e vuravura ki vei ira na tamata kecega era na
ciqoma na ivakatakila kei na dina tawamudu. 11
E a rairai vei Josefa na parofita o Moronai ka tiko vata kaya me
vica vata na auwa ena dua na gauna ena nona vakamacalataka na
kena tawani na vanua ko Amerika mai vei ira na Liai ka vakatalega
kina na iVola i Momani, ka na keli mai na qele ka vakadewataki.
. . . na itukutukuvolai oqo na iVola i Momani, ena vukea
na kena vakadeitaki na nona vakalou na Turaga ko Jisu Karisito. 12
Ena isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou, a vakadewataka kina
ko [Josefa] na itukutukuvolai ko ya, sa kilai tu ena gauna oqo me
iVola i Momani. 13
E a vakatakilai mai na kosipeli ena vosa ena vosa kei na vunau
ena vunau, ka sa vakalesui mai kina na dina, sa soli na kaukauwa
ka vakatakilai na dodonu, ka sa yaco me veirauti na rarama kei
na tamata sa tu me tauyavu kina na matanitu ni Kalou oqo ka a
raica ko Taniela ena rua veimama na udolu na yabaki sa oti [raica
Taniela 2:44–45]. 14
Ni sa oti na veisenijiuri babalavu ni butobuto vakayalo, sa
tekivu me cila mai na rarama ni sa dolavi na itabagauna oqo ena
ivakatakila. A ciqoma ko Josefa Simici na Parofita na ivakatakila
mai vua na Turaga ka kauta mai kina ki vuravura na veika sa mai
yali—na matabete ni Kalou—na veivakadonui, na kaukauwa, na
dodonu me qaravi kina na veicakacakatabu vakalotu, kei na
tomani tikoga ni nona ivakatakila na Turaga ki vei ira na nona
tamata ki na vuravura oqo. 15
E a soli vei Josefa Simici na kaukauwa, me rawa kina ni veivauci
e vuravura ka me vauci talega mai lomalagi. Sa dau veisolisolitaki
sobu mai vua e dua na peresitedi ki na dua tale na idola
oqori. 16

WASE 21
Na nona vakamatei ko Josefa Simici ena vuku ni nona vakabauta,
e rau a mate vata kina kei Hyrum na tuakana ena 1844,
“sa dua tale na ivakadinadina ni kena vakalou na kosipeli i Jisu Karisito.”
A dregata ko Josefa Simici na nona
ivakadinadina ena nona dra.
E matata tu vei keda na itukutuku matailalai ni bula nei Josefa
Simici. E a tukuna na nona raivotu lagilagi me baleta na Tamana
kei na Luvena, a saqati ka vosa vakacacani kina. Era tabaka na dau
tabaivola ni gauna oqo kei ira na Farisi na ivola kei na itukutuku
lasu e vuqa, era biuti koya ki valeniveivesu. . . , boro kuluta ka qai
kaburaka vua na vutinitoa, era vanai koya, ka cakava na veika
kecega ena nodra kaukauwa me ra vakarusai koya kina. Ia ena
nodra sasaga taucoko me ra taura na nona bula, a bula tiko ena
loma ni vica na yabaki ni veivakacacani rarawa ka mosi me qarava
kina na nona itavi me yacova ni sa qai yaco mai na nona gauna.
E a sotava e ruasagavulu kava na yabaki ni rarawa, e ruasagavulu
kava talega na yabaki ni marau levu ena nona veivosaki vata
kei na Kalou kei ira na tamata tale eso! Sa mai vakacavari na nona
itavi—erau sa sema vata tale na lomalagi kei na vuravura; sa
272

273
WASE 21
tauyavutaki tale na Lotu; era sa tuberi ko Brigham Young kei ira
na iliuliu cecere tale eso me ra tomana; ka sa vakatikora ko koya
e buradeladratou na Le Tinikarua na idola kece sara kei na kaukauwa
e sala vata kei na itutu vakaiapositolo ka a taura tu ko koya,
ka kaya kina vei ira: “Au sa vakotora na kena yavu mo ni qai cakacaka
kina, ni sa toka e usouso ni domomuni na matanitu.”
Ka sa yaco mai na nona auwa me dregata kina na nona ivakadinadina
ena nona dra, ka dau wasei vakavuqa vei ira na lewevuqa
na nona itokani kei ira na nona meca. . . .
E dina ni a namaka me na kau tani vua na bilo, e kila ni na sega
ni rawa ni levea. E kaya kina: “Au sa lako me vaka na lami sa laki
vakamatei.” [Raica V&V 135:4.] . . .
Ia na veivakamatei dina! E rorogo na domo ni dakai! Ka drodro
vakayauyau na dra ni vakabauta, ni a nanuma ko Hyrum na
tuakana, me tiko vata ga kei koya. A dromu yani ki na qele na dra
talei oqo, ka dregata yani e dua na ivakadinadina sega ni mate ka
sega ni saumi rawa ka na dau rorogo tu ga ki na vakanananu kei
na yalo. 17
E a dregata ko Jisu na nona ivakadinadina ena nona dra. Sa
vakakina ko Sitiveni. Sa dregata oqo ko Josefa Simici na nona ivakadinadina
ena dra ka mate cauravou, me tukuna kina ki vuravura
taucoko ni peleti ka vu mai kina na iVola i Momani a kunei
ena dua na delana volekati Palmyra ena yasana ko Niu Ioka. Ia,
na kilai ni ivola oqo kei na iVolatabu, ena nodra veiqaravi na agilosi,
sa vakalesui tale mai kina ki vuravura na kosipeli i Jisu
Karisito. 18
E a taqomaki ka vakabulai na bula nei Josefa ena veigauna kece
ni veivakacacani me yacova ni sa oti na nona cakacaka ka sa
qarava na nona itavi ena vakalesui mai ni kosipeli kei na matabete
kei na idola kece sara ni itabagauna, me yacova na gauna sa tauyavutaki
rawa kina na matanitu. E a sega ni rawa ni vakamatei ni
bera na gauna ko ya, e dina ga ni sa vorati koya tiko ko eli raraba.
E vinakata me bula. E kamikamica tiko vua na bula. E koto kina
na yalayala kamica ni duavata kei na nona matavuvale, o ira na
wekana, kei na yalo vinaka e kauta mai ni sa seraka na cakacaka
me taucoko. Ia, sa cava na nona cakacaka; sa rawa me ra tomana
ena gauna oqo ko ira na iliuliu kaukauwa tale eso; sa gadrevi ko

WASE 21
koya ena veivanua tale eso. E se qai yabaki tolusagavulu ga vakacaca,
e se tamata gone sara, a mate, ka tomana na nona cakacaka
ena veitabana tale eso. 19
Era kaya vakaoqo, “Ena karusa na momani kevaka eda vakamatei
ira na nodra parofita. . . ena nodra labati. E sega ni vakataratutu
ni na veisau me rarawa na matadredredre ni yalovakacegu
ena ivalavala vakaloloma, ena gauna era qai kila kina ni ra sa
caqeta tiko na matanimoto, ka ra vakamavoataki ira tikoga. A sega
ni vakarusai na vakabauta vakamomani ena veivakamatei ena
vuku ni vakabauta, ia sa koto kina na kena bibi. E a vakabulabulataka
na qele na yago ka dresulaki o ya mai na gasau ni dakai; na
dra era a vakadavea a vakasuasuataka na sorenikau; ka na beitaki
ira ki na tawamudu na yalo era sa tala yani o ya ki lomalagi. E a
tikoga ka tubu na inaki. 20
E a sega ni yali na cakacaka nei [Josefa Simici]. E a toso tikoga
ki liu na nona ivakadinadina, ki na tawa vakaiyalayala. 21
Nikua e vuqa sara na tamata rogo ena nodra rawa ka vakavuli,
ena nodra dau bulataka na veika era vakabauta ni dina, kei na
bula savasava, era na tu ka vakadinadinataka ni nona vakamatei
ko Josefa Simici ena vuku ni nona vakabauta, me vakataki ira era
a vakamatei e liu, sa dua tale na ivakadinadina ni kena sa vakalou
na kosipeli i Jisu Karisito, sa vakalesui mai ena kena taucoko
mai vua na parofita yalomalumalumu ko ya. 22
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Na cava o ni nanuma ni sai koya eso na ka cecere a vakatakila
na turaga mai vua na Parofita ko Josefa Simici? (Me baleta eso
na ivakaraitaki, raica na tabana e 267–71.) Ni tarogi kemuni e
dua e sega ni lewenilotu me baleti Josefa Simici, na cava o ni
na tukuna?
• Na cava na nona itavi na Kalou kei na cava na nona itavi ko
Josefa Simici ena kena dolavi na lomalagi me baleta na Vakalesui
mai ni kosipeli? (Raica na tabana e 265,267–70.)
274

1. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iiWasewase o Malevani Ositerelia
1976, 23.
2. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o Guatemala City
Guatemala 1977, 22.
3. Ena Conference Report, Koniferedi ni
iWasewase o Manila Filipaini 1975, 6.
4. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o Temple View Niu
Siladi 1976, 51.
5. “Small Acts of Service,” Ensign, Tise.
1974, 4–5.
6. Faith Precedes the Miracle (1972),
92–93.
7. The Teachings of Spencer W. Kimball,
tabaka ko Edward L. Kimball (1982),
429.
8. The Teachings of Spencer W. Kimball,
430.
9. “The Prophet Joseph Smith and the
First Vision,” Annual Joseph Smith
Memorial Sermon, Utah State
University, Tise. 13, 1970, 7.
10. Ena Conference Report, Koniferedi ni
iWasewase o Taipei Taiwan 1975, 14.
275
WASE 21
• Na cava a qai kila ko Josefa Simici ni sa oti na iMatai ni Raivotu
ka a sega mada ni se kila e liu? (Me baleta eso na kena ivakaraitaki,
raica na tabana e 267.) Na sala cava o ni nanuma e veisau
kina na lomana me baleta na Kalou kei koya? Sa vakauqeti
iko beka vakacava na nomuni ivakadinadina me baleta na
iMatai ni Raivotu?
• Na sala cava a iyaya kina ni cakacaka ni Turaga ko Josefa Simici
ena kena semati na lomalagi kei na vuravura? (Raica na tabana
e 267–73.) Na cava na nomuni nanuma e kena ibalebale me da
iyaya ni cakacaka ena ligana na Turaga?
• E kaya ko Peresitedi Kimball ni ra a vakanuinui na ilawalawa
me ra vakarusa na Momani ena nodra vakamatei Josefa Simici
(tabana e 273–74). Na cava na nomuni nanuma kei na lomamuni
ena nomuni vakasamataka na veika sa yaco ena Lotu mai
na gauna sa mate kina ko Josefa Simici?
iVolanikalou Veiwekani: Aisea 29:11–14; V&V 135; 136:37–39
iVakamacala
11. Ena Conference Report, Epe. 1974,
67–68; se na Ensign, Me 1974, 47.
12. Ena Conference Report, Epe. 1976,
11, 12; se Ensign, Me 1976, 9.
13. Ena Conference Report, Epe. 1980,
74; se Ensign, Me 1980, 51.
14. Ena Conference Report, Epe. 1976,
12; se Ensign, Me 1976, 9.
15. Ena Conference Report, Koniferedi ni
iWasewase o Lodoni Igiladi 1976, 35.
16. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o São Paulo Brazil
1975, 72.
17. The Teachings of Spencer W. Kimball,
179–80.
18. The Teachings of Spencer W. Kimball,
143.
19. Ena Conference Report, Epe. 1945,
59.
20. Ena Conference Report, Epe. 1955,
96.
21. Ena Conference Report, Epe. 1946,
50.
22. The Teachings of Spencer W. Kimball,
181–82.

“ Ena veibogi kei na mataka au dau tekiduru ka masu ena yalodina
me na vakauqeti au na Turaga ka vakatakila vei au na vanua meu lako
kina kei na veika meu na tukuna vei ira na tamata ena Lotu oqo.”
276

W A S E 2 2
Na iVakatakila:
“Na ivakatagi Voqa Yawa,
ka Vadugu ena Veisureti”
Na ivakatakila vakaikuritaki sai koya
na dra bula ni kosipeli i Jisu Karisito.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
E a vosa o Peresitedi Spencer W. Kimball ena dua na veitalanoa
vata kei ira na dauvolaitukutuku ena Vale ni Vulagi ni Valetabu e
Arizona. E a tarogi koya e dua na dauvolaitukutuku: “A vakamacalataki
ni o kemuni na peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni
Yalododonu Edaidai ka parofita talega. Oqo na noqu taro: E dau
vosa beka vei kemuni na Kalou? Kevaka e vakakina, ena sala cava?”
Qai sauma vakaoqo ko Peresitedi Kimball: “Io. E vosa tiko na
Kalou vei ira na nona parofita nikua, me vaka ga na nona vosa vei
ira na nona parofita e nanoa ka vakakina na nona na vosa vei ira
na nona parofita ni mataka. O nanuma beka na nona vola ko
Emosi, ‘E dina, ena sega ni vakayacora e dua na ka na Turaga ko
Jiova, ena vakaraitaka mada ga na nona vosa vuni vei ira na nona
italatala na parofita..’ (Emosi 3:7.) Ena so na gauna eda na rogoca
na nona vosa. Ena so na gauna ena talai ira mai na nona agilosi,
me vaka a kitaka vei Josefa, na tamai Jisu vakacabecabe. E vakavuqa
ni dau yaco mai ena domo lailai ka malumu ni Kalou ki na
yalo e lomada. Io. Au sa sauma beka na nomu taro, cauravou?“ 1
E dau vakanuinui o Peresitedi Kimball ena ivakavuvuli ni ivakatakila
e vakaikuritaki, ena nona kaya ni sa “dra bula ni kosipeli
ni Turaga bula ka iVakabula, ko Jisu Karisito.” 2 na vakanuinui
oqori, e kaya ko Elder Neal A. Maxwell ena Kuoramu ni
iApositolo Le Tinikarua, “e matata ni tiki ni kena ituvaki na
turaga digitaki oqo.” 3 E dau taura sara vakabibi ko Peresitedi
277

WASE 22
Kimball na nona itavi vaka-Peresitedi ni Lotu, ni kila ni sai koya
duadua ga na tamata ena vuravura e vakadonui me ciqoma na
ivakatakila me baleta na lotu. E vakadinadinataka vakaoqo: “Au
kila ni kacivi au ki na itutu oqo na Turaga. Au kila ni rairai, era tu
beka na parofita era cecere cake mai vei au, ia au diva meu
cakava na veika kece au rawata, meu tosoya kina ki liu na cakacaka
ni Turaga me vaka na kena ivalavala e vinakata ko koya. Ena
veibogi kei na mataka au dau tekiduru ka masu ena yalodina me
na vakauqeti au na Turaga ka vakatakila vei au na vanua meu lako
kina kei na veika meu na tukuna vei ira na tamata ena Lotu
oqo.” 4
Ena gauna taucoko ni nona veiqaravi vaka-Peresitedi ni Lotu,
a ciqoma na ivakatakila me tuberi ira kina na yalododonu. Na ivakatakila
kilai levu duadua vei ira kece oqo a yaco mai ena June ni
1978, ena nona vakatakila vua na Turaga ka vakakina vei iratou
na nona itokani iliuliu ena Mataveiliutaki Taumada kei na
Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ni veivakalougatataki, ka ra
a vakuwai tu kina eso, sa na rawa ni soli ena gauna oqo vei ira
kece na lewe ni Lotu kilikili (raica Vunau kei na Veiyalayalati,
iVakaro Raraba 2). E a yaco mai na ivakatakila oqo ni oti e vica
vata na yabaki ni nodra vakananuma vakatitobu ka masulaka tiko
na Peresitedi ni Lotu na veika oqo.
E a sega ni vosa vakabalavu o Peresitedi Kimball me baleta na
ivakatakila oqo. Ia a vakarautaka ga eso na irairai ni nona sa vakarau
tu vakataki koya me ciqoma, ka sa dau wasea kina na nona
nanuma:
“Au kila ni tu e matada e dua na ka bibi sara vei ira e vuqa na
luve ni Kalou. Au kila ni da na qai rawa walega ni ciqoma na ivakatakila
mai vua na Turaga ni da sa bula kilikili ka vakarau tu me
baleti ira, me da ciqomi ira ka biuta ena kedra itutu. Au dau lako
ena veisiga yadua ena vakarokoroko kei na yalo nanamaki ena
veirumu e cake ni valetabu, kau sovaraka mai kea na yaloqu ka
cabora na noqu igu meu tosoya ki liu na parokaramu. Au vinakata
meu cakava na veika e vinakata ko koya. Au tukuna ki vua ka
kaya, ‘Turaga, au vinakata ga na veika e dodonu. Keimami sega
ni tuvalaka tiko e dua na ituvatuva me keimami veivakauqeti
kina. Keimami vinakata ga na veika ko ni vinakata, ka keimami
278

