Cymru'n Llwyddo - mewn Gwyddoniaeth ... - Business Wales

CYMRU’N 

LLWYDDo 

[ MEWN GWYDDoNIAETH, TECHNoLEG A PHEIRIANNEG ]

Mae’r wybodaeth hon hefyd ar gael mewn fformat print bras, 

Braille, Moon a sain. I gael mwy o wybodaeth ar y cyhoeddiad 

hwn e-bostiwch: arloesedd@cymru.gsi.gov.uk 

ISBN 978 0 7504 5146 8 

WAG10-10868 

G/MH/3890 

Rhagfyr 

Cysodwyd mewn 12pt 

© Hawlfraint y Goron 2010

CYNNWYS 

02 Rhagair 

04 Biowyddoniaeth a Iechyd 

12 Yr Amgylchedd Adeiledig 

18 Telathrebu a Thechnoleg 

Gwybodaeth a Chyfathrebu 

24 Diwydiannau Creadigol 

30 Ynni 

36 Peirianneg 

40 Gwyddorau’r Amgylchedd 

46 Deunyddiau 

52 Trafnidiaeth 

60 Pobl 

68 Cerrig Milltir 

78 Diweddglo

Yn fwy a mwy, mae’r eitemau, y delweddau a’r 

seiniau sydd o’n cwmpas ym mhobman yn ganlyniad 

dulliau o gymhwyso gwyddoniaeth, technoleg a 

pheirianneg. Yr hyn a olygir wrth ddefnyddio’r gair 

‘cymhwyso’ yw bod y rhai sy’n ymwneud â meysydd 

gwyddoniaeth, technoleg a pheirianneg wedi 

dyfeisio, wedi datblygu ac wedi cwblhau rhywbeth 

y gellid ei gymhwyso; maent wedi arloesi. 

Mae pawb yn gallu arloesi. 

Mae’r teithi meddwl sy’n 

arwain at syniad ‘newydd’ 

yn bresennol ym mhob un 

ohonom ac er bod diwydiant 

ac academia’n ceisio trefnu 

gwaith ymchwil a datblygu 

fel y bydd yn arwain yn 

rhesymegol at brosesau 

a chynhyrchion arloesol, 

nid yw’r eiliad ‘Eureka’ o 

reidrwydd yn digwydd fel 

canlyniad uniongyrchol i 

raglen gwaith gynlluniedig. 

Mae ysbrydoliaeth ac 

arloesi’n mynd law yn 

llaw yn aml ac, os gellir 

creu amgylchedd sy’n 

RHAGAIR 

symbylu, yn hybu ac yn 

cydnabod syniadau da, 

mae hynny’n sicr o ddod â 

manteision economaidd. 

Mae Llywodraeth Cynulliad 

Cymru yn rhoi pwys mawr 

ar werth arloesi fel modd i 

gynnal a hyrwyddo ffyniant 

cwmnïau yng Nghymru. 

Cynhelir amryw o gynlluniau 

a chystadlaethau o ysgolion 

cynradd hyd at addysg 

uwchradd, addysg brifysgol 

ac mewn diwydiant i hybu 

arloesi ac mae’r llawer o’r 

syniadau a gafwyd eisoes 

wedi’u trosi yn brosiectau 

economaidd hyfyw.

Mae’r rhan fwyaf o syniadau arloesol yn peri newidiadau 

graddol i broses neu gynnyrch sy’n bod eisoes. Cymharol brin 

yw’r newidiadau sylweddol a geir ond, pan yw hynny’n digwydd, 

gallant weddnewid ein safonau byw a’n hansawdd bywyd. Nid 

pawb ohonom sy’n gallu darganfod 

pethau fel helics dwbl DNA neu 

ddod â datblygiadau technoleg 

fel technoleg microdon i’r cartref, 

ond mae gan bob un ohonom ein 

syniadau, a gall rhai ohonynt fod yn 

syml dros ben, fel dylunio gwell blwch 

llythyrau neu ddull o ddal binocwlars 

cryf yn llonydd. 

Fel y dengys y cyhoeddiad hwn, mae gan Gymru hanes rhagorol o 

lwyddiant am greu newidiadau graddol a sylweddol o ganlyniad 

i gymhwyso syniadau arloesol. Mae mentrau ar waith ar bob lefel 

i gymell unigolion a sefydliadau i feddwl yn ochrol a datblygu a 

masnacholi eu syniadau. Mae pobl yn naturiol chwilfrydig o ran 

eu natur a thrwy greu amgylchedd sy’n meithrin y chwilfrydedd 

hwnnw, mae Cymru eisoes ar ei hennill yn economaidd. 

Mae’r tudalennau dilynol yn cynnwys llwyddiannau o’r 

gorffennol a’r presennol a rhai hefyd y medrid dweud 

eu bod ‘ar y gorwel’ yn nhermau gwireddiad. 

Cadwch olwg... 

Mae gan 

Gymru hanes 

rhagorol o 

lwyddiant. 

3

4 

BIoWYDDoNIAETH 

A IECHYD 

Arloeswyd retinopathi 

mewn teleiechyd drwy 

waith ar y cyd rhwng 

diwydiant a phrifysgol yn 

ne Cymru ac mae rhaglenni 

sgrinio retinopathi ar 

gyfer diabetes.

Sefydlodd Morvus Technology 

eu pencadlys yn y Ganolfan 

Wyddoniaeth yng Ngardd 

Fotaneg Genedlaethol 

Cymru yn Llanarthne er 

mwyn datblygu cyffuriau 

gwrth-ganser newydd. 

Mae’r sector Biowyddoniaeth a Iechyd yn un pwysig 

yng Nghymru. Mae Cymru’n gartref i un o glystyrau 

biowyddoniaeth mwyaf adnabyddus y Deyrnas Unedig 

gydag enw da am ragoriaeth wyddonol ac academaidd, 

gyda dros 250 o gwmnïau’n dewis Cymru fel lleoliad. 

Gan fod galwadau a disgwyliadau cynyddol am 

welliannau pellach mewn gofal iechyd, mae cyfleoedd 

yn y farchnad wedi rhoi hwb i sawl busnes a ddeilliodd 

o’r sector prifysgolion lle mae cysylltiadau agosach 

rhwng gwahanol ddisgyblaethau megis meddygaeth, 

biowyddoniaeth, electroneg, cemeg a chyfrifiadureg 

yn arwain at ddatblygiadau o’r safon orau. 

Mae Alzeim Cyf o Bowys yn alldynnu cemegyn 

naturiol o’r enw galantamin o gennin Pedr, 

sy’n arafu cynnydd clefyd Alzheimer. 

5

6 

Mae’r gallu i ganfod 

anhwylderau 

niweidiol wedi cael 

hwb mawr drwy gydgyfeirio 

gwahanol ddisgyblaethau 

gwyddonol. Gan fod offer 

profi yn mynd a llai a llai 

o ran maint, mae modd 

bellach defnyddio pecynnau 

hunanbrofi a systemau 

telemetrig i roi’r canlyniadau 

i’r feddygfa a’r ysbyty 

heb i’r claf orfod mynd 

yno ei hun. Mae llawer o 

brofion diagnostig yn cael 

eu datblygu a’u cynhyrchu 

yng Nghymru i ddarganfod 

diabetes, osteoporosis, 

anhwylderau thyroidaidd, 

anemia a chlefydau heintus, 

ymysg pethau eraill. 

Cafodd llwyddiant parhaol 

y sector ei adeiladu ar 

y cysylltiadau rhwng 

sefydliadau academaidd o fri 

megis Prifysgol Caerdydd (yn 

cynnwys Coleg Meddygaeth 

Prifysgol Cymru) a chwmnïau 

o Gymru yn y sector. Mae gan 

Gymru hefyd sylfaen sgiliau 

cryf a sefydlog, seilwaith 

pwrpasol ac ymrwymiad 

cadarn i’r sector gan 

Lywodraeth Cynulliad Cymru. 

Mae’r gwaith o ddatblygu 

cyffuriau newydd, y modd 

i’w trosglwyddo i’r mannau 

actif yn y corff a’u dull o 

weithredu’n feysydd ymchwil 

o bwys yn Ysgol Fferylliaeth 

Cymru. Mae molecylau bach 

a molecylau llawer mwy sy’n 

seiliedig ar bolymerau yn cael 

eu dyfeisio a’u gwerthuso er 

mwyn trin clefydau fel 

canser, heintiau firol a 

bacteriol a chlefydau 

trofannol. 

Mae’r Uned Ymchwil Trin 

Briwiau ym Mhrifysgol 

Caerdydd yn enwog drwy’r 

byd am ei gwaith ar drin ac 

atal briwiau, yn enwedig 

wlserau, ac mae pump o 

Ysgolion y Brifysgol yn dod 

at ei gilydd yn y Sefydliad 

Peirianneg ac Atgyweirio 

Meinwe i hyrwyddo’r 

defnydd cynnar o 

ganlyniadau ymchwil mewn 

ymarfer clinigol. Ar lefel mwy 

sylfaenol, mae’r Sefydliad 

Geneteg Feddygol wedi 

cyfrannu at y Gronfa Ddata 

o Fwtadiadau Genynnau 

Dynol yn gysylltiedig â 

chlefydau etifeddol.

Defnyddir samplau gwallt i ganfod pa gyffuriau y 

bu pobl yn agored iddynt dros gyfnod hir mewn 

gwasanaeth dadansoddi a ddatblygwyd gan Trichotech. 

Mae cynrhon pryfed 

gwyrdd a fagir gan ysbyty 

yn ne Cymru yn cael eu 

defnyddio’n llwyddiannus 

iawn yn y DU ac Ewrop 

i drin wlserau, briwiau 

gwasgu a heintiau. Mae 

lle mawr i obeithio y bydd 

modd eu defnyddio i drin 

briwiau sydd wedi’u 

heintio gan MRSA. 

7

Sefydlir canolfan 

ymchwil fyd-eang 

ar gyfer NanoIechyd 

ym Mhrifysgol 

Abertawe. 

8 

• Mae ymchwilwyr ym Mhrifysgol 

Caerdydd wedi datblygu erfyn 

dadansoddol yn defnyddio 

cemoleuedd a ddefnyddir mewn 

100 miliwn o brofion clinigol bob 

blwyddyn ym mhob rhan o’r byd. 

• Mae protocol yr Athro Archie 

Cochrane, Caerdydd ar gyfer 

treialu cyffuriau dan reolaeth yn 

weithdrefn safonol fyd-eang ar 

gyfer gwerthuso cyffuriau. 

• Mae Canolfan Delweddu Ymchwil yr Ymennydd (CUBRIC) 

ym Mhrifysgol Caerdydd yn un o’r cyntaf ym Mhrydain i 

gyfuno’r technolegau sganio ymennydd diweddaraf er 

mwyn arloesi gyda thechnegau a all fapio strwythur a 

swyddogaeth ymennydd iach ac ymennydd diffygiol. 

• Llwyddwyd i ddarganfod bacteria gwenwyn bwyd mewn 

modd cyflym a dibynadwy drwy ddefnyddio technoleg 

gleiniau magnetig a ddatblygwyd yn labordai Picosorb yng 

ngogledd Cymru. 

• Cynhaliwyd mwy na 25,000 o archwiliadau post mortem 

gan Sir Bernard Knight, a anwyd ym Mro G ^ wyr ac sy’n un 

o’r patholegwyr fforensig mwyaf blaenllaw yn y byd.

Mae gwrthweynwynau 

ar gyfer brathiadau 

nadredd a sgorpionau 

ymysg gwrthsera a 

gynhyrchir o ddefaid, 

geifr, asynnod ac ieir 

gan MicroPharm o 

Gastellnewydd Emlyn. 

9

10 

Mae profion cyffuriau tra 

sensitif a ddyfeisiwyd ym 

Mhrifysgol Cymru Abertawe, 

sy’n defnyddio sbectrometreg 

màs a chromatograffeg gyda’i 

gilydd, yn gymorth mawr 

i weinyddwyr chwaraeon 

wrth ymladd yn erbyn y 

camddefnydd o gyffuriau.

• Gwelir gwyddor bywyd fel ffynhonnell dda ar gyfer 

trosglwyddo technoleg a sefydlwyd safle ymchwil gyda’r 

gorau yn y byd ar gyfer hyn ym Mhrifysgol Abertawe. 

Yma mae cynllun cydweithio unigryw gyda IBM yn y 

Sefydliad Gwyddorau Bywyd hefyd yn rhoi llwyfan 

unigryw ar gyfer bioleg gyfrifiannol yn defnyddio un o’r 

ychydig o uwchgyfrifiaduron yn y byd ar gyfer ymchwil 

gwyddor bywyd. 

