και ΤΠΕ
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Ενότητα E2<br />
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων<br />
<strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.1 Οι αρχικές αναζητήσεις: θεωρητικό πλαίσιο <strong>και</strong><br />
ο υπολογιστής ως δάσκαλος (Ι)<br />
Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου επενδύσεις στην τεχνολογία στις<br />
ΗΠΑ με σκοπό την εξόντωση της αντιπάλου, Σοβιετικής Ένωσης.<br />
Το 1957 το Sputnik Shock είχε σημαντικές επιπτώσεις <strong>και</strong> στην εκπαίδευση.<br />
Ριζικές αλλαγές στα προγράμματα σπουδών <strong>και</strong> την εκπαιδευτική<br />
πολιτική. Ενίσχυση της έρευνας στον τομέα της διδασκαλίας των<br />
γλωσσών <strong>και</strong> ιδιαίτερα των ξένων, για πολιτικούς λόγους.<br />
Οι προσπάθειες αυτές στηρίχθηκαν στο θεωρητικό πλαίσιο του<br />
συμπεριφορισμού ως προς τη μάθηση της γλώσσας <strong>και</strong> του δομισμού ως<br />
προς τη μελέτη της. Δεκαετία 1960 οι πρώτες προσπάθειες αξιοποίησης<br />
της τεχνολογίας στη γλωσσική εκπαίδευση.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
2
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.1 Οι αρχικές αναζητήσεις: θεωρητικό πλαίσιο <strong>και</strong><br />
ο υπολογιστής ως δάσκαλος (ΙΙ)<br />
Αποτέλεσμα η ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισμικού κλειστού τύπου με<br />
προγράμματα εξάσκησης (Drill and Practice) <strong>και</strong> προγράμματα<br />
διδασκαλίας (Tutorials) με παράλληλη εξάσκηση.<br />
Ο υπολογιστής ως υπομονετικός δάσκαλος παρέχει ύλη σε μικρές ενότητες<br />
στο μαθητή, τον ενισχύει με έπαινο όταν επιτυγχάνει <strong>και</strong> του παρέχει<br />
κατάλληλη ανατροφοδότηση όταν αποτυγχάνει, για να οδηγηθεί στην<br />
ορθή απάντηση.<br />
Το κίνημα αυτό ονομάστηκε Computer Assisted Language Learning (CALL).<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
3
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.1 Οι αρχικές αναζητήσεις: θεωρητικό πλαίσιο <strong>και</strong><br />
ο υπολογιστής ως δάσκαλος (ΙΙΙ)<br />
Ο ρόλος του μαθητή είναι να αλληλεπιδρά με το μηχάνημα στα όρια του<br />
λογισμικού <strong>και</strong> ο ρόλος του εκπαιδευτικού να αναζητά το κατάλληλο<br />
λογισμικό, να επιβάλλει την τάξη στην αίθουσα <strong>και</strong> να παρακολουθεί την<br />
επίδοση των μαθητών μέσα από τα στατιστικά δεδομένα που παρέχει το<br />
λογισμικό.<br />
Η αντίληψη αυτή εγκαταλείφθηκε νωρίς από την επιστημονική κοινότητα<br />
αλλά έχει ακόμη θιασώτες μέχρι <strong>και</strong> σήμερα. Για παράδειγμα, λογισμικά<br />
στη χώρα μας κατά τη δεκαετία του 1990.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
4
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.2 Η έντονη επιστημονική ζύμωση στις δεκαετίες<br />
του 1970 <strong>και</strong> 1980 <strong>και</strong> οι συνέπειές της στην<br />
αξιοποίηση των <strong>ΤΠΕ</strong> (Ι)<br />
Ο παραδοσιακός γραμματισμός, γνωστός ως τα βασικά (basics) στον<br />
αγγλοσαξονικό χώρο, δεν αρκούσε από τη στιγμή που ο δυτικός κόσμος<br />
εισήλθε στο μεταβιομηχανικό στάδιο παραγωγής <strong>και</strong> οικονομικής<br />