279
WASE 22
vinakata ena gauna ko ni vinakata kina ka sega ni vinakata me
yacova na gauna ko ya.’ ” 5
“Oi keimami ena gauna oqo ka tokoni mai vei kemuni me keimami
parofita, daurairai, ka dauvakatakila, sa yaco me keimami
mai vakila ena vulaitubutubu ni 1978 e vuqa na ka me vaka era a
vakila na turaga ena veigauna taumada ena gauna e vakatakilai
kina me ra sa okati talega na kai Matanitu Tani. . . ka vakaivotavota
ena nona yalayala vei Karisito ena vuku ni kosipeli’ (Efe. 3:6). Oqo
e dua na ka, a kaya ko Paula, ‘a sega ni vakatakilai vei ira na tamata
ena gauna sa oti, me vaka sa qai vakatakilai ena Yalo Tabu vei ira
na nona iapositolo yalosavasava kei na nona parofita’ (Efe. 3:5).
“Keimami a sotava na ka lagilagi ena nona vakaraitaka mai
vakamatata na Turaga ni sa yaco mai na gauna me ra na okati ka
vakaivotavota ena veivakalougatataki kece sara ni kosipeli na
tagane kei na yalewa bula kilikili ena veivanua kecega. Au vinakata
mo ni kila, me vaka e dua na ivakadinadina digitaki ni
iVakabula, na noqu dau vakila niu voleka sara vua ka vakakina vei
Tamada Vakalomalagi ena noqu dau lako vakalevu ki na veirumu
e cake ena valetabu, kau dau lako vakavica ena so na siga, koi au
taudua. E a vakamatatataka sara vei au na Turaga na veika me
caka. Eda sega ni namaka me ra kila na veika vakaoqo na tamata
e vuravura, ni na dau totolo na nodra vakaibalebaletaka se na
nodra sega ni vakabauta na ivalavala vakalou ni ivakatakila.” 6
Me ikuri ni kena vakadinadinataki na kena dau dusimaki na
nodra vakatulewa na iliuliu ni Lotu mai na ivakatakila, e vakatavuvulitaka
ko Peresitedi Kimball ni rawa ni da ciqoma kece na
ivakatakila me dusimaki kina na noda bula ka vaqaqacotaki keda
ena noda itavi. E kaya kina, “Na veivakalougatataki ni ivakatakila
sai koya na ka me da vakasaqara taucoko.” 7
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Erau sa nanamaki tu na Kalou na Tamada kei
Jisu Karisito me rau veivosaki kei na kawatamata.
E dua e kaya ni da bula ena dua na gauna e digitaka kina na
Kalou, kevaka e dua tiko na Kalou me galu, ia na Lotu i Jisu
Karisito ni Yalododonu Edaidai e kacivaka tiko ki vuravura ni

WASE 22
sega ni dua vei rau na Tamana se na Luvena e galu tiko. Erau vosa
tiko ka veitaratara tiko ena kena gaunisala dodonu kei na kena
gauna e gadrevi kina, ka dau vakaraitaka ena veigauna na gagadre,
io na nanamaki, me veitaratara tikoga kei na tamata. 8
E dua na vuku vakaivolatabu e kaya ni sega ni rawa vua na
tamata me raica se kila na Kalou. E tautauvata oqo kei na kena
tukuni: “Au se sega vakadua ni kabata na Ulunivanua ko
Ararata—e sega ni rawa ni dua na tamata e kabati Ararata; se, au
se bera vakadua ni sili ena wai makare ka katakata ni Adriatiki—
e sega ni dua na wasawasa e yacana na Adriatiki; se, au se bera
vakadua ni bau raica na manumanu kila era tu ena Vanua ni Gade
na Kruger; se, au dau bulabula tu ga—o koya, na mosi era kaya
na tamata, e tiki ga ni nodra vakanananu. Au se bera vakadua ni
bau vakadidike e maliwa lala; o koya ena sega kina ni rawa ni dua
me lako vakatotolo e maliwa lala.”
Sa dua na ka na kena duidui ena gauna ko ya me da kaya au
se bera vakadua ni bau rogoca se raica na Kalou—o koya, e se
sega ni dua na tamata me bau raica se rogoca na Kalou se lako
vata kei Koya. Sa ivakarau talaidredre ka dokadoka me dua na
tamata e kaya ni sega ni rawa ni da torova, sega ni rawa ni da kila,
raica, ka rogoca na Kalou me baleta ni o koya na tamata oqori e
se bera ni vakarautaki koya me sotava. 9
E dodonu me nanumi tiko ni na sega ni rawa ni laurai na Kalou
ena vakadidike duadua ga, ka na sega talega ni kilai na nona kosipeli
ka marautaki ena kena vulici walega, ni na sega ni dua e kila
rawa na Tamana kei na Luvena ia ko “koya [ga] sa vinakata na
Luvena me vakatakilai koya.“ (Luke 10:22.) O ira na vakatitiqa era
na qai kila ena dua na siga ena gauna oqo se ena tawamudu ena
yalorarawa ni sa butakoci na nona marau kei na nona tubu mai
na nona dokadokai koya. 10
Eda marau ena noda kila ni o koya na Kalou ni vuravura oqo
e Kalou ni ivakatakila. Na noda Turaga e dau vakatakila na
lomana kei na nona nanuma vei ira na luvena e vuravura. Kevaka
eda na vakasaqara, ena qai vakatakilai koya vakalevu cake ka
vakakina ena kena taucoko e cecere cake, ka da na kilai koya
vakavinaka cake me vaka na kena ivakatagedegede e rawa vua na
280

281
WASE 22
tamata vakayago me kila kina na Kalou. E sega ni rawa ni da sokalou
ki na dua na ka eda bulia ga se e dua na ka eda vakanananutaka
ga ena noda vakasama. Eda sokalou vua e dua na ka e bula,
o koya e sa veibuli, o koya sa vakaraitaka tiko mai vei keda na
kena ituvaki kei na itovo ni nona bula kei na kena cecere. 11
Erau na sega ni yalani rau mai vei ira na luve ni tamata na
Tamana ko Iloimi se na Luvena ko Jiova. Sai ira ga, na tamata era
sa tamusuki ira tani kevaka ena yaco na veibiu. Oi rau ruarua na
Tamana kei na Luvena erau na dau veivosaki ka veimaliwai ena
yalomarau vata kei ira na tamata. . . .
. . . E dina ni ra tu na veikalou e bulia ga na tamata vakataki
koya kei na veilecayaki e salavata kaya, na Kalou Bula ka Dina e
tikoga mai lomalagi ka soli koya tu vei ira na luvena. 12
Eso na ivakatakila era vakasakiti dina, e vuqa era yaco
mai ena veivakauqeti titobu ki na vakasama kei na yalo.
Ena noda gauna, me vaka na veigauna sa sivi, e vuqa na tamata
era nanuma kevaka e yaco mai na ivakatakila ena yaco mai ena
veivakauqeti veivakurabuitaki, ka na sakure na vuravura ena ka
ena yaco. E vuqa e dredre ni ra ciqoma me ivakatakila na kena ka
a yaco mai vakavuqa ena gauna i Mosese, ena gauna i Josefa, ka
vakakina ena noda veigauna—na veivakatakila oqori ka yaco mai
ki na nodra vakanananu kei na yalodra na parofita ena veivakauqeti
titobu ka sega ni vorati rawa, me vaka na tegu mai lomalagi
se me vaka na malawa ni mataka ni tiloma yani na butobuto.
Ni namaki na veika e veivakurabuitaki, ena sega beka kina ni
kidava sara vakavinaka e dua na drodro tiko mai vakayauyau ni
ivakatakila. Au kaya, ena yalomalumalumu sara, ia ena kaukauwa
kei na igu ni dua na ivakadinadina caucaudre e yaloqu, ni tekivu
mai vua na parofita ni Veivakalesui mai ki vua na parofita ni noda
gauna, e sega ni se cavuka na wa ni veitaratara, e veisemasemati
na kena soli na dodonu, sa cila tikoga e dua na rarama talei ka
kaukauwa. Na domo ni Turaga e vaka na ivakatagi voqa yawa, ka
vadugu ena veisureti. 13
Na ivakatakila e sega ni dau kena ibalebale e veigauna na “lako
vata kei na Kalou,” e sega talega ni “veisotari mata,” ka sega

WASE 22
talega ni “gusu ki daliga.” E vuqa tu na veimataqali ivakatakila—
eso e vakasakiti vakalevu cake ka so e sega. 14
Eso na ivakatakila era yaco mai ena tadra. Eso na noda tadra e
dau cagina wale tu ga ka sega na kena ibalebale, ia sa dau vakayagataka
na Turaga na tadra me vakararamataki ira kina na nona
tamata. . . . A tadra ko Nepukanesa. (Raica Taniela 2.) E dua na
tadra kaukauwa, ia a qai guilecava, a qai lako mai ko Taniela ka
taleva lesu vua na Tui na nona tadra ka vakaibalebaletaka. E a
vakatakila vei Taniela na Turaga me baleta e dua na inaki bibi.
Na tadra nei Pita ka raica kina e dua na itutuvi levu ni sa tukuci
sobu mai lomalagi ka sinai ena veimataqali manumanu yavai va
kei na manumanu kila kecega, e dua na kena ibalebale bibi.
(Raica Cakacaka 10:9–35.) . . .
Ena veika cecere e sotava ko Paula a raica talega e dua na mataqali
ivakatakila vata vakaoqo ena dua na tadra. “A sa rairai vei
Paula ena bogi na raivotu.” Ka ciqoma kina na idusidusi e ganiti
koya kei na matanitu. (Cakacaka 16:9.) . . .
Era tukuni talega eso na ivakatakila vakasakiti. Na lako mai nei
Moronai, e dua na tamata, e dua na ka bula sa vakaturi cake mai
na mate, me kauta lesu mai na kedra itukutukuvolai na kai
Amerika makawa kei na vakalesui mai ni kosipeli. . . .
Sa qai yaco mai ko Joni na Dauveipapitaisotaki o koya ka a
tamusuki laivi na uluna mai vua na Tui ena dua na gauna ni
malumalumu. . . [ni oti o ya] o Pita, Jemesa kei Joni. . . . Sa yaco
mai kina, ena veitagede yadua, na kena vakalesui mai na veika
kece, ka a yaco kece mai ena ivakatakila, ena raivotu, ena tadra,
se ena veivakauqeti titobu.
Ia, na ivakatakila kece ena ivolanikalou tabu era a sega ni yaco
mai ena veivakaraitaki vakasakiti. Ni o wilika na Veiyalayalati
Makawa, o na kunea ni vosa kina na Turaga. E a vosa vei Aisea,
vei Jeremaia, kei ira tale eso, ia oqori era sega ni rairai yadua. E
viavia vaka na veika a sotava ko Inosi, me vaka ko na wilika ena
ivola nei Inosi ena iVola i Momani, a masumasu ka lolo ka sasaga
yani vakaukauwa, e kere ivakasala kei na veivosoti ena nona ivalavala
ca ka vakabibi: “Ia niu sa masu tiko ena yaloqu taucoko sa
282

Me vakataki Inosi, eda na raica ni dau yaco vakamalua
mai na ivakatakila, ka sega ena ivakaraitaki laurai levu.
283
WASE 22
rogo tale mai na domo ni Turaga ka kaya: . . .” (Inosi 1:10.) E
vuqa vakavuqa na ivakatakila era yaco mai ena iwalewale oqori.
Sa yaco mai na ivakatakila: ena so na gauna ena rairai sara ga
vakatamata ni italai vakalomalagi. . . . Ia e vuqa ga na nona ivakatakila
na Parofita ko Josefa Simici ena itukutukuvolai tabu oqo,
na Vunau kei na Veiyalayalati, era a sega ni yaco mai ena iwalewale
ko ya. Era a yaco ena veivakauqeti titobu. 15
E vuqa na ivakatakila ka volai ena Vunau kei na Veiyalayalati ka
vakakina ena iVolatabu era vakanananu titobu kei na vakilai ni
veivakauqeti veidusimaki mai cake. Oqo na mataqali ivakatakila
era dau sotava na tamata yadua me baleta na nodra gagadre. 16

WASE 22
Ena so na gauna eda dau sega ni kila [na ivakatakila] ena
gauna era yaco mai kina. Eda dau masu ka masuta na vuku kei
na vakatulewa ka da vakila ni dodonu me da gole ki na vanua
oqo. Oqori na ivakatakila. E sauma mai na Turaga na nomu
vakatutu. 17
Na vosa cava ena vakayagataka na Turaga? E a vakasalataki
Oliver Cowdery na Turaga mai vua na Parofita ko Josefa Simici, a
vakasalataka na Turaga, na tamata ka gadreva e dua na isau ni
nona masu:
“E dina, e dina, au sa kaya vei iko, kevaka ko sa gadreva e dua
tale na ivakadinadina, mo nanuma lesu ga na bogi ko a masu ka
tagica kina vei au mo kila na dina ni veika oqo.
“Au a sega li ni vakaceguya kina na yalomu? Ai vakadinadina
cava tale ko gadreva, me uasivia na ivakadinadina sa solia na
Kalou?” (V&V 6:22–23.) 18
Ena vukudra na parofita bula, sa dau vakatakila
mai kina na Turaga na lomana me baleta na Lotu.
Ena veika kece sara, e dodonu me da vakavinavinaka kina
vakalevu ena gauna oqo sai koya ni sa dola vakaidina tu na lomalagi
ka vakakina ni sa tauyavutaki na lotu i Jisu Karisito ena vatu
ni ivakatakila. Na ivakatakila e vakaikuritaki sai koya na dra bula
ni nona kosipeli na Turaga bula ka iVakabula ko Jisu Karisito. 19
Na itukutukuvolai bibi ka vakamareqeti kei Amerika makawa,
kei na ivakavuvuli kei Karisito, era lewena na iVola i Momani, sa
dua tale na ivakadinadina ni kena vakalou, ka tukuna ni ivolanikalou
tabu, e salavata ka veitokoni ki na iVolatabu.
Me tekivu mai na [iMatai ni Raivotu nei Josefa Simici] ena 1820,
sa vakaikuritaki tiko mai na ivolanikalou, ka ra okati kina na ivakatakila
bibi ka wasoma, e taladrodro tiko mai ena uciwai tawamudu
mai vua na Kalou ki vei ira na parofita e vuravura. E vuqa vei ira
na ivakatakila oqori era volai tu ena dua tale na ivolanikalou ka
vakatokai na Vunau kei na Veiyalayalati. E vakacavara na ivolanikalou
ni Yalododonu Edadai na Mataniciva Talei, e dua tale na itukutukuvolai
ni ivakatakila kei na vakadewataki ni nodra volavola
na parofita ni gauna makawa kei ira ena gauna oqo.
284

285
WASE 22
Era tu o ira era na nanuma ni kena sa mai tabaki ka vauci vata
na itukutukuvolai tabu oqo, sai koya oqori na “kedra icavacava
na parofita.” Ia eda sa vakadinadinataka tale kina ki vuravura ni
ra tu ena rumu simede kaukauwa kei na faile ni Lotu na ivakatakila
eso oqo ka dau yaco mai ena veivula kei na veisiga. Eda
vakadinadinataka talega ni sa tu, me tekivu mai na 1830, ena
gauna sa tauyavutaki kina na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu
Edaidai, ka na vaka tu kina, me yacova ga ni sa qai oti na gauna,
e dua na parofita, ka na kila na Kalou kei ira na nona tamata, o
koya ena tomana na kena vakadewataki tiko na nanuma kei na
lomana na Turaga. 20
Ena gauna . . . , sa oti kina na masu kei na lolo, sa na tau na
vakatulewa bibi [mai vei ira na veiliutaki ni Lotu], era sa tauyavutaki
na veitabana ni kaulotu vovou kei na iteki, e vakaduri na
iwalewale kei na lawatu vovou, ena tauri vakamamada tu beka na
kena itukutuku ka nanumi ni vakanananu ga vakatamata. Ia vei
ira era dabe ena veilawalawa vakaoqori ka rogoca na nona masu
na parofita kei na ivakadinadina ni tamata ni Kalou; ki vei ira era
raica na dodonu vinaka ni nona vakasama kei na maqosa ni nona
vakatulewa kei na veika e vakarota, ki vei ira oqori sa parofita
vakaidina sara ko koya. Me da rogoca na nona tinia na veika
vovou ka bibi ena veimalanivosa dokai me vaka na “sa marau na
Turaga;” “sa dodonu na itosotoso oqori;” “sa vosa na Tamada
Vakalomalagi,” sai koya me da kila vakavinaka sara. 21
E sega ni sa mudu se ena mudu na ivakatakila. Na matanitu ni
Kalou oqo sa mai vakatikori me baleta na vo ni gauna, ka na sega
tale ni talaraki sobu se soli ki na dua tale na matatamata. Ena
tomani tikoga na parokaramu oqo ka na tubu tikoga ka sega ni
seyavu yani. Sa cokonaki vakavinaka na kena ivunau, ia ena vuku
ni tubu kei na kena sa rabailevu tikoga, sa vakatakai mai kina eso
na sala vinaka cake me vakatavuvulitaki kina na kosipeli ki vuravura
raraba. Era kacivi eso tale na italai ki na cakacaka sa levu cake
tikoga oqo ena dua na vuravura levu. Ena sega ni mudu na ivakatakila
kei na veicakacaka mana tale eso vakavo ga kevaka sa mudu
na vakabauta. Kevaka e veirauti na vakabauta e tiko, sa na toso
tikoga na veika oqo.

