przykładowy test dla poziomupodstawowego - Gazeta.pl

16
Wtorek 26 września 2006 1 Gazeta Wyborcza 1 www.gazeta.pl
Kujon Polski
Drodzy maturzyści! Wczoraj wydrukowaliśmy raport specjalny,ile punktów potrzebujecie,by dostać
się na wymarzone studia. Znajdziecie go jutro na gazeta.pl/edukacja.Od dziś do soboty drukujemy
arkusze maturalne dla poziomu podstawowego. Na początek – język polski,jutro – geografia
Matura z polskiego
przykładowy test dla poziomu podstawowego
Czas 170 min
1655
Część I.
Rozumienie
7. W roku 1655 Rzeczpospolita Obojga Narodów
została zaatakowana ze wszystkich stron (...)
Klasztor Paulinów na Jasnej Górze pod Częstochową
był jedną z nielicznych fortyfikacji, które
oparły się najeźdźcom. Dzięki ochronie, jaką we-
czytanego tekstu
dług legendy dawał święty obraz Czarnej Madonny
– Matki Boskiej Częstochowskiej – klasztor wyszedł
zwycięsko ze wszystkich prób szturmu.
Kiedy mnisi wznosili do Najświętszej Panienki
Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wy- modlitwy, a przeor wołał z murów, że nigdy się
konaj polecenia. Odpowiadaj tylko na podsta- nie podda, szwedzkie kule armatnie odbijały się
wie tekstu i tylko własnymi słowami, chyba że od dachu, nie czyniąc szkody, podczas gdy musz-
polecenie wymaga cytowania. Udzielaj tylu odkiety wypalały na panewce – prosto w twarz
powiedzi, o ile jesteś proszony.
szwedzkim żołnierzom. Klasztor okazał się nie
NORMAN DAVIES
Polska mitologia
narodowa
do zdobycia. W podzięce za wybawienie kraju
z opresji król Jan Kazimierz przysiągł ofiarować
całe swoje królestwo Matce Boskiej. Podczas
wzruszającej ceremonii, która odbyła się w 1656
roku w katedrze lwowskiej – tzw. ślubów lwowskich
– Maryja Panna została uroczyście ukoro-
1. Wszyscy potrzebujemy mitów. I jednostnowana
jako „ królowa Polski”. Od tego czasu polscy
katolicy nie tylko oddawali cześć Matce Boki,
i narody. Mity to uproszczone przekonania, skiej jako swojej patronce, ale coraz częściej trak-
które nie muszą być oparte na faktach, ale zatowali katolicyzm jako wyznacznik tożsamości
pewniają nam poczucie przynależności i celu. narodowej. Był to kluczowy moment w formo-
Choć są ewidentnie subiektywne, to często mawaniu się mitu „Polaka – katolika” – przeświadją
większą siłę sprawczą niż obiektywna prawczenia, że niekatolik z jakiegoś powodu nie zasłuda
– prawda bowiem bywa bolesna.
guje na miano prawdziwego Polaka.(...)
2. Niektóre narody mają większą potrzebę 8. Moc Czarnej Madonny z Częstochowy i jej
mitów. Narody imperialne wymyślają mity po litewskiej odpowiedniczki – Matki Boskiej Ostro-
to, by uzasadnić panowanie nad innymi narobramskiej – jest wysławiana zarówno w liturgii,
dami. Narody podbite wymyślają mity po to, jak i w literaturze. Być może najlepiej znana jest
aby usprawiedliwić swoje klęski i wykrzesać si- Inwokacja do Pana Tadeusza (...)
łę, potrzebną do przetrwania. Polska należała 9. Ja z kolei chciałbym przypomnieć wspa-
zapewne do tej drugiej kategorii, gdyż polityczniałe wersy późniejszego poety i współtwórcy
ne przeciwności, których konsekwencje dot- grupy Skamander Leszka Serafinowicza, który
knęły wiele pokoleń, wytworzyły nader mito- pisał pod pseudonimem Jan Lechoń (1899-1956):
genną atmosferę intelektualną. Polska kultura, Matka Boska Częstochowska, ubrana perłami,
a w szczególności literatura, sztuki piękne i hi- Cała w złocie i brylantach, modli się za nami.
stografia, zawiera mnóstwo przykładów pry- (...)
matu narodowej wyobraźni nad realizmem.(...) O Ty, której obraz widać w każdej polskiej
3. Oczywiście, nie da się przedstawić wszyst- chacie
kich zasobów polskiej mitologii narodowej I w kościele, i w sklepiku, i w pysznej komnacie,
w tak krótkim tekście. Niemniej jednak moż- W ręku tego, co umiera, nad kołyską dzieci,
na je zilustrować przykładami zaczerpnięty- I przed którą dniem i nocą wciąż się światło
mi z różnych okresów historycznych.(...)
świeci.
1620
Która perły masz od królów, złoto od rycerzy,
W którą wierzy nawet taki, który w nic
4. 11 marca 1620 roku polski kanclerz wielki
nie wierzy,
koronny Jerzy Ossoliński złożył wizytę w Lon- Która widzisz z nas każdego cudnymi
dynie i w pałacu Whitehall odczytał przed kró-
oczami,
lem Jakubem I przemówienie po łacinie. Kan- Matko Boska Częstochowska, zmiłuj się
clerz przyniósł wieści o napaści na wschodnie
nad nami!
granice Rzeczypospolitej dokonanej przez osmańskich
Turków i zwrócił się do króla angielskiego
o pomoc w walce z niewiernymi. Albowiem,
jak wyjaśnił, Polska jest wszak „najpewniejszym
przedmurzem chrześcijaństwa”.(...)
