7/8

korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 1:23 Page 1
7/8
REGION NA JEDNOM MJESTU / CENA 150 DIN / BiH 4 KM / CRNA GORA 2 EUR / HRVATSKA 15 HRK / KOSOVO 2 EUR / GODINA I / DECEMBAR 2007/JANUAR 2008.
Mirko Kova~
JEDINKA U CENTRU,
SUPROTSTAVLJENA RULJI
www.rezmagazin.com
Jeta D`ara
@ENA KOJA JE
UZBURKALA KOSOVO
Specijalni dodatak
MODERNO
KOSOVO

korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 0:10 Page 2

ez_03-04.qxp 7.1.2008 1:28 Page 1
7/8
/decembar 2007/januar 2008./godine/
SADR@AJ
REZONI=5 + KOLUMNA LIBARSKA MAGISTRALA: DJECA SU NOJSKA NAJJA^A, NENAD VELI^KOVI]=9 + BO@I]NA PRI^A, DRAGAN
GMIZI] =12 + FRANCISKO SOBERON: POLITIKA, LJUDSKA PRAVA I UMETNOST SU KOMPLEMENTARNI, TANJA MATI]=14 + HAG I JA:
BLISKI SUSRETI SA RU[ITELJIMA, BOJANA KOSTI]=15+ REZANCI=47 + PRI^A MESECA: SONATINA, MO@E I SONETINA, SLOBODAN
TI[MA=56 + POZORI[TE: KREATIVNI RIZICI, IVAN PRAVDI]=58 + ELENA ILI], GLUMICA: SVEST O DRU[TVENOM TRENUTKU, TANJA
MATI]=62 + FESTIVAL U PRI[TINI: SKENA UP ZA FARUKA BEGOLIJA, MILOT HASIMJA=65 + TEMA: KRAH BIOSKOPA U SRBIJI, IVAN
BEVC=68+ FESTIVAL IDFA AMSTERDAM: REGIONALCI NA NAJVE]EM DOKUMENTARNOM PAZARU, OLIVER SERTI]=72+ GLAZBA LIJE^I
RANE U BIV[OJ JUGOSLAVIJI, DAVOR KONJIKU[I]=83+ NO RULES: UKLJU^I SE, POJA^AJ I ROKAJ, MILAN B. POPOVI]=90+ ORU@JEM
PROTIVU OTMI^ARA: SRBIJANSKI ROKENROL JE PRILI^NA KATASTROFA, VLADIMIR ARSENI]=92+ REZONANCA, NIKOLA RADI[I]=95+
REZERVAT: SPAM SVOJ MAJSTOR, TOMISLAV MARKOVI]=96+ STRIP: MAJA VESELINOVI]=97+ TEHNOLOGIJE: SMEM LI DA RAZMONTI-
RAM BUDILNIK, DANDELLION KIMBAN=98+ GOST DIZAJNER JAKOV PONJAVI]: STRIKTNO SOFISTICIRANO=99
str. 20: KAD NA[ISTI MAR[IRAJU str. 76: MILICA PA[I]: SA HARFOM DO ZVEZDA str. 78: VRELO: NEPLANIRANO ME\U NAJBOLJIMA
STANISLAV MILOJKOVI]
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
1

ez_03-04.qxp 7.1.2008 1:29 Page 2
2
REZ, broj 006, novembar 2007.
izlazi mese~no
Naslovna strana:
Jakov Ponjavi}
Izdava~: Inicijativa
mladih za ljudska prava
Kondina 26/II, Beograd
Za izdava~a:
Andrej Nosov
Glavni i odgovorni urednik:
@eljko Bodro`i}
Zamenica urednika:
Tanja Mati}
Uredni{tvo:
Jelka Jovanovi} (politika), Sr|an
V. Te{in (kultura), Jovan Gvero i
Bojan Ton~i}.
Fotografija:
Stanislav Milojkovi} i Branimir
Milovanovi}
Grafi~ka urednica:
Miomirka Mila Melank
Prelom:
Miroslav Dragin
Lektura i korektura:
Marijana Kuki}
Internet izdanje:
www.rezmagazin.com
Ivan Bun~i}
Distribucija: Data Press
Pretplata: Data Press
Kontakti:
Beograd
Tel/fax: +381 11 33 70 747,
+381 11 33 70 757
Pri{tina
Tel/fax: +381 38 248 509
Podgorica
Tel/fax: +381 8166 55 53 ,
+381 81 66 55 52
Sarajevo
Tel/fax: +387 33 207 257
e-mail: magazinrez#gmail.com
[tampa:
Rotografika, Subotica
ISSN 1452 - 1024
Podr{ka:
Norve{ka narodna
pomo}
Ministarstvo kulture
Republike Srbije
Tehni~ka podr{ka:
Kikindske, Dnevnik Vojvodina Press
OPSTA DEKLARACIJA O PRAVIMA COVEKA
>
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
>
Ilustracija SLAVI[A STAR^EV

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:08 Page 5
UNDP i Velika Britanija grade ku}e za kosovske povratnike
PRI[TINA - UNDP i Kancelarija Velike Britanije na Kosovu finansiraju
izgradnju ku}a za povratni~ke porodice, a to je deo projekta
SPARK UNDP-a, koji je u bliskoj saradnji s Ministarstvom Kosova za
zajednice i povratak pru`io stambenu i socio-ekonomsku pomo} za
vi{e od 200 povratni~kih porodica koji su odlu~ile da ponovo po~nu
`ivot na Kosovu.
Vlada Velike Britanije jedan je od glavnih donatora. Ta zemlja je s
Amnesty ZG:
Ljudska prava
ne stanuju ovdje
ZAGREB - Zagreba~ki ogranak
Amnesty Internationala javlja da je
Filozofski fakultet zabranio potpisivanje
njegove peticije za okon~anje
diskriminacije `ena u Iranu.
Grupa Zagreb 1 - Amnesty
Internationala Hrvatske uputila je
dopis dekanu Filozofskog fakulteta s
molbom za izdavanje dozvole za
potpisivanje peticije, a u dopisu je
navedeno da }e, osim potpisivanja
peticije, studenti imati priliku
informirati se o stanju ljudskih prava
u Iranu, te o aktivnostima same
organizacije. U odgovoru fakulteta,
kao razlog neodobravanja molbe,
navedeno je da su u tijeku opse`ni
gra|evinski
radovi na
unutarnjem i
vanjskom
ure|enju
zgrade.
Me|utim,
aktivisti AI su
se osobno
uvjerili kako u samom predvorju,
gdje su namjeravali provesti potpisivanje
peticije, nema nikakvih radova.
- Zbog svega navedenog dr`imo da
su pravi razlozi zabrane potpisivanja
peticije neke druge prirode, a ne iz
razloga sigurnosti, odnosno radova
na fakultetu. @alosti nas ~injenica
da aktualni problemi kr{enja ljudskih
prava u Iranu ostaju zaboravljeni,
i da Filozofski fakultet u
Zagrebu kao akademska ustanova
nema sluha za probleme kr{enja
ljudskih prava u Iranu, posebno zbog
toga {to su mnogi studenti/ce i profesori/ce
na iranskim sveu~ili{tima
pod udarom represivnih mjera iranskih
vlasti.
REZONI
1,5 miliona funti finansirala izgradnju oko 150 ku}a posve}uju}i
naro~itu pa`nju povratni~kim porodicama. Do sada je izgra|eno 49
ku}a, 28 je u izgradnji, a za 29 ku}a zavr{eni su pripremni radovi.
Dejvid Blant, {ef Kancelarije Velike Britanije u Pri{tini, istakao je
da je cilj ponovo ujediniti sve zajednice na Kosovu i dodao da }e
njegova zemlja nastaviti da doprinosi procesu povratka i u~ini}e
sve da zajednice `ive u miru i dostojanstvu.
Kalendar Kvirije
"Sloboda:Freedom"
BEOGRAD - Queeria - Centar za promociju kulture nenasilja i ravnopravnosti
posvetio je svoj kalendar za 2008. godinu, pod nazivom
"Sloboda: Freedom", osobama koje pojam slobode ne do`ivljavaju samo
kao odsustvo rata, ve} se neprestano zala`u za stvaranje trajnog mira u
kojem }e svi ljudi `iveti podjednako dostojanstveno, a predstavio ga je
krajem decembra u Klubu svetskih putnika u Beogradu. Queeria centar
podr`ali su pojavljivanjem na kalendaru slikarka Biljana Cincarevi},
queer knji`evnica Biljana Kosmogina, pravnica Biljana Kova~evic-Vu~o,
DAH Teatar, performerka Diva Grazia, izdava~ka ku}a Rende, reditelj
Janko Baljak, aktivistkinja QueerBeograd kolektiva Miss Jet Moon, student
Nikola Herman, mirovna aktivistkinja Sne`ana Taba~ki, balerina i
dramska umetnica Sonja Vuki~evi} i knji`evnik Sr|an Valjarevi}..
Kalendar Queeria (Kvirija) centra pod nazivom "Sloboda: Freedom: 08"
predstavlja nastavak kalendara Prijatelji:Friends 2007 koji je imao
zapa`en uspeh. Ideja kalendara bila je povezivanje javnih li~nosti sa grupama
koje su ~esto isklju~ene iz javnih sfera i ~iji glas te{ko dopire do
{ire zajednice, {to podi`e nivo odgovornosti pojedinca u dru{tvu i
uspostavlja otvaranje dijaloga. Ovde se pre svega podrazumevaju one
zajednice, grupe i pojedinci ~iji identiteti izlaze iz granica op{te prihvatljiih:
osobe sa druga~ijom bojom ko`e, sa druga~ijim jezikom,
politi~kim mi{ljenjem, rodnim ili vizuelnim identitetom, seksualnom orijentacijom,
ili kulturom/subkulturom kojoj pripada.
Kalendar je posve}en osobama koje se zala`u za dostojanstvo svih bez
obzira na rodne identitete, seksualnu orijentaciju, politi~ku pripadnost,
vizuelni identitet, kulturni identitet, hendikep, pripadnost razli~itim
dru{tvenim grupama, a tokom najte`ih ratnih i re`imskih godina u Srbiji,
ali i posle njih, neprestano su bile anga`ovane protiv nasilja, pretvaraju}i
ose}anja nemo}i, zatvorenosti i besa u kreativne ~inove.
Urednici kalendara, koji je dizajnirala umetni~ka grupa [kart su Boban
Stojanovi} i Adam Pu{kar, a fotografije su Biljane Rako~evi}.
@ilnik: Divlji
nacionalizam
NOVI SAD - Reditelj @elimir
@ilnik ka`e da je u Srbiji na
delu "divlji nacionalizam, koji je
zamenio komunizam. @ilnik je
na promociji knjige "Homo
postkomunistikus" psihologa
Miklo{a Biroa, rekao da "na
svakom koraku danas sre}emo
ve}e katolike od pape i ve}e
pravoslavce od patrijarha".
- Mi smo dru{tvo koje je
podlo`no plesni. Kod nas svaka
stvar koja se dobro ideolo{ki
upakuje postaje verovanje, i to
verovanje po cenu uni{tenja -
rekao je @ilnik.
Na Balkanu
nema
demokratije
PODGORICA - U dr`avama
zapadnog Balkana nema parlamentarne
demokratije, stvarnu
vlast imaju vlade, ocenio Jelko
Kacin, izvestilac
Evropskog
parlamenta za
Balkan.
On je izjavio
da Crna Gora,
ako `eli u
Evropsku
uniju, treba da stvori situaciju u
kojoj }e parlament imati vlast i
kontrolisati vladu, a ne obratno
i upozorio na nepostojanje slobode
medija.
5

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:13 Page 6
6
REZONI
BEOGRAD - Koalicija za sekularnu dr`avu
~iji su inicijatori izme|u ostalih i @ene u
crnom, za Me|unarodni dan ljudskih prava
je izvela protestni performans "Ne}u nazad
-stop klerikalizaciji".
- Klerikalizacija je pretnja ideji ljudskih
prava i sloboda, i zato smo se ove godine,
obele`avaju}i 10 decembar, fokusirale na
taj problem - stajalo je u poruci performansa.
Grupa "[kart" i hor "Proba" pevali
su pesmu "Nazad", nastalu kao protest
protiv nazadne politike dr`avnih institucija
Srbije. Tokom performansa predstavnicima
dr`avnih institucija je simbli~no uru~en
Manifest o sekularizmu koji je sastavila
Koalicija. Izabrane su institucije koje bi
trebalo da funkcioni{u potpuno nezavisno
od Srpske pravoslavne crkve i ~uvaju lai~ki
karakter dr`ave, a koje su identifikovane
kao stubovi klerikalizacije.
Pred po~etak performansa na Trgu su se
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Izvori: B92.net, Danas, BETA, Dnevnik, Feral Tribune, Jutarnji list, Ve~ernji list, H-alter.org, mladi.info, T- portal, caffemontenegro.info, SEEcult.org
@ene u crnom
Ne}u nazad - stop klerikalizaciji
okupili pripadnici klerofa{isti~ke organizacije
"Obraz" i poku{ali da fizi~ki spre~e
odr`avanje performansa u ~emu ih je
spre~ila policija, ali su, okru`eni policijom,
nastavili da sve vreme ometaju izvo|enje
performansa. Pripadnici "Obraza" nosili su
majice i bed`eve sa likom ha{kog
optu`enika Ratka Mladi}a. Uzvikivali su
parole poput: "Ratko Mladi}", "Ubij, ubij
pedera", "Usta{e", "Bi}e mesa, kla}emo
Hrvate", "Dobi}ete batine", "Kosovo je
Srbija", "Ubij, zakolji da [iptar ne postoji",
"Kurve", "[iptari", "Kurve u crnom",
"Borite se za ta va{a ljudska prava u
Pri{tini".
- Iako je na{ skup bio uredno prijavljen, a
"Obrazovci" su do{li tu da bi ga ometali,
policija ni u jednom trenutku nije spre~ila
njihovo okupljanje, nije ih privodila, ili na
neki drugi na~in sklonila sa Trga. Policija
je dozvolila da se njihov glas ~uje, i ~uo
se. Kontramiting klerofa{ista je uspeo.
Policija ga je podr`ala i odobrila svojim
ne~injenjem jer i svako ne~injenje je ustvari
~injenje - rekla je Sta{a Zajovi} iz
@ena u crnom.
Ovaj skup je bio jedan od povoda i generalnom
sekretaru {vedskog Helsin{kog odbora,
Robertu Hordu, da napi{e pismo
predsedniku i premijeru Srbije.
- Uverili smo se da je policija spre~ila
napad pomenute grupe na aktiviste za
ljudska prava. Me|utim, policijaci nisu
uhapsili nikog bez obzira {to se uzvikivane
parole mogu kvalifikovati kao govor
mr`nje i otvorene pretnje, {to je ka`njivo
prema Krivi~nom zakoniku Republike
Srbije. [tavi{e, policajci su spre~avali
gra|ane da se pridru`e aktivistima, pravdaju}i
se da na taj na~in {tite skup organizacija
za ljudska prava - ka`e, izme|u
ostalog, u svom pismu Horda. T. M.
U Vojvodini bolji
polo`aj manjina
"Obrazovci"
NOVI SAD - Nacionalne manjine u Vojvodini u
praksi znatno bolje ostvaruju svoja prava nego {to
je to slu~aj u ostatku Srbije, konstatovano je na
konferenciji "Po{tovanje prava pripadnika
nacionalnih manjina u Srbiji", koja je odr`ana u
Skup{tini Vojvodine. Napomenuto je i da u oblasti
prava i dalje postoji niz nedostataka, a pre svega
zbog nepostojanja odgovaraju}ih zakona o izboru
i nadle`nostima manjinskih nacionalnih saveta.
Na me|uetni~ke odnose u Srbiji i dalje uti~u
ostaci te{kog nasle|a prethodnog re`ima i te{ki
dru{tveno-ekonomski uslovi, ocenili su u~esnici
konferencije. U izve{tajima brojnih organizacija
navedeno je da su najugro`eniji pripadnici
romske, albanske, a{kalijske, ma|arske i hrvatske
nacionalne manjine.

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:15 Page 7
Bilal spaja Beograd i Sarajevo
BEOGRAD - Francuski strip crta~, ilustrator, filmski re`iser Enki Bilal nedavno je gostovao
u Beogradu i predstavio svoj novi film "Kinomonstrum" u okviru Festivala autorskog
filma. Bilal (ro|en 1951. u Beogradu kao Enes Bilalovi}) je i prethodnih godina svakim
svojim dolaskom u Beograd privla~io veliku pa`nju. Ina~e, Bilal je jedan od najpopularnijih
strip autora u Francuskoj (samo je pro{le godine prodao oko 280.000 primeraka
albuma). U intervjuu za sajt B92 Kultura Bilal je rekao da, iako je veoma uspe{an umetnik
u Francuskoj, ima veliku potrebu da dolazi u Sarajevo i Beograd zato {to je blizak sa
tim gradovima.
- Iz ovih gradova vu~em pozitivnu energiju za svoj rad. Sarajevo je bilo popri{te glupog
rata koji nikome nije doneo dobro. Dosta sam povezan sa ljudima iz Sarajeva. Moja knjiga
koja govori o ratu u biv{oj Jugoslaviji krenula je sa pri~om o malom Sarajevu i bolnici
u tom gradu. Meni je veoma drago {to je 2001. godine istodobno u Beogradu i Sarajevu
odr`ana moja izlo`ba. Nadam se da }u ja biti simbol ta dva grada, i da }u ih mo}i
povezati i zale~iti njihove rane. To je ljudska i sentimentalna veza - rekao je Bilal.
Konkurs za mlade novinare
"Pro{irite svoju viziju o EU"
BE^ - Mladi novinari iz cijele Evrope su pozvani da u~estvuju na pan-evropskom takmi~enju o
pro{irenju Evropske unije. Organizator je Evropska komisija, Generalni direktorat za pove}anje EU
u kooperaciji sa Asocijacijom {tampe mladih. Cilj takmi~enja je ohrabrivanje mladih novinara da
reflektuju i izraze svoje poglede na politiku pro{irenja Evropske unije. Od u~esnika se tra`i da
predaju nedavno objavljen ~lanak o pove}anju EU putem stranice takmi~enja www.eujournalistaward.au
do 15. marta.
^lanci mogu biti pisani na jednom od slu`benih EU jezika ili jednom od jezika zemalja kandidata
i potencijalnih kandidata. Cilj takmi~enja je da se odabere nacionalni pobijednik za svaku
zemlju, kao i pokretanje razmijene i mre`e mladih evropskih novinara. Nakon predavanja njihovih
~lanaka, nacionalni `iri iskusnih novinara }e u aprilu 2008. odabrati pobijedni~ki ~lanak iz
svake zemlje. Svih 35 pobjednika }e biti pozvani na put kroz zemlje zapadnog Balkana te }e
imati mogu}nost da u~estvuju na konferenciji sa medijskim predstavnicima iz raznih zemalja, u
junu 2008.
Elektronski ~asopis "Tre}i trg" iz Podgorice
PODGORICA - Na promociji u multimedijalnoj sali KIC-a predstavljen je novi projekat knji`evnog
~asopisa ''Tre}i trg'' koji je pokrenut 2004. godine kao nevladino, neprofitno, nestrana~ko dru{tvo
za istra`ivanje i afirmisanje savremene knji`evnosti i kulture.
"Tre}i trg" pokre}e elektronski ~asopis, pod istim nazivom, za knji`evnost i umjetnost, koji }e
izlaziti tromjese~no i objavljiva}e tekstove autora iz Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Bosne i
Hercegovine, te nove prevode i intervjue.
Poziv autorima
anga`ovanog stripa
NOVI SAD - Omladinski centar CK13 u Novom
Sadu raspisao je konkurs za anga`ovani strip,
pozivaju}i strip crta~e i scenariste da se svojim
radovima pridru`e razra|ivanju i ispitivanju
razli~itih dru{tvenih problema savremene Srbije,
kao {to su nacionalizam, rasizam, diskriminacija,
siroma{tvo, tranzicija, nezaposlenost, rodna prava,
ekologija, korupcija, mobilnost mladih... Tehnika
izrade radova je slobodna.
Stripove maksimalnog obima pet tabli i minimalnog
formata A4, potrebno je slati preporu~eno
na CD-u, skenirane u rezoluciji 300dpi uz
osnovne podatke i kratku biografiju autora na
adresu: Omladinski centar CK13, Vojvode Bojovi}a
13, 21000 Novi Sad, uz naznaku: "Konkurs za
anga`ovani strip". Rok je 15. februar 2008.
Otvoren konkurs
Cinelinka za 2008.
SARAJEVO - Novi konkurs za regionalne filmske
projekte u okviru koprodukcijskog marketa Sarajevo
film festivala (SFF) - CineLinka, otvoren je do
29. februara 2008. godine, a izabrani projekti
konkurisace za tri nagrade od po 12.500 evra.
CineLink je namenjen projektima za dugometra-
`ne igrane filmove koji imaju potencijal za bioskopsku
distribuciju autora iz Albanije, Bosne i
Hercegovine, Bugarske, Crne Gore, Gr~ke, Hrvatske,
Ma|arske, Makedonije, Rumunije, Slovenije,
Srbije, Turske i Kosova. Projekti odabrani za
u~e{}e u ovogodi{njem CineLinku pro}i }e kroz
program razvoja projekta i bi}e predstavljeni na
CineLink koprodukcijskom marketu. Aplikacije za
prijavljivanje mogu se na}i na sajtu www.sff.ba.
Kreativni okr{aj
stripa i knji`evnosti
PAN^EVO - Balkan Twilight je sasvim nova i
sve`a strip antologija koja donosi 23
grafi~ke pri~e nastale tokom 2007. godine u
kreativnim parovima pisac plus strip crta~, i
okuplja neka od trenutno najaktivnijih
imena na balkanskoj strip sceni, uz podr{ku
nekolicine kolega sa {ire evropske scene.
Izdava~ je Kulturni centar Pan~eva, a na 108
strana mogu se na}i radovi Igora Hofbauera,
Slobodana Ti{me, Aleksandra Zografa,
Radovana Nasti}a, Johanna Marcade, Nine
Bunjevac, Maje Veselinovi}, Dragana
Mladenovi}a, Nemanje Mitrovi}a, Damira
Rijovi~a Originalova, Wostoka, Vuka
Palibrka, Miodraga \ori}a, Gorana Da~eva,
Karolja Denke, Vladana Nikoli}a, Alberto
Corradija, Jakoba Klemen~i~a, Miroslava
Lazendi}a, Aleksandra Stankovskog, Ivana
Velisavljevi}a i mnogih drugih.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
7

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:19 Page 8
8
REZONI
Hrvatska postoji
zahvaljuju}i NOB-u
ZAGREB - Predsjednik Hrvatske Stjepan Mesi}
izjavio da bi Hrvatska, da nije bilo
Narodnooslobodila~ke borbe protiv fa{ista, bila
samo istorijska ~injenica.
- Da nije bilo Narodnooslobodila~ke borbe i da
nismo bili na strani pobedni~ke koalicije, Hrvatska
bi bila samo istorijska ~injenica kao Tra~ani, Iliri i
Kelti. ^injenica da su jedinice NOB ~inili i Srbi i
Hrvati, kao i da su nacionalne manjine imale
svoje jedinice, govori da je to bio op{tenarodni
pokret, predvo|en komunistima, na ~elu sa
Josipom Brozom Titom - rekao je Mesi} i dodao
da je "nezavisna dr`ava Hrvatska Ante Paveli}a
bila kvislin{ka tvorevina, i nije bila ni nezavisna,
ni hrvatska, ni dr`ava".
Proces protiv
Ujedinjenih nacija
HAG - Okru`ni sud u Hagu dozvolio je
vo|enje postupka protiv Ujedinjenih nacija
i Holandije zato {to nisu spre~ili zlo~in
u Srebrenici i time je napravljen presedan
u istoriji evropskog i svetskog pravosu|a.
Predmet je pokrenut po tu`bi grupe
"Majke Srebrenice", a UN su se pozvale na
imunitet kako bi spre~ile vo|enje postupka,
me|utim sud je doneo odluku kojom
je obavezao UN da u~estvuju u postupku.
Po{to pred lice pravde jo{ uvek izvedeni
Radovan Karad`i} i Ratko Mladi}, koji su
optu`eni pred Ha{kim tribunalom za
genocid u Srebrenici, porodice `rtava su
saop{tile da tra`e od holandskog suda
priznanje i zadovoljenje zbog tragedije
koja se dogodila.
Tu`ba protiv UN i Holandije podnesena je
jer je Srebrenica u vreme napada Vojske
Republike Srpske u julu 1995. godine,
kada je ubijeno oko osam hiljada
Bo{njaka, bila za{ti}ena zona u kojoj su
bili holandski vojnici pod komandom UN.
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
KNJIGA "RACIJA - ZABORAVLJEN GENOCID"
Du{e i sudbine
iza{le iz senke
NOVI SAD - Najmra~niji doga|aj u istoriji
Novog Sada i Vojvodine poznat kao Racija
(od 5. do 23. januara 1942. godine u
Vojvodini, a od 21. do 23. januara u Novom
Sadu) polako skida veo tajne i neznanja
zahvaljuju}i Aleksandru Velji}u, autoru
knjige "Racija - zaboravljen genocid"
("Metafizika", Beograd 2007.). Neumorni
istra`iva~ predstavio je obimni rad iz kojeg
se mogu saznati nove-stare ~injenice u vezi
s genocidom ma|arskih fa{ista na Dunavu i
Tisi, kada su likvidirani brojni Srbi, Jevreji,
Romi i komunisti.
Bez namere da poziva na revan{izam i
mr`nju, govore}i u ime ubijenih i bacaju}i
svetlo na njihove sudbine, autor iznosi dokumentovane
podatke kojima nedvosmislno
dokazuje da broj stradalih u Novom Sadu
nije 1.300, kako se do sada obi~no mislilo,
ve} ih ima daleko vi{e, {to je slu~aj sa ubijenima
iz cele Vojvodine, odnosno [ajka{ke.
- Do{ao sam na tu ideju kada sam se {etao
novosadskim Kejom `rtava racije. Nisam
uop{te znao {ta je Racija i kada sam se
raspitao, saznao sam da su tada bacali ljude
pod led na Dunavu. Zapitao sam se ko su ti
ljudi, za{to su ubijeni, ko su po~iniconi
zlo~Ina. Po~eo sam pretragom na internetu,
tra`io sve mogu}e podatke, gledao novinske
~lanke, ali je sve to bilo previ{e {turo. Uspeo
sam da prona|em neke materijale, a zatim
u Matici srpskoj potra`io pisane izvore o
Raciji - ka`e autor.
Velji} je, kako isti~e, zaprepa{}en ~injenicom
da u Novom Sadu ima pojedinaca, pogotovo
mladih, koji ne znaju da se Racija uop{te
dogodila.
Jedan od novosadskih d`elata, dr [andor
Kepiro (92), biv{i kapetan ma|arske
[andor
Kepiro
Aleksandar
Velji}
fa{isti~ke `andarmerije i jedan od tri
in`enjera smrti Racije, danas `ivi u
Budimpe{ti gde se vratio nakon vi{edecenijskog
egzila u Argentini. Krajem februara,
budimpe{tanski Op{tinski sud odbacio je primenu
desetogodi{nje zatvorske kazne na
koju je Kepiro, u odsustvu, pravosna`no
osu|en u Budimpe{ti 1944. godine zbog
zlo~ina po~injenih u Raciji. Sve to dogodilo
se po{to ga je u prestonici Ma|arske locirao
Efraim Zurof, direktor jerusalimskog "Centra
Simon Vizental" i "poslednji lovac na
naciste". Budu}i da Srbija i Ma|arska imaju
sporazum o neizru~ivanju ratnih zlo~inaca,
[andor Kepiro mirno broji dane kraj istog
onog Dunava, poziva se na komandnu
odgovornost a nedavno je izjavio da se ni
najmanje ne ose}a krivim i nijednog sekunda
nije izrazio saose}anje sa `rtvama i njihovim
porodicama.
Igor Mihaljevi}, foto: Branko Lu~i}
Ubistva u Mileti}evoj ulici

