reklama - Gmina Osielsko

Panorama Osielska
Odkuwając historię
W poprzednim numerze Panoramy Osielska poruszyliśmy
temat polichromii w żołędowskim kościele z 1715r. Starając się
zgłębić tajemnice znaleziska postanowiłem zaczerpnąć informacji
„u źródła”. Z konserwatorem zabytków ANDRZEJEM
TROCHIMOWICZEM, o tym czym są polichromie i jaką wartość
przedstawiają te z kościoła parafi alnego, rozmawia Mateusz
Mikulski.
„Są to malowidła o charakterze ludowym. Tak jak kościół
powstał w 1715 roku, tak powstanie polichromii szacujemy na piętnaście,
dwadzieścia lat później” – rozszyfrowuje charakter i wiek
polichromii konserwator zabytków.
MM: Mógłby pan podać krótką defi nicję: czym są polichromie?
Andrzej Trochimowicz: Polichromiami nazywamy malowidła
ścienne ze względu na technikę jakimi zostały wykonane. Najczęściej
mówi się o technikach: temperowej i klejowej.
MM: Jaką techniką wykonano malowidła żołędowskie?
Andrzej Trochimowicz: W przypadku Żołędowa malowidła na
belkach modrzewiowych wykonano
w technice temperowej. Są to farby
wodne, do których jako spoiwa używano
żółtka i białka jajka, które były
emulgowane (spowodowanie przejścia
dwóch nie mieszających się cieczy
w emulsję, przyp. - MM) z innymi substancjami
i później wykorzystywane
jako spoiwa. Z kolei rozcieńczano je
wodą. Po wyschnięciu, po kilku tygodniach,
czy miesiącach były w większej
części odporne na wodę. Jajko jak
wyschnie nie rozpuszcza się tak łatwo
w wodzie. Co prawda specjalistyczne
badania nie zostały jeszcze przeprowadzone, ale na tak zwane „oko”
sądzę, że jest to technika temperowa.
MM: Na jaki okres datuje pan ich powstanie?
Andrzej Trochimowicz: Pierwsza połowa XVIII w. O tym świadczy
charakter malowideł. Są to malowidła o charakterze ludowym.
Tak jak kościół powstał w 1715r., tak powstanie polichromii szacujemy
na piętnaście, dwadzieścia lat później.
MM: W jakich okolicznościach odnaleziono malowidła?
Andrzej Trochimowicz: W czasie prac budowlanych naruszono
tynk w różnych miejscach. Okazało się, że pod trzciną znajdują się
malowidła.
MM: Co przedstawiają odnalezione dzieła?
Andrzej Trochimowicz: W tej chwili można powiedzieć tyle,
ile widać. W prezbiterium są sceny z Męki Pańskiej począwszy od
„Modlitwy w Ogrójcu” – co nie jest jeszcze pewne, „Cierniem Ukoronowanie”,
„Niesienie Krzyża” i później ostatni obraz ołtarzowy ”Złożenie
do grobu”. Jeśli chodzi o ścianę zachodnią, tę od chóru, to są
malowidła z motywami roślinnymi i elementami muzycznymi: wiolonczelą,
bębnami i trąbką. W każdym bądź razie instrumenty wiążą
się tematycznie z chórem.
MM: Istnieje realna możliwość odrestaurowania dzieł
sztuki i udostępnienia ich zwiedzającym?
Andrzej Trochimowicz: Wszystko zależy od fi nansów. Jest to
w tej chwili włączone do programu. Potrzeba na to czasu. Najpierw
trzeba załatwić sprawy związane z architekturą, z samymi ścianami
i z ich konstrukcją. W dalszym etapie wojewódzki konserwator
NR 1/2012
MIESZKAŃCY
30
zabytków będzie czuwał nad tym, by malowidła zostały zabezpieczone
i doprowadzone do takiego stanu, żeby można było je podziwiać.
Są to bardzo cenne polichromie, chociażby z tego względu, że
niewiele z tych małych drewnianych kościołów, w naszym regionie je
ma. Kościół w Żołędowie jest najbliżej Bydgoszczy, następny jest we
Włókach. Tam polichromie zachowały się szczątkowo w okolicach
prezbiterium, natomiast tutaj zachowały się całe ściany. Przetrwały
bardzo dobrze, tylko w tym momencie są one zabrudzone pyłem
i resztkami tynku.
MM: Można zaryzykować stwierdzenie, że gdyby nie akcja
„Deska” której pomysłodawcą był ks. proboszcz Jarosław
Kubiak to nadal malowidła ścienne byłyby ukryte pod tynkiem?
Andrzej Trochimowicz: Naturalnie, nikt z ludzi żyjących nie
pamiętał czasów kiedy one zostały zakryte tynkiem. Było to prawdopodobnie
pod koniec XIX w., kiedy dobudowano lewą kaplicę
i podmurowano cały kościół. Najprawdopodobniej od fundamentów,
ponieważ belki podgniły i trzeba było je wymienić na cegły. To
czysty przypadek, że na nie natrafi liśmy.
MM: Wcześniej powołał się pan na kościół we Włókach.
W artykule Katolickiej Agencji Informacyjnej kościół w Żołędowie
porównuje się do świątyń
w Gąsowie i Pieraniu. Czy w
takim razie można powiedzieć, że
odnaleziono nowe, ważne miejsce
na szlaku turystycznym. Pojawią
się turyści, amatorzy i koneserzy
sztuki?
Andrzej Trochimowicz: Tak, tym
bardziej, że jak powiedziałem wcześniej
polichromie w kościele, w Żołędowie
zachowano na wszystkich ścianach.
Są one ciekawe stylistycznie, jak
i artystycznie. To na pewno będzie
atrakcja dla ludzi, którzy tutaj do Żołędowa
przyjadą. Z pewnością będzie to też dla wielu zaskoczenie, że
w takim starym kościółku, tak piękne polichromie się zachowały.
MM: A można wytłumaczyć dlaczego polichromie zostały
ukryte pod tynkiem mimo swojego uroku?
Andrzej Trochimowicz: Myślę, że wtedy się nad tym nie zastanawiano.
Ważniejszym było dla ludzi, żeby kościół wewnątrz jakoś
uporządkować. Jeśli były podmurowane ściany na całej linii kościoła
to chciano, to jakoś ujednolicić. Komuś przyszło na myśl, że lepiej
to obić listwami, trzciną i otynkować. Wtedy była w miarę jednolita
estetyka ścian. A po za tym sto lat temu nie było specjalistów od
tego typu malowideł.
MM: Można powiedzieć, że tynk zakonserwował malowidła?
Andrzej Trochimowicz: Tak, to znaczy jakby bezpośrednio tynk
przylegał na polichromiach to nie wyglądałoby to tak jak wygląda.
Cała powierzchnia była pokryta trzciną, która do siebie gęsto przylegała
a następnie małymi drucikami, gwoździkami były powiązane ze
ścianą. To sam tynk piaskowo-wapienny leżał na trzcinie. Tworzyło
to warstwę izolacyjną, którą była warstwa powietrza między tynkiem
a ścianą. Na pewno była to dobra izolacja.
MM: Kończąc zapytam: Jak pan myśli, jest jeszcze szansa
na równie cenne odkrycie? Mam tu na myśli kaplice z 1889r.
i 1926r. oraz krypty grobowe pod podłogą ołtarzową kościoła?
Andrzej Trochimowicz: W tej chwili wydaje mi się, że byłyby
to nic nie znaczące dywagacje. To trzeba po prostu otworzyć i zobaczyć.
Teraz to możemy różne rzeczy sobie opowiadać, a nie musi to
być prawda.