5. Mit Polski jako „przedmurza chrześcijaństwa”
(antemurale christianitatis) miał bardzo
długi żywot. Z początku jego źródłem były wojny
przeciwko Turkom i Tatarom; następnie służył
uzasadnieniu działań Polski w obronie katolickiej
Europy przed prawosławnymi Moskalami;
jeszcze później okazał się potrzebny w walce
z komunizmem i faszyzmem. W XX wieku nie
stracił więc wcale na znaczeniu; na przykład był
bardzo żywotny w roku 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej
czy też – w wymiarze bardzo
uniwersalnym – podczas wystąpień „Solidarności”
przeciwko rozkładającemu się reżimowi komunistycznemu
w latach osiemdziesiątych.
6. Mit antemuralne istotnie ucieleśnia wiele
chwalebnych emocji, lecz trudno go traktować
jako fakt – doskonałe odzwierciedlenie rzeczywistości
historycznej. Po pierwsze bowiem,
nie tylko Polacy uważali się za strażników katolickości.
Bardzo podobne poglądy głosili Węgrzy
i Chorwaci, którzy posługiwali się identyczną
frazeologią. Po drugie, uznawać, że strategia
Polski w ciągu ponad połowy tysiąclecia
ograniczała się wyłącznie do działań defensywnych,
to nie grzeszyć realizmem. W wielu przypadkach
Polacy rzeczywiście stawali na murach
obronnych, ale równie często ruszali w pole
i szturmowali fortyfikacje innych narodów.(...)
1
Wernyhora był sławiony przez wielu poetów – od
Goszczyńskiego po Wyspiańskiego. Wrażliwi na
jego urok byli szczególnie romantycy, w tym również
boski Słowacki. (...)
13. W wieku XX ideały podobne do tych, które
głosił Wernyhora, zaczęto kojarzyć z ruchem
niepodległościowym Józefa Piłsudskiego, który
marzył o odrodzeniu w nowej postaci dawnego
wielonarodowego państwa. Idee te były znienawidzone
przez polskich nacjonalistów pokroju
Dmowskiego, którzy chcieli „Polski dla Polaków”;
przez nacjonalistów ukraińskich, którzy
mieli podobną wizję „Ukrainy dla Ukraińców”.
Wiosną 1920 roku, kiedy Piłsudski i jego ukraińscy
sojusznicy odbijali Kijów z rąk bolszewików
w imię niepodległej Ukrainy, mogło się wydawać,
że zostanie ona urzeczywistniona. Ale wtedy
świat wprowadzony w błąd przez bolszewicką
propagandę zawołał niedorzecznie „Ręce
precz od Rosji!” i okazja przepadła
10. Uważam, że najważniejsze słowa tego wiersza
zawiera następujący wers: W którą wierzy
nawet taki, który w nic nie wierzy. Jak mało kto,
Lechoń umiał dostrzec, że najbardziej mistyczny,
katolicki symbol Polski może dawać siłę zarówno
chrześcijanom, jak i niechrześcijanom.
1768
11. Umań albo Humań to niewielkie miasteczko
niedaleko Dniepru leżące w głębi Ukrainy, nieopodal
wschodniej granicy dawnej Rzeczypospolitej.
W 1768 roku było ono areną straszliwej rzezi.
Trwała już przerażająca rebelia – koliszczyzna
– podczas której bandy chłopów pańszczyźnianych
paliły i mordowały. W tym regionie lud był
prawosławny: tysiące katolików i żydów wymordowano
albo zapędzono do kościołów czy synagog
i spalono żywcem. Armia rosyjska przywróciła
porządek przy pomocy metod, które nie odbiegały
wiele od wyczynów rebeliantów.
12. Na ogół w kontekście tego właśnie powstania
chłopskiego pojawia się jedna z najważniejszych
postaci proroczych polskiej (i ukraińskiej)
historii oraz literatury. O kozackim wizjonerze
Mojseju Wernyhorze niewiele wiadomo na pewno.
Nie wiadomo nawet, czy naprawdę istniał (...)
W XIX wieku, kiedy Rzeczpospolita przestała istnieć,
Wernyhora stał się symbolem nadziei i zmartwychwstania.
Opowiadał bowiem o „złotym wieku”
sprzed czasu klęski, kiedy jeszcze wszystkie
ludy dawnego państwa, a zwłaszcza Polacy i Ukraińcy,
żyły w pokoju. Przepowiedział też nadejście
dnia, kiedy powrócą honor, harmonia i szczęście.
2 11
11
. Dzień chwały
dla tej idei może jednak jeszcze nadejść.(...)
11
1892
11 14. (...)Tysiąc lat temu, a nawet jeszcze wcześniej,
naród polski żył jakoby w pokoju i harmonii
na ziemiach przodków pod sprawiedliwymi rządami
pierwszego, legendarnego władcy – chłopskiego
syna o imieniu Piast. Niestety, w ciągu wieków
Polska utraciła jednak jedność, a Polacy prze-
11
11
stali być panami swojej ziemi ojczystej. Cudzoziemcy
i intruzi wszelkiego autoramentu – Niemcy,
Żydzi, Ukraińcy i Rosjanie – nadużywali ich
naturalnej gościnności i przywłaszczyli sobie
znaczną część polskich miast i wsi. Obcy królo-
11
wie zasiadali na polskim tronie, aż sam tron przestał
istnieć. Polska została ograbiona ze swego
dziedzictwa. Przesłanie było jasne. Wszyscy polscy
patrioci mają obowiązek zjednoczyć się i przepędzić
cudzoziemców z ziemi ojczystej: „Polska
dla Polaków”! Koncepcja piastowska stanowiła
oczywiste uzupełnienie idei „Polaka – katolika”.(...)