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:21 Page 9
FATOS BITI]I, BRAT UBIJENIH AMERI^KIH DR@AVLJANA
Ogledalo Srbije
BEOGRAD - Nastavak su|enja optu`enima za ubistvo
ameri~kih dr`avljana, bra}e Biti}i, obele`ila je zavera
}utanja; sudi se pripadnicima MUP Srbije Sretenu
Popovi}u i Milo{u Stojanovi}u, a svedo~ile su njihove
kolege, od kojih jedan pod za{titom (svedok A)
Svedok nije imao drugih saznanja o slu~aju Biti}i
osim da rukovodstvo Resora dr`avne bezbednosti
nije izdalo nikakve konkretne naloge njegovoj upravi
vezane za njihovo hap{enje. S prole}a 1999. svi
optu`eni su rekli da o ubistvu bra}e Biti}i znaju
samo iz sredstava informisanja.
Sreten Popovi} i Milo{ Stojanovi} optu`nicom se
terete da su izvr{ili "ratni zlo~in protiv ratnih
zarobljenika" tako {to su ameri~ke dr`avljane - bra}u
Ilija, Mehmeta i Agrona Biti}ija - "li{ili prava na
pravi~no su|enje i na taj na~in pomogli nepoznatim
licima MUP-a Srbije i Specijalnih antiteroristi~kih
jedinica (SAJ) da ih li{e `ivota". Oni su na po~etku
su|enja negirali da su po~inili delo za koje se terete,
isti~u}i da sebe ne smatraju ratnim zlo~incima jer su
izvr{avali nare|enje pretpostavljenih.
- Moja bra}a su bila nedu`na, nikome nisu naneli
zlo, ubijeni su samo zato {to su bili Albanci, iz
osvete, na brutalan na~in, a danas su mnogi u~esnici
zlo~ina nad njima na slobodi. Zbog toga je sada u
bekstvu Goran Radosavljevi} Guri, tada komandant
@andarmerije, jedan od ljudi koji su naredili njihovo
ubistvo - ka`e za Rez Fatos Biti}i, brat ubijenih
ameri~kih dr`avljana.
Ili (1974), Agron (1976) i Mehmed(1978), pripadnici
Atlantske brigade koja se borila na strani kosovskih
Albanaca, ubijeni su hicima u potiljak u Petrovom
Selu 8. jula 1999. Pre toga su odslu`ili prekr{ajnu
kaznu u prokupa~kom zatvoru zbog nelegalnog
prelaska granice. Vlada SAD insistira da se svi
po~ionici prona|u i kazne.
Povodom nastavka su|enja i ostavke Gordane
Bo`ilovi}-Petrovi} sa mesta predsednice Ve}a, Fatos
Biti}i ka`e za Rez da je trebalo izvesti ve}i broj svedoka
i da nije zadovoljan radom Ve}a.
- Re~ je, ipak, o politi~koj smeni, a njena
ostavka je zakasnila. Slu~aj je ogledalo Srbije,
a vlasti pokazuju da nemaju snage da ga
zavr{e. Time gra|anima Srbije ote`avaju
ulazak u Evropsku uniju. Sjedinjene Ameri~ke
Dr`ave jasno ukazuju Srbiji {ta treba da uradi,
ali pomaka nema. Egzekutori i naru~ioci slobodno
{etaju. Stoga jo{ neki
istra`itelji moraju da daju ostavke
- ka`e Fatos Biti}i.
Koji su glavni propusti u
istrazi?
- Moraju da budu optu`eni ljudi koji su moju bra}u
odveli iz prokupa~kog zatvora i predali ih egzekutorima.
A zna se gde su oni i nema reakcije vlasti.
Gde locirate krivce?
- To su organi bezbednosti. Specijalni sud ka`e MUP
nam ne daje informacije, a MUP prebacuje krivicu na
Sud i tako se vrtimo u krug, slu{amo samo kako
jedni na druge prebacuju krivicu. Moje je mi{ljenje
da je re~ o partijskoj podeli u Sudu iz koje proisti~e
me|usobna podr{ka: ja branim tebe, ti brani{ mene.
To je ve}i problem za Srbiju, za srpski narod, nego za
moju porodicu. Trebalo bi da vlast u Srbiji zna da
Ratko Mladi} i Radovan Karad`i} nisu ni{ta u odnosu
na slu~aj svirepe egzekucije moje bra}e - SAD znaju
{ta tra`e od Srbije, kao {to to zna i zvani~ni
Beograd.
Da ne precenjujete zna~aj svoje porodi~ne tragedije
koja svakako ima me|unarodnu dimenziju?
- Neka znaju i Va{i ~itaoci koji mogu da ka`u ne{to
tipa "{ta ovaj trabunja" - bez re{enja ovog slu~aja
nema budu}nosti za Srbiju, u to sam uveren iako ne
potcenjujem va`nost drugih te{kih slu~ajeva. To
znaju i u Specijalnom sudu i u Ministarstvu
unutra{njih poslova. Moja dr`ava SAD tra`i od vlasti
u Srbiji pravdu.
Zlo~in je po~injen pod biv{im re`imom.
- Ne mo`e vi{e da se govori o re`imu Slobodana
Milo{evi}a kao jedinom krivcu, ta pri~a je zavr{ena.
Sada je na vlasti re`im koji isto ne}e da re{ava
slu~aj. To zna~i da svaka partija na vlasti prikriva
ubice i ima bar po jednog u svojim redovima.
Tra`ite li osvetu?
- Ja u ime svoje porodice - a o njoj ne mogu da govorim
zbog sudskog procesa i njene bezbednosti -
tra`im jedino pravdu i pravi~ni postupak. Moje
mi{ljenje da glavni ha{ki optu`enici i dalje imaju
vlast u Srbiji jer dr`e {est miliona ljud kao taoce.
Kako mo`e, a to je drugo pitanje, {est miliona ljudi
da dozvoli da desetorica zlo~inaca slobodno
{etaju i odlu~uju o njihovoj sudbini. Ja
odgovor nemam.
Bili ste i ovde u Beogradu u kontaktu sa
Ambasadom SAD. [ta ste se dogovorili?
- Amerika ho}e pravdu za `rtve i da
iza|u svi koji su ume{ani u zlo~in, pre
svega oni koji su u organima bezbednosti.
Ali u Srbiji pravde nema. Za neki
dan }e se saznati ko su
ljudi koji su blokirali
istragu u slu~aju
ubistva moje bra}e.
Bojan Ton~i}
Be}kovi} za
rat na Kosovu
BEOGRAD - Akademik Matija
Be}kovi} izjavio je da se sla`e
s predlogom da Srbija bude
vojno neutralna, ali nagla{ava
da Srbija ne sme da pristane
na poni`enje.
B92: Da li biste ratovali?
Be}kovi}: Pre na Kosovu nego
u Avganistanu, ako bih ve}
morao. Ne mogu da razumem
da se tra`i da idemo u Irak i u
Avganistan, a da se ~udimo...
B92: Koji bi nam to bio rat po
redu?
Be}kovi}: Taj rat nikada nije
prestao, a i to {to se sada vodi
je rat, ali drugim sredstvima.
Kosovo postaje svetska tema.
Nije fer da samo Srbiju pitaju
da li bi ratovala za svoju teritoriju,
a da to ne pitaju nijednu
drugu dr`avu na svetu.
Za razliku od njega, akademik
Milorad Pavi} smatra da se "na
Kosovu ve} odigralo sve {to je
moralo da se odigra" i da ne
treba ratovati.
Milo{evi}ev
koncept
NOVI SAD -
Predsednik
Evropskog pokreta
u Srbiji @ivorad
Kova~evi}
izjavio je da politi~ka elita u
Srbiji dosta sledi koncept
Slobodana Milo{evi}a, odnosno
problemi se ne re{avaju, nego
se izazivaju novi kako bi se
prekrili stari.
- Srbija ne razume me|unarodne
odnose, sli~no kao {to ih
nije razumeo ni Milo{evi}. Nisu
nam dosta problemi poput
Haga i Kosova, nego sada
otvaramo i problem Republike
Srpske i pitanje ~lanstva u
NATO-u - rekao je Kova~evi},
biv{i ambasador SFRJ u SAD i
gradona~elnik Beograda.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
9

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:22 Page 10
10
REZONI
Povratak otpisanih
"MOGU SAMO DA OBE]AM DA OVI LJUDI NE]E I NE SMEJU BITI OTPISANI. PRIZNAJEM DA SU MNOGI KULTURNI OBJEKTI FIZI^KI
NEDOSTUPNI I OBE]AVAM DA ]E SE TO USKORO PROMENITI", RE^I SU MINISTRA KULTURE SRBIJE VOJE BRAJOVI]A NA CEN-
TRALNOJ PROSLAVI ME\UNARODNOG DANA OSOBA SA INVALIDITETOM.
Kao i svake godine, tre}i decembar, Me|unarodni
dan osoba sa invaliditetom, obele`en je
{irom Evrope. Nije zaostao ni region, pa ni
Srbija. Srbija nije zaostala u obele`avanju
ovog datuma ni pro{le ni pretpro{le godine,
ali je na svakom tre}em dvanaestom i stala.
Previ{e obe}anja i premalo realizacije istih iz
godine u godinu, od decembra do decembra
dr`e u nadi preko 800 hiljada raznih kategorija
osoba sa invaliditetom, uklju~uju}i i ~lanove
njihovih porodica. Dakle, prosek broja ljudi
vezanih za ovu problematiku bi izneo oko dva
miliona i par hiljada.
Dok se, na primer, zakoni poput Zakona protiv
diskriminacije osoba sa invaliditetom, Zakona
o njihovom zapo{ljavanju, o psima vodi~ima
za slepe - u Hrvatskoj i te kako primenjuju, isti
su u Srbiji ili u proceduri ili u obe}anjima o
njihovoj skoroj primeni dok poslednji navedeni
nema perspektivu zbog nedostatka novca za
obuku pasa i peripatologa. Pristupa~nost javnim
objektima i prohodnost u Hrvatskoj tako|e
prednja~i ispred regiona. Ostatak regiona pak
ne mo`e da se pohvali nekim vidnijim
napretkom, ali se stvari na ovom planu kre}u
ako ni{ta, onda istim tempom kao u Srbiji. Za
Srbiju se ne mo`e re}i da ne ula`e napore po
ovom pitanju, ali da organizacija mo`e da
bude bolja, tu nema sumnje.
Centralna manifestacija povodom proslave
tre}eg decembra u Srbiji odr`ana je u restoranu
Stupica i nije bila skup suvoparnih govora i
obe}anja, ve} je ~itavo ve~e proteklo u
otvorenom razgovoru sa gostima koji mogu da
pomognu ili uti~u na re{avanje konkretnih problema.
S obzirom da su me|u prisutnima bili
predsednik Srbije Boris Tadi}, ministar rada
Beograd - Ministarstvo ekonomije odbilo je
zahteve svih osoba sa invaliditetom za
uvoz vozila bez motora euro 3, uz obrazlo`enje
da je uvoz stopiran zato {to ne
postoji zakonski osnov za takav uvoz, a
broj takvih zahteva je dostigao razmere
koje upu}uju na zloupotrebe.
U prethodnoj vladi, osobama sa invaliditetom
sa 70 odsto i vi{e o{te}enja odobra-
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
zapo{ljavanja i socijalne politike Rasim Ljaji}
kao i ministar kulture Voja Brajovi}, ~ast da
vodi ovaj program je pripala potpisniku ovih
redova pa je svako od pozvanih da govori morao
da obe}a {ta }e uraditi u narednom periodu po
pitanju re{avanja problema ovih osoba. U
obe}anjima je pobedio gospodin Ljaji} sa ~ak
pet stavki vezanih za njegov resor, koje je
obe}ao da }e re{iti u najkra}em roku. Ministar
kulture, gospodin Voja Brajovi}, na primedbu
"Nadamo se da ve~eras ne}ete biti tihi", odmah
je odgovorio: "Ako ste aludirali na moju ulogu u
seriji Otpisani, mogu samo da obe}am da ovi
ljudi ne}e i ne smeju biti otpisani. Priznajem da
su mnogi kulturni objekti fizi~ki nedostupni i
obe}avam da }e se to uskoro promeniti." On je
dodao da i prostorije njegovog ministarstva
imaju barijere, ali ne jo{ dugo.
vano da uvoze automobile bez motora euro
3, a u aktuelnoj vladi ka`u da ne postoji
zakonski osnov da bilo koja socio-ekonomska
kategorija gra|ana bude privilegovana
pri uvozu automobila.
Podneto je oko 1.290 zahteva za uvoz {to,
prema tvrdnjama iz Ministarstva ekonomije,
ukazuje na o~iglednu zloupotrebu.
Po zakonu, osobe sa invaliditetom sa
Predsednik Tadi} je, recimo, dao obe}anje da
}e podr`ati sva prethodna i naredna obe}anja
jer mu je to posao. @ivi bili pa videli, re~e
narod. Kako je vreme proticalo, smenjivali su
se umetnici i govornici, a potom su na red
do{li koktel i muzika sve do fajronta.
Sutra je svanuo novi dan, prvi do narednog
tre}eg dvanaestog. Mnogi su novu godinu
do~ekali iza prozora, a mnogi su je i proveli
tako zbog nemogu}nosti slobodnog kretanja.
U senci politi~kih previranja u regionu, neki }e
~ekati ispunjenja datih obe}anja, neki tu|u
pomo}, po{tara, kom{iju ili Deda Mraza.
Sre}na Nova godina, jedino je {to ova redakcija
mo`e da po`eli ovim ljudima i njihovim
porodicama uz obe}anje da }e pomno pratiti
{ta se de{ava na ovom polju.
Ivan Prodanovi}
Osobe sa invaliditetom i dalje te{ko do vozila
te{kim o{te}enjima imaju pravo da uvezu
automobil s motorom euro 3 i da budu
oslobo|ene pla}anja carine i to za automobile
do 2.500 kubika, upravo zbog mogu}ih
zloupotreba.
Iz invalidskih organizacija najavljuju da }e
do}i na proteste ispred vlade ako
Ministarstvo ekonomije ne promeni stav.

standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22 Page 11
Djeca su Nojska najja~a
U Sarajevu su krajem novembra, u bro{uri nazvanoj ^emu u~imo djecu 1,
promovisani rezultati analize sadr`aja ud`benika nacionalne grupe predmeta.
Nekoliko stru~nih timova ~italo je ud`benike knji`evnosti, jezika,
istorije, geografije i vjeronauke, ispituju}i koliko su u saglasnosti sa svim
onim poveljama, ustavima i zakonima koji treba da {tite jednakopravnost
pojedinaca. Koliko je stanje u ud`benicima lo{e mo`e se ilustrovati primjerom
koji je stru~ni tim izdvojio kao - pozitivan!
Naime, pohvala vjeronau~nom ud`beniku za 8. razred ("S Kristom u `ivot")
da "nagla{ava univerzalnost moralnih normi" argumentira se odlomkom:
Sve {to trebam znati nau~io me Noa
1. Ne kasni na brod. 2. Sjeti se da smo svi u istom ~amcu. 3. Planiraj
unaprijed. Nije ki{ilo kad je Noa gradio korablju. 4. Ostani u dobroj tjelesnoj
i umnoj kondiciji. Kad bude{ 600 godina star netko bi od tebe mogao
zatra`iti da u~ini{ ne{to doista veliko. 5. Ne slu{aj kriti~are. Nastavi s
poslom {to ga valja u~initi. 6. Gradi svoju budu}nost na visokim temeljima.
7. Uvijek je sigurnije putovati u paru. 8. Brzina nije uvijek prednost. Pu`evi i
gepardi bili su na istoj korablji. 9. Kad si pod stresom, plutaj malo. 10. Sjeti
se, korablju su gradili amateri, a Titanic profesionalci. 11. Bez obzira na
oluje, osloni{ li se na Boga, uvijek te na kraju ~eka duga.
Kakve su univerzalne moralne norme ovdje nagla{ene? Za{to je nemoralno
kasniti na brod? Na koji brod? Na onaj koji prevozi robove? Ili na onaj s
kojeg }e se ispaljivati rakete oboga}ene uranom? Ili onaj koji isplovljava u
lov na kitove? Ne, vjeronau~nici misle na brod s kojeg }u gledati kako se
dave svi oni koji nisu moj rod. Aferim za univerzalnost ovakvog morala. Ako
smo svi u ~amcu, kako samo ja mogu ne kasniti na brod? [ta da planiram
unaprijed? Evo, sad ne pu{e orkan, ho}emo li kopati skloni{te ispod ku}e?
Atomsko, za slu~aj da orkan bude radioaktivan? Sad nemam proliv, ho}u li
umjesto da odem na fakultet ostati sjediti na {olji? [ta je uostalom Noje
LIBARSKA
MAGISTRALA
Nenad VELI^KOVI]
uop{te isplanirao? Zar mu nije Bog rekao {ta da radi, a on samo
izvr{io nalog? Znaju li autori ud`benika i ~lanovi stru~nog tima
da poslu{nost nije isto {to i predostro`nost? Znaju li autori
ud`benika i ~lanovi stru~nog tima da niko od u~enika ne}e biti
star 600 godina, i da je smisao savjeta "Ostani u dobroj tjelesnoj
i umnoj kondiciji. Kad bude{ 600 godina star, netko bi od
tebe mogao zatra`iti da u~ini{ ne{to doista veliko" suprotan ciljevima
{kole i obrazovanja jer zapravo veli: ostani glup i poslu-
{an, to je sve {to }e se od tebe tra`iti u narednih 60 godina?
Isto tako ciljevima {kole i obrazovanja suprotan je nauk "ne
slu{aj kriti~are". Lo{ nauk - dobar vjeronauk: {ta zna~i da je
uvijek bolje putovati u paru? Va`i li to i za homoseksualce? Jesu
li parovi koji su putovali sto~nim vagonima u Au{vic putovali
sigurnije? Za{to Papa ne putuje u paru?
Ako "brzina nije uvijek prednost" jer su na brodu bili pu` i
gepard, zna~i li to da ni razum nije prednost jer su na brodu bili
~ovjek i majmun? I {ta zna~i poduka da kad smo pod stresom
plutamo? Kako? Kao plasti~ne boce, kao naftna mrlja, kao
govno?
I kuda nas to vodi pamet koja veli: "Sjeti se, korablju su gradili
amateri, a Titanic profesionalci"? U budu}nost u kojoj }e nam
popovi biti u~itelji i ljekari? Ho}emo li se sjetiti i ko su toj podjeli
na amatere i profesionalce bili bogumili a ko kr{}ani? Ko
vje{tice i vra~evi, a ko misionari i inkvizitori?
I za{to se ovaj popis svega {to treba znati zavr{ava dugom? Zar
nas nije Noje tako|er nau~io i kako se treba piti i u pijanstvu go
biti, i sina kazniti koji u neznanju u|e u {ator i vidi o~evu golotinju?
Jeste, ali kako sad na kraju priznati da smo sve {to trebamo
znati nau~ili od pijanca,
Kolumbovo jaje poslu`ilo je kao dokaz glupima da treba uva`iti
razum i hrabrost i krenuti u otkrivanje nepoznatog, Nojevo kao
znak pametnima da treba uva`iti poniznost i glupost i krenuti u
pokrivanje poznatog.
Za{to je stru~ni tim takvu pouku svrstao me|u pozitivne primjere?
Vjerovatno zato {to je bio izba`daren da kao negativne
prepozna samo one netolerantne za drugo i druga~ije, politi~ki
nekorektne u ambijentu takozvanog "su`ivota", uvredljive zbog
svoje vjerske i nacionalisti~ke isklju~ivosti. Tu bi se cijeloj ovoj
analizi mogao staviti jedini ozbiljan prigovor, prigovor da je
nedovoljno osvijetlila najmra~nije mjesto na{eg obrazovanja:
neznanje, moralnu korumpiranost "u~itelja".
1 Izdava~ Fond otvoreno dru{tvo Bosna i Hercegovina,
Sarajevo, oktobra 2007. (str. 151-152)
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
11

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 12
BO@I]NA PRI^A - CRTA O ROMSKOM PITANJU
I have a dream
PROBLEM JE [TO VE]INA LJUDI MISLI DA SU ROMI SAMI KRIVI ZA SITUACIJU U KOJOJ SU. MNOGI MISLE DA TAKO TREBA I DA
OSTANE. POTPUNA BESMISLICA! NIKO NE VOLI DA BUDE ODBA^EN, SIROMA[AN I DO KRAJNOSTI PONI@EN
Dragan GMIZI]
Proteklog meseca na nacionalnoj televiziji
Srbije mogli smo videti nesvakida{nji prilog -
u emisiji tipa "pregled dana" zbunjena
voditeljka nekako je uspela da zadr`i pribranost
nad ~injenicom koju je izrekla njena
sagovornica, dvadesetogodi{nja Romkinja,
studentkinja iz Novog Sada. Naime, na
pitanje voditeljice da li uve~e izlazi u grad i
kuda, devojka je odgovorila da nema puno
vajde od toga - zato {to ne}e da je puste u
odre|ene diskoteke i klubove, te da ne `eli
sebe da dovodi u neprijatnu situaciju i da je
odlu~ila da je bolje da sedi kod ku}e nego
da je neko poni`ava tretiraju}i je kao
gra|anina drugog reda! Za nju je to jasno
kao jedan plus jedan. Iako bi ve}ina ljudi
osudila ovakav doga|aj, {to se verovatno
dogodilo u mnogim porodicama nakon emitovanja
emisije, velika ve}ina je mirno
spavala.
Ovo dakako nije izolovan slu~aj, ve} pre
pravilo, a celokupnoa zajednica sklanja glavu
od ovog problema zato {to izbegava da vidi
sebe u ogledalu. Takve slu~ajeve zabele`ili
su novinari novosadskog Dnevnika u
istra`ivanju koje je sprovedeno pre tri
godine. U popularnom no}nom klubu u
samom centru grada grupi pristojno
obu~enih Roma nije bilo dozvoljeno da u|e
unutra pod izgovorom da nema mesta dok
su istovremeno "belci" ulazili bez problema.
12 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
[ta vi{e, poku{ajte da se setite kada ste videli nekog
pripadnika romskog naroda na nekom radnom mestu
koje nije u sastavu javnog komunalnog preduze}a ili
pijace? Koliko ste Roma ili Romkinja videli u prodavnicama,
marketima, kafanama, klubovima... Uglavnom se
odgovori na pitanje za{to je ova manjina toliko
"getoizirana" olako svode na dva problema - jedan je,
kad se radi o incidentima, taj da ekstremne nacionalisti~ke
grupe zastra{uju Rrome, a drugi, kad se radi o
identitetu, da su Romi sami tome krivi zbog svog na~ina
`ivota... Tu je uglavnom kraj pri~e iako je jasno da ova
devojka, kao i mnogi sli~ni njoj, `ivi u gradu i studira, i
nije pri~ala o skinhedsima, ve} o ulasku u javni prostor...
Miran san
MOJ SAN
"Danas vam ka`em, prijatelji moji, uprkos pote{ko}ama
dana{njice i sutra{njice, ja imam san. To je san koji je
duboko ukorenjen u ameri~kom snu. Imam san da }e se
jednoga dana ova nacija izdi}i i da }e `iveti po pravom
kredu njenog postojanja: 'Za nas je ova istina sama po
sebi razumljiva: da su svi ljudi stvoreni jednaki'. Moj san
je da na crvenkastim proplancima D`ord`ije, jednog dana
za stolom bratski sede sinovi nekada{njih robova i sinovi
nekada{njih robovlasnika. Moj san je da Misisipi, dr`ava
koja gori od nepravde, jednog dana postane oaza slobode
i pravde. Moj san je da moje ~etvoro dece jednog dana
`ive u zemlji gde }e ljudi o njima suditi ne na osnovu boje
njihove ko`e, ve} na osnovu njihovog karaktera. To je danas
moj san."
Martin Luter King Jr, u Va{ingtonu,
28. avgusta 1963. godine
Poslednjih decenija svedoci smo konstantnih socijalnopoliti~kih
promena {irom jugosto~ne Evrope. Me|utim,
osnovna ideja vodilja demokratizacije po ugledu na
zapadno dru{tvo otvorenosti u ve}ini zemalja ove regije
nepotpuna je i sasvim selektivna, ~esto samo deklarativna.
[tavi{e, u ve}ini zemlja isto~ne i jugoisto~ne Evrope,
a naro~ito na Balkanu, suprotno temeljnim vrednostima
na kojima po~iva i kojima te`i Evropska unija, do{lo je
do pove}anja ekstremnog nacionalizma i {ovinizma i
~ak pojava neonacisti~kih grupa i organizacija. Me|utim,
ve}ina ljudi, imaju}i u vidu uglavnom iskustvo Drugog
svetskog rata, odbacuje takve organizacije kao neku
vrstu, mo`emo slobodno re}i, "kriminalizovanih odpadaka
dru{tva i ideologija za pranje mozga". Kada se govori
o diskriminaciji manjinskih grupa, uglavnom se pokazuje
rukom na ove neonacisti~ke grupe kao za glavno zlo,
nakon ~ega i novinari, predstavnici vlasti, opozicije,
drugi "slobodoumni" ljudi i mnoge grupacije "pravedni-
ka", sasvim mirno spavaju.
Ekstremisti~ke grupe nesumnjivo
doprinose ovakvoj situaciji, ali u ovoj
pri~i ne radi se o njima - radi se o
obi~nim ljudima, gra|anima koji `ive
porodi~nim `ivotom, koji svako jutro
idu na posao, vode decu u zabavi{te
i {kole, ~uvaju svoje ku}ne ljubimce
ili gaje ba{ticu u zadnjem dvori{tu...
Ova idili~na slika ovde je da bi ilustrovala
o kome se radi: elem, o
najve}em broju ljudi, prose~nom
gra|aninu, s op{tom idejom o
"po`eljnom" stilu `ivota. Ako postavimo
na{eg gra|anina u kontekst
odnosa koji se stalno i uporno dezavui{u
- a to je odnos prema Romima
kao delu stanovni{tva koji je, iz bilo
kog ugla da pogledate, bez
preterivanja, gotovo potpuno
izop{ten ili `ivi na rubu zajednice.
Setimo se nemilosrdnih napada na
Rome {irom isto~ne Evrope koji se
doga|aju poslednjih decenija. Mnoga
"dela" su ravna lin~u, kao {to je
poku{aj nasilnog getoiziranja Roma u
jednom gradi}u u ^e{koj pre ~etiri
godine kada su stanovnici (ne
"ekstremisti") na plebiscitu izabrali
da se izgradi zid izme|u "belog" dela
varo{i i romskog naselja - "`ito od
kukolja". Napade na Rome imamo
gotovo svakodnevno - fizi~ke, verbalne,
ignorantske. Jedna od
upe~atljivih slika desila se 2006.
godine pred katoli~ki Bo`i} kada
me{tani sela u blizini Ljubljane nisu
hteli da dozvole romskoj porodici koj
je ostala bez doma da preno}i u
stambenom kontejneru na periferiji
sela. Otpor me{tana je bio toliko jak
da su organizovali masovne proteste
u centru mesta. Da bi spustio tenziju
i prona{ao re{enje problema, u selo
je hitno doputovao predsednik
Slovenije Janez Drnov{ek. Me|utim,
na njegovo o~igledno iznena|enje,
svaki dr`avni razlog, uklju~uju}i i
osnovne slobode i za{titu ljudskih
prava, pao je u vodu. Kako se moglo
videti, u toku veoma glasne sva|e