ανάπτυξης.<br />
Εξελίξεις στο χώρο της γλωσσολογίας συνέβαλαν στη στροφή προς ολιστικές<br />
αντιλήψεις στη διδασκαλία της γλώσσας, στην έμφαση στο κείμενο <strong>και</strong><br />
στον ιδιαίτερο ρόλο του συγκείμενου (context) <strong>και</strong> της περίστασης<br />
επικοινωνίας.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
5
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.2 Η έντονη επιστημονική ζύμωση στις δεκαετίες<br />
του 1970 <strong>και</strong> 1980 <strong>και</strong> οι συνέπειές της στην<br />
αξιοποίηση των <strong>ΤΠΕ</strong> (ΙΙ)<br />
Οι σκέψεις αυτές βρήκαν ευρεία εφαρμογή από τα μέσα της δεκαετίας του<br />
1980 <strong>και</strong> ύστερα στο ρεύμα που είναι γνωστό ως «διδασκαλία με βάση<br />
τα κειμενικά είδη» στην Αυστραλία.<br />
Ο Hymes (1971) εισήγαγε τον όρο «επικοινωνιακή ικανότητα» (η ικανότητα<br />
χρήσης της γλώσσας δεν εξαρτάται μόνο από την κατοχή του γλωσσικού<br />
συστήματος αλλά επηρεάζεται από καταστασιακές εξωγλωσσικές<br />
κοινωνικοπολιτισμικές παραμέτρους. Άρα η επικοινωνιακή ικανότητα<br />
εμπεριέχει γλωσσική ικανότητα. => Στη γλωσσική διδασκαλία έμφαση<br />
στη μελέτη δομών σε αυθεντικά επικοινωνιακά πλαίσια<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
6
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.2.1 Κινήματα προοδευτικής γλωσσοδιδακτικής<br />
Κατά τις δεκαετίες του 1970 <strong>και</strong> 1980 αναπτύσσονται στον επιστημονικό<br />
αγγλοσαξονικό χώρο δύο γλωσσοδιδακτικά κινήματα: το «Whole<br />
Language» («Η γλώσσα ως όλο») <strong>και</strong> το «Process Writing» («Η γλώσσα ως<br />
διαδικασία») τα οποία σταδιακά συγχωνεύτηκαν.<br />
α) Whole Language<br />
Η γλώσσα είναι ένα αρραγές σύνολο <strong>και</strong> έτσι διδάσκεται. Αντίθεση με τις<br />
ισχύουσες πρακτικές διδασκαλίας στο πλαίσιο των οποίων η γλώσσα<br />
κατακερματίζεται <strong>και</strong> η έμφαση δίνεται στη διδασκαλία των<br />
αποπλαισιωμένων από τη χρήση παραδειγμάτων.<br />
Η ανάλυση των επικοινωνιακών συμβάντων (ποιος γράφει ή μιλάει σε<br />
ποιον, πού, πότε <strong>και</strong> γιατί) παίρνει σημαντική θέση στην προσέγγιση<br />
αυτή.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
7
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
β) Γνωσιακές αντιλήψεις στη διδασκαλία του γραπτού λόγου <strong>και</strong> το<br />
γράψιμο ως διαδικασία<br />
Αποτέλεσμα της μετάβασης από το συμπεριφορισμό στο χώρο της<br />
γνωσιακής ψυχολογίας το κέντρο βάρους του επιστημονικού<br />
ενδιαφέροντος (στη διδασκαλία του γραπτού λόγου) μεταφέρθηκε από<br />
το τελικό προϊόν στη διαδικασία παραγωγής του.<br />
Διαμορφώθηκε ως ισχυρό ρεύμα στο χώρο της διδακτικής του μαθήματος η<br />
αντίληψη ότι το γράψιμο δεν είναι μια γραμμική διαδικασία <strong>και</strong> μια άπαξ<br />
ενέργεια.<br />
Ως αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης θεωρήθηκε απαραίτητο να δίνεται<br />
στους μαθητές η ευ<strong>και</strong>ρία να βελτιώνουν οι ίδιοι τα κείμενά τους, μετά<br />
από κατάλληλη διδακτική μεθόδευση διόρθωσης (τι θα βελτιώσουν <strong>και</strong><br />
