Akademicki Kodeks Honorowy

Akademicki Kodeks Honorowy 

ROZDZIAŁ I 

Postanowienia ogólne. 

Art. l.§ 1. Cześć każdej osoby, jak również cześć każdego zrzeszenia jest wyrazem jej wartości 

duchowej a tym samem wyrazem pełni indywidualnych obowiązków i praw honorowych 

danej osoby względnie zrzeszenia, a zarazem stanowi cząstkę wartości duchowej 

społeczeństwa, w skład którego dana osoba lub zrzeszenie wchodzi. 

§ 2. Cześć tak pojęta znajduje się pod szczególną opieką społeczeństwa oraz pod 

gwarancją przepisów niniejszego kodeksu. 

Uwaga 1. Sformułowanie powyższe wzoruje się na uchwale IX Zjazdu Polskich Korporacyj Akademickich 

powziętej w listopadzie 1931 r. w Krakowie, na wniosek Korporacji PALESTRA. Sformułowanie to uwzględnia 

zarówno pierwiastek indywidualny jak i pierwiastek społeczny pojęcia czci i uzasadnia udział społeczeństwa w 

obronie czci jednostki. Udział ten wyraża się w roli osób trzecich (zastępców, arbitrów) w postępowaniu 

honorowem oraz w uznawaniu przez opinię publiczną orzeczeń Sądów Honorowych, a nawet tzw. protokołów 

jednostronnych. 

Art. 2. Kodeks niniejszy jest zbiorem zasad dotyczących zdolności honorowej i zdolności do 

działań honorowych, obrazy czci, postępowania honorowego oraz zadośćuczynienia 

honorowego uznawanych: 

a) przez polską młodzież akademicką, 

b) przez osoby z akademickiem wykształceniem, oraz 

c) przez wszystkie inne osoby, które powyższe zasady za wiążące i słuszne uznają, 

Uwaga 2. Ze sformułowania powyższego wynika, że kodeks niniejszy zawiera przepisy dwojakiego rodzaju: 

materialne i formalne. Przepisy te nie zostały wyodrębnione w dwie odrębne części, jak nakazywałaby teoria 

kodyfikacyjna, lecz zostały one wspólnie porozmieszczane w poszczególnych rozdziałach kodeksu. 

Podobnie czynią wszystkie inne kodeksy honorowe. Wymagały tego zresztą względy natury praktycznej. W 

rezultacie przepisy materialne znajdują się przede wszystkim w trzech pierwszych rozdziałach: o czci, o 

osobach honorowych i o obrazie czci, oraz w rozdziale ostatnim, podczas gdy przepisy formalne znajdują 

się głównie w rozdziałach IV. i V. o postępowaniu honorowem: polubownem i rozjemczem. Rozdziały VI. A. i 

VI. B. posiadają charakter mieszany bez przewagi którychkolwiek przepisów. 

Uwaga 3. Sformułowanie art.2-go ustala również zakres podmiotowej właściwości kodeksu. Właściwość ta została 

pojęta bardzo szeroko, zgodnie z charakterem kodeksu jako wyrazu światopoglądu nacjonalistycznego, nie 

uznającego tych różnych tzw. cenzusów, którym hołdowały niektóre dawniejsze kodeksy honorowe. 

ROZDZIAŁ II. 

Osoby honorowe 

Ustęp 1. Zdolność honorowa. 

Art. 3. Wszystkie osoby i zrzeszenia dzielą się w rozumieniu niniejszego kodeksu na: 

a) osoby honorowe, czyli posiadające zdolność honorową i 

b) osoby niehonorowe, czyli nie posiadające zdolności honorowej. 

Art. 4. Zdolność honorowa jest to zdolność wyrządzenia i doznania obrazy. 

Uwaga 4. W toku prac przygotowawczych nad niniejszym kodeksem spotkaliśmy się ze zdaniem, że zdolność 

honorową należy pojmować jedynie jako zdolność doznania obrazy, że natomiast osoba honorowa z reguły 

nie zachowuje się wobec drugich osób obraźliwie Pojmujemy jednak zdolność honorową również jako 

zdolność wyrządzenia obrazy. Osoba honorowa nie poczuje się bowiem obrażona usłyszawszy godzące w jej 

miłość własną słowa ze strony drugiej osoby, której nie uważa za honorową i co do której jest oczywistem, że 

nie uznaje ona sposobu załatwiania zatargów o obrazę czci w drodze postępowania honorowego: np. pijany 

robotnik portowy. A zatem wyrządzić obrazę nadającą się do wdrożenia z jej powodu postępowania 

honorowego, może tylko osoba honorowa. 

Uwaga 5. Proponowano, ażeby wyrażenie „wyrządzić obrazę" zastąpić innym np. „popełnić obrazę". Wyrządza się 

krzywdę, popełnia zaś przestępstwo. Obraza jest raczej krzywdą moralną niż przestępstwem, a zatem 

poprawniejszym jest naszem zdaniem wyrażenie: wyrządzić obrazę.

Art. 5. Osobą honorową w rozumieniu niniejszego kodeksu jest każda osoba fizyczna, bez 

różnicy płci, wieku, narodowości, wyznania, przynależności klasowej, wykształcenia i 

zawodu, która: 

a) uznaje sposób załatwiania zatargów o obrazę czci w drodze postępowania 

honorowego, i 

b) nie została wyraźnie pozbawiona zdolności honorowej na podstawie przepisów 

niniejszego kodeksu. 

Art. 6. Nie posiadają zdolności honorowej w rozumieniu niniejszego kodeksu: 

a) osoby karane przez sądy państwowe lub napiętnowane przez opinię publiczną, 

za zdradę Narodu Polskiego, 

za dezercję z armii polskiej, 

za przestępstwa popełnione z chęci zysku, 

za uprawianie nierządu, 

za skrytobójstwo, 

za krzywoprzysięstwo lub fałszywe zeznania, 

za złamanie słowa honoru, 

za oszczerstwo, 

za popełnienie lub usiłowanie popełnienia szantażu, 

za fałszywą grę, 

za denuncjowanie, 

za notorycznie niemoralne prowadzenie się i 

za obcowanie z osobami niehonorowymi, nieuzasadnione koniecznością lub 

obowiązkiem, wynikającym z pracy zawodowej lub zarobkowej. 

b) osoby wykluczone z jakiegokolwiek stowarzyszenia cum infamia, 

c) osoby pozbawione czci przez Sąd Honorowy. 

Uwaga 9. Zamiast dotychczasowego nie polskiego określenia: „dyskwalifikacja honorowa", używamy 

omówienia: „pozbawienie czci", gdyż nie znajdujemy żadnego lepszego czasownika na określenie tego 

rodzaju czynności. 

Art. 7. Przedawnienie ścigania, wyrokowania lub ukarania danej osoby przez sądy państwowe 

za przestępstwo hańbiące nie pociąga za sobą przedawnienia zarzutu niesławy w 

postępowaniu honorowem. 

Art. 8. Zatarcie skazania przez sąd państwowy zamyka drogę dla zarzutu niesławy w 

postępowaniu honorowem. 

Art. 9. § l. Osobą honorową w rozumieniu niniejszego kodeksu jest również każde zrzeszenie 

skupiające osoby honorowe w rozumieniu art. 5 niniejszego kodeksu. 

§ 2. Przez zrzeszenie należy rozumieć nie tylko osoby prawne prawa publicznego i 

prywatnego, lecz również wszelkie stowarzyszenia i związki stowarzyszeń, choćby nie 

posiadające statutów zalegalizowanych przez władze akademickie lub administracyjne, 

wzgl. sądowe oraz wszelkie inne zbiorowości osób określane wspólnym mianem ze 

względu na wspólność: 

a) narodowości lub języka (zbiorowości narodowe wzgl. etniczne), 

b) pochodzenia (zbiorowości regionalne), 

c) przynależności stanowej wzgl. klasowej lub zawodowej, 

d) interesów (spółki cywilne i handlowe oraz spółdzielnie), 

e) przekonań (ugrupowania polityczne), 

f) wyznania wzgl. obrządku, 

g) pokrewieństwa, powinowactwa, nazwiska lub herbu, 

h) wykształcenia lub studiów. 

Uwaga 13. A zatem korporacja lub konfederacja akademicka nie zalegalizowana przy żadnej wyższej uczelni posiada 

zdolność honorową w rozumieniu niniejszego kodeksu.

Ustęp 2. Zdolność do działań honorowych. 

Art. 10. Zdolność do działań honorowych jest to zdolność żądania i udzielania zadośćuczynienia 

honorowego we własnem lub cudzem imieniu. 

Uwaga 15. Wzorując się na cywilistycznem rozróżnieniu zdolności prawnej i zdolności do działań prawnych, 

wprowadziliśmy rozróżnienie zdolności honorowej i zdolności do działań honorowych, które pozwoli nam w 

sposób zadawalający załatwić szereg spornych dotąd zagadnień, jak kwestia zdolności honorowej kobiet, 

duchownych, ułomnych, małoletnich i t. p. 

Art. 11. Wszystkie osoby honorowe fizyczne w rozumieniu niniejszego kodeksu dzielą się na: 

a) osoby posiadające nieograniczoną zdolność do działań honorowych, 

b) osoby posiadające fakultatywną zdolność do działań honorowych, 

c) osoby nie posiadające zdolności do działań honorowych. 

Uwaga 16. Skoro kodeks niniejszy nie wprowadza żadnego innego zróżniczkowania osób honorowych, poza 

ustalonym powyżej, zatem wszystkie osoby honorowe są bezwzględnie równe. Niedopuszczalna jest więc 

odmowa wdania się w postępowanie honorowe z powodu różnicy przynależności klasowej, wykształcenia, 

urodzenia, stanowiska, majątku itp. Odmowa tego rodzaju uzasadnia pozbawienie czci odmawiającego przez 

Sąd Honorowy. 

Art. 12. Nieograniczoną zdolność do działań honorowych posiada: 

a) każda osoba honorowa fizyczna, która jest osobą dojrzałą w rozumieniu niniejszego 

kodeksu, oraz 

b) każde zrzeszenie, odpowiadające wymogom art. 9. niniejszego kodeksu, chyba, że 

przepisy niniejszego kodeksu wyraźnie postanawiają inaczej. 

Uwaga 17. Jak wynika z następnych postanowień niniejszego kodeksu, nieograniczoną zdolność do działań 

honorowych posiadają z pośród osób fizycznych wyłącznie osoby świeckie. Kodeks niniejszy posiada zatem 

zasadniczo charakter męski i świecki. Charakter powyższy kodeksu jest następstwem faktu, że 

postępowanie honorowe dzisiejsze wywodzi się ud instytucji pojedynku, 

Art. 13. Nieograniczona zdolność do działań honorowych pociąga za sobą obowiązek i prawo 

żądania i udzielania zadośćuczynienia honorowego we własnem lub cudzem imieniu, 

oraz zdolność do uczestniczenia w pojedynku. 

Art. 14. Osobą dojrzałą w rozumieniu niniejszego kodeksu jest: 

a) każda osoba pełnoletnia, oraz 

b) każda osoba, także małoletnia, posiadająca świadectwo dojrzałości jakiejkolwiek 

szkoły średniej uprawniającej do studiów wyższych 

Art. 15. Fakultatywną zdolność do działań honorowych posiadają: 

a) duchowni i 

b) ułomni 

Art. 16. § l. Fakultatywna zdolność do działań honorowych nie pociąga za sobą obowiązku, lecz 

tylko prawo żądania i udzielania zadośćuczynienia honorowego z bronią w ręku. 

§ 2. Fakultatywna zdolność do działań honorowych nie wyklucza możności uczestniczenia 

duchownych wzgl. ułomnych w postępowaniu honorowem w charakterze zastępców 

honorowych wzgl. członków Sądu Honorowego, nie nakłada jednak na nich obowiązku 

podejmowania się funkcyj zastępców honorowych, ani honorowych funkcyj sędziowskich. 

Art. 17. Duchownym w rozumieniu niniejszego kodeksu jest każda osoba posiadająca prawo 

noszenia szat duchownych, któregokolwiek obrządku katolickiego, jak również cerkwi 

prawosławnej, kościoła muzułmańskiego i któregokolwiek wyznania protestanckiego, z 

wyjątkiem Sekty Mariawitów i tzw. Kościoła Narodowego. 

Uwaga 18. A zatem duchowny nie naraża się pozbawienie czci, jeśli doznawszy obrazy nic wdroży postępowania 

honorowego. W razie zaś wdrożenia przeciwko niemu postępowania honorowego może zasłonić się zarzutem 

fakultatywnej zdolności do działań honorowych i uchylić się od powyższego postępowania. 

Art. 18. § l. Nie posiadają zdolności do działań honorowych:

a) kobiety 

b) małoletni z zastrzeżeniem postanowień art. 14-go niniejszego kodeksu, 

c) osoby częściowo pozbawione czci, zgodnie z art. 149 niniejszego kodeksu. 

Art. 19. Brak zdolności do działań honorowych pociąga za sobą niemożność żądania i 

udzielania zadośćuczynienia honorowego. 

Uwaga 19. Postępowanie honorowe nie uzyskało dotychczas prawa obywatelstwa wśród polskiej inteligencji 

kobiecej, jakkolwiek już dwa kodeksy honorowe: Harcerski i Gumińskiego, przyznały kobietom zdolność 

honorową, gdyż kobieta posiada faktycznie zdolność wyrządzenia i doznania obrazy. Mimo to jednak kodeks 

niniejszy nie przyznaje kobietom zdolności do działań honorowych, a to z wielu powodów, którymi są między 

innymi: 

a) zasadniczo męski charakter niniejszego kodeksu, 

b) wywodzenie się postępowania honorowego ze średniowiecznych zwyczajów rycerskich, a mianowicie z 

instytucji Sądów Bożych (pojedynku), 

c) bezwzględnie negatywne stanowisko akademickiego prawa zwyczajowego wobec zdolności do działań 

honorowych kobiet, 

d) negatywne stanowisko akademickiego środowiska kobiecego do postępowania honorowego. 

A zatem kobieta obrażona przez mężczyznę lub przez kobietę nie naraża się na pozbawienie jej czci, jeśli nie wdroży 

postępowania honorowego. Może jednak wdrożyć postępowanie honorowe w obronie czci kobiety każdy 

mężczyzna stosownie do przepisów o interwencji (patrz art. 50 niniejszego kodeksu). Mężczyzna obrażony 

przez kobietę nie naraża się również na pozbawienie go czci jeśli nie wdroży przeciwko niej postępowania 

honorowego. W wyjątkowych może wypadkach obrazy pomiędzy kobietami lub pomiędzy kobietą a 

mężczyzna, dyspozytywny charakter niniejszego kodeksu pozwoli w praktyce i kobietom skorzystać z 

postępowania honorowego, nie wierzymy jednak, aby w zbyt bliskiej przyszłości fakty tego rodzaju miały się 

zdarzać dość często. 