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 13
Drnov{ek je u jednom momentu izgubio kontrolu
i gotovo vi~u}i izustio: "Vi niste
hri{}ani!". Me|utim, na njegovo iznena|enje,
seljani se uop{te nisu zbunili, te je jedan od
seljaka, uz op{te odobravanje ostalih dobacio:
"Ti nisi hri{}anin, ti nisi hri{}anin!" Ovaj
neverovatni obrt oko pitanja hri{}anstva daje
sasvim jasan odgovor. Drnov{ek, po sudu
me{atana nije hri{}anin jer im za praznik,
kad treba svima da bude prijatno i lepo u
slavu Isusa Hrista, dovodi neku "nedefinisanu"
grupu za koju o~ito da misle da je
"satanska", "ne~ista", ali nikako ljudska. Oni
su radi da budu milosrdni, ali prema ljudima,
ne i prema Romima. O kakvom se mnjenju
me{atana ovde radi, stra{no je i pomisliti.
Ovakvih primera ima jo{ dosta. Mogla bi se,
zgodno je ovde re}i, napisati Biblija...
Rizi~no je govoriti uop{teno, ali izgleda da
se radi o obi~nim ljudima koji su izgleda
proteklih godina, nakon demokratskih promena,
u velikoj meri moralno atrofirali -
mo`da od naleta "tolikih" sloboda koje su u
naj~e{}im slu~ajevima shva}ene naopako.
Tako, pored ekskluzivnog novuma za biv{e
komunisti~ke zemlje - slobode veroispovesti,
tu je i sloboda da se, bar verbalno, negira
ne{to {to je razli~ito u svakom smislu - i
nacionalno i socijalno, {to u socijalisti~kim
dru{tvima nije bilo dozvoljeno. Sada je samo
moralno nepo`eljno, na papiru, ali ne i
Obi~nim ljudima koji su izgleda proteklih
godina, nakon demokratskih promena, u
velikoj meri moralno atrofirali - mo`da
od naleta "tolikih" sloboda koje su u
naj~e{}im slu~ajevima shva}ene
naopako, pored ekskluzivnog novuma za
biv{e komunisti~ke zemlje - slobode
veroispovesti, data je i sloboda da se, bar
verbalno, negira ne{to {to je razli~ito u
svakom smislu - i nacionalno i socijalno,
{to u socijalisti~kim dru{tvima nije bilo
dozvoljeno. Sada je samo moralno
nepo`eljno, na papiru, ali ne i nedozvoljeno
(obi~ni "verbalni delikt", kako bi to
ironi~no rekao ha{ki optu`enik
Vojislav [e{elj)
nedozvoljeno (obi~ni "verbalni delikt", kako bi to
ironi~no rekao ha{ki optu`enik Vojislav [e{elj). Upravo
tako, radi se dakle o par exellance eti~kom problemu
koji je prouzrokovan degenerisnim shvatanjem ideje slobode.
Tumaranje
Romi su u javnom mnjenju uglavnom okarakterisani kao
nekakvi tamnoputi i prljavi nomadi. Na`alost, deo Roma
zaista tako `ivi, u otrcanim naseljima bez struje i vode.
Problem je {to ve}ina ljudi misli da im je tu i mesto,
naro~ito ako neko isko~i iz tog, kako
sociolozi vole da ka`u, "za~aranog
kruga". Ti {to misle da im je tamo
mesto, misle i da sami Romi misle
tako. To je potpuno besmisleno. Oni
naprosto nemaju {ansu. Niko ne voli
da bude u zape}ku, prezren, siroma{an
i do krajnosti poni`en. Ali
moraju imati alternative. Oni nisu tu
od ju~e, nego vi{e od 500 godina, a
proces interiorizacije jo{ nije zapo~et.
Neuspe{ni projekti raznih institucija
samo su puki izgovor. Dru{tvo je za
njih zatvoreno. Apsolutno su
izop{teni, bilo da su van ili unatar
"geta", obrazovani ili ne. Uvek su na
margini. Niko ne voli da povla~i
ovakve paralele, ali mo`da bi se
moglo re}i, iako ih je mnogo manje,
da stanje nije mnogo razli~ito u
odnosu na fazu istorije crnaca u SAD.
I ako postoje zakoni protiv diskriminacije,
u praksi je potpuno druga~ije.
Da bi se izborili za normalan `ivot,
mora im se pomo}i da se {iroko
organizuju i upoznaju sa na~inima
borbe za ostavrivanje svojih ustavom
zagarantovanih prava. Da bi se to
desilo, moraju zaista postati svesni
ovih problema i nedvosmisleno
definisati pitanje.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
13

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 14
FRANCISKO SOBERON, BORAC ZA LJUDSKA PRAVA IZ PERUA
Politika, ljudska prava
i umetnost su komplementarni
Tanja MATI]
Francisko Soberon je vode}i branilac ljudskih prava u
Peruu. Pre 22 godine je osnovao Asocijaciju ljudskih
prava (APRODEH), jednu od najzna~ajnihih organizacija
za za{titu ljudskih prava u Latinskoj Americi. Svoj `ivot
je posvetio borbi za zastupanje i za{titu ljudskih prava u
zemljama ju`ne Amerike. Nedavno je posetio Beograd
kao predava~ na seminaru "Reparacije - pravna i moralna
obaveza dr`ave prema `rtvama". U razgovoru za Rez
pri~a o promenama na polju kr{enja i za{tite ljudskih
prava u proteklih tridesetak godina, koliko je aktivan u
ovoj oblasti.
REZ: Gospodine Soberon, 2008. godine je {ezdesetogodi{njica
potpisivanja Univerzalne deklaracije o
ljudskim pravima. Kao neko sa dugogodi{njim
iskustvom u ovoj oblasti, mo`ete li nam re}i {ta se
promenilo u poslednjih 60 godina na polju ljudskih
prava?
Francisko Soberon: Neki napredak je u~injen u smislu
BALKAN
promocije ljudskih prava i tako|e u smislu po{tovanja
ljudskih prava. U poslednjih petnaest godina do{lo je do
razvoja novog pristupa ljudskim pravima. Danas se ne
mo`e govoriti o civilnim i politi~kim pravima van konteksta
ekonomskih, kulturnih i socijalnih prava. U nekim
regionima u Latinskoj Americi napredak se ose}a jer su
sru{eni vojni re`imi, kao na Fud`imoriju gde je dolazilo
do masovnih kr{enja ljudskih prava od strane vojske i od
strane razli~itih naoru`anih grupa, ali od 70-ih se ose}a
napredak. U nekoliko zemalja poput Peura je pao vojni
re`im i uspostavljene su komisije za istinu i pomirenje.
U dana{njoj perspektivi, dru{tva moraju da prihvate da
demokratija i ljudska prava idu ruku pod ruku, dakle
nakon 60 godina mi kontinuirano napredujemo.
Smatrate li, u kontekstu demokratije i ljudskih prava,
da demokratska politi~ka borba i rad na promovisanju
i za{titi ljudska prava predstavljaju dve odvojene
kategorije?
- Ljudska prava imaju politi~ku dimenziju i trebalo bi da
14 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
budu zajedni~ka ta~ka za sve politi~ke partije
i sve gra|ane. Smatram da je nemogu}e
posmatrati politiku i ljudska prava odvojeno.
Ova dva principa se ne mogu odvojiti.
Moramo biti u prilici da gradimo jake
politi~ke partije i jake nevladine organizacije,
i dijalog me|u njima. Ponekad, me|u njima
mora postojati tenzija, ali to je jedini na~in
da se izgradi prava participativna demokratija.
S obzirom na va{e iskustvo u pra}enju
kr{enja ljudskih prava u postkonfliktnih
dru{tvima i radu Komisije za istinu i
pomirenje, mislite li da bi ovakav model
stvaranja nezavisne komisije imao uspeh
na teritoriji biv{e Jugoslavije?
- Koncepcija komisija za istinu i pomirenje je
generalna koncepcija, ali posebnosti se
moraju uzeti u obzir, podse}aju}i nas da
REZ: S obzirom da ste posetili Balkan prvi put, kakvi su va{i utisci o ovda{njoj situaciji?
Francisko Soberon: Na Balkanu su se ljudi iz iste dr`ave podelili u razli~ite nacije i dr`ave {to je
u~inilo situaciju znatno te`om za pra}enje i nije lako oceniti {ta se ta~no dogodilo u pro{losti. Uvek
je veliki izazov utvrditi odgovornost na svim nivoima. To je veliki izazov ne samo za Srbe, nego i za
Hrvate, Kosovare i Bosance. Trebalo bi da se usvoji mehanizam koji }e nastati kao konsenzus
izme|u razli~itih organizacija i razli~itih zemalja, organizacija za za{titu ljudskih prava, organizacija
koje se bave civilnim dru{tvom i politi~ara. Smatram da to ne}e biti jednostavan proces, ali da se od
njega nikako ne sme odustati.
takav proces i re{enje moraju da budu rezultat
lokalne odluke i lokalnog dijaloga.
Regionalna komisija za istinu treba da bude
rezultat razgovora me|u svim stranama.
Nikako ne sme da zadovolji interese samo
jedne strane. U na{em slu~aju, na primer,
mnoge od komisija su ustanovljene isklju~ivo
da ispitaju odgovornost dr`avnih aktera, ali
ne i opozicionih grupa. I od po~etka je bilo
odlu~eno da zlo~ini po~injeni od strane
opozicionih grupa ne}e biti istra`ivani. To je
veliki propust jer niko ne sme izbe}i odgovornosti.
Koje su danas prepreke i pritisci sa kojima
se suo~ava nova generacija mladih
istra`iva~a u oblasti ljudskih prava?
- U konfliktnim dru{tvima, branioci ljudskih
prava imaju vi{e problema, ~e{}e su meta
nasilja, i postoji ve}a {ansa da }e biti pod
pritiskom. Mediji igraju va`nu ulogu
u proceni rada branilaca ljudskih
prava, {to mo`e da predstavlja
prepreku. Ono {to je va`no je izgradnja
mre`a, naro~ito sa mladim ljudima.
Moja organizacija je u poslednjih
osam godina organizovala posebne
radionice sa mladim ljudima. Mladi
su dolazili iz najrazli~itijih omladinskih
grupacija, kulturnih grupa, organizacija
civilnog dru{tva, i u pitanju
su organizacije koje su aktivne.
Organizovali smo seminar koji traje
nedelju dana i koji upoznaje mlade
sa korpusom ljudskih prava, a onda
oni nastavljaju delatnosti, prave
mre`e. Mre`e su neophodne mladim
istra`iva~ima.
Simbioza rada organizacija za ljudska
prava i drugih vrsta organizacija
je, po Vama, neophodna. Da li to
uklju~uje i neke druge oblasti van
nevladinog sektora, odnosno da li
bi i kako umetnici trebalo da budu
uklju~eni u proces promovisanja
ljudskih prava?
- Umetnike svakako treba uklju~iti. To
je ono {to smo nau~ili iz dosada{njeg
iskustva. Kultura je sredstvo koje
mo`e da slu`i da se odre|ene ideje
uvedu u dru{tvo. Vrednosti ljudskih
prava su univerzalno priznate od
strane razli~itih akademskih krugova,
politi~kih partija i drugih grupacija.
Umetnici i slikari mogu da se koriste
u svrhu promocije ljudskih prava.
Njihov kreativni pristup i oblik
izra`avanja mo`e da daje ogroman
doprinos {irenju ideje o univerzalnosti
ljudskih prava.

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 15
HAG I JA: BUDU]A PRAVNICA - ISKUSTVA IZ SUDNICE
Bliski susreti sa ru{iteljima
Bojana KOSTI]
U Srbiji se poslednjih decenija o tranziciji
dosta pri~alo, ali zaista malo {ta korisno
uradilo. Osiroma{eno, i materijalno i vrednosno,
srpsko dru{tvo prve tranzicione korake
napravilo je tek nakon 2000. godine. Te{ko
je zaista govoriti o tranzicionoj pravdi u
Srbiji budu}i da su na~ini na koji su se
postkonfliktna dru{tva razra~unavala sa svojom
pro{lo{}u umnogome druga~iji od bilo
kog procesa koji se trenutno odvija u Srbiji.
Neposredno nakon Drugog svetskog rata,
Nema~ka je zapo~ela proces pomirenja da bi
danas najve}a razmene studenata upravo
bila izme|u "istorijskih neprijatelja",
Nema~ke i Francuske. Zatim, pojam "afri~ke
pravde" na najbolji na~in odslikava
vi{edecenijske napore ulo`ene u dola`enje
do istine o tome {ta se zaista de{avalo.
Specifi~nost afri~kog kontinenta, njena
istorija i njeni problemi, uslovili su razvoj
~itavog niza pravnih i vanpravnih instrumenata
i pojmova koji olak{avaju procese
tranzicione pravde.
S druge strane, trenutno u Srbiji samo mali
broj pojedinaca razmi{lja o tranzicionoj
pravdi kao elementu pomirenja na prostorima
biv{e Jugoslavije. Iz mnogo razli~itih
razloga taj proces jednostavno nikad nije bio
istinski pokrenut, a sa druge strane o~ekivalo
se od Ha{kog tribunala da svojim radom
uti~e na proces pomirenja.
Verujem da se moje interesovanje za Ha{ki
tribunal i njegov rad javilo pre svega kao
reakcija na otpor srpskih politi~ara prema
tom sudu. Naposletku, oduvek sam smatrala
da Srbija mora po~eti otvorenije i odgovornije
da govori o sopstvenim zlo~inima. Moja
percepcija tog suda, pre nego {to sam u
njemu provela ~etiri meseca, uglavnom je
gra|ena uz pomo} nekolicine nezavisnih medija, strane
{tampe i mnogobrojnih seminara na kojima sam
u~estvovala. Ipak, dok moj rad u Tribunalu jo{ uvek
traje, ~ini mi se da je preuranjeno govoriti o utiscima.
Oni se jo{ uvek otiskuju. Svakog dana susre}em se sa
ne~im novim. Novi slu~aj, nova strana, dokazi otvaraju
prostor za razmi{ljanje, za pitanja, za diskusije, za dijalog.
Toliko ima toga novog, nepoznatog, jo{
neotkrivenog da se pitam zar ne bi svaki/a pravnik/ca
po`eleo/la da makar jedan deo svoje karijere posveti
Me|unarodnom krivi~nom pravu i su|enjima za ratne
zlo~ine.
Poznato je da Ha{ki tribunal procesuira slu~ajeve sa
prostora biv{e Jugosalvije, ali ono {to je manje poznato
je ~injenica da je smo nas osmoro prvi studenti iz Srbije
koji su dobili priliku da svoju stru~nu praksu rade u tom
Sudu. To s jedne strane olak{ava posao jer znaju}i jezik
mnogo br`e i efikasnije prepoznajemo tragove, ali sa
druge strane to nosi sa sobom i dodatnu te`inu i odgovornost.
Po prvi put u `ivotu mi se ukazala prilika da se sa
zlo~inima sa na{ih prostora suo~im direktno. Dakle,
Ne mo`e se od Tribunala o~ekivati da
prika`e "istinu" o ratu na prostoru biv{e
Jugoslavije. To mu nije ni uloga ni cilj.
Svojim presudama i optu`nicima Tribunal
je koncentrisan na pojedina~ne doga|aje,
na jedan vremenski momenat, na ljude sa
imenom i prezimenom
omogu}eno mi je da se pogledam sa zlo~inom o~i u o~i,
da pratim njegov razvoj, ideju, cilj i rezultat. Upravo
takav pristup kao da mi je omogu}io da "dodirnem" rat,
da sagledam {ta je sve to {to se oko jednog doga|aja
nizalo, da se koncentri{em na jedan mali vremenski
period, na par~e zemlje ~iji sam i ja deo. Moja odgovornost
utoliko je ve}a time {to sam `ivela u Srbiji dok su
zlo~ini ~injeni i u moje ime, a neki drugi u ime nekih
drugih. I zato sve vreme u meni "balansiraju" ta dva
stava. Jedan je stav pravnice - od mene zahteva objek-
tivnost, ta~nost, preciznost i nepristrasnost,
a druga stvar je moje pravo i
odgovornost da znam {ta se de{avalo
u bliskoj pro{losti i koji su to stra{ni
zlo~ini ~injeni na ovim prostorima.
Ne mo`e se od Tribunala o~ekivati da
prika`e "istinu" o ratu na prostoru
biv{e Jugoslavije. To mu nije ni uloga
ni cilj. Svojim presudama i optu`nicima
Tribunal je koncentrisan na pojedina~ne
doga|aje, na jedan vremenski
momenat, na ljude sa imenom i
prezimenom. Su|enja za ratne
zlo~ine prate striktnu krivi~nu proceduru,
pravila su jasna, a svaki novi
slu~aj doveo je nebrojeno puta do
presedana i novih pravnih re{enja u
razvoju me|unardonog krivi~nog
prava. Naprosto, ne sme se o~ekivati
da }e Tribunal iza}i iz okvira
me|unarodnog krivi~nog prava i na{e
zlo~ine posmatrati druga~ije no one
u Siera Leoni ili Ruandi.
Uticaj rada ovog Tribunala na srpsko
dru{tvo i istoriju pokaza}e vreme. Ne
sme se o~ekivati da }e odlu~uju}e
uticati na proces pomirenja. Taj
"posao" je na nama, na srpskim politi~arima
i vlasti koja postojanje i rad
Suda treba da u~ini javnim, medijski
zastupljenim i ispra}enim sa
najve}om pa`njom. Utisak je da je
najbitnija uloga Tribunala upravo ta
{to je dosada{njim radom darovao
nauku i praksu me|unarodnog
krivi~nog prava neiscrpnim pravnim
izvorima i bogatom jurisprudencijom.
Na nama je da se nakon svega upoznamo,
suo~imo i kolektvino spalimo
nad onim {to nam je jurisprudencija
u amanet ostavila.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
15

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 16
16
PERSONA MESECA: JETA D@ARA
@ena koja je uzburkala Kosovo
Tanja MATI]
Jeta D`ara (Jeta Xharra) - ona koju na Kosovu znaju
ba{ svi. Neki je obo`avaju zbog novinarske neustra{ivosti
i nepopustljivosti, neki je opisuju kao iritantnu i navalentu,
ali svima je stalo da ~uju {ta }e biti re~eno u njenoj
autorskoj emisiji "@ivot na Kosovu" (Jeta në Kosovë). Od
taksista, prodavaca, politi~ara do stranih predstavnika.
Svi pri~aju o emisiji. Svima je stalo da znaju.
"@ivot na Kosovu" se prikazuje u udarnom terminu na
javnom servisu Radio-Televizije Kosova (RTK), ~etvrtkom
u 20:30. Uvek energi~na, Jeta ~esto pokre}e neugodne
teme i ne odustaje od namere da od sagovornika dobije
odgovor. Ni ve{tim i uve`banim govornicima ne dozvoljava
"izvrdavanje" odgovora. Kroz njenu emisiju prolaze
svi relevantni igra~i iz najrazli~itijih socijalno-politi~kih
oblasti - od politi~kih lidera sa Kosova do evropskih i
ameri~kih zvani~nika kao {to su Havijer Solana, Madlen
Olbrajt, Nikolas Berns i drugi.
Jeta D`ara je autorka sa misijom da razdrma u~aurene
gra|ane, preispita odnose u dru{tvu, postavi "zabranjena"
pitanja. Osim u studiju RTK, ~esto snima na fakultetima,
u gradskim salama i drugim velikim prostorima
koji ve}em broju ljudi daju mogu}nost da direktno
u~estvuju u programu i postave pitanja onima koji
odlu~uju u njihovo ime.
Uz to, jedina je `ena koja vodi politi~ki talk-show na
kosovkim televizijama. I sla`u se svi - najupe~atljivije to
radi.
Uzor u svetu novinarstva joj je D`eremi Paksman
(Jeremy Paxman), autor BBC-jevog Njuznajt programa
(BBC Newsnight), koji je u antologiju TV novinarstva
u{ao kada je svom gostu 37 puta uzastopno ponovio
isto pitanje dok nije dobio odgovor. Njena upornost da
ne dopusti gostima da se "izvuku" bez odgovora zaista
podse}a na
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
stil kojim Paksman propituje svoje goste.
Energi~no, jasno i bez popu{tanja.
"Kad sam odlu~ila da radim ovakvu vrstu
emisije, nisam uop{te bila sigurna kako }e
kosovska javnost reagovati na pristup koji je
potpuno direktan, uporan i ponekad bezobrazan
ukoliko je to potrebno da bi se otkrila
istina. U svakom slu~aju, bila sam sigurna u
dve stvari - ja i moja porodica (jer je takva
vrsta stvari bitna na Kosovu) ne pristajemo
na kompromise i znala sam da }u ostati
nekorumpirana i nepristrasna, posebno po{to
sam nameravala da otvorim pitanja korupcije
i politi~ke odgovornosti. Druga stvar u koju
sam bila sigurna je da sam oko sebe okupila
najbolji mogu}i tim s kojim ve} dve godine
stvaram program", samouverena je Jeta.
Ekipa o kojoj Jeta govori je veoma neobi~na.
Ona je pozvala Faika Ispahiu, pozori{nog
reditelja, da producira i re`ira emisiju "@ivot
na Kosovu" nakon {to je videla njegovu
provakativnu i {okantnu pozori{nu adaptaciju
"Paklene pomorand`e" (Clockwork Orange)
u kojoj je Kjubrikov film pretvorio u dramu
sme{tenu u kosovski kontekst. Pored Faika u
ekipi je i Kejsi Kuper D`onson (Casey
Cooper Johnson), Amerikanac koji poslednjih
7 godina `ivi na Kosovu, autor zavr{nog
priloga u svakoj emisiji koji daje satiri~an
pogled na temu o kojoj se razgovaralo tokom
debate. Njih troje su tim koji "@ivot na
Kosovu" ~ini ovakvim kakav jeste.
Jeta ka`e da je jo{ dvoje ljudi su{tinski bitno
jer je podr`alo da napravi ovako uticajnu
emisiju, to su odli~ni menad`eri Agim
Zatri}i (Agim Zatriqi) i Gordana Igri}.
"Zatri}i se odupro pritisku da ukine emitovanje
emisije zbog njene kontraverznosti i
uklonio je sve barijere za razvoj ovog programa.
Goca Igri} je mo}na novinarka i
menad`erka koja je osnovala BIRN mre`u i
Iako poznata kao beskompromisna voditeljka, Jeta
ima i jedan potpuno drugi svet u kom u`iva.
Ljubav, hobi i profesiju - dramsko spisateljstvo.
Koristi svaki mogu}i deo svog slobodnog vremena
da pi{e i prati razvoj moderne drame i dramskog
pisanja. Njena drama "Warless" izabrana je me|u
deset najboljih na britanskom Kraljevskom
takmi~enju za mlade dramske pisce
pokazala mi da je mogu}e biti
'lokalni ili regionalni medij' i imati
jednak kredibilitet i pristup svim
stranama 'konflika', poput me|unarodnih
medija kakav je BBC."
Ova vrsta podr{ke pomogla je Jeti da
od dvonedeljnog programa, kako je
bio emitovan na po~etku, napravi
dnevni, kako je izgledao tokom
nedavne izborne kampanje za paralamentarne
i lokalne izbore kada je
u okviru specijalnog izdanja
prikazana 51 emisija za 40 dana.
Jeta je tokom novembra posetila
svaku op{tinu na Kosovu i razgovarala
sa svim kandidatima za predsednike
op{tina - njih skoro 200. Tokom
snimanja u publici je bilo uvek
izme|u 700 i 1.000 ljudi.
"Pre nego {to sam po~ela da snimam
izborni serijal, mnogo sam
razmi{ljala o tome kako da politi~are
dovedem u situaciju da budu odgovorni
i ostvare ono {to obe}avaju
bira~ima. Ose}ala sam se kao da su
prvi izbori na posleratnom Kosovu
(iako su u stvarnosti tre}i) najvi{e
zbog toga {to su se sada prvi put
direktno birali gradona~elnici. Po prvi
put se znalo da }e bira~i izabrati ko
}e biti gradona~elnik, a ne da }e
odlu~ivati partija koja dobije najvi{e
glasova. Ali pored toga sam zaista
`elela da uprljam svoje cipele i odem
do svakog malog mesta u koje
kosovski reporterski automobile ne
zalaze ~esto, mesta poput Draga{a i
[trpca. I nije bilo tako te{ko jer niko
od ve}ine novinara u Pri{tini nije ba{
umirao od `elje da pokriva op{tinske
izbore. Svi su bili fokusirani na parlamentarne
izbore u Pri{tini. Ose}ala
sam se malo i krivom {to sam tokom
poslednje dve godine, koliko se emituje
emisija, dva puta svoj tim vodila
u Ameriku da snima razgovore sa
ameri~kim diplomatama, ali ga nikad
nisam odvela u De~ane ili Vitinu da
tamo snimi program. Sad je bilo
pravo vreme!"
Op{tinske debate su, svakako, daleko