γιατί).<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
8
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.3 Οι νέες θεωρητικές αναζητήσεις <strong>και</strong> ο<br />
υπολογιστής ως περιβάλλον εργασίας (Ι)<br />
Ο νέος όρος Computers and Composition (αρχές δεκαετίας 1980, ΗΠΑ)<br />
εκφράζει τη στροφή, από τα κλειστά συστήματα διδασκαλίας <strong>και</strong> την<br />
αντίληψη του υπολογιστή ως διδάσκοντος, στον υπολογιστή ως μέσο<br />
εργασίας.<br />
Ο υπολογιστής θεωρείται πλέον περιβάλλον που διευκολύνει την αναζήτηση<br />
<strong>και</strong> τον πειραματισμό κατά το γράψιμο, τη συνεργατική μάθηση, την<br />
αποτελεσματικότερη συνεργασία δασκάλου – μαθητών, τη δημιουργία<br />
πραγματικών καταστάσεων επικοινωνίας εντός <strong>και</strong> εκτός σχολείου, στο<br />
πλαίσιο της προώθησης της κοινωνικής διάστασης της μάθησης <strong>και</strong> της<br />
γλώσσας.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
9
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.3 Οι νέες θεωρητικές αναζητήσεις <strong>και</strong> ο<br />
υπολογιστής ως περιβάλλον εργασίας (ΙΙ)<br />
Τέσσερα είδη λογισμικού που αξιοποιούνται κατά <strong>και</strong> μετά την περίοδο του<br />
1980:<br />
1. Έρευνα <strong>και</strong> προβληματισμός για τη χρησιμότητα των προγραμμάτων<br />
επεξεργασίας κειμένου στη διδασκαλία του γραπτού λόγου.<br />
2. Δημιουργία λογισμικών που λειτουργούν ως περιβάλλοντα εργασίας,<br />
δηλαδή προγράμματα υποστήριξης της διαδικασίας παραγωγής γραπτού<br />
λόγου (writing process).<br />
3. Προγράμματα προσομοίωσης (ρόλου δημοσιογράφου, ερευνητή, κ.ά.)<br />
4. Αξιοποίηση σωμάτων κειμένων <strong>και</strong> ηλεκτρονικών λεξικών.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
10
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.4 Πρόσφατες επιστημονικές αναζητήσεις<br />
Μέχρι το 1980: ρομαντικές απόψεις για τη διδασκαλία της γλώσσας (Whole<br />
Language <strong>και</strong> Process Writing).<br />
Δεκαετία 1980: Άποψη ότι η κατάκτηση της γλώσσας επιτυγχάνεται<br />
καλύτερα με τη γνώση της γλώσσας ως συστήματος <strong>και</strong> ως μέσου<br />
επικοινωνίας.<br />
Τέλη δεκαετίας 1990: τρεις σημαντικές αναζητήσεις στο χώρο της γλωσσικής<br />
διδασκαλίας α) η εστίαση στη διδασκαλία των κειμενικών ειδών, β) η<br />
κριτική οπτική <strong>και</strong> γ) το κίνημα των πολυγραμματισμών.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
11
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.4.1 Η διδασκαλία με βάση τα κειμενικά είδη<br />
Η πιο επεξεργασμένη αντίληψη για τη διδασκαλία με βάση τα κειμενικά<br />
είδη προέρχεται από την Αυστραλία. Με αφετηρία τον Halliday μια<br />
ομάδα εκπαιδευτικών στο Σύδνεϋ επιχείρησε να αποτυπώσει τις<br />
ιδιαιτερότητες του σχολικού λόγου (σε όλο το εύρος των διδακτικών<br />
αντικειμένων) με άξονα το κειμενικό είδος (genre).<br />
Για τη διδασκαλία των διαφόρων κειμενικών ειδών χρησιμοποιήθηκαν<br />
κειμενικά πρότυπα, τα οποία αποδομούσαν οι μαθητές με τη βοήθεια<br />
των εκπαιδευτικών, ώστε να βρουν τα δομικά τους χαρακτηριστικά. Στη<br />