• Mae ailadeiladu strwythur wyneb yn dilyn llawdriniaeth 

helaeth wedi manteisio’n fawr o ddefnyddio technegau 

prototeipio cyflym gan Athrofa Prifysgol Cymru Caerdydd 

i adeiladu model 3D yn seiliedig ar wybodaeth sgan CT 

a MR. 

• Mae gan Ysgol Cemeg Prifysgol 

Caerdydd rôl flaenllaw wrth 

geisio atal TB, gan fod y cyntaf 

i baratoi set o foleciwlau 

allweddol sy’n bresennol mewn 

celloedd TB. 

Mae’r asesu ar glefyd 

cardiofasgwlaidd a monitro 

calonnau ffoetysau wedi 

gwella’n aruthrol drwy 

ddefnyddio offer uwchsain 

Doppler a gafodd eu datblygu 

a’u gweithgynhyrchu 

gan Huntleigh Diagnostics yng 

Nghaerdydd, sy’n arwain yn y 

maes hwn drwy’r byd. 

11

12 

YR AMGYLCHEDD 

ADEILEDIG Cynlluniwyd y t ^ y 

gwydr un bwa mwyaf 

yn y byd gan yr 

Arglwydd Norman 

Foster a phartneriaid 

ar gyfer Gardd Fotaneg 

Genedlaethol Cymru 

yn Llanarthne.

Mae canrifoedd o weithgarwch dynol mewn gwlad 

sydd â’r môr ar dair ochr iddi, a thopograffeg sy’n 

llawn mynyddoedd, bryniau a dyffrynnoedd sydd 

i gyd yn profi glawiad trwm, wedi creu’r angen i 

godi llawer o bontydd ar gyfer ffyrdd, rheilffyrdd 

a chamlesi. Cyfunwch hyn gyda daeareg gymhleth, 

sy’n cynnwys llawer o wahanol fathau o graig sy’n 

addas i’w defnyddio ar gyfer adeiladu ac mae rysáit 

ar gyfer amrywiaeth rhyfeddol o strwythurau yn yr 

amgylchedd adeiledig. 

Cwblhawyd yr argae 

uchaf yn y DU yn 

Llyn Brianne yn 

1974 i gyflenwi 

Abertawe â d ^ wr. 

13

Bu’r dasg o groesi 

afonydd ac aberoedd 

ym mlaen meddwl 

peirianwyr yng Nghymru ers 

canrifoedd ac mae rhai o’r 

syniadau newydd pwysicaf 

ar gyfer dylunio a defnyddio 

deunyddiau wedi’u 

cynnwys mewn pontydd. 

oddi ar y defnydd cynnar 

o garreg a haearn bwrw 

hyd at adeiladwaith cain 

strwythurau a gynhelir gan 

geblau, bu Cymru ar y blaen 

o ran adeiladu pontydd. 

Yn neilltuol bu’r tywydd 

gwael yn Aber Hafren 

yn her o ran dylunio a’r 

deunyddiau adeiladu a oedd 

i’w defnyddio, ac atebwyd yr 

heriau hyn yn llwyddiannus 

drwy godi’r ddwy bont 

ffordd hardd sydd mor 

bwysig i ffyniant economaidd 

Cymru. 

Gan fod digonedd o gerrig 

adeiladu naturiol, mae’r 

tirlun gwneuthuredig 

yng Nghymru’n amrywiol 

iawn. Mae’r defnydd o 

garreg nadd leol wedi rhoi 

cymeriad unigryw i lawer o’r 

cymunedau o dai rhes yn y 

cymoedd glofaol ac mae’r 

14 

doreth o lechi rhagorol a 

gafwyd o chwareli’r gogledd 

orllewin yn harddu adeiladau 

lleol a llawer o rai eraill 

ledled y byd. Parhawyd â’r 

traddodiad hwn o adeiladu 

â deunyddiau cartref mewn 

strwythurau a godwyd yn 

ddiweddar fel Canolfan y 

Mileniwm yng Nghaerdydd 

a llawer o adeiladau 

Canolfannau Croeso. Mae’r 

gwaith o adfywio Bae 

Caerdydd a dociau Abertawe 

yn cynnig llawer o gyfleoedd 

i benseiri gael mynegi 

syniadau newydd ar gyfer 

yr amgylchedd adeiledig, a 

chaiff hynny ei ddangos gan 

adeilad y Senedd ym Mae 

Caerdydd ac Amgueddfa 

Genedlaethol y Glannau yn 

Abertawe. 

Cwblhawyd un o’r 

strwythurau ffabrig 

tynnol mwyaf yn Ewrop 

gan Landrell Fabric 

Engineering Cyf o 

Gas-gwent, sy’n arwain 

y byd yn y maes hwn.

Yr enghraifft gynharaf yn y DU o bont 

ffordd a gynhelir gan geblau yw honno 

sy’n croesi afon Wysg yn Stryd George 

yng Nghasnewydd. 

Cwblhawyd y bont 

grog haearn fawr 

gyntaf yn y byd yn 

1826 gan Thomas 

Telford i fynd â’r 

A5 dros Afon Menai. 

Yn iard Fairfield-Mabey Cyf yng Nghas-gwent y 

gwnaed y trawstiau blwch syml ac arloesol ar 

gyfer llawr y bont grog gyntaf dros Afon Hafren. 

15

16 

• Mae cynllun arloesol Richard Rogers ar gyfer ffatri 

Inmos a godwyd yng Nghasnewydd yn 1982 yn amlygu’r 

gwasanaethau a’r darnau saernïol ar y tu allan gan 

adael y gofod mewnol heb fanylder. 

• Y garreg filltir bwysicaf yn hanes oes y camlesi yw 

traphont ddwˆ r Thomas Telford a godwyd yn 1805 ar 

draws Dyffryn Dyfrdwy ym Mhont-Cysyllte. Mae’r gamlas 

yn croesi drwy gafn o haearn bwrw 300 metr o hyd sydd 

heb lifddorau, ar ben colofnau cerrig sy’n codi 40 metr 

uwchlaw’r afon. 

Agorwyd adeilad 

aml-lawr cyntaf o 

goncrid cyfnerthedig 

Ewrop yn Abertawe yn 

1897 ar gyfer melinau 

blawd a storfeydd. 

• Cwblhawyd y twnnel 

rheilffordd hwyaf yn y DU 

am dros 100 mlynedd, 

dan Aber Hafren yn 1885. 

Mae’n 7.2km o hyd ac roedd 

yn ‘gamp eithaf ym mrwydr 

y peiriannydd yn erbyn 

helbulon’. 

• Mewn cysylltiad ag eraill, 

datblygodd Robert Stephenson 

y cysyniad o drawstiau blwch 

ar gyfer cario ei reilffordd dros 

Afon Menai. Cafodd y bont 

diwb haearn bwrw cyntaf o’r 

dyluniad hwn ei chodi yng 

Nghonwy yn 1848 ac mae yno 

hyd heddiw.

Mae Canolfan Mileniwm 

Cymru yng Nghaerdydd yn 

cynnwys llechi, coed, gwydr 

a dur di-staen gan 

adlewyrchu adnoddau 

naturiol a gwneuthuredig 

Cymru mewn strwythur a 

enillodd wobrau. 

17

18 

TELATHREBU A THECHNoLEG 

GWYBoDAETH 

A CHYFATHREBU 

Gwnaed yr arbrawf 

cyntaf ar drosglwyddo 

signalau teledu microdon 

gan Swyddfa’r Post ar 

draws Môr Hafren o 

Gasnewydd yn 1946.

Ers dyddiau cynnar dyfeisio’r meicroffon a’r telegraff 

gan David Hughes, bu cysylltiad agos rhwng Cymru 

â’r chwyldro cyfathrebu. Rhwng trosglwyddo 

signalau ar hyd gwifren gopr ar y dechrau a’r gallu 

wedyn i anfon signal drwy’r awyr a dyfodiad oes 

electroneg a datblygiad opteg ffibr ar ôl hynny, 

mae Cymru wedi cyfrannu’n helaeth at allu pobl 

i gyfathrebu. 

Datblygwyd peiriannau 

chwilio rhyngrwyd 

Google a Yahoo! gyda 

chyllid gan Michael 

Moritz, a anwyd yng 

Nghymru. 

19

Bu Cymru â rhan 

mewn datblygu sawl 

technoleg cyfathrebu 

sylfaenol gan gynnwys 

y microffon, y telegraff, 

trosglwyddo signalau 

radio, radar yn yr awyr, 

trosglwyddo signalau teledu 

microdon a throsglwyddo 

data drwy eu rhannu’n 

becynnau, sef yr hyn a 

ragflaenodd y Rhyngrwyd. 

Drwy fuddsoddiadau 

gan ddiwydiant a chyrff 

academaidd, mae Cymru’n 

cadw ei lle blaenllaw mewn 

technoleg cyfathrebu. 

20 

Fel rhan o’r fenter i 

hyrwyddo statws Cymru er 

mwyn denu busnesau sy’n 

arloesi ym maes gwybodaeth, 

datblygwyd naw Technium 

i gynnig cyfleusterau addas 

mewn sawl sector. Mae 

dwy ohonynt yn neilltuol ar 

gyfer y sector cyfathrebu. 

Mae’r Technium Digidol yn 

Abertawe yn darparu ar gyfer 

cyfathrebu, technolegau 

amlgyfrwng, animeiddio, 

telathrebu, e-ddysgu a 

thechnoleg gwybodaeth. 

Mae Technium opTIC yn 

Llanelwy yn gofalu am bob 

agwedd ar optroneg er 

mwyn manteisio ar y sgiliau 

a’r arbenigedd sydd ar 

gael eisoes yng nghlwstwr 

gogledd Cymru. 

Datblygwyd radar 

i’w ddefnyddio yn 

yr awyr gan Edward 

Bowen o Abertawe 

yn 1940 i greu system 

ymarferol ddibynadwy 

a ddefnyddiwyd yn 

yr Ail Ryfel Byd.

Datblygwyd y 

Rhyngrwyd yn sgil 

gwaith arloesol 

ar gyfathrebu 

drwy rannu data’n 

becynnau gan Donald 

Davies o Dreorci yn 

y Labordy Ffisegol 

Cenedlaethol yn y 

1960au. 

Bydd BT yn agor un o’r amgylcheddau canolfan 

ddata mwyaf datblygedig yn Ewrop ym Mae 

Caerdydd gyda buddsoddiad o £90 miliwn. 

21

22 

Agorwyd y cymhlyg 

adeiladau stiwdio 

teledu pwrpasol 

mwyaf yn y byd 

yn 1982 gan 

HTV yng Nghroes 

Cwrlwys, Caerdydd. 

• Gwnaed y trosglwyddiad 

ffôn radio cyntaf o’r 

awyr, yr ‘Aerophone’, gan 

Harry Grindell Matthews i 

gyfathrebu o’r ddaear i’r awyr 

gyda’r peilot B.C. Hucks yn 

hedfan o Gwrs Rasio Trelái 

yng Nghaerdydd yn 1911. 

• Yn dilyn buddsoddiad 

diweddar gan BT, bydd 

Next Generation Data yn 

buddsoddi hyd at £200 miliwn 

yng Nghymru i greu un o’r 

canolfannau data ‘gwyrdd’ 

mwyaf datblygedig yng 

Nghasnewydd. 

• Mae DeepStream Technologies ym Mharc Menai yn arwain 

y ffordd wrth ddatblygu synwyryddion miniatur 3D i wella 

gallu llu o ddyfeisiau cartref a diwydiannol. 

Dyfeisiwyd telegraff teipio gan David Hughes 

o’r Bala yn 1855 a chafodd ei ddefnyddio ledled 

yr Unol Daleithiau. Dyfeisiodd hefyd feicroffon 

gronynnau carbon a dangos trosglwyddiad tonnau 

electromagnetig am y tro cyntaf yn 1879.

Trosglwyddwyd tonnau 

radio dros ddwˆ r am y 

tro cyntaf gan Gugliemo 

Marconi rhwng Larnog 

ac Ynys Echni ym Môr 

Hafren yn 1897. 

Sefydlwyd y Mitel Corporation gan Syr Terry 

Matthews yn 1972 i gynhyrchu a chyflenwi 

cyfnewidfeydd preifat (PABx) i gyrff ledled y byd. 

23

24 

DIWYDIANNAU 

CREADIGoL 

Bu BBC Wales yn 

cynhyrchu Doctor Who 

ers 2005, gan ddefnyddio 

llawer o leoliadau yng 

Nghaerdydd a de Cymru 

ac ennill llawer o 

wobrau BAFTA Cymru.