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 17
JETA D@ARA (JETA XHARRA) JE
JEDINA @ENA KOJA VODI POLITI^KI
TALK-SHOW NA KOSOVKIM TELE-
VIZIJAMA I SVI SE SLA@U DA JE
NAJBOLJA U TOM POSLU - ONA JE
JEDNOSTAVNO AUTORKA SA MISI-
JOM DA RAZDRMA U^AURENE
GRA\ANE, PREISPITA ODNOSE U
DRU[TVU I POSTAVI "ZABRANJE-
NA" PITANJA
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
17

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 18
18
od garancije velike zainteresovanosti publike koja je
izvan te op{tine, osim ako ih ona ne u~ini zanimljivim
za gledanje. A prvi izazov joj je bio da ubedi javni servis
RTK da svaka op{tinska debata mora da bude prikazana
u udarnom terminu, a drugi izazov je dakako bio da ih
u~ini interesantnim za publiku sa celog Kosova.
"Do{la sam na ideju kako da testiram u praksi to {to
politi~ari 'propovedaju' - zapitala sam se {ta je trenutno
najve}i problem na Kosovu (osim statusa o kom
gradona~elnici ionako ne odlu~uju) i jasno je bilo da je
to svakodnevni nedostatak struje. A za{to nemamo struju?
Delom i zato {to ljudi ne pla}aju svoje ra~une. Pa,
za{to da ne proverim malo pla}aju li kandidati za
gradona~elnike svoje ra~une", smeje se ponosno dok
ovo obja{njava.
Jeta je do{la do ra~una za struju apsolutno svih kandidata
na novembarskim izborima na Kosovu i tokom
debate ih pitala da li pla}aju svoje ra~une za struju. I
skoro svi kandidati su na po~etku rekli: "Da, redovno
pla}am!! Nemam dugove!!", ali u nekim slu~ajevima su
njihovi dugovi kosovskoj elektrodistribuciji bili do 5.000
eura! Ra~une je tako uz pomo} Jete videla publika
{irom Kosova.
I publika je po~ela svake ve~eri da prati politi~ki talkshow
kao da je zabavna serija. Ne iznena|uje da je u
osvrtu na "@ivot na Kosovu", objavljenom u najprodavanijem
kosovskom dnevnom listu Koha Ditore, pisalo da
je to najgledaniji program nakon latino-ameri~kih
sapunskih opera. Kandidati za gradona~elnike su se
nekad zaista pona{ali kao likovi iz sapunica!
"Nakon ra~una za struju, pitala sam ih da li pla}aju
poreze, ra~une za komunalije. U su{tini htela sam da
razdrmam malo dr`avotvorne etike jer nije dovoljno biti
samo 'slobodan od Srbije' da bi Kosovo bilo nezavisno,
ve} }emo postati dr`ava ako nau~imo da pla}amo
ra~une i kada se politi~ari budu pona{ali kao primeri
savesnih gra|ana. Ovo su prvi izbori na Kosovu u kojima
se kampanja nije zasnivala samo na kosovskom statusu,
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
POVRATAK IZ LONDONA
ve} su gra|ani i politi~ari dosta govorili o
tome kako imati struju, poslove, kvalitetno
zdravstvo i {kolstvo. Upravo to je vrsta
diskusije koju mi od po~etka poku{avamo da
otvorimo."
Samo snimanje je bilo logisti~ka no}na
mora. Sve je moralo da bude savr{eno
isplanirano, s obzirom da se tokom jednog
dana snimale tri debate - prva u 10 sati
ujutru, slede}a u 14 ~asova, a poslednja u
18. Ne samo da je Jeta morala da bude kon-
Nakon rata na Kosovu tokom kog je kao devetnaestogodi{njakinja radila kao fikserka za BBC,
Jeta je oti{la u London gde je zavr{ila master studije na dva odseka - Ratne studije (War
Studies) i Filmki scenario (Film Scriptwriting Studies). Istovremeno je radila kao asistent u svetskom
servisu BBC-a. U Pri{tinu se vratila 2003. godine i pokrenula Institut za izve{tavanje o ratu
i miru (IWPR) koji je kasnije transformisan u BIRN (Balkanska istra`iva~ka mre`a). Emisiju
"@ivot na Kosovu" radi poslednje dve sezone u koprodukcji BIRN-a i RTK.
"Lako sam donela odluku da se 2003. godine vratim na Kosovo - uticaj koji sam svojim novinarskim
iskustvom mogla da napravim na Kosovu bio je sto puta ve}i nego {to bih mogla da sam
nastavila da radim na BBC-u. BBC ima 75 godina iskustva, a kosovsko TV novinarstvo tek sedam
i po, pa je vrlo lako zaklju~iti gde sam mogla da ostavim upe~atljiviji doprinos", obja{njava Jeta
za Rez.
centrisana na snimanje tri debate sa
7 kandidata, ve} je morao savr{eno
da funkcioni{e ceo tim istra`iva~a,
kamermana, tonaca i ostalih.
"Pomalo mi je sve izgledalo kao
karneval, pomeranje te{ke opreme za
snimanje i celog tima od 25 ljudi iz
jednog u drugi mali grad na Kosovu
kako bi se snimala nova debata",
opisuje ona kosovsko izborno putovanje
ekipe emisije "@ivot na
Kosovu".
Pa da li je bilo vredno toliko truda?
Popularnost emisije je toliko porasla
da je RTK, na zahtev gledalaca,
po~ela da reemituje svaku debatu tri
puta. Istovremeno, debate su u celosti
emitovane na radiju kako bi, ukoliko
do|e do nestanka struje, ljudi mogli
nastaviti da slu{aju preko radija.
Iako poznata kao beskompromisna
voditeljka, Jeta ima i jedan potpuno
drugi svet u kom u`iva. Ljubav, hobi i
profesiju - dramsko spisateljstvo.

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 19
Jeta je do{la do ra~una za struju apsolutno svih kandidata na novembarskim izborima na Kosovu i tokom
debate ih pitala da li pla}aju svoje ra~une za struju. Skoro svi kandidati su na po~etku rekli: "Da, redovno
pla}am!! Nemam dugove!!", ali u nekim slu~ajevima su njihovi dugovi kosovskoj elektrodistribuciji bili do
5.000 evra! Ra~une je tako uz pomo} Jete videla publika {irom Kosova
Koristi svaki mogu}i deo svog slobodnog vremena
da pi{e i prati razvoj moderne drame i
dramskog pisanja. Njena drama "Warless"
izabrana je me|u deset najboljih na britanskom
Kraljevskom takmi~enju za mlade
dramske pisce.
"^itanje moje drame Warless u Kraljevskom
pozori{tu u Londonu (Theatre Royal Court) je
bilo specijalno iskustvo jer sam mogla da
vidim kako funkcioni{e tekst na sceni, kao i
da vidim mogu li kreirati dramsku situaciju u
kojoj i engleski glumci mogu da se identifikuju
sa situacijom iako znaju malo o
situaciji na Kosovu. A to je za mene bilo
ogromno priznanje i posebna ~ast da se moj
komad izvodio tamo, s obzirom da je to
veoma uticajna nagrada u Britaniji. U istom
konkursu je otkriven i veliki dramski pisac
Harold Pinter", ka`e Jeta koja sebe u
budu}nosti vidi potpuno posve}enu dramskom
stvarala{tvu. Jednog dana kad zavr{i
"propitivanje" kosovskog dru{tva.
Drame pasionirano ~ita i pi{e, a najve}i deo
svih putovanja koristi za obilazak bioskopa. U
svoj busy raspored uspeva da uklopi posete filmskim mentom, a koji Srbija uop{te ne priz-
festvalima u regionu.
naje kao putnu ispravu i tako|e ima
"Ja sam potpuni pozori{ni i filmski fan, toliko da sam u posebnu proceduru koja omogu}ava
protekloj godini uspela da posetim tri filmska festivala u ograni~en boravak u Srbiji.
regionu - Sarajevo, Beograd i Solun - i pogledam naj- "Nekad, ako `eli{ da putuje{ zbog
manje ~etiri filma dnevno. To je za mene na~in da zabave, postoji ~itav niz prepreka na
napunim svoje baterije - da sedim u bioskopu, ne Balkanu i ti mora{ da se bavi{
pri~am, da ne pitam nikoga ni{ta i da mene niko ne pita na~inima da ih zaobi|e{. Mislim da
ni{ta", pri~a Jeta kojoj se o~i uvek ispune dodatnim sja- nam ba{ o tome treba regionalna
jem kada govori o filmskim festivalima.
diskusija jer mi u ovom regionu
"Ranije sam imala neke predrasude o putovanju kroz definitivno ne razgovaramo dovoljno
Balkan po{to sam poslednji put intenzivno putovala kao jedni sa drugima. Meni je ~esto,
izbeglica 1999. Ipak, u proteklih par godina sam taj logisti~ki mnogo lak{e da otputujem
ose}aj prevazi{la upravo putuju}i po filmskim festivali- u London nego u Sarajevo!"
ma kao zaljubljenica filmova.
Balkan je oduvek bio mesto konfuzije
Fascinira me to koliko je Balkan bogat ljudima i iskustvi- i nelogi~nosti, ali postojanje Jete
ma, a sa druge strane me isto za~u|uje kako mi
D`are i nekih drugih Jeta u regionu,
Balkanci molimo Evropu da razmotri ukidanje viza za ipak podse}a da je komunikacija
region, dok sami u regionu jedni drugima ote`avamo neupitna vrednost i daje neku
`ivot kada je re~ o viznom re`imu unutar Balkana." (daleku) nadu da }e nove generacije
Jeta ustvari govori o podatku da Kosovari u ovom mo`da uspeti da prakti~no{}u i real-
trenutku moraju da prilo`e dokumentaciju skoro kao za isti~nim odnosom prema stvarnosti
{engen vizu ukoliko `ele da putuju u Bosnu i
pobede balkansku birokratsku krutost
Hercegovinu ili Hrvatsku sa UNMIK-ovim putnim doku- i mitolo{ku podeljenost.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
19

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 20
20
Milica JOVANOVI]
Kampanja uterivanja srbijanskog dru{tva u
vanredno stanje svim raspolo`ivim sredstvima
ozvani~ena je po~etkom decembra nasilnim
spre~avanjem tribine Pe{~anika u Aran|elovcu.
Desant na aran|elova~ki Dom kulture i proboj
policijskog obru~a predvodio je predsednik
kom{ijske op{tine Topola (da, iz one pesme),
funkcioner Nove Srbije, profesionalni patriota i
autor najnovijeg kona~nog re{enja za romsko
pitanje u Srbiji. Slede}eg dana, saop{tenjem iz
ove stranke, poznatije kao "stranka Velimira
Ili}a" - ~lanice tzv. narodnja~kog bloka koalicione
Vlade Srbije - javnosti je obja{njeno {ta
se zapravo u Aran|elovcu desilo: "U saop{tenju
Nove Srbije navodi se da se ta stranka 'u
Aran|elovcu odlu~no suprostavila antiustavnoj
i antisrpskoj kampanji koju ve} du`e vreme
LDP, uz medijsku podr{ku RTV B92, vodi protiv
dr`ave Srbije i njenog ustavnog poretka'".
Suzbijanje kriti~kog mi{ljenja i formalno je
postalo "deo borbe dr`ave da potvrdi suverenitet
i teritorijalni integritet Srbije", a povodom
progla{enja otvorene sezone lova na izdajnike
srpstva uprili~ena je i odgovaraju}a proslava -
kontramiting za Me|unarodni dan borbe protiv
fa{izma, 10. decembra na centralnom
beogradskom trgu. Pod zajedni~kim sloganom
"Ne pla{im se" okupilo se, naime, nekoliko
desetina aktivista mirovnih organizacija, kojima
su sa druge strane, ovog puta neprobojnog
policijskog kordona - mladi i nesta{ni, uz
nacisti~ke pozdrave rukom, uzvra}ali povicima:
"Ubij, zakolji", "No`, `ica…".
No, krenimo redom.
O~ekivani incident po
neo~ekivanom scenariju
Dve sedmice ranije, redakcija emisije Pe{~anik
koja se emituje na radiju B92 pozvana je da
odr`i promociju sedme knjige (transkripti
emisija iz prethodne godine) u Aran|elovcu.
Mada su formalno osudili nasilje nad slobodom govora u Aran|elovcu, va`ni dr`avni~ki poslovi pisanja ljutih
saop{tenja Evropskoj uniji, Sjedinjenim Dr`avama, Ujedinjenim nacijama i ostalim antisrpskim zaverenicima,
spre~ili su predstavnike vladaju}e koalicije u Srbiji da posvete ne{to vi{e pa`nje ovim marginalnim
incidentima, a sli~no su se poneli i de`urni tuma~i dr`avne politike u likovima "nezavisnih DSS
analiti~ara". Ostala je dakle na snazi interpretacija prema kojoj je, u dru{tvu u kom je etika zaista na margini
oficijelnog interesa, uzaludno poklanjati posebnu pa`nju neonacisti~kim ispadima
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:41 Page 21
SRBIJA U NOVOJ FAZI BORBE ZA KOSOVO: PROGON POLITI^KIH NEISTOMI[LJENIKA
Kad Na{isti mar{iraju
Kao i 54 puta do sada u gradovima {irom
Srbije, autorke su pozvale neke od svojih
sagovornika da u obliku otvorene tribine razgovaraju
sa slu{aocima u`ivo. Ovog puta, to
su bili sociolog religije Mirko \or|evi},
pravnica Vesna Raki}-Vodineli}, novinari
Teofil Pan~i} i Petar Lukovi}, i Miljenko
Dereta iz Gra|anskih inicijativa. Promocija
je, me|utim, prekinuta iz "bezbednosnih razloga"
budu}i da je dan uo~i tribine lokalna televizija, uz
pomo} nevladine organizacije Na{i, pozivala na "okupljanje
gra|ana" i protest protiv "antisrpske emisije".
"Posle dve godine organizovanja takvih tribina od
Subotice do Dimitrovgrada bez ikakvih problema, u
poslednje vreme nam je u nekoliko navrata unapred
otkazana rezervisana sala, pa smo se snalazili na licu
STANISLAV MILOJKOVI]
mesta zajedno sa lokalnim organizatorima.
Tako je bilo u [idu, Valjevu,
Rumi", ka`e u razgovoru za Rez
Svetlana Luki}, autorka Pe{~anika.
"To nam je bio jasan signal da rastu
tenzije."
Zvani~ne osude zbog otkazivanja
tribine okura`ile su aran|elova~kog
direktora Doma kulture, pa je uskoro
zakazan novi termin, a u pomo} je za
svaki slu~aj pozvana policija. "Bilo je
za o~ekivati da }e do}i do nekog
incidenta, ali bili smo potpuno
zapanjeni ~injenicom da je umesto
neke neidentifikovane grupe
'nezadovoljnih gra|ana' incident
prakti~no organizovao funkcioner
stranke iz vladaju}e koalicije, potpuno
otvoreno, sa strana~kim
bed`evima na reverima, sa organizovanim
prevozom pla}enim verovatno
iz bud`eta... Naravno, ta 'poja~ana'
retorika narodnja~kog bloka koji je u
trenutku dolaska na vlast iza sebe
imao svega 13 odsto podr{ke bira~a a
sada verovatno i manje - u Srbiji je
ve} postala svakodnevica jer kako bi
neko sa tako slabim rejtingom opravdao
poziciju 'najve}eg Srbina' kome
je u ime srpstva dozvoljeno da radi
{ta mu padne na pamet. Ali, ovako
otvorenu demonstraciju zvani~ne
politike zaista nismo o~ekivali", konstatuje
Svetlana Luki}.
Ukratko, oko tri stotine pristalica
Nove Srbije i Srpske radikalne
stranke, predvo|enih predsednikom
op{tine Topola Draganom
Jovanovi}em, upalo je u salu uz
pretnje i uvrede. Odgovornost za
"doga|anje naroda" preuzela je
lokalna nevladina organizacija Na{i,
~iji je predsednik - ina~e verou~itelj -
Ivan Ivanovi} objasnio da su u salu
u{li "samo da postave pitanje".
"U~esnike tribine smo hteli da pitamo
o neistinama koje ve} desetak dana
govore o na{em udru`enju", ka`e
Ivanovi}. Ina~e, organizacija Na{i u
Aran|elovcu navodno je osnovana
pre ne{to vi{e od godinu dana, po
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
21

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:41 Page 22
uzoru na istoimeno udru`enje iz Rusije. "To
je, u stvari, podmladak Putinove stranke iz
koje se regrutuju njegovi naslednici. To je
jedna od najmasovnijih ruskih organizacija.
Iza sebe imamo vi{e od 100 humanitarnih
akcija. Kre~ili smo vrti}e, nabavljali medicinski
materijal za bolnice i skupili vi{e od
600.000 dinara. U udru`enju nas ima oko
100, ali imamo puno prijatelja", objasnio je
Ivanovi}.
Bez reakcije tu`ila{tva
Hri{}anski progon neistomi{ljenika, me|utim,
nije nai{ao na razumevanje nevladinog sektora
u Srbiji. [tavi{e, inicijativa nevladinih
organizacija Gra|anska Vojvodina u pismu
misijama OEBS, Saveta Evrope i Evropske
komisije u Srbiji navela je da "u Aran|elovcu,
za razliku od devedesetih godina pro{log
veka, na ni{anu nisu bili oni koji su druge
nacije i vere, ve} pre svega politi~ki neistomi{ljenici".
Nedavno je reagovao i generalni
sekretar {vedskog Helsin{kog odbora za ljudska
prava, Robert Hord, koji je u otvorenom
pismu predsedniku i premijeru Srbije i
predsedniku Narodne skup{tine ukazao na
"neadekvatnu za{titu slobode izra`avanja i
okupljanja u Srbiji". "Nekoliko ozbiljnih incidenata
u poslednje vreme u Srbiji pokazuju
da branitelji ljudskih prava postaju sve ~e{}e
meta pretnji i napada", ka`e se u pismu.
Nekoliko dana posle incidenta, Beogradski
centar za ljudska prava podneo je krivi~nu
prijavu protiv predsednika op{tine Topola
Dragana Jovanovi}a, zbog prekida tribine i
izjava koje je kasnije dao medijima. Krivi~na
prijava podneta je Op{tinskom tu`ila{tvu u
Aran|elovcu jer je "na ovaj na~in prijavljeni
Jovanovi} izvr{io krivi~no delo iz ~lana 387,
22 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
stav 2 KZ (rasna i druga diskriminacija) i to u delu koji
zabranjuje i ka`njava proganjanje organizacija ili pojedinaca
zbog njihovog zalaganja za ravnopravnost ljudi".
Jovanovi} je kao dr`avni i funkcioner Nove Srbije organizovao
grupu ljudi u nameri da 3. decembra ove godine
prisustvuje zakazanoj promociji emisije Pe{~anik u
Aran|elovcu, i da vr{enjem fizi~kog i verbalnog nasilja
spre~i odr`avanje promocije, precizirali su u
Beogradskom centru za ljudska prava. Jovanovi} je u
kasnijim izjavama ponovio svoja zalaganja za proganjanje
autora Pe{~anika i RTV B92, i najavio da }e se i u
budu}nosti pona{ati na sli~an na~in "pozivaju}i ~ak i na
pokretanje bune protiv belosvetskih dahija". U krivi~noj
prijavi se navodi da je Jovanovi} tri dana posle prekida
tribine u intervjuu za Politiku uputio nove pretnje nasiljem,
i da je rekao da "ako ovako nastave u B92, zavr{i}e
kao TV Bastilja" i da je "jednu TV Bastilju ve} palio".
Javni tu`ilac jo{ uvek nije reagovao. Za razliku od svog
partnera iz vladaju}e koalicije, Demokratske stranke
Srbije, Nova Srbija ostala je dosledna svojoj herojskoj
borbi protiv neistomi{ljenika, pa su njeni predstavnici u
Skup{tini Srbije delili letke sa citatima pojedinih u~esnika
u emisiji Pe{~anik me|u kojima su i neke notorne
istine kao: "Sa Nikolajem (Velimirovi}em) smo zalutali
pod Hitlerov skut" (Mirko \or|evi}, sociolog religije) ili
"Ko{tunica je simpatizer Milana Nedi}a" (Svetlana
Luki}). Na meti ove stranke na{la se ubrzo i ~itava RTV
B92, sa kojom Velimir Ili} ve} du`e
vreme ratuje zbog tvrdoglave
upornosti njenih novinara da
istra`uju tragove korupcije i
malverzacija, koji ostaju za Ili}em
(vidi pod: {vedski vozovi, privatna
kardiovaskularna klinika u ne~ijem
rodnom selu, koncesija za autoput
Horgo{-Po`ega, itd). U zvani~nim
izjavama predstavnika Nove Srbije,
RTV B92 ozna~ena je kao "te{ka
zarazna bolest koja se zove Sequelae
leprae (posledice gube)". Poziv na
paljenje RTV B92, koji je {erif iz
Topole uputio u intervjuu za Politiku,
glavna urednica Politike Ljiljana
Smajlovi} objasnila je u izjavi za TV
To su malobrojni ekstremisti kojih ima u svim evropskim zemljama",
uobi~ajena je fraza kojom se opravdava nesposobnost dr`ave da im se
suprotstavi. Na`alost, "u svim evropskim dr`avama" naspram malobrojnih
neonacisti~kih grupa obi~no se nalazi - i na ulici i u javnom diskursu
- ve}i deo dru{tva, u kom nema dileme o tome ko je pobedio u
Drugom svetskom ratu. U srbijanskom dru{tvu, me|utim, taj nedvosmisleno
artikulisan antifa{isti~ki blok o~ito je jedna jo{ malobrojnija
grupa, oslabljena neka`njivo{}u kr{enja ljudskih prava. I to je ono {to
zabrinjava, vi{e i od nesposobne dr`ave i od marginalnih neonacista
B92 kao stvar objektivnog
izve{tavanja. U ~itavom ovom rasulu
razuma, patriota iz Topole ipak }e
ostati najupe~atljiviji - naime, novinari
TV B92 otkrili su na zvani~nom
op{tinskom sajtu, u rubrici "Pitajte
predsednika", kako }e predsednik
re{iti problem nastao u lokalnoj
zajednici zbog romskog naselja.
Rasnom segregacijom, ogra|ivanjem

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:41 Page 23
Roma zidom i `icom. Javni tu`ilac nije
reagovao.
Mada su formalno osudili nasilje nad slobodom
govora u Aran|elovcu, va`ni
dr`avni~ki poslovi pisanja ljutih saop{tenja
Evropskoj uniji, Sjedinjenim Dr`avama,
Ujedinjenim nacijama i ostalim antisrpskim
zaverenicima, spre~ili su predstavnike vladaju}e
koalicije u Srbiji da posvete ne{to vi{e
pa`nje ovim marginalnim incidentima, a
sli~no su se poneli i de`urni tuma~i dr`avne politike u
likovima "nezavisnih DSS analiti~ara". Ostala je dakle na
snazi interpretacija prema kojoj je, u dru{tvu u kom je
etika zaista na margini oficijelnog interesa, uzaludno
poklanjati posebnu pa`nju neonacisti~kim ispadima. "To
su malobrojni ekstremisti kojih ima u svim evropskim
zemljama", uobi~ajena je fraza kojom se opravdava nesposobnost
dr`ave da im se suprotstavi. Na`alost, "u svim
evropskim dr`avama" naspram malobrojnih
neonacisti~kih grupa obi~no se nalazi - i na ulici i u
javnom diskursu - ve}i deo dru{tva, u
kom nema dileme o tome ko je pobedio
u Drugom svetskom ratu. U srbijanskom
dru{tvu, me|utim, taj nedvosmisleno
artikulisan antifa{isti~ki
blok o~ito je jedna jo{ malobrojnija
grupa, oslabljena neka`njivo{}u kr{enja
ljudskih prava. I to je ono {to zabrinjava,
vi{e i od nesposobne dr`ave i
od marginalnih neonacista.
MEDIJSKI RAT U SRBIJI: DA LI JE PSOVANJE ISTO [TO I GOVOR MR@NJE
Najnovije epizode u zvani~noj borbi Srbije za zavisnost Kosova,
potpuno su zasenile zemljotres koji je izazvala jedna kolumna
Petra Lukovi}a u splitskom Feralu, i njegov "prosta~ki" jezik kojim
je opisao eksponente oficijelne dr`avne
politike. De`urni analiti~ari i saradnici
"velikih" medija spremno su
uvrstili Lukovi}eve psovke u svoj dokazni
materijal koji treba da poka`e
da nasuprot neonacisti~kom ekstremizmu
stoji - za Srbiju u odsudnoj borbi
za Kosovo - jo{ opasniji, antisrpski
ekstremizam.
"Ne ka`em da ljudi ne treba da budu
osetljivi na jezik kojim se govori u javnosti,
u na{em dru{tvu zaista ima i
previ{e agresije. Ali niko ko ima iole
pameti i elemetarnog ljudskog morala
ne mo`e da poredi psovanje i govor
mr`nje, kao {to se to ina~e radi u provladinim
medijima. Ja glupost nikad
ne bih potcenila u ovoj zemlji, ali prosto
nije dovoljna da bi se objasnila ta
licemerna zamena teza. Za to je potrebna
i pokvarenost", ka`e Svetlana
Luki}.
"Sve one koji smatraju da je ugla|enost
vrednost po sebi, podsetila bih
na jednog ~oveka koji je u svoje vreme bio uzor pristojnosti.
Radio je u interesu svoje zemlje, bio je politi~ar i funkcioner koji
je dosledno sprovodio zakone, po{tovao je porodi~ne vrednosti, i
njegova porodica tako|e je bila
ugla|ena, deca su u~ila strane jezike
i svirala klavir... Zvao se Ajhman".
U razgovoru za Rez, Svetlana Luki}
isti~e da se u provladinim medijima -
bez psovki, i sasvim pristojno, Pe{~anik
i njegovi redovni sagovornici, ve}
godinama unazad ozna~avaju kao
izdajnici srpstva. "Ve}ina onih koji
su nas isterali iz Aran|elovca nemaju
pojma ni {ta je Pe{~anik, ni {ta zapravo
govore Petar Lukovi} ili Teofil
Pan~i}. Njihovo poimanje stvarnosti
direktan je proizvod ugla|enog jezika
velikih medija kojim se politi~ki
protivnici ozna~avaju kao legitimne
mete. Zvani~ni dr`avni analiti~ari su
tim pristojnim jezikom normalizovali
zlo~in i neofa{izam, ali glupo je ako
vladaju}i re`im misli da }e se lako
otarasiti desnih ekstremista koje
koristi za obra~un sa nama", konstatuje
Svetlana Luki}.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
23