συνέχεια επιχειρούσαν να συντάξουν από κοινού ένα παράδειγμα του<br />
υπό διδασκαλία κειμενικού είδους. Τέλος, οι μαθητές καλούνταν να<br />
γράψουν το δικό τους κειμενικό είδος. [γραμμική διαδικασία –<br />
κατηγορήθηκε ότι μοιάζει με την παραδοσιακή προσέγγιση]<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
12
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
Η τάση αυτή ανιχνεύεται <strong>και</strong> στα ελληνικά ΠΣ. Για παράδειγμα βλ. βιβλίο Α΄<br />
Γυμνασίου για τη διδασκαλία της αφήγησης <strong>και</strong> το ρόλο των ρημάτων<br />
στο κειμενικό αυτό είδος.<br />
Ο μαθητής οδηγείται στην ανακάλυψη της λειτουργίας των γραμματικών<br />
στοιχείων στο συγκεκριμένο κειμενικό είδος με βάση ερωτήσεις για τις<br />
λεξικογραμματικές επιλογές του συγγραφέα.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
13
Προσοχή!<br />
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
Η εστίαση της διδασκαλίας <strong>και</strong> στο κείμενο δεν πρέπει να λείπει από τα<br />
σύγχρονα ΠΣ.<br />
Η καταγραφή της Σχολής του Σύδνεϋ φυσικοποιεί την ισχύουσα σχολική<br />
πραγματικότητα, μια πραγματικότητα κάθε άλλο παρά ουδέτερη.<br />
Κύριο χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η αποσταθεροποίηση των<br />
κειμενικών ειδών <strong>και</strong> η υβριδοποίησή τους. Έτσι, η διδασκαλία αυτή<br />
μπορεί να αποβεί ρυθμιστική, αν ακολουθήσει αυστηρά την αρχή στην<br />
οποία στηρίζεται.<br />
Η διάδοση των <strong>ΤΠΕ</strong> δημιουργεί συνεχώς νέες μορφές κειμενικότητας, τις<br />
οποίες δύσκολα μπορούν να παρακολουθήσουν τα σχολικά εγχειρίδια<br />
(υπερκείμενο, ποικίλες μορφές ιστοσελίδων, τα αποτελέσματα των<br />
μηχανών αναζήτησης, τα ιστολόγια (blogs) κτλ.)<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
14
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.4.2 Η κριτική γλωσσολογία<br />
Σύμφωνα με την παράδοση της κριτικής γλωσσολογίας η γλώσσα δεν<br />
αντανακλά παθητικά την πραγματικότητα αλλά τη δημιουργεί <strong>και</strong> είναι η<br />
λεξικογραμματική που συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στη δημιουργία<br />
αυτής της πραγματικότητας (Halliday, 2000). Έτσι η γλωσσική εκπαίδευση<br />
δεν μπορεί παρά να είναι αλληλένδετη με τη διδασκαλία της<br />
γραμματικής.<br />
Πρόκειται για άποψη που έχει δώσει πολλούς καρπούς στον χώρο της<br />
γλωσσικής εκπαίδευσης: α) εκπαίδευση με βάση τα κειμενικά είδη, <strong>και</strong> β)<br />
ο Κριτικός Γραμματισμός (Critical Literacy).<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
15
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
Στην εκπαίδευση με βάση τα κειμενικά είδη θεωρείται ότι η συνειδητή<br />
κατάκτηση των κυριότερων κειμενικών ειδών (genres) <strong>και</strong> των ιδιαίτερων<br />
δομικών, οργανωτικών <strong>και</strong> λεξικογραμματικών τους χαρακτηριστικών<br />
συμβάλλει στην απόκτηση των απαραίτητων σημειωτικών πόρων για την<br />
επιτυχία των μαθητών εντός <strong>και</strong> εκτός σχολείου. Αποτελούν, επομένως,<br />
άμεσο στόχο του γλωσσικού μαθήματος.<br />
Στην περίπτωση του κριτικού γραμματισμού η γραμματική, οι γνώσεις<br />