Ustęp 3. Przepisy uzupełniające. 

Art. 20. Każda wątpliwość dotycząca zdolności honorowej wzgl. zdolności do działań 

honorowych, podniesiona w formie zarzutu formalnego w postępowaniu pojednawczem 

lub rozjemczem winna być poddana niezwłocznie pod rozstrzygnięcie Sądu Honorowego. 

Art. 21. Dopóki niezdolność honorowa wzgl. niezdolność do działań honorowych nie zostanie 

stwierdzona orzeczeniem Sądu Honorowego, domniemanie przemawia za honorowością 

osoby zainteresowanej. 

Uwaga 20. W społeczeństwie honorowem domniemanie musi przemawiać za honorowością. 

Art. 22. § l. Ciężar dowodu spoczywa w postępowaniu honorowem zawsze na osobie 

zaprzeczającej zdolności honorowej względnie do działań honorowych strony przeciwnej. 

§ 2. W postępowaniu oczyszczającem ciężar dowodu spoczywa na wnioskodawcy. 

ROZDZIAŁ III. 

Obraza czci. 

Ustęp 1. Pojęcie obrazy. 

Art. 23. § l. Obrazę stanowi zasadniczo każde zachowanie się osoby honorowej, które druga 

osoba honorowa potraktowała względnie winna była w danych warunkach potraktować 

jako naruszenie swej czci, chyba że przepisy niniejszego kodeksu wyraźnie stanowią 

inaczej. 

§ 2. Fakt zaistnienia obrazy w przekonaniu obrażonego uzasadnia wdrożenie przez niego 

postępowania honorowego. 

Uwaga 21. Pojęcie obrazy składa się z trzech różnych pierwiastków. Pierwiastek subiektywny stanowi indywidualna 

wrażliwość danej osoby. Ktoś może poczuć się obrażony takiem zachowaniem drugiej osoby, którego by 

trzecia osoba na jego miejscu za obrazę nie potraktowała. Przykład: Aroganckie zachowanie się jakiegoś 

pana Nowobogackiego w stosunku do ubogiego znajomego czy nieznajomego. Osoba bardziej wrażliwa 

wdroży postępowanie honorowe. Osoba mniej wrażliwa ograniczy się do filozoficznego stwierdzenia, że pan 

Nowobogacki sam sobie ubliżył.

Nie można jednak traktować obrazy jako pojęcia ściśle subiektywnego, jak to czynią na ogół poprzednie 

polskie kodeksy honorowe. Dlatego też uważaliśmy za pożyteczne wprowadzić do pojęcia obrazy również 

pierwiastek obiektywny. Osoba honorowa nie może w pewnych wypadkach nie potraktować jako obrazy 

takiego zachowania się drugiej osoby honorowej, które na jej miejscu każda inna osoba potraktowałaby jako 

obrazę, względnie które kodeks niniejszy wyraźnie jako obrazę wymienia. Przykład: Ktoś wyraził się publicznie 

o panu Nowobogackim, że doszedł do majątku w sposób niekoniecznie poprawny. Pan Nowobogacki nie 

może nie wdrożyć postępowania honorowego, o ile chce nadal uchodzić za osobę honorową. Równie często 

jednak jak z brakiem poczucia godności osobistej, spotykamy się w życiu codziennem z nadmierną 

wrażliwością. Aby i temu zapobiec, należało wprowadzić do pojęcia obrazy jeszcze trzeci pierwiastek: 

normatywny, chyba, że przepisy niniejszego kodeksu wyraźnie stanowią inaczej". A zatem osoba honorowa 

nie może potraktować jako obrazy takiego zachowania się drugiej osoby hnorowej, któremu kodeks niniejszy 

cech obrazy odmawia. Przykład: Pan Pieniacki nie może wdrożyć postępowania przeciw komuś, kto choćby 

publicznie lub drukiem nazwał go słabym prawnikiem. 

Art. 24. Obraźliwem zachowaniem się w rozumieniu poprzedniego artykułu jest również 

obraźliwe odezwanie się, działanie lub zaniechanie. 

Art. 25. Obraza może nastąpić również pisemnie wzgl. drukiem w formie listu, ulotki, artykułu, 

książki, rysunku, karykatury, piosenki, itp. 

Art. 26. Obrazą jest zarówno puszczanie w obieg, jak również rozszerzanie i powtarzanie 

obraźliwej wiadomości, pogłoski lub opinii. 

Uwaga; Zgodnie z art. 16, starego Boziewicza, § 13 Zamoyskiego, § 10 Malatyńskiego, art. 14 Harcerskiego, 

§ 4 nowego Boziewicza. 

Art. 27. Doniosłość obrazy. 

§ l. Obraza może być poważną lub błahą. 

§ 2. W razie doznania obrazy poważnej winna osoba honorowa niezwłocznie wdrożyć 

postępowanie honorowe, w przeciwnym razie naraża się na zarzut niehonorowości. 

§ 3. W razie doznania obrazy błahej może osoba honorowa wdrożyć postępowanie 

honorowe, lecz jeśli tego nie uczyni, nie może ją spotkać z tego powodu zarzut niesławy. 

Ustęp 2. Rodzaje obrazy. 

Art. 28. Obraza dzieli się na następujące rodzaje: 

a) uchybienie, 

b) obelga, 

c) zniewaga. 

Uwaga 22. W opracowaniu niniejszem zarzuciliśmy przestarzały system stopniowania obrazy. System ten bowiem 

formalizuje niepotrzebnie postępowanie honorowe a kodeks honorowy czyni albo nadmiernie kazuistycznym 

albo niedostatecznie jasnym. Mimo to nie można uniknąć pewnej kazuistyki ze względu na różne stopnie 

nasilenia obrazy zarówno z powodu jej treści, jak i zamiaru obrażającego, wrażliwości obrażonego, oraz 

sytuacji, na tle której wynikła, warunków, w których miała miejsce oraz skutków, jakie dana obraza wywołała 

lub mogła wywołać. Zastosowaliśmy zatem system nasilenia obrazy. 

Uwaga 23. Art. 38 do 43 starego Boziewicza: cztery stopnie §§ 7 i nast. Zamoyskiego: trzy stopnic obrazy, §§ 7 do 9 

Malatyńskiego: trzy stopnie obrazy, §§ 9 do 16 nowego Boziewicza: cztery stopnie obrazy. Natomiast kodeksy 

Harcerski i Gumińskiego nie różniczkują obrazy. Gelli rozróżnia 4 stopnie obrazy (art. 12). 

Art. 29. § l. Zniewagę i obelgę można wyrządzić tylko umyślnie. 

§ 2. Do zaistnienia zniewagi wzgl. obelgi nie potrzeba zamiaru obrazy, lecz wystarczą 

zamiar pewnego określonego zachowania się. 

§ 3. Uchybienie można popełnić także nieumyślnie. 

Uwaga 24. Podobnie art. 15. starego Boziewicza, art. 10. Harcerskiego i § 5. nowego Boziewicza. 

Art. 30. Uchybieniem jest każda obraza nie będąca obelgą ani zniewagą. 

Art. 31. Uchybienie zasadniczo jest obrazą błahą. W pewnych jednak wypadkach (uchybienie 

rażące, uchybienie dotkliwe, uchybienie umyślne nabiera cech obrazy poważnej. 

Art. 32. Obelgę popełnia, kto przypisuje osobie honorowej postępowanie lub właściwości, 

wprawdzie nie hańbiące, mogące jednak poniżyć daną osobę w opinii otoczenia. 

Art. 33. Zniewaga dzieli się na trzy rodzaje: 

a) zniewaga osobista,

) zniewaga rodzinna, 

c) zniewaga czynna. 

Art. 34. Zniewagę osobistą wyrządza, kto przypisuje osobie honorowej postępowanie lub 

właściwości hańbiące. 

Art. 35. Przez postępowanie lub właściwości hańbiące rozumieć należy postępowanie lub 

właściwości niezgodne z etyką katolicką, wzgl. z zasadami etycznemi danego 

środowiska lub zawodu. 

Art. 36. Zniewagę rodzinną wyrządza, kto czyni zarzuty hańbiące członkom rodziny lub rodzinie 

osoby honorowej. 

Art. 37. Przez rodzinę należy rozumieć żonę (względnie narzeczoną), oraz wszystkich 

krewnych: wstępnych, zstępnych i bocznych, jak również wszystkich powinowatych bez 

względu na stopień pokrewieństwa lub powinowactwa, jeśli dana osoba honorowa 

poczuwa się do pokrewieństwa lub powinowactwa z osobą, której poczyniono zarzuty 

hańbiące. 

Art. 38. Zniewagą rodzinną jest między innemi zarzut nieślubnego urodzenia. Nie jest on jednak 

zarzutem niehonorowości i nie uzasadnia odmowy wdania się w postępowanie 

honorowe. 

Art. 39. § l. Zniewagę czynną wyrządza, kto reagując bezpośrednio na doznaną obelgę lub 

zniewagę, 

a) narusza, 

b) usiłuje naruszyć lub 

c) grozi osobie honorowej naruszeniem jej nietykalności cielesnej przez uderzenie, 

zranienie itp. 

§ 2. Naruszenie, usiłowanie naruszenia lub grożenie naruszeniem nietykalności cielesnej osoby 

honorowej, nie będące bezpośrednią reakcją na doznaną obelgę lub zniewagę nie jest 

zniewagą czynną lecz napaścią, usiłowaniem napaści względnie pogróżką napaści i 

uzasadnia pozbawienie czci napastnika. 

§ 3. Napaść może być jedynie przedmiotem skargi do sądu państwowego, wzgl. przedmiotem 

jednostronnego postępowania honorowego. 

Uwaga 25. Do § 1. Wszystkie kodeksy stoją zgodnie na stanowisku, że do zaistnienia zniewagi czynnej wystarcza 

zamiar. Art. 23. starego Boziewicza, § 14 Za-moyskiego, § 9 Malatyńskiego, § 14 nowego Boziewicza. 

Również wyrażenie: „Niech się Pan uważa za spoliczkowanego" należy traktować jako zniewagę 

czynną. 

Uwaga 26. Do §§ 2 i 3. zgodnie z art. 19. starego Boziewicza, art. 13. Harcerskiego, § 8 Gumińskiego i § 7 nowego 

Boziewicza, które również odsyłają w wypadku napaści do sadu państwowego. 

Uwaga 27. Do §§ 1—3. Sita uderzenia jest oczywiście okolicznością bez znaczenia. Zgodnie z art. 22. starego 

Boziewicza, § 15 Zamoyskiego i § 13 nowego Boziewicza. 

Ustęp 3. Pojęcia pokrewne. 

Art. 40. Nie jest obrazą ujemna ocena względnie krytyka, choćby niesłuszna i dotkliwie raniąca 

miłość własną zainteresowanego, a odnosząca się do jego zdolności, umiejętności lub 

działalności naukowej, literackiej, artystycznej, zawodowej, politycznej itp., o ile dana 

ocena względnie krytyka została sformułowana rzeczowo, nie zawiera obelg, ani 

zniewag i nie dotyczy szczegółów z życia prywatnego. 

Uwaga 28. Zgodnie z §§ 43. i 44. nowego Boziewicza, § 11. Mniatyńskicgo, art. 18. Harcerskiego, § 21. 

Zamoyskiego, art. 36. i 37. starego Boziewicza, art. 15. włoskiego (Gelli). 

Art. 41. Nie wyrządza obrazy: 

a) kto przedstawia się sam osobie nieznajomej, jeśli ta znajduje się w towarzystwie 

wspólnych znajomych; 

b) kto z jakichkolwiek powodów wstrzymuje się od stosunków towarzyskich z drugą 

osobą honorową, nie kłaniając się jej przy spotkaniu, lub nie podając ręki na powitanie, 

chyba, że zamiar obrazy jest oczywisty.

Uwaga 29. A zatem będzie obrazą narzucanie osobie nieznajomej zawarcia znajomości, jeśli osoba ta nie znajduje 

się w towarzystwie wspólnych znajomych. (Podobnie Gelli, art. 11.) Będzie również obrazą nie oddanie 

ukłonu (uchybienie) lub odmowa podania ręki (obelga). 

Art. 42. Napaść telefoniczna nie jest obrazą w rozumieniu kodeksu honorowego. 

ROZDZIAŁ IV. 

Postępowanie pojednawcze. 

Ustęp 1. Zatarg. 

Art. 43. § 1. Osoba honorowa nigdy na obrazę nie odpowiada obrazą. 

§ 2. W razie obrazy wzajemnej postępowanie honorowe wdrożone przez wpierw— 

obrażonego staje się z samego prawa postępowaniem wzajemnem, w którem wpierw— 

obrażony nie ma prawa podniesienia zarzutu niehonorowości w stosunku do przeciwnika 

lub jego zastępców honorowych. 

§ 3. Jeśli wpierw—obrażony odpowiedział obrazą poważniejszą traci nadto prawa strony 

obrażonej. 

Uwaga 33. Zasada niereagowania na obrazę obrazą przyjętą na ogół przez wszystkie kodeksy honorowe przedstawia 

się dotychczas jako lex imperfecta. Uważaliśmy za konieczne wyposażenie jej w pewne sankcje. 

Zgodnie z art. 52, niezgodnie z art. 20. starego Boziewicza, zgodnie z art. 34 Harcerskiego, prawie zgodnie z § 

§ 25. i 70. nowego Boziewicza. 

Art. 44. W razie doznania obrazy, winna osoba honorowa bezwzględnie wstrzymać się od 

stosunków towarzyskich z obrażającym. 

Art. 45. Jeśli obrażający i obrażony nie znają się wzajemnie albo nie znają swych adresów, 

winien każdy z nich na żądanie drugiego podać swe nazwisko, imię i dokładny adres, 

Art. 46. Obrażający winien w ciągu najbliższych 24 godzin od chwili zajścia oczekiwać 

zastępców obrażonego u siebie w mieszkaniu, chyba, że jego zajęcia naukowe, 

zawodowe, zarobkowe czy inne, zmuszają go do opuszczenia mieszkania, a w każdym 

razie prowadzić w ciągu powyższych 24 godzin swój normalny tryb życia tak, aby zastępcy 

obrażonego mogli do niego z łatwością dotrzeć. 