24-34tema_rez_07-08.qxp 7.1.2008 3:13 Page 24

24-34tema_rez_07-08.qxp 7.1.2008 3:13 Page 25
Na politi~koj karti Evrope, ukoliko obojite
dr`ave ~lanice Evropske unije, jasno
se ukazuje prostor ~ije su granice skoro
istovetne granicama nekada{nje SFR
Jugoslavije. Hrvatska, Srbija, Kosovo,
Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Makedonija
i dalje su na dugogodi{njem, mukotrpnom
(i po njih i po EU) putu ka
priklju~enju porodici evropskih dr`ava.
U na{oj temi broja poku{avamo da odgonetnemo
koliko su danas Srbija, Crna
Gora, Hrvatska i Bosna i Hercegovina
blizu, odnosno daleko od zajednica koja
trenutno okuplja 27 dr`ava i koliko su
zbog potro{enih godina u suludim me-
|usobnim sukobima i ina}enju sa evropskom
administracijom o{te}eni mladi u
dr`avama na{eg regiona.
25

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 26
26
SRBIJA
Milo{ \ORELIJEVSKI
Skoro potpisivanje Sporazuma o asocijaciji i
stabilizaciji, bela {engen lista koja omogu}ava
putovanje u zemlje Evropske Unije bez viza,
status kandidata za ~lanstvo u EU do kraja
2008. godine - naj~e{}e su teme koji se pominju
u vezi sa pribli`avanjem Srbije EU.
Formalno, Srbija je na skali ba`darenoj u
Briselu od EU udaljena koliko i Bosna i
Hercegovina, dakle, na samom za~elju balkanske
kolone mogu}ih ~lanova, korak iza
Albanije i Crne Gore, koje su potpisale sporazum.
Vlast se te{i ocenama nekih evropskih
zvani~nika da je u efikasnosti dr`avne uprave i
nekim drugim oblastima Srbija daleko ispred
Albanije i BiH, ~ak i ispred ~lanica EU,
Bugarske i Rumunije, te da }e ubrzano krenuti
ka ~lanstvu nakon odre|ivanja statusa Kosova i
hap{enja ha{kog optu`enika Ratka Mladi}a.
Potpredsednik Vlade Srbije zadu`en za
evropske integracije, Bo`idar \eli}, izjavio je
nedavno da }e penkalo kojim je potpisao sporazum
o dodeljivanju milijarde evra Srbiji iz
evropskih fondova EU do 2010. godine
sa~uvati kako bi njime 2014. godine potpisao
pristupanje Srbije Uniji. Birokrate EU zadu`ene
za prijem novih ~lanica planove poput sticanja
statusa kandidata do kraja slede}e godine
naj~e{}e ocenjuju kao "ambiciozne, ali realne",
a veoma retko, gotovo nikada ne pominju termin
eventualnog punopravnog ~lanstva Srbije,
osim u neodre|enim frazama da je zemljama
zapadnog Balkana "mesto u EU". Postoji, stoga,
realna mogu}nost da \eli} pri~uva penkalo i
koju godinu du`e, imaju}i u vidu retke iskrene
ocene evropskih politi~ara.
Tako je biv{i ambasador Nema~ke u Srbiji,
Andreas Cobel, u aprilu u nastupu kojim je
zatvorio sva vrata u Beogradu naveo da je rok
za Srbiju u EU - ~etvrt veka, dok je predsednik
Francuske Nikolas Sarkozi nedavno izrekao 12
godina bla`u prognozu: "Hajde da ne pri~amo
o 1945, nego o 2020. godini".
Mladi ljudi u Srbiji mogu se, imaju}i sve to u
vidu, nadati da }e, dok im mladost ne pro|e,
eventualno putovati u EU bez viza, a studenti
da }e se domo}i kakvog evropskog programa
razmene ili stipendije. Dotle }e morati da se
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Na za~elju evro-balkanske

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 27
e liste
Mladi ljudi u Srbiji mogu se, imaju}i sve to u vidu, nadati da }e, dok
im mladost ne pro|e, eventualno putovati u EU bez viza, a studenti
da }e se domo}i kakvog evropskog programa razmene ili stipendije.
Dotle }e morati da se prijavljuju na konkurse, poput najzna~ajnijeg -
"Putujemo u Evropu" Evropskog pokreta u Srbiji koji svake godine
stotinama studenata obezbe|uje vize, voznu kartu i d`eparac za jednomese~no
putovanje po zemljama EU
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
27

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 28
28
prijavljuju na konkurse, poput
najzna~ajnijeg - "Putujemo u Evropu"
Evropskog pokreta u Srbiji koji svake
godine stotinama studenata obezbe|uje
vize, voznu kartu i d`eparac za jednomese~no
putovanje po zemljama EU.
Student zavr{ne godine beogradskog
Fakulteta primenjenih umetnosti, Demir
Ahmetovi} Redmen (25), bio je ove
godine u Turskoj, a kao de~ak kod
ro|aka na Azurnoj obali. Za Rez ka`e da
o~ekuje od pribli`avanja EU ukidanje
viza kako bi mogao da upozna kolege iz
drugih zemalja, njihov rad, kao i muzeje
u kojima su izlo`ena najzna~ajnija dela
koja je mogao da vidi samo na papiru.
"Zna~ilo bi mi da upoznam ~ime se
bave studenti u Evropi, isto kao {to me
zanima da ja njima objasnim da posle
svih godina izolacije u Srbiji `ive normalni
ljudi", ka`e Redmen. Najvi{e bi
mu zna~ilo da preko nekog programa
studentske razmene ili stipendije du`e
boravi u zemljama EU. Navodi da studenti
njegovog fakulteta redovno
poha|aju praksu u Francuskoj, ali da je
taj program rezervisan "za maminu i
tatinu decu" i da procedura za dobijanje
vize traje dva meseca. "Potrebno je da
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
na|e{ i francusku porodicu koja
}e te prihvatiti, a ja, uz rad u
kafi}u i skromna primanja roditelja,
mogu samo da sanjam da }u
sakupiti dovoljno novca za
boravak u Francuskoj jer jedva
izdr`avam i tro{kove studiranja."
Redmen je vo|a i basista
dvo~lanog sastava Multietni~ka
atrakcija; isti~e i da bi mogu}nost
putovanja bez vize iskoristio i za
posetu evropskim muzi~kim festivalima."To
je, na`alost, na dugom
{tapu jer je i za ulaz u Ma|arsku
odnedavno potrebna {engenska
viza", ka`e on..
Pripadnik gej populacije iz Beograda
koji je `eleo da ostane anoniman
ka`e za Rez da sa pribli`avanjem
Srbije EU o~ekuje uspostavljanje
evropskih standarda.
"Kada pomislim na EU, pomislim
na standarde, a ne na vozove u
Srbiji. Kao {to o~ekujem evropske
standarde u zdravstvu i, recimo,
za{titi na radu, tako o~ekujem i
po{tovanje standarda ljudskih
prava i prava na razli~itost, da ne
pominjem razmene studenata i
STATUS KANDIDATA
Poslednji korak Srbije na dugom putu ka EU je parafiranje
Sporazuma o stabilizaciji i pridru`ivanju, obavljeno 7.
novembra. Parafiranje zna~i da tekst sporazuma ne mo`e
vi{e biti menjan, a mogu}e je da sporazum bude potpisan 28.
januara, izme|u prvog i drugog kruga izbora za predsednika
Srbije.
[efica kancelarije Vlade Srbije za pridru`ivanje EU, Tanja
Mi{~evi}, rekla je da je taj sporazum "prvi ugovorni odnos
Srbije i EU".
Sporazumom je predvi|ena liberalizacija trgovinskog re`ima
u narednih {est godina, kada bi Srbija i EU trebalo da
uspostave zonu slobodne trgovine. Evropska komisija ocenila
je da Srbija ima kapacitet dr`avne uprave za napredovanje
ka EU i dobre uslove i sposobnost da sprovede sporazum.
Slede}i korak je sticanje kandidata za ~lanstvo u EU.
Srbija se nada da }e status kandidata dobiti do kraja 2008.
godine, a evropski komesar za pro{irenje Oli Ren ocenio je
takvu nameru kao "realnu i jo{ uvek u granicama mogu}eg".
Za dobijanje statusa kandidata va`no je da je zemlja
sposobna da ispuni odredbe sporazuma, a dobijanje tog statusa
ne zna~i i da }e istovremeno biti odre|en datum za
po~etak pregovora o ~lanstvu. Makedonija je status kandidata
dobila jo{ 2001. godine.
Status kandidata je va`an i zbog ve}eg pristupa fondovima
EU. Pregovori o ~lanstvu se u su{tini odre|uju u kom roku
neka zemlja mo`e da prihvati sve obazveze koje donosi
~lanstvo.

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 29
mogu}nost zapo{ljavanja u zemljama
EU".
On isti~e da ga je posebno pogodilo to
{to je beogradska striptizeta koja nastupa
pod imenom Branka Blek Rouz
nedavno o{amarila {kolskog druga svoga
sina, koji ga je maltretirao u {koli, jer
njena upozorenja {kolskoj upravi nisu
urodila plodom. "Za{to da Branka Blek
Rouz vu~e decu za u{i u {koli kada bi u
normalnoj zemlji trebalo da postoje
nadle`ni za re{avanje takvih problema?",
pita.
Podse}a i na spre~avanje promocije
"Pe{~anika" u Aran|elovcu, izvedeno u
organizaciji Nove Srbije, stranke ministra
za infrastrukturu Velimira Ili}a, uz
obrazlo`enje da najavljeni govornici kr{e
Ustav Srbije zalaganjem za nezavisnost
Kosova. "Kada bi Srbija bila u EU,
zabrana 'Pe{~anika' bi bila nedopustiva,
a postojali bi mehanizmi za re{avanje
takvih sporova. Uostalom, nije Velja Ili}
nadle`an da tuma~i Ustav, nego postoje
institucije za to", ka`e on.
On o~ekuje i liberalizaciju upotrebe
lakih droga i omogu}avanje slobode izbora
partnera: "Ako mu{karac `eli da se
ven~a sa mu{karcem, neka se ven~a, ako
`eli da usvoji dete, neka mu bude
omogu}eno da ga usvoji. Nezamislivo je
u Srbiji da mu{karac ide na posao u
{tiklama, a neko ima takvu potrebu kao
{to neko ima potrebu da ulazi u zgradu
sa invalidskim kolicima. Sve su to ljudska
prava i potrebe. O~ekujem po{tovanje
pravila i sloboda. Treba da prihvatimo
globalizaciju u naj{irem smislu te re~i i
ljudske slobode, davno usvojene u civilizovanom
svetu." @eleo bi, naravno, bez
VIZE
Radan \or|evi} (27), poznatiji na prostoru biv{e Jugoslavije kao drum'n'bass DJ Rahmanee,
te{ko dolazi do plo~a koje ipak nekako sti`u u Srbiju.
"Glupo je da za sekund putem interneta saznam sve o aktuelnoj sceni, a da mi je zbog vize
potrebno i do mesec dana da bih putovao u EU, ako imam sre}e da je dobijem."
Rahmanee je diplomirao ekonomiju na Megatrend univerzitetu i radi u porodi~nom preduze}u.
Ka`e da mu komplikovana procedura za vize onemogu}ava i odlazak na skijanje u zemlje EU,
gde bi mogao da isproba svoju ve{tinu spusta na snowboardu. "Hteo bih malo da promenim
staze, a u inostranstvu sam na skijanju bio samo u Bugarskoj", ka`e Rahmanee.
Putovanje bez viza bi mu omogu}ilo da poseti
~uvene klubove u Evropi kako bi razmenio iskustva
sa kolegama DJ-evima. Rahmanee ka`e da
je za njega nezaboravno iskustvo bila poseta
svetski poznatom londonskom klubu "Fabric", a
da je letos, zbog slo`ene procedure za vize,
odustao od odlaska na "Sun and ba{", muzi~ki
festival na Sardiniji.
vize da putuje u zemlje EU jer je samo jednom
bio u Budimpe{ti, a kao srednjo{kolac je bio na
ekskurziji u Solunu.
Njegov drug koji se predstavio kao Splif ka`e
da bi mu ulazak Srbije na belu {engensku list
omogu}io da poseti Amsterdam gde je bio vi{e
puta jer mu u Holandiji ne preti opasnost od
hap{enja ako pu{i ha{i{ ili marihuanu. "Mogao
bih da putujem, a da ne dam 35 evra za vizu,
nego da za taj novac dobro ru~am", ka`e Splif.
On isti~e i da bi jedan od najzna~ajanijih
dobitaka od pribli`avanja EU bilo i
unapre|ivanje le~enja dece, koje je, po njegovom
mi{ljenju, u Srbiji na veoma niskom nivou.
Diplomac Filozofskog fakulteta Zorka V. koja
tvrdi da je prokrstarila Evropom uzdu` i
popreko ka`e da je usvajanje evropskih standarda
za Srbiju dobro samo po sebi jer ti standardi
vode ka razvoju istinski demokratskog
poretka i `ivotu u ure|enoj zemlji. Ona je,
me|utim, ravnodu{na prema ulasku Srbije u
EU jer ne razume fenomen EU koji podrazume-
BELA [ENGENSKA LISTA NA DOHVATU RUKE
Za stupanje na belu {engensku listu nema, me|utim, odre|enih rokova, a da bi
gra|ani Srbije putovali bez viza u zemlje EU, potrebni su: primena sporazuma
o viznim olak{icama, otvaranje dijaloga o liberalizaciji
viznog re`ima koji bi mogao da po~ne
posle Nove godine, uspe{na kontrola granica i
suzbijanje organizovanog kriminala, a saglasnost
za stupanje na tu listu trebalo bi da izdaju
ministri unutra{njih poslova svih zemalja EU.
Pregovori EU i Srbije pre parafiranja sporazuma o
stabilizaciji i pridru`ivanju trajali su dve godine,
uz jednogodi{nji prekid zbog nedovoljne saradnje
Beograda sa Ha{kim tribunalom. Pregovori su po-
~eli 7. novembra 2005. godine, ali su prekinuti 3.
maja 2006. godine jer nije uhap{en ha{ki optu`enik
Ratko Mladi}. Obnovljeni su 31. maja ove godine
posle hap{enja i izru~enja Mladi}evog bliskog saradnika
Zdravka Tolimira.
va da su u istoj zajednici dr`ava [vedska i Bugarska,
i pita se na ~emu se zapravo temelji takva zajednica.
"Za{to neke evropske zemlje, poput [vajcarske i
Norve{ke, nisu u EU i za{to su gra|ani Francuske i
Holandije na referendumima odbacili evropski ustav
koji je vodio ka dr`avi Evropi?".
Njoj u Srbiji smeta horski entuzijazam kojim se
obe}ava blagostanje po ulasku u EU. "Unija se
utopisti~ki predstavlja kao obe}ana zemlja. Potrebni
su, me|utim, pristup hladne glave i kriti~ko
razmi{ljanje." Ona izra`ava sumnju u "evropske
vrednosti" jer je Srbija u tranziciji od Evrope dobila
samo {oping molove sa ustajalim vazduhom."Od
evropskih vrednosti vidimo agresivno forsiranje
potro{nje, orgomne bilborde postavljene bez reda...
Molovi se reklamiraju kao mesta za zabavu,
porodi~no dru`enje. Tu`no", ka`e ona.
Ona nije sigurna da je re~ o evropskim vrednostima,
ve} misli da se radi o ru`nom licu globalizacije u
kojoj glavnu ulogu igraju SAD, dok je EU bitan ~inilac
tog procesa. "To je tako|e tu`no jer Evropa ima
bogatu istoriju i tradiciju. Evropa je ta u kojoj je
dosegnuto stanovi{te liberalne paradigme kao
temelja slobodnog dru{tva, a sada se sve to srozava
na propagandu ideologije potro{nje u kojoj je i
demokratija roba." Ka`e da se boji kako }e od nekada
kulturno nadmo}ne Evrope ostati lepa arhitektura
i muzeji, dok }e `ivot li~iti na onaj u Americi, gde su
dobar kreditni rejting i otpla}ena ku}a osnovna merila
`ivotnog uspeha.
Srbija }e, kako god, morati godinama da ~eka ne bi
li iskusila evropske ~a{e meda i `u~i, a dotle }e se o
sopstvenom jadu zabavljati borbom za o~uvanje
Kosova, jurcanjem za Mladi}em po novobeogradskim
stanovima i vojnim objektima, a njenim gra|anima
evro-promoteri peva}e ambiciozne ali realne evrouspavanke.
Mladi }e do tada, kao i njihovi vr{njaci u EU, "visiti"
na internetu, slu{ati istu muziku i nositi istu garderobu,
a u trenutku "punopravnog ~lanstva" verovatno
}e se setno se}ati svoje mladosti. Hrvatska
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
29

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 30
30
HRVATSKA
Luka ALEBI]
U poku{aju shva}anja stavova mladih u
Hrvatskoj prema ulasku u Europsku uniju
mo`da je najbolje po~eti od samih krajnosti,
od radikalno suprostavljenih stajali{ta.
Za ili protiv, euro-optimisti ili euro-skeptici.
Dvije strane u ringu. Dva potpuno opre~na
mi{ljenja i dva temeljna stava koji zaokupljaju
javni dijalog mladih u Hrvatskoj. Pored o~itih
razlika, ipak i jedna sli~nost - ova krajnja
mi{ljenja su u velikoj mjeri rezultat predrasuda
i krajnosti koji u kona~nici proizvode crno-bijelu
sliku, sliku koja je daleko od realnog stanja.
A likova skeptika u tom crno-bijelom filmu,
ipak, ima vi{e. ^ak 31 posto mladih ispitanika
ima u potpunosti negativan stav prema
pridru`ivanju Hrvatske EU, pokazalo je nedavno
istra`ivanje koje su pod nazivom "Mi{ljenja
i stavovi stanovni{tva o pridru`ivanju Hrvatske
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Crno-bijela slika, deleko od r
15. sije~nja 1992. Uspostavljeni diplomatski odnosi izme|u
Europske unije i Hrvatske prihva}anjem nezavisnosti Republike
Hrvatske. Ugovorni odnosi uvjetovani nadzorom ispunjavanja
kodeksa 1995. Prvi konkretan napredak u odnosu izmedu
Hrvatske i EU ostvaren je kad su pregovori o Sporazumu o
suradnji izmedu EU i RH bili u zavr{noj fazi, a Hrvatska privremeno
bila korisnica programa tehni~ke i financijske potpore
Unije - Phare. Ipak, uo~i akcije "Oluja" provedba programa
Phare za Hrvatsku bila je jednostrano zamrznuta, a Sporazum o
suradnji suspendiran.
1997. EU usvojila politiku regionalnog pristupa, namijenjenu
dr`avama jugoisto~ne Europe.
10. lipnja 1999. Na konferenciji u Sarajevu usugla{en Pakt o
stabilnosti za jugoisto~nu Europu. Cilj dokumenta bila je stabilizacija
i obnova jugoisto~ne Europe pribli`avanjem dr`ava regije
me|unarodnim organizacijama i euro-atlantskim integracijama
te u~vr{}ivanjem regionalne suradnje.
15. velja~e 2000. Osnovana Zajedni~ka konzultativna radna
skupina EU-RH.
24. studenoga 2000. Prekretnicu u odnosima dr`ava regije i EU
predstavlja Zagreba~ki samit. U kontekstu odnosa s Hrvatskom
tom prilikom zapo~eli su pregovori o Sporazumu o stabilizaciji i
pridru`ivanju (SSP). Stoga Vlada RH donosi smjernice za
vo|enje pregovora za sklapanje SSP-a.
Svibanj 2001. Parafiran Sporazum o stabilizaciji i pridru`ivanju
(SSP).
29. listopada 2001. U Luxembourgu potpisan SSP.
5. prosinca 2001. Hrvatski sabor potvrdio SSP.
Europskoj uniji", na reprezentativnom uzorku
od tisu}u ispitanika, proveli zagreba~ki Filozofski
fakultet i Grupa za `enska ljudska prava
B.a.B.e.
Mladi koji se protive ulasku u EU jasno
izra`avaju svoje stavove. Njihova pri~a, nimalo
iskarikirana, ide otprilike ovako: kao prvo,
mo`ete zaboraviti na hrvatski jezik; {to ste
pri~ali, pri~ali ste, od sada samo na engleskom.
Drugo, doma}i sir, masline, pr{ut - zaboravite!
U EU se jede bezukusna, zapakirana,
industrijska hrana. Tre}e, pripremite se da ljetujete
na stranim hrvatskim otocima.
"Ne, definitivno nisam za taj ulazak, pa nismo
se valjda osamostalili, a sad sve ponovno, Hrvatska
mora biti sama, ina~e je nema, nema!",
tvrdi Sre}ko Feri}, apsolvent novinarstva iz
Zagreba.
I dok skeptici pri~aju svoju mra~nu pri~u koja
vodi getoizaciji, euro-optimisti smatraju da }e
KRONOLOGIJA ODNOSA EU - HRVATSKA
18. prosinca 2002. Hrvatski sabor usvojio Rezoluciju o pristupanju
Republike Hrvatske Europskoj uniji.
21. velja~e 2003. Tijekom gr~kog predsjedanja Unijom Hrvatska
je u Ateni podnijela zahtjev za ~lanstvo u EU.
20. travnja 2004. Europska komisija donijela pozitivno mi{ljenje
o zahtjevu RH za punopravno ~lanstvo u EU i predlo`ila otvaranje
pristupnih pregovora (IP/04/507, 20. travnja 2004.).
18. lipnja 2004. Europsko vije}e odlu~ilo na samitu u Bruxellesu
Hrvatskoj dodijeliti status kandidata za ~lanstvo u Europskoj
uniji.
17. prosinca 2004. Europsko vije}e u Bruxellesu odredilo
Hrvatskoj datum po~etka pristupnih pregovora za 17. o`ujka
2005. pod uvjetom da do tada Hrvatska potvrdi punu suradnju s
Ha{kim sudom.
1.velja~e 2005. Stupio na snagu Sporazum o stabilizaciji i
pridru`ivanju izme|u Hrvatske i EU
23. o`ujka 2005. Na sastanku Europskog vije}a {efovi dr`ava ili
vlada 25 dr`ava ~lanica odlu~ili su osnovati radnu skupinu za
Hrvatsku ~ija je zada}a utvrditi stupanj suradnje s Ha{kim
sudom.
20. listopada 2005. Hrvatska u Bruxellesu zapo~ela screening,
analiti~ki pregled uskla|enosti zakonodavstva, s poglavljem
znanost i istra`ivanje, jednim od 35 poglavlja europske pravne
ste~evine o kojima }e pregovarati tijekom pristupnih pregovora.
15. velja~e 2006. Prvog dana posjeta predsjednika Europske
komisije José Manuel Barrosa i povjerenika za pro{irenje Olli
Rehna u Hrvatskoj potpisan je Sporazum o decentralizaciji
upravljanja pretpristupnom pomo}i.