ευρύτερα για τη γλώσσα, αξιοποιούνται ως εργαλεία για την αποκάλυψη<br />
<strong>και</strong> συζήτηση της βαθύτερης ιδεολογίας που διαπερνά τον κειμενικό μας,<br />
<strong>και</strong> κατά προέκταση, <strong>και</strong> τον κοινωνικό μας περίγυρο. Σύμφωνα με την<br />
οπτική αυτή στόχος του σχολείου είναι η καλλιέργεια της κριτικής<br />
ικανότητας, δηλαδή, να αξιοποιούν τη λεξικογραμματική για ανάγνωση<br />
της σύνθετης επικοινωνιακής πραγματικότητας.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
16
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.4.3 Πίσω στα βασικά<br />
Αναπτύσσεται κατά τις τελευταίες δεκαετίες μια έντονη προσπάθεια, με<br />
ανύπαρκτο επιστημονικό υπόβαθρο <strong>και</strong> έντονα συντηρητικό πολιτικό<br />
χαρακτήρα, για επιστροφή σε μορφές <strong>και</strong> περιεχόμενα διδασκαλίας που<br />
επικρατούσαν πριν από τη δεκαετία του 1950.<br />
Πρόκειται για την «επάνοδο στη διδασκαλία των βασικών» (back to basics),<br />
όπου «βασικά» θεωρούνται συνήθως η παραδοσιακή γραμματική <strong>και</strong> η<br />
έμφαση στη διδασκαλία της ορθογραφίας με τον παραδοσιακό<br />
φορμαλιστικό τρόπο, η έμφαση στη διδασκαλία της επίσημης γλώσσας<br />
χωρίς αποκλίσεις.<br />
Η υιοθέτηση των απόψεων αυτών συνοδεύεται συνήθως από «κλαυθμούς<br />
<strong>και</strong> οδυρμούς» για το χαμηλό επίπεδο των μαθητών στη γλώσσα <strong>και</strong> την<br />
πτώση του επιπέδου της διδασκαλίας στα σχολεία.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
17
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.5. Ο υπολογιστής ως μέσο πρακτικής γραμματισμού <strong>και</strong> οι<br />
πολυγραμματισμοί<br />
Στις μέρες μας, σε επίπεδο ερευνητικού προβληματισμού, βρισκόμαστε<br />
μπροστά σε μια σημαντική στροφή: ο υπολογιστής δεν αντιμετωπίζεται<br />
απλώς ως μέσο που μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην καλύτερη<br />
υλοποίηση των σύγχρονων γλωσσοδιδακτικών αντιλήψεων, αλλά <strong>και</strong> ως<br />
μέσο που μεταβάλλει θεαματικά το τοπίο της επικοινωνίας,<br />
δημιουργώντας τις προϋποθέσεις νέων κυρίως κειμενικών <strong>και</strong><br />
επικοινωνιακών δεδομένων.<br />
Ιδιαίτερη έμφαση για την ανάδειξη του ρόλου των <strong>ΤΠΕ</strong> στον γραμματισμό<br />
που είναι απαραίτητο να καλλιεργήσει το σχολείο δίνει το κίνημα των<br />
Πολυγραμματισμών (Cope & Kalantzis 2000).<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
18
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
Από τη στιγμή που οι υπολογιστές αποτελούν μέσα πρακτικής<br />
γραμματισμού με ευρεία διάδοση <strong>και</strong> σημαντικές νέες διαστάσεις στην<br />
επικοινωνία, δεν μπορεί παρά μεγάλο μέρος του ενδιαφέροντος να<br />
εστιαστεί στο τι συνεπάγεται αυτό για τη γλωσσική εκπαίδευση.<br />
Κάθε προσπάθεια που δεν ενσωματώνει τη νέα επικοινωνιακή<br />
πραγματικότητα στα γλωσσικά προγράμματα σπουδών <strong>και</strong> αρκείται σε<br />
μια παιδαγωγικού τύπου οπτική (στη λογική της αξιοποίησης του<br />
υπολογιστή ως διδακτικής μηχανής), κρίνεται αναχρονιστική, γιατί<br />
συνεισφέρει – με τη μαζική μάλιστα εισαγωγή υπολογιστών στα σχολεία<br />