Ustęp. 2. Legitymacja czynna i bierna. 

Art. 47. Wdrożyć postępowanie honorowe może wyłącznie osoba honorowa, której obraza 

bezpośrednio lub pośrednio dotyczy, chyba że przepisy niniejszego kodeksu wyraźnie 

uzasadniają jej interwencję. 

Art. 48. Każda osoba posiadająca nieograniczoną zdolność do działań honorowych może 

wdrożyć postępowanie honorowe w obronie czci każdej kobiety, posiadającej zdolność 

honorową. 


wdrożyć postępowanie w obronie czci krewnego lub powinowatego posiadającego 

zdolność honorową, o ile obrażony jest chory, nieobecny, ułomny, małoletni lub jeśli jest 

osobą duchowną. 


wdrożyć postępowanie honorowe w obronie zrzeszenia w skład którego wchodzi, chyba, 

że statut lub regulaminy obrażonego zrzeszenia wyraźnie stanowią inaczej. 


wdrożyć postępowanie honorowe w obronie czci każdej innej osoby posiadającej zdolność 

honorową, o ile między interwenjentem a obrażonym zachodzi stosunek przyjaźni albo 

inny stosunek osobisty tego rodzaju, że uzasadniałby wyłączenie interwenjenta od funkcyj 

sędziowskich w sprawach honorowych obrażonego oraz o ile okoliczności sprawy 

uzasadniają potrzebę interwencji, względnie jeśli chodzi o cześć osoby zmarłej. 

Uwaga 34. W praktyce bodzie to głównie interwencja z powodu nieobecności obrażonego.

Art. 52. Wdrożyć postępowanie honorowe można przeciwko każdej osobie honorowej od której 

obraza bezpośrednio lub pośrednio pochodzi, chyba, że przepisy niniejszego kodeksu 

wyraźnie przyznają jej immunitet 

Art. 53. Z powodu obrazy popełnionej drukiem, można wdrożyć postępowanie honorowe 

przeciwko każdej osobie moralnie za ukazanie się takiego druku odpowiedzialnej, a więc 

przeciwko autorowi, redaktorowi naczelnemu, redaktorowi odpowiedzialnemu, ewent. 

redaktorowi odnośnego działu, wydawcy i kolportującemu, chyba, że jest zawodowym 

kolporterem, przyczem przez druk rozumieć należy każde pismo wykonane mechanicznie. 

Obraza popełniona drukiem nie stanowi odrębnego rodzaju obrazy 

Art. 54. Z powodu obrazy wyrządzonej przez władze zrzeszenia można wdrożyć postępowanie 

honorowe albo przeciwko zrzeszeniu, albo przeciwko członkom jego władz moralnie za 

obrazę odpowiedzialnym. 

Art. 55. Immunitet. 

§ l. Mogą odmówić zadośćuczynienia honorowego: 

osoby, które wyrządziły obrazę wykonując swój zawód albo urząd albo obowiązek, 

względnie spełniając polecenie władzy przełożone], chyba że oczywiście mogły uniknąć 

wyrządzenia obrazy. 

§ 2. W żadnym wypadku nie można żądać zadośćuczynienia honorowego od osób, które 

pełniąc honorowo funkcje sędziowskie, wydały orzeczenie ujemnie oceniające 

postępowanie wzgl. charakter zainteresowanego. 

§ 3. Osoby wymienione powyżej mogą się zasłonić zarzutem braku legitymacji biernej z 

wnioskiem o umorzenie postępowania. 

Ustęp 3. Wdrożenie postępowania honorowego. 

Art. 56. Wdrożenia postępowania honorowego dokonywuje obrażony wysyłając do obrażonego 

swych zastępców honorowych z żądaniem zadośćuczynienia honorowego. 

Art. 57. Termin wyzwania. Obrażony winien wdrożyć postępowanie honorowe w przeciągu 24 

godzin od chwili zatargu względnie od chwili otrzymania wiadomości o obrazie popełnionej 

zaocznie lub drukiem. 

Art. 58. O ile obrażony jest obcym w miejscu zatargu, względnie, jeśli znajduje się w miejscu 

zatargu jedynie w przejeździe, czasokres wdrożenia postępowania honorowego przedłuża 

się do tygodnia. 

Art. 59. Na żądanie obrażonego, winien obrażający wskazać mu w powyższym wypadku dwie 

osoby honorowe, które by mogły podjąć się zastępstwa obrażonego. 

Art. 60. W razie gdyby zastępcy obrażonego nie zastali obrażającego, winni pozostawić swe 

bilety wizytowe z wyszczególnieniem nazwiska swego mocodawcy oraz oznaczeniem 

godziny w której ponownie przybędą. 

Art. 61. Termin ponownego wyzwania. Zastępcy obrażonego winni tak oznaczyć godzinę 

powtórnego przybycia, aby pomiędzy ich pierwszą a drugą bytnością upłynęło najmniej 

sześć, najwyżej zaś 24 godzin. 

Art. 62. Wyzwanie pisemne. W razie gdyby zastępcy obrażonego ponownie nie zastali 

obrażającego winni pozostawić mu list zamknięty, z góry przygotowany, zawiadamiając 

obrażającego w czyjej sprawie, oraz gdzie i kiedy będą oczekiwać jego zastępców. 

Art. 63. Wyzwanie ustne. Jeśli zastępcy obrażonego zastaną obrażającego, winni go jedynie 

ustnie zawiadomić w czyjem imieniu i w jakiej sprawie przychodzą, wezwać go do 

wyznaczenia zastępców i pozostawić swe adresy. 

Art. 64. Obrażającemu i zastępcom obrażonego nie wolno wdawać się w żadne dysputy 

dotyczące samego zatargu, ani sposobu jego załatwiania. 

Uwaga 35. Pomijamy wszelkie przepisy dotyczące odpowiedniego ubrania i zachowania się zastępców honorowych, 

jako same przez się zrozumiałe. 

Art. 65. Obrażający winien wysłać swych zastępców obrażonemu przed upływem 24 godzin od 

chwili zgłoszenia się u niego zastępców obrażonego. 

Art. 66. Postępowanie honorowe toczy się w miejscu zamieszkania obrażonego, chyba że 

zastępcy postanowią inaczej. 

Uwaga 36. Zgodnie z art. 70 starego Boziewicza, § 31 Zamoyskiego, art. 45 Harcerskiego, § 24 Gumińskicgo, § 62 

Malatyńskiego, oraz § 104 nowego Boziewicza.

Ustęp 4. Zastępcy honorowi. 

Art. 67. Każda strona wyznacza po dwu zastępców honorowych. 

Art. 68. Zastępcą honorowym może być każda osoba posiadająca nieograniczoną zdolność do 

działań honorowych. 

Art. 69. Zastępcą honorowym nie może być osoba posiadająca własną sprawę honorową nie 

załatwioną. 

Art. 70. Zadaniem zastępców honorowych jest doprowadzenie do zupełnego i ostatecznego 

załatwienia powierzonej im sprawy honorowej przez sporządzenie protokołu końcowego. 

Art. 71. Obowiązkiem zastępców honorowych jest: 

a) obrona czci ich mocodawcy, 

b) dążenie do rychłego załatwienia zatargu i to już w postępowaniu pojednawczem wzgl. 

rozjemczem, 

c) dokładne zaznajomienie się z przepisami kodeksu honorowego i ścisłe ich 

przestrzeganie, 

d) zachowanie w tajemnicy szczegółów prowadzonej sprawy, chyba, że decyzja Sądu 

Honorowego lub protokół końcowy zwalnia ich od tego. 

Art. 72. Osoba honorowa nie odmawia objęcia zastępstwa honorowego, chyba, że jej zajęcia 

naukowe, zawodowe wzgl. zarobkowe czy inne nie pozwalają jej podjąć się zastępstwa z 

tem przeświadczeniem, że będzie je mogła należycie sprawować. 

Art. 73. Osoba honorowa nie przyjmuje zastępstwa honorowego, o ile dana sprawa jej 

bezpośrednio lub pośrednio dotyczy oraz o ile pozostaje z drugą ze stron w stosunku 

osobistym tego rodzaju, który jej zdaniem nie pozwala jej na objęcie zastępstwa w danej 

sprawie. 

Art. 74. Osoba honorowa może odmówić przyjęcia wzgl. zrzec się zastępstwa honorowego o ile 

instrukcje mocodawcy są sprzeczne z jej poglądami na postępowanie honorowe, w 

szczególności zaś gdy mocodawca domaga się wbrew jej poglądom załatwienia zatargu w 

drodze pojedynku. 

Art. 75. Osoba honorowa może odmówić przyjęcia wzgl. zrzec się zastępstwa honorowego, o ile 

mocodawca odmawia potrzebnych zdaniem zastępcy wyjaśnień wygi. o ile odmawia 

zgody na proponowane przez zastępcę załatwienie zatargu. 

Art. 76. Zastępca honorowy winien strzec się zastępstwa: 

a) o ile w czasie postępowania pojednawczego popadł w ostry konflikt z zastępcami strony 

przeciwnej, 

b) o ile pomiędzy nim a którymkolwiek z zastępców strony przeciwnej lub ich mocodawcą 

wywiązał się zatarg honorowy, 

c) o ile w toku postępowania pojednawczego zarzucono mu brak zdolności honorowej, 

wzgl. brak zdolności do działań honorowych. 

Art. 77. Poza powyższymi wypadkami zastępca honorowy zrzeka się zastępstwa jedynie z 

bardzo ważnych, jego zdaniem, powodów, bez obowiązku bliższego ich precyzowania. 

Art. 78. Mocodawca może w każdej chwili cofnąć mandat swemu zastępcy z ważnych jego 

zdaniem powodów, bez obowiązku bliższego ich precyzowania. 

Art. 79. W razie zmiany na stanowisku zastępcy z jakiegokolwiek powodu, nowy zastępca ma 

prawo oświadczyć, że nie autoryzuje dotychczasowego sposobu załatwienia sprawy i 

prowadzić jn będzie na nowo od samego początku lub od pewnego momentu. 

Art. 80. Jeśli nowy zastępca przystąpi do merytorycznego załatwiania sprawy bez powyższej 

deklaracji wolnej ręki, wówczas jest związany wszystkimi postanowieniami, na które 

poprzednia para zastępców jego mocodawcy wyraziła swą zgodę. 

Art. 81. Pełnomocnictwo, którego mocodawca udziela swym zastępcom jest zasadniczo ustne i 

wobec zastępców strony przeciwnej formalnie nieograniczone. 

Art. 82. Wobec swego mocodawcy są zastępcy ściśle związani jego ewent. instrukcjami. 

Art. 83. § l. Zastępca honorowy, który z własnej winy naraził cześć swego mocodawcy może 

być na 

wniosek tegoż, pozbawiony czci przez Sąd Honorowy.

§ 2. Jeśli mocodawca i zastępca są duellantami, mogę oni zatarg wynikły na tle 

opisanym w § 1. 

niniejszego artykułu zlikwidować w trybie art 167. B. § 2. niniejszego kodeksu. 

Ustęp 5. Rokowania zastępców honorowych. 

Art. 84. Klauzula dopuszczalności względnie niedopuszczalności pojedynku. 

Pierwszą czynnością zastępców honorowych każdej ze stron na pierwszem wspólnem 

posiedzeniu winno być złożenie jednostronnych oświadczeń natury zasadniczej, że ich 

mocodawcy uznają względnie nie uznają pojedynku jako sposobu załatwiania zatargów 

honorowych. 

Art. 85. Jako pierwsi, winni złożyć powyższe oświadczenie zastępcy obrażonego. 

Art. 86. Zastępcy mogą podać pobudki ideowe, dla których ich mocodawca uznaje lub nie 

uznaje pojedynku i mogą zażądać zaznaczenia tego w protokóle, nie są jednak do tego 

obowiązani. 

Art. 87. Zastępcy honorowi nie mogą nie przyjąć do wiadomości oświadczenia zastępców strony 

przeciwnej. 

Art. 88. Domniemanie niedopuszczalności pojedynku. Przeoczenie względnie świadome 

zaniechanie złożenia powyższego oświadczenia przez zastępców którejkolwiek ze stron, 

uważa się za milczące stwierdzenie, że ich mocodawca, jako katolik, nie uznaje pojedynku 

za godziwy sposób załatwiania zatargów honorowych. 

Uwaga 37. W społeczeństwie katolickim domniemanie musi przemawiać przeciw dopuszczalności pojedynku. 

Art. 89. Wybór kodeksu. Bezpośrednio następną czynnością zastępców honorowych winno być 

ustalenie kodeksu honorowego, według przepisów którego będzie się toczyć 

postępowanie honorowe. 

Art. 90. Zasada starszeństwa kodeksów. W razie braku zgody co do wyboru kodeksu, 

obowiązuje kodeks najstarszej daty z pośród kodeksów polskich, jakimi zastępcy honorowi 

chociażby w jednym egzemplarzu rozporządzają. 

Art. 91. Jeśli zastępcy którejkolwiek ze stron złożyli oświadczenie uchylające pojedynek lub 

milcząco stwierdzili antyduellanckie stanowisko swego mocodawcy, wybór kodeksu należy 

rozumieć z wyłączeniem przepisów o pojedynku. 

Art. 92. Bezpośrednio po dokonaniu wyboru kodeksu honorowego winni zastępcy honorowi 

każdej ze stron złożyć oświadczenie, że nie czynią żadnych zarzutów formalnych 

względnie dokładnie sprecyzować tego rodzaju zarzuty. 

Art. 93. W postępowaniu honorowym dopuszczalne są następujące zarzuty formalne: 

1) zarzut niesławy, albo niehonorowości czyli braku zdolności honorowej, 

2) zarzut braku zdolności do działań honorowych, 

3) zarzut fakultatywnej zdolności do działań honorowych, 

4) zarzut braku legitymacji czynnej, 

5) zarzut braku legitymacji biernej. 

6) zarzut spóźnionego wzgl. nieprawidłowego wdrożenia postępowania honorowego, 

7) zarzut sprawy osądzonej (w drodze postępowania honorowego, wzgl. przed sądem 

koleżeńskim albo państwowym), 

8) zarzut sprawy w toku (w drodze postępowania honorowego, wzgl. przed sądem 

koleżeńskim albo państwowym), 

9) zarzut wzajemnej obrazy, 

10) zarzut poważniejszej obrazy. 