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 31
d realnoga
samim ulaskom u EU svi problemi biti rije{eni.
Pravna dr`ava bi po njihovom scenariju
momentalno profunkcionirala, manjinska
opredjeljenja bi bila u potpunosti dru{tveno
prihva}ena, a problem zapo{ljavanja bi
netragom nestao.
Marina Simi}, mlada Osje~anka koja je ove
godine upisala studij prava, optimisti~no ~eka
Europu.
"Ma odmah, ~im u|emo, prebacujem se na
neki europski fakultet, i ovdje me vi{e nema.
]ao, |aci!", ka`e za Rez nasmijana Marina.
Razbiti naklapanja
I upravo zbog takvih neutemeljenih i hiperinterpretiranih
stavova mladih, pokretanih
razli~itim predrasudama, udruga Gong organizirala
je projekt "Europa u razredu" kojem je
cilj hrvatske maturante putem interaktivnih
radionica informirati o Europskoj uniji.
Projektom se trenuta~no predvi|a organiziranje
600 radionica u 150 srednjih {kola u kojima
bi sudjelovalo 18.000 maturanata, a bude li
dovoljno novca, one bi se provodile sve do
odr`avanja referenduma o ~lanstvu Hrvatske u
EU.
"Mi nismo propagandna ma{inerija EU ili
Ministarstva vanjskih poslova i europskih integracija
i ne dolazimo sa stavom da treba u}i u
EU, nego da je svaka odluka legitimna.
Mladima poru~ujemo da na referendumu
odlu~e prema svojoj informiranosti
i poti~emo ih da se i dalje informiraju
o pristupanju Uniji", ka`e za Rez
Suzana Ja{i}, predsjednica Gonga.
Zanimljivo istra`ivanje i edukaciju
provela je i udruga za `enska ljudska
prave B.a.b.e, koja je `eljela informirati
gra|anke i gra|ane o tome {to u sferi
za{tite ljudskih prava i postizanja
ravnopravnosti spolova dobija Hrvatska
ulaskom u Europsku uniju. Pored toga,
ona isti~e va`nost gra|anske participacije
u procesima integracija.
Koordinatorica Udruge Sanja Sarnavka
kazala je da mladi RH, za razliku od
ostalih zemalja EU, imaju negativan
stav o ulasku u Uniju, te ne prepoznaju
vrijednosti za sebe.
"^ak 40 posto mladih u RH nedovoljno
je informirano o EU, a to treba mijenjati",
istakla je Sarnavka.
Kao pozitivan primjer EU-zakona,
istaknuta je mogu}nost mu{karaca da
koriste porodiljni dopust. U Hrvatskoj
od 30.000 mu{karaca samo 500 koristi
rodiljski dopust dok ga u zemljama
Europske unije koristi 60 posto
mu{karaca.
"Ovu su samo neke od prednosti koje
pru`a ulazak u EU i to treba re}i
mladima kako bi imali to~nije mi{ljenje
o onome {to Europa donosi", ka`e
Sarnavka.
Strahovi i nade
Bauk Europske unije ili razli~ita naklapanja
o ulasku u Europu -predmet su i
akademskih istra`ivanja.
Neboj{a Blanu{, asistent na Fakultetu
politi~kih znanosti, autor je projekta
koji je za cilj imao identificirati i
prou~iti {to misle mladi Hrvatske o
ulasku u Europsku uniju. Istra`ivanje je
obuhvatilo 800 u~enika i studenata iz
~itave Hrvatske. Govore}i o skepticizmu
mladih Blanu{ primje}uje ~etiri vrste
straha od ulaska Hrvatske u EU.
"Najprije, to su strahovi od politi~kih
promjena. Oni se izra`avaju u strahu
od gubitka suvereniteta, politi~ke
neizvjesnosti i sli~no. Zatim je tu strah
od gubitka kulture, vlastitog identiteta i
jezika, dok je tre}i strah od ekonomske
kolonizacije. Njega karakterizira
mi{ljenje da }e ulaskom u EU do}i do
eksploatacije razli~itih resursa u
Hrvatskoj, rasprodaje otoka, nekretnina
UDRUGE MLADIH KOJE SE BAVE
EU U HRVATSKOJ
Euroyouth klub (EYC) je organizacija mladih s
ciljem suradnje na{e mlade`i s mladima Europe.
Juri{i}eva 1, 1000 Zagreb
Europski parlament mladih Hrvatske, Aleja Zinke
Kunc 3, 10000 Zagreb
Europska udruga studenata prava -ELSA, Trg
Mar{ala Tita 3, 10000 Zagreb
Europska udruga studenata prava - ELSA, Osijek,
Radi}eva 13, 31000 Osijek
Europska udruga studenata prava ELSA, Rijeka,
Hahlic 6, 51000 Rijeka
Europska udruga studenata prava ELSA, Split,
Ulica domovinskog rata 8, 21000 Split
Europski dom Dubrovnik, Frana Supila 6, 20000
Dubrovnik
Europski dom, Slavonski Brod, A. Barca 30,
35000 Slavonski Brod
Europski dom Vukovar, [kolska 63, 33227 Borovo
Europski dom Zagreb, Juri{iceva 1, 10000 Zagreb
Europski pokret Hrvatska, Juri{iceva 1, 10000
Zagreb
Europski pokret Rijeka, Vukovarska 58, 51000
Rijeka
Europski pokret Vara`din, A. Cesarca 1, 42000
Vara`din
i sli~no, uni{tenja odre|enih proizvoda i pada
ekonomskog standarda.
Naposljetku, uo~en je strah od ugro`avanja
nacionalnog ponosa u kojem se jednim dijelom
o~ituje strah od prestrogih kriterija, da }e naime EU
nametnuti tako stroge kriterije da }e do}i do uni{tenja
doma}ih proizvoda i poljoprivrede, dok drugi strahuju
od redefiniranja pro{losti odnosno toga da }e do}i do
kriminalizacije domovinskog rata, porasta bezakonja,
dakle da }e nam ulaskom u EU biti namenuti
odre|eni proizvoljni kriteriji", obja{njava Blanu{.
U istom istra`ivanju pored strahova pomenute su i
odre|ene nade. One su karakteristi~ne za mlade koji
smatraju da }e se situacija promijeniti nabolje
ulaskom Hrvatske u Uniju.
"Nade mo`emo podijeliti u tri grupe. Jedna se odnosi
na ostvarenje europskih vrijednosti, zna~i da }e
ulaskom zapravo do}i do pozitivnog transfera vrijednosti
prvenstveno na planu pravne dr`ave. Dakle,
smanjiti }e se korupcija, politi~ari }e biti odgovorniji,
do}i }e do pobolj{anja me|unarodnog polo`aja
Hrvatske, ve}e ravnopravnosti, za{tite mira i sigurnosti,
kori{tenja razli~itih razvojnih fondova i sli~no.
Tako|er, ispitanici smatraju da }e se pove}ati i unaprijediti
ekolo{ka za{tita, te da }e do}i do odre|enih
ekonomskih beneficija i puno ve}e mobilnosti,
zapo{ljavanja i {kolovanja preko otvorenih granica, {to
}e opet dovesti od pove}anja standarda na individualnoj
razini", smatra Blanu{.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
31

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 32
32
BiH
Denis D@IDI]
Po~etkom mjeseca decembra BiH je
napravila jedan od klju~nih koraka ka
ulasku u Evropsku Uniju parafiraju}i
Sporazum o stabilizaciji i pridru`ivanju.
Ceremoniji parafiranja prisustvovali su
~lanovi Predsjedni{tva BiH i visoki predstavnik
za BiH Miroslav Laj~ak u svojstvu
svjedoka, kao i EU komesar za pro{irenje
Oli Ren. Evropski komesar za pro{irenje
Ren izjavio na press-konferenciji nakon
potpisivanja da je BiH zaslu`ila parafiranje
sporazuma zbog ispunjenih tehni-
~kih i politi~kih uslova, ali i zbog sveukupnog
napretka koji je postignut.
"Brzina pristupanja EU zavisi}e od napretka
koji BiH bude ostvarivala u ispunjavanju
uslova za EU", kazao je Ren.
On je naglasio da }e ovaj odnos BiH i EU
gra|anima donijeti razne koristi u
oblasti stvaranja zone slobodne
trgovine, ekonomskog napretka, sigurnosti
i stabilnosti, i borbe protiv organizovanog
kriminala.
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Laganim korakom ka EU
"Sprovo|enje ovog sporazuma omogu}i}e BiH
da vrlo skoro postane kandidat za ~lanstvo u
EU", zaklju~io je on.
Predsjedavaju}i Savjeta ministara BiH u
ostavci, Nikola [piri}, potvrdio je spremnost
BiH da ispuni sve uslove kako bi EU uskoro
podr`ala i zaklju~ivanje ovog sporazuma.
"Dobit }e biti vi{estruka jer }e gra|ani zemalja
zapadnog Balkana dobiti sigurnost zvanu EU,
kao i sve blagodeti koje u`ivaju gra|ani ujedinjene
Evrope", dodao je [piri}.
Me|utim, uprkos ovim velikim pomacima,
pitanje zastupljenosti mladih ljudi u politici
kod nas je jo{ uvijek na marginama dru{tva.
Mnoge politi~ke stranke uglavnom pred izbore
propagiraju teze kako na mladima svijet ostaje,
no na tome se sve naj~e{}e i zavr{ava. Prema
mnogim istra`ivanjima mladi u BiH politi~ki
nisu aktivni. Razlog njihove neuklju~enosti u
politiku je nezainteresovanost, ali i politi~ki
sistem koji im ne nudi odrije{ene ruke. Mnogi
vide u pribli`avanje EU mogu}nost mladih da
probiju ovu barijeru.
Direktor Centra za politi~ke studije Dino \ipa
za Rez ka`e:
"Jednostavno, mladi se moraju pokazati, dokazati,
izboriti za svoje mjesto pod suncem, a ne ~ekati da
im neko prostre tepih bilo gdje u na{oj zemlji da
do|u samo zato {to su mladi i samo zato {to na
njima svijet ostaje."
Jasno je da je BiH u proteklom periodu izvr{ila velike
pomake naprijed - reforme obrazovanja, sigurnosnog
sistema i javnog servisa su u mnogome pobolj{ale
status mladih gra|ana. Me|utim, pribli`avanje EU ne
garantuje ve}u zastupljenost mladih u politici, a
jedan od najve}ih izazova u budu}im evropskim
integracijskim procesima biti }e stvaranje
omladinske politike prema evropskim principima koja
jo{ uvijek ne postoji na nivou cijele zemlje.
U Bosni i Hercegovini provedena su mnoga
istra`ivanja o mladima, no radile su ih samo nevladine
organizacije. Prva dr`avna institucija, Komisija
za mlade pri Vije}u ministara BiH, po~ela je rad na
istra`ivanju o polo`aju mladih u dru{tvu. To
istra`ivanje poslu`iti }e za izradu jedinstvene
omladinske politike. Upravo }e izrada takve politike
zakonski definisati na~in i institucije putem kojih
mladi mogu da djeluju.
D`enana Ibi{evi} iz Komisije za mlade pri Vije}u
ministara izjavila je za Rez kako je "potrebno je da

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 33
mladi imaju ministarstvo ili odjel na
dr`avnom niovu koji }e imati koordiniraju}u
ulogu po svim pitanjima u~e{}a mladih u
politi~kom `ivotu".
"Aktivnost mladih u politi~kom `ivotu je
veoma va`na. Mi imamo neki trend da se
veliki broj ne odaziva na izbore zbog
zasi}enosti politi~kom situacijom, ali ako ne
izlazimo na izbore, ne mo`emo tra`iti promjene
i nemamo pravo kritizirati vlast nakon
toga", dodala je D`enana Ibi{evi}.
Dino \ipa je dodao kako je sada vrijeme vrijeme
za djelovanje. "Jedini na~in jeste da
mladi promjene svoju budu}nost je da se
uklju~e u politi~ka i dru{tvena zbivanja, niko
drugi to ne}e uraditi za njih", rekao je on.
"Mo`da zbog op{te situacije od '95. godine
pa naovamo mladi bje`e od politike, zasi}eni
su politikom, ali to se treba promijeniti kroz
anga`man pojedinaca, nevladinih organizacija,
sve sa ciljem pobolj{anja polo`aja
mladih u ovoj dr`avi", zaklju~ila je D`enana
Ibi{evi}.
Visoki predstavnik u BiH Miroslav Laj~ak prepoznao
je ovo kao pravo vrijeme za djelovanje.
On je ~estitao vlastima i gra|anima
na uspjehu u pribli`avanju EU.
"Svjesni smo napretka ka EU i, mada parafiranje
Sporazuma o stabilizaciji i pridru`ivanju
zvu~i pomalo tehni~ki, to je simboli~an
dokaz napretka ove zemlje", istakao je Laj~ak.
Me|utim, postoje jo{ uvijek veliki problemi,
posebno kod mladih, prema istra`ivanju web
stranice mladi.info, sprovedenom pro{le
godine. Samo 3 odsto gra|ana BiH ima
validnu fakultetsku diplomu u odnosu na oko
15 odsto gra|ana EU! Ukoliko mladi na{e
dr`ave planiraju biti konkuretni n tr`i{tu,
morati }e poraditi na edukaciji i razvijanju.
Samo kroz bolje obrazovanje mlade generacije
}e osigurati budu}nost u evropskoj
porodici, te zahvaljuju}i boljem obrazovnom
sistemu BiH mo`e stvoriti bolju ekonomiju,
bolje uslove za `ivot, nova radna mjesta,
pobolj{anje politi~kog sistema i komunikacije
sa ostatkom Evrope i svijeta.
Svjetski trendovi pokazuju da su budu}i
mladi lideri druga~iji od dana{njih.
Definisani su kao idealisti koji }e napraviti
pozitivne promjene u svijetu. Stoga,
pasivnost mladih mora ostati iza nas.
CRNA GORA
Breme korupcije
Marijana BOJANI]
Evropski parlament ratifikovao je 14. decembra
Sporazum o stabilizaciji i pridru`ivanju ([P)
Crne Gore EU po pojednostavljenoj proceduri za
nepunih pet sekundi. Ipak, u odvojenom
glasanju odbio je da ubla`i prethodno izra`en
stav o crnogorskoj "kulturi monopola" iz rezolucije
kojom, tako|e, pozdravlja crnogorski
napredak.
To, u stvari, zna~i da od 1. januara stupa na
snagu privremeni sporazum Crne Gore sa EU
kojim se reguli{u me|usobni trgovinski odnosi.
Jo{ jedna savladana stepenica na putu ka EU.
Ipak, ne ide ba{ sjajno. U rezoluciji autora
Marcela Vernole pohvaljeno je usvajanje ustava,
brzo zaklju~enje pregovora i potpisivanje [P,
saradnja sa Hagom, dobri odnosi sa susjedima.
Ali je i ukazano da vlasti treba da pobolj{aju
efikasnost javne administracije, administrativne
kapacitete, nezavisnost pravosu|a, borbu protiv
korupcije, organizovanog kriminala i {verca
ljudi, cigareta, oru`ja i droge.
Sloboda {tampe nezaobilazna
Pored dugog spiska crnogorskih mana na koje
nas Evropljani podsje}aju, tu je i nezaobilazna
tema - (ne)sloboda {tampe.
U tekst pomenute rezolucije u{ao je i poziv
crnogorskim vlastima da otkriju nalogodavce i
napada~e na direktora nezavisnog nedeljnika
Vijesti, @eljka Ivanovi}a, 1. septembra 2007.
godine neposredno nakon proslave deset godina
postojanja prvog nezavisnog dnevnog lista u
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
33

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 34
34
Crnoj Gori.
U toku je su|enje dvojici mladi}a za
napad na Ivanovi}a koji tvrdi da su se
optu`eni "dobrovoljno" prijavili kako bi
sakrili prave napada~e i njihove nalogodavce.
U rezoluciji EP ubla`en je stav da u
Crnoj Gori nema razvojnih ekonomskih
planova i borbe protiv sive ekonomije.
EP smatra da je formulisanje i primjena
dugoro~nih planova ekonomskog razvoja
i suzbijanje zna~ajne sive ekonomije od
su{tinske va`nosti za uspje{nu primjenu
[P. EP ukazuje da je fakti~ko kori{}enje
eura u Crnoj Gori, o ~emu su vlasti
donijele odluku u izuzetnim okolnostima,
potpuno druga~ije od ~lanstva u
eurozoni.
"Podsje}amo da se za pridru`ivanje zoni
svi kriterijumi definisani u sporazumu
moraju ispuniti i da se oni sastoje u
postizanju visokog stepena odr`ive konvergencije",
navodi se u rezoluciji.
Uslovi za ulazak u eurozonu, u kojoj }e
od sljede}e godine biti 15 dr`ava EU,
jesu: inflacija koja nije ve}a od 1,5
odsto od najni`e u tri sada{nje ~lanice,
stopa deficita bud`eta manja od tri
odsto BDP, javni dug manji od 60 odsto
BDP i nominalna kamata koja nije ve}a
od dva odsto od one u tri ~lanice sa
najboljim rezultatima.
Ovo bi, ukratko, bile posljednje prednovogodi{nje
novosti vezane za put
Crne Gore ka EU.
Elektronski i printani mediji su prepuni
informacija o formalnostima vezanim za
ulazak Crne Gore u EU. No, mnogi gra|ani
nijesu ni sigurni {ta ta~no ~lanstvo
zna~i. A ima ih koji su skepti~ni po tom
pitanju.
Anketa koja je postavljena na sajtu
dnevnika Vijesti pokazuje da 55 posto
anketiranih ~italaca elektronskog izdanja
Vijesti misli da }e Crna Gora do 2012.
u}i u EU, a 41 odsto smatra da se to do
tada ne}e desiti. Ostatak - ne zna.
U evropske integracije se, ~ini se,
najvi{e uzdaju mladi. One im izgledaju
kao otvaranje prozora u svijet, otvaranje
novih mogu}nosti za studiranje,
zapo{ljavanje, putovanja.
Mom~ilo Radulovi}, direktor NVO
Evropski pokret u Crnoj Gori, tvrdi da }e
ulazak u Evropu, kada se jednom desi,
najvi{e pogodovati mladim ljudima.
"Bi}e to i kona~no padanje barijera
podignutih po~etkom devedesetih na
ratnom Balkanu. Kada u|emo u EU,
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
opet }emo biti bli`i jedni drugima, vi{e }emo
sara|ivati u ekonomskom i kulturnom smislu",
obja{njava Radulovi}.
Ipak, bi}e to, tvrdi Radulovi}, jo{ jedan korak
ka stvaranju okvira za ja~i instucionalni i
vaninstitucionalni pritisak na dr`avne institucije
od strane civilnog sektora i medija.
"Mladi }e biti bolje povezani sa vr{njacima iz
regiona, ali i cijele Evrope. Civilni sektor }e
bolje sara|ivati sa kolegama u svim mogu}im
sferama - od ekologije, ekonomije, preko politike,
do nauke...", obja{njava on.
Univerzitet inertan
"Mnogo puta do sada nam je iz Evrope
poru~eno da je regionalna saradnja zemalja
zapadnog Bakana jedan od preduslova evropskih
integracija i mi to moramo ispo{tovati ne
samo zbog ulaska u EU, ve} i zbog nas samih
jer sa susjedima moramo `ivjeti i prevazi}i
ratnu pro{lost suo~avaju}i se sa ratnim
zlo~inima koje su na{i sunarodnici napravili",
tvrdi Radulovi}.
No, on napominje da Crna Gora ima jo{ puno
da radi na izgradnji institucionalnih kapaciteta.
"To je, u nekoliko navrata, vrlo jasno poru~eno
crnogorskim vlastima - po~ev od Vlade preko
Parlamenta do svih drugih institucija koje treba
da predvode reforme."
Radulovi} napominje da je posebno porazno
{to Univerzitet zaostaje u reformama koje
treba da nas dovedu do evropskih standarda.
"Umjesto da Univerzitet bude predvodnik promijena
- kod nas je suprotno, on je inertan. I
oni programi koji su realizovani da bi se uhvatio
korak sa Evropom pate od ozbiljnih nedostataka.
Primjera radi - razli~iti postdiplomski
programi koji u Crnoj Gori funkcioni{u nisu
kvalitetni iako svojim imenom ukazuju da se
tamo izu~avaju evropske integracije i sl."
Studenti sa kojima je Rez kontaktirao tvrde da
im ipak nije uvijek najjasnije {ta ulazak u EU
donosi konkretno.
"Stalno imam utisak da se politi~ari pozivaju
na evropske integracije samo da bi prikupljali
politi~ke poene. A profesori nas, kao malu
djecu, na predavanjima pla{e kad u|emo u
Evropu, ne}emo mo}i tako lako ovo ili ono
raditi jer tamo vladaju strogi propisi. Prijete
nam da tada ne}emo smjeti u~iti iz kopija njihovih
knjiga jer je to protivzakonito, ve} }emo
morati kupovati originale. Ali, tada }emo valjda
imati dovoljno novca da ih i kupimo, a ne kao
sada... Valjda }e nam ti strogi evropski propisi
donijeti i bolje obrazovanje, adekvatna radna
mjesta, ne}emo strepiti da otvoreno izrazimo
svoje mi{ljenje i ima}emo, {to je mo`da i
najva`nije, ve}i standard", pri~a Marija Perovi},
studentkinja Univerziteta Crne Gore.
I njen kolega Aleksandar Nikoli} smatra da mladima
nije ba{ najjasnije {ta }e evropske integracije ta~no
donijeti.
"Prvo {to mi pada na pamet, kada neko pomene
ulazak u EU, to je da vi{e ne}u mo}i voziti ovu tatinu
krntiju od kola koja zaga|uje okolinu. Ali }u zato
mo}i stopirati i proputovati Evropu jer za 21. godinu,
koliko sam napunio, jo{ nigdje nisam bio."
Aleksandar, kao i ve}ina stanovni{tva u Crnoj Gori,
nema paso{.
Me|u mladima ima i onih koji su politi~ki aktivni i
koji se studioznije bave ulaskom u EU. Jedan od njih
je i Damir [ehovi}, predsjednik Socijaldemokratske
omladine Crne Gore. On smatra da je osnovna vrijednost,
odnosno su{tina procesa prilago|avanja
crnogorskog sistema sistemu EU, mijenjanje na~ina
mi{ljenja i raskidanje sa ukorijenjenim stereotipima
vezanim za funkcionisanje jednog dru{tva.
"Rije~ je o svojevrsnoj mentalnoj tranziciji koja se
zasniva na raskidanju sa logikom zatvorenosti i
samodovoljnosti jer ista dovodi do ograni~avanja
konkurentnosti, sputavanja rasta inovacija i produktivnosti,
te pogor{anja `ivotnog standarda",
poja{njava [ehovi}.
On smatra da je pitanje evropskih integracija za
ogomnu ve}inu mladih ljudi koji u Crnoj Gori `ive, a
koji su istovremeno i glavni zamajac nove evropske
dr`ave, prije svega pitanje civilizacijske prirode.
Zalaganje za slobodu
"Zalaganje za ulazak u EU zna~i zalaganje za svoju
slobodu, a sloboda bi trebalo da bude vrhovni ideal
svakog od nas."
I [ehovi} smatra da je, sem slobode kretanja, bolje
obrazovanje najja~i motiv mladih za evropske integracije,
ali i stabilizacija politi~ke situacije na ovim
prostorima.
"Naravno, treba naglasiti i ekonomske razloge koji su
vezani za pristupanje Crne Gore, s obzirom da male
dr`ave posjeduju prednosti kao {to su mogu}nost
boljeg i br`eg prilago|avanja, pogodnije prilike za
specijalizaciju, posjeduju manje birokratije, lak{e
valorizuju svoje prirodne resurse kroz privlacenje
stranih investicija i sli~no".
On podsje}a da najmanja zemlja u EU- Luksemburg,
ima najve}i GDP/per capita - 56.230 eura.
"Sve ove ekonomske prednosti }e, uz izgradnju
adekvatnih institucija, dono{enje i primjenu zakona
primjerenih evropskim vrijednostima, uticati na
pobolj{anje `ivotnog standarda i utemeljenje ja~eg
srednjeg sloja koji je kamen temeljac svakog stabilnog
dru{tva, ali i dobra osnova za napredak
mladih ljudi."
On tvrdi da }e partija kojoj pripada istrajati na putu
pune integracije.
"Ali ne samo zbog EU, ve} zbog nas samih. Jer
evropske integracije nijesu cilj, nego sredstvo za
podizanje sveukupnog kvaliteta `ivota na jedan ve}i
nivo", poja{njava [ehovi}.

decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
dodatak Rez januar.indd 35 1/6/2008 2:26:39 AM
35

36
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
@ivot je prekratak
da bi se proveo u sukobu
Tanja MATI]
Jeta është shumë e
shkurtër për t’u kaluar
me konflikte
Tanja MATI]
Ndonëse për Mitrovicën të gjithë flasin si për një qytet thellësisht të
ndarë në të cilin lehtë mund të paramendohen konflikte dhe telashe,
atje është e mundur të paramendohen edhe bashkëpunime mes
“jugut” dhe “veriut”. Valdete Idrizi nuk lejon që qyteti i saj të bëhet
sinonim i dhunës dhe urrejtjes dhe për këtë arsye ajo që tetë vjet
lufton për ta mbajtur të gjallë komunikimin mes të rinjve nga të dy
anët e qytetit. Menjëherë pas përfundimit të luftës, në vitin 1999,
ajo nisi punën me fëmijët e traumatizuar të cilët gjatë luftës kishin
mbetur pa prindër, duke e përdorur hapësirën e teatrit si vend për
rehabilitimin e këtyre fëmijëve.
Valdete kishte kuptuar që, ndonëse rindërtimi i infrastrukturës është
shumë i rëndësishëm për përmirësimin e gjendjes në Kosovë, dalje
nga lufta e vërtetë nuk do të ketë derisa të mos “përmirësohen”
marrëdhëniet mes njerëzve. E lindur në Mitrovicë, ajo ka ndjerë
përgjegjësi personale për t’u përpjekur që njerëzit në qytetin e ndarë
t’i mësojë ta dëgjojnë “anën tjetër”, përmes Qendrës për Zhvillimin e
Komunitetit (CMB), të cilin e ka themeluar menjëherë pas ardhjes së
misionit të OKB-së në Kosovë.
“Atëherë në vitin 99’ gjëja më e rëndësishme për mua ishte që të
punoja me njerëzit dhe marrëdhëniet ndër-personale, për shkak se
atëherë gati të gjitha organizatat merreshin me kthimin,
Intervju: Valjdete Idrizi
Iako o Mitrovici svi govore kao o duboko podeljenom gradu u kom je lako zamisliti sukob i
nerede, ali je u domenu nemogućeg zamisliti saradnju stanovnika ‘severa’ i ‘juga’, Valjdete
Idrizi (Valdete Idrizi) ne pristaje da dozvoli da njen grad postane snonim za nasilje i mržnju
i već osam godina bori se za održavanje komunikacije među mladim ljudima sa obe strane
grada. Neposredno nakon rata, 1999. godine, počela je da radi sa traumatiziranom decom
koja su tokom rata ostala bez roditelja, koristeći pozorište kao sredstvo rehabilitacije ove dece.
Valdete je shvatila, iako su stvari poput rekonstrukcije i obnove infrastrukture veoma važne
za oporavak Kosova, da izlaska iz pravog rata neće biti dok se ne ‘poprave’ i odnosi među
ljudima. Kao rođena Mitrovčanka, osetila je ličnu odgovornost da mora da pokuša da u
podeljenom gradu nauči ljude da slušaju ‘drugu stranu’ kroz Centar za izgradnju zajednice
(CBM), koji je osnovala odmah po dolasku misije UN na Kosovo.
Ona veruje da će Mitrovica jednog dana postati uzor dobrih odnosa za ostatak Kosova.
“Meni je tada, te ’99. godine bilo najvažnije da se radi sa ljudima i međusobnim odnosima,
jer su se tada skoro sve organizacije bavile po vratkom, infrastrukturom, izgradnjom kuća
itd. Počeli smo sa dve kance larije, jedna na severu grada takozvana
“srpska” kancelarija, a dru ga na jugu “albanska” kancelarija i trebalo
nam je skoro dve godine da se složimo da je potrebno da imamo
jednu kancelariju, jer je jedini na čin da dobijemo podršku od
zajednice bio da sami budemo primer do bre saradnje i prakse i
pokazalo se da je to bio pravi korak. Tek ta da smo postigli stvarno
dobre rezultate, realizujući neke jako važne pro jekte za grad
Mitrovicu kao npr. povezivanje gimnazija sa obe strane da rade
zajedno, rad na individualnom povratku raseljenih lica i
po kre tanje direktne saradnje mladih iz oba dela grada.”, kaže
Valjdete i objašnjava da ni u najtežem trenutku tj. tokom martovskih
nereda 2004. godine nije odustala od borbe i vere u saradnju kao
jedini put napred.
“Najteži period za mene pa i za ostale kolege je bio kada smo nakon
martovskih nereda 2004. godine, morali da se “razvedemo” i da
otvorimo opet dve kancelarije na severu i jugu, jer je tada bilo skoro
nemoguće raditi zajedno, iako se naša kancelarija nalazi u tzv. zoni
bezbednosti tj. nepoosredno pored mosta koji deli grad i koji je
okružen jakim policijskim i vojnim snagama. Ja sam napravila
falsifikovani dokument, kako bih dospela do kancelarije na severu,
jer niko od institucija ( UNMIK, OSCE, UNMIK Police, KPS) nije hteo
da mi obezbedi transport na sever tako da sam osam meseci, tri puta
nedeljno, putovala UNMIK-ovim vozilom, pretvarajući se da idem na
sud, jer su tada vozili samo one koji moraju da idu u sud, a drugačije
me nikada ne bi poveli. To mi je ustvari bilo najteže, jer umesto da
međunarodna zajednica podrži to što sam pokušavala da radim sa ljudima
iz oba dela grada, oni su me na neki način sprečavali da uradim
svoj posao, pozivajući se na moju bezbednost. Ali ja nisam odustajala,
ja sam radila jer sam verovala svojim kolegama i saradnicima.”
REZ: Kako je to što si do rata živela na severu Mitrovice, a sada na
jugu, uticalo na tvoju odluku da se aktivno i beskompromisno uključiš
u povezivanje mladih iz ova dva dela grada?
dodatak Rez januar.indd 36 1/6/2008 2:27:23 AM