WASE 22
E veivakasalataki kina na parofita ko Momani: “Io, ena ca ko
koya sa cakitaka na veika sa vakatakila na Turaga, ka kaya ni sa
oti ka sa sega na ivakatakilakila se parofisai, na isolisoli, na vosa
tani eso, na veivakabulai kei na kaukauwa ni Yalo Tabu!”
(3 Nif. 29:6.) 22
Au vakadinadinataka ni sa toso tikoga na Lotu mai na ivakatakila
ni Kalou vei ira na kena iliuliu ka ra kacivi ena sala vakalou.
Sa tiko vata kei ira oqo o Koya sa Cecere Sara. 23
Ni da talairawarawa ki na ivakaro, cakacakataka na
noda vakabauta, ka masu ena yalodina, sa ganiti
keda kina me da ciqoma na ivakatakila yadua.
E dodonu ki na tamata kecega me vakasaqara na veivakalougatataki
ni ivakatakila. Era raica na turaga kei na marama bula
dodonu ni tu vei ira na yalo ni ivakatakila me dusimaka na nodra
matavuvale ka me vukei ira ena nodra itavi tale eso. Ia . . . sa
dodonu me da segata me ganiti keda na ivakatakila vakaoqo ena
noda vakadodonutaka na noda bula ka yaco me veikilai vata kei
na Turaga ena noda veivosaki vakawasoma vata kei koya. 24
Ena sega ni dau suguraki koya yani na Turaga vei ira na tamata;
ia kevaka era sega ni vakabauta, ena sega ni yaco yani vei ira na
veivakauqeti. Kevaka era nanuma me ra sa vakararavi ga ki na
nodra vakasama kei na nodra kila ka, sa na laivi ira na Turaga ki
na leqa era sa digitaka me nodra. . . .
. . . Na ivakatakila, na raivotu, na veivakabulai, kei na duivosavosa
era sa tu kece ena gauna oqo me vaka ena veigauna kecega,
kevaka walega e tu na vakabauta e ganita. 25
Sa tiko vata kei ira na tamata oqo o Koya sa Cecere Sara. Eda
na rawata na ivakatakila kece eda gadreva kevaka eda na qarava
na noda itavi ka muria na ivakaro ni Kalou. . . .
Nanuma tiko:
Kevaka e tiko na mata me raica, ena tu na raivotu me veivakauqeti.
Kevaka ena tiko na daliga me rogoca, ena tu na ivakatakila me
sotavi.
286

“Ena solia vei kemuni na Turaga na isau ni nomuni
taro kei na nomuni masu kevaka ko ni vakarorogo.”
287
WASE 22
Kevaka era na tu na yalo me kila, me da kila oqo: ena sega tale
ni vunitaki se tawakilai na dina veivueti ni kosipeli i Karisito, ka
ra na kila na Kalou kei na nona parokaramu ko ira kece era sa
vakasaqara vagumatua. 26
Ni sa soli oti vei ira na nodra galala ni digidigi, sa vakayarayarataki
ira ka tuberi ira na luvena na Tamada Vakalomalagi, ia sa
waraka me ra sasaga yani, na nodra masu, kei na nodra torovi
koya yani ena yalodina. . . .
Sa nanamaki tu na Turaga me raica na imatai ni nodra gagadre
veivakayadrati kei na nodra itekitekivu ni sasaga me ra sikabotea
na butobuto. Me vaka ni sa solia na galala ni vakatulewa, sa
dodonu me vakatara vua na tamata me vakayamoca voli na nona
sala me yacova ni sa basika yani ki na rarama. Ia ni sa tekivu me
viakana na tamata, ni sa tekivu me dodo yani na ligana, ka sa
tekivu me lolou na duruna ka sa yaco me matata mai na domona,
ena gauna oqori ka sega ni rawa ni se bera na gauna oqori, e sa

WASE 22
na qai biliga kina ki muri na vunilagi na Turaga, laveta na ilati, ka
solia na galala ki na tamata me basika mai na kataremoremo ni
veilecayaki ki na yalodei, ni rarama vakalomalagi. 27
Kevaka sa tucake mai e dua mai na nona tekiduru ka se bera
ni cavuta e dua na vosa, sa dodonu me tekiduru tale me yacova
ni sa veitaratara rawa kei na Turaga, o koya sa nanamaki tu me
veivakalougatataki, ia me vaka ni sa solia vua na tamata na nona
galala ni digidigi, ena sega ni vakasaurarataki koya yani ki vua na
tamata oqori. 28
O vinakata beka mo tuberi? O sa bau masuta beka na Turaga
me baleta na veivakauqeti? O vinakata beka mo cakava na ka e
dodonu se o vinakata mo cakava ga na veika o vinakata veitalia e
dodonu se sega? O vinakata beka mo cakava na ka ena vinaka vei
iko ena ilakolako balavu oqo se na ka ga e vinakata na lomamu
ena gauna oqo? O sa masu li? E vakacava beka na levu ni nomu
masu? O a masu vakacava? O a masu beka me vaka na iVakabula
ni vuravura mai Kecisemani se o a kerea beka ga na veika o vinakata
veitalia kevaka e dodonu se sega? O dau kaya beka ena
nomu masu na: “Me caka na lomamuni”? O a kaya beka, “Tamaqu
Vakalomalagi, kevaka o na vakauqeti au ena veika dodonu, au na
cakava na ka dodonu oqori”? Se, o a masu li, “Solia mai na ka au
vinakata se au na taura ga”? O a kaya beka: “Tamaqu mai
Lomalagi, Au lomani kemuni, au vakabauti kemuni, au kila ni ko
ni kila na ka kecega. Au tamata dina. Au dau gadreva vakaidina
sara meu cakava na ka e dodonu. Au kila ni rawa ni ko ni raica
na icavacava mai na itekitekivu. Ko ni rawa ni raica na veigauna
sa bera mai. Ni rawa ni ko ni kila kevaka ko ni sa tiko ena mataqali
gauna me vaka au vakaraitaka oqo, au na rawata na sautu se
na leqa, na marau se na rarawa, na qaqa se na druka. Ni yalovinaka
ka tukuna vei au, Tamaqu lomani mai Lomalagi, au sa yalataka
niu na vakayacora na veika ko ni tukuna vei au meu cakava.”
O dau masu beka me vaka o ya? O ni vakabauta beka ni na
vinaka? E tu beka vei kemuni na yaloqaqa mo ni masu me vaka
ko ya? 29
288

289
WASE 22
Ena solia vei kemuni na Turaga na isau ni nomuni taro kei na
nomuni masu kevaka ko ni vakarorogo. E sega ni gadrevi me lako
kece mai vua na parofita. . . . Ia na tamata kecega, kevaka era sa
kilikili ka voleka yani vua na Turaga era na rawata na ivakatakila. 30
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Raica lesu na itukutuku kei Peresitedi Kimball ena nona
ciqoma na ivakatakila ena 1978 ena matabete (tabana e 44).
Eso na tiki ni veika a sotava oqori ko Peresitedi Kimball a
baleta vakatabakidua na ivakatakila oqori, na tiki cava ni veika
a sotava ena kunei ena noda sasaga kece me da rawata na ivakatakila?
Ena rawa vakacava ni da muria na ivakaraitaki oqori?
• Raica lesu na iwasewase ka tekivu ena tabana e 279–81. Na cava
ko ni na kaya vua e dua na nomuni itokani e kaya ni sa galu tu
na Kalou? Na ivolanikalou cava se na veika o ni sa sotava e rawa
ni o ni wasea mo ni vukea kina na nomuni itokani?
• Na cava eso na sala e rawa ni yaco mai kina na ivakatakila? (me
baleta eso na ivakaraitaki, raica na tabana e 281–84.) E vakavuvulitaka
o Peresitedi Kimball ni vuqa na ivakatakila era yaco
mai ena veivakauqeti titobu ka sega ena ivakaraitaki vakasakiti.
Eda na kila vakacava ni lako mai vua na Turaga e dua na vakanananu
se na nanuma? (Raica na tabana 284.)
• Na cava na vuna eda gadreva kina na parofita bula me ikuri ni
ivolanikalou? (Me baleta eso na ivakaraitaki, raica na tabana e
284–86.) O ni sa vakalougatataki beka vakacava ena ivakatakila
mai vua na Peresitedi ni Lotu?
• Na ivakasala cava beka ko ni na solia vua e dua e vakasaqara
tiko na veituberi ni Turaga? (Raica na tabana e 286–89.)
iVolanikalou Veiwekani: 1 Tui 19:9–12; Moronai 10:3–5; V&V
1:38; 8:2–3; 43:1–4; 76:5–10

WASE 22
iVakamacala
1. Ena Oscar W. McConkie, Aaronic
Priesthood (1977), 13.
2. Ena Conference Report, Epe. 1977,
113; se Ensign, Me 1977, 76.
3. “Spencer, the Beloved: Leader-
Servant,” Ensign, Tise. 1985, 17.
4. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o Guatemala City
Guatemala 1977, 24.
5. The Teachings of Spencer W. Kimball,
tabaka ko Edward L. Kimball (1982),
451.
6. “The Savior: The Center of Our
Lives,” New Era, Epe. 1980, 36.
7. “The Example of Abraham,” Ensign,
June 1975, 4.
8. Faith Precedes the Miracle (1972),
65–66.
9. Vosa itekitekivu, Brigham Young
University, Me 27, 1966, me vaka e
tabaki ena Church News, June 4,
1966, 12.
10. Ena Conference Report, Okot. 1944,
44.
11. The Teachings of Spencer W. Kimball,
7–8.
12. Ena Conference Report, Epe. 1964,
93, 94; se Improvement Era, June
1964, 496.
13. Ena Conference Report, Epe. 1977,
115; se Ensign, Me 1977, 78.
14. Ena Conference Report, Okot. 1966,
23; se Improvement Era, Tise. 1966,
1106.
290
15. The Teachings of Spencer W. Kimball,
455–56.
16. Faith Precedes the Miracle, 30.
17. The Teachings of Spencer W. Kimball,
454.
18. “Pray Always,” Ensign, Okot. 1981, 5.
19. Ena Conference Report, Epe. 1977,
113; se Ensign, Me 1977, 76.
20. Ena Conference Report, Epe. 1977,
115; se Ensign, Me 1977, 77–78.
21. “. . . Ki vua na Nona Tamata na
Parofita,” Instructor, Okos. 1960,
257.
22. “Gospel Forum: Continuing
Revelation,” Ensign, Fepe. 1971, 21.
23. Faith Precedes the Miracle, 46.
24. Ensign, June 1975, 4–5.
25. Ena Conference Report, Okot. 1966,
22, 23; se na Improvement Era, Tise.
1966, 1106.
26. Ena Conference Report, Okot. 1966,
26; se Improvement Era, Tise. 1966,
1108.
27. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o Munich Germany
1973, 74–75.
28. The Teachings of Spencer W. Kimball,
124.
29. The Teachings of Spencer W. Kimball,
123–24.
30. The Teachings of Spencer W. Kimball,
455.

W A S E 2 3
iVakatawa ni Qele ni Sipi
Eda na taqomaki ena noda tokoni ira ka muri
ira na parofita kei ira na iliuliu tale eso ni Lotu.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Sa dau vakatavuvulitaka wasoma ko Peresitedi Spencer W.
Kimball na bibi ni nodra tokoni na veiliutaki ni Lotu ena noda
vanua kei ira na veiliutaki raraba. Ena soqoni ni matabete ena
koniferedi raraba ni Epereli ena 1978, a nanuma lesu kina o koya
na veika e dau nanuma ena nona gauna ni itabagone me baleti
ira yadua na nona bisopi: “E dau tikoga e dua na neimami bisopi
vinaka. Keimami dau lomani koya. O Bisopi Zundel kei Bisopi
Moody kei Bisopi Tyler kei Bisopi Wilkins. Au lomani ira kece na
noqu bisopi. Au nuitaka ni ra na dau lomani ira kece na nodra
bisopi ko ira na noqu itokani gone me vakataki au.” 1
Ena dua tale na nona vosa e kaya kina: “Au nanuma na noqu
lako mai vata kei tamaqu, ki na valecavu oqo [na Valecavu e Salt
Lake] niu se cauravou lailai mai Arizona, me keirau tiko ena
koniferedi raraba. E vakauqeti au na noqu rogoci ira na itokani
iliuliu ena nodra vosa. . . . E vakauqeti au na nodra veimalanivosa
kau taura vakabibi na nodra ivakasala ni qaqarauni, niu se cauravou.
O ira na turaga oqo sai ira na parofita ni Kalou, me vakataki
ira ga na parofita ena iVola i Momani kei na iVolatabu.” 2
Sa dau vakaraitaka ko Peresitedi Kimball na nona vakavinavinaka
vei ira na lewenilotu ena nodra lomasoli me ra dau tokoni
koya kei ira na veiliutaki tale eso ni Lotu: “Ena veivanua kece au
dau lako kina, sa dau kune kina na loloma kei na yalovinaka
vakalevu sara, au sa vakavinavinaka kina ena yalomalumalumu
ena vuku ni veika oqori. Sai koya oqori na mana ki yaloqu. Sa
dau tokoni au na nomuni masu kei na nomuni loloma. Sa dau
rogoca na Turaga na nomuni masu ka vakalougatataki au kei
291

WASE 23
E kidavaki ira na tamata ko Peresitedi Kimball ni
curuma yani na Valecavu e Salt Lake ena koniferedi raraba.
292