Zarzut formalny braku zdolności honorowej wzgl. zdolności do działań honorowych 

podniesiony w toku postępowania honorowego nie jest obrazą, choćby Sąd Honorowy 

uznał następnie zarzut ten za nieuzasadniony. Jeśli jednak Sąd Honorowy uzna, że zarzut 

ten był postawiony lekkomyślnie, może orzec częściowe pozbawienie czci winnego na 

wniosek strony zainteresowanej. 

Zarzut sprawy osądzonej wzgl. sprawy w toku uzasadnia umorzenie postępowania.

Art. 94. W postępowaniu honorowym dopuszczlne są również jako konsekwencja zarzutów 

formalnych następujące wnioski formalne: 

1) Wniosek o przekazanie sprawy Sądowi Honorowemu, 

2) wniosek o uzupełnienie wzgl. o zmianę zapisu na Sąd Honorowy, 

3) wniosek o załatwienie sprawy w drodze pojedynku, 

4) wniosek o uznanie wdrożenia postępowania honorowego za bezskuteczne, 

5) wniosek o odroczenie postępowania, 

6) wniosek o uznanie sprawy za sprawę wzajemną, 

7) wniosek o przyznanie wyzwanemu praw obrażonego, 

8) wniosek o kontynuowanie postępowania pojednawczego niezależnie od zgłoszonych 

zarzutów formalnych i towarzyszących im wniosków, 

9) wniosek o zmianę kwalifikacji obrazy, 

10) wniosek o umorzenie postępowania honorowego. 

Art. 95. Zgłoszenie zarzutu formalnego względnie wniosku formalnego nie upoważnia 

zastępców żadnej ze stron do zerwania postępowania pojednawczego, dopóki nie ustalą 

stanu faktycznego i nie sporządzą protokołu z pierwszego wspólnego posiedzenia. 

Uwaga 38. Nawet zgłoszenie zarzutu niesławy (niehonorowości) przeciwko przeciwnikowi swego mocodawcy lub 

przeciwko zastępcom strony przeciwnej, nie upoważnia do zerwania postępowania pojednawczego, gdyż 

zarzutowi niehonorowości musi towarzyszyć wniosek o przekazanie sprawy Sądowi Honorowemu. Dopóki zaś 

Sąd Honorowy nie wyda swego orzeczenia, domniemanie przemawia za honorowością danej osoby. Ustalenie 

zaś stanu faktycznego winno nastąpić możliwie szybko po fakcie obrazy, póki przebieg zajścia i okoliczności 

obrazy, zainteresowani i osoby postronne zachowują dokładnie w pamięci. 

Art. 96. § l. Zarzuty i wnioski formalne są dopuszczalne w każdem stadium postępowania 

honorowego oraz zależnie od swej natury i treści mogą być podniesione zarówno w 

stosunku do przeciwnika jak i do jego zastępców. 

§ 2. Jednak zarzut fakultatywnej zdolności do działań honorowych osoby wyzwanej z wnioskiem 

o umorzenie postępowania może być zgłoszony wyłącznie przez jej zastępców 

bezpośrednio po wyborze kodeksu honorowego. 

Art. 97. Bezpośrednio po wyczerpaniu ewent, zarzutów i wniosków formalnych winni zastępcy 

honorowi ustalić stan faktyczny zatargu w formie obustronnego ustalenia lub 

jednostronnych oświadczeń zgłoszonych do protokołu. 

Art. 98. Sporne fragmenty stanu faktycznego winni zastępcy przekazać do rozstrzygnięcia 

Sądowi Honorowemu. W żadnym wypadku nie są zastępcy uprawnieni do 

przesłuchiwania świadków. 

Art. 99. Bezpośrednio po ustaleniu stanu faktycznego winni zastępcy honorowi ustalić rodzaj 

obrazy, wzgl. przekazać sprawę ustalenia rodzaju obrazy Sądowi Honorowemu. 

Art. 100. Bezpośrednio po ustaleniu rodzaju obrazy winni zastępcy honorowi ustalić rodzaj, tekst 

i formę oświadczenia honorowego względnie przekazać sprawę do rozstrzygnięci Sądowi 

Honorowemu, chyba że postępowanie honorowe toczy się z klauzulą dopuszczalności 

pojedynku a jedna ze stron zażąda orężnego zadośćuczynienia honorowego. 

Ustęp 6. Obustronny protokół honorowy. 

Art. 101. Z każdego posiedzenia winni zastępcy sporządzić protokół zwany: obustronnym 

protokołem honorowym. 

Art. 102. Obustronny protokół honorowy winien być sporządzony ręcznie, atramentem, i wzorem 

odpisu wierzytelnego. 

Art. 103. Obustronny protokół honorowy winien zawierać: 

a) zwrot: ,,obustronny protokół honorowy", 

b) numer kolejny posiedzenia zastępców honorowych w danej sprawie, 

c) dokładne oznaczenie daty posiedzenia oraz momentu jego rozpoczęcia, 

d) dokładne oznaczenie miejscowości, oraz adresu lokalu, w którym posiedzenie się 

odbywa, 

e) zwrot: „w sprawie honorowej pana A. A. przeciwko panu B. B. 

f) zwrot: „obecni zastępcy honorowi" (wymienić), 

g) treść protokołu, składającego się z obustronnych ustaleń i z jednostronnych 

oświadczeń,

h) zakończenie protokołu zawierające omówienia ewentualnych przekreśleń lub dopisków, 

dokładne oznaczenie momentu ukończenia posiedzenia oraz podpisy wszystkich 

zastępców honorowych. 

Art. 104. Ilekroć w danej sprawie honorowej w protokołach, w zapisie na Sąd Honorowy czy w 

decyzji końcowej, jakaś osoba występuje po raz pierwszy, należy wymienić jej nazwisko, 

imię, ewent. tytuł naukowy lub zawodowy, zawód lub zatrudnienie, i adres, oraz charakter, 

w jakim ona w danej sprawie występuje. 

Art. 105. W razie konieczności wymienienia równocześnie kilku osób, należy zawsze na 

pierwszym miejscu wymienić osobę, wzgl. osoby ze strony obrażonego. 

Art. 106. Każdy protokół sporządza się zawsze w dwu jednobrzmiących egzemplarzach, po 

jednym dla każdej ze stron. 

ROZDZIAŁ V. 

Postępowanie rozjemcze. 

Ustęp 1. Zapis na Sad Honorowy. 

Art. 107. Zapis na Sąd Honorowy jest to umowa, mocą, której zastępcy honorowi działając w 

imieniu swoich mocodawców oddają pod rozstrzygnięcie Sądu Honorowego sporne 

między nimi zagadnienie. 

Art. 108. Zapis na Sąd Honorowy dzieli się na: 

a) zapis prejudycjalny, 

b) zapis incydentalny, 

c) zapis merytoryczny. 

Art. 109. Jeśli w toku postępowania honorowego podniesiono w formie zarzutu formalnego 

wątpliwość co do zdolności honorowej wzgl. co do zdolności do działań honorowych jednej 

ze stron lub ich zastępców, winni zastępcy niezwłocznie sporządzić zapis na sąd 

honorowy. Jest to zapis prejudycjalny. 

Art. l 10. Zastępcy mogą sporządzić zapis na sąd honorowy w razie braku zgody: 

a) co do ustalenia kodeksu honorowego, 

b) co do ustalenia stanu faktycznego, 

c) co do ustalenia rodzaju obrazy, 

d) co do ustalenia wykładni wątpliwego lub spornego dla zastępców przepisu kodeksu 

honorowego. 

Jest to zapis incydentalny. 

Art. l11. Jeśli w toku postępowania pojednawczego okaże się po ustaleniu stanu faktycznego i 

rodzaju obrazy, że postępowanie pojednawcze nie doprowadzi do pozytywnego 

załatwienia zatargu, winni zastępcy na wniosek jednostronny sporządzić niezwłocznie 

zapis na sąd honorowy, chyba że postępowanie honorowe toczy się z klauzulą 

dopuszczalności pojedynku, lecz i w tym wypadku zastępcy mogą za obustronną zgodą 

sporządzić zapis na sąd honorowy. 

Jest to zapis merytoryczny. 

Art. 112. Dopóki sporne zagadnienie nie zostanie rozstrzygnięte przez Sąd Honorowy, 

postępowanie pojednawcze ulega przerwie. 

Art. 113. Zapis na Sąd Honorowy musi być sporządzony na piśmie i podpisany przez 

wszystkich zastępców honorowych. 

Art. l 14. Wszelkie zmiany i uzupełnienia w zapisie wymagają tej samej formy. 

Art. 115. Każdy zapis na Sąd Honorowy winien zawierać: 

a) zwrot „Zapis prejudycjalny (wzgl. incydentalny lub merytoryczny) na Sąd 

Honorowy", 

b) zwrot: ,,w sprawie pana A. A. przeciwko panu B. B.", 

c) nazwiska, imiona i t. d. zastępców honorowych obu stron, przyczem należy 

wyraźnie zaznaczyć, że wymienieni działają jako zastępcy honorowi swoich mocodawców, 

oraz czyim zastępcą jest każdy z wymienionych,

d) zwrot: ,,powołują niniejszem pana N. N. na Sędziego Honorowego" albo zwrot: 

,,powołują niniejszem Sąd Honorowy w składzie: pan L. L. jako arbiter ze strony pana A. 

A. (obrażonego), pan S. S. jako arbiter ze strony pana B.B. (obrażającego) oraz pan N. N. 

jako superarbiter względnie superarbiter, którego wybór pozostawia się swobodnemu 

uznaniu arbitrów, 

e) zwrot: ..oraz oddają zgodnie i dobrowolnie pod jego rozstrzygnięcie następujące 

sporne pomiędzy nimi zagadnienie, prosząc o podjęcie się załatwienia niniejszego sporu 

na podstawie przepisów Akademickiego Kodeksu Honorowego", 

f) ewent. omówienie spornego zagadnienia w formie jednolitej obustronnie ustalonej 

albo w formie dwu jednostronnych oświadczeń, 

g) sformułowanie pytań, na które Sąd Honorowy winien odpowiedzieć orzeczeniem 

wzgl. wyrokiem, 

h) omówienia ewent. przekreśleń i dopisków, miejsce sporządzenia zapisu, datę i 

podpisy wszystkich czterech zastępców. 

Art, 116. Ubezskutecznienie zapisu. Zapis na Sąd Honorowy traci moc w razie zawarcia przez 

zastępców honorowych pisemnej umowy rozwiązującej. 

Uwaga 39. Chodzi fu głównie o wypadki, gdy Sąd Honorowy, ku niezadowoleniu obu stron, nadmiernie zwleka z wydaniem decyzji. 

Ustęp 2. Honorowe funkcje sędziowskie. 

Art: 117. Honorowe funkcje sędziowskie pełni Sędzia Honorowy jednostkowy albo trój osobowy 

Sąd Honorowy złożony z dwu arbitrów i jednego Superarbitra, zależnie od brzmienia 

zapisu. 

Art. 118. Honorowe funkcje sędziowskie może pełnić każda osoba, posiadająca nieograniczoną 

zdolność do działań honorowych. 

Art. 119. Funkcje sędziowskie pełni się bez wynagrodzenia. 

Art. 120. Osoba honorowa nie odmawia objęcia funkcji sędziowskich, chyba, że jej zajęcia 

naukowe, zawodowe wzgl. zarobkowe lub inne nie pozwalają jej podjąć się powyższych 

funkcji z tym przeświadczeniem, że będzie je mogła należycie wypełniać. 

Art. 121. Osoba honorowa nie przyjmuje funkcji sędziowskich, o ile dana sprawa bezpośrednio 

lub pośrednio jej dotyczy, lub o ile pozostaje ona z jedną ze stron w stosunku osobistym 

tego rodzaju, który mógłby wywołać choćby nieuzasadnioną wątpliwość co do jej 

bezstronności. 

Art. 122. Osoba honorowa, która podjęła się funkcji sędziowskich zrzeka się ich jedynie z 

bardzo ważnych jej zdaniem powodów. 

Art. 123. Mandaty pełnienia funkcji sędziowskich mogą strony cofnąć jedynie w drodze zmiany 

zapisu na Sąd Honorowy. 

Art. 124. Uzupełnienie Sądu Honorowego. Jeśli jeden z członków Sądu Honorowego odmówił 

przyjęcia funkcyj sędziowskich, albo zrzekł się ich następnie, albo też nie może ich nadal 

pełnić, lub utracił zdolność do działań honorowych, albo umarł — w miejsce jego winien 

zostać niezwłocznie wyznaczony nowy sędzia w sposób, w jaki wyznaczono jego 

poprzednika. 

Art. 125. W razie braku zgody między Arbitrami, co do wyboru Superarbitra, rozstrzyga 

losowanie pomiędzy dwu kandydatami przedstawionymi przez każdego z arbitrów. 

Uwaga 40. Zasada losowania została przyjęła przez większość kodeksów honorowych. Patrz: art. 148 i 177 starego 

Boziewicza, art. 90 Harcerskiego, § 27 Guminskiego, § 148 nowego Boziewicza. Inaczej; § 99 Zamoyskiego, 

art. 485 kodeksu postępowania cywilnego. 

Ustęp 3. Rozprawy i posiedzenia. 

Art. 126. Postępowanie przed Sądem Honorowym dzieli się na rozprawy poufne i posiedzenia 

niejawne. 

Art. 127. § l. W rozprawach poufnych mogą brać udział zastępcy honorowi w charakterze 

rzeczników stron oraz osoby wezwane przed Sąd Honorowy w charakterze stron, 

świadków lub biegłych. 

§ 2. W posiedzeniach niejawnych mogą brać udział wyłącznie członkowie Sądu 

Honorowego.

Art. 128. Zeznania przed Sądem Honorowym są ściśle poufne oraz składane pod słowem 

honoru. 

Ustęp 4. Decyzje Sądu Honorowego. 

Art. 129. Decyzje Sądu Honorowego zapadają większością głosów na rozprawie lub na 

posiedzeniu niejawnem. 

Art. l 30. Decyzje Sądu Honorowego dzielą się na 

a) postanowienia, 

b) orzeczenia, 

c) wyroki. 

Art. 131. Postanowieniem jest każda decyzja Sądu Honorowego, która nie jest orzeczeniem, ani 

wyrokiem. 

Art. 132. Orzeczeniem jest końcowa decyzja w sporze prejudycjalnym lub incydentalnym. 

Art. 133. Wyrokiem jest końcowa decyzja w sporze merytorycznym. 