• Mae mwy na 500 o 

raddedigion ac israddedigion yn 

Ysgol Ffilm Ryngwladol Cymru 

yn Ysgol Gelf, Cyfryngau a 

Dylunio Casnewydd. 

Agorodd Laura Ashley, 

a anwyd ym Merthyr, 

ei siop gyntaf yn 1968 

gyda phencadlys y 

cwmni yng Ngharno, 

ger y Drenewydd. 

Yn y gorffennol, bu’r diwydiannau creadigol 

yng Nghymru’n ymwneud â chreu eitemau fel 

crochenwaith porslen, gemwaith, darluniau, 

brethynnau a dodrefn. Bu crochenwaith o weithfeydd 

Abertawe a Nantgarw yn addurn ar fyrddau llawer o 

blastai yng nghyfnod y Rhaglywiaeth. Fodd bynnag, 

gyda dyfodiad ffotograffiaeth a’r gallu i gofnodi 

seiniau a digwyddiadau gweledol yn electronig, 

mae’r diwydiannau creadigol wedi ehangu i gynnwys 

gwneud ffilmiau, animeiddio, recordio sain a 

chynhyrchu ar gyfer y teledu. 

25

Ar hyn o bryd, mae mwy 

na 200 o gwmnïau 

yng Nghymru sy’n 

gysylltiedig â sectorau sain 

a gweledol y diwydiannau 

creadigol ac yn ymgymryd 

â gweithgareddau sy’n 

amrywio o gynhyrchu ffilmiau 

animeiddio, i gerddoriaeth, 

gemau cyfrifiadurol a 

chynyrchiadau teledu. Mae’r 

ffaith bod y Gymraeg a’r 

Saesneg yn bodoli ochr yn 

ochr â’i gilydd wedi rhoi hwb 

mawr i’r gwaith o gynhyrchu 

rhaglenni ar gyfer sianeli 

radio a theledu yn y ddwy 

iaith. Mae’r pedair sianel yng 

Nghymru, sef BBC Cymru 

Wales, ITV Wales, S4C ac 

S4C Rhyngwladol wedi creu 

cyfleoedd pellach ar gyfer 

ffyniant y diwydiannau 

creadigol. Yn 2007/08 

cofnododd Comisiwn Sgrin 

Cymru £31.8 miliwn o wariant 

uniongyrchol o gynyrchiadau 

ffilm a theledu ledled Cymru. 

Rhoddwyd cymorth ariannol 

tuag at greu clystyrau o 

gwmnïau creadigol sydd 

â’u prif ganolfannau yng 

nghyffiniau Caerdydd, 

Caernarfon a’r Canolbarth lle 

mae’r croesffrwythloni rhwng 

26 

syniadau’n fanteisiol i bawb. 

Mae llawer o gynyrchiadau 

teledu mawr bellach yn 

seiliedig yng Nghymru, yn 

neilltuol Doctor Who ac yn 

2009 bydd ymchwilwyr ym 

Mhrifysgol Morgannwg yn 

cynnal ymchwil i ‘effaith 

Doctor Who’ a’r fantais bosibl 

Bu’r tîm sy’n gyfrifol am 

Dr Who, a enillodd Wobrau 

Teledu yr Academi Brydeinig, 

hefyd yn llwyddiannus gyda’r 

gyfres Torchwood. Caiff 

Caerdydd ei phortreadu yn 

y rhaglen ffuglen wyddonol 

ac enillodd nifer o Wobrau 

BAFTA Cymru. 

i Gymru. Bydd y prosiect hefyd 

yn cynnwys Torchwood a’r 

cynnyrch diweddaraf, The 

Sarah Jane Adventures. Bu’r 

gomedi ramantus Gavin & 

Stacey, sy’n seiliedig yn y 

Barri, yn llwyddiannus yng 

Ngwobrau Comedi Prydeinig 

2007 a 2008 ac ennill y 

gwobrau Perfformiad Comedi 

orau a gwobrau Cynulleidfa 

Sky+ yng Ngwobrau Teledu 

yr Academi Brydeinig 2008.

Mae maes animeiddio’n 

parhau’n gryf yng Nghymru 

gyda ffurfio cwmnïau newydd 

megis Dinamo Animation a 

Calon TV, a ffurfiwyd gan 

reolwyr Siriol Productions. 

Cymerodd Cynyrchiadau 

Ceidiog Creations ran yn 

y cyd-gynhyrchiad cyntaf 

erioed ym Mhrydain gyda 

sianel Arabaidd al-Jazeera a 

lofnodwyd gyda S4C ym mis 

Ebrill 2008. Y canlyniad yw 

sioe gweithredu byw Baaas i 

blant dan oedran ysgol. Mae 

cwmnïau newydd yn cynnwys 

Indus Films, sy’n gweithio 

mewn sector creadigol egniol 

sy’n cynnwys cwmnïau fel 

opus TF, Green Bay Media 

a Boomerang. 

Bu’r celfyddydau, a 

cherddoriaeth yn enwedig, 

yn rhan o ddiwylliant Cymru 

ers canrifoedd. Er bod y 

defnydd o dechnolegau 

electronig newydd i greu 

seiniau a delweddau’n elfen 

o’r economi sy’n tyfu’n 

gyflym, mae’r ffurfiau mwy 

traddodiadol a welir yn noniau 

Katherine Jenkins, Bryn Terfel 

a Chwmni opera Cenedlaethol 

Cymru yn ffynnu hefyd. 

Mae’r gwaith o greu 

gwrthrychau’n agwedd 

bwysig ar economi Cymru o 

hyd ac mae profiad maith o 

ddylunio a thrin deunyddiau’n 

fodd i gynnal busnesau 

ffyniannus yn y sectorau 

gemwaith, dillad, dodrefn, 

crochenwaith a phaentio. 

27

28 

Gellir gweld un o’r 

casgliadau gorau 

o ddarluniadau 

argraffiadol ac 

ôl-argraffiadol 

gan gynnwys 

‘La Parisienne’ gan 

Renoir yn Amgueddfa 

Genedlaethol Cymru. 

• Daeth Alfred Sisley (1839– 

1899), un o arlunwyr tirlun 

mwyaf y 19eg ganrif a 

ffigur amlwg yn y mudiad 

Argraffiadol, i dde Cymru yn 

1897 a bu’n byw ym Mhenarth 

ac wedyn ym Mae Langland 

ger Abertawe. Roedd tirlun ac 

arfordir Cymru yn ysbrydoliaeth 

i rai o weithiau mwyaf rhydd ac 

arbrofol Sisley. 

• Enillodd y gantores/awdur 

caneuon Duffy ddim llai na 

thair gwobr BRIT yn 2009. 

• Mae dwy o Ysgolion Cerdd mwyaf y DU ym Mhrifysgol 

Cymru Bangor a Phrifysgol Caerdydd. 

• Dechreuwyd cwrs diploma mewn ffotograffiaeth 

ddogfennol gan David Hurn o Magnum yng Ngholeg 

Celf Casnewydd yn 1973. 

• Mae Canolfan e-Wyddoniaeth Cymru sydd â’i chartref ym 

Mhrifysgol Caerdydd yn galluogi busnesau i gael delweddu 

o’r safon orau. 

• Mae Ysgol Diwydiannau Creadigol a Diwylliannol 

Caerdydd yn ATRiuM, Caerdydd yn dod ynghyd â’r 

disgyblaethau creadigol o fewn Prifysgol Morgannwg. 

• Daeth Coleg Cerdd a Drama Brenhinol Cymru yn 

All-Steinway Conservatoire cyntaf y DU yn 2009.

Mae arbenigedd mewn gwydr 

lliw tua 25 o artistiaid yn 

Abertawe a’r cylch, a gefnogir 

gan gyrsiau academaidd 

ym Mhrifysgol 

Fetropolitan 

Abertawe, yn 

un o’r clystyrau 

mwyaf o’i fath. 

Enillodd cwmni 

Cynyrchiadau Siriol 

o Gaerdydd wobr 

BAFTA yn 1987 am 

yr Animeiddio Gorau 

am gyfres cartwˆ n 

animeiddiedig 

Superted. 

Caiff aur o Gymru, y 

cloddiwyd amdano 

ar gyfer penaethiaid 

llwythi Celtaidd dros 

2,000 o fl ynedd yn ôl, 

ei ddefnyddio o hyd 

ar gyfer gemwaith ar 

gyfer y teulu Brenhinol. 

29

30 

YNNI 

Mae 28 o ffermydd 

gwynt ar y tir yng 

Nghymru ar hyn 

o bryd ac arnynt 

495 o dyrbinau.

Mae Cymru yn gyfoethog o ran dulliau naturiol ac 

adnewyddadwy o ynni. Cafodd ei bendithio â llawer 

o danwyddau ffosil yn cynnwys haenau amrywiol 

o lo a nwy dan y môr ac mae mewn lleoliad da ar 

gyfer ynni gwynt a llanw. Gan wynebu gwyntoedd 

de-orllewinol o Fôr yr Iwerydd, mae ar ochr ‘llawn 

ynni’ Prydain, gan dderbyn glawiad cymharol uchel 

ar ei thopograffi bryniog. Mae Aber a Môr Hafren 

yn crynhoi’r llanw i roi’r llanw a thrai ail fwyaf yn y 

byd o tua 15 metr, a fedrai, os datblygir y mwyaf o 

gynlluniau pwˆ er llanw’r Hafren sy’n cael ei ystyried 

ar hyn o bryd, gynhyrchu tua 5% o drydan y DU. 

Mae Cymru’n symud at fod yn arweinydd y DU ym 

maes ynni adnewyddadwy a gyda’r caniatâd wedi’i 

roi i fferm wynt 750MW Gwynt y Môr ger arfordir y 

gogledd, bydd yr ail fwyaf yn y byd ar ôl ei gorffen 

yn 2014. Yn y gorffennol bu Cymru yn enwog am ei 

glo, a gwnaeth safon y glo hi’n bosibl i longau stêm 

groesi’r Iwerydd, a dewis cyntaf y Llynges Frenhinol. 

Mae’r hinsawdd yn hybu twf coed a phlanhigion 

eraill a cheir cnydau da. 

Cafodd melin lanw ar gyfer malu yˆd ei hadeiladu 

yn ystod y 16 canrif yn ymyl y castell o’r 13eg ganrif 

yng Nghaeriw yn ne orllewin Cymru. 

31

Am bron 150 o 

flynyddoedd 

defnyddiwyd 

glo Cymru fel ynni ar 

gyfer llongau, trenau, 

gorsafoedd trydan a thai. 

Rhoddir pwyslais yn awr ar 

ystyried ffynonellau ynni 

adnewyddadwy a mwy 

cynaliadwy. 

Credai’r Arglwydd Nelson bod 

Aberdaugleddau yn un o’r 

porthladdoedd naturiol gorau 

yn y byd a heddiw mae’n un 

o’r ychydig rai yn Ewrop sydd 

â digon o le i danceri mawr 

sy’n cyflenwi’r diwydiant puro 

olew ac erbyn hyn mewnforir 

LNG (nwy naturiol hylifedig, 

y tanwydd ffosil glanaf ) 

drwy’r porthladd. Codwyd 

argae ar draws sawl cwm yng 

Nghymru i storio a chyflenwi 

dwˆ r a cheir eraill sy’n darparu 

trydan dwˆ r. Ar diroedd uwch, 

mae Cymru’n cynhyrchu dros 

380 megawat drwy ffermydd 

gwynt ac mae bwriad i 

gynhyrchu 800 megawat erbyn 

2010 drwy osodiadau ar y tir; 

mae lleoliadau ar y môr yn 

ychwanegu at hynny eisoes. 

32 

Mae’r Ganolfan Dechnoleg 

Amgen ger Machynlleth 

wedi darparu arbenigedd ac 

enghreifftiau ymarferol ym 

maes cynhyrchu a defnyddio 

ynni ers 30 mlynedd. Mae 

nifer o fentrau diwydiannol 

wedi codi’n uniongyrchol o’i 

gweithgareddau ac yn cael 

eu rhoi ar waith ledled y byd. 

Mae arbenigedd yn y sector 

academaidd yn arwain at 

greu deunyddiau ffotofoltaïg 

a dyfeisiau thermodrydanol 

mwy effeithiol ac mae 

sawl cwmni sy’n cynhyrchu 

offer ffotofoltaïg a 

systemau gorffenedig drwy 

ddefnyddio’r dechnoleg 

hon. Un datblygiad sydd 

ar y gorwel yw cynhyrchu 

a defnyddio hydrogen fel 

ffynhonnell ynni ac mae 

Cymru’n buddsoddi mewn 

technoleg i gynhyrchu’r nwy 

drwy ffynonellau’r gwynt 

ac ynni’r haul yn ogystal â 

thrwy facteria. 