293
WASE 23
iratou na noqu iTokani ena bula vinaka kei na kaukauwa ka dusimaki
keimami ena veika ni nona matanitu ena vuravura oqo. Ena
vuku ni veika oqori keimami sa vakavinavinaka vakalevu sara
kina.” 3 A tukuna talega na loloma era dau vakila ko koya vata kei
ira na iliuliu tale eso ena Lotu me baleti ira na Yalododonu:
“Keimami lomani kemuni ka nuitaka ni ko ni na toso tikoga ka
vakakina mo ni reki ka marau tiko, oqori keimami kila ni na rawa
ga ena noda muria na ivakasala ni Kalou me vaka era sa tukuna
tiko na nona parofita kei ira na iliuliu.” 4
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Sa dusimaka tiko na Turaga na Nona Lotu
mai vei ira na iliuliu ena lesilesi vakalou.
Na iVakavuvuli ka iVakabula, na Turaga ko Jisu Karisito sara ga
vakataki koya, e tu ena ulu ni Lotu oqo ena nona itutu vakaturaga
ka lagilagi. E liutaka na nona cakacaka mai vei ira na nona
parofita era sa tokoni ka lesi vakalou. 5
Na cakacaka ni Lotu i Jisu Karisito e liutaki tiko mai na
Mataveiliutaki ni Lotu kei iratou na iApositolo Le Tinikarua, ka
vakakina na nodra veivuke e vuqa tale na Vakaitutu Raraba, ka
vakatalega kina mai vei ira na peresitedi ni iteki kei ira na tabana
ni kaulotu kei ira na bisopi. Sai ira na turaga oqori na ivakatawa
ni qele ni sipi. Sa biuti ira na tagane oqo na Turaga me ra liutaka
na nona matanitu e vuravura, ka sa solia vei ira na dodonu kei na
itavi, o ira yadua ena vanua era dui lesi kina. Sa solia vei ira na
tamata na Matabete i Melikiseteki, sai koya na nona kaukauwa
kei na nona lewa. E kila o koya ka ciqoma na nodra cakacaka na
italai digitaki ka lumuti oqori. 6
Sa noqu ivakadinadina vei kemuni ni ko ira na iliuliu ena Lotu
i Jisu Karisito era ilesilesi vakalou ka ra vakatikori me ra veiliutaki
ena yalo ni parofisai me vaka ena veitabagauna tale eso. 7
Ki vei ira kece na lewe ni Lotu oqo, sa solia mai na Turaga na
iliuliu ena tolu na ivakatagedegede: na Bisopi se Peresitedi ni
Tabana, na Peresitedi ni iTeki se na Peresitedi ni Kaulotu, kei na
Vakaitutu Raraba. Era tamata nuitaki na iliuliu oqo. E dua beka
vei ira ena sega soti ni kila ka, vuli se tuberi vakavinaka sara, ia

WASE 23
sa tu vua na galala me ciqoma na ivakatakila ni Turaga me baleti
ira na nona tamata ka sa tadola tu vua na sala ni veitaratara vua
na Kalou vakataki koya. 8
Me tekivu mai na gauna ni veivakamatei ena kauveilatai, sa
vica vata na udolu na tamata era kacivi mai vua na iVakabula me
ra vakatawana na veitutu ni veiliutaki, e sega ni duabulu vei ira
me a sa taucoko tu na nona vinaka, ia era kacivi kece mai vua na
Turaga ka sa dodonu me ra tutaki ka tokoni mai vei ira era na
tisaipeli ni Turaga. Sai koya dina oqori na yalo ni kosipeli. 9
O ira na iliuliu digitaki, vakadonui, ka tabaki era na taqomaki
keda mai na “ilawaki ca ni tamata, ena dauveivaqaseni sa nakiti
kina na veivakacalai.” [Efeso 4:14.] Ena sega ni rawa ni vakacalai e
dua kevaka ena taqomaki koya tani mai vua na dauveituberi mataboko
ena nona muria na Yalotabu kei ira na iliuliu kilikili ni Lotu. 10
E sega ni dua e sa nanamaki vakalevu cake mai vei ira na
iTokani iLiuliu era tu ena ulu ni Lotu oqo me baleta na kena
ciqomi na veidusimaki ena solia mai vei ira na Turaga me ra
vinaka kina na kawatamata kei ira na lewe ni Lotu. 11
Au kila ni Turaga e dau veitaratara vata kei ira na nona parofita,
ka sa vakatakila tiko na dina nikua vei ira na nona italai me
vaka a dau vakayacora ena gauna i Atama kei Eparaama kei
Mosese kei Pita kei Josefa kei ira tale e vuqa ena itabagauna taucoko.
Na itukutuku ni Kalou me baleta na rarama kei na dina sa
soli dina ki na tamata nikua me vaka ena veitabagauna kecega. 12
E tautauvata na itukutuku era
dau vakavuvulitaka na parofita.
Eso beka era na vakataroga se cava na vuna era dau tukuna
tikoga kina e dua vata na ka na Vakaitutu Raraba mai na dua na
koniferedi ki na dua tale na koniferedi. Niu vulica na nodra vosa
na parofita ena veisenijiuri, e matata vakavinaka sara tu ga na
nodra ivakarau. Eda vakasaqaqara, ena vosa i Alama, me da vakavulici
ira kina na tamata “me ra sevaka matua sara na ivalavala ca
kei na itovo vakasisila.” Eda vunautaka “me ra veivutuni ka vakabauta
na Turaga ko Jisu Karisito.” (Alama 37:32, 33.) Eda vakacaucautaka
na yalomalua. Eda segata me da vakavulici ira na
294

295
WASE 23
tamata “me ra vakabauta na Turaga ko Jisu Karisito me kakua ni
rawai ira na vere.” (Alama 37:33.) Eda vakavulici ira na noda “me
ra ia tikoga na cakacaka vinaka.“ (Alama 37:34.)
Era dau kaya e dua vata ga na ka na parofita me baleta ni viavia
tautauvata ga na leqa eda dau sotava. Kemuni na wekaqu na
iwali ni veileqa oqori era sega ni sa veisau. E sega ni valenicina
vinaka na kena e dau duidui na sikinala e solia vei ira yadua na
waqa era curuma yani e dua na toba. Ena sega ni dauveidusimaki
vinaka ni kaba ulunivanua o koya e sa kila tu na sala vinaka, qai
kauti ira era vakanuinui ki vua ena sala dredre ka rerevaki ka sega
e dua e sa lesu bula mai kina. 13
Oi keimami na iliuliu ni Lotu ena sega ni rawa, ena veigauna
yadua keimami vakavulici kemuni kina, me keimami solia ki vei
kemuni e dua na sala vou ka uasivi me na kauti kemuni lesu ki
na iserau ni Tamada Vakalomalagi. E dua tikoga na sala. Ia, sa na
dau vakayacori tikoga vakawasoma na veivakayaloqaqataki me
baleta na sala oqori ka talevi tikoga na ivakasala ni qaqarauni.
Ena sega ni madra mai, se sa sega mai ni dina, e dua na dina ena
kena dau talevi tiko. Ia, na kena veibasai e dina. 14
Au rawa ni raitayaloyalotaka ni kevaka a duri tu na Turaga ena
Ulunivanua ni Veiolive ka vakaroti ira tiko na tamata, ena tukuna
na veika vata ga sa tukuni oti kei na veika ena qai tukuni [ena
noda koniferedi]. Au rawa ni raitayalyalotaka ni kevaka me a
tucake tu ena waqa e loma ni wai ena Wasawasa mai Kalili, ka ra
tu vakavolivoliti koya na tamata, ena kaya na veika vata ga: me da
bulataka na ivunau kece sara sa solia vei keda na Kalou. Oqori na
veika eda na kaya, ia nikua sa kaya tiko na veika vata oqori mai
vei ira na nona italai. 15
Era dau vakuwai ka besetaki
na parofita ena nodra dui gauna.
Ni muri ira na parofita na vuravura, sa dau toso ki liu; ena
gauna e sega ni via kilai ira kina, na vuana sai koya na tu vakadua,
veivakabobulataki, kei na mate. 16
Ena Lotu sara mada ga e vuqa era dau via ukutaka na kedra
ibulubulu na parofita ni gauna makawa ia ena nodra vakasama
era vakaviriki ira na parofita bula [raica Maciu 23:29–30, 34]. 17

WASE 23
“ Era sega ni muria na vosa nei Paula eso na tamata,
eso era raica na kena ituvaki malumalumu ka beca na nona vosa.”
Me da kakua ni cala tale ena cala vata ga era a cakava ena
gauna e liu. E vuqa na veimatalotu era vakabauti ira na
Eparaama, na Mosese, kei ira na Paula, ia era sega ni vinakata me
ra vakabauti ira na parofita ni gauna oqo. O ira talega ena gauna
e liu e rawa ni ra ciqomi ira na parofita ni gauna e liu, ia era na
cakitaki ira ka vosa vakacacataki ira era a bula veimaliwai vata. 18
E vuqa sara na iulubale sa dau vakayagataki ena veisenijiuri me
ra vakuwai kina na italai vakalou oqo [na parofita bula]. Sa yaco
na veicakitaki me baleta ni lako mai na parofita ena dua na vanua
tawakilai. “E tubu rawa beka mai Nasareci e dua na ka vinaka?”
(Joni 1:46.) A tarogi talega vei Jisu na taro oqo, “Sa sega li ni luve
ni matai ko koya oqo?” (Maciu 13:55.) Ena kena iwalewale cava
ga, na ivalavala totolo duadua ni nodra cati na parofita tabu sai
koya me ra raica e dua na iulubale, se vakacava na kena lasu se
lialia, me vakuwai kina na tamata me rawa ni vakuwai talega
vakakina na nona itukutuku. O ira na parofita era a sega ni dau
296

297
WASE 23
veivakauqeti ena nodra vosa, ia e dau berabera ga na nodra vosa,
era sa dau beci ka vakasavi tani. Era sega ni muria na vosa nei
Paula eso na tamata, eso era raica na kena ituvaki malumalumu
ka beca na nona vosa [raica 2 Korinica 10:10]. De ra vakalewai
Paula beka ena rorogo ni domona se na itautau ni nona vosa, ka
sega ena dina e tukuna mai.
. . . Na ogaoga ni vuravura e sa rui levu ka rui veivesuki, o ira
sara mada ga na tamata vinaka era dau vagolei tani mai na nodra
muria na dina me baleta ni ra sa rui kauwaitaka vakalevu na veika
ni vuravura. . . .
Ena so na gauna era sa rui dau vagolea vakalevu na yalodra na
tamata ki na veika vakavuravura kei na kena rokovi ka ra sega
kina ni rawa ni vulica na lesoni e gadrevi vakalevu sara me ra
vulica. Sa dau besetaki vakavuqa na veidina rawarawa me baleta
na vakasama vakatamata sega na betena, ka sai koya talega oqori
e dua na vuna era dau besetaki kina na parofita. . . .
Era sega walega ni besetaka na parofita tabu me ra muria na
ivalavala cala vakatamata, ia era sa dusia tiko na veika cala oqori.
Sa rauta me sega ni dau duidui na nodra raici na parofita. E vakavuqa
ni ra dau besetaki na parofita baleta ni ra a besetaka e liu
na ivakarau cala ni nodra vanua. . . .
Era dau yavalata vakalevu na parofita na vakasama vakatamata.
E vakavuqa ni ra dau tauri cala na parofita ka nanumi ni ra sa rui
dau vosa kaukauwa ka ra dau gadreva me ra rokovi me rawa kina
ni ra kaya, “Au sa kaya mada ga vei iko.” Au kila ni ra tamata dauloloma
o ira na parofita. Ena vuku ni nodra loloma kei na nodra
dina era sega kina ni rawa ni veisautaka na nona itukutuku na
Turaga me ra vakayalovinakataka kina na tamata. Era sa rui yalovinaka
era sega kina ni rawa ni yaloca. Au sa vakavinavinaka vakalevu
ni ra sega ni dau segata na parofita me ra kilai levu. 19
Me ra vakavulici ira na luvedra na itubutubu me
ra dau tokoni ira ka muri ira na iliuliu ni Lotu.
O dau vakavulici ira vakacava na luvemu me ra lomani ira na
vakaitutu ena Lotu? Kevaka ko na dau tukuna tiko na veika
vinaka me baleta na mataveiliutaki ni tabana, na mataveiliutaki ni

WASE 23
tikina, na mataveiliutaki ni kaulotu, kei na Mataveiliutaki ni Lotu,
era na tubu cake na luvemu me ra dau lomani ira na iliuliu. 20
Eda dau masulaki ira na iliuliu ni Lotu. Kevaka era na dau
nanumi ira na iliuliu ni Lotu ki vua na Turaga ko ira na gone ena
nodra veisiga kece, ena nodra masu vakamatavuvale, ena nodra
dui masu lo, ena dredre sara me ra lutu tani. . . .
O ira na gone era dau masulaki ira na iliuliu era na tubu cake
me ra dau lomani ira, dau vosa vinaka ena vukudra, rokovi ira ka
vakamurimuri ira. O ira era dau rogoca e veisiga na nodra masulaki
ena yalodina na iliuliu ena yaco me ra dau vakabauta na ivunau
kei na ivakasala era rogoca.
Ni ra dau vosa na cauravou vua na Turaga me baleta na nodra
bisopi, ena yaco me ra dau taura vakabibi na veivakatarogi e veitalanoataki
kina na veivakalougatataki ni toroicake ni itutu vakabete,
na kaulotu kei na valetabu. Ko ira talega na goneyalewa era
na dau vakarokorokotaka na veika kece sara vakalotu ni ra dau
masulaki ira na iliuliu ni Lotu. 21
Era na taqomaki vinaka ko ira era
dau muri ira na iliuliu ni Lotu.
Era na dau taqomaki vinaka na lewe ni Lotu kevaka era na
vakamuria vakavinaka na ivakaro kei na ivakasala kei na nodra
veiliutaki na vakaitutu ena Lotu. 22
O ira na vakaitutu sa lesi ira tu na Turaga ena nona Lotu, sa vakarautaki
kina e dua na toba vei ira na tamata ena Lotu, e dua na ivakaruru,
e dua na ivakavakacegu. E sega ni dua na tamata e dau
vesuki koya vakaukauwa ki vei ira na Vakaitutu ena Lotu ka sa lesi
ira tu na Turaga ena nona Lotu me na lako tani sara vakayawa mai
kina. Ena sega ni lako sese na Lotu oqo; o ira ena Kuoramu ni
iApositolo Le Tinikarua era na sega ni kauti kemuni ki na sala tani
eso; a sega vakadua ni se bau vakakina ka na sega sega sara. Era na
leqa yadua beka; ena sega ni rawa me ra cala ena dua vata ga na
gauna na iwase levu cake ni Matabose ni Le Tinikarua. Sa digitaki
ira na Turaga; sa solia vei ira na itavi bibi eso. Ia ko ira era tu volekati
ira era na taqomaki vinaka. Ia, ni dua sa tekivu me cavuta eso
na vosa ka ra vorati kina na vakaitutu, sa toka kina ena dua na sala
298

299
WASE 23
rerevaki sara. Au na sega ni tukuna ni ra sa tamata vuku sara ko ira
na iliuliu e digitaka na Turaga, era sega talega ni sa vakarautaki
vakavinaka cake sara, ia sai ira era sa digitaki, ia ni ra sa digitaki mai
vua na Turaga sai ira oqori na vakaitutu sa vakadonuya ko koya, ka
ra na taqomaki vinaka ko ira era na volekati ira. 23
Kevaka eda na bulataka na kosipeli ka muria na nodra ivakasala
na iliuliu ni Lotu, eda na vakalougatataki me da levea e vuqa
na leqa sa tara tu na vuravura. 24
Me da vakarorogo ki vei ira eda sa tokona me ra parofita ka
daurairai, ka vakakina vei ira na vo ni veiliutaki me vaka ni sa
vakatau kina na noda bula tawamudu, baleta ni vaka dina kina! 25
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Vakananuma na sala sa vakalougatataki kina na nomuni bula
ena nomuni tokoni ira na veiliutaki ni Lotu ena tolu na ivakatagedegede
sa vakamacalataka o Peresitedi Kimball (raica
tabana e 293). Ni o ni vakayacora vakakina na cava beka o ni
sa sotava oti e votu mai vei kemuni?
• Railesuva na iwasewase e tekivu ena tabana e 294. Na cava eso
na itukutuku sa dau yaco wasoma o raica rawa ena veikoniferedi
raraba sa yaco oti?
• Raica lesu na ikatolu kei na ikava ni parakaravu taucoko ena
tabana e 295. Na cava na nomuni nanuma e dau dredre kina
vei ira eso na tamata me ra vakamuri ira na paprofita bula? Na
cava e dua na kena ivakaraitaki e se qai yaco wale toka e votu
mai vei kemuni?
• Na cava e rawa ni da cakava me da vakayaloqaqataki ira kina
na gone kei ira tale eso me ra dokai ira ka muri ira na iliuliu
ena Lotu? (Me baleta eso na kena ivakaraitaki, raica na tabana
e 297.)
• Raica lesu na iotioti ni iwasewase ena iwase. Na cava na vuna
eda na taqomaki vinaka kina ni da muria na nodra ivakasala na
iliuliu ni Lotu?