Art. 134. Postanowienie ogłasza Sąd ustnie, w razie potrzeby jednak doręcza Sąd również jego 

wypis. Orzeczenie i wyrok musi być również doręczone każdej ze stron do rąk jednego z 

zastępców w wypisie. 

Art. 135. Oryginał decyzji wraz z zapisem, protokołami, dowodami doręczenia i innymi 

dokumentami zachowuje Superarbiter wzgl. Sędzia Honorowy jednostkowy. 

Art. 136. Orzeczenie wzgl. wyrok Sądu Honorowego winny zawierać: 

a) zwrot: ,,w imieniu Honoru obywatela (wzgl. Akademika) Polaka", 

b) oznaczenie rodzaju decyzji: 

,,Orzeczenie" lub „Wyrok" 

c) zwrot: ,,Sąd Honorowy w składzie: 

d) wymienienie prób pełniących funkcje sędziowskie z oznaczeniem tych funkcyj, 

e) zwrot: ,,w sprawie honorowej pana A. A. (obrażonego) przeciwko panu B. B. 

(obrażającemu)", 

f) zwrot: ,,na podstawie zapisu na Sąd Honorowy sporządzonego (w miejscowości) dnia 

(data), przez panów (wymienić zastępców honorowych)", 

g) zwrot: ,,orzeka" lub ,,wyrokuje", 

h) treść decyzji i uzasadnienie, 

i) miejscowość i data powzięcia decyzji przez Sąd Honorowy, 

j) podpisy wszystkich osób pełniących funkcje sędziowskie w danej sprawie honorowej w 

chwili powzięcia decyzji. 

Art. 137. Członek Sądu Honorowego nie odmawia podpisania decyzji choćby został 

przegłosowany. Może jednak przy swoim podpisie zaznaczyć: 

„zgłosiłem zdanie odrębne” 

Art. 138. Sformułowanie zdania odrębnego wraz z uzasadnieniem winien sędzia przegłosowany 

dołączyć do oryginału i obu wypisów decyzji. 

Art. 139. Decyzje końcowe Sądu Honorowego są nieodwołalne. 

Uwaga 41. Zgodnie z innemi kodeksami: art. 179. starego Boziewicza, § 111 Zamoyskiego, art. 125 Harcerskiego. § 

36 Gumińskiego, § 190 Malatyńskiego i § 75 nowego P3oziewicza. 

Ustęp 5. Jednostronne postępowanie honorowe. 

Art. 140. Jednostronne postępowanie honorowe czyli postępowanie przed jednostronnym 

sądem honorowym jest formą postępowania zastępczą i wyjątkową, którą wolno 

zastosować w miejsce normalnego (dwustronnego) postępowania honorowego, wyłącznie 

w następujących wypadkach: 

a) w wypadku posądzenia o właściwości lub postępowanie poniżające w opinii otoczenia 

wzgl. hańbiące, jeśli posądzającym jest osoba pozbawiona zdolności honorowej lub 

zdolności do działań honorowych,

) w wypadku doznania napaści czynnej lub telefonicznej, 

c) jeśli obrażony doznawszy poważnej obrazy nie wdrożył postępowania honorowego, 

d) jeśli obrażający prawidłowo wyzwany nie zamianował zastępców honorowych, 

e) jeśli jedna ze stron odmawia sporządzenia zapisu na obustronny Sąd Honorowy, chyba 

że jest wyraźnie uprawniona do żądania pojedynku, 

f) jeśli jedna ze stron odmawia złożenia oświadczenia honorowego, którego rodzaj treść i 

forma zostały ustalone w postępowaniu pojednawczem lub rozjemczem, 

g) jeśli podczas czynności przygotowawczych do pojedynku lub podczas samego 

pojedynku uchybiono w czemkolwiek przepisom niniejszego kodeksu lub warunkom 

pojedynku jak również jeśli mimo wymagalności pojedynku jedna ze stron odmawia swej 

zgody na sporządzenie warunków pojedynku lub do pojedynku nie staje. 

Art. 141. Jednostronny Sąd Honorowy składa się zawsze z czterech Arbitrów powołanych po 

dwu przez każdego zastępców zainteresowanego, oraz z Superarbitra wybranego przez 

Arbitrów. 

Art. 142. Jednostronny Sąd Honorowy orzeka na podstawie jednostronnego zapisu na Sąd 

Honorowy. 

Art. 143. Postępowanie przed jednostronnym Sądem Honorowym nazywa się postępowaniem 

zastępczym 

Art. 144. Wszystkie przepisy niniejszego kodeksu dotyczące Obustronnego Sądu Honorowego i 

postępowania rozjemczego obowiązują również w postępowaniu zastępczym, chyba, że 

przepisy niniejszego ustępu wyraźnie mówią inaczej. 

Art. 145. Decyzja końcowa Jednostronnego Sądu Honorowego nazywa się orzeczeniem 

zastępczym. 

Art. 146. Orzeczenie zastępcze winno odpowiadać wszelkim wymogom decyzji końcowej 

Obustronnego Sądu Honorowego, a nadto zawierać klauzulę pozbawienia czci strony 

przeciwnej lub jednego wzgl. obu jej zastępców honorowych. 

Art. 147. Pozbawienie czci może być zupełne, lub częściowe, oraz trwałe lub czasowe. 

Art. 148. Zupełne pozbawienie czci polega na pozbawieniu zdolności honorowej. Częściowe 

pozbawienie czci polega na pozbawieniu zdolności do działań honorowych. 

Art. 149. Trwałe pozbawienie czci nie wyklucza możności wdrożenia postępowania 

oczyszczającego. Czasowe pozbawienie czci może trwać najdłużej 3 lata. 

Art. 150. Orzeczenie zastępcze stanowi podstawę do sporządzenia jednostronnego protokołu 

końcowego. 

Ustęp 6. Postępowanie oczyszczające. 

Art. 151. Wznowienie postępowania honorowego. Każda ze stron, nawet pozbawiona zdolności 

honorowej decyzją Sądu Honorowego, może zażądać za pośrednictwem dawnych lub 

nowych zastępców honorowych, wznowienia postępowania przed Sądem Honorowym, w 

składzie dawnym lub nowym, w razie późniejszego wykrycia takich nowych okoliczności 

faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć istotny wpływ na wynik 

sprawy. 

Art. 152. W tym celu winna strona zainteresowana wdrożyć przeciwko swemu ówczesnemu 

przeciwnikowi normalne postępowanie pojednawcze, mające doprowadzić do 

sporządzenia zapisu na Sąd Honorowy, z wnioskiem o wznowienie postępowania. 

Art. 153. Strona przeciwna nie może się uchylić od wdania się w powyższe postępowanie. 

Art. 154. Przywrócenie do czci. Po upływie roku od częściowego wzgl. po upływie trzech lat od 

zupełnego pozbawienia czci w postępowaniu honorowem zakończonem obustronnym 

protokołem końcowym, może osoba pozbawiona czci wdrożyć przeciwko swemu 

ówczesnemu przeciwnikowi normalne postępowanie pojednawcze mające doprowadzić do 

sporządzenia zapisu na Sąd Honorowy z wnioskiem o przywrócenie do czci. 

Art. 155. Jeśli dana osoba została kilkakrotnie pozbawiona czci, względnie jeśli pozbawienie 

czci nastąpiło w postępowaniu zakończonem jednostronnym protokołem końcowym, 

wówczas postępowanie oczyszczające może być wdrożone dopiero po upływie 5 lat od

ostatniego pozbawienia czci, a to przeciwko ostatniemu przeciwnikowi osoby pozbawionej 

czci, z wnioskiem o przypozwanie przed Sąd Honorowy pozostałych przeciwników. 

Art. 156. Żaden z przeciwników nie może się uchylić od wdania się w powyższe postępowanie 

oczyszczające, 

Art. 157. Osoba pozbawiona czci winna dowieść przed Sądem Honorowym, że w ciągu okresu 

pozbawienia czci prowadziła tryb życia tego rodzaju, że uzasadnia zaliczenie jej z 

powrotem do społeczności honorowej. 

Art. 158. W szczególności winna osoba pozbawiona czci przedłożyć Sądowi Honorowemu 

protokoły końcowe wszystkich spraw honorowych, w jakieby w ciągu okresu pozbawienia 

czci była zamieszana, stwierdzające, że każdorazowo zarzut braku zdolności honorowej 

wzgl. braku zdolności do działań honorowych przyznała i uzyskała oświadczenie 

wzajemne. 

Art. 159. W razie orzeczenia przez Sąd Honorowy przywrócenia do czci, pozbawienie czci 

uważa się za niebyłe. 

Art. 160. Przeciwnicy osoby przywróconej do czci winni wydać Sądowi wszelkie dokumenty 

dotyczące poprzednich spraw honorowych, poczym dokumenty te ulegną zniszczeniu. 

ROZDZIAŁ VI. A. 

Pokojowe zadośćuczynienie honorowe. 

Art. 161. A. Jedną z istotnych cech charakteru osoby honorowej jest poczucie 

odpowiedzialności za swe czyny i słowa. 

Art. 162. A. Odpowiedzialność powyższa streszcza się do obowiązku udzielenia 

zadośćuczynienia za wyrządzoną obrazę. 

Art. 163. A. Za jedną obrazę należy się tylko jednorazowe zadośćuczynienie. 

Art. 164. A. W postępowaniu honorowem toczącym się na podstawie przepisów niniejszego 

kodeksu są dopuszczalne wyłącznie następujące rodzaje pokojowego zakończenia 

sprawy honorowej: 

a) oświadczenie honorowe złożone na piśmie przez obrażonego, 

b) orzeczenie zastępcze wydane przez Jednostronny Sąd Honorowy. 

Art. 165. A. Oświadczenie honorowe stanowi podstawę do sporządzenia Obustronnego 

Protokołu Końcowego, orzeczenie zastępcze stanowi podstawę do sporządzenia 

Jednostronnego Protokołu Końcowego. 

Art. 166. A. W postępowaniu honorowem toczącem się na podstawie przepisów niniejszego 

kodeksu są dopuszczalne wyłącznie następujące rodzaje oświadczenia honorowe go: 

a) zaprzeczenie obrazy wzgl. wyjaśnienie wzgl. usprawiedliwienie, 

b) odwołanie obrazy wzgl. cofnięcie obrazy wzgl. przyznanie i oświadczenie wzajemne, 

c) przeproszenie. 

Art. 167. A. Oświadczenie honorowe może być oświadczeniem pojedyńczem lub łącznem. 

Oświadczenie pojedyncze zawiera tylko jeden rodzaj oświadczenia honorowego, 

oświadczenie łączne zawiera kilka rodzajów. 

Art. 168. A. Zaprzeczenie obrazy składa obrażający wówczas, gdy wogóle nie poczuwa się do 

popełnienia czynu lub złożenia oświadczenia, o które obrażonemu chodzi, gdy zatem po 

stronie obrażonego zachodzi błąd co do osoby obrażającego, lub co do zaistnienia faktu 

obrazy. 

Art. 169. A. Wyjaśnienie obrazy składa obrażający wówczas, gdy nie poczuwa się do 

wyrządzenia obrazy obrażonemu, gdy zatem zachowanie się wzgl. oświadczenie, o które 

obrażonemu chodzi, dotyczyło innej osoby. 

Art. 170. A. Usprawiedliwienie obrazy składa obrażający w wypadku uchybienia nieumyślnego 

oraz w wypadku wyrządzenia obrazy na skutek nieprawdziwych wzgl. niesłusznych 

przesłanek, o czerń obrażający w chwili obrazy nie wiedział 

Art. 171. A. Odwołanie obrazy łącznie z przeproszeniem obrażonego jest najdalej idącem 

zadośćuczynieniem honorowem.

Art. 172. A. Odwołanie obrazy winno zawierać zwrot, że obrażający odwołuje wszelkie zarzuty 

poczynione obrażonemu, jako nieprawdziwe. 

Art, 173. A. Jeśli zarzuty poczynione obrażonemu były zdaniem obrażającego prawdziwe, 

obrażający zaś nie działał w obronie uzasadnionego interesu publicznego lub prywatnego, 

nie przysługuje wówczas obrażającemu prawo przeprowadzenia dowodu prawdy, lecz 

winien złożyć oświadczenie honorowe zawierające cofnięcie obrazy. 

Art. 174. A. Cofnięcie obrazy winno zawierać zwrot, że obrażający cofa wszelkie zarzuty 

poczynione obrażonemu, gdyż nie był uprawniony do ich poczynienia. 

Art. 175. A. Jeśli zarzuty poczynione obrażonemu były zdaniem obrażającego, prawdziwe, 

obrażający zaś działał w obronie uzasadnionego interesu publicznego lub prywatnego, 

przysługuje wówczas obrażającemu prawo przeprowadzenia dowodu prawdy przed 

Sądem Honorowym, a w razie przeprowadzenia dowodu prawdy, winien obrażony złożyć 

oświadczenie honorowe, zawierające przyznanie zarzutów i zobowiązanie do wdrożenia 

we właściwym czasie postępowania oczyszczającego, obrażający zaś winien złożyć 

oświadczenie honorowe wzajemne. 

Art. 176. A. Oświadczenie honorowe wzajemne winno zawierać zwrot, że obrażający przyznaje 

iż obrażony postąpił w danym zatargu zgodnie z wymogami postępowania honorowego, 

wobec czego ze strony obrażającego niema przeszkód do wdrożenia we właściwym 

czasie postępowania oczyszczającego. 

Art. 177. A. Oświadczenie honorowe może być obostrzone 

a) przez nałożenie na obrażającego obowiązku złożenia ustnego oświadczenia 

honorowego wobec osób, które były świadkami obrazy, albo 

b) przez publiczne ogłoszenie oświadczenia honorowego w prasie lub w sposób przyjęty 

dla ogłoszeń w danem zrzeszeniu. 

Art. 178. A. Rodzaj i tekst oświadczenia honorowego, które winien złożyć obrażający ustalają 

zastępcy honorowi względnie Obustronny Sąd Honorowy wyrokiem. 

Art. 179. A. Złożenie oświadczenia honorowego w żadnym, wypadku nie przynosi ujmy 

obrażającemu, orzeczenie zastępcze w każdym wypadku zniesławia obrażającego 

zupełnie lub częściowo. 

Art. 180. A. Odmowa złożenia oświadczenia honorowego uzasadnia wdrożenie postępowania 

zastępczego i pozbawienia czci odmawiającego. 