11 15. Debaty historyków na temat stopnia praw-
11
dziwości koncepcji piastowskiej nie mają wielkiego
znaczenia. Ważne jest to, że wierzyły w nią miliony
Polaków, a wielu wierzy w nią nadal. Co więcej,
można sądzić, że również wielu zagranicznych
mężów stanu i polityków – od Woodrowa Wilsona
po Stalina – uznawało ją za prawdziwą. Choć
nie było zgody co do tego, gdzie znajduje się pol-
11
skie „terytorium etniczne”, i nikt nie potrafił zdefiniować,
kto jest, a kto nie jest Polakiem, to istniało
powszechne przekonanie, że należy jakoś wyznaczyć
etniczny obszar Polski, gdyż „Polacy” pozostaną
ofiarami krzyczącej niesprawiedliwości
11
dopóty, dopóki nie zostanie im on zwrócony. Był
to gotowy przepis na rozlew krwi. Każda próba
zdefiniowania takiego obszaru i dostosowania do
niego granic Polski – od konferencji paryskiej do
poczdamskiej – natychmiast rodziła kłopoty. W do-
11
świadczonym przez historię regionie Europy, który
obfituje w mniejszości etniczne, problem polskich
granic nie mógł być rozwiązany pokojowo
11
za pomocą formuł nacjonalistycznych. W końcu
więc został on rozwiązany za pomocą nagiej przemocy.
W końcowym okresie II wojny światowej
– z poparciem Stalina – polscy komuniści bez skrupułów
przejęli koncepcję piastowską swoich przedwojennych
przeciwników: ludowców i narodowców,
by następnie realizować ją metodami, które
dziś określilibyśmy mianem „czystek etnicznych”.
Jedyne, co pozostawało do zrobienia, to dostosowanie
ludności do granic. Miliony „nie-Polaków”,
głównie Niemców i Ukraińców, którzy mieszkali
11
po złej stronie nowych linii demarkacyjnych, trze-
11
ba było wygnać; z kolei miliony Polaków, których
domy znalazły się teraz na terytorium „odzyskanym”
przez Związek Radziecki, należało wypędzić
do Polski „Ludowej”. (Wszystkich przepędzonych
nazywano chytrze „repatriantami”). Była to
największa wymiana ludności w dziejach Europy.
I naturalna konsekwencja nacjonalistycznych
mitów o „krwi i ziemi”, w które po narodzinach
współczesnej polityki masowej w latach dziewięćdziesiątych
ubiegłego stulecia uwierzyło tak wielu
Europejczyków.(...)
11 16. Wszystkie mity służą jakimś celom. W miarę
jak te cele się zmieniają, zmianie ulegają rów-
OD DZIŚ
DO SOBOTY
Przygotuj się
do matury z „Gazetą”
Jutro – test maturalny
dla poziomu
podstawowego
z geografii
W czwartek – biologia
W piątek – angielski
W sobotę
– matematyka
nież same mity. Podstawową kwestią w dzisiejszej
Polsce jest zatem to, czy któryś z tradycyjnych
mitów może zostać wskrzeszony bądź dostosowany
do warunków życia w Trzeciej – postkomunistycznej
– Rzeczypospolitej (...). Mity „Polaka
– katolika” bądź „Polski piastowskiej” wydają
się pozbawione sensu w państwie jednolitym
etnicznie, którego granice nie są już zagrożone.
Mit „przedmurza” może jednak odrodzić się ponownie,
jeśli Polska stanie się krajem granicznym
NATO albo Rosja znów będzie chciała panować
w Europie Środkowej. Z kolei przepowiednie
Wernyhory są zawsze aktualne. Nawet jeśli na
wschodnich kresach Polski nigdy nie było „złotego
wieku”, to potrzeba utrzymywania bratnich
stosunków ze wschodnimi sąsiadami jest szczególnie
żywotna. Pożyjemy, zobaczymy. Tylko jedno
jest pewne. Jeśli stare mity nie wystarczą, to
w ich miejsce zostaną wymyślone nowe.
1 J. Lechoń,Matka Boska Częstochowska,w: Poezja
polska: Antologia w układzie S.Grochowiaka
i J Maciejewskiego,t. II,Warszawa 1973,s. 188.
2 Zob. N. Davies,Inwazja na Ukrainę,w: Orzeł biały,
czerwona gwiazda.Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920,
Znak,Kraków 1997,s. 104-129
Norman Davies,Smok wawelski nad Tamizą,
Wyd. Znak,Kraków 2004
Zadania do tekstu
1. Na czym zdaniem autora polega siła sprawcza
mitu? Odpowiedz na podstawie akapitu 1.
0-1 pkt
..................................................................................................
..................................................................................................
2. Na podstawie akapitu 2. podaj dwa powody
„wymyślania” mitów narodowych. 0-1 pkt
..................................................................................................
..................................................................................................
3. Akapit 3. w stosunku do ak. 1. i 2. jest:
0-1 pkt
a) tezą
b) podsumowaniem rozważań
c) zapowiedzią treści następnych akapitów
d) przeciwstawieniem się wcześniejszym opiniom
4. Jaką rolę w dziejach naszego narodu odegrał
mit Polski jako „przedmurza chrześcijaństwa”?
Odpowiedz na podstawie akapitu 5.
0-3 pkt
..................................................................................................
..................................................................................................
5. Dlaczego N. Davies w akapicie 6. poddaje
w wątpliwość wartość polskiego mitu antemurale?
0-2 pkt
..................................................................................................
..................................................................................................
6. Z akapitu 7. wypisz po jednym przykładzie
poniższych środków stylistycznych. 0-2 pkt
personifikacja — .......................................................
peryfraza — .............................................................
7. Co według autora stanowi istotę mitu Polaka
– katolika? Zacytuj zdanie z akapitu 7.
0-1 pkt
..................................................................................................
..................................................................................................
8. W akapicie 9. i 10. Davies odwołuje się do
wiersza J. Lechonia. Czemu służy ten zabieg?