WASE 23
iVolanikalou Veiwekani: Efeso 2:19–20; 4:11–16; Ilamani
13:24–29; V&V 1:14, 38; 21:4–6; 121:16–21
iVakamacala
1. Ena Conference Report, Epe. 1978,
68; se Ensign, Me 1978, 45.
2. Ena Conference Report, Epe. 1978,
115; se Ensign, Me 1978, 76.
3. Ena Conference Report, Okot. 1978,
110–11; se Ensign, Nove. 1978, 73.
4. Ena Conference Report, Epe. 1974,
65; se Ensign, Me 1974, 46.
5. Ena Conference Report, Epe. 1976,
7; se Ensign, Me 1976, 6.
6. The Miracle of Forgiveness (1969),
325.
7. Ena Conference Report, Okot. 1958,
57.
8. That You May Not Be Deceived,
Brigham Young University Speeches
of the Year (Nove. 11, 1959), 12–13.
9. The Miracle of Forgiveness, 274.
10. That You May Not Be Deceived, 13.
11. “Second Century Address,” Brigham
Young University Studies, vulaikatakata
1976, 447.
12. Ena Conference Report, Okot. 1976,
164; se Ensign, Nove. 1976, 111.
13. Ena Conference Report, Epe. 1976,
7; se Ensign, Me 1976, 6.
300
14. President Kimball Speaks Out
(1981), 89.
15. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase e Manila Filipaini 1975,
4.
16. Ena Conference Report, Epe. 1970,
121; se Improvement Era, June
1970, 94.
17. “. . . To His Servants the Prophets,”
Instructor, Okos. 1960, 257.
18. Ena Conference Report, Epe. 1977,
115; se Ensign, Me 1977, 78.
19. Ena Conference Report, Epe. 1978,
115, 116; se Ensign, Me 1978, 76–77.
20. The Teachings of Spencer W. Kimball,
tabaka o Edward L. Kimball (1982),
460.
21. The Teachings of Spencer W. Kimball,
121.
22. The Teachings of Spencer W. Kimball,
461.
23. Ena Conference Report, Epe. 1951,
104.
24. Ena Conference Report, Epe. 1980,
128; se Ensign, Me 1980, 92.
25. Ena Conference Report, Epe. 1978,
117; se Ensign, Me 1978, 77.

W A S E 2 4
Wasea na Kosipeli
E dodonu me da vakabalavutaka na noda
ikalawa ena noda wasea na kosipeli vei ira na tani.
Na Bula nei Spencer W. Kimball
Ena dua na ilakolako ki Quito e Ecuador, ni se lewena tiko na
Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua, a tiko voli kina ena dua na
valenikana ni otela ko Elder Spencer W. Kimball, vata kei na dua
na ilawalawa ka ratou okati kina e va na daukaulotu gone. “A
tukuna vei ira na vo ni ilawalawa ni o koya na dauveiqaravi ni
valenikana e qaravi ira tiko e dua na cauravou musudonu ka
rawa ni yaco me dua na daukaulotu vinaka ni Lotu. E a otataka
sara o Elder Kimball na madrai kei na sucu, ka taroga na dauveiqaravi
ni se tiko mai vale e dua na luvena. ‘E dua na tagane,’ e
sauma yani na dauveiqaravi. ‘Ena vakabulabulataki koya na
madrai kei na sucu,’ e kaya ko Elder Kimball, ‘ia ena bulabula
cake sara kevaka o na vakani koya ena kakana eratou na solia na
cauravou daukaulotu oqo.’ E veilecayaki na kena irairai na dauveiqaravi
oqo. E qai vakamacalataka ko Elder Kimball ni o iratou
na cauravou eratou daukaulotu ka tu vei iratou na kosipeli i Jisu
Karisito me ratou vakatavuvulitaka. E vakaraitaka na dauveiqaravi
na nona vinakata me ratou vakavulici koya na daukaulotu.” 1
Sa dau veivagolei vakalevu ko Peresitedi Kimball ki na ivakaro
me kau yani na kosipeli ki “vuravura taucoko” (Marika 16:15). E
kerea me vakalevutaki cake na daukaulotu, vakauasivi ko ira na
cauravou kei ira na veiwatini qase, ka taleva vei ira kece na lewe
ni Lotu me ra vakaitavi ena cakacaka ka ilesilesi vakalou oqo. “Na
noda gagadre cecere, ka noda ilesilesi cecere,” e vakavuvulitaka,“sai
koya me da kauta yani vei ira na tamata kece e vuravura
na kadrala ni kila ka me vakararamataka na nodra sala mai na
tawakilai kei na butobuto ki na reki, na vakacegu, kei na dina ni
kosipeli.” 2
301

WASE 24
iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball
Sa yalataka tu vei keda na Turaga na veivakalougatataki
cecere ena noda wasea na kosipeli.
Sa koto na ogaoga vakayalo ena qaravi ni cakacaka ni kaulotu,
ena soli ni yaca, ena veitokani vei ira na daukaulotu ni ra soli
lesoni. E ka talei ka veivakaiyautaki. Na gauna na sasaga, na vakatataro,
era yaga vakalevu ni sa vakaraitaka e dua na yalo na nona
sa veivutuni ka vakabauta kei na nona sa gadreva me papitaiso.
Vakasamataka mada na kena vakasakiti ni ra kaya, “Ni dou tiko
eke, ka da veivosakitaka tiko na veika oqo, e vaka niu nanuma
lesu na veika au dau kila tu e liu,” se, “Ena sega ni rawa ni dou
lako me yacova ni dou sa tukuna vei keitou na veika kece dou
kila tu me baleta na Lotu vakalesui mai” 3
E kauta mai na vakacegu kei na reki ki na noda bula na wasei
ni kosipeli, vakalevutaka na yaloda ena vukudra na tani, vakalevutaka
na noda dui vakabauta, vaqaqacotaka na noda veiwekani
kei na Turaga, ka vakalevutaka na noda kila na dina ni kosipeli. 4
Sa yalataka tu na Turaga na veivakalougatataki cecere vei keda
me veiraurau kei na ivakarau ni noda wasea na kosipeli. Eda na
rawata na veivuke mai na yasa kadua ni ilati ni yaco na cakamana
vakayalo. Sa kaya vei keda na Turaga ni na vosoti vakarawarawa
na noda ivalavala ca ni da vakalesuya mai na yalo vei Karisito ka
tudei ena noda wasea na noda ivakadinadina ki vuravura, ia sa
dina sara ni oi keda kece eda sa vakasaqara tiko na ikuri ni veivuke
ena noda vosoti ena noda ivalavala ca. (Raica V&V 84:61.)
Ena dua vei ira na ivolanikalou cecere me baleta na cakacaka ni
kaulotu, na wase 4 ni Vunau kei na Veiyalayalati, e tukuni kina vei
keda ni kevaka eda na qarava na Turaga ena veiqaravi vakaulotu
“ena yalomudou taucoko, na nomudou kaukauwa taucoko kei
na nomudou nanuma kecega,” me rawa kina ni da “kunei ni dou
sa sega ni cala ena mata ni Kalou ena siga mai muri” (tikina 2).
E vakuria na Turaga ena nona kaya:
“Ia kevaka drau sa vunau tiko ena nomudrau bula taucoko ka
sa saumaki mai kina e dua na tamata, sa na vuabale sara na
nomudrau marau ena matanitu i Tamaqu!
302

O Elder Spencer W. Kimball ni se daukaulotu voli ena Tabana ni
Kaulotu na Central States, June 1915. O Elder Kimball ena imawi,
e tarava o L. M. Hawkes na nona itokani.
303
WASE 24
“Ia kevaka sa vuabale na nomudrau marau ni drau sa vakabula
mai e dua ki na matanitu i Tamaqu, sa na uasivi sara na nomudrau
marau kevaka drau sa vakabula rawa e lewevuqa!” (V&V
18:15–16.)
Kevaka e cakacaka tiko e dua ena nona bula taucoko ka kauta
mai ke dua mada ga na yalo! Sa dua na marau! E dua na yalo! Sa
dua na ka talei! Io, ena solia vei keda na Kalou na mataqali
loloma me baleta na yalo! 5

WASE 24
Sa vakacolata na Turaga vei ira kece vakayadua
na lewe ni Lotu e dua na itavi me ra Nona italai.
Au diva me rawa ni da tauyavutaka ena yalodina e yalodra na
lewe ni Lotu kece sara na kila ni kevaka sa rawa ni lewe ni lotu e
dua, sa rawa talega me daukaulotu; ka na sega ni gadreva me
vakatikori vakatabakidua ena veikacivi ko ya. Sa nodra icolacola
ka nodra ilesilesi me ra kauta na kosipeli ki vei ira era tu vakavolivoliti
ira. Eda vinakata na tagane yadua, na yalewa, kei na
gone me ra kila na nodra itavi dodonu. Sa rui ka bibi. Ni sai koya
oqo na itukutuku ni kosipeli: Eda na rawata na veivakalougatataki
mai na kosipeli, ka da qai lako yani ka wasea na veivakalougatataki
oqori vei ira na tani.
Eda tamata osooso; ia a sega ni kaya na Turaga, kevaka e rawa
vei kemudou, e rawa beka ni dou vunautaka na kosipeli.” E kaya
o koya, “Sa kilikili ki na tamata yadua me vulica ka kila na nona
itavi” (V&V 107:99) ia “sa nodra itavi na tamata yadua era sa
rogoca na nomudou ivunau, me ra vunauci ira na wekadra.”
(V&V 88:81.)
Me da na nanuma tiko ni sa noda tiko eke na Kalou. O koya na
noda ivukevuke. Ena dolava na sala, ni a solia ko koya na ivakaro. 6
Sa dua na ka talei, kemuni na taciqu kei na ganequ ko ni
lewena vata kei au na matanitu ni Kalou, me da vakacolati mai
vua na Turaga me da italai ni Nona vosa vei ira na tacida kei na
ganeda era se bera ni lewe ni Lotu. Me da vakasamataka mada
kevaka me veisautaki na itavi—ni o sega ni lewe ni Lotu ia e
Yalododonu Edaidai na nomu itokani sega ni lewenilotu. O na
vinakata beka me wasea vei iko na kosipeli? O na qai reki beka
ena vuku ni dina vou o sa vulica? Ena levu cake beka na nomu
lomana ka rokova na nomu itokani ka wasea vata kei iko na dina
oqo? Io, na isau ni veitaro kece oqo na: Io! 7
Kemuni na taciqu kei na ganequ, au taroga kevaka eda sa
cakava tiko na ka taucoko eda rawata. Eda sa rawata tiko beka
vakavinaka na noda ilesilesi me da vakavuvulitaka na kosipeli vei
ira na tani? Eda sa vakarau tu beka me da vakabalavutaka na noda
ikalawa? Me da vakarabailevutaka na noda rai? 8
304

305
WASE 24
Na siga me da kauta yani kina na kosipeli ki na veivanua e vuqa
kei ira na tamata e vuqa sai koya oqo. Me da vakasamataka vakabibi
cake na noda itavi me da wasea na kosipeli ka kakua soti na
veika ga eda dui taleitaka. Na veikacivi ni Turaga e sega soti ni
dau vinaka vei keda. Sai koya oqo na gauna me tiki bibi kina ni
Lotu na solibula. Sa dodonu me da vakalevutaka cake na noda
yalodina me rawa kina ni da cakava na cakacaka sa vakarautaka
na Turaga. . . . Na nona vosa ni veitalatala na iVakavuvuli vei iratou
na Nona iAposito ni vakarau me lako cake sai koya, “Dou
lako yani ki vuravura taucoko, ka vunautaka na itukutuku vinaka
ki vei ira na tamata kecega.
“O koya sa vakabauta ka sa papitaisotaki ena bula; ia ena
cudruvi ga ko koya sa sega ni vakabauta.” (Marika 16:15–16.)
Me da kakua ni guce se oca ena caka vinaka. Me da vakabalavutaka
na noda ikalawa. E sega walega ni koto kina na noda tiko
vinaka tawamudu, ia sa koto talega kina na nodra tiko vinaka
tawamudu e vuqa na tacida kei na ganeda era se bera ni lewena
na Lotu dina oqo. Au dau taleitaka na nona vosa na Parofita ko
Josefa Simici ena dua na ivola ka a vola ki na Lotu mai Nauvoo
ena ika 6 ni Sepiteba, 1842: “Dou gumatua sara me da vakuria
tikoga na inaki uasivi oqo? Dou yaloqaqa ka ia tikoga ki liu. . . .
dou ia tikoga mo dou rawata na qaqa!” (V&V 128:22.) 9
Eda na vukei ira na tani me ra ciqoma na kosipeli vakalesui
mai, ena noda veivakauqeti vinaka kei na noda sasaga.
Na nodra cakacaka ni kaulotu na lewenilotu sa idola ni tubucake
ni Lotu ena veigauna mai muri. 10
Au vakila ni Turaga e sa biuti ira tu ena loma ni noda veitokani
kei na veikilai e vuqa sara na tamata era sa vakarau tu me ra
curuma mai na Lotu oqo. Eda sa kerea kina mo ni masulaki ira
me ra kilai ka qai kerea na veivuke ni Turaga mo ni vakaveikilaitaki
ira ki na kosipeli. 11
Me matata tiko vei keda ni dodonu me da vakatakatai ira mada
na wekada ni bera ni da qai rawa ni vakasalataki ira vakavinaka.
E dodonu me ra vakila taumada na wekada na noda veitokani
dina kei na noda veikauwaitaki. Eda na vinakata me da sureti ira
na wekada, e sega ni da cudruvi ira se vakarerei ira. 12

WASE 24
“Na sasaga dina ni tukituki e katuba ena kaulotu sai koya me
ra vakasaqaqara na lewenilotu ka ra veituberi na daukaulotu.”
E dina na kosipeli. Ena noda vulica ka bulataka na kena ivakavuvuli
ka vakasaqara na veivuke ni Yalo Tabu, ena rawa kina vua e
dua e dau vakasaqaqara vagumatua me kila vakataki koya ni dina.
Ia ena vakaevei na kena rawarawa me kilai ka ciqomi kevaka e
rawa talega ni raica o koya e vakasaqara tiko na dina na cakacaka
ni ivakavuvuli ni kosipeli ena nodra bula na vakabauta. E sega tale
ni dua na veiqaravi cecere cake e rawa ni soli ki na ilesilesi ni kaulotu
ni Lotu oqo mai na noda ivakaraitaki ni bula va-Karisito. 13
Na ivakarau ni kena kacivaki vinaka duadua na Lotu, sai koya
na nodra bulataka na kosipeli ko ira na lewenilotu bula dodonu. 14
Na ka e dodonu me ra cakava na lewenilotu, ena ivakaraitaki
vinaka kei na wasei ni ivakadinadina, sai koya me ra vakaraitaka
vei ira na sega ni lewenilotu na marau e kauta mai na bulataki ni
kosipeli kei na kena kilai ka me ra vukei kina me ra laveti cake ki
na dua na ivakatagedegede era na ciqoma kina vakalevu cake na
veivakavulici vakavosa. 15
Na sasaga dina ni tukituki e katuba ena kaulotu sai koya me ra
vakasaqaqara na lewenilotu ka ra veituberi na daukaulotu. . . . Ni
ra vakasaqaqara na lewenilotu era na dau kauwaitaka me ra ia
306