infrastrukturën, ndërtimin e shtëpive, etj. Filluam me dy zyre, njëra
në veri të qytetit, e ashtuquajtura zyra”serbe”, dhe tjetra në jug,
e ashtuquajtura zyra “shqiptare”. Na u deshën gati dy vite që të
pajtohemi se na duhej vetëm një zyre, sepse mënyra e vetme për ta
fituar përkrahjen e komunitetit ishte që ne vetë të bëhemi shembull i
bashkëpunimit të mirë dhe kjo u dëshmua të jetë hap i qëlluar. Vetëm
atëherë kemi arritur rezultate vërtet të mira, duke i realizuar disa
projekte shumë të rëndësishme për qytetin e Mitrovicës, si psh. krijimin
e lidhjeve mes gjimnazeve të të dyja anëve në mënyrë që ata të
punojnë bashkë, punë për kthimin individual të personave të
zhvendosur dhe fillimin e bashkëpunimit direkt mes të rinjve nga të
dyja anët e qytetit”, thotë Valdete. Ajo tregon se as në momentin më të
vështirë, gjatë trazirave të marsit të vitit 2004, nuk ka hequr dorë nga
lufta dhe besimi për atë se bashkëpunimi është e vetmja rrugë përpara.
“Periudha më e rëndë për mua, por edhe për kolegët e tjerë, ka qenë
kur pas trazirave të marsit të vitit 2004 u desh të “ndahemi” dhe
sërish t’i hapim dy zyra, njërën në veri dhe tjetrën në jug. Asokohe u
bë gati e pamundur që të punohet bashkë, ndonëse zyra e jonë
ndodhet në të ashtuquajturën zonë të sigurisë, shumë pranë urës e
cila e ndan qytetin dhe e cila është e rrethuar nga forca të mëdha
policore dhe ushtarake. Unë e kam bërë një dokument të falsifikuar
në mënyrë që të arrij deri te zyra në pjesën veriore, sepse asnjë institucion
(UNMIK, OSBE, Policia e UNMIK-ut, SHPK-ja) nuk deshi të më
sigurojë transport për në vëri. Dhe kështu për tetë muaj, tri herë në
jave, kam udhëtuar me makinë të UNMIK-ut për në veri, duke u bërë
kinse po shkoj në gjykatë, për shkak se atëherë i kanë
transportuar vetëm ata që kanë nevojë të shkojnë në gjykatë. Ndryshe
s’bënte. Kjo në fakt ka qenë gjëja më e vështirë. Bashkësia
ndërkombëtare në vend se të mbështeste punën që po bëja me
njerëzit në të dyja anët e qytetit, ata në njëfarë mënyrë nuk më lënin
që ta bëja punën time në emër të sigurisë sime personale. Por unë
nuk hoqa dorë. Kam punuar për shkak se u kam besuar kolegëve dhe
bashkëpunëtorëve të mi.”
REZ: Sa ka ndikuar fakti që para luftës ke jetuar në veri të Mitrovicës
dhe tani jeton në jug në vendimin për t’u marrë aktivisht dhe pa kompromis
me krijimin e lidhjeve mes të rinjve nga të dyja anët e qytetit?
Valdete Idrizi: Unë thjesht gjithmonë kam dashur të kthehem në
shtëpinë time që ka mbetur në veri, por në të njëjtën kohë e kam ditur
se njerëzit që tanimë po jetonin në shtëpinë time janë aty pikërisht për
shkak se edhe vet i kanë humbur banesat e tyre në vende të tjera dhe
për këtë arsye nuk kishin ku të jetonin. Kështu unë vendosa të përpiqem
që të gjithë të shkonim në shtëpitë tona. Përveç kësaj, e ndjeja një
nevojë të fortë për t’i dëgjuar të tjerët, dhe pikërisht duke i dëgjuar
ngjarjet dhe përvojat e të tjerëve arrita të kuptoj se njerëzit janë njerëz
dhe, pa marrë parasysh se kush dhe çka janë, ata nuk janë të njëjtë dhe
nuk kanë qenë të gjithë të veshur në uniforma apo paramilitarë.
REZ: Njëri ndër aktivitetet më të vërejtshme të CBM-së është “M Magazin”,
njëra ndër revistat e rralla serioze që ka arritur të ngrihet mbi
ngjyrimet etnike dhe redaksinë e të cilës e përbëjnë gazetarë dhe
gazetare të reja nga veriu dhe jugu i Mitrovicës. Si ka filluar punën kjo
revistë dhe cilat janë përvojat dhe pengesat që shfaqen gjatë punës?
Valdete: “M- Magazin” është njëri ndër projektet tona kryesore dhe
për të jemi shumë krenar. E kemi filluar mu për shkak se njerëzit nuk
Valjdete Idrizi: Pa jednostavno, uvek sam želela da se vratim svojoj
kući koja je ostala na severu, ali sam istovremeno znala da ti ljudi koji
su u mojoj kući, jesu u njoj upravo zato što su i sami izgubili svoje
stanove na nekim drugim mestima i nisu imali gde da žive. I želela
sam da pokušamo da svi odemo u svoje domove. Pored toga, imala
sam jaku potrebu da slušam druge i upravo slušajući priče i iskustva
drugih ja sam uspela da razumem da su ljudi – ljudi, bez obzira ko su,
šta su i da nisu svi isti tj. da nisu svi bili u uniformi ili paramilitarci.
REZ: Kao jedna od najvidljivijih aktivnosti CBM-a je i M magazin, jedan
od retkih ozbiljnih omladinskih magazina koji je uspeo da se podigne
iznad etničkih obojenosti i čiju redakciju čine mladi novinari i
novinarke sa severa i juga Mitovice. Kako je sve počelo i kakva su
iskustva i prepreke koje se javljaju pri radu?
Valjdete: M- magazin je jedan od najvažnijih projekata na koji smo
jako ponosni, a počeli smo ga upravo zato što ljudi nisu bili informisani
o drugoj strani, pa su je krivili za sve, a jednostavno nisu ni znali šta
se tačno dešava u drugom delu grada. Tako bi npr. ljudi na jugu kad
nisu imali struju ili vodu, govorili da ‘oni tamo na severu imaju sve,
a mi zbog njih nemamo’, a slična je situacija bila i na severu, gde
su ljudi krivili albansku stranu zbog restrikcija struje, vode ili drugih
dnevnih problema koje su imali. Upravo zato je postojala potreba za
lokalnim magazinom na dva jezika, neutralnim i profesionalnim u
izveštavanju, koji će promovisati pozitivne inicijative i naterati ljude
u Mitrovici da misle i rešavaju dnevne probleme, a ne da se bave
‘visokom politikom’, koja svakako nije bila u njihovom domenu. Tako
smo sa Magazinom koji nije ekskluzivno za mlade, ali ima dosta
prostora za mlade, postigli stvarno dobre rezultate, dobijali smo i još
uvek dobijamo kritike, pohvale, predloge i nove čitaoce M-magazina, a
što je najvažnije novinari i novinarke koji pišu su uglavnom mladi ljudi
koji su uspeli da naprave izvrsnu saradnju i lako prevaziđu te kako tzv.
‘političke prepreke’ o tome šta je poželjno pisati, a šta ne. Jedan od
najboljih pokazatelja njihove posvećenosti je to što su prošle godine
kada smo bili u finansijski veoma lošem položaju svi radili volonterski
dva meseca, što svakako nije jednostavno obzirom na veoma lošu
materijalnu situaciju u kojoj se mnogi od njih nalaze. Meni kao liderki,
to je bio jedan od najpozitivnijih trenutaka koji su mi se desili.
REZ: Kroz M magazin i rad CBM dokazali ste da su normalni odnosi
među mladima u duboko podeljenom gradu Mitrovici ipak mogući.
Kakva je situacija van tog kruga mladih ljudi koji su odlučili da ih
’odrasli’ ne mogu sprečiti u nameri da sarađuju?
Valjdete: Kada smo radili sa mladima iz srednje skole, u početku smo
imali problema sa roditeljima, pogotovo sa srpskom decom, jer su
roditelji pokušavali da ih spreče da ne prelaze most, govoreći da je
to jako opasno, ali smo zahvaljujući upornosti mojih kolega uspeli da
povećamo broj mladih koji su prešli most i uključili se u naše
aktivnosti i aktivnosti drugih organizacija.
REZ: Veruješ li da mladi mogu da stvore jednstvenu Mitrovicu bez žice
na mostu koji deli dva kraja grada ili misliš da su oni ipak nedovoljno
moćni, ukoliko se takve odluke ne donesu u političkom vrhu?
Valjdete: Ovo je jako teško pitanje, ali mislim da bilo koja politička
odluka o Mitrovici neće mnogo promeniti i iskreno verujem da će se
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
dodatak Rez januar.indd 37 1/6/2008 2:28:00 AM
37

38
kishin informata për palën tjetër, prandaj edhe e kanë fajësuar për
gjithçka pa e ditur se çka vërtet po ndodh në anën tjetër të qytetit.
Kështu për shembull njerëzit në jug të qytetit, kur nuk kanë ujë dhe
rrymë, thonë se “ata në veri i kanë krejt, kurse ne nuk i kemi për
shkak të tyre”. Situatë e ngjashme është edhe në veri, ku njerëzit i
vënë fajin shqiptarëve për shkak të reduktimeve të energjisë elektrike,
ujit ose problemeve të tjera ditore të cilat i kanë. Për këtë arsye
ekzistonte nevoja për një magazinë lokale dygjuhësore, neutrale dhe
profesionale në raportim, e cila do t’i promovonte nismat pozitive dhe
do t’i shtynte njerëzit në Mitrovicë që të mendojnë dhe t’i zgjidhin
problemet e tyre ditore, dhe jo të merren me “politika të nivelit të
lartë”, të cilat ashtu-kështu nuk ishin në domenin e tyre. Kështu
me këtë revistë, e cila nuk është vetëm për të rinj por u jep atyre
mjaft hapësirë, kemi arriur rezultate vërtet të mira. Kemi marrë dhe
vazhdojmë të marrim kritika, lëvdata dhe sugjerime dhe lexues të rinj
të M-magazinit. Ajo që është më e rëndësishme është se gazetarët
dhe gazetaret të cilët shkruajnë janë kryesisht njerëz të rinj të cilët
kanë arritur të krijojnë marrëdhënie të shkëlqyera bashkëpunimi dhe
t’i tejkalojnë të ashtuquajturat “pengesa politike” rreth asaj se për
çka bën të shkruhet e për çka jo. Njëri ndër indikatorët më të mirë
të dedikimit të tyre është se vitin e kaluar, kur kemi qenë në pozitë
të dobët financiare, ata të gjithë kanë punuar në mënyrë vullnetare
për dy muaj, gjë që nuk është gjithaq e lehte marrë parasysh situatën
e rëndë ekonomike në të cilën ndodhen shumë prej tyre. Për mua si
udhëheqëse, kjo ka qenë një ndër momentet më pozitive që më kanë
ndodhur.
REZ: Përmes M-Magazinit dhe punës së CBM-së, ju keni dëshmuar se
marrëdhëniet normale mes të rinjve në qytetin thellësisht të ndarë të
Mitrovicës megjithatë janë të mundur. Si është situata jashtë rrethit të
këtyre njerëzve që kanë vendosur që “të vjetrit” nuk mund t’i ndalin
në synimet për bashkëpunim?
Kur kemi punuar me të rinjtë nga shkollat e mesme, në fillim kemi
pasur probleme me prindër, posaçërisht me prindërit e fëmijëve serbë
të cilët nuk i lenin fëmijët e tyrë që ta kalojnë urën, duke u thënë se
kjo është shumë gjë e rrezikshme. Falë insistimit të kolegëve të mi
kemi arritur ta rrisim numrin e të rinjve të cilët e kanë kaluar urën dhe
janë kyçur në aktivitetet tona dhe të organizatave tjera.
REZ: A beson se të rinjtë mund ta krijojnë Mitrovicën e bashkuar, pa ato
telat në urën e cila i ndan dy anët e qytetit, apo mendon se ata nuk janë të
fuqishëm meqë vendime të tilla merren në majat e strukturave politike?
Valdete: Kjo është një pyetje shumë e vështirë, por mendoj se çfarëdo
vendimi politik për Mitrovicën nuk do ta ndryshojë shumë situatën.
Unë sinqerisht besoj se bashkëpunimi reciprok do të vazhdojë, në fakt
unë besoj se ai do të forcohet. Është fakt se këtu te ne të gjitha gjërat
janë të politizuara, por unë flas nga këndvështrimi im dhe kur i shoh
gjërat nga ky kënd jam shumë optimiste, për shkak se vërtet mendoj
se e kemi një rini të shëndoshë. Por ajo është pa perspektivë, dhe për
këtë arsye ne atë duhet ta aktivizojmë në mënyrë që ata ta
dryshojnë perspektivën e tyre.
REZ: Sa është situata në Mitrovicë treguese relevante e ngjarjeve shoqërore
në pjesët e tjera të Kosovës dhe çfarë roli do ta ketë ky qytet kur
të jetë definuar statusi i Kosovës gjatë muajve të ardhëm?
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
međusobna saradnja produžiti i verujem i pojačati. Činjenica je da su
ovde kod nas sve stvari politizovane, ali ja govorim iz svog ugla i kada
gledam stvari iz tog ugla veoma sam optimistična, jer stvarno mislim
da imamo zdravu omladinu, bez perspektive, ali zato moramo da ih
aktiviramo kako bi pokušali da promene perspektivu.
REZ: Koliko je situacija u Mitrovici relevantan pokazatelj društvenih
zbivanja u ostatku Kosova i kakvu će ulogu ovaj grad imati kada se
bude definisao status Kosova tj. u narednih nekoliko meseci?
Valjdete: Mitrovica je kao Kosovo u malom, sve se gleda kao u lupi.
Moje iskustvo je pokazalo da je baš u Mitrovici bilo najteže
promovisati pozitivne rezultate, jer svi očekuju samo tenzije,
incidente i veoma je teško u medijima čuti bilo šta o nekim pozitivnim
međuetničkim dešavanjima u gradu, pa smo mi, Mitrovčani, ostali
poznati samo kao “troublemakers”. Ipak, teško je reći da samo mi
građani možemo da promenimo stvari, ali mi moramo maksimalno
da radimo na tome da ovo postane normalan grad. Pored toga brojni
su i drugi faktori koji utiču na stabilnost grada i ostatka Kosova, kao
potreba za velikim investicijama, posebno ovde, jer je Mitrovica u
najgorem stanju kada se radi o nezaposlenosti na Kosovu.
REZ: Ako izađemo van Mitrovice, kakva je situacija u ostatku Kosova u
pogledu saradnje mladih zasnovane na zajedničkim idejama i vrednostima, a
ne etničkoj pripadnosti?
Valjdete: Mislim da se situacija dosta poboljšala, pa i mi smo postali
deo mreža organizacija koje deluju na teritoriji celog Kosova. Takođe,
sada je i rad u enklavama znatno lakši npr. u Gnjilanu i regionu Peći.
I činjenica je da kod mnogo mladih ljudi koje sam sretala postoji
iskrena želja za saradnjom, uprkos političkim zbivanjima i presijama
pod kojima se nalaze svakog dana.
REZ: Kakav je odnos političkih elita na Kosovu, lokalnih i međunarodnih,
prema potrebama mladih ljudi? Da li su njihove potrebe uvažene
ili zanemarene i da li misliš da su oni svesni značaja mladih ljudi u
društvu kakvo je kosovsko, koje ima 50% stanovništva mlađe od 18
godina, a skoro 70% stanovništva je mlađe od 30 godina?
Valjdete: Želela bih da kažem jedno veliko DA, ali stvarno to ne
mogu reći jer je to daleko od realnosti na Kosovu. Mladi ljudi koji
čine većinu stanovništva na Kosovu bi trebalo da budu mnogo više
uključeni u svim sferama života, u svim procesima, a pogotovo kada je
reč o omladinskoj politici i njihovoj budućnosti.
REZ: Da li, uprkos nedostatku podrške institucija, mladi rade dovoljno
na stvaranju građanskog društva ili su zadovoljni često patriotskomitološkim
ulogama koje konzervativne političke elite pokušavaju da
nametnu kao ispravni sistem vrednosti i društvenih odnosa?
Valjdete: Ja ne bih rekla da su zadovoljni, mladi se stvarno muče, ali
teško je kad nemaš gde, nemaš mogućnosti, a sve sondaže javnog
mnjenja su pokazale da većina mladih želi da napusti Kosovo i ode u
druge zemlje, jer nemaju mogućnosti ovde, nemaju perspektivu. Ipak,
uprkos svemu, većina njih ostaje ovde i mislim da su upravo oni heroji
– hrabri ljudi puni pozitivne energije, a to je jako važno jer su oni ti
koji žele promene i koji će moći da te promene i donesu.
dodatak Rez januar.indd 38 1/6/2008 2:28:26 AM

Valdete: Mitrovica është njëfarë Kosove në miniaturë, gjithçka
shihet si me llupë. Përvoja ime ka treguar se në Mitrovicë ka qenë
më së vështiri për të promovuar rezultate pozitive, sepse të gjithë
presin vetëm tensione, incidente dhe është shumë vështirë që në
media të dëgjohet për çfarëdo ngjarje pozitive ndëretnike që ka
ndodhur në qytet. Ne Mitrovicasit kemi mbetur të njohur vetëm si
“troublemakers”(shkaktar të telasheve). Megjithatë, gjendja vështirë
se mund të ndryshohet nga vetëm ne qytetarët. Ne duhet të punojmë
maksimalisht për atë që ky qytet të bëhet qytet normal. Përveç kësaj,
ka edhe shumë faktorë të tjerë që ndikojnë në stabilitetin e qytetit
dhe tërë Kosovës, siç është për shembull nevoja për më shumë
investime. Kjo është e nevojshme veçanërisht këtu tek ne. Sa i përket
papunësisë, Mitrovica është në vendin e parë në Kosovë.
REZ: Nëse dalim jashtë Mitrovicës, si është situata në pjesët e tjera të
Kosovës, në aspekt të bashkëpunimit të të rinjve për ide dhe vlera të
përbashkëta, dhe jo në baza etnike?
Valdete: Mendoj se situata është
përmirësuar dukshëm. Ne jemi bërë
pjesë e një rrjeti të organizatave të cilat
punojnë në tërë territorin e Kosovës.
Gjithashtu, tani puna në enklava është
shumë e lehtë, për shembull në Gjilan
dhe në rajonin e Pejës. Është fakt se
te shumë njerëz të rinj të cilët i kam
takuar ekziston dëshira e sinqertë për
bashkëpunim, përkundër ngjarjeve
politike dhe presioneve me të cilat ata
ballafaqohen çdo ditë.
REZ: Cili është qëndrimi i elitave politike
në Kosovë, atyre lokale dhe ndërkombëtare,
në raport me nevojat e të rinjve
në Kosovë? A legjitimohen apo injorohen
kërkesat e tyre dhe a mendon se ata janë
të vetëdijshëm për rëndësinë e të rinjve në një shoqëri si kjo e Kosovës,
ku 50% e popullsisë është më e re se 18 vite, ndërsa gati 70% më e
re se 30 vjet?
Valdete: Do të kisha dashur ta jepja si përgjigje një PO të madhe, por
këtë vërtet nuk mund ta them për shkak se kjo në Kosovë është larg
realitetit. Të rinjtë të cilët e përbëjnë shumicën e popullsisë në
Kosovë do të duhej të ishin më shumë të përfshirë në të gjitha sferat
e jetës, në të gjitha proceset, dhe sidomos kur bëhet fjalë për
politikat e rinisë dhe të ardhmen e tyre.
REZ: Përkundër mungesës së mbështetjes nga institucionet, a punojnë
të rinjtë mjaft për krijimin e një shoqërie qytetare apo janë të kënaqur
me rolet patriotike-mitologjike që atyre përpiqen t’ua nënshtrojnë elitat
politike konservative si sistem të vlerave dhe marrëdhënieve shoqërore?
Valdete: Unë nuk do të kisha thënë se janë të kënaqur. Të rinjtë vërtet
po vuajnë. Është vështirë kur nuk ke ku të shkosh, kur nuk ke mundësi.
Të gjitha sondazhet e opinionit publik kanë treguar se shumica e të
rinjve dëshirojnë ta lëshojnë Kosovën dhe të shkojnë në shtete të
REZ: Ko su ljudi koji bi trebalo da budu uzori mladima sa Kosova danas
i zašto?
Valjdete: Mladima uvek moraju samo lideri da budu idoli u državi,
u školi, u porodici. Jedan francuski filozof je rekao da “ako hoćeš da
postigneš neku promenu onda sam/a budi ta promena”.
REZ: Koja je tvoja poruka i želja mladim Kosovarima u 2008. godini?
Valjdete: Moja poruka i želja je da se sačuva hrabrost i pozitivna
energija da se {to više sluša ta ‘druga strana’, a nadam se da će biti
više prostora za mlade i što više novih radnih mesta za njih. Verujem
da je život suviše kratak da bi se proživeo u sukobu i ratu.
tjera për shkak se këtu nuk u ofrohen mundësi, nuk kanë perspektivë.
Megjithatë, përkundër të gjitha këtyre gjërave, shumica e tyre rrijnë këtu
dhe unë mendoj se ata janë pikërisht heronjtë. Ata janë trima përplot
me energji pozitive, dhe kjo është shumë e rëndësishme sepse ata janë
njerëzit që e dëshirojnë ndryshimin dhe që mund ta sjellin atë.
REZ: Kush janë njerëzit të cilët duhet të jenë shembuj për të rinjtë dhe
përse?
Valdete: Të rinjtë gjithmonë duhet të kenë idhuj në shtetin e tyre,
në shkollë, në familje. Një filozof francez njëherë ka thënë se “nëse
dëshiron ta arrish ndonjë ndryshim, duhet të bëhesh vetë ndryshimi”.
REZ: Cila është porosia dhe dëshira jote për kosovarët e rinj në vitin
2008?
Valdete: Porosia dhe dëshira ime është që të ruhet trimëria dhe
energjia pozitive dhe që sa më shumë të dëgjohet “ana tjetër”.
Shpresoj se do të ketë më shumë hapësirë për të rinjtë dhe që do të
hapen sa më shumë vende të reja pune për ta. Mendoj se jeta është
shumë e shkurtër për tu harxhuar me konflikte dhe luftë.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
dodatak Rez januar.indd 39 1/6/2008 2:28:39 AM
39