– στην καλλιέργεια ενός περιορισμένου γραμματισμού, ενός σχολείου<br />
που δε συμβαδίζει με τη νέα εξωσχολική επικοινωνιακή πραγματικότητα.<br />
Από τις ερευνητικές αναζητήσεις αναδεικνύεται η ανάγκη καλλιέργειας ενός<br />
νέου γραμματισμού, του ψηφιακού ή νέου γραμματισμού.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
19
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
2.5.1 Η νέα κειμενική πραγματικότητα<br />
α) Διαδίκτυο <strong>και</strong> νέα κειμενική πραγματικότητα<br />
Υπερκείμενο: Νέα δεδομένα δημιουργεί η ευρύτατη διάδοση των<br />
υπερκειμένων (Hypertext). Με το υπερκείμενο αμφισβητούνται οι ως<br />
τώρα βασικές αρχές της κειμενικότητας. Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι το<br />
κείμενο έχει ενότητα (αρχή, μέση <strong>και</strong> τέλος), γραμμικότητα (οι σκέψεις<br />
ξεδιπλώνονται <strong>και</strong> ολοκληρώνονται σταδιακά), συνεκτικότητα (υπάρχει<br />
νοηματική συνάφεια μεταξύ των διάφορων μερών του) <strong>και</strong> συνοχή<br />
(σύνδεση όλων των γλωσσικών μερών κατά τρόπο αποτελεσματικό)<br />
Το υπερκείμενο διαφέρει αισθητά από τη λογική αυτή. Το διάβασμά του δε<br />
γίνεται κατά τον συνήθη γραμμικό τρόπο αλλά επιλεκτικά <strong>και</strong> κατά<br />
επίπεδα. Δεν είναι τυχαίο πως αντί για διάβασμα χρησιμοποιείται ο όρος<br />
browsing, που θα μπορούσε να αποδοθεί ως διάβασμα στα πεταχτά.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
20
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
Δικτυόγλωσσα: η νέα γλώσσα που αναδύεται από την ευρεία αξιοποίηση<br />
των υπολογιστών ως μέσων για επικοινωνία (netlish), κάτι μεταξύ<br />
προφορικού <strong>και</strong> γραπτού λόγου, γλώσσα που χρησιμοποιείται στα<br />
σύγχρονα <strong>και</strong> ασύγχρονα περιβάλλοντα επικοινωνίας.<br />
Αρκετές μελέτες έχουν γίνει <strong>και</strong> για το φαινόμενο της χρήσης του αγγλικού<br />
αλφαβήτου για τη γραφή της ελληνικής (Greeklish), φαινόμενο γνωστό<br />
στα σύγχρονα <strong>και</strong> ασύγχρονα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα επικοινωνίας.<br />
Αλλαγές στη διαδικασία σύνθεσης, παραγωγής, δημοσίευσης κειμένου - Η<br />
ρευστότητα του κειμένου: αλλαγές συνεπάγεται η ευρεία διάδοση των<br />
<strong>ΤΠΕ</strong> στην κοινωνία <strong>και</strong> το σχολείο στη διαδικασία σύνθεσης ενός<br />
κειμένου. Ριζική είναι π.χ. η αλλαγή στον τρόπο αναζήτησης <strong>και</strong> συλλογής<br />
του πρώτου υλικού (π.χ. δεξιότητες ηλεκτρονικής αναζήτησης), στην<br />
αρχειοθέτηση <strong>και</strong> ταξινόμησή του (ηλεκτρονικοί φάκελοι-portfolios), στη<br />
διαδικασία συγγραφής του.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
21
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
Επισημαίνεται, άλλωστε, ότι το Web 2.0 έχει επιφέρει ακόμα περισσότερες<br />
αλλαγές στην έννοια του κειμένου <strong>και</strong> του συγγραφέα καθώς ο<br />
αναγνώστης μπορεί να γίνει άμεσα <strong>και</strong> συγγραφέας (όπως στην<br />
περίπτωση των wikis), προάγεται η συνεργασία στην παραγωγή γραπτού<br />