307
WASE 24
tikoga na veiwasei, ka na lailai sara na dauvakadikeva na lotu era
na sega ni papitaiso, ia ko ira era papitaiso e vakavuqa ni ra na
dau bulabula tikoga ena lotu. 16
Na noda sasaga sai koya me da raica ena kena totolo duadua
e rawa, o cei vei ira na luvena na Tamada e sa vakarau tu vakayalo
me papitaisotaki ki na matanitu. E dua na sala vinaka me da
kila kina sai koya me da vakaraitaki ira yani na noda itokani, o ira
na semati vakadra vei keda, o ira na wekada, kei ira na noda veikilai
vei ira na daukaulotu ena kena gauna totolo duadua. 17
Ena so na gauna eda dau guilecava ni vinaka cake me da
vosota na kena vakacacani na noda veiwekani vata kei na dua na
itokani mai na noda vakuwai koya ki na bula tawamudu ena
noda galu tu ga. 18
Kakua ni waraka na veiwasei babalavu se na gauna dodonu ka
uasivi. Na ka o na gadreva mo cakava sai koya mo kila se sai koya
oqo na digitaki. “Raica era na rogoca na domoqu na noqu tamata
digitaki, ka sega ni vakaukauwataka na yalodra.” (V&V 29:7.)
Kevaka era na rogoca ka dolava na yalodra ki na kosipeli, ena
vakatakilai ena gauna vata ga. Kevaka era na sega ni vakarorogo
ka vakaukauwataka na yalodra ena vakatitiqa kei na vosa tawakilikili,
era se bera ni vakarau. Ena mataqali gauna vakaoqori kakua
ni mudu ni lomani ira tiko ka dau veiwasei vata kei ira ka waraka
na gauna ka tarava mo kila kina kevaka era sa vakarau. Ko na sega
ni vakayalia na nodra veitokani. Era na rokovi iko tikoga.
Io, era tu dina na ka dau veivakayalolailaitaki, ia ena sega ni
dua na ka ena yali. E sega ni dua ena vakayalia na nona itokani
me baleta ga ni sa sega ni vinakata me tomana tiko na nona vakarorogo
vei rau na daukaulotu. E rawa ni tomana tikoga na lewenilotu
na nona veitokani ka sega ni tagutuva na kena isema ni
veiwekani ki na matavuvale ko ya. Ena so na gauna e dau balavu
cake na gauna me ra qai curu mai kina ki na Lotu eso, ni vakatauvatani
vei ira eso tale. Sa dodonu me na tomana tikoga na
nona veitokani na lewenilotu ka tovolea tale ena dua na gauna
me veisautaka. Kakua ni yalolailai ena vuku ga ni kena sega beka
ni toso na cakacaka. E drau vakadrau na italanoa e tu me baleta
na yaga ni vosota vakadede ena veiqaravi vakadaukaulotu. 19

WASE 24
Na cakacaka ni kaulotu e okati kina na nodra
lomani ka vakaitokanitaki tikoga na curuvou mai
ena lotu kei ira era qai vakabulabulataki walega mai.
Ni da papitaisotaka e dua e cala vakalawa me da laiva me ra sisi
laivi tale yani vakamalua mai na Lotu ka vakatalega kina mai na
kosipeli ena vuku ni nodra sega ni vakaitokanitaki. E dua na itavi
bibi na vakaveitokanitaki. E dodonu me rawa vei keda me da
vakaitokanitaki ira na tamata kecega era curu mai. Oqori na vuna
eda vinakata kina me ra cakava na lewenilotu na cakacaka ni kaulotu
ka vakakina me ra vukei mai vei ira na daukaulotu. Eda vinakata
me ra lako na tamata ka cakava na cakacaka oqo baleta ni ra
na tikoga vakaveivolekati ni sa papitaiso oti na tamata oqori. Era
na rawa ni vakaitokanitaki ira tikoga; era rawa tikoga ni kacivi ira
ka lako vata ki na soqoni ni matabete; e rawa tikoga ni ra vakayaloqaqataki
ira ka vukei ira ena nodra lotu vakamatavuvale. 20
Ena sega ni rawa ni da vakabibitaka cake tale na gadrevi ni kena
qaravi na cakacaka ni kaulotu ena matabose ni matabete me rawa
kina ni ra vakaitokanitaki ka vakaveikilaitaki ki na veiparokaramu
ni Lotu ko ira era vakadikeva tiko, ena dua na sala me rawa ni
totolo kina na nodra yaco me ra lewenilotu yalodina ka bulabula.
Sai koya oqo e dua tale na sala ena rawa kina vei ira kece na lewe
ni Lotu me ra vakaitavi ena veigauna ena veiqaravi vakadaukaulotu—ena
nodra veiwasei, veitokani ka veivakayaloqaqataki vei ira
na lewe ni Lotu vou. 21
Sa ka bibi sara me dau lesi na nodra dauveituberi ni matavuvale
na saumaki mai ki na Lotu ni oti ga na nodra papitaiso, me ra na
vakaitokanitaki ira ena sala ni veikauwaitaki dina. O ira na dauveituberi
ni matavuvale oqo, ena nodra cakacaka vata kei ira na
nodra vakaitutu ni matabete, me ra raica ni soli vei ira kece na
saumaki mai ena yalomatua e dua na itavi me ra bolei kina ka
vakakina e dua na gauna kei na veivakayaloqaqataki me vakalevutaka
na nona kila ka vakosipeli. E dodonu me vukei ena nona tauyavutaka
na veiwekani ena bula veimaliwai vata kei ira na lewe ni
Lotu me kakua kina ni galili ena nona tekivuna na nona bula me
vaka e dua na Yalododonu Edaidai bulabula. 22
308

309
WASE 24
Sa dua na ka veivakauqeti ka marautaki me da raica. . . na
nodra karona ka vukea ka tubera ka masulaka na Yalododonu o
ira era dau curu mai e veisiga ki na matanitu ni noda Turaga. Ni
tomana tiko na nomuni veilaveti vakataki kemuni—ka vakakina
vei ira na lewevuqa tale era na qai curuma mai na Lotu. Kidavaki
ira ka lomani ira ka veitokani vata kei ira. 23
Na noda itavi vakaveitacini ena Lotu me da vukei ira era lako
sese voli me ra kunea na nodra sala, ka vukei ira era sa vakayalia
na veika vakamareqeti me ra kunea tale na nodra iyau talei. E
vakatavuvulitaka vakamatata vei keda na ivolanikalou ni sa icolacola
ni lewenilotu yadua me vaqaqacotaka na wekana lewenilotu.
E vakabibitaka ena yalololoma ia e dusia sara toka vakadodonu
na iVakabula na veika oqo ena nona kaya vei Pita, “Ia ni ko sa saumaki
tale, mo vakataudeitaki ira na wekamu” (Luke 22:32). Meu
tukuna mada vei kemuni na veika vata oqori: Ni dou sa saumaki
tale, dou yalovinaka ka vakataudeitaki ira na wekamudou. Era
lewevuqa era viakana tu, ena so na gauna era sega tu ni kila na
cava na vuna. Era tu na dina vakayalo kei na ivakavuvuli ka rawa
ni vaka na yavu ki na nodra bula, ivakaruru ni yalodra, vakacegu
ki lomadra kei na nodra vakanananu kevaka walega me da vagoleya
na noda masu kei na noda kauwai vei ira. . . .
Ena dua beka e kaya, “Eda kila e dua na turaga se dua na
marama ka na sega sara ni rawa ni tarai.” Io e rawa sara ga ni tarai.
E rawa ni vakalougatataki ka vukei o koya! E tu na yalayala ni ivolanikalou.
E vakaoqo, “Sa sega ni mudu na loloma.” (1 Kori.
13:8.) E sega sara! Na loloma, e vakavotukanataki vakabalavu, ena
sega sara ni mudu na kena mana se ki na tamata yadua, vei keda,
vei kedaru ruarua, se vei ira era vakavolivolita na tamata yadua.
. . . Au vakabauta ni sega ni dua na tamata e sega ni rawa ni
saumaki—se meu kaya beka me vakabulabulataki—kevaka e
vakayacora na kena ivalavala dodonu na tamata dodonu ena
kena gauna dodonu kei na kena yalo dodonu. Au kila ni na
teguva na noda sasaga na nona veivakalougatataki na Tamada
Vakalomalagi kevaka eda sa vakarautaki keda, ka vakakina kevaka
eda bulataka ena marau na ivakavuvuli ni kosipeli, ka vakasaqara
na nona veivuke na Tamada Vakalomalagi. . . .

WASE 24
Me ra vuki ena vuku ni loloma kei na veivakauqeti na dauveituberi
ni matavuvale ena kuoramu ni matabete, na dausiko
vuvale ena iSoqosoqo ni Veivukei, na turaga kei na marama veiwatini,
na veiluveni, kei ira na lewenilotu kecega ena veivanua
era lomana na Turaga ka gadreva me ra cakava na nona lewa ka
cakava na cakacaka dodonu e gadrevi ena nodra vukei ira era
vakaleqai tu. Na kena dau basika mai vagauna na yalo e taleitaka
ena sega ni kune kina na vuana e gadrevi. Ia e rawa ni yaco mai
na vuana eda vinakata, ka na yaco wasoma mai ka levu cake mai
na veika eda rawa ni vakasamataka, kevaka eda na vakalevutaka
ena yalomasumasu na noda sasaga. Ena sega walega ni teguva
kina na noda bula kei na nodra bula na tani na veivakalougatataki
digitaki ni Turaga, ia eda na voleka yani vua na Turaga ka
vakila na Nona loloma kei na Yalona. 24
E dodonu me ra vakarautaki ira na luvedra
ki na kaulotu na itubutubu.
Eda gadrevi ira na cauravou ka tu na nodra bula ena itabayabaki
ni kaulotu me ra kalawa mai ki liu vakalewe levu cake mai
na kena ena gauna oqo me ra taura kina na nodra itavi dodonu,
na nodra galala, kei na veivakalougatataki me vaka ni ra italai ni
Kalou ena inaki ni kaulotu. Sa na vakaevei na noda vakaukauwataki
vata kei ira kevaka era sa vakarautaki ira na cauravou kece ki
na cakacaka ni Turaga! 25
Niu kerea vakalevu cake na daukaulotu, au sega ni kerea tiko na
daukaulotu dravuisiga ena ivakadinadina se daukaulotu sega ni
kilikili. Au kerea me da tekivu kusarawa ka tuberi ira na daukaulotu
vinaka cake ena veitabana kei na veitabanalevu yadua e vuravura
taucoko. Oqori e dua tale na bolebole—era na kila na
itabagone ni sa dua na galala cecere me da lako ena kaulotu ka sa
dodonu me taucoko tu na nodra bula vakayago, taucoko na nodra
vakasama, ka taucoko na nodra bula vakayalo, ka ni “sa sega sara
ni vakadonuya na Turaga e dua sa ivalavala ca.” [Alama 45:16.]
Au kerea tiko na daukaulotu sa vakavulici tu vakavinaka ena
ivunau ka tuberi mai na matavuvale kei na veisoqosoqo ena Lotu,
ka ra lako ki na kaulotu ena gagadre levu. Au kerea tiko. . . me
310

311
WASE 24
“Au nuitaka ni ra na dau lotu vakamatavuvale ena veibogi ni Moniti ka me kakua
sara ni cala. Me dua na tikina bibi e veitalanoataki kina na cakacaka ni kaulotu.”
da tuberi ira vakavinaka cake, kusarawa, ka vakabalavu cake, me
rawa kina ni ra nanamaki ki na nodra kaulotu ena marau. 26
Me da vakasamataka na iwiliwili lelevu. Me da vakarautaki ira
vakavinaka cake na noda daukaulotu, e sega walega ena vosa ia
ena ivolanikalou ka qai kena ilutua e dua na ivakadinadina kei na
dua na buka caucaudre ka solia na kaukauwa ena nodra vosa. 27
Talai ira yani na nomu cauravou ki na kaulotu. Ena gauna ga
era yaco yani kina ki ligamu, sa tekivu sara mo vakavulici ira. Era
na rogoca na nomu masu ena bogi kei na mataka. Era na rogoci
iko ena nomu masu vua na Turaga me veivuke ena kena dolavi
na katuba ki na veimatanitu kecega. Era na rogoca me baleta na
cakacaka ni kaulotu. Era na rogoca na nomu masulaka na nomu
bisopi kei na nomu peresitedi ni kaulotu kei ira kece era qaravi
iko tiko, ia ena yaco me kadre ka tubu e yalodra. 28
Ena veigauna kecega au raica kina e dua na cauravou lailai, au
na kaya, “Ko na yaco mo dua na daukaulotu cecere, se sega beka?”
Mo bucina ki na nona vakasama e dua na sorenikau. E vaka ga e

WASE 24
dua na itei kei na kau tale eso. Ena tubu ka tubu, ia kevaka erau
na vosa tiko e dua na tama kei na tina vei ira na nodrau cauravou
lalai. . . me baleta na lako ki na kaulotu—ena gauna era se dramidrami
kina,—ena tubu ka tubu na sorenikau lailai oqori. 29
Ena vinaka vei ira na itubutubu me ra vakarautaki ira na luvedra
me ra maroroi ilavo ni ra se gone sara. Me ra rawata na yalo
ni mamaroroi. Me ra rawata talega na yalo ni vuli kei na masu
ena vuku ni kosipeli, me ra raica vakataki ira na sala e cakacaka
kina na kosipeli ena nodra dui bula kei na nodra bula o ira era
tu vakavolivoliti ira. Me ra rawata na yalo ni veiqaravi ena gauna
kece ni nodra tubu cake tiko ka vukei ira na tani me ra dau veivosakitaka
na reki ni itukutuku ni kosipeli ki na nodra bula. Me
ra vakayagataka me dua na buturara ni veituberi me rawati kina
na kila ka vakayalo ka na yaga vakalevu sara vei ira ka vakatalega
kina vei ira na tani na kalasi kei na veika era sotava ena semineri
kei na yavulotu. Me ra vakavakarau ena nodra raica me savasava
ka kilikili tu na nodra bula ena nodra vinakata mai vu ni yalodra
me ra vukea na Turaga ena kena kau yani na kosipeli vei ira era
sa vakarau tu me ra ciqoma. 30
Au nuitaka ni ra na dau lotu vakamatavuvale ena veibogi ni
Moniti ka me kakua sara ni cala. Me dua na tikina bibi e veitalanoataki
kina na cakacaka ni kaulotu, ia ko ira na tama kei na tina
kei ira na gone ena nodra gauna ni masu me ra na cabora na
masu ka na itakele ni qaqana na tikina bibi oqo—me na tadola
na katuba ni veimatanitu vei keda ka me kena ikarua, o ira na
daukaulotu, o ira na cauravou kei na goneyalewa ena Lotu me ra
gadreva me ra vakatawana na veitabana ni kaulotu oqori ka kauti
ira mai na tamata ki na Lotu. 31
E gadreva na Lotu me ra veiqaravi
vakadaukaulotu na veiwatini.
Kevaka ena vakatara na bula kei na veika tale eso, sa rawa ni ra
tuvalaka yani na itubutubu na gauna me ra na lako talega kina ki
na kaulotu. 32
Eda sa guilecava, o keda na tamata qase cake, o keda eda sa
vakacegu mai na cakacaka ka kunea e dua na vanua rawarawa me
312

313
WASE 24
da lako kina vata kei na noda iyaya ni keba kei na veigauna
vinaka tale eso. Eda sa kunea e dua na sala rawarawa me da
vakamamautaka kina na noda vakasama kei na lomada ni
dodonu me toso tikoga na cakacaka—eda kaya, ni da na talai ira
yani na noda gonetagane.
E noda kece na itavi oqo. E sega ni o keda kece eda na rawata,
ia e vuqa, e vuqa sara vei keda e rawa. 33
E rawa ni da vakayagataka e drau vakadrau na veiwatini, na itabaqase
me vakataka eso vei kemuni, oi kemuni era sa susugi oti
na nomuni matavuvale, o kemuni o ni sa vakacegu mai na
nomuni bisinisi, o kemuni e rawa ni ko ni lako. . . me vakatavuvulitaka
na kosipeli. E rawa ni da vakayagataka e drau vakadrau
na veiwatini. Mo ni lako ga ka veitalanoa vata kei na nomuni
bisopi—oqori ga na ka e gadrevi mo ni cakava. Tukuna vua,
“Keirau sa vakarau tu me keirau lako, kevaka e rawa ni ko vakayagataki
keirau.” Au kila ni rawa ni dua na nomuni ilesilesi. 34
Oqo na cakacaka ni Turaga. Eda cakacaka tiko ena vukuna. Sa
vakaroti keda vakatabakidua ko Koya, ia eda sega tu ni kilai vei ira
e lewevuqa na tamata e vuravura. Sa kena gauna me da vakadreta
na ivau ni toloda ka toso ki liu ena kaukauwa vakavoui ena cakacaka
cecere oqo. Eda sa veiyalayalati, o iko kei au, me daru
cakava. Me da na cavuta vata kei koya na cauravou ko ya, ka a
kunei ena valetabu mai vei rau na nona itubutubu, ni dabe maliwai
ira na vuniwai, “Meu tiko ena vale nei Tamaqu.” [Luke 2:49.] 35
Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici
Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase
oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na
tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke.
• Ena sala cava e “ogaoga vakayalo” kina na cakacaka ni kaulotu?
(tabana 302). Ni da wasea na kosipeli, na veika “talei ka veivakaiyautaki”
vakacava e rawa ni da rawata? (Me kena ivakaraitaki,
raica na italanoa ena tabana e 301)
• Raica lesu na tabana e 302–03, ka vakaraica na veivakalougatataki
eda na rawata ni da wasea na kosipeli. Ena gauna cava o ni
sa bau sotava kina e dua na veivakalougataki vakaoqo?