Uwaga 42. Unormowane przepisami niniejszego rozdziału rodzaje oświadczenia honorowego, pozwalają zarówno 

obrażonemu jak obrażającemu znaleźć rozsądną drogę do honorowego wyjścia z każdej sytuacji: 

Niekiedy ranią one dotkliwie miłość własną obrażonego (przyznanie zarzutów) lub obrażającego (odwołanie 

obrazy), nigdy jednak nie przynoszą im ujmy. Przepisy powyższe znajdują uzupełnienie i wykończenie w 

przepisach rozdziału VII. o obustronnym protokole końcowym, oraz w przepisach o postępowaniu 

oczyszczającem przez przywrócenie do czci, dając tem samem każdej osobie możność powrotnego przyjęcia 

jej w skład społeczności honorowej. 

ROZDZIAŁ VI B. 

Orężne zadośćuczynienie honorowe. 

Ustęp 1. Pojęcie pojedynku. 

Art. 161 B. Pojedynek jest to walka dwu osób, posiadających nieograniczoną zdolność do 

działań honorowych, prowadzona bronią zabójczą według zasad prawa zwyczajowego 

oraz warunków pojedynku, podjęta pod wpływem przymusu psychicznego, celem 

zlikwidowania zatargu o obrazę czci w sposób dla obydwu stron za honorowy przez prawo 

zwyczajowe uznany.

Uwaga 43. Pojedynek jest w myśl zasad prawa zwyczajowego jednym z wielu środków dowodowych w postępowaniu 

honorowem. Stanowi on dowód oczyszczający zupełny. Pojedynek jest instytucją średniowieczną co do formy, 

treść jego jednak uległa w ciągu wieków zupełnemu przeobrażeniu. Teoria średniowieczna pojmuje pojedynek 

jako Sąd Boży. Dowodem oczyszczającym jest rezultat pojedynku. Teoria nowoczesna pojmuje pojedynek 

jako psychologiczne zjawisko społeczne. Dowodem oczyszczającym jest fakt odbycia się pojedynku bez 

względu na jego rezultat. Człowiek, który stanął do pojedynku dowiódł, że więcej ceni swój honor, niż życie 

własne. Stąd wniosek, że nie poświęcałby honoru dla dobra mniej wartego niż życie, np. dla sprzeniewierzenia 

pewnej sumy pieniędzy. Tak jest przynajmniej w teorii. Tak bywa niekiedy i w życiu. 

Uwaga 44. Pojedynku nie traktujemy zatem jako formy zadośćuczynienia honorowego lecz jako środek dowodowy. 

Zadośćuczynieniem w naszej konstrukcji będzie dopiero protokół końcowy. Mimo to, używamy nadal 

popularnego wyrażenia: orężne zadośćuczynienie honorowe, albo zadośćuczynienie honorowe z bronią w 

ręku, zamiast wyrażenia: orężne postępowanie dowodowe lub podobnego, które z trudnością przyjęłoby się w 

mowie potocznej. 

Uwaga 45. Wśród polskich kodeksów honorowych tylko nowy kodeks Boziewicza podaje w § 233 definicję 

pojedynku. Nasza definicja różni się od definicji Boziewicza przede wszystkim tem, że nie traktuje pojedynku 

jako walki podjętej dobrowolnie, lecz na skutek przymusu psychicznego wywieranego przez opinię otoczenia 

na obrażonego i obrażającego. Gdyby bowiem nie było owego przymusu psychicznego, wykorzenienie 

pojedynku byłoby sprawą stosunkowo łatwą. Gelli traktuje pojedynek również jako walkę podjętą dobrowolnie 

(Norma 9). 

Art. 162. B. Przepisy niniejszego rozdziału stanowią sformułowanie niektórych norm prawa 

zwyczajowego o sposobie załatwiania zatargów o obrazę czci z bronią w ręku. 

Art. 163. B. Uczestnicy pojedynku winni zdawać sobie sprawę z tego, że normy prawa 

zwyczajowego dotyczące pojedynku i zasady etyki katolickiej wykluczają się wzajemnie, 

że zatem katolik, który w jakimkolwiek charakterze bierze udział w postępowaniu 

honorowem toczącem się z klauzulą dopuszczalności pojedynku, świadomie przekracza 

zasady etyki katolickiej. 

Art. 164. B. Uczestnicy pojedynku winni zdawać sobie również sprawę z tego, że biorąc udział 

w pojedynku w charakterze partnerów lub sekundantów przekraczają przepisy polskiego 

kodeksu karnego. 

Ustęp 2. Rodzaje pojedynku. 

Art. 165. B. § l. Ze względu na rodzaj broni rozróżnia się następujące rodzaje pojedynku: 

a) pojedynek, na broń białą, 

b) pojedynek na broń palną. 

§ 2. Przez broń białą należy rozumieć tylko szablę i szpadę, przez broń palną tylko 

pistolet. 

Art. 166. B. § l. Każdy inny rodzaj broni nie jest bronią honorową w rozumieniu prawa 

zwyczajowego. 

§ 2. Tzw. pojedynek amerykański jest niezgodny z zasadami postępowania honorowego i 

jako taki niedopuszczalny. 

Uwaga 49. Zgodnie z art. 379 starego Boziewicza §188Zamoyskiego i § 254 nowego Boziewicza. 

Ustęp 3. Warunki pojedynku. 

Art. 167. B. Jeśli po ustaleniu stanu faktycznego i rodzaju obrazy w postępowaniu honorowem 

toczącem się z klauzulą dopuszczalności pojedynku okaże się, że postępowanie 

pojednawcze nie doprowadzi do pozytywnego załatwienia zatargu, wówczas: 

a) w wypadku zniewagi winni zastępcy na jednostronny wniosek powziąć decyzję, że 

obrażający udzieli obrażonemu zadośćuczynienia z bronią w ręku, 

b) w wypadku obelgi mogą zastępcy za obustronną zgodą powziąć decyzję, że 

obrażający udzieli obrażonemu zadośćuczynienia z bronią w ręku, winni jednak na 

jednostronny wniosek sporządzić zapis na Sąd Honorowy, 

c) w wypadku uchybienia choćby poważnego, zadośćuczynienie z bronią w ręku jest 

niedopuszczalne nawet za obustronną zgodą, wobec czego zastępcy winni 

niezwłocznie sporządzić zapis na Sąd Honorowy. 

§ 2. Pojedynek jest również dopuszczalny w wypadku postępowania honorowego 

pomiędzy duellantami wynikłego na tle narażenia czci wyzywającego przez

wyzwanego w innem postępowaniu honorowem, w którem wyzywający był 

mocodawcą, a wyzwany jego zastępcą honorowym. 

Art. 168. B. W razie powzięcia decyzji, że obrażający udzieli obrażonemu zadośćuczynienia z 

bronią w ręku winni zastępcy honorowi zaznaczyć w protokole posiedzenia, że tego 

rodzaju decyzja została powzięta, następnie zaś protokół zakończyć i przystąpić do 

ustalenia warunków pojedynku w formie odrębnego protokołu honorowego. 

Art. 169. B. Warunki pojedynku są umową, mocą której zastępcy honorowi działając w imieniu 

swoich mocodawców ustalają te wszystkie szczegóły pojedynku, które prawo zwyczajowe 

wzgl. kodeks niniejszy pozostawia ich swobodnemu uznaniu, a w szczególności: 

a) wybór kierownika pojedynku, 

b) miejsce spotkania, 

c) czas spotkania, 

d) wybór broni, 

e) dopuszczalny sposób użycia broni, 

f) pochodzenie broni, 

g) dopuszczalność i długość przerw, 

h) rodzaje dopuszczalnych bandaży. 

Art. 170. B. Wybór kierownika pojedynku. Zastępcy honorowi winni wybrać kierownika 

pojedynku z poza swego grona, z pośród osób posiadających zdolność do działań 

honorowych. W braku większości głosów decyduje losowanie jak przy wyborze 

superarbitra. 

Art. 171. B. Kierownik pojedynku wydaje zarządzenia potrzebne jego zdaniem do prawidłowego 

przeprowadzenia pojedynku. Do zarządzeń tych wszyscy uczestnicy pojedynku muszą się 

zastosować. 

Art. 172. B. Czas spotkania. 

§ l. Pojedynek może się odbyć najwcześniej po upływie 48 godzin od chwili obrazy. 

Pojedynek natychmiastowy jest niedopuszczalny. 

§ 2. Pojedynek winien się odbywać najpóźniej w ciągu tygodnia od powzięcia decyzji o 

zadośćuczynieniu z bronią w ręku, jednakże termin ten można w warunkach pojedynku z 

ważnych powodów przedłużyć. 

§ 3. Jeśli ważnym powodem jest nieumiejętność władania bronią jednego z przeciwników, 

termin powyższy może być przedłużony najwyżej do dwu tygodni. 

Uwaga 51. Zgodnie z § 124 Zamoyskiego. Inaczej art. 241 starego Boziewicza (12 wzgl. 48 godz.) §§ 211 i 212 

Malatyńskiego (l tydzień wzgl. 4 tyg ), §§ 242 i 243 nowego Boziewicza (12 wzgl. 48 godzin lub 4 tygodnie). 

Art. 173. B. Miejsce spotkania. Przy wyborze miejsca spotkania winni zastępcy uwzględnić 

następujące warunki: 

a) odpowiedni teren walki, 

b) zachowanie faktu spotkania w tajemnicy przed osobami nie będącymi uczestnikami 

pojedynku, 

c) łatwość przewozu rannego. 

Uwaga 52. Zgodnie z § 125 Zamoyskiego, inaczej art. 246 do 255 starego Boziewicza i § 246 nowego Boziewicza. 

Art. 174. B. Wybór broni. Prawo wyboru broni przysługuje obrażonemu, o ile nie jest 

zawodowym szermierzem, ani zawodowym strzelcem, chyba, że obrażający jest również 

tego rodzaju zawodowcem. 

Uwaga 53. Zgodnie z art. 108 włoskiego art. 217 i nast. starego Bozie-.vicza, §§ 205 i 208 Malatyriskiego i § 232 

nowego Boziewicza. Inaczej §§ 118 i 119 Zamoyskiego. 

Art. 175. B.§ l. Dopuszczalny sposób użycia broni. Przy pojedynku na szable winni zastępcy 

ustalić czy dozwolone są pchnięcia. W braku powyższego ustalenia, pchnięcia są 

niedopuszczalne. Przy pojedynku na szpady pchnięcia są dozwolone. 

§ 2. Poza tym winni zastępcy ustalić dopuszczalność użycia lewej ręki, dopuszczalność 

używania rękawic fechtunkowych, wzgl. rękawiczek i dopuszczalność używania 

okularów. W braku odnośnych postanowień wszystkie powyższe ewentualności uznać 

należy za niedopuszczalne. 

Art. 176. B. § l. Przy pojedynku na pistolety dopuszczalną jest jedynie walka ze stałem i niezmiennem 

stanowiskiem, przy czym oddawanie strzałów jest dopuszczalne wyłącznie 

równocześnie na komendę.

§ 2. Dopuszczalna odległość stanowisk przeciwników wynosi najmniej 15 mtr., najwyżej 30 

metrów. 

Uwaga 54. A zatem niedopuszczalny jest pojedynek: 

a) z postępowaniem przeciwników po linii prostej, 

b) z dowolnem postępowaniem przeciwników po liniach równoległych. 

c) z kolejną tub dowolną wymianą strzałów. 

Art. 177. B. Zastępcy każdej ze stron winni przyprowadzić na miejsce spotkania po jednym 

lekarzu. Student Wydziału Lekarskiego nie może zastąpić lekarza przy pojedynku. 

Art. 178. B. Moment zakończenia pojedynku. Pojedynek powinien trwać zasadniczo aż do 

zupełnej niezdolności pojedynkowej jednego z walczących, nie dłużej jednak niż: 

a) przy pojedynku na broń białą: do 60 minut, 

b) przy menzurze honorowej, przebieg oraz czas trwania pojedynku określają odrębne 

przepisy. 

c) przy pojedynku na broń palną: do potrójnej wymiany strzałów. 

Uwaga MK: Jako możliwy rodzaj pojedynku została tutaj wprowadzona menzura „honorowa”. Rozróżnienie pomiędzy 

menzurą „akademicką” a „honorową” stanowi fakt przymusu odbycia menzury honorowej (zgodnie z 

definicją pojedynku, zawartą w Art. 161. B. niniejszego kodeksu), w odróżnieniu od menzury 

„akademickiej”, jako formy ‘sprawdzianu’ swoich umiejętności, odbywanego dobrowolnie przez 

umawiające się w tym celu strony. 

Art. 179. B. Wszelkie inne rodzaje pojedynku są niedopuszczalne. W szczególności 

niedopuszczalne są: 

a) pojedynek do pierwszej krwi wzgl. do którejkolwiek następnej, 

b) pojedynek aż do śmierci jednego z walczących, 

c) wszelkiego rodzaju pojedynki wyjątkowe. 

Art. 180. B. O niezdolności pojedynkowej decyduje nieodwołalnie kierownik pojedynku na 

wniosek któregokolwiek z obecnych lekarzy. 

Uwaga 55 Nieco inaczej: art. 230, 231 i 243 starego Boziewicza, § § 157,158, 163 do 166, 184, 186 i 187 Zamoyskiego, 

§ § 220, 241, 255, 256, 258 do 273, 275, 299 i 300 Malatyńskiego, § 284 nowego Boziewicza. 

ROZDZIAŁ VII. 

Postanowienia końcowe. 

Ustęp l. Obustronny protokół końcowy. 

Art. 181. Alternatywa I. Jeśli zastępcy honorowi zdołają ustalić rodzaj, tekst i formę 

oświadczenia honorowego, wzgl. oświadczeń honorowych winni zawiadomić o tem 

niezwłocznie swoich mocodawców i uzyskać od nich złożenie powyższego oświadczenia 

honorowego wzgl. oświadczeń honorowych, poczem zastępcy obrażającego winni zgłosić 

się w ustalonym terminie u zastępców obrażonego, celem sporządzenia obustronnego 

protokołu końcowego. 

Art. 182 § l. Obustronny protokół końcowy winien w tym wypadku odpowiadać wszelkim 

wymogom protokołu honorowego, a nadto zawierać klauzulę obustronnie honorowego — 

polubownego załatwienia sprawy honorowej, treści następującej: 

„zastępcy honorowi obu stron zgodnie stwierdzają, że oświadczenie honorowe 

(oświadczenia honorowe), którego, (których) złożenie uznano za niezbędne dla 

honorowego załatwienia sprawy, zostało (zostały) złożone i że wobec tego sprawa 

honorowa pomiędzy panem A. A. a panem B. B. została zakończona honorowo dla 

obu stron. 