0-1 pkt
a) określa stosunek twórcy do poezji romantycznej
b) stanowi polemikę z mitem Polaka – katolika
c) wskazuje na kryzys idei romantycznej
d) wyraża uznanie dla poezji J. Lechonia
9. Wyjaśnij pojęcia, które występują w akapitach
11. i 12. 0-2 pkt
wizjoner — ..............................................................
rebeliant —..............................................................
1

1
10. Co łączy Piłsudskiego i Wernyhorę? Odpowiedz
na podstawie akapitu 11. i 12. 0-1 pkt
..................................................................................................
..................................................................................................
11. W czym przejawia się nacjonalizm Polaka
– Piasta? (akapit 14.) 0-1 pkt
..................................................................................................
.........................................................................................
12. Wyjaśnij, dlaczego w akapicie 15., mówiąc
o terytorium „odzyskanym” i „repatriantach”,
autor używa cudzysłowów. 0 lub 2 pkt
..................................................................................................
..................................................................................................
13. Jak w kontekście całego tekstu należy rozumieć
stwierdzenie autora „Pożyjemy, zobaczymy”?
0-1 pkt
..................................................................................................
..................................................................................................
..................................................................................................
14. Jakie funkcje języka występują w wykładzie
Davisa. Wymień 2 funkcje. 0-1 pkt
..................................................................................................
..................................................................................................
..................................................................................................
Część II
Pisanie własnego tekstu
Wybierz jeden temat i napisz wypracowanie
(minimum 250 słów).
Temat 1.
Na podstawie podanych fragmentów „Świętoszka”
Moliera przedstaw rolę Doryny w zdemaskowaniu
Tartuffa. Interpretując temat, wykorzystaj
znajomość całego utworu.
Akt I sc. 1
DORYNA
A jeśli wierzyć w te jego maksymy,
Zbrodnią jest wszystko, cokolwiek robimy,
Bo wszystko gani, mentor opętany.
PANI PERNELLE
Kogo on zgani, ten wart jest nagany.
On was prowadzi na drogę do Niebios.
Syn winien żądać miłości dla niego.
DORYNA
To rzeczywiście rzecz oburzająca,
Żeby się obcy do wszystkiego wtrącał,
Ażeby słuchać jakiegoś żebraka,
Który się zjawił tutaj na bosaka,
A dziś zapomniał, że przyszedł w łachmanach,
Wszystkiego broni i udaje pana.
PANI PERNELLE
Litości! Lepiej wszystko by od razu
Szło według jego nabożnych nakazów.
DORYNA
Pani się zdaję, że on świątobliwy,
A tak naprawdę jest z gruntu fałszywy.
PANI PERNELLE
To język!
DORYNA
Jemu, razem z tym Laurentym,
Wolę nie ufać, choćby mi kto ręczył.
PANI PERNELLE
Nie znam zbyt dobrze jego służącego.
Pan jest uczciwy, ja ręczę za niego.
Źle mu życzycie, nikt z was go nie lubi,
Bo on każdemu prawdę o nim mówi.
Przeciw grzechowi unosi się gniewem
I szuka tylko zasługi przed Niebem.
DORYNA
Tak, to dlaczego tak bardzo go złości,
Ostatnio zwłaszcza, przyjmowanie gości?
Co Niebu szkodzi, że ktoś u nas bywa,
Żeby tak wrzeszczeć, aż głowę urywa?
Mam między nami powiedzieć, co czuję?
Zazdrość o panią tym wszystkim kieruje.
(...)
Akt I sc. 2
KLEANT
Jak na nas wsiadła i to całkiem za nic!
I jak ją musiał ten Tartuffe omamić!
DORYNA
(...)
A teraz, zgłupiał, to nie ten sam człowiek
Odkąd Tartuffe’em nabił sobie głowę.
Ma go za brata, kocha bardziej jego
Niż matkę, żonę, córkę, syna swego,
W nim jedynego znalazł powiernika,
Zanim co zrobi, o radę go pyta;
Pieści go, ściska, trudno większą chyba
I ukochanej czułość okazywać;
Na pierwszym miejscu przy stole go sadza,
Patrzy z zachwytem, jak za sześciu zjada,
Co najsmaczniejsze, dla niego wybiera,
Gdy beknie mówi: „Niech cię Pan Bóg
wspiera!”
Szaleje za nim, na nim się wzoruje,
Jego podziwia, jego wciąż cytuje,
Za cud uważa, cokolwiek on zrobi,
A każde słowo wyrocznię stanowi.
A ten to widzi i wykorzystuje,
Przybiera pozy, zręcznie oszukuje
I dzięki temu pieniądze wyciąga,
I jeszcze wszystkim nam tutaj urąga.(...)
Róż nam wyrzuca, wściekle patrzy na nas,
Zabiera wstążki, prawi nam kazania.
Raz nam koronki łobuz porwał w strzępy,
Co prasowały się w Żywotach Świętych,
Mówiąc, że zbrodnia to jest niesłychana,
Pomieszać świętość z ozdobą szatana.(...)
Akt II sc. 2
ORGON
Zaraz,
Za dużo sobie w tym domu pozwalasz;
Nie lubię tego, mówię ci kochana.
DORYNA
Mówmy bez gniewu, dobrze, błagam pana.
Knując te spiski, żarty pan z nas robi?
Bo na co córka pańska bigotowi?
Ku innym rzeczom on ma myśli zwracać.
I jak się panu ten związek opłaca?
Z pańskim majątkiem, po co pan wybiera
Zięcia nędzarza...?
ORGON
Milcz. Jeżeli teraz
Nic nie ma, wiedz, że szanować to trzeba,
Bo jego bieda to zaszczytna bieda
I najwyższego godna wyniesienia,
Skoro sam wyzuć pozwolił się z mienia,
Bo o doczesne sprawy mało dbały
Wiecznym się sprawom oddał sobą całym,
Ja mu pomogę, bo mam możliwości,
Wyjść z tarapatów i odzyskać włości,
Dobra na całą znane okolicę.