WASE 24
• Wilika na ikava ni parakaravu taucoko ena tabana e 304. Na
cava o ni nanuma ni kena ibalebale “vakabalavutaka na noda
ikalawa” ka “vakarabailevutaka na noda rai”? Eda na muria
vakacava na ivakasala oqo ena cakacaka ni kaulotu?
• Raica lesu na iwasewase ka tekivu ena tabana e 305.
Vakasamataka se veivosakitaka na ivakasala o ni kunea me
baleta na kena wasei na kosipeli vei ira na matavuvale kei ira
na itokani. Me vaka beka oqo: (a) Na cava e rawa ni da cakava
me da “vakatakatai ira kina na wekada ”? (b) Na sala cava beka
e rawa ni da yaco kina me da “kacivaka” na Lotu? (c) Na cava
eso na ka e rawa ni yaco ena noda dau waraka na “gauna
dodonu ka uasivi” me wasei kina na kosipeli? (d) Me na vakacava
beka na ivakarau ni noda raici ira na noda matavuvale kei
ira na itokani era sega ni ciqoma na noda veisureti me ra vulica
na kosipeli?
• Na cava beka eso na nodra gagadre na lewenilotu vou? Na
lewenilotu luluqa vakalotu? Na cava e rawa ni da cakava me da
vukei ira kina? (Raica tabana e 308–10.)
• Na ivakarau ni bula vakacava beka era na vakasaqara na veiliutaki
ena Lotu mai vei ira na daukaulotu? (Me baleta eso na
kena ivakaraitaki, raica na tabana 310–12.) Na cava e rawa ni
ra cakava na itubutubu kei ira tale eso me ra vakatorocaketaka
kina na ivakarau ni bula oqori? Na cava eso na sala e rawa kina
vei ira na itubutubu kei ira na luvedra me ra muria na ivakasala
nei Peresitedi Kimball me ra maroroi ilavo me baleta na
kaulotu?
• A vakauqeti ira na veiwatini qase cake o Peresitedi Kimball me
ra lako ki kaulotu (tabana e 312–13). Na cava eso na digidigi
kei na madigi e solia na Lotu vei ira na daukaulotu veiwatini?
Na cava e rawa ni ra cakava na veiwatini me ra vakavakarau
kina ki na veiqaravi? Na sala cava o ni sa vakayacora tiko kina
na cakacaka ni kaulotu ena gauna oqo?
iVolanikalou Veiwekani: Mosaia 3:20; Alama 26:1–16; Ilamani
6:3; Moronai 6:3–4; V&V 84:88
314

iVakamacala
1. Edward L. Kimball kei Andrew E.
Kimball Jr., Spencer W. Kimball
(1977), 354.
2. “Are We Doing All We Can?” Ensign,
Fepe. 1983, 5.
3. “It Becometh Every Man,” Ensign,
Okot. 1977, 7.
4. Ensign, Fepe. 1983, 4.
5. “President Kimball Speaks Out on
Being a Missionary,” New Era, Me
1981, 50.
6. Ensign, Fepe. 1983, 3.
7. Ensign, Okot. 1977, 3.
8. “When the World Will Be
Converted,” Ensign, Epe. 1984, 4.
9. Ena Conference Report, Okot. 1982,
5; or Ensign, Nove. 1982, 5, 6.
10. Nodra bose na mata ni yasana, Okot.
3, 1980, Vale ni iTukutuku Makawa
ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu
Edaidai, 2.
11. Ensign, Fepe. 1983, 4.
12. Nodra bose na mata ni yasana, Sepi.
30, 1976, Vale ni iTukutuku Makawa
ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu
Edaidai, 2.
13. The Teachings of Spencer W. Kimball,
tabaka o Edward L. Kimball (1982),
555.
14. Nodra bose na mata ni yasana, Okot.
3, 1980, 2.
15. “President Kimball Speaks Out on
Service to Others,” New Era, Maj.
1981, 48–49.
16. Ensign, Okot. 1977, 6.
17. Ensign, Okot. 1977, 6.
18. Nodra bose na mata ni yasana, Epe.
3, 1975, Vale ni iTukutuku Makawa
ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu
Edaidai, 7.
315
WASE 24
19. Ensign, Okot. 1977, 6.
20. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o Glasgow Scotland
1976, 23.
21. Ensign, Okot. 1977, 7.
22. Ena Conference Report, Okot. 1977,
67; se Ensign, Nove. 1977, 45.
23. “Always a Convert Church: Some
Lessons to Learn and Apply This
Year,” Ensign, Sepi. 1975, 4.
24. “Helping Others Obtain the Promises
of the Lord,” Ensign, June 1983, 3, 5.
25. Ensign, Fepe. 1983, 3.
26. “When the World Will Be
Converted,” Ensign, Okot. 1974, 7.
27. Bose ni mata ni yasana, Epe. 5, 1976,
Vale ni iTukutuku Makawa ni Lotu i
Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai,
14.
28. Ena Conference Report, Koniferedi
ni iWasewase o Glasgow Scotland
1976, 6.
29. The Teachings of Spencer W. Kimball,
556.
30. Ensign, Fepe. 1983, 5.
31. Ena Conference Report, Okot. 1978,
66; se Ensign, Nove. 1978, 46.
32. “Therefore I Was Taught,” Ensign,
Janu. 1982, 4.
33. The Teachings of Spencer W. Kimball,
551.
34. The Teachings of Spencer W. Kimball,
551.
35. New Era, Me 1981, 50.

iTuvatuva ni Taba
Waqana: Spencer W. Kimball, mai vei
Grant Romney Clawson.
Tabana e 5: iTaba mai vei Jeremy
Maw. © 2005 Jeremy Maw. Kakua ni
lavetaki.
Tabana e 8: Karisito e Kecisemani,
mai vei Harry Anderson.
Tabana e 20: Apinatai e matai Noa
na Tui, mai vei Arnold Friberg.
Tabana e 26: Na Rarama kei
Vuravura, mai vei Greg K. Olsen. ©
1998 Greg K. Olsen. Kakua ni lavetaki.
Tabana e 32: Sa bula tiko ko Koya,
mai vei Simon Dewey. © 1998
Simon Dewey. Kakua ni lavetaki.
Tabana e 42: iTaba © Getty Images.
Tabana e 63: iTaba mai vei Steve
Bunderson. © 1992 Steve
Bunderson. Kakua ni lavetaki.
Tabana e 70: Droini mai vei Paul
Mann. © 1993 Paul Mann. Kakua ni
lavetaki.
Tabana e 82: Karisito kei Pita, mai
vei Paul Mann. © 1988 Paul Mann.
Kakua ni lavetaki.
Tabana e 93: O Spencer W. Kimball
ni vukea tiko e dua na marama
ena rara ni waqavuka, mai vei
Robert T. Barrett. © 1991 Robert T.
Barrett. Kakua ni lavetaki.
316
Tabana e 108: Na Vunau mai na
Ulunivanua, mai vei Carl Heinrich
Bloch. Vakayagataki ena veivakadonui
ni National Historic Museum e
Frederiksborg mai Hillerød,
Denmark.
Tabana e 129: iTaba mai vei Robert
Casey. © 2004 Robert Casey. Kakua
ni lavetaki.
Tabana e 146: Taniela ena Qara ni
Laione, mai vei Clark Kelley Price.
Tabana e 149: iTaba mai vei Steve
Tregeagle. © 2002 Steve Tregeagle.
Kakua ni lavetaki.
Tabana e 155: O Setareki, Mesake kei
Apeteniko ena Lovo Bukawaqa,
mai vei William L. Maughan.
Tabana e 158: Sa kauti Aisake ko
Eparaama me Vakacabori, mai vei
Del Parson.
Tabana e 172: Veika matailalai mai na
Taucoko ni Gauna, mai vei Greg K.
Olsen. © 1989 Greg K. Olsen.
Kakua ni lavetaki.
Tabana e 176: iTaba mai vei Steve
Bunderson. © 1996 Steve
Bunderson. Kakua ni lavetaki.
Tabana e 187: iTaba mai vei Robert
Casey. © 2004 Robert Casey. Kakua
ni lavetaki.

Tabana e 262: iTaba mai vei Bryant L.
Livingston. © 1999 Bryant L.
Livingston. Kakua ni lavetaki.
Tabana e 266: Na iMatai ni Raivotu,
mai vei John Scott.
Tabana e 270: Rairai ko Joni na
Dauveipapitasotaki vei Josefa
Simici kei Oliver Cowdery, mai vei
Del Parson. © 2000 Del Parson.
Kakua ni lavetaki.
317
ITUVATUVA NI TABA
Tabana e 283: Masu tiko ko Inosi,
mai vei Robert T. Barrett.
Tabana e 296: Paula ena vanua cecere
nei Arisi, mai vei Frank Soltesz.
© 2005 The Providence Collection.
Kakua ni lavetaki.
Tabana e 306: iTaba mai vei Steve
Bunderson. © 2002 Steve
Bunderson. Kakua ni lavetaki.

A
Atama kei Ivi, ivakaraitaki ni talairawarawa
ena vakabauta, 164
“Au Luve ni Kalou,” 1
B
Bangerter, William Grant, ena vosa
nei Spencer W. Kimball,
xxvii
Bula taumada, 2–3
Bula vakalou, o ira ga na qaqa
era na ciqoma, 7–9
Bula vakayago, gauna ni vakavakarau
ki na sota kei na Kalou,
3–5
C
iDusidusi Vakaivola
Cakacaka ni Kaulotu
veivakalougatataki ni, 302–03
okati kina nodra veitokanitaki
na lewenilotu curuvou kei ira
na luluqa, 308–10
nodra igu kei na ivakaraitaki na
lewenilotu ena, 305–307
me ra vukei ira na gone na itubutubu,
ena nodra vakavakarau
kina, 310–12
nodra vakaitavi na veiwatini
ena, 312–313
nodra itavi na lewenilotu,
304–307
Spencer W. Kimball ena nona
vakauqeta na gumatuataki ni,
xxix–xxx
318
Cakacaka ni valetabu, xxx
Cakacaka, gadrevi vakayalo,
Cakamana, yaco mai ena vakabauta,
167–68
Clark, J. Reuben, Jr., vakaraitaka
vei Spencer W. Kimball na veikacivi
ki na bula vakaiapositolo,
xxiii
D
Dinau
bibi ni levei ni, 140–41
nona raici ira eso o Spencer W.
Kimball ni ra lomaleqataka na,
135–36
Vakatulewa, dodonu, veivuke
ena noda vorata na ca ni,
126–27
E
Eparaama, ivakaraitaki ni talairawarawa
ena vakabauta, 164
G
Galala
vakatara na digidigi ena maliwa
ni ivalavala ca kei na cakadodonu,
128
kei na veikadredre, 16,17
veivakalougatataki ni
Veisorovaki ka rawati mai na,
33
na vakayagataki ni, ena noda
raica cake na veituberi ni
Kalou, 286–88

Gonelalai. Raica talega
Matavuvale; iTubutubu
nodra lomani, 249
nodra taqomaki mai na idre ni
veivakarau dukadukali, 218–19
vakavulici ni yalodina vei ira na,
150–51
vakavulici ni nodra lomani ira
na iliuliu ni Lotu na, 297
H
Hales, Robert D., ena ivakarau
nei Spence W. Kimball, xxxv
Hinckley, Gordon B
ena raivotu me baleta na matabete
ena 1978, xxxiii, xxxiv
ena veiqaravi nei Spencer W.
Kimball, xxxvi
I
iMatai ni Kuoramu ni
Vitusagavulu, buli tale, xxxi
iSolisoli ni Yalo Tabu. Raica talega
Yalo Tabu
kena gadrevi na, 5–6
era na rawata o ira era veivutuni
ka sa papitaiso, 105
iSoqosoqo ni Veivukei, Raica
Talega Marama ena Lotu
iTubutubu. Raica Talega; Gone,
Vakamau tawamudu;
Matavuvale
taraicake ni ivurevure ni kaukauwa
vakayalo vei ira na gone,
241–5
nodra taqomaki na gone mai na
veivakayarayarataki dukadukali,
218–19
vakavulici ira na gone me ra vakarautaki
ira ki na veiqaravi vakadaukalotu,
310–12
319
IDUSIDUSI VAKAIVOLA
nodra vakavulici na gone me ra
dau tokoni ira ka muri ira na
iliuliu ni Lotu, 297
nodra vakavulici na gone ena
yalododonu kei na yalodina,
151–53
iTuvatuva ni veivakabulai, nona
vakavulica vei ira na yalo taumada,
o Tamada Vakalomalagi
na 2–3
iVakadinadina
e dua na ivakatakila yadua,
81–82,83
kei na soqoni ni soli ivakadinadina,
87–88
sa soli tu veikeda kece, 82–83
ivakarau ni kena soli, 88
kena rawati kei na kena tauri
matua, 83–87
iVakarau Tawa Dodonu
vakaisini keda vakaikeda ena,
148
veisala ni, 151–53
nodra ivakaraitaki ca na itubutubu
ena vakavulica vei ira na
gone na, 151–53
iVakatagedegede, ni veigadivi,
218–220
iVakatakila
dau yaco vakamatata mai vakavuqa,
281–284
me baleta na Lotu, kivei ira na
parofita bula, 284–86, 293–294
Nodrau gadreva me rau veitaratara
mai kina na Tamada
Vakalomalagi kei Jisu Karisito,
279–81
drabula ni kosipeli, 284
yadudua, 286–288
ena tadra, 285
mai vei ira na italai vakalomalagi,
285

IDUSIDUSI VAKAIVOLA
iVakatakila me baleta na matabete,
xxxii–xxxiv, 279–41
iVolanikalou. Raica talega Vuli
iVolanikalou
e dua na iyau kunekune dredre,
69–72
kei na italanoa nei Josaia na Tui,
72–73
kunei kei na kunei tale ni, 73
veivakaraitaki ni yalodina ena,
153–57
veivakaraitaki ni talaidredre ki
na, 164–166
tabaki ni ivakadewa vou ni, xxxi
iVurevure, me ra vakayagataki
ena inaki dodonnu, 173–74
iYaloyalo vakasisila, 216–18
iYau, leqa ena lomani ni, 173–74
J
Jisu Karisito. Raica talega
Veisorovaki i Jisu Karisito
nona a rairai vei Josefa Simici,
268–70
yaco me da veikilai vinaka ena
vuku ni ivolanikalou, 77
vakaroti keda me da masu, 57,
65
sega ni vakatara na veitemaki,
125–26
e marau ni da bulataka na Nona
kosipeli, 35–36
vakatara me da rawata na tucaketale,
3, 31–32
teteva yani na tawamudu na nona
ilesilesi, 30–31
sega ni dua walega na qasenivuli
levu, 28–29
kaukauwa ni veivueti, 40
rokovi nei, 183–84
veiqaravi tawayalani, 94
320
itutu ena ulu ni Lotu, 293
ivakadinadina me baleti, 82–83
Josaia na bete levu, solia na ivolanikalou
vei, 74
K
Kakana, vakarautaki e vale kei na
maroroi ni, 136–37
Kalou lasu. Raica Qaravi matakau
Kameli, italanoa ni yauvoli kei na,
125
Kimball, Alice Gheen (buna), xv
Kimball, Andrew (tamana)
kacivi me peresitedi ni iteki e
Arizona, xv, 170
kaya oti tu na itavi bibi Vakalotu
nei Spencer W. Kimball, xiv
Kimball, Andrew E. (luvena tagane)
ciqoma na ivola mai vei tamana,
80–81
Kimball, Camilla Eyring (watina)
inavunavu ni itokani nei watina,
145
vakaitubutubu, xxi–xxii, 239
tiko ena parokaramu kei watina
ni oti nona masu na lewe ni
lotu, 55–56
nona lolositaki koya o watina,
223–225
lewa vakamatau na ilavo vata kei
watina, 159
vakamau kei Spencer W.
Kimball, xxi
Kimball, Edward L. (luvena tagane)
nanuma lesu na veivakamenemenei
nei tamana, 239
qaravi ena polia, 223
Kimball, Fannie (tacina yalewa),
13