§ 2. Artykuł ten nie odnosi się do wypadku przyznania i oświadczenia wzajemnego. 

Art., 183. Alternatywa II. Jeśli sprawa honorowa została przekazana do rozstrzygnięcia 

Obustronnemu Sądowi Honorowemu, winni zastępcy honorowi bezpośrednio po 

otrzymaniu wypisu wyroku Sądu Honorowego doręczyć go swoim mocodawcom i uzyskać 

od nich złożenie ustalonego (ustalonych) wyrokiem oświadczenia honorowego 

(oświadczeń honorowych), poczerń zastępcy obrażającego winni zgłosić się w ustalonym

terminie u zastępców obrażonego, celem sporządzenia obustronnego protokołu 

końcowego. 

Art. 184. § l. Obustronny protokół końcowy winien w tym wypadku odpowiadać wszelkim 

wymogom protokołu honorowego, a nadto zawierać klauzulę obustronnie honorowego - 

rozjemczego załatwienia sprawy honorowej, treści następującej: 

„zastępcy honorowi obu stron oświadczają, że ich mocodawcy wyrażają 

podziękowanie panom wzgl. panu (wymienić skład Sądu Honorowego) za podjęcie się 

i wzorowe wypełnienie honorowych funkcyj sędziowskich i zgodnie stwierdzają, że 

oświadczenie honorowe (oświadczenia honorowe), którego (których) złożenie uznano 

za niezbędne dla honorowego załatwienia sprawy, zostało (zostały) złożone, i że 

wobec tego sprawa honorowa pomiędzy panem A. A. a panem B. B. została 

załatwiona honorowo dla obu stron. 

Art. 2. Artykuł ten nie odnosi się do wypadku przyznania i oświadczenia wzajemnego. 

Art. 185. W wypadkach, gdy treścią oświadczeń honorowych było przyznanie i oświadczenie 

wzajemne ustalone w postępowaniu pojednawczem lub rozjemczem, obustronny protokół 

winien w swej klauzuli końcowej wspominać o: „oświadczeniach, których złożenie zostało 

uznane za niezbędne dla ostatecznego (zamiast, honorowego) zakończenia sprawy", oraz 

że: „sprawa pomiędzy panem takim a takim została załatwiona zgodnie z przepisami 

Akademickiego Kodeksu Honorowego (zamiast: honorowo dla obu stron)". 

Uwaga 56. Obustronny protokół końcowy winien zawsze być zredagowany eufemicznie a zatem brzmienie jego 

winno jak najmniej drażnić miłość własną osoby zainteresowanej. Tylko pod tym warunkiem będzie można 

uniknąć częstego zrywania postępowania honorowego i uciekania się do jednostronnych sądów honorowych. 

Art. 186. Alternatywa III. § l. Jeśli sprawa honorowa została zakończona pojedynkiem, wówczas 

winni zastępcy obrażającego zgłosić się w umówionym uprzednio (w warunkach 

pojedynku) czasie u zastępców obrażonego, celem sporządzenia obustronnego protokołu 

końcowego. 

§ 2. Obustronny protokół końcowy winien w tym wypadku odpowiadać wszelkim 

wymogom protokołu honorowego, a nadto zawierać klauzulę obustronnie honorowego 

orężnego załatwienia sprawy honorowej, zawierającą zwroty następujące: 

a) zwrot: zastępcy obu stron zgodnie stwierdzają, że pojedynek pomiędzy panem A. A. 

a panem B. B. odbył się zgodnie z warunkami pojedynku i wszelkimi innymi 

wymogami postępowania honorowego, 

b) zwrot: „zastępcy obu stron zgodnie stwierdzają, że obaj ich mocodawcy dali dowód, 

iż gotowi są poświęcić nawet życie własne w obronie honoru, 

c) zwrot: ..zastępcy obu stron zgodnie stwierdzają, że sprawa honorowa pomiędzy 

panem A. A. a panem B. B. została zakończona honorowo dla obu stron. 

Art. 187. § l. Alternatywa IV. Jeśli sprawa honorowa została umorzona na skutek zarzutu 

formalnego i towarzyszącego mu wniosku formalnego, lub z jakiejkolwiek innej przyczyny, 

lecz honorowo dla obu stron, obustronny protokół końcowy winien zawierać klauzulę 

obustronnie honorowego umorzenia sprawy honorowej z powołaniem odnośnych 

przepisów kodeksu honorowego. 

§ 2. Protokół powyższy jak i każdy inny obustronny protokół końcowy jest od razu 

prawomocny. 

Ustęp 2. Jednostronny protokół końcowy. 

Art. 188. Jednostronny protokół końcowy jest formą zastępczą i wyjątkową, którą wolno 

zastosować w miejsce obustronnego protokołu honorowego, wyłącznie w wypadku 

zakończenia postępowania honorowego przez orzeczenie zastępcze. 

Uwaga 57. Inaczej art. 120 i nast. starego Boziewicza, § 75 i nast. Zamoyskiego art. 147 i nast. Harcerskiego, § § 23 

i 38 Gumińskiego, §§ 1)7 i nast. Malatyńskiego i §§ 180 i 181, oraz 223 do 230 nowego Boziewicza, które 

pojmują protokół jednostronny, jako instytucję samoistna nie zaś wtórną i stwarzają tem samem szerokie pole 

do nadużywania protokołu jednostronnego jako jednej z form zadośćuczynienia honorowego. 

Art. 189. Jednostronny protokół końcowy winien być sporządzony w dwu egzemplarzach, oraz 

winien odpowiadać wszystkim wymogom obustronnego protokołu końcowego z 

odchyleniami wynikającemi z natury rzeczy. a nadto winien zawierać klauzulę 

jednostronnie honorowego załatwienia sprawy honorowej, treści następującej:

,,Zastępcy honorowi pana A. A. oświadczają, że ich mocodawca przyjmuje 

orzeczenie zastępcze i wyraża podziękowanie panom (wymienić skład Sądu 

Honorowego) za podjęcie się i wzorowe wypełnienie funkcyj sędziowskich. zastępcy 

honorowi stwierdzają, że tym samym sprawa honorowe między panem A. A. a 

panem B. B. została zakończona dla pana A. A. honorowo.” 

Art. 190. Jeden egzemplarz jednostronnego protokołu końcowego winien być w ciągu 24 godzin 

od daty sporządzenia przesłany listem poleconym osobie, przeciw której został 

sporządzony. 

Art. 191. Sporządzenie jednostronnego protokołu końcowego jest spełnieniem obowiązku 

zastępców honorowych i naturalną konsekwencją orzeczenia zastępczego, a tem samem 

nie jest obrazą. 

Uwaga 58. Wprost przeciwnie art. 123 starego Boziewicza, §76, Zamoyskiego, § 122 Malatyńskicgo, § 226 nowego 

Boziewicza. 

Art. 192. Nagana protokołu jednostronnego. Osoba pozbawiona czci przez Jednostronny Sąd 

Honorowy może w przeciągu 48 godzin od chwili doręczenia jej jednostronnego protokołu 

końcowego naganić powyższy protokół a tem samem całe postępowanie zastępcze, 

wdrażając postępowanie oczyszczające. 

Art. 193. § l. O ile do 48 godzin od daty doręczenia protokół nie zostanie naganiony, wzgl. o ile 

zostanie zatwierdzony w postępowaniu oczyszczającem, staje się prawomocny i wówczas 

wolno zainteresowanemu protokół ten opublikować. 

§ 2. O ile protokół zostanie uchylony uważa się go za niebyły i pierwotne postępowanie 

honorowe toczy się w dalszym ciągu, przy zmianie zastępców honorowych obu stron. 

Art. 194. § l. Każdej ze stron przysługuje w razie istotnej potrzeby prawo opublikowania: 

a) zapisu na Sąd Honorowy, 

b) decyzji Sądu Honorowego, 

c) oświadczenia honorowego, 

d) prawomocnego protokołu końcowego. 

§ 2. Nadużycie powyższego prawa w odniesieniu do decyzji Sądu Honorowego lub w 

odniesieniu do oświadczenia honorowego stanowi samowolne obostrzenie danej decyzji 

wzgl. oświadczenia i może stanowić podstawę do pozbawienia czci winnego. 

Art. 195. Pozostałe protokoły posiedzeń zastępców honorowych oraz rozpraw i posiedzeń Sądu 

Honorowego nie mogą być publikowane. 

Ustęp 3. Przepisy uzupełniające. 

Art. 196. W braku postanowień kodeksu należy stosować ogólnie przyjęte zasady prawa 

zwyczajowego. 

Uwaga 59. Boziewicz uważa powoływanie się na prawo zwyczajowe w postępowaniu honorowem za 

niedopuszczalne. Naszem zdaniem nie można powoływać się na prawo zwyczajowe wbrew wyraźnym 

przepisom przyjętego kodeksu. Dopuszczalne jest natomiast powoływanie się na prawo zwyczajowe w braku 

wyraźnych przepisów przyjętego kodeksu. 

Art. 197. Przepisy niniejszego kodeksu mają zasadniczo charakter dyspozytywny tzn. wiążą 

strony, o ile zastępcy honorowi nie unormują jakiegoś szczegółu inaczej, co mogą uczynić 

jednak tylko w protokole pierwszego wspólnego posiedzenia względnie w zapisie na Sąd 

Honorowy. 

Art. 198. Jedynie przepisy dotyczące pojedynku, jak również przepisy poprzedniego i 

niniejszego artykułu są bezwzględnie wiążące. 

Uwaga 60. Stary Boziewicz liczy 404 art., Zamoyski 488 art., Harcerski 166 art., Gumiński 46 § §, Malatyński 300 § §, 

nowy Boziewicz 286 § §, Ristow 313 art., Bus-son 142 art., Gelli 474 art,, Bolgar nie dzieli się na artykuły ani 

na paragrafy.

Kodeks opracowano na bazie istniejącego „Akademickiego Kodeksu Honorowego” 

autorstwa dr Juliusza Sas-Wisłockiego, ze zmianami i uzupełnieniami wprowadzonymi 

przez Prezydium ZPK!A .... kadencji po reaktywacji. 

Dodatek do Akademickiego Kodeksu Honorowego. 

Zasady postępowania honorowego uznawane przez młodzież akademicką zagranicą. 

Ustęp 1. Deutsche Studentenschaft. 

Niemiecka młodzież akademicka, a zwłaszcza niemieckie korporacje akademickie 

przywiązywały zawsze ogromną wagę do zagadnienia obrony czci i do dawnych tradycyj 

rycerskich. 

W postępowaniu honorowem posługują się studenci niemieccy kilku kodeksami honorowemi, 

które wymieniamy poniżej (patrz Bibliografia). 

Kodeksy niemieckie rozróżniają trzy stopnie obrazy (Bolgar i Busson), względnie cztery 

(Ristow). 

1. die einfache Beleidigung, albo Affront, 

3. die Beleidigung durch Beschimpfung, — die schwere Beleidigung. 

2. die Beleidigung durch Schlag, — die sehr Schwere Beleidigung. 

4. die ausserste oder die schwerste Beleidigung (obraza rodziny). 

Wyzwanie może być albo ustne (die rnundliche Forderung) albo pisemne (die schriftliclie 

Forderung). 

Zadośćuczynienie (die Genugtuung albo die Suhne) następuje przez przeproszenie (die 

Entschuldigung, die Abbitte) albo przez pojedynek (der Zweikampf, das Duell). 

Kodeksy niemieckie (n. p. Busson) znają istnienie sądów honorowych (das Ehrengericht), 

sądów rozjemczych (das Schiedsgericht) i rad honorowych (der Ehrenrat). Kompetencje tych 

trzech instytucji są oczywiście zróżniczkowane. 

Kodeksy niemieckie uznają zasadniczo tylko trzy rodzaje broni honorowej; 

a) szabla (der Sabel) 

b) szpada (der Degen) 

c) pistolet (die Pistole) 

Pojedynek prowadzony jakąkolwiek inną bronią będzie należał do kategorji pojedynków 

wyjątkowych (die ausserge-wohnochen Duelle). Niedopuszczalny jest pojedynek aż do śmierci 

(das Duell auf Tod und Leben). 

Pojedynek na szable może być albo beż pchnięć (das Sabelduell ohne Stich) albo z 

dopuszczalnością pchnięć (das Sabelduell mit Sfich). Cięcie (der Mieb) jest zawsze dozwolone. 

Pojedynek na pistolety posiada bardzo wiele odmian; 

1. ze stanowiskiem stałem (Pistolenduell mit festem Sfandpunkte), 

2. z posuwaniem się (Pistolenduell mit Vorriicken), 

3. z przerywanem posuwaniem się (mit unterbrochenem Vorriicken), 

4. z przesuwaniem się (auf parallelen Linien), 

5. z dowolną wymianą strzałów (mit freiem Schusse). 

6. z równoczesną wymianą strzałów (Pistolenduell auf 

Signal oraz Pisfolenduell auf Kommando). Ponadto do pojedynków na pistolety wyjątkowych 

zaliczają się: 

a) pojedynek na zmniejszoną odległość (auf kur-zesfe Distanz), 

b) pojedynek z nieprzerwanem przesuwaniem się (mit ununterbrochenener Bewegung auf 

parallelen Linien), 

c) pojedynek z jednym strzałem (t. zw. Pistoleduell nur ein Lauf geladen, określa się to 

również: ubers Sacktusch schiessen) przy którym tylko jeden pistolet jest nabity i 

dopiero przy wymianie strzałów, jeden z przeciwników odczuwa (o w sposób mniej lub 

więcej przykry.

Obok kodeksów honorowych powszechnych, istnieje nadto czysto akademicki zbiór niektórych 

przepisów dotyczących postępowania honorowego, zwany Układem Erlangskim (Erlanger 

Verbande—und Ehren-abkommen). 