A po nim widać to, że jest szlachcicem.
DORYNA
Tak, on tak mówi i tę jego próżność
Pogodzić jakoś z nabożnością trudno.
Komu prostota, święte życie bliskie,
Ten nie powinien pysznić się nazwiskiem.
Skromną postawę pobożność przyjmuje,
Ta żądza chwały do niej nie pasuje.
Ta pycha... kłopot, widzę, panu sprawiam.
Weźmy osobę, szlachectwo zostawiam,
Wyda pan, i to bez bólu żadnego,
Taką dziewczynę za kogoś takiego? (...)
ORGON
No, popatrz, od niej, jak mam żyć, się dowiem.
DORYNA
Dobrze pan zrobi słuchając nauki.(...)
DORYNA
Dla pana dobra wtrącam tu trzy grosze.
ORGON
To zbytek łaski, zamilcz, bardzo proszę.
DORYNA
Kochamy pana...
ORGON
Nie chcę być kochany.
DORYNA
A ja chcę kochać nawet i wbrew panu.
ORGON
Ach!
DORYNA
I nie ścierpię, by dom swój, nazwisko,
Drogie mi, wydał pan na pośmiewisko.
Akt IV sc. 4
DORYNA
(...) Myślmy, z tym durnym małżeństwem co
zrobić.
MARIANNA
Mów, jakie widzisz możliwe sposoby.
Kujon Polski 17
www.gazeta.pl 1 Gazeta Wyborcza 1 Wtorek 26 września 2006
DORYNA
Wszelakie środki trzeba zastosować
Ojciec kpi sobie, to są tylko słowa,
Lecz lepiej będzie, choć ojciec przesadza,
Gdy pani uda, że grzecznie się zgadza,
Bo w razie czego to pani pozwoli
Termin małżeństwa odsuwać do woli.
Znajdzie lekarstwo, kto zyska na czasie;
A to choroba jakaś nagła wda się
I przygotowań zakłóci porządek,
A to wymówi się pani przesądem,
Zobaczy pani pogrzeb nagle, z bliska,
Rozbije lustro, przyśni trzęsawiska,
A najważniejsze to, że nie ma jak
Związać cię z innym, gdy nie powiesz „tak”.
Ale na razie lepiej będzie chyba,
Jeśli was razem nie będą widywać.
(do Walerego)
Pan przez przyjaciół niech się upomina,
By panu słowa danego dotrzymać.
My jego szwagra do działania pchniemy,
Także macochę w tę sprawę wciągniemy.
Żegnam.
MOLIER, „TARTUFFE ALBO SZALBIERZ”
W PRZEKŁADZIE J. RADZIWIŁOWICZA, TEATR NARODOWY 2006
Temat 2.
W poszukiwaniu idealnego domu.
Czym jest dom dla bohaterów „Ludzi bezdomnych”
S. Żeromskiego? Zanalizuj podane
fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy
o przywołanych w nich postaciach. Wykorzystaj
znajomość całej powieści.
Fragment 1
(...) Szybko wygasa domowe ognisko i rozwiewa
się w ostrym wietrze wonny dym rodzinnego
namiotu. Gniazdo człowiecze trwa tak samo długo
jak gniazdo pająka. Przebieram w myśli osoby
tutejsze, które pewno siedzą jeszcze między Karczówką
a Pocieszką, ale nie znajduję nikogo, kto
by zajrzał mi w oczy z braterskim zrozumieniem,
gdybym powiedziała dzieje mego żalu, dzieje grobowego
smutku, który był jak cień śmierci. (...)
Tegoż dnia, w Mękarzycach. Już jestem tutaj,
u wujostwa. Bardzo późno... Jaka błogosławiona
cisza. Nocuję sama, na „drugiej stronie”, w tej starej
„salce”. Jestem szczęśliwa, ach, jakże jestem
szczęśliwa! (...) Powała z dwiema belkami, cokolwieczek
skrzywiona; ściany wybielone wapnem,
które tu i ówdzie odpada, ukazując suche i twarde
drewna modrzewiowe. Okno zasłonięte kępami
georginij, malw i bzów. Z ram jego deszcz spłukał
pokost. Zasuwki, stare zasuwki dziwnej formy,
ozdobnie wykute przez jakiegoś ucznia Tubalkainowego,
powleka rdza warstwą tak grubą, że uczyniła
z tych żelazek rzeczy doprawdy piękne. (...)
Wszystko to: przepalone szyby, drzwi, ściany, sprzęty
i stare litografie noszą na sobie jakąś cechę wzruszającą.
Istnieją bez żadnej zmiany w ciągu kilkudziesięciu
lat, na tych samych swoich miejscach,
wytrzymują działania pór roku i stają się jakby niezbędnymi
cząstkami tutejszej przyrody. Każdy
ztych przedmiotów ma swoją historię i wprost należy
do familii. Stary dwór schyla się, paczy i garbi,
ale trwa w gruncie rzeczy taki sam jak przed laty.
Ciąg dalszy – s. 18 uuu
R E K L A M A
22560805
22442576
22538729
22527973

18 Kujon Polski
Wtorek 26 września 2006 1 Gazeta Wyborcza 1 www.gazeta.pl
Dokończenie ze s. 17 uuu
Jest to dom rodzinny zrośnięty z polem; z sadem,
zdrzewami i kwiatami. Kiedyś może się w próchno
rozsypie i zginie z powierzchni, tak samo jak
umiera człowiek... (...)
Fragment 2
– A właśnie, że tak. Ułożyłam już wszystko,
od a do z, jak to będzie w naszym domu. (...)