Kimball, Heber C. (tukana), xiv,
xxiv
Kimball, Josephine Cluff (tinana
vakacabecabe), xvii
Kimball, Mary (tacina yalewa), 13
Kimball, Olive Woolley (tinana)
mate nei, xvii, 13–15
nona veiqaravi, 252
vakavulica vei Spencer W.
Kimball na soli ikatini, xvi
Kimball, Spencer W
Vakaiapositolo, xxiii–xxv
Vakaitubutubu, xxi–xxii, 239
Vakaperesitedi ni Lotu,
xxvi–xxxvi
Vakaperesitedi ni iteki, xxiii
tiko ena parokaramu ni oti na
nona masu na lewenilotu,
55–56
kacivi me daunivakasala ena mataveiliutaki
ni iteki, 170
kacivi vakaiapositolo, xxiii–xxiv,
27
luvei, xxi, 239
nanuma me “dua nodrau siga
vata” kei koya na iVakabula, 27
tugana me wilika na iVolatabu
ni se cauravou gone, 69–71
itekivu ni bula vakalotu,
xviii–xix
vakila nodra takali na nona daulomani,
xvii, 13,17
vakaraitaka na nona lomani ira
era a veiqaravi vaka nona bisopi,
291
bula vakamatavuvale nei,
xvi–xvii, xxi–xxii, 239, 252
veibolebole ni ituvaki ni bula,
xxv–xxvi, 27
vukei rau e rua na turaga ena
nodrau veivosovosoti, 104–06
321
IDUSIDUSI VAKAIVOLA
vukea e dua na marama ena nona
nuitaka me vosoti, 40
vukea e dua na tina ena iroro ni
waqavuka, 93–94
yalodina, 145
veivakatarogi vei rau na veiwatini
ena nodrau voroka na lawa
ni tiko savasava, 211
veivakatarogi vei ira na turaga
era soli bula ena rokovi ni Siga
ni Vakacecegu, 194–96
vakaveikilaitaka na weita (waiter)
vei rau na daukaulotu,
301
nona vakaitavi ena ivakatagi,
xvii, xx
lolomani ira na tamata kei na
cakacaka ni Turaga, xxxiv–xxxv
vakamau kei Camilla Eyring, xxi
veiqaravi vakaulotu ena Central
States Mission, xix–xx
vakauqeti Richard G. Scott me
vulica na ivolanikalou ena veigauna
ni nona bula, 68–70
Kimble
veiqaravi ena iWasewase ni
Kaulotu Vakaidia, xv
Kosipeli i Jisu Karisito, vakatauvatani
ki na dua na mape, 5–7
L
Lawa ni Tiko Savasava
veivakalougatataki ni maroroi
ni, 211–12
vakatabuiya na bula taucoko ni
veidauci, 212–14
nodra vakavulici na itabagone
me ra maroroya na, 218
Lee, Harold B.
nodrau veivakasalataki kei
Spencer W. Kimble me baleta
na veisele ni uto, 160

IDUSIDUSI VAKAIVOLA
leqa sega ni namaki nei,
xxvi–xxvii
Vakabalavutaki ni noda ikalawa,
xxviii–xxix, 304
Liuliu ni Lotu. Raica talega
Parofita
veivakalougatataki ni nodra vakamuri,[297–299
nodra vakavulici ira na gone na
itubutubu me ra tokoni ira ka
muri ira, 297
e liutaka na Lotu na Turaga mai
vei ira, 284–86, 291–293
Loloma
kei ira na gone, 249
vua na Kalou, 177–78, 207–08
kei na garogaro, 214–16
Lotu i Jisu Karisito
liutaki ira na talairawarawa ki na
bula vakalou, 5
vakabibilataka na bula vakamatavuvale,
240
kena tubu na, 261–62, 305
na ilesilesi ni veivakabulai nei
Jisu e itukutuku ni, 31
vakalesui mai vei Josefa Simici,
265, 270, 271
vanua duadua e maroroi kina
na kosipeli, 5
nona itutu, ena bula savasava,
212–14
e liutaka na Turaga, mai vei ira
na iliuliu ni Lotu, 284–86,
291–93
veivuke ni welefea mai na, 135,
137–38
Lotu ni Matavuvale, 249
M
Malumalumu, kena liaci ka valuti
na, 128–30
322
Maqe, nodra nodra toboki,
172–73
Marama ena Lotu. Raica talega
Soqosoqo ni Veivukei
kacivi me ra vakabulabulataka
ka taqomaka na vuvale,
256–57
vakayaloqaqataki me ra rawata
na nodra ilesilesi vakalou,
259–61
na tautauvata ni turaga kei na
marama, 253–55
bula ni matavuvale tawamudu
yalataki vei ira kece na tudei,
301–02
me laurai votu na nodra veivakayarayarataki
ki na tubu ni lotu,
304–05
Masu vakamatavuvale
veivakalougatataki ni, 63–65
ivakarau ni, 64–65
Masumasu, Raica talega masumasu
vakamatavuvale
e ivakaro, 63–65
e isau ni, 65–66
lewe ni, 57–61
vakailawalawa, 65
vakayadudua, 62–64
Matabete
1978 ivakatakila ni, xxxii– xxxiv,
279–81
nodra vakabulai na tauvimate
kei na vakaleqai, 19, 22–23
iyalayala ni vakayagataki ni kaukauwa
ni, 19–21
Matavuvale. Raica talega
Gonelalai; Vakamau tawamudu;
uto ni ituvatuva nei Tamada
Vakalomalagi, 240–41

vakakaukauwataki, me vorata na
veivakayarayarataki ca, 246–47
susuga na veika vakayalo,
247–49
Mate
veika dina me baleta na vakacalaka
ni, 15–17
veivakacegui ena gauna ni, 15
tiki bibi ni bula, 21–22
sega ni itinitini ni bula, 15
nei Fannie Kimball, 13
nei Mary Kimball, 13
nei Olive Woolley Kimball, 13,
15
nei Spencer W. Kimball, xxxvi
veika e vakarautaka na, 21–22
Maxwell, Neal A.
me baleta nona yalodina vua na
Turaga o Spencer W. Kimball,
27–28
me baleta nona veivakabauti
ena ivakatakila o Spencer W.
Kimball, 277
me baleta nona ivakarau ni dauloloma
o Spencer W. Kimball,
xxxiv
McKay, David O., ena vakatabui ni
Valetabu e Bern Switzerland,
181
N
Nelson, Russell M.
me baleta na veisele ni uto vei
Spenncer W. Kimball, xxvi,
159, 160
vata kei Spencer kei Camilla
Kimball e Niu Siladi, 54
Noa, ivakaraitaki ni talairawarawa
ena vakabauta, 164–65
Nodratou yalodina o Setareki,
Mesake kei Apeteniko, 153–55
323
P
IDUSIDUSI VAKAIVOLA
Packer, Boyd K., ena veisele ni itilotilo
vei Spencer W, Kimball,
xxv–xxvi
Parofita. Raica talega iLiuliu ni
Lotu Parofita. Raica talega
iLiuliu ni Lotu
vakanadakui ni, 295–97
ivakatakila ni, 279–81, 284–86,
291–293
vakavuvulitaka na itukutuku e
tautauvata, 294–95
Pita, yaloqaqa kei na yalodina
nei, 153
Q
Qaravi kalou matakau
kena ivakamacala, 170
kena veimataqali, 171–73
R
Rakorako ni isulusulu kei na ivakarau,
218
Randall, Naomi W., qaqa ni “Au
Luve ni Kalou” 1
Rawati keda vakaikeda, Raica talega
Vakavakarau
tubu ena veika vakatamata,
140–41
gadrevi ni, 135–36
Romney, Marion G., ena yalodina
nei Spencer W. Kimball, 125
S
Scott, Richard G., nona vakauqeti
me vulica na ivolanikalou ena
nona veigauna ni bula mai vei
Spencer W. Kimball, 68–70

IDUSIDUSI VAKAIVOLA
Sera, ivakaraitaki ni talairawarawa
ena vakabauta, 164
Setani. Raica talega
Veivakayarayarataki ca
e dua dina na inaki ni noda vakarusai,
121–22
na noda vakaogai keda yani ki
na veika vakayago ena vakarawarawataka
na noda veivakayarayarataki
ki na ca, 172–73
veisala e vakayagataka o, 121–22
Siga ni Vakacecegu
e “ka me rekitaki, 196
kei na lomana na Kalou, 207–09
veivakalougatataki ena rokovi
ni, 207–08
ivakaro me baleta na, 196–97
me gauna ni sokalou kei na veicakacaka
kilikili kaya eso,
200–06
okati kina na laki Lotu, 202–05
sega ni siga ni cakabisinisi se
veivakamarautaki, 197–200
Simici, Josefa
iMatai ni Raivotu, 267–70
tabaki se lumuti oti tu mai, 228
nona vakamatei ena vuku ni nona
vakabauta, 273–74
na nona iyaragi na Turaga ena
vakalesui mai ni kosipeli,
270–71
Smith, George Albert, xxiv
T
Talairawarawa. Raice talega
Vakabauta
talairawarawa ena vakabauta kei
na talairawarawa e mataboko,
163–64
ivakaraitaki vakaivolanikalou,
164–166
324
Tamada na Kalou
ka sauma na masu, 65–66,
286–88
rairai mai vei Josefa Simici,
312–13
Veisorovaki ena rawa kina me
da lesu vua, 6, 32, 158
rawa me da veitokani kaya, mai
na ivolanikalou, 77
luvena na, 2, 32, 56, 258
sega ni dau tarova ena veigauna
na vakacalaka, 15–16
sa solia vei ira na Luvena na nodra
galala, 286–288
Yalewa Yalododonu Edaidai,
sa solia vei ira na itavi vakalou
o, 261
loloma vua na, 177–78, 207–08
masu vua na, 56 –65, 189
vakarokoroko vua na, 183–85
vakavulica vei ira na yalo mai na
vuravura taumada na ituvatuva
ni veivakabulai, 2–3
ciqomi ni ivakadinadina mai vua
na, ena Yalo Tabu, 94–95
Tamada Vakalomalagi. Raica
Tamada na Kalou
Tiko Savasava. Raica Lawa ni
Tiko Savasava
Tiko vinaka, e noda itavi yadua
vakaikeda, 135–36
V
Vakabalavutaki ni noda ikalawa,
xxviii–xxix, 304
Vakabauta. Raica talega
Talairawarawa
cakamana e salamuria mai,
167–68
vakauqeti keda me da talairawarawa
vua na Kalou, 161–62

Vakacalaka, e sega ni dau tarova
ena veigauna na Kalou, 15–16
Vakamau. Raica Vakamau tawamudu
Vakamau tawamudu
me ka marautaki na veika e gadrevi
ena, 270–73
vakatabui mai vua na Kalou,
225–28
vakavakarau ki na, 193–30
gadreva na yalodina kei na lomadina
e taucoko, 234–35
sega ni nanumi koya vakaikoya
kei na talairawarawa ena veivakauti
ki na gumatua ni, 232–34
Vakarawarawataki ni veiparokaramu
ni Lotu, xxxii
Vakarokoroko
vakaivakarau ni bula, 183
tekivu mai vale, 189–91
ni da ivakaraitaki ni, 192
ivakamacala ni, 183
vei rau na Tamana kei na
Luvena, 183–85
vinaka cake mai ni, 192
veivanua ni, 186–89
Vakasalewalewa, 214
Vakatulewa, dodonu, veivuke ena
noda vorata na ca, 126–27
Vakavakarau
kei na mamaroroi ni kakana e
vale me maroroi, 136–37
dua na ivakarau ni bula, 141–43
veika vakailavo, 140–41
Veika dredre. Raica talega Mate;
Vakacalaka
galala kei, 16,17
sa rawa me da vuli mai kina me
da vinaka, 17–20
325
IDUSIDUSI VAKAIVOLA
Veiqaravi
kena veivakalougatataki, levu cake
na kena isau mai na veika
vakavuravura, 176–77
na vakamuri ni nona ivakaraitaki
ni iVakabula, 94
e dau sotava na nodra gagadre
na tani na Kalou mai na noda
cakacaka ni, 94–95
vakanamata kina bula vuavuai
vinaka, 99–102
vakayagataki ni taledi kei na igu
ena, 95–97
era gadreva na itabagone na veigauna
vinaka me ra, 95–99
Veisorovaki i Jisu Karisito Raica
talega Jisu Karisito
solia na inuinui ena gauna oqo
kei na tawamaudu muri mai,
36–37
rawa kina me da lesu vei
Tamada Vakalomalagi, 6, 186
ciqomi ni taucoko ni veivakalougatataki,
33,35
vakabulai keda mai na ravuravu
ni Lutu kei na ivalavala ca yadudua,
31–33, 43
Veitemaki
levei, ena kena vakayacori taumada
yani na digidigi dodonu,
126–27
kakua ni torova madaga na kena
e lailai duadua, 124–26
Veivakayarayarataki ca
vakaukauwataki ni matavuvale
mai na, 246–47
Na Kalou ena vukei keda me da
valuta, 122–3
Veivosoti, mai vua na Kalou
na cakamana ka kauta mai na
vakacegu, 40–41

IDUSIDUSI VAKAIVOLA
veivutuni na idola ki na, 43
Veivosoti vei ira na tani
kauta mai na veivakalougatataki
ni reki kei na vakacegu,
117–16
dredre ia e rawa me vakayacori,
112–13
ka bibi ena noda vosoti vakaikeda,
107
vakagalalataki keda mai na yaloca
kei na lomaca, 115–16
gadrevi kina na laivi ni vakatulewa
vua na Turaga, 110–111
e dodonu me tara na yalo ka taucoko,
107–109
Veivutuni. Raica talega Veivosoti,
mai vua na Kalou; Veivosoti vei
ira na tani,
biutani ni ivalavala ca, 45–47
vakatutusa, 99–49
okati kina kina na yalayala ni
bulataki ni veiyalayalati, 50–51
eda gadreva kece, 42–43
liaci ni ivalavala ca kei na vakilai
ni rarawa vakalou, 43–44
veivakalesuitale, 49–50
Vosa ca, 184–85
Vuli ivolanikalou. Raica talega
iVolanikalou
kei na lesu mai ni veika vakayalo,
77
na kena vakaukauwataka na noda
veiqaravi vua na Turaga na,
73–75
ena veivuvale, 249
na veilesoni ni bula ka vulici
mai na, 74–76
na kena vakatubura na noda lomana
na Kalou na, 77
na rawati ni kila ka vakayalo ena
wiliki ni, 76
326
W
Were, na veika yaga me baleta,
136
Wilkinson, Ernest L., 159
Woolley, Edwin D. (tukai Spencer
W. Kimball), xiv–xv
Woolley, Mary Ann Olpin (bui
Spencer W. Kimball)
Y
Yalo Raica Yalo Tabu
Yalo Tabu. Raica talega. Solisoli
ni Yalo Tabu
kei na ivakatakila me baleta na
matabete ena 1978
sa rawa ni beitaki ira na ivalavala
ca ena noda cala, 44
sega ni veivala tikoga kei koya
na ivalavala ca, 148
vukei keda ena valuti ni veivakayarayarataki
ca, 122
ena veisoqoni ni Lotu, 186
kauta mai na tubu ni kila ka ena
vulici ni ivolanikalou, 76
ciqomi ni ivakadinadina mai na
ivakatakila ni, 81–83
Yalodina
ilutua ni ivakarau vinaka, 147
kena revurevu vei ira na noda
matavuvale kei ira na tani,
151–53
kena ivakaraitaki vakaivolanikalou,
176–79
vakaraitaki ni da maroroya na
veiyalayalati, 147–48
Yalodina nei Setareki, Mesake kei
Apeteniko, 153–55
Yalodina, nei Taniela, 153–57

FIJIAN
4 02365 00858 3
36500 858