Defnyddir y rhan fwyaf 

o’r technolegau sydd ar 

gael i gynhyrchu ynni yng 

Nghymru, gan gynnwys 

rhai niwclear, glo, nwy, dwˆ r 

biomas a gwynt. Beth fydd 

ar y rhestr hon ymhen deng 

mlynedd?

Mae cwmni Enfis o 

Abertawe yn datblygu 

injans ac araeau golau sy’n 

trosglwyddo golau pwˆ er 

uchel iawn – yn cynnwys 

pecyn LED disgleiriaf y byd. 

Bu’r Arglwydd Walter 

Marshall o Rymni yn 

Gyfarwyddwr ar y Sefydliad 

Ymchwil Ynni Atomig yn 

Harwell ac yn ddiweddarach yn 

Gadeirydd y Bwrdd Cynhyrchu 

Trydan Canolog. 

Mae gan Sharp Solar, gweithgynhyrchydd ffotofoltaïg mwyaf 

y byd, un o’r safleoedd mwyaf datblygedig yn dechnegol 

yn Wrecsam lle mae’n cynnull modiwlau monocrisialog a 

pholycrisialog i’w defnyddio mewn cartrefi a safleoedd 

masnachol. 

33

34 

Cafodd y batri nwy, 

rhagflaenydd y 

gell danwydd, 

ei datblygu gan 

William Grove o 

Abertawe, ganol 

y 19eg ganrif. 

• Gorsaf bwˆ er Dinorwig yw’r 

cynllun storio a phwmpio dwˆ r 

mwyaf o’i fath yn Ewrop, yn yr 

ogof fwyaf erioed i’w gwneud 

gan ddyn yn Ewrop. 

• Mae canolfan ymchwil ynni 

hydrogen newydd, a agorodd 

ym Maglan ym mis Hydref 2008, 

yn safle ymchwil o safon fydeang 

a’r ganolfan newydd yng 

Nghymru ar gyfer ymchwil i 

ynni hydrogen a phrosiectau 

cydweithio ac arddangos. 

• Cafodd y sail ar gyfer dosbarthu 

ffosil fforaminiffera, elfen hanfodol o ymchwilio ei olew, 

ei osod gan yr Athro Alan Wood ym Mhrifysgol Cymru 

Aberystwyth. 

• Bwriedir agor y gwaith trydan glân mwyaf yn y byd ym 

Mhort Talbot, fydd yn defnyddio sglodion pren adnewyddadwy. 

• Mae mewnforio ac ailnwyeiddio LNG (Nwy Naturiol 

Hylifedig) yn Aberdaugleddau yn un o’r prosiectau 

hydrocarbon mwyaf o’i fath yn Ewrop. 

• Agorwyd y burfa olew fawr gyntaf ym Mhrydain yn 

Llandarcy yn 1921. 

• Dyfeisiwyd y dosbarthiad cemegol cyntaf o lo gan Clarence 

Seymour yn gweithio yn Abertawe. 

• Bydd y safle dal a storio carbon deuocsid cyntaf yn y DU 

yng ngorsaf bwˆ er Aberddawan yn fan profi hollbwysig ar 

gyfer potensial technoleg a storio Co 2 i gynhyrchu ynni isel 

mewn carbon.

• Unodd y Sefydliad Gwyddorau Gwledig a Gwyddorau 

Biolegol a’r Sefydliad Ymchwil Tir Glas ac Amgylchedd i ffurfio 

canolfan ymchwil newydd o safon fyd-eang a elwir y Sefydliad 

Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig (IBERS) ym 

Mhrifysgol Aberystwyth. 

• Mae G24 Innovations o Gaerdydd yn arloesi amrediad 

newydd o baneli solar tenau llifyn-sensitieiddiedig sy’n 

cynhyrchu mwy o drydan na’r celloedd solar confensiynol 

mwyaf effeithiol. 

Mae Technium opTIC 

a Phrifysgol Glyndwˆ r 

wedi ymuno i greu 

safle ymchwil ynni 

heulol newydd. 

35

36 

PEIRIANNEG 

Cafodd llenwi ffwrneisi 

chwyth ei wella gan 

George Parry yng Nglyn 

Ebwy yn 1850 gan ei 

drefniant cloch a hopran 

oedd yn gostwng llawer 

ar faint o nwyon poeth 

a gollid.

Gan fod dulliau sylfaenol o gynhyrchu metelau, 

yn enwedig haearn a dur, wedi’u defnyddio yma 

ers canrifoedd, roedd yn naturiol bod sector 

peirianneg ffyniannus wedi codi yng Nghymru. 

Mae gennym draddodiad o gynhyrchu castiadau 

mawr ac eitemau gyredig trwm, o rolio cledrau ar 

gyfer rheilffyrdd y byd, cynhyrchu tunplat, caenau 

ac aloeon arbenigol, i waith dur strwythurol a dur 

ar gyfer y diwydiannt moduron. Y tueddiad yn awr 

yw gweithgynhyrchu eitemau a chydrannau llai a 

mwy cymhleth ac, yn y pen draw, at dechnoleg 

sy’n addas at weithgynhyrchu peiriannau ar raddfa 

fach iawn. 

Cafodd y cadwynau ar 

gyfer holl longau’r Llynges 

Frenhinol rhwng yr 1820au 

a’r rhyfel byd cyntaf eu 

gwneud gan Brown Lenox 

o Bontypridd. Hwy hefyd 

wnaeth y cadwyni ar gyfer 

llong ager Brunel y Great 

Eastern a llong Cunard QE2. 

37

Gofannu, castio a 

stampio oedd y 

gweithgareddau 

peirianegol traddodiadol 

yn ystod y chwyldro 

diwydiannol, ac mae’r 

rhain wedi profi chwyldro 

eu hunain gyda dyfodiad 

deunyddiau newydd, 

systemau rheoli a thechnegau 

elfen feidraidd. Mae nifer 

fawr o gwmnïau yn cynhyrchu 

castiadau aloi alwminiwm 

ac aloi magnesiwm ac mae’r 

technegau diweddaraf ar 

gyfer torri â laser a chwistrelli 

dwˆ r gwasgedd uchel yn 

cymryd lle’r gweisg stampio. 

Mae’r sector cydrannau ceir 

yn dal i fod yn gyflogydd 

pwysig ond mae mwyfwy 

o gwmnïau’n cynhyrchu 

eitemau saernïedig ar gyfer 

y sectorau biofeddygol, 

electroneg ac amgylchedd 

sydd â goddefiant uchel iawn. 

38 

Mae’r gallu i wneud 

prototeipiau’n gyflym wedi 

trawsnewid peirianneg 

gan fod modd symud 

ymlaen yn sydyn o’r syniad 

cychwynnol i greu eitem dri 

dimensiwn, a hynny heb fawr 

o gost. Mae’r ddwy uned 

academaidd ym Mhrifysgol 

Caerdydd ac Athrofa 

Prifysgol Cymru Caerdydd 

wedi buddsoddi’n helaeth 

yn yr offer diweddaraf ac 

maent yn cynnig gwasanaeth 

teilwredig i ddiwydiannau 

lleol ac i rai ledled y DU. 

Drwy wneud defnydd o’i 

brofiad o ddatblygu lledddargludyddion, 

mae’r 

sector academaidd yng 

Nghymru’n arloesi mewn 

technoleg labordy ar 

sglodyn a hefyd yn datblygu 

dyfeisiau microtechnolegol a 

nanotechnolegol. Gall pethau 

bach iawn ddod â budd mawr! 

• Cafodd y peiriant cloddio cyntaf i’w weithredu’n llwyr 

gan bwˆ er hydrolig ei gynhyrchu gan Hymac Cyf yn Rhymni 

yn 1962. 

• Dyfeisiwyd a rhoddwyd patent ar system i gadw pwysau 

cyson ar felinau rholio gan Statimeter Cyf o Rydymwyn yn 

1948 a chafodd ei defnyddio’n eang.

Mae system gwbl newydd ar gyfer cydio cydrannau llenni 

metel, sy’n dileu’r angen am foltiau ar y tu allan drwy ffurfio 

helics unigryw sy’n codi edau yn y llen bellaf i weithio fel 

nyten, wedi cael ei datblygu gan High Torque Fastener 

Systems Cyf yn Abertawe. 

• Gwnaed y peiriant turio tra chywir cyntaf ar gyfer cynhyrchu 

silindrau magnelau a silindrau ager gan John Wilkinson yn y 

Bers yn 1776. 

• Cafodd y gyriant rheoli cyflymdra cyffredinol, sy’n addas 

i bob math o fotor trydan, ei ddylunio a’i gynhyrchu gan 

Control Techniques Cyf yn y Drenewydd. 

• Mae’r Ganolfan Technoleg Sefydliad Weldio yn y Ganolfan 

Gweithgynhyrchu a Deunyddiau (ECM 2 ) ym Mhort Talbot 

yn darparu ystod eang o gefnogaeth i gwmnïau Cymru yn 

cynnwys dulliau profi anninistriol (NDT). 

39

40 

GWYDDoRAU’R 

AMGYLCHEDD 

Mae’r Athro Tavi Murray 

o Brifysgol Abertawe yn 

fforiwr pegynol ac yn 

awdurdod ar yr astudiaeth 

o rewlifoedd tymherus 

a modelu eu hymateb i 

newid yn yr hinsawdd. 

DELWEDD GAN BRIFYSGoL ABERTAWE

o gofio am ei hanes hir o gloddio am lo a mwynau 

metel, mwyndoddi metel a metel anfferrus a chwareli 

llechi, nid yw’n syndod bod Cymru wedi etifeddu 

tiroedd halogedig a heriau i’r amgylchedd. Drwy 

gyfuniad o ymchwil academaidd, peirianneg sifil 

oleuedig a chyllid gan lywodraeth ganolog, mae’r 

heriau hyn wedi’u hateb gan ail-greu tirluniau 

hardd a diogel ledled Cymru. Yn sgil hynny, 

cafwyd arbenigedd cynyddol ym maes datblygu 

synwyryddion a dulliau o drin deunyddiau gwastraff. 

• Arloeswyd y defnydd o gromatograffeg nwy i ddadansoddi 

cemegau gan yr Athro Howard Purnell ym Mhrifysgol Cymru 

Abertawe. 

• Mae canghennau helyg yn cael eu hasesu i’w defnyddio fel 

dewis cynaliadwy yn lle concrid a dur i sefydlogi llethrau gan 

Richards Moorhead and Laing yn Rhuthun. 

41

Mae’r arbenigedd 

toreithiog a 

chynyddol yng 

ngwyddorau’r amgylchedd 

yng Nghymru’n helpu 

sefydliadau ym mhedwar 

ban byd i ddelio â materion 

amgylcheddol. Mae’r profiad 

a gafwyd gartref wrth ddelio 

ag ôl-effeithiau’r cloddio a’r 

prosesu ar lo, dur, metelau 

anfferrus a llechi wedi bod o 

gymorth i grwpiau o Gymru 

wrth iddynt ateb llawer o’r 

heriau a geir mewn 

gwledydd tramor. 

Mae tuedd gynyddol at 

fonitro ar y safle, gan ddod 

â’r offer at y sampl yn 

hytrach na dod â’r sampl 

at yr offer. Mae nifer o 

42 

synwyryddion a dyfeisiau 

dadansoddi ar gael yn awr 

oddi wrth weithgynhyrchwyr 

yng Nghymru sydd, oherwydd 

y manteision a gafwyd o 

leihau elfennau electroneg, 

yn gludadwy a hefyd yn 

cynnig dadansoddiadau 

cynt a manylach. Mae 

dyfeisiau ar gael i fonitro 

micro-organeddau mewn 

pridd, lefelau hybrin o 

gyfansoddion gwenwynig a 

drewllyd yn yr awyr, halogi 

bacteriol ar arwynebau a 

methan a gynhyrchir mewn 

safleoedd gwastraff. 

Yng Nghymru rydym wedi 

adfer ‘y glendid a fu’ drwy 

ein sgiliau a’n hymroddiad 

ein hunain. 

• Mae gwastraff llechi o’r Gogledd wedi cael ei droelli i 

wneud ffibrau y gellir ei ddefnyddio i insiwleiddio. 

• Gellir mesur fformaldehyd o ddeunyddiau insiwleiddio a 

ffynonellau eraill mewn eiliadau drwy ddefnyddio mesurydd 

a ddalir yn y llaw a ddatblygwyd gan PPM, Bangor.

Mae cwmnïau ym maes awyrennau yn defnyddio 

mesurydd cludadwy a ddatblygwyd gan ECHA 

Microbiology i fesur halogiad gan ficrobau mewn 

tanwyddau awyren. 