λόγου <strong>και</strong> όχι ο ανταγωνισμός <strong>και</strong> η υβριδοποίηση των κειμενικών ειδών<br />
έναντι της σταθερότητας.<br />
Μάλιστα αναφέρεται πως το διαδίκτυο έχει επιφέρει τη λεγόμενη<br />
«διανεμημένη εξειδίκευση» <strong>και</strong> τη «συλλογική νοημοσύνη», σύμφωνα<br />
με τις οποίες δε χρειάζεται κανείς να είναι ειδήμων σε κάποιο θέμα<br />
ατομικά. Αντίθετα, η πληροφορία γίνεται πλήρης μέσα από τις γνώσεις<br />
των πολλών.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
22
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
β) Πολυτροπικότητα<br />
Είναι γνωστό ότι για τη μετάδοση του νοήματος σπάνια χρησιμοποιείται<br />
ένας μόνο τρόπος (mode), ένα σημειωτικό σύστημα επικοινωνίας, αλλά<br />
συνδυασμός τρόπων (π.χ. γλώσσα, επιτονισμός, κίνηση, έκφραση<br />
προσώπου κτλ. στην προφορική επικοινωνία).<br />
Παρ’ ότι <strong>και</strong> ένα τυπωμένο κείμενο δεν είναι ποτέ μονοτροπικό (παίζουν π.χ.<br />
σημαντικό ρόλο οι γραμματοσειρές, η ποιότητα του χαρτιού <strong>και</strong> της<br />
έκδοσης, το εξώφυλλο κτλ.), το ελληνικό σχολείο ταυτίζει την καλλιέργεια<br />
της επικοινωνίας με την αποκλειστική καλλιέργεια της μονοτροπικής<br />
γραπτής έκφρασης.<br />
Τα πολυτροπικά κείμενα αρχίζουν να αποτελούν τον κανόνα <strong>και</strong> τα<br />
παραδοσιακά μονοτροπικά γραπτά κείμενα την εξαίρεση χαρακτηριστικό<br />
παράδειγμα αποτελεί ο περιοδικός τύπος (εφημερίδες <strong>και</strong> περιοδικά).<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
23
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
Με τις <strong>ΤΠΕ</strong> καθίσταται εύκολα δυνατή η μίξη πολλών σημειωτικών<br />
συστημάτων (γλώσσας, εικόνας, ήχου κτλ.), γεγονός που έχει οδηγήσει<br />
στην εύκολη δημιουργία <strong>και</strong> ευρεία χρήση υβριδικών κειμένων, όπως<br />
είναι, για παράδειγμα, τα πολυμέσα <strong>και</strong> οι ιστοσελίδες.<br />
Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί ένα νέο επικοινωνιακό τοπίο, όπου τη θέση της<br />
μονοτροπικότητας (κυριαρχία του γραπτού λόγου, κυρίως) διαδέχεται η<br />
πολυτροπικότητα (η μίξη πολλών σημειωτικών συστημάτων).<br />
Η άσκηση στην παραγωγή <strong>και</strong> κατανόηση αντίστοιχων κειμένων δεν είναι<br />
μια απλή <strong>και</strong> εύκολη υπόθεση από γλωσσοδιδακτική άποψη, γιατί λείπει<br />
το αναγκαίο θεωρητικό υπόβαθρο. Ενώ διαθέτουμε μια καλή περιγραφή<br />
- μια γραμματική - του γλωσσικού τρόπου, δε διαθέτουμε αντίστοιχες<br />
(πολυτροπικές) γραμματικές για τους άλλους τρόπους αλλά <strong>και</strong> του<br />
συνδυασμού τους.<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
24
Διδακτική των Φιλολογικών Μαθημάτων <strong>και</strong> <strong>ΤΠΕ</strong><br />
Οι <strong>ΤΠΕ</strong> στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών<br />
Οι <strong>ΤΠΕ</strong> στο μάθημα της Λογοτεχνίας<br />
<strong>ΤΠΕ</strong> <strong>και</strong> διδασκαλία της Ιστορίας<br />
…<br />
Βλ. αντίστοιχες παρουσιάσεις…<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος<br />
25
Ενότητα 3η<br />
Σας ευχαριστώ για την<br />
προσοχή σας!<br />
Κούκης Νικόλαος, Φιλόλογος
Change language