– Ani się obejrzysz, kiedy nasze mieszkanie
pełne będzie sprzętów prostych jak u najuboższych
ludzi, ale za to pięknych jak u nikogo. My
tu stworzymy źródło poczucia piękna, nowego
piękna, sztuki jeszcze nieznanej, która obok
nas śpi jak zaczarowana królewna. Będą to stołki
sosnowe, ławy, stoły. Będą je okrywały proste
kilimy...
– Tak, tak...
–Chodnik do sieni, utkany w chłopskim warsztacie
ze skrawków niepotrzebnej materii, jest tak
samo miły jak perski dywan. Ściany wyłożone
drzewem świerkowym są cudnie piękne...
– Masz rację!... – rzekł Judym patrząc w jej
twarz pełną szczęścia szeroko rozwartymi oczyma
– to jest tak, niewątpliwie. Tak i ja myślałem.
Człowiek tak samo przywiązuje się, musi się przywiązać
do prostego kilimka jak do gobelinu, do
zydla jak do otomany, do światłodruku wystrzyżonego
z czasopisma jak do cennego obrazu.
– Wszystko to pokochamy, bo będzie nasze
w krwawym trudzie zdobyte, bez krzywdy ni-
Model odpowiedzi i schemat punktowania
do arkusza I
czyjej. Gdzież tam! Za każdą rzeczą będą szły przyjazne
spojrzenia tych, co z miłością dla ciebie będą
próg nasz opuszczali. Wszystkich ludzi, których
ty uzdrowisz, dobry lekarzu... Dobry lekarzu...
Boski szept uwielbienia płynął z jej ust.
– Istotnie, jak ty wiesz wszystko, jak ty wszystko
widzisz dokładnie! Wszystko to pokocham,
bo będzie pochodziło od ciebie, z rąk twoich
czystych te przedmioty staną się częścią mojej
osoby, tak jak ręka, noga, może jak sama głowa,
jak samo serce. I gdyby przyszło to wszystko
porzucić, odtrącić jednym zamachem...
– Gdy przyjdzie gość albo pacjent, sam się
zadziwi, że ludzie żyją szczęśliwie, a tak inaczej.
Proste, czyste sprzęty, polne kwiaty w glinianym
wazonie... Po cóż nam zimny blask wyrobów fabrycznych?
(...) Ach, ja już tak dawno straciłam
gniazdo rodzinne! Prawie nigdy go nie miałam.
W piątej klasie byłam zaledwie, gdy mię ojciec
odumarł! Mamy prawie nie pamiętam... Każda
istota ma swe ognisko, swój dach. Mały skowronek
– i ten... Gdy pomyślę, że teraz moje życie tułacze
ma się już skończyć...
Stanęła na drodze i ze zdumieniem czekała. (...)
– (...) Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani
żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do
serca z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną
te podłe zmory. Muszę wyrzec się szczęścia.
Muszę być sam jeden. (...)
– Ty mię nie wstrzymasz, ale ja sam nie będę
mógł odejść. Zakiełkuje we mnie przyschłe nasienie
dorobkiewicza. Ja siebie znam.
Nr zadania Odpowiedzi Punkty Punktacja
cząstkowe pełna
1. Kształtują świadomość i tożsamość; dają poczucie więzi 1
z narodem; podtrzymują pamięć o początkach i tradycji
narodów.
2. Wytłumaczenie dominacji nad innymi narodami; 1
usprawiedliwienie własnej słabości i niepowodzeń;
wyzwolenie siły potrzebnej do przetrwania niewoli.
3. C 1
4. - był orężem w walce z poganami 1, 2 3 (za
- bronił katolicyzmu przed prawosławiem 4 przykł.)
- był pomocny w zwalczaniu komunizmu i faszyzmu
- wspierał działania „Solidarności”
5. - ponieważ nie tylko Polacy byli strażnikami wiary 1 2
katolickiej
- Polacy brali udział w wyprawach przeciwko innym
narodom (byli agresorami)
6. personifikacja – np. klasztor wyszedł zwycięsko 1 2
peryfraza – np. Czarna Madonna
7. „Od tego czasu Polscy katolicy...” 1
8. B 1
9. wizjoner – człowiek przewidujący wydarzenia; 1 2
prorok, wieszcz
rebeliant - buntownik, uczestnik powstania zbrojnego
10. Idea państwa wielonarodowego; myśl o Ukrainie 1
jako sojuszniku Polski.
11. Hasło „Polska dla Polaków”; nazywanie cudzoziemców 1
intruzami „wszelkiego autoramentu”; niechęć do innych
nacji zamieszkujących Polskę.
12. Wyraża swój ironiczny stosunek do niektórych faktów 2
historycznych; ujawnia zakłamywanie historii;
broni polskich racji.
13. Wyraża przekonanie o powtarzalności historii. 1
14. Funkcja informatywna, ekspresywna, poetycka. 1
Odpowiedzi ucznia mogą mieć inną formę językową, ale sens musi być synonimiczny wobec modelu.
Za pełną odpowiedź przyznaje się maks. liczbę punktów, za niepełną – wg rubryki punkty cząstkowe.
Nie przyznaje się połówek punktów.
Temat 1.
I. ROZWINIĘCIE TEMATU
(maksymalnie 25 pkt)
1. Prezentacja Doryny (0-1)
np.
- służąca Orgona; postać drugoplanowa;
dziewczyna z ludu; oddana
rodzinie Orgona;
- energiczna, rezolutna, uczciwa,
szczera, elokwentna
2. Prezentacja Tartuffe’a (0-1)
np.
– człowiek znikąd; żebrak spotkany
przez Orgona w kościele;
- gość Orgona, ujmuje swoją pobożnością
i skromnością
- jego zachowanie budzi spory
wśród domowników
3. Przedstawienie sytuacji
(0-2)
np.