40
Ka Evropi,
sa testerom u ruci
Bez obzira na političke i istorijske razloge,
današnja situacija u pogledu saradnje Kosova i
Srbije je uvreda za našu evropsku svest.
Agon MALI]I (Agon Maliqi)
Mnogi građani jugozapadnog Balkana su 21. decembra 2007. godine
sigurno osetili ljubomoru (kod nekih možda praćenu osećanjem
krivice) kada su gledali izveštaje o ulasku devet novih zemalja,
uglavnom bivših komunističkih režima, u Šengen viznu zonu.
Praćeni evropskom himnom, visoki državni predstavnici ovih zemalja
simbolično su testerom presekli granične barikade, dok su građani
prelazili pešice granične prelaze bez pasoša u rukama. Ta se
situacija, skoro nezamisliva za stanare „našeg geta“, dešavala upravo
u vreme kada se na Kosovu i u Srbiji priča o mogućnostima totalnog
zatvaranja graničnog prelaza i ekonomske blokade, nakon proglašenja
nezavisnosti Kosova. Bez obzira na politički pritisak 21. decembra se
činilo da nas od Evrope dele ne samo fizičke granice, nego i jedan
kompletan vek emancipacije.
„Ako u godinama koje dolaze uspemo
da ubedimo beogradsku elitu da u
Prištini mogu naći ekvivalente, a ne
samo pekare i seljake, ili da ubedimo
prištinsku elitu da se u Beogradu mogu
naći saradnici koji nemaju loše namere
prema Albancima, onda možemo reći
da smo nešto postigli.“
Ako je 1999. godine razumevanje između Srba i Albanaca bilo
jednako nuli, danas možemo slobodno reći da je taj nivo porastao na
jedan, tj da su tek prvi koraci načinjeni. I dalje smo u toj poziciji da
nemamo dovoljno dostojanstva da damo porodicama nestalih tokom
rata bilo koji odgovor gde se žrtve nalaze. Između Kosova i Srbije još
nedostaje jaka kičma saradnje koja bi u vremenima krize i ludosti, kao
što je to danas, bila sposobna da se odupre i drugu stranu doživi kao
„dostojnog partnera“ sa kojim bi se zajedno borili protiv regresivne
politike bilo koje političke stranke. Budući da zvanični diskurs
nastavlja da bude zagušen istorijsko-romantičarskim narativima,
ulogu graditelja saradnje preuzelo je civilno društvo. Iniciatijva
mladih za ljudska prava radi i nastavlja da radi na jačanju ove ’kičme’,
smatrajući je jednom od glavnih programskih tačaka u regionu.
Preko mnogih projekata koji tretiraju omladinu bivše Jugoslavije, kao
društvenu kategoriju manje „kontaminiranom“ prošlošću, Inicijativa se
trudi da pobedi predrasude i stvori nove mostove komunikacije među
mlađim generacijama iz bivše Jugoslavije, uvek potencirajući potrebu
suočavanja sa kriminalnom prošlošću i poštovanjem dostojanstva ratnih
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Drejt
Evropës, Evr
me ssharrë
në
dorë
Pa P marrë parasysh h arsyetimet politike l k dhe d
historike, gjendja e sotme në bashkëpunimin
mes Kosovës dhe Serbisë është fyerje për
ndërgjegjen tonë evropiane.
Agon MALIQI
Me 21 Dhjetor, qytetarët e Ballkanit jug-perëndimor që shikonin edicionet
e lajmeve sigurisht u kapluan nga ndjenja xhelozie, për disa
mbase të shoqëruara edhe me vetëfajësim (ose edhe fajësimin e të
tjerëve), kur panë raportet e mediave për përfshirjen e nëntë shteteve
të reja, shumica ish-vende të bllokut komunist, në zonën e
Schengenit. Të shoqëruar nga tingujt e himnit të Evropës, zyrtarë
të lartë shtetëror të këtyre vendeve simbolikisht prisnin barrikadat
kufitare me sharrë, gjersa qytetarët e thjeshtë i kalonin pikat kufitare
në këmbë dhe pa pasaporta në dorë. E gjithë kjo situatë, gati e
paimagjinueshme për syrin e banorëve të “getos sonë”, po ndodhte
në kohën kur në Kosovë dhe Serbi flitej për mundësinë e mbylljes së
plotë të kufirit dhe bllokadave ekonomike pas pavarësisë së Kosovës.
Pa marrë parasysh kontekstin e tensionuar politik, më 21 Dhjetor
dukej se neve me Evropën po na ndanin jo vetëm kufij fizik, por një
shekull i tërë emancipimi.
Nëse gjatë viteve të ardhshme arrijmë t’i
bindim elitat e Beogradit se në Prishtinë
ata mund të gjejnë ekuivalent të tyre të
barabartë dhe jo vetëm furrxhi e fshatarë,
apo t’i bindim elitat e Prishtinës se në
Beograd mund të gjejnë bashkëpunëtorë
që s’kanë synime të këqija ndaj
shqiptarëve, atëherë mund të themi se
kemi arritur diçka.
Nëse në vitin 1999 mirëkuptimi mes shqiptarëve dhe serbëve kishte
arritur pikën 0, sot lirisht mund të themi se po sillemi rreth pikës 1.
Jemi në atë pikë ku akoma nuk e kemi as dinjitetin e mjaftueshëm
që tu japim familjeve të të zhdukurve nga lufta ndonjë përgjigje mbi
vendndodhjen e viktimave. Mes Kosovës dhe Serbisë vazhdon të
mungojë një bosht i fortë kurrizor i bashkëpunimit i cili, në kohëra
krize dhe çmendurie siç janë këto sot, do të dinte të dilte kundër
rrymës konfrontuese dhe të dallojë te pala tjetër “partner vlerash”
me të cilët bashkë do të luftojë kundër politikave regresive të
dodatak Rez januar.indd 40 1/6/2008 2:29:04 AM

žrtava. Tokom ovog vremena stekli smo dosta iskustva što nam je
pomoglo da dublje shvatimo problematiku odnosa između Albanaca i
Srba sa Kosova, kao i pronalaženje načina da prevaziđemo smetnje.
Naše iskustvo nam govori da je nivo predrasuda između Kosova i
Srbije dosta viši nego u odnosu na druge narode bivše Jugoslavije.
U većem delu srbijanskog društva, pa čak i među elitom, postoji
skoro potpuno poricanje vrednosti kod kosovskih Albanaca, najčešće
zbog nedostatka kontakta ili uticaja poropagande. Nove generacije
Albanaca sa Kosova (koje u demografskoj slici čine više od polovine
stanovništva Kosova) poznaju u suštini samo onu strašnu Srbiju iz
devedesetih. Na oba mesta su nacionalni duh u poslednjim decenijama
i rat ’98 – ’99. godine proizveli čitavu generaciju punu mržnje i
netazumevanja drugih.
Ipak postojeće predrasude i međusobno nerazumevanje za većinu
omladine nisu neslomive. Mogućnosti za istinsku saradnju postoje.
Omladina, pogotovo ona iz urbanih centara, je svakako više
radoznala i otvorena da poruši stavove nasleđene iz prošlosti.
U veku globalizacije gde se vrednosti ujedinjuju omladina uspeva
da nađe zajedničke tačke doživljavajući jedni druge ne samo kao
Albance i Srbe, nego kao građane “globalnog sela” koji dele slične
karakteristike, vrednosti i ideje. Zato je ova “globalna kontura
vrednosti” veoma bitna, s obzirom da između Kosova i Srbije postoji
malo, skoro nimalo zajedničkih pozitivnih preporuka iz moderne
istorije na kojima se može bazirati budućnost.
Nama preostaje da nastavimo posao na stvaranju veza i saradnje.
Ako u godinama koje dolaze uspemo da ubedimo beogradsku elitu
da u Prištini mogu naći ekvivalente, a ne samo pekare i seljake, ili
da ubedimo prištinsku elitu da se u Beogradu mogu naći saradnici
koji nemaju loše namere prema Albancima, onda možemo reći da
smo nešto postigli. Moramo da držimo testere u rukama i presečemo
virtuelne prepreke koje dele naša društva. Onda ćemo ostaviti
političarima da ukinu one stvarne prepreke, na način na koji su to
evropski lideri uradili 21. decembra.
Agon Malići je direktor
Inicijative mladih za
ljudska prava na Kosovu
cilësdo palë. Meqë diskursi zyrtar vazhdon të jetë i ngulfatur nga
narrativi historiko-romantik, rolin e ndërtuesit të marrëdhënieve
bashkëpunuese e ka marrë përsipër shoqëria civile. Për krijimin e këtij
“boshti kurrizor” ka punuar dhe vazhdon të punojë Nisma e të Rinjve
për të Drejtat e Njeriut, duke e konsideruar atë si njërën ndër pikat
kryesore programore në nivel rajonal.
Përmes projekteve të shumta që i shënjestrojnë të rinjtë e ish-
Jugosllavisë, si kategori shoqërore më pak “e kontaminuar” nga e
kaluara, Nisma po përpiqet të thyej paragjykime dhe të krijojë lidhje
të reja komunikimi mes gjeneratave të reja të ish-Jugosllavisë,
gjithnjë duke e pasur parasysh ballafaqimin me krimet e të kaluarës
si dhe respektimin e dinjitetit të viktimave të luftës. Gjatë kësaj kohe
kemi krijuar shumë përvoja që na kanë ndihmuar të kuptojmë më
thellë problematikën e marrëdhënieve mes Shqiptarëve të Kosovës
dhe Serbëve, si dhe të gjejmë mënyra për t’i tejkaluar pengesat, duke
arritur edhe rezultate që nga perspektiva e sotshme janë vështirë të
matshme, por duken të kënaqshme .
Pikë së pari, përvoja jonë është se niveli i paragjykimeve në relacionin
Kosovë-Serbi është më i lartë se në relacionin mes popujve të tjerë të
ish-Jugosllavisë. Në shumë nivele të shoqërisë së Serbisë, madje edhe
në elita, ekziston një mosnjohje gati totale për shqiptarët e Kosovës,
të shumtën e rasteve për shkak të mungesës së kontaktit apo ndikimit
të propagandës. Gjeneratat e reja të shqiptarëve të Kosovës, të cilët
sipas një analize demografike përbëjnë më shumë se gjysmën e
popullsisë së Kosovës, e njohin kryesisht vetëm atë Serbinë e frikshme
të viteve 90. Në të dyja vendet, fryma nacionaliste e dekadave të
fundit si dhe lufta e viteve 98-99 e ka krijuar një gjeneratë të tëre të
mbushur me shpërfytyrime dhe urrejtje.
Përvoja jonë megjithatë tregon se paragjykimet dhe shpërfytyrimet
ekzistuese për një masë të mirë të rinjsh nuk janë të pathyeshme.
Mundësitë për bashkëpunim të mirëfilltë ekzistojnë. Njerëzit e rinj,
sidomos ata nga qendrat urbane, janë natyrisht më kurioz dhe më të
hapur për të thyer mendime të trashëguara nga e kaluara. Në epokën
e globalizimit vlerat kulturore dhe sociale po njësohen dhe të rinjtë
arrijnë të gjejnë pika të përbashkëta duke e parë njëri tjetrin jo vetëm
si shqiptar dhe serb, por si qytetarë të “fshatit global” që ndajnë
tipare, vlera dhe ide të njëjta. Kjo “kornizë globale e vlerave” është
mjaft e rëndësishme sepse në mes të Kosovës dhe Serbisë ekzistojnë
shumë pak, pothuajse aspak, referenca të përbashkëta pozitive të historisë
moderne mbi të cilat mund të ndërtohet diçka në të ardhmen.
Neve na mbetet ta vazhdojmë punën në krijimin e lidhjeve dhe
bashkëpunimit. Nëse gjatë viteve të ardhshme arrijmë t’i bindim
elitat e Beogradit se në Prishtinë ata mund të gjejnë ekuivalent të
tyre të barabartë dhe jo vetëm furrxhi e fshatarë, apo t’i bindim
elitat e Prishtinës se në Beograd mund të gjejnë bashkëpunëtorë që
s’kanë synime të këqija ndaj shqiptarëve, atëherë mund të themi se
kemi arritur diçka. Duhet t’i mbajmë sharrat në dorë dhe t’i premë
barrikadat virtuale që i ndajnë shoqëritë tona. Pastaj do t’ua lëmë në
dorë politikanëve që t’i prenë ato të vërtetat, njëlloj sikur bënë liderët
Evropian me 21 dhjetor.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
dodatak Rez januar.indd 41 1/6/2008 2:29:19 AM
41

42
MoJA inIcijaTIva
Bardhi BAKIJA
Većina omladine se danas zadovoljava time da u uskim krugovima
istomišljenika i po kafanama neprekidno kritikuju društveno-političku
situaciju, na koju, nažalost, malo njih želi da utiče.
Ukoliko bi sada imali mogućnost, više od polovine mladih bi napustilo
Kosovo - rezultat je nedavno sprovedenog istraživanja UNDP-a na
Kosovu. Zastrašujući podatak koji, nažalost, nikog nije iznenadio.
Ono što je ustvari iznenađujuće je činjenica da sva ova nezadovoljna
omladina nastavlja da bude apatična i nespremna da pokrene
promene. Čini se da su oni u većini slučajeva izgubili veru u
mogućnost promene. Većina njih se izgleda zadovoljava time što u
užim krugovima i po kafanama neprekidno kritikuju situaciju, na koju,
nažalost, malo njih želi da utiče.
Ipak, postoje i pozitivni slučajevi koji daju nadu da potencijal mladih
za društveno osvešćavanje i angažovanje može biti iskorišćen. I mada
bi mnogi očekivali da urbana prištinska omladina vodi u društvenoj
angažovanosti u odnosu na ostatak Kosova, reč je o omladini iz
manjih gradova koja se pokazala veoma svesnom i aktivnom.
Nevladina organizacija INPO iz Uroševca, koju vodi neumorni
Ramadan Iliazi, u ovom gradu radi upravo ono što bi mladi trebalo
Nisma ime
Bardhi BAKIJA
YIHR i ofron të rinjve kosovarë një platformë për ta fuqizuar rolin e
tyre në shoqëri dhe për të promovuar vlera të shoqërisë qytetare.
Mbi 50% e të rinjve kosovarë do ta kishin lëshuar Kosovën po t’u
jepej rasti. Kur kjo shifër u publikua këtë vit në një studim të UNDP-së,
ata që i kishin parasysh indikatorët ekonomik dhe gjendjen e rëndë
sociale në Kosovë nuk u zunë të befasuar. Ajo që në fakt mbetej
befasuese ishte fakti se si e gjithë kjo rini e pakënaqur vazhdonte të
mbetej apatike dhe jo e gatshme për të nxitur ndryshime. Dukej
sikur, në shumicën e rasteve, ata e kishin humbur besimin për
ndryshime dhe vetëkënaqeshin me kritika në rrethe të ngushta
shoqërore dhe në kafene.
Megjithatë, ekzistonin raste pozitive të cilat jepnin shpresë. Atyre po
u prinin jo “urbanët” e Prishtinës por të rinjtë e qyteteve më të vogla
të Kosovës. OJQ IPNO nga Ferizaji, e udhëhequr nga i palodhshmi
Ramadan Ilazi, po bënte në këtë qytet atë që të rinjtë do të duhej
ta bënin në secilin qytet—po i vinin përhundësh pushtetarëve të
papërgjegjshëm lokal, duke mbajtur aktivitete publike rreth çfarëdo
vendimi të tyre që prekte cilësinë e jetës së qytetarëve. Shembull
tjetër gjatë kësaj vere u bë edhe Grupi i Vullnetarëve Aktiv nga
Prizreni, pjesë e OJQ-së “EC Ma Ndryshe”, i cili dha një shembull
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
da rade u svim gradovima – raskrinkavaju neodgovorne lokalne
zvaničnike kroz javne reakcije na sve odluke koje utiču na svakodnevni
život stanovnika opštine.
Danas političari, profesori i odrasli često izgovaraju
jedan kliše: “Omladina je budućnost ove zemlje!”.
Ma koliko ovaj komentar na prvi pogled izgledao
dobronameran, on ustvari nosi negativnu konotaciju,
pošto omladinu izbacuje iz sadašnjosti. Drugim
rečima, ovo je kao kad kažete: “Nemoj ništa sada da
kažeš, čekaj dok porasteš”.
Takođe, pre par meseci, grupa aktivnih volontera iz prizrenske
organizacije Hodaj drugačije (EC Ma Ndryshe), održala je lekciju iz
građanskog aktivizma svojom akcijom kada su kroz medije i uz pomoć
peticije uspeli da blokiraju odluku opštinskih organa da se sruši stari
gradski bioskop, kako bi se na tom mestu sagradio moderan tržni
centar. Ovi primeri su još jednom pokazali da omladina može i mora
da bude relevantan faktor u procesu odlučivanja ukoliko se trgne iz
apatije i sama kreira platformu za sopstveni uticaj u društvu.
U tom kontekstu je stvorena i mreža mladih aktivista i aktivistkinja
Nisma Ime (Moja Inicijativa) - mreža mladih ljudi sa istim sistemom
vrednosti i nazivom, kao slična mreža koju su kreirali mladi u Srbiji.
Tokom septembra i oktobra ove godine, aktivisti Nisma Ime organizovali
su teorijske radionice o aktivizmu za preko 200 mladih u
tjetër të aktivizmit qytetar kur, përmes një peticioni dhe paraqitjeve
në media, e bllokoi vendimin e komunës së këtij qyteti për ta rrënuar
kinemanë e vjetër të qytetit dhe për t’ia dhënë hapësirën një qendre
tregtare. Këto raste treguan se të rinjtë mund të bëhen faktor dhe të
zgjohen nga apatia nëse atyre u jepet një mundësi dhe platformë ku
të shprehen.
Politikanët, profesorët dhe njerëz të tjerë më të vjetër
e thonë shpesh atë fjalinë klishe: “rinia është \e
ardhmja e këtij vendi”. Sado që ky koment në dukje
të parë tingëllon si dashamirës, ai në fakt e ka një
konotacion negativ, meqë e përjashton rininë nga e
tashmja. Me fjalë të tjera, kjo është si të thuash:
“Mos fol tash njëherë, prit derisa të rritesh”
Brenda këtij konteksti u lind edhe rrjeti i aktivistëve të rinj Nisma Ime,
rrjet aktivist me sistem të njejtë vlerash me rrjetin e njejtë të krijuar
nga të rinjtë në Serbi. Gjatë shtatorit dhe tetorit të këtij viti, aktivistët
e Nismës organizuan rreth 15 punëtori/ëorkshope mbi aktivizmin
në 10 qytete të Kosovës, nëpër të cilat morën pjesë rreth 200 të rinj.
Ideja ishte që të shikoheshin mundësitë e ngritjes së një rrjeti aktivist
dhe që të rinjve t’ju prezantohej ideja e Nisma Ime. YIHR paraprakisht
e kishte përgatitur një manifesto i cili këtij rrjeti i jepte një kornizë
vlerash dhe principesh. Shumë shkurt pas fillim të punës së rrjetit
erdhi një sfidë e madhe – para aktivistëve/aktivisteve u shfaq një
fushatë. Njohuritve të ëorkshop-it iu dha rasti të aplikohen brenda
dodatak Rez januar.indd 42 1/6/2008 2:29:31 AM

desetak gradova širom Kosova. Ideja je bila da se proceni mogućnost
osnivanja mreže aktivista i primeni ideja Moje Inicijative na Kosovu.
Kroz Manifest o vrednostima mreže stvoren je okvir principa za koje
se zalaže Nisma ime. I samo nekoliko meseci nakon početka rada na
osnivanju mreže – veliki izazov tj. cela jedna kampanja našla se pred
mladim aktivistima i aktivistkinjama. Njihovo teoretsko znanje dobilo
je priliku da u praksi proveri kako izgleda voditi kampanju na teritoriji
celog Kosova, kojom su mladi pozvani da se angažuju i donesu
društveno odgovorne odluke tj. 17. novembra izađu na birališta i daju
svoj glas u procesu odlučivanja o tome koji će to političari donositi
odluke u njihovo ime na nivou Kosova i njihovim pojedinačnim
opštinama.
Kampanja je obuhvatila organizovanje brojnih uličnih akcija i žurki u
većim gradovima na Kosovu, a kampanju je potpisima podržalo oko
pet hiljada mladih koji su se pridružili uličnim akcijama ili žurkama.
Svi oni su svojim potpisima obećali da će izaći na glasanje. Politička
ignorantnost i bojkot izbora nisu put ka rešavanju društvenih
problema – bila je osnovna poruka koju su aktivisti i aktivistkinje
prenosili mladima širom Kosova, kako bi među mladima probudili i
razvili osećaj odgovornosti i odlučnost da učestvuju u javnom životu.
Najveći problem tokom kampanje predstavljala je veoma niska svest
mladih, a i društva u celini, o njihovoj ulozi u demokratskom sistemu.
Međutim, ni to nije posebno iznenađujuće, ako se uzme u obzir kroz
kakav obrazovni sistem prolaze generacije na Kosovu, a i u regionu,
sistem koji ne insistira na razvoju kritičkog mišljenja kod mladih, već
pokušava da stvori ‘vojsku poslušnih’ tj. onih koji će se povinovati
një fushate që u shtri në tërë teritorin e Kosovës dhe përmes të cilës
iu bë thirrje të rinjve që të dalin në zgjedhjet parlamentare dhe
lokale në Kosovë të mbajtura me 17 Nëntor dhe të marrin pjesë në
vendimin për atë se cilët politikanë do ta udhëheqin Kosovën dhe
komunat e tyre.
Fushata përfshiu organizimin e shumë aksioneve rrugore dhe
party-ve nëpër qytetet e mëdha të Kosovës dhe gjatë saj u mblodhën
nënshkrimet e rreth pesë mijë të rinjve që mbështetën fushatën
dhe u zotuan se do të dalin të votojnë. Fushata kishte për synim
që të nxiste në mesin e të rinjve ndjesinë e përgjegjësisë për
pjesëmarrje në jetën publike dhe krijimin e bindjes se problemet
e tyre nuk mund të zgjidheshin përmes bojkotit të zgjedhjeve dhe
injorancës ndaj politikës.
Gjatë fushatës u vërejt vetëdija e ulët e të rinjve, dhe e shoqërisë
në përgjithësi, për rolin e tyre në një sistem demokratik. Pjesën
më të madhe të fajit për këtë gjë e ka sistemi arsimor i cili e shtyp
zhvillimin e mendimit kritik tek të rinjtë, duke imponuar autoritet dhe
konformizëm ndaj normave shoqërore“të shërbyera si të gatshme”.
Në një libër të tij mbi konceptin e fuqisë, filozofi Bertrand Russel flet
për atë se si sistemi autoritar i edukimit i jep të rinjve kornizën e një
shoqërie jodemokratike. Kjo për shkak se nxënësi mëson se në jetë
ose duhet të shtypësh (të jesh si mësuesi) ose të jesh i nënshtruari
(nxënësi). Për këtë arsye shumë të rinj kur dalin nga shkollat synim
kryesor kanë të arrijnë të jenë nënshtrues dhe të bëhen po aq të
këqij sa politikanët e sotëm dhe po aq autoritar sa mësuesit e sotëm.
autoritetu i biti konformisti u svetu neupitnih društvenih normi koje
nameće politička i institucionalna elita. U jednoj knjizi o konceptu
snage, Bertrand Rasel (Bertrand Russel) analizira način na koji autoritativni
obrazovni sistem daje mladim ljudima okvir nedemokratskog
društva. U nerazvijenim demokratskim i nedemokratskim sistemima
učitelji podučavaju povinovanju, a učenici pristaju da se povinuju
zahtevima i izvršavaju zadato, bez kritičkog osvrta. Zbog toga većina
mladih kada završi školu ima za glavni cilj da postanu kao oni koji
su ih edukovali tj. da postanu jednako loši kao današnji političari i
jednako autoritativni kao današnji učitelji. Oni ne poznaju suštinu
demokratije – kritičko mišljenje. Zato će cilj Inicijative i u budućnosti
biti da stavi tačku na ovakav ciklus i mladima ponudi prostor da uče
više i razviju kritičko mišljenje i poglede kroz različite obrazovne
programe i aktivno uključivanje u funkcionisanje društva oko njih.
Danas političari, profesori i odrasli često izgovaraju jedan kliše:
“Omladina je budućnost ove zemlje!”. Ma koliko ovaj komentar na prvi
pogled izgledao dobronameran, on ustvari nosi negativnu konotaciju,
pošto omladinu izbacuje iz sadašnjosti. Drugim rečima, ovo je kao kad
kažete: “Nemoj ništa sada da kažeš, čekaj dok porasteš”. Zato Nisma
Ime (Moja Inicijativa) radi u kako bi omladini omogućila da se čuje
DANAS, a ne da čeka obećavanu ‘bolju budućnost’.
Brenda tyre nuk ka substancë demokratike dhe mendim kritik. Synimi
i ardhshëm i Nismës është që, aq sa mundet, këtij cikli t’i jap fund,
duke i ofruar të rinjve hapësirë dhe mundësi të mësojnë më shumë
dhe ta zhvillojnë mendimin e tyre kritik përmes programeve
edukative të organizuara nga YIHR.
Politikanët, profesorët dhe njerëz të tjerë më të vjetër e thonë
shpesh atë fjalinë klishe: “rinia është \e ardhmja e këtij vendi”.
Sado që ky koment në dukje të parë tingëllon si dashamirës, ai në
fakt e ka një konotacion negativ, meqë e përjashton rininë nga e
tashmja. Me fjalë të tjera, kjo është si të thuash: “Mos fol tash
njëherë, prit derisa të rritesh”. Nisma Ime punon për atë që rinjtë
duhet të dëgjohen SOT.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
dodatak Rez januar.indd 43 1/6/2008 2:29:48 AM
43

44
Reci mi tvoju istinu -
ja }u tebi re}i svoju
Mitrovica još uvek nije mesto na kom se
može lako pričati o prošlosti. Prošlost u
ovom podeljenom gradu nastavlja da vlada i
sadašnjošću.
Aida ELEZOVI] (Aida Elezoviq)
Iako je od sukoba na Kosovu prošlo osam godina, srpska i albanska
zajednica su i dalje ’miljama udaljene’ jedna od druge. Skoro potpuno
’gluve’ za iskustva druge zajednice. Retke su inicijative za direktne
razmene ličnih iskustava, kao puta ka doživljavanju drugih kao individua,
a ne prvenstveno kao pripadnika određenog naroda.
Nedavno je u Mitrovici grupa mladih Albanaca i Srba s Kosova imala
mogućnost da jedni drugima direktno prenesu svoja iskustva iz rata.
Javni razgovor Kazivanje istine (Truth telling), u organizaciji NVO
Integra, bio je nabijen emocijama i tenzijom. Mitrovica još uvek
nije mesto na kom se može lako pričati o prošlosti. Prošlost u ovom
podeljenom gradu nastavlja da vlada i sadašnjošću.
Izuzetna nelagodnost se osećala kod učesnika na početku razgovora,
a atmosfera je bila prilično hladna. Međutim prva ’otvaranja’
pokrenula su lavinu. Ana iz severnog dela grada je podelila svoje
ratne doživljaje, a za njom su sledili ostali. Pričali su o sebi, svojim
rođacima, komšijama, o nepravdama koje su doživeli. Svako je imao
mogućnost da oseti kako je ’u tuđoj koži’, iako su jedni druge posmatrali
kao neprijatelje. Emocije govornika su upravljale razgovorom i
krivica se prebacivala sa jedne na drugu stranu. Međutim, pričalo se i
o slučajevima humanosti i saradnje. Jedan mladić sa severa Mitrovice
je ispričao o tome kako je jedan njegov komšija spasao albansku
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Ma trego të vërtetën
tendë, unë ta tregoj timen
Mitrovica vazhdon të jetë një vend ku nuk mund
të flitet lehtë për të kaluarën. E kaluara në këtë
qytet të ndarë vazhdon të jetojë edhe në të sotmen.
Aida ELEZOVIQ
Ndonëse kanë kaluar tetë vite që nga përfundimi i konflikteve në
Kosovë, komuniteti shqiptar dhe serb vazhdojnë të jenë “të larguar me
kilometra” ndaj njëri tjetrit. Ata vazhdojnë të jenë gati krejtësisht “të
shurdhër” ndaj komunitetit tjetër. Janë të rralla nismat për shkëmbime
të drejtpërdrejta të përvojave personale, në kuptim të përjetimit
të të tjerëve si individ, dhe jo si pjesëtar të një kombi të caktuar.
Kohë më parë në Mitrovicë një grup i të rinjve shqiptar dhe serbë nga
Kosova patën mundësinë që njëri tjetrit t’i tregojnë drejtpërdrejtë përvojat
e tyre nga lufta. Diskutimi publik “Tregimet e të vërtetës” (Truth
Telling), nën organizimin e OJQ-së Integra, ishte i përshkuar nga një
nivel i lartë emocionesh dhe tensioni. Mitrovica vazhdon të jetë një
porodicu, dok dok je jedan Albanac ispričao sličan događaj o
Albancima koji su spasili srpsku