Układ ten został przed paru laty znowelizowany. Ogólno-akademicki Zjazd w Hannowerze 

wybrał specjalną komisję, która opracowała nową redakcję Układu. Nowa redakcja zastała 

zatwierdzona w dniu 27 lipca 1930. przez Ogólnoakade-micki Zjazd we Wrocławiu, 

wydrukowana w sierpniu 1930 r. w Kwedlinburgu i weszła w życie z dniem I. października 1930 

r, jako norma obowiązująca wszystkie organizacje, których władzą zwierzchnią jest Deutsche 

Studentenschaff. Ostatnio Układ Rrlangski został jednak wypowiedziany i przestał form.ilnic 

obowiązywać. Deutsehe Sfudentenschaft opracowuje obecnie projekt nowego układu 

(hitlerowskiego). Pozostaje to w związku z niedawnemi wydarzeniami politycznemi w 

Niemczech i w związku z reorganizacją niemieckiej Rzeczypospolitej Akademickiej. Faktycznie 

do czasu wejścia w życie nowego układu, stosuje się w praktyce zasady dawnego Układu, 

Poniżej podajemy najważniejsze charakterystyczne zasady powyższego Układu: 

1. Zakres mocy obowiązującej (Geltungsbereich) Układu; 

a) Układ stosuje się w postępowaniu honorowem toczącem się pomiędzy członkami 

dwu różnych związków. W postępowaniu honorowem (Ehren-handel) pomiędzy 

członkami tego samego związku wzgl. kartelu obowiązują wewnętrzne przepisy 

danego związku wzgl. kartelu. 

b) Układ ten obowiązuje nie tylko barwiarzy, czyli członków rzeczywistych (die 

studierenden Mit-glieder) poszczególnych związków ale i filistrów (die Alten Herren). 

2. Postępowanie pojednawcze toczące się na podstawie powyższego układu różni się 

nieco od naszego. Np.: wdrożenie postępowania honorowego (die Befragung) winno 

nastąpić w ciągu trzech dni, a nie 24 godzin, jak w Polsce. 

3. Układ przewiduje dwa rodzaje pokojowego zakończenia postępowania honorowego; 

a) w drodze ugody zawartej przez zastępców honorowych (der Ausgleich), 

b) w drodze pozwu przed Sąd Honorowy (die Ladung vor das Ehrengericht) i wyroku 

tegoż sądu. 

4. Sąd Honorowy składa się zawsze z 5 sędziów, którymi mogą być tylko filistrzy. 

Obrażający (der Beleidiger) powoływuje dwu sędziów, obrażony (der Beleidigte) 

powoływuje również dwu sędziów i przewodniczącego, 

5. Zadośćuczynieniem jest oświadczenie honorowe (die Erklarung) jak w naszym 

kodeksie. Treścią tego oświadczenia może być albo: 

a) cofnięcie obrazy (Zuriicknahme), albo 

b) cofnięcie obrazy z wyrażeniem ubolewania (mit dem Ausdruck des Bedauerns) 

albo 

c) przeproszenie (die Abbitte). 

Układ Erlangski nie zajmuje się wcale zagadnieniem pojedynku (der Zweikampf). 

Zagadnienie to było dawniej również i w Niemczech jednem z zagadnień wykorzystywanych w 

walkach partyjno-politycznych na terenie akademickim. Korporacje (die waffenstudentischen 

Verbande) uznawały pojedynek za właściwy sposób załatwiania zatargów honorowych (stąd 

określenie, die schlagenden Verbande). Cały szereg innych związków akademickich (die nicht 

schlagenden Verbande) ostro zwalczał stanowisko kurporacyj i ich zwyczaje. 

Po pewnym okresie walki, zdrowe instynkty narodowe przemogły nad antagonizmem 

poszczególnych ugrupowań politycznych, będących zresztą naogól różnemi odcieniami obozu 

nacjonalistycznego i postanowiono usunąć zagadnienie dopuszczalności pojedynku z arsenału 

środków walki politycznej. 

Pierwszy krok w tym kierunku uczynił, o ile nam wiadomo, t. zw. D.H.R. czyli Deutscher 

Hochschul Ring będący naczelną reprezentacją trzech chrześcijańskich międzywyznaniowych 

związków stowarzyszeń (die drei christlichen inter-konfessionellen Verbande) a mianowicie: 

Schwarzburg-Bund, Verband Deufscher Burschen i Wingolf-Bund. 

Przedstawiciele powyższych związków uchwalili bowiem w dniu 6. lutego 1926. r. 

następującą deklarację: 

1. Nie zwalczamy stanowiska korporacyj w kwestji honorowości. Owszem, przyznajemy, 

że stanowisko to może być uważane za słuszne z ich subjektywnego punktu widzenia. 

2. Sami jednak oceniamy zagadnienie godziwości pojedynku nic ze subjektywnego, lecz 

obiektywnego punktu widzenia. 

3. Odrzucamy pojedynek na podstawie naszych chrześcijańskich i ogólno etycznych 

założeń.

4. Mimo to jesteśmy gotowi uznać, że i korporacyjne pojecie obrony honoru ma źródło w 

ich chrześcijańskiem i prawno-zwyczajowem przeświadczeniu. 

Dalszym krokiem była tzw. Ugoda Wurzburska die Wiirzburger Einigungserklarungen z dnia 9. 

maja 1926. r. zawarta pomiędzy korporacjami a organizacjami katolickimi. Ugoda ta została 

zawarta w formie dwu jednostronnych oświadczeń treści następującej; 

Organizacje katolickie (Cartel-Verband der katholischen deutschen Studenten- 

Verbidungen i Kartell-Verband der katholischen Studenten Vereine Deutschlands) oświadczyły; 

„Mając na względzie ciężką sytuację naszej ojczyzny, przystępujemy do jednolitego 

frontu akademickiego (die akademische Einheitsfront). Jako organizacje apolityczne nie 

możemy mieszać się w spory partyjne na temat pojedynku. Nie będziemy zwalczać 

stanowiska korporacyj w kwestji honorowości. W korporacyjncm pojęciu obrazy honoru 

szanujemy wyraz ich światopoglądu obyczajowego. Na podstawie powyższych założeń 

nic będziemy w żaden sposób popierać walki prowadzonej przeciwko korporacjom w 

formie propagandy zmierzającej do usunięcia pojedynku przez pozbawianie czci 

uczestników pojedynku". 

Korporacje złożyły oświadczenie wzajemne: 

„Jesteśmy gotowi przystąpić do stworzenia pozytywnego systemu ochrony czci 

akademickiej. W tym celu uznajemy, że jest rzeczą niedopuszczalną okazanie 

wzgardy komukolwiek, kto by doznawszy obrazy zaniechał pojedynku lub 

wyrządziwszy obrazę wyzwania nie przyjął, jeśli będąc członkiem jednego ze 

związków sygnatariuszy układu erlangskiego, jest przeciwnikiem pojedynku z pobudek 

ideowych". 

Wyżej wspomniane organizacje międzywyznaniowe przyłączyły się również do powyższej 

ugody. 

Kwestia zdolności honorowej żydów została rozstrzygnięta przez Deutsche Studenteschaft w 

sensie negatywnym. Żydzi są uważani za niehonorowych (als nicht ehrenfahig betracht). 

Ustęp 2. Austria. 

Dopóki stosunki pomiędzy Rzeszą Niemiecką a Austrią były zupełnie poprawne Deutsche 

Stundentenschaft działała swobodnie również i na terenie Federacji Austrjackiej. Jednakże z 

chwilą objęcia władzy w Niemczech przez stronnictwo na-rodowo-socjalistyczne, stosunki 

powyższe zmieniły się gruntownie, a rząd austrjacki usiłując zdławić w zarodku żywiołowy ruch 

nacjonalistyczny, przedsięwziął cały szereg represyj. Deutsche Stundenschaft została w Austrji 

rozwiązana. Układ Erlangski przestał obowiązywać. Część młodzieży akademickiej stojąca 

zdała od Deutsche Studenfenschaft i sprzyjająca zamierzeniom rządu, utworzyła t. zw. 

Najwyższe Rady Honorowe (ein oberster Ehrenrat) jednouczelniane, przyznające pełne 

równouprawnienie: duchownym, kobietom, małoletnim i żydom. Korporacje narodowe 

zrzeszone w wiedeńskim kole między-korporporacyjnem (Waffenring) pozostały przy swoich 

dawnych kodeksach honorowych i przy dawnem prawie zwyczajowem. 

Ustęp. 3. Gruppi universitari fascisti. 

We Włoszech były dawniej w użyciu różne kodeksy honorowe, jak: 

1. Salafia-Maggio: II Codice cavalleresco e la sua procedura, lub 

2. Amico: Nuovo codice sul duello e procedura cavalleresca, oraz inne, które 

wyczerpująco wymieniają: 

Levi & Gelli w swej: Bibliografia del duello con nume-rose notę sulla questione del duello e sulle 

recenti leghe antiduellistiche di Germania, Austrja e Italia. Milano 1913. 

Po objęciu władzy we Włoszech przez Partito Nazionale Fascista, nowy kodeks karny 

faszystowski zakazał pojedynku. 

Z drugiej strony oficerzy królewskiej armji, marynarki, lotnictwa i milicji faszystowskiej, jak 

również członkowie partji faszystowskiej i studenci faszyści mają obowiązek załatwiania po 

rycersku C„cavallerescamente") a więc w drodze pojedynku, każdego zatargu honorowego. 

Obecnie jeden tylko prywatny kodeks honorowy jest oficjalnie uznawany przez partię 

faszystowską, a mianowicie:

Jacopo Gelli; Codice cavalleresco italiano, con ii commen-to, notę e massime di Giurisprudenza 

cavalleresca, 17 edizione rinnovafa, secondo le disposizioni dei nuovi codici penali e procedura 

penale. Roma Milano 1932. 

Gellli podzielił swój kodeks na 7 części: 

1. Postanowienia ogólne (Normę Generali), 

2. Obraza i wdrożenie postępowania honorowego, 

3. Zasady pojedynku, 

4. Postępowanie honorowe, 

5. Przebieg pojedynku, 

6. Sądy Honorowe, 

7. Wzory pism w postępowaniu honorowem. 

Osobą honorową (gentiluomo) jest każdy, kto uważa obronę czci przez sądy państwowe za 

niewystarczającą i podporządkowywuje się normom specjalnym zwanym prawem rycerskim 

(leggi cavalleresche albo consuctudini cavalleresche), 

Kodeks przyznaje żydom zdolność honorową, odmawia jej zaś duchownym, kobietom, 

małoletnim i osobom niemoralnym. Nie są jednak uważani za małoletnich członkowie 

Uniwersyteckich Grup Faszystowskich. 

Kodeks Honorowy jest jedynie zwodem (raccolta) rycerskiego prawa zwyczajowego. 

Gelli rozróżnia 4 stopnie obrazy; 

1. offesa semplice, 

2. offesa grave, 

3. offesa gravissima, 

4. offesa somma. 

Kodeks ten rozróżnia dwa rodzaje zadośćuczynienia honorowego: a) pokojowe (la 

soddisfazione), i b) orężne (la riparazione). 

Zadośćuczynienie pokojowe otrzymuje się 

a) albo przez zaprzeczenie (negazione), 

b) albo przez odwołanie (ritrattazione), 

c) albo przez przeproszenie (scuse), 

d) albo przez orzeczenie sądu honorowego (lodo). 

Przeproszenie może być ustne, pisemne lub drukowane, zależnie od sposobu wyrządzenia 

obrazy. Kodeks wioski rozróżnia zastępców honorowych (rappresentanti) od sekundantów 

(testimoni albo padrini). Kodeks wioski rozróżnia zdolność honorową (Norma 1.) i zdolność do 

działań lionorowycli (Art, 71). 

Wdrożenie postępowania honorowego czyli wyzwanie (la sfida) odbywa się przez wysianie 

obrażającemu za pośrednictwem dwu zastępców honorowych listu wyzwawczego (cartello di 

sfida). Bronią honorową jest tylko szpada (spada), szabla (sciabola) i pistolet (pistola). 

Prawo wyboru broni (la scelta delie armi) przysługuje zawsze obrażonemu, choćby obrażony byl 

wyzwanym (art. 108). 

Szermierz zawodowy (maestro di scherma) nie może się pojedynkować (art 114). Pojedynki 

natychmiastowe (duelli immediati) są zakazane (art. 30). 

Niedopuszczalne są również: 

a) pojedynek do pierwszej krwi (duello a primo sangue albo duello alla prima ferita), 

b) pojedynek aż do śmierci (duello ad oltranza albo duello a morte), 

c) pojedynki wyjątkowe (duelli eccezionali). Pojedynek na broń palną może być 

1. ze stanowiskiem stałem (a pie fermo) 

a) z kolejną wymianą strzałów (mirando a tiro successivo), 

b) z dowolną wymianą strzałów (mirando a volon-fa, con firo a volonta), 

c) z równoczesną wymianą strzałów (mirando a tiro simulfaneo, duello a 

commando), 

2. ze stanowiskiem zmiennem (duello avanzando lub duello arrestandosi). 

Pokojowe załatwianie zatargów honorowych należy do sądów honorowych (Tribunali d'onore), 

które dzielą się na 

dwie instancje. Pierwszą instancją jest rozjemca (arbitro) albo sąd honorowy (giuri d'onore) trój- 

lub pięcioosobowy. Drugą instancją są sądy honorowe apelacyjne (Corte d'onore). We Florencji 

istnieje od 1888 roku stały sąd honorowy apelacyjny (Corte d'onore permanente di Firenze). 

Trybunat ten ma charakter wybitnie arystokratyczny. Jest on zbudowany na zasadach 

wirylnych.

Orzeczenia jego posiadają następujące sankcje: 

1. pozbawienie czci zupełne (la squalifica), 

2. pozbawienie czci czasowe (la sospensione), 

3. pozbawienie czci częściowe (.la decadenza) i 

4. nagana (la censura). 

Sądy honorowe wojskowe (Giuri d'onore militari) są ukonstytuowane odrębnie na 

podstawie dekretu króla Wiktora Emanuein III (Gazzetta Ufficiale del Regno, del 25. Luglio 1929 

n. 1875). 

Ustęp 4. i 5. Francja i Anglia 

Cechą charakterystyczną dla stosunków francuskich i angielskich jest opieranie się w 

praktyce wyłącznie na prawie zwyczajowem, nie pisanem, jakkolwiek istnieje kilka wydawnictw 

dotyczących zasad postępowania honorowego i pojedynku. 

Uwaga: Informacyj i materiałów potrzebnych do opracowania niniejszego dodatku dostarczyły 

mi następujące organizacje: 

1. Die Studentenschaft der Friednch-Wilhelms Universitat zu Berlin, 

2. Wirtschafts-vereinigung der Deutschen Studenten der Universitat zu Wien, 

3. Direttorio Nazionale di Partito Nazionale Fas-cista, Roma, 

4. Segretaria dei Gruppi Universitari Fascisti, Roma, 

5. Union Nationale des Associations Generales d'Etudiants de France. Paris.

Akademicki Kodeks Honorowy

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?