- pozyskanie przez Tartuffe’a
względów Orgona
- decyzja Orgona o wydaniu córki
za mąż za Świętoszka
- oburzenie Doryny i jej rozmowy
z domownikami
4. Rozmowa Doryny z panią
Pernelle i Damisem (0-3)
np.
- próbuje pokazać prawdziwe oblicze
Tartuffa
- dostrzega jego fałsz i obłudę
- zarzuca apodyktyczność i wtrącanie
się w życie rodziny
- zwraca uwagę na jego podejrzane
pochodzenie
- obnaża jego świętoszkowatość
- dopatruje się zainteresowania żoną
Orgona – Elmirą
5. Rozmowa z Kleantem (0-3)
np.
- przerażona bezkrytycznym stosunkiem
Orgona do Świętoszka
- uświadamia niebezpieczeństwo
wynikające z zachowania pana domu
- zauważa, że Orgon ceni Tartuffe’a
bardziej niż żonę i dzieci, a wszystkie
jego wady podnosi do rangi cnoty
- prezentuje Świętoszka jako człowieka
groźnego, porywczego, zachłannego,
podstępnego
6. Rozmowa Doryny z Orgonem
(0-3)
np.
- próbuje wpłynąć na zmianę decyzji
Orgona (małżeństwo Marianny
ze Świętoszkiem)
- zarzuca swemu panu brak miłości
do córki
- zwraca uwagę na niskie pochodzenie
przyszłego zięcia
- uświadamia podejrzane intencje,
którymi kieruje się gość
- broni honoru Orgona i jego rodziny
- ukazuje przywiązanie do swoich
państwa
7. Rozmowa z Marianną (0-3)
np.
- nakłania ją do pozornej uległości
wobec ojca
- podtrzymuje na duchu
- sugeruje grę na zwłokę
- obmyśla intrygę mającą na celu
ostateczne zdemaskowanie Tartuffe’a
- dostrzega sprzymierzeńców
w Kleancie i Elmirze
8. Całość utworu (0-4)
np.
- wspólnie z Elmirą obmyśla intrygę
- podejmuje grę ze Świętoszkiem,
aby go sprowokować do działania
- wyzwala w Elmirze odwagę i determinację
w działaniu
- w dyskretny sposób kontroluje
przebieg zainspirowanej przez siebie
intrygi
- chce pozbyć się intruza, który zagraża
szczęściu rodziny Orgona
- w zakończeniu utworu puentuje
wydarzenia, mając świadomość dobrze
spełnionego obowiązku
- opiekun rodziny
9. Język bohaterki (0-1)
np.
- posługuje się językiem pełnym
ekspresji, dosadnym, obrazowym; żartem,
ironią, kpiną
- jej język kontrastuje z językiem
salonu
10. Pełny wniosek (0-4)
np.
Doryna, mimo że jest postacią drugoplanową,
tworzy dramaturgię utworu.
Dzięki swoim cechom i pochodzeniu
bez trudu rozpoznaje prawdę
i fałsz, odróżnia pobożność od świętoszkowatości.
Jako jedyna nie daje
sobą manipulować i ma odwagę wystąpić
przeciw obłudzie w obronie
prawdy i szczęścia rodziny Orgona.
Najpierw w rozmowach z domownikami
uświadamia zagrożenie ze strony
Świętoszka i ukazuje jego prawdziwe
oblicze. Ostatecznie inspiruje intrygę
demaskującą cynizm, chciwość,
hipokryzję i spryt Tartuffe’a – ratuje
rodzinę Orgona przed kompromitacją
i upadkiem.
Częściowy wniosek – 2 pkt
Próba podsumowania – 1 pkt
Temat 2.
ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie
25 pkt)
Fragment 3
(...) Wprowadzeni przez lokaja do mieszkania,
znaleźli się w salonie, którego okna wychodziły
na miasto. Miękki, puszysty dywan tłumił
echo ich kroków. Rolki krzeseł wyściełanych
atłasem ginęły w nim zupełnie i toczyły się bez
szelestu. Na ścianach wisiały obrazy i sztychy
w ramach niesłychanie szerokich i „bajecznie”
ozdobnych. (...)
(...) Wszyscy trzej weszli do sąsiedniego gabinetu
urządzonego z przepychem. Zaściełał
go dywan i wypełniało mnóstwo sprzętów, nad
którymi królowało niejako wspaniałe biuro.
Kandelabry, figurynki, fotografie w ramach
stojących, przyciski i mnóstwo książek – piętrzyło
się na nim. Ściany zawieszone były malowidłami
i rysunkami, a biblioteka, rzeźbiona
misternie, połyskiwała od złoconych tytułów.(...)
Korzecki nachylił się do Judyma i szepnął
mu do ucha w taki sposób, że gospodarz
słyszał wyrazy:
– Prawda, z jakim smakiem urządzone mieszkanie?
Dyrektor uśmiechnął się pod wąsem i mówił:
– Ech, ze smakiem... Pochlebstwa... Jakkolwiek,
aby, aby... Trudnoż mieszkać po naszemu,
po sarmacku.
Fragment 4
(...) Obok drogi stały domy, przeważnie piętrowe,
w małych ogródkach z żelaznymi sztachetami.
Każde okno było zasłonięte zieloną żaluzją.
fragment I
1. Przedstawienie postaci Joanny
Podborskiej (0-1)
np.
- zdeklasowana szlachcianka
- guwernantka, dama do towarzystwa
- wrażliwa marzycielka
- zakochana w Judymie
2. Wspomnienia Joasi o rodzinnym
domu (0-2)
np.
- dom jako ostoja tradycji, bezpieczeństwa,
miłości
- życzliwe i nostalgiczne wspomnienie
o mieszkańcach dworku
- przywiązanie do sprzętów
- zrośnięcie się obrazu domu z otoczeniem,
przyrodą
- niezmienny mimo upływającego
czasu
fragment II
3. Wymarzony dom Joasi (0-4)
np.