Cafodd synwyryddion 

cludadwy yn mesur 

lefelau tystiolaethol 

alcohol mewn gyrwyr ac a 

ddefnyddir ym mhob rhan 

o’r byd eu datblygu gan 

Tom Parry Jones o Lion 

Laboratories yn y Barri. 

43

44 

Cafodd technoleg 

seiliedig ar DNA ar 

gyfer darganfod 

a dynodi llygredd 

sy’n effeithio ar 

ein dyfrffyrdd a’n 

traethau eu harloesi 

gan EnviroGene Cyf 

o Ystrad Mynach. 

• Mae gwyddonwyr o Gymru 

yn gwneud cyfraniad pwysig 

i’r frwydr yn erbyn newid yn 

yr hinsawdd yn cynnwys Syr 

John Houghton, oedd yn 

gyd-enillydd Gwobr 

Heddwch Nobel yn 2007. 

• Syr Oliver Sutton o 

Gwm-carn a ddechreuodd 

ddefnyddio cyfrifiaduron i 

ddarogan y tywydd 

yn ystod ei dymor yn 

Gyfarwyddwr ar y Swyddfa 

Feteoroleg rhwng 1953 

a 1965. 

• Gosodwyd y safonau ar gyfer adfer tir halogedig yn yr 

Adroddiad ar Gwm Tawe Isaf a gyhoeddwyd yn 1966 ar ôl 

rhaglen lwyddiannus i adfer y safle halogedig o 450 hectar. 

Dr Lyn Evans , brodor o Aberdâr, sy’n arwain y 

prosiect ar gyfer yr ymgais fwyaf a wnaed hyd yma 

i ddatgelu dirgelwch y bydysawd, gan y Sefydliad 

Ymchwil Niwclear Ewropeaidd (CERN) yn Genefa 

yn defnyddio’r Gwrthdrawydd Hadron Mawr.

46 

DEUNYDDIAU 

Cynhyrchwyd haenau 

lled-ddargludol 

6” yn unol â gofynion 

cwsmer am y tro 

cyntaf gan IQE cc yn 

ei waith yn Llaneirwg 

ger Caerdydd.

oherwydd y digonedd o fwynhau haearn, mwynau 

metel anfferrus, coed a glo, roedd yn anorfod y 

byddai’r gwaith o dorri a thrin metelau’n arwain at 

ddarganfyddiadau ac at greu diwydiannau mawr. 

Drwy gyfnod diwydiannoli, Cymru oedd yn gosod 

pris y byd mewn nwyddau megis glo yng 

Nghaerdydd, copr yn Abertawe a thunplat 

yn Llanelli. Mae ymchwil i ddeunyddiau a’u 

datblygu a’u cynhyrchu, wedi bod yn nodwedd 

bwysig wedyn mewn datblygiadau academaidd 

a diwydiannol am flynyddoedd lawer. Maent 

wedi’u defnyddio i gloddio ac i drin deunyddiau 

a geir yng Nghymru, i drin deunyddiau newydd, 

i gyfuno deunyddiau mewn modd newydd ac i 

ailddefnyddio ‘gwastraff’. 

Mae un o’r gweithfeydd 

mwyaf modern yn y 

byd ar gyfer cynhyrchu 

deunyddiau sy’n seiliedig ar 

silicon yn cael ei redeg gan 

Dow Corning yn y Barri. 

47

Er mai gwlad fach 

yw Cymru, mae’n 

dal i gyfrannu’n 

helaeth at gynhyrchu a 

phrosesu deunyddiau. 

Drwy gynhyrchu a rholio 

dur a thoddi alwminiwm 

sylfaenol a chynhyrchu 

nicel pur, gweithgynhyrchu 

tunplatiau a phrosesu 

titaniwm, mae Cymru’n 

cyflenwi marchnadoedd 

drwy’r byd â deunyddiau 

sy’n angenrheidiol i unrhyw 

gymdeithas ddiwydiannol. 

Drwy gyfres o fuddsoddiadau, 

sefydlwyd un o’r gweithfeydd 

polymerau silicon mwyaf 

yn y byd yn ogystal â 

gweithfeydd sy’n cynhyrchu 

lled ddargludyddion a’r 

proseswyr ar eu cyfer. 

Mae arbenigwyr mewn 

prifysgolion yn helpu i 

syntheseiddio a gwerthuso 

48 

deunyddiau lled-ddargludol 

newydd ac i ganfod pa 

arwynebau ar ddeunyddiau 

a allai sicrhau cynnydd 

mawr o ran y defnydd o 

ddeunyddiau. 

Yng ngolwg y pwyslais 

cynyddol ar gynaliadwyedd, 

mae Cymru’n buddsoddi 

mewn datblygiadau i gael 

deunyddiau o ffynonellau 

adnewyddadwy, ac o 

blanhigion yn enwedig. Mae 

priodweddau polymerau 

a geir o blanhigion ar eu 

pennau eu hunain ac ar y cyd 

â deunyddiau eraill yn cael 

eu hastudio yn y Ganolfan 

Biogyfansoddau ym Mangor 

ac mae deunyddiau newydd 

ar gyfer polysacaridau sy’n 

digwydd yn naturiol yn cael 

eu gwerthuso ym Mhrifysgol 

Glyndwˆ r yn Wrecsam. 

Llwyddwyd i arbed 25% o’r costau ynni drwy 

ddefnyddio gwahanol ddeunyddiau gwastraff swmpus 

yn lle sment gan gwmni Richards Moorhead and Laing 

o’r Gogledd drwy gydweithio â Phrifysgol Caerdydd.

• Cafodd Blaenafon a’r tirlun 

o’i gwmpas ei gyhoeddi’n un 

o Safleoedd Treftadaeth y 

Byd yn 2000. `Mae’r ardal o 

gwmpas Blaenafon yn cynnig 

tystiolaeth huawdl ac eithriadol 

i oruchafiaeth De Cymru fel y 

man pwysicaf ar gyfer cynhyrchu 

haearn a glo yn y byd 

yn y 19eg ganrif.’ 

Dechreuwyd rhoi 

cwrw mewn caniau 

dur tunplat am y tro 

cyntaf yn Ewrop ym 

Mragdy Felinfoel yn 

Llanelli yn 1935. 

• Gwaith Dowlais oedd y cyntaf i gael trwydded i weithredu 

proses gwneud dur Bessemer yn 1856 ac yn 1869 agorodd 

William Siemens Waith Glandwˆ r ger Abertawe i hyrwyddo 

rhagoriaeth gwneud dur drwy ddull aelwyd agored 

Siemens-Martin. 

• Arloeswyd y defnydd o dechnoleg metelau powdwr 

gan osprey Metals yng Nghastell-nedd yn dilyn ymchwil 

gymwysedig ym Mhrifysgol Cymru Abertawe. 

Caiff Lliain Concrit 

ei dreialu gan gwmni 

newydd a sefydlwyd 

ym Mhontypridd, 

ar gyfer llety argyfwng 

mewn mannau lle mae 

trafferthion ym mhob 

rhan o’r byd. 

49

Dyfeisiwyd y dull o 

adnabod wynebau 

grisial drwy ddefnyddio 

‘Mynegeion Miller’ 

gan William Miller 

o Lanymddyfri yng 

nghanol y 19eg ganrif. 

50 

• Tyfodd Gwaith Copr Hafod, 

a sefydlwyd gan Henry Hussey 

Vivian, yng Nghwm Tawe isaf i 

fod y gwaith fwyaf o’i fath yn y 

19eg ganrif. 

• Mae Sims Recycling Solutions 

yng Nghasnewydd yn un o’r 

canolfannau carpio ac ailgylchu 

cynnyrch electronig mwyaf 

ym Mhrydain. 

• Mae system ynysu Waterwall ® 

gan Cintec International Cyf 

yn defnyddio dwˆ r i ostwng y 

potensial ar gyfer niwed mewn 

sefyllfaoedd lle medrid cael 

ffrwydriad. 

• Cynhyrchir nicel gan INCO yn yr unig burfa yn y DU yng 

Nghlydach ar y safle a sefydlwyd yn wreiddiol gan Ludwig 

Mond yn 1902. 

• Dyfeisiwyd y broses i’w gwneud yn bosibl i doddi haearn 

o fwynau haearn ffosffatig a’i defnyddio i wneud dur gan 

Gilchrist Thomas a Percy Gilchrist ym Mlaenafon yn 1879.

Arloesodd John 

Hanbury gyda rholio 

haearn llen ar ddiwedd 

y 17eg ganrif gan 

arwain at sefydlu 

Pont-y-pwˆ l fel prif 

gynhyrchydd tunplat 

a lacr yn yr 1800au. 

51

52 

TRAFNIDIAETH 

Mae rhai o’r awtoclafau 

ac ystafelloedd glân mwyaf 

datblygedig yn Ewrop yn 

cael eu rhedeg gan GE 

Aircraft Engine Services Cyf 

yn ei waith yn Nantgarw 

er mwyn gwasanaethu 

peiriannau awyren General 

Electric a Rolls Royce.

Yn sgil y Chwyldro Diwydiannol, roedd arloeswyr dan 

bwysau i ddatblygu systemau trafnidiaeth a allai gludo 

llwythi trwm a swmpus. Roedd Cymru ar y blaen o 

ran adeiladu camlesi ac o fewn ychydig ddegawdau 

cofnodwyd hanes y siwrnai gyntaf yn y byd gan injan 

trên Trevethick. 

Roedd trafnidiaeth ar ffyrdd ac yn yr awyr wedi 

elwa’n fawr yn ei dyddiau cynnar o weithgareddau’r 

Anrhydeddus C S Rolls o Drefynwy ac mae ei 

weledigaethau wedi’u gwireddu bellach drwy’r nifer 

fawr o weithfeydd yng Nghymru sy’n ymwneud â’r 

sectorau awyrofod a cherbydau. Gan mai yma y mae 

dau o’r gweithfeydd injans cerbydau mwyaf yn y byd 

a gweithfeydd lle y cafwyd budsoddiadau anferth 

mewn adeiladu awyrennau, peiriannau awyrennau 

a gwasanaethu awyrennau, mae’n amlwg bod Cymru 

ar ei ffordd! 

Cychwynnwyd y 

gwasanaeth rheolaidd 

cyntaf yn y byd mewn 

hofrennydd rhwng 

Caerdydd, Wrecsam 

a Lerpwl yn 1950. 

53

Mae’r sector awyrofod 

wedi bod yn 

amlwg ym myd 

diwydiannol Cymru ers 

blynyddoedd lawer drwy 

bresenoldeb sefydliadau’r 

Weinyddiaeth Amddiffyn 

a gynigiai gyfleusterau ar 

gyfer awyrennau milwrol 

a meysydd prawf ar gyfer 

awyrennau di-griw. Wrth 

i’r sector awyrofod preifat 

ehangu, daeth Cymru i’r brig 

ym maes cynnal awyrennau 

a gwasanaethu peiriannau 

awyrennau ar gyfer cwmnïau 

teithio mawr. Gan fod galw 

cynyddol am gydrannau 

sy’n perfformio’n well, 

mae Prifysgolion Cymru’n 

dyrannu adnoddau sylweddol 

at ddatblygu a phrofi 

deunyddiau a dyluniadau 

newydd i’w defnyddio yn y 

sector awyrofod. 

54 

Mae’r sector cerbydau 

yng Nghymru’n cynnwys 

gweithfeydd injan Ford 

a Toyota a busnesau sy’n 

cynhyrchu cydrannau sy’n 

amrywio o offer llywio, 

unedau oeri a thymheru hyd 

at systemau gwagio nwyon 

ac offerwaith i gerbydau. 

Mae arbenigedd yn y byd 

academaidd sy’n ategu 

gwaith y sector hwn 

ym meysydd economeg 

cynhyrchu cerbydau a 

defnyddio a gwerthuso 

deunyddiau newydd ar 

gyfer adeiladu cerbydau. 

Bu arbenigedd academaidd 

Cymru ar y blaen yn 

llythrennol drwy ddatblygu’r 

dyluniad erodeinamig ar 

gyfer Thrust, y car uwchsonig, 

a bu’r arbenigedd hwnnw’n 

gysylltiedig hefyd ag 

agweddau o’r dyluniadau 

ar gyfer Airbus. 

Cychod pleser a all deithio ar yr wyneb a 

dan ddwˆ r yw potensial y Scubacraft sy’n 

cael ei ddatblygu gan gwmni Creative 

Worldwide Cyf o Ynys Môn. 

Mae’r holl adenydd ar gyfer pob un o 

awyrennau Airbus wedi’u cynhyrchu 

yn ffatri Airbus UK ym Mrychdyn yn y 

Gogledd-ddwyrain. Yn 2002 dechreuodd 

gynhyrchu adenydd yr A380.