- obraz domu ukształtowany przez
przeszłość
- jego istotą są miłość, szacunek,
wzajemna życzliwość, zrozumienie,
troska, a nie bogactwo, przepych
- dom wznoszony dzięki własnej
pracy, bez wyzysku innych ludzi
- piękno będzie wynikało z prostoty
wystroju (,,bez zimnego blasku wyrobów
fabrycznych”)
- połączenie domu wiejskiego ze
szlacheckim
- dom jako kres tułaczki i niepewności
(,,każda istota ma swe ognisko”)
4. Przedstawienie postaci Tomasza
Judyma (0-1)
np.
- lekarz, altruista, społecznik, wywodzący
się z nizin społecznych
- ma poczucie obowiązku wobec
biedoty
5. Poglądy Judyma dotyczące przyszłości
(0—3)
np.
- dom i rodzina przeszkodą
przy realizacji szczytnych idei społecznika
- sprzeczność między szczęściem
osobistym a obowiązkiem wobec najuboższych
- lęka się, że zostanie zwykłym dorobkiewiczem
- miłość i dom będą przeszkodą
w działaniu
6. Sposób wypowiadania się Joasi
i Judyma (0-2)
np.
- Joasia – sugestywność i plastyczność
obrazu, wyrażająca emocje
bohaterki, jej rozmarzenie
i tęsknotę; obecność epitetów, powtórzeń,
wyliczeń, porównań, personifikacji
- Judym – ekspresywność wypowiedzi
(zdania urwane, nagromadze-
Te mieszkanka, jak wszystko dokoła, zdawały się
kwitnąć i posiadać w sobie zieleń roślinną. (...) Na
drugim piętrze Wiktor otworzył drzwi i wpuścił
swoją rodzinę do mieszkania. Było istotnie ciasne
i niskie tak dalece, że się głową dotykało powały,
ale miłe. Obadwa pokoiki były wyłożone drzewem
i malowane olejno na kolor błękitny. Aż na
środek pierwszej izby lazł ogromny piec z brunatnych
kafli. Całą ścianę zewnętrzną zajmowały
okna, których w dwu stancyjkach było cztery. Judymowa
z uśmiechem patrzyła na ten lokal (...).
Ale oto w drugiej izdebce dostrzegła łóżko, łóżko
pod sam sufit zasłane betami. Zaczęła się co tchu
rozbierać. (...)Tonąc w puchu, Judymowa wodziła
oczami po czystych ścianach, po prostych sprzętach,
które nie miały na sobie ani jednej plamki,
i usiłowała zatrzymać je w miejscu.
(...) słuchając chóralnego gwarzenia, które
nie było jeszcze śpiewem, ale już było rytmem
podniecającym do wykonania bez przykrości
pracy, doznała dziwnego uczucia. Przytulona do
ściany, z oczyma utkwionymi w ten obraz, który
miała przed sobą, myślała co jej nigdy przenigdy
nie przychodziło do głowy. I wnet, ledwie
pojęła tę rzecz głęboką i mądrą, uczuła w sobie
żal śmiertelny. W głowie jej sunęły się wciąż mury,
okna, żaluzje, a z oczu leciały łzy rzęsiste.
Wzdychała nad sobą i nie tylko nad sobą... Trzymała
w sercu bezsilną mękę patrzenia na dzieci
swoje rosnące ponad rynsztokiem. (...)
STEFAN ŻEROMSKI, „LUDZIE BEZDOMNI”, KRAKÓW 2003
nie zaimków, powtórzenia); kolokwializmy,
wulgaryzmy charakterystyczne
dla języka potocznego
fragment III
7. Dyrektor Kalinowicz i jego dom
(0-3)
np.
- reprezentant burżuazji, dyrektor
kopalni Sykstus w Zagłębiu
Dąbrowskim, przywiązany do
zbytku
- pozbawiony wrażliwości na niedolę
górników
- skąpi pieniędzy na przychodnię
- chełpi się bogatym urządzeniem
domu
- otacza się pięknymi przedmiotami
ze snobizmu, a nie poczucia estetyki
- dom (pałac) pełen stłoczonych
ozdobnych sprzętów
- urządzony z przesadnym przepychem
gabinet
fragment IV
8. Przedstawienie Tosi i Wiktora
Judymów (0-2)
np.
- brat Tomasza, prosty robotnik,
pracownik stalowni, działacz ruchu
robotniczego
- świadomy krzywd społecznych
- Tosia – posłuszna mężowi, robotnica
w fabryce cygar
- mieszkańcy dzielnicy nędzy Za
Żelazną Bramą
- decydują się na emigrację za chlebem
(Szwajcaria, Ameryka)
9. Dom w Szwajcarii jako namiastka
wymarzonego domu Judymowej
(0—3)
np.
- estetyka miasteczka świadectwem
zamożności, ładu i równości społecznej
- skromne mieszkanie źródłem radości
Judymowej
- zapowiedź lepszego życia
- poczucie bezpieczeństwa zrodzone
ze zmiany statusu życiowego emigrantów
- nadzieja na lepszy byt i przyszłość
dzieci
10. Pełny wniosek (0-4)
np.
Różne rozumienie domu wynika
zdoświadczeń życiowych i statusu społecznego
oraz majątkowego bohaterów.
Joasia i Judymowie wychodzą poza dosłowne
znaczenie domu, traktując go
jako ognisko domowe dające, poczucie
bezpieczeństwa, oparcie dla uczuć, azyl.
Dr Judym boi się stabilizacji i zakorzenienia
w obawie przed drobnomieszczańskim
schematem, którego
przykładem jest dom Kalinowicza.
Częściowy wniosek – 2 pkt
Próba podsumowania – 1 pkt
MIROSŁAWA SZUMSKA
JOLANTA WAKULIŃSKA
URSZULA ZMORKA
1