Bydd ymgais newydd i dorri cyflymder y byd yn 

dechrau yn 2009 gyda char uwchsonig Bloodhound 

gyda mewnbwn gan Brifysgol Abertawe. 

DELWEDD GAN BRIFYSGoL ABERTAWE 

55

56 

Cychwynnwyd 

y gwasanaeth 

rheolaidd cyntaf yn 

y byd ar long hofran 

rhwng y Rhyl a 

Wallasey yn 1962. 


Datblygwyd y dyluniad erodeinamig 

ar gyfer Car Uwchsonig Thrust gan 

yr Adran Peirianneg Sifil ym 

Mhrifysgol Cymru Abertawe drwy 

ddefnyddio uwch gyfrifiadur 

Cray a rhoddwyd prawf arno ar y 

safle profi rocedi ym Mhentywyn 

gerllaw. Cyrhaeddodd y car 

gyflymder o 763 mya yn 1997. 

• Mae unig 

faes awyr sifil 

trwyddedig 

Ewrop ar gyfer 

gweithgareddau 

awyrol di-griw ym 

MharcAberporth 

yng ngorllewin 

Cymru. 

• Cynhyrchwyd injans diesel am y tro cyntaf yn y DU gan Toyota 

yn ei waith yng Nglannau Dyfrdwy yn 2003. 

• Lansiwyd y Zecar ym mis Mawrth 2008 gan Stevens Vehicles 

Cyf ym Mhort Talbot, gwneuthurwyr moduron newyddaf 

Prydain. 

• John Dillwyn Llewelyn a lywiodd y cwch cyntaf i’w yrru gan 

drydan ar y llyn ger Tyˆ Penllergaer yn 1850 gan ddefnyddio 

celloedd Grove i’w bweru. 

• Mae’r bws tribrid di-allyriad yn fws mini di-garbon a gaiff 

ei bweru gan dair technoleg werdd wahanol, yn defnyddio’r 

system cell tanwydd ar gyfer pwˆ er cyson pen-isaf, batri asid 

plwm ar gyfer pwˆ er cyson canolig ac yn olaf uwch-gynwyserau 

i roi’r pwˆ er ar unwaith sydd ei angen ar gyfer cyflymu llwyth 

uchel. Cafodd ei ddatblygu fel canlyniad cywaith cynllun 

rhyngwladol a gafodd ei arwain a’i gydlynu yng Nghymru 

gan Brifysgol Morgannwg. 

57

58 

Gosodwyd 

record y byd am 

gyflymder teithio 

ar dir o 172.33 mya 

ar draeth Pentywyn 

yn 1926 gan J G 

Parry Thomas yn 

ei gar Babs. 

• Agorwyd twnnel traffordd 

cyntaf Prydain ar yr M4 ym 

Mryn-glas, Casnewydd yn 1967. 

• Gwnaed y siwrnai gyntaf 

yn y byd ar injan trên gan 

Richard Trevithick ym Merthyr 

Tudful yn 1804. 

• Mae datblygiadau newydd 

mewn defnyddio generaduron 

thermodrydanol gan 

wneuthurwyr car yn cael 

eu harloesi ym Mhrifysgol 

Caerdydd. 

• Cafodd y Comet, yr awyren jet cyntaf i deithwyr yn y byd, 

ei chynhyrchu yn ffatri cwmni De Haviland Aircraft yn y 

Gogledd-ddwyrain o 1957 ymlaen. 

• Ganed yr Anrhydeddus Charles Stewart Rolls yn Nhrefynwy 

yn 1877 a meithrinodd ei sgiliau peirianegol fel un o’r 

awyrenwyr cyntaf ym Mhrydain a chyd-sefydlydd cwmni 

Rolls-Royce. 

• Richard Parry Jones, brodor o Fangor, yw Prif Swyddog 

Technegol cwmni moduron Ford.

Mae un o awyrendai mwyaf 

y byd yn gartref i British 

Airways Maintenance Cardiff 

sy’n cynnal ac yn atgyweirio 

awyrennau Boeing 747, 767 

a 777 mewn pedair cilfach 

ym Maes Awyr Rhyngwladol 

Caerdydd. 

59

60 

PoBL 

Charles Rolls 

Modurwr ac 

awyrennwr a 

chyd-sefydlydd 

Rolls-Royce

Rhwng gwaith Robert Recorde yn y 16eg ganrif, y 

cafodd ei arwydd ‘hafalnod’ ei fabwysiadu’n eang 

fel y symbol a ddefnyddiwn heddiw, a’r ehangiad 

parhaus yn y chwyldro electronig, mae Cymru wedi 

chwarae ei rhan wrth feithrin doniau creadigol ac 

arloesedd fel modd i gyflawni dyheadau cymdeithas. 

Mae’r gweithgareddau cynhyrfus a gafwyd yn ystod 

y chwyldro diwydiannol a‘r llonyddwch unig a geir 

yn aml yng nghefn gwlad wedi bod yn fodd, fel ei 

gilydd, i symbylu Cymry cynhenid a’r rhai sy’n dewis 

byw a gweithio yma i feithrin eu syniadau a’u 

doniau. Mae’r angen i ennyn chwilfrydedd a’i droi’n 

fanteision economaidd yn flaenoriaeth bwysig 

yng Nghymru fel y gwelir yng ngweithgareddau 

Rhwydwaith Arloeswyr Cymru sydd wedi’u hanelu at 

ddyfeiswyr sy’n gweithio ar eu pennau eu hunain. Ie, 

ceir syniadau gan ... bobl! 

61

1965 – 

Yr Athro Tavi Murray. 

g. Mwmbwls. 

Fforwr pegynol ac awdurdod 

ar astudiaeth rhewlifoedd a 

newid yn yr hinsawdd. 

1957 – 

Syr Chris Evans. 

g. Port Talbot. 

Entrepreneur ym maes 

biotechnoleg a sefydlydd 

cwmnïau ym meysydd 

genynnau, ensymau a 

micro-organeddau. 

1955 – 

Michael Moritz. 

g. Caerdydd. 

Datblygwyd y peiriannau 

chwilio rhyngrwyd Google 

a Yahoo! gyda chyllid gan 

Michael Moritz a anwyd 

yng Nghymru. 

1951 – 

Richard Parry-Jones. 

g. Bangor. 

Is-lywydd Grwˆ p, Datblygu 

Cynhyrchion Rhyngwladol 

a Phrif Swyddog Technegol 

cwmni moduron Ford. 

62 

1945 – 

Yr Athro Anthony Campbell. 

g. Bangor. 

Athro mewn Biocemeg 

Feddygol ym Mhrifysgol 

Caerdydd ac awdurdod 

rhyngwladol ar signalu 

mewngellog a chemoleuedd 

a bio-oleuedd. Yn 1994 

sefydlodd Ganolfan Darwin 

ar gyfer Bioleg a Meddygaeth 

yn Sir Benfro. 

1943 – 

Syr Terry Matthews. 

g. Trecelyn. 

Entrepreneur ym maes 

telathrebu a sylfaenydd 

Mitel. 

1942 – 

Howard Stringer. 

g. Caerdydd. 

Cadeirydd a Phrif Swyddog 

Gweithredol Sony 

Corporation. 

1939 – 

Brian Josephson. 

g. Caerdydd. 

Enillodd wobr Nobel am ei 

astudiaeth o ffenomenâu 

ffiseg tymheredd isel, yn 

enwedig cyfuniadau o 

dra-dargludyddion ac 

ynyswyr.

1935 – 

Dr Tom Parry Jones. 

g. Ynys Môn. 

Dyfeisydd yr ‘Anadliedydd’ 

a’r fersiwn electronig 

diweddarach, yr 

‘Alcoholmedr’. Fe’i 

mabwysiadwyd mewn 

80 o wledydd drwy’r byd. 

1932 – 1995 

Yr Arglwydd Walter Marshall. 

g. Rhymni. 

Cyfarwyddwr y Sefydliad 

Ymchwil Ynni Atomig yn 

Harwell ac, yn ddiweddarach, 

Cadeirydd y Bwrdd 

Cynhyrchu Trydan Canolig 

(CEGB). 

1931 – 

Syr John Houghton. 

g. Dyserth. 

Cyfarwyddwr y Swyddfa 

Feteorolegol 1983-1991, 

ac awdurdod ar gynhesu 

byd-eang. 

1931 – 

Syr Bernard Knight. 

g. Bro Gwˆ yr. 

Cynhaliodd fwy na 25,000 

o archwiliadau postmortem 

a daeth yn un o brif 

batholegwyr fforensig y byd. 

1926 – 2005 

Yr Athro John Vaughan. 

g. Merthyr Tudfull. 

Athro microsgopeg bwyd, 

King’s College, Llundain. Un 

a arloesodd mewn astudio 

priodweddau had olew a’r 

defnydd ohonynt mewn 

diwydiant. 

1925 – 1996 

Yr Athro Howard Purnell. 

g. Rhondda. 

Athro Cemeg, Prifysgol 

Cymru, Abertawe. Arloesodd 

mewn ymchwil i’r defnydd 

o gromatograffeg nwy ar 

gyfer dadansoddi cemegion. 

1924 – 2000 

Donald Davies. 

g. Treorci. 

Pan oedd yn gweithio 

yn y Labordy Ffisegol 

Cenedlaethol, gosododd y 

sylfeini ar gyfer y Rhyngrwyd 

drwy ei waith ar rannu data’n 

becynnau i’w trosglwyddo. 

1911 – 2002 

Yr Athro Ewart Jones. 

g. Wrecsam. 

Waynflete Athro Cemeg ym 

Mhrifysgol Rhydychen. Ymchwil 

i gemeg cynhrychion naturiol 

gan gynnwys steroidau, 

terpenau a fitaminau. 

63

1910 – 1992 

Yr Athro Alan Wood. 

Athro Daeareg ym Mhrifysgol 

Cymru Aberystwyth. 

Gosododd sylfeini ar gyfer 

dosbarthu fforaminiffera 

ffosilau, sy’n hollbwysig wrth 

chwilio am olew. 

1909 – 1988 

Yr Athro Archibald Cochrane. 

Athro twbercolosis a 

chlefydau’r frest yn Ysgol 

Feddygaeth Genedlaethol 

Cymru. Datblygodd brotocol 

ar gyfer treialu cyffuriau 

dan reolaeth a ddaeth yn 

weithdrefn safonol drwy’r byd 

ar gyfer gwerthuso cyffuriau. 

1906 – 1994 

Yr Athro Gwendolen 

Rees FRS. 

Y Gymraes gyntaf i gael 

ei hethol yn Gymrawd y 

Gymdeithas Frenhinol. 

Cyflwynodd ei bywyd i 

helmintholeg, astudiaeth o 

lyngyr parasitig. 

1903 – 1989 

Yr Athro Syr Brynmor Jones. 

Daeth ei adran ym Mhrifysgol 

Hull yn enwog am ddatblygu 

technoleg arddangosiad 

grisial hylifol. 

64 

1903 – 1945 

Evan James ‘Desin’ Williams. 

g. Cwmsychpant. 

Daeth Desin Williams yn 

ffisegydd a fu’n gweithio 

gyda chewri ffiseg 

rhyngwladol ei ddydd a 

rhagwelodd fodolaeth 

gronyn atomig newydd, 

y meson. 

1903 – 1977 

Syr oliver Sutton. 

g. Cwmcarn. 

Cyfarwyddwr y Swyddfa 

Feteorolegol rhwng 1953 

– 1965 lle pwysleisiodd 

ddefnydd cyfrifiaduron ar 

gyfer darogan y tywydd. 

1903 – 1963 

Syr Horace Evans. 

g. Merthyr Tydfil. 

Meddyg i’r Frenhines Mary, 

y Brenin George V a’r 

Frenhines Elizabeth. 

1902 – 1977 

Hugh Iorys Hughes. 

g. Bangor. 

Peiriannydd sifil a luniodd 

y cynlluniau dechreuol ac 

adeiladu prototeip ar gyfer 

harbwr symudol Mulberry ar 

gyfer glaniadau Normandy 

yn 1944.

1896 – 1926 

Ernest Thompson Willows. 

g. Caerdydd. 

Cynlluniodd ei long awyr ei 

hunan pan oedd yn bedair 

ar bymtheg oed, aeth ar ei 

daith hedfan gyntaf yn 1905 

a daeth y cyntaf i hedfan ar 

draws y Sianel o Lundain i 

Baris, yn 1910. 

1893 – 1973 

Syr Clement Price-Thomas. 

g. Abercarn. 

Arloesodd y gwaith o drin 

anhwylderau’r frest â 

radiwm. 

1888 – 1962 

Dr Ezer Griffiths. 

g. Aberdar. 

Awdurdod blaenllaw 

ar astudiaeth gwres a 

rheweiddiad. 

1877 – 1910 

Yr Anrhydeddus Charles 

Stewart Rolls. g. Trefynwy. 

Modurwr ac awyrennwr a 

chydsefydlydd cwmni Rolls 

Royce. 

1872 – 1970 

Yr Iarll Bertrand Russell. 

g. Trelech, Mynwy. 

Arloeswr wrth astudio 

rhesymeg fathemategol. 

1866 – 1959 

Clarence Seyler. 

Awdurdod blaenllaw ar 

ddadansoddi glo, gan wneud 

ei ddosbarthiadau cemegol 

yn Abertawe. 

1857 – 1932 

Dr Martha Maria Cannon. 

g. Llandudno. 

Arloesydd ym maes mesurau 

iechyd a hawliau menywod 

yn yr Unol Daleithiau, i lle’r 

ymfudodd gyda’i rhieni yn 

1858, gan ddod yn un o’r 

menywod cyntaf yn Utah 

i dderbyn gradd M.D. a’r 

fenyw gyntaf i ddod yn 

seneddwr talaith yn yr UDA. 

1850 – 1885 

Sidney Gilchrist Thomas. 

A’i gefnder Percy Carlisle 

Gilchrist. Datblygasant 

leininau i ffwrneisi ym 

Mlaenafon fel y gellid 

defnyddio mwynau haearn 

ffosffatig i gynhyrchu dur. 

Daeth y ‘basic’ slag 

o’r mwyndoddi yn wrtaith 

ffosfad gwerthfawr. 

65

1834 – 1913 

Syr William Henry Preece. 

g. Caernarfon. 

Peiriannydd trydanol a 

dyfeisydd a ddatbygodd 

ei system ei hunan o 

delegraffeg a theleffoneg 

diwifr yn 1892 ond a fyddai’n 

ddiweddarach yn cefnogi 

system Guiglielmo Marconi 

a’i gynorthwyo gyda’i 

arbrofion yn ymarferol 

a sicrhau cyllid. 

1823 –1913 

Alfred Russel Wallace. 

Ganwyd ym Mrynbuga, 

hyfforddodd fel syrfewr 

a bu’n gweitho i Brunel 

ond caiff ei gofio orau fel 

anthropolegydd a biolegydd 

a gynigiodd ddamcaniaeth 

o ddetholiad naturiol, gan 

ysgogi Charles Darwin i 

gyhoeddi ei ddamcaniaeth 

ei hun. 

1821 – 1894 

Henry Hussey Vivian. 

g. Abertawe. 

Sefydlodd waith copr Hafod 

yng Nghwm Tawe isaf, safle 

mwyaf y byd ar gyfer puro 

a chynhyrchu copr a 

metelau eraill. 

66 

1811 – 1896 

William Robert Grove. 

g. Abertawe. 

Gwellhaodd y gell foltaig 

a datblygodd y batri nwy, 

rhagflaenydd y gell danwydd. 

1801 – 1880 

William Miller. 

g. Llanymddyfri. 

Cymhwysodd fathemateg 

at yr astudiaeth o risialau a 

dyfeisiodd Fynegeion Miller 

ar gyfer adnabod wynebau 

grisial. 

1789 – 1864 

Richard Roberts. 

g. Llanymynech. 

Peiriannydd a dyfeisydd 

sydd fwyaf adnabyddus 

am ei waith wrth nyddu a 

gwehyddu brethyn a gwneud 

locomotifau. Dyfeisiodd 

beiriant i dorri tyllau’n fanwl 

gywir yn y platiau haearn 

ar gyfer pont diwbiwlaidd 

Conwy yn defnyddio cardiau 

Jacquard. 

1785 – 1852 

Syr Josiah John Guest. 

Meistr haearn yn Nowlais 

y cafodd ei gynhyrchion 

haearn, yn enwedig cledrau, 

eu hallforio ledled y byd.

1781 – 1847 

Lucy Thomas. 

g. Llansamlet. 

Mam masnach glo ager 

Cymru. 

1774 – 1851 

Capten Syr Samuel Brown RN. 

Cyflwynodd geblau 

cadwynog ar gyfer llongau a 

wnaed yng ngwaith Brown 

Lenox ym Mhontypridd. 

1675 – 1749 

William Jones. 

Mathemategydd a’r cyntaf 

i ddefnyddio’r symbol π 

i gynrychioli cymhareb y 

cylchedd i’r diamedr yn 1706. 

1664 – 1734 

John Hanbury. 

Ailddyluniodd y felin rholio a 

sefydlodd Pont-y-pwl fel prif 

gynhyrchydd tunplat a lacr 

yn y 1800au. 

1560 – 1631 

Sir Hugh Myddelton. 

Dyn busnes, peiriannydd 

ac eurych a fu’n gyfrifol 

am brosiect y ‘New River’ a 

ddaeth â dwˆ r glân i Ddinas 

Llundain. 

1510 – 1558 

Robert Recorde. 

g. Dinbych-y-pysgod. 

Yn ogystal â bod yn feddyg 

i Edward VI ac i Mari Tudur 

ac yn Archwilydd y 

Bathdy, yr oedd hefyd yn 

fathemategydd a gyflwynodd 

y cysyniad o’r hafalnod. 

67

68 

CERRIG MILLTIR 

2005 Cwblhau adeilad 

newydd y Senedd ym 

Mae Caerdydd ar gyfer 

Cynulliad Cenedlaethol 

Cymru.

Mae digwyddiadau pwysig sy’n arwydd o gynnydd 

yng ngwybodaeth dynol-ryw yn frith drwy hanes. 

Mae’r manteision o ddatblygiadau arloesol mewn 

gwyddoniaeth, peirianneg a meddygaeth yn cael 

eu taenu drwy’r gymdeithas ac mae Cymru wedi 

profi llawer o’r rhain yn uniongyrchol. Byddai’r 

siwrnai gyntaf a gofnodwyd erioed gan injan trên 

ar Dramffordd Merthyr Tudful yn trawsnewid y 

byd a masnach mewn byr o dro a byddai’r defnydd 

o leininau newydd mewn ffwrnais chwyth ym 

Mlaenafon yn 1878 yn chwyldroi’r dulliau o wneud 

dur. Er bod llawer o’r cerrig milltir wedi’u gosod wrth 

ochr ffordd hanes rai blynyddoedd yn ôl, maent yn 

dal i fod yn bwysig, fel y bydd y rhai diweddarach sy’n 

cofnodi camau yn y chwyldro electroneg yn bwysig yn 

y blynyddoedd sydd i ddod… 

1999 Cwblhau Stadiwm 

y Mileniwm yng 

Nghaerdydd a’i 75,000 

o seddau, mewn pryd 

ar gyfer Cwpan Rygbi’r 

Byd. Dyma arena mwyaf 

y byd gyda tho symudol. 

69

70 

2009 Rhoi’r ‘golau gwyrdd’ ar gyfer adeiladu Canolfan 

NanoIechyd ym Mhrifysgol Abertawe. Credir mai dyma 

fydd y safle NanoIechyd cyntaf o’r maes diweddaraf un 

yn Ewrop. 

2008 Agor canolfan ymwelwyr distyllfa Penderyn, yn defnyddio 

dyluniad unigryw o ddistyllbair. Dyma’r unig ddistyllfa 

yng Nghymru ac aeth ei chynnyrch ar werth yn 2004. 

2007 Cyhoeddodd y Llywodraeth yr adeiledir academi 

hyfforddiant amddiffyn newydd yn Sain Tathan. 

Y buddsoddiad, yr amcangyfrifir y fydd yn £16bn, 

yw’r un mwyaf erioed yng Nghymru. 

2005 Agor Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn Abertawe 

yn cyfuno pensaernïaeth hen a newydd mewn dyluniad 

a gydnabyddir gan Wobrau Adfywio’r DU fel y prosiect 

adfywio gorau o ran dyluniad. 

2005 Agor stadiwm Liberty, lleoliad chwaraeon aml-ddefnydd 

gwych, yn Abertawe. 

2005 Cwblhau adeilad newydd y Senedd ym Mae Caerdydd ar 

gyfer Cynulliad Cenedlaethol Cymru. 

2005 Taith gyntaf Airbus A380. 

2004 Agor Canolfan Mileniwm Cymru yng Nghaerdydd gyda 

theatr â 1,900 o seddau. 

2004 Cwblhau’r bont ffordd newydd dros afon Wysg yng 

Nghasnewydd, a’i dyluniad llinyn bwa yn adlais o bont 

reilffordd Brunel yn 1850, a oedd hefyd yn croesi afon 

Wysg yng Nghasnewydd (codwyd un yn ei lle ers hynny). 

2003 Cynhyrchu injans diesel am y tro cyntaf yn y DU gan 

Toyota yn ei waith yng Nglannau Dyfrdwy.

2002 Dechrau cynhyrchu adenydd Airbus A380 yng ngwaith 

Brychdyn. 

2000 Techniquest yng Nghaerdydd yn dod y ganolfan fwyaf 

yn y DU sy’n cynnig profiad ymarferol o wyddoniaeth. 

1999 Cwblhau Stadiwm y Mileniwm yng Nghaerdydd a’i 

75,000 o seddau, mewn pryd ar gyfer Cwpan Rygbi’r 

Byd. Dyma arena mwyaf y byd gyda tho symudol. 

1997 Car uwchsonig Thrust yn torri’r gwahanfur sain ar 

gyflymder o 763 mya; ei ddyluniad erodeinamig wedi’i 

greu ym Mhrifysgol Cymru Abertawe. 

1996 Sefydlu Merlin Ventures gan Dr Chris Evans i helpu 

sefydlu cwmnïau newydd ym maes gwyddorau bywyd 

gan gynnwys Cyclacel a Vecture. 

1996 Agor yr ail bont sy’n 16,800 (5,100 metr) o hyd dros 

afon Hafren. 

1986 Agor un o’r tai ‘berm’ cyntaf dan ei orchudd o bridd 

yng Nghanolfan Astudiaethau Caer Llan, Trefynwy. Mae 

adeiladwaith yr ystafell gysgu, a gynlluniwyd fel na 

fyddai unrhyw gostau gwresogi, yn cael ei gydnabod fel 

un o’r tai â’r gofynion ynni lleiaf yn Ewrop ac enillodd 

wobr Eurosolar yn 1995. 

1986 Sefydlu Newbridge Networks, Casnewydd i 

weithgynhyrchu a chyflenwi offer modd trosglwyddo 

ansyncronaidd (ATM). 

1984 Agor cynllun storio a phwmpio dwˆ r Dinorwig, y mwyaf 

yn Ewrop, sy’n cynhyrchu 1800 megawat. 

1982 Ar adeg agor cymhlyg stiwdios teledu HTV yng Nghroes 

Cwrlwys, Caerdydd, hon oedd y stiwdio deledu bwrpasol 

fwyaf yn y byd. 

71 

15

72 

1979 Y bont dros afon Wysg ar ffordd osgoi Aberhonddu ar 

yr A470 yw’r bont gyntaf yn y DU i’w gwneud drwy ludo 

cylchrannau concrid. 

1972 Syr Terry Matthews yn sefydlu’r Mitel Corporation, ac yn 

codi ffatri yng Nghaldicot i weithgynhyrchu a chyflenwi 

cyfnewidfeydd preifat (PABXs) i gyrff ledled y byd. 

1973 Cwblhau’r argae uchaf yn y DU wrth Lyn Brianne a 

hwnnw’n 300 tr. (91 metr) o uchder. 

1971 Agor gorsaf drydan niwclear Magnox 1180 megawat yn 

yr Wylfa, y fwyaf yn y byd ar adeg ei chwblhau. 

1967 Agor twnnel cyntaf ar draffordd ym Mhrydain ar yr M4 

ym Mryn-glas, Casnewydd. 

1966 Agor y bont gyntaf dros afon Hafren/Gwy gan EM y 

Frenhines. Roedd y bont yn cynnwys unedau llawr a 

weithgynhyrchwyd yn iard Fairfield-Mabey yng 

Nghas-gwent. 

1964 Agor pont George Street, Casnewydd, sef yr enghraifft 

gyntaf yn y DU o bont gantilifrog a ddelir gan geblau. 

1963 Comisiynu gorsaf drydan pwmpio a storio fawr gyntaf 

y DU yn Ffestinog a chanddi’r gallu i gynhyrchu 360 

megawat. 

1962 Cychwyn y gwasanaeth rheolaidd cyntaf ar long hofran 

rhwng y Rhyl a Wallasey. 

1962 Hymac yn cynhyrchu’r peiriant cloddio cyntaf yn y DU 

sy’n cael ei weithio’n gyfan gwbl gan bwˆ er hydrolig. 

1960 Gwaith Dur Llanwern yw’r gwaith dur cyntaf yn y DU 

sy’n dibynnu’n llwyr ar y broses ocsigen sylfaenol.

1957 Cwmni DeHaviland Aircraft ym Mrychdyn yn cynhyrchu’r 

awyren jet gyntaf i deithwyr yn y byd, y Comet. 

1950 Cychwyn y gwasanaeth rheolaidd cyntaf mewn 

hofrennydd rhwng Caerdydd, Wrecsam a Lerpwl. 

1948 Cwmni Statimeter Cyf., Rhyd-y-mwyn, yn dyfeisio ac 

yn rhoi patent ar system i ddal pwysau cyson ar rolion 

mewn melinau rholio a honno’n cael ei mabwysiadu’n 

gyffredinol. 

1946 Trosglwyddo signalau teledu meicrodon am y tro cyntaf 

mewn arbrawf gan Swyddfa’r Post ar draws Môr Hafren 

o Gasnewydd. 

1940 Datblygu radar i’w ddefnyddio yn yr awyr gan Edward 

Bowen o Abertawe er mwyn creu’r system ymarferol a 

dibynadwy a ddefnyddiwyd yn yr Ail Ryfel Byd. 

1935 Bragdy Felinfoel yn Llanelli yw’r cwmni cyntaf yn Ewrop 

i farchnata cwrw mewn caniau dur tunplat. 

1926 J G Parry Thomas yn torri record y byd am deithio ar 

dir ar draeth Pentywyn, Sir Gaerfyrddin, ar gyflymder 

o 171.02 mya. 

1921 Agor purfa olew fawr gyntaf Prydain yn Llandarcy. 

1920au Cwblhau pentref Portmeirion gan Syr Clough Williams- 

Ellis fel gorchestwaith pensaernïol sy’n cynnwys llawer 

o arddulliau gwahanol. 

1913 Dociau’r Barri, lle agorodd y basin doc cyntaf yn 1889, 

yn dod y doc allforio glo mwyaf yn y byd. Yn yr un 

flwyddyn dywedir i’r dêl busnes gyntaf erioed mewn 

hanes am filiwn o bunnoedd gael ei tharo ar lawr y 

Gyfnewidfa Lo yng Nghaerdydd. 

73 

15

74 

1911 Trosglwyddo signalau o ffôn radio o’r awyr am y tro 

cyntaf, drwy ddefnyddio’r ‘Aerophone’ a wnaed gan 

Harry Grindell Matthews i gyfathrebu rhwng y llawr 

a’r awyr gyda’r peilot B.C. Hucks a oedd yn hedfan o 

Gae Rasio Trelai yng Nghaerdydd. Yn yr un flwyddyn 

anfonodd y neges ddi-wifr gyntaf i’r wasg o Gasnewydd 

i Gaerdydd. 

1907 Agor doc y Frenhines Alexandra, y doc gwaith maen 

mwyaf yn y byd. 

1906 Afor Pont Lwyfan Casnewydd fel y gall y ffordd groesi 

afon Wysg heb rwystro mynediad gan longau. 

1906 Sefydlu cwmni Rolls Royce i gynhyrchu ceir ac injans 

awyrennau. 

1902 Ludwig Mond yn agor gwaith mwyndoddi Clydach 

Nickel yn defnyddio’r broses carbonyl nicel. 

1899 Agor yr orsaf drydan dwˆ r gyntaf yng Nghymru yn 

Nhrefynwy. 

1897 Cwblhau Adeilad Weavers, Abertawe, yr adeilad amllawr 

cyntaf yn Ewrop a wnaed o goncrid cyfnerthedig. 

1897 Gugliemo Marconi yn trosglwyddo tonnau radio am y 

tro cyntaf dros ddwˆ r rhwng Larnog ac Ynys Echni ym 

Môr Hafren. 

1886 Agor Twnnell Rheilffordd Hafren; yn 7.2km, hwn oedd y 

twnnel rheilffordd hiraf i’w adeiladu yn y DU am ymhell 

dros ganrif. 

1879 Yr ystafell ddawnsio yng Ngwesty’r Arglwydd Nelson, 

Aberdaugleddau oedd y gyntaf ym Mhrydain i’w goleuo 

gan drydan.

1869 Adeiladu Gwaith Glandwˆ r ger Abertawe i hyrwyddo 

gwneud dur gan dull aelwyd agored Siemens-Martin. 

1863 Sefydlu cwmni Robert Wynn a’i Feibion Cyf yng 

Nghasnewydd. Ar ôl hynny, y cwmni hwn a symudodd y 

llwyth trymaf erioed ar ffyrdd Prydain, sef un o 300 tunnell. 

1857 Agor traphont dalaf Prydain yng Nghrymlyn. 

1857 Gwaith haearn Dowlais yn agor melin rowlio fwyaf grymus 

y byd. 

1857 Cafodd y cledrau dur cyntaf yn y byd eu rhowlio yng 

Nglyn Ebwy. 

1856 Gwaith haearn Dowlais yn dod y cyntaf i gymryd 

trwydded i ddefnyddio proses ddur Bessemer. 

1855 Dyfeisio’r telegraff teipio gan David Hughes o’r Bala a 

ddefnyddiwyd ledled yr Unol Daleithiau yn ei chyfnod 

o ehangu gan y Western Unon Telegraph Cof. Yn 

ddiweddarach, dyfeisiodd y meicroffon gronynnau 

carbon, y mae’r fersiynau gwreiddiol ohono i’w 

gweld yn yr Amgueddfa Wyddoniaeth yn Llundain, 

a rhoddodd yr arddangosiad cyntaf o drosglwyddo 

tonnau electromagnetig yn 1879. 

1852 Cwblhau pont diwbiwlaidd grog Brunel ar draws afon 

Gwy yng Nghas-gwent er mwyn cysylltu Caerdydd 

a Chaerloyw fel bod cysylltiad uniongyrchol rhwng 

Abertawe a Llundain. 

1852 Ar adeg marwolaeth Syr John Guest, gwaith haearn 

Dowlais yw’r safle gweithgynhyrchu mwyaf o unrhyw 

fath yn y byd. 

75 

15

76 

1850 Rhedeg y cwch cyntaf i’w yrru gan drydan gan John 

Dilwyn Llewelyn, arloesydd ym myd ffotograffiaeth, ar 

lyn ger Tyˆ Penllergaer gan ddefnyddio celloedd Grove 

i’w bweru. 

1850 George Parry’n gwella’r dull o lenwi ffwrneisi chwyth 

gyda’i drefniant cloch a hopran. 

1842 Agor Doc Tref Casnewydd gyda chlwydi doc 64 tr o led, 

y mwyaf yn y byd ar y pryd. 

1839 Agor doc Bute yng Nghaerdydd fel y doc gwaith maen 

mwyaf yn y byd. 

1838 Rhoi patent ar fetel Muntz yng Ngwaith Copr Upper 

Bank, Abertawe. Fe’i defnyddid i orchuddio cyrff llongau. 

1826 Agor Pont Menai gan Telford, y bont grog haearn fawr 

gyntaf yn y byd. 

1822 Gwaith haearn Dowlais yn disodli gwaith haearn 

Cyfarthfa fel y mwyaf yn y byd. 

1821 Abertawe yw’r dref gyntaf yng Nghymru i gael 

goleuadau nwy ar ei strydoedd. 

1820 Agor y bont grog haearn gyntaf â llawr ffordd gwastad 

ar draws afon Tweed, lle mae’n dal i gysylltu Lloegr a’r 

Alban. Fe’i gwnaed â haearn o Gymru a gynhyrchwyd 

yng ngwaith Brown Lenox ym Mhontypridd. 

1807 Rheilffordd Ystumllwynarth, Abertawe yw’r rheilffordd 

gyntaf yn y byd i godi tâl ar deithwyr. 

1806 Gwaith haearn Cyfarthfa yw’r mwyaf yn y byd nes bod 

Dowlais yn ei ddisodli yn 1822.

1805 Agor traphont ddwˆ r Pontcysyllte, strwythur haearn 

bwrw Thomas Telford, a honno’n 1007 troedfedd (307 

metr) o hyd ac yn 126 troedfedd (38 metr) uwchlaw’r 

Ddyfrdwy. Ar y pryd dyma’r draphont uchaf yn y byd ac 

mae’n dal i fod y draphont ddwˆ r uchaf ym Mhrydain. 

1804 Locomotif stêm a wnaed gan Richard Trevithick yn 

gwneud y siwrnai gyntaf ar reilffordd o Ferthyr Tudful 

i Abercynon. 

1793 Pontydd rheilffordd haearn cyntaf y byd, ym 

Mhontycafnau a Chyfarthfa. 

1774 John Wilkinson yn dyfeisio peiriant turio trachywir ar 

gyfer cynhyrchu magnelau a silindrau ager yn y Bers. 

1762 Twnel rheilffordd cyntaf y byd, Glandwˆ r. 

1755 Cwblhau pont gerrig Pontypridd gan y saer maen lleol 

William Edwards. A hithau’n 140 troedfedd (42 metr 

o hyd), hon oedd y bont gerrig hwyaf yng ngorllewin 

Ewrop. 

1697 Agor melin rowlio haearn cyntaf y byd ym Mhont-y-pwˆ l. 

1672 Cwblhau Plas Tredegar, Casnewydd, un o’r tai gorau ym 

Mhrydain yn y 17eg ganrif. 

16eg ganrif 

Codi melin sy’n troi gyda’r llanw yng Nghaeriw, ger 

castell o’r 13eg ganrif, i falu yˆd. 

77 

15

CASGLIAD 

Pa mor aml y dywedwyd wrthym yn ystod ein gyrfa 

nad oes dim byd cystal â phrofiad? Mae profiad yn 

tueddu i ddylanwadu ar y modd yr ydym yn meddwl, 

yn gweithredu ac yn cynllunio ac, ar gyfer hynny, 

manteisiwn ar ein profiadau ein hunain a rhai ein 

hynafiaid hefyd. Ar un ystyr, mae trosglwyddo profiad 

yn troi’n rhywbeth genetig, yn rhyw ymdeimlad 

greddfol o’r modd y dylid ymateb i ryw her neu’i gilydd. 

78

Mae’r profiadau 

a enillwyd gan 

genedlaethau o 

weithwyr yn niwydiannau 

traddodiadol Cymru, wrth 

drin glo, dir, brethyn a 

cherrig adeiladu, wedi’i 

sianelu bellach, drwy 

newidiadau economaidd, 

i sectorau mwy newydd ac 

amrywiol fel electroneg, 

biowyddoniaeth, awyrofod, 

telathrebu a thechnoleg 

deunyddiau. Mae gallu 

enwog gweithwyr Cymru i 

ymaddasu i’r her o weithio 

mewn technoleg newydd yn 

ganlyniad uniongyrchol i’r 

ffaith eu bod wedi manteisio 

ar y cyfoeth profiad hwn a’i 

gymhwyso at sefyllfaoedd 

newydd. Mae’r gwaith tîm 

sydd mor bwysig er mwyn 

diogelwch ac effeithlonrwydd 

wrth weithio mewn glofa 

neu waith dur wedi profi’n 

addas dros ben i’r gwaith 

yn y sectorau mwy newydd 

hyn ac mae gallu’r tîm a’r 

unigolyn i ddyfeisio atebion 

arloesol wedi blodeuo 

gyda dyfodiad deunyddiau 

newydd, systemau rheoli a 

synwyryddion, ymysg pethau 

eraill. 

Mae’r chwyldro mewn 

electroneg wedi amlygu’r 

manteision a geir mewn 

systemau ynni isel ac wedi ein 

galluogi i wneud eitemau llai 

a mwy cymhleth mewn modd 

cywirach. Peth arferol bellach 

yw cael offer synhwyro a 

dadansoddi sy’n gludadwy ac 

mae’r ymgais i gael systemau 

electronig a mecanyddol llai 

byth ym maes nanotechnoleg 

yn creu cyfleoedd aruthrol 

ym myd gofal iechyd, 

diogelu’r amgylchedd a 

gweithgynhyrchu. 

o gael anogaeth, gall arloesi 

drwy brofiad fod yn ysgogiad 

cryf i sicrhau newidiadau 

cadarnhaol mewn 

cymdeithas. Yng Nghymru, 

mae’r profiad gennym, mae’r 

anogaeth ar gael ac mae’r 

syniadau’n llifo. 

79

Cymru'n Llwyddo - mewn Gwyddoniaeth ... - Business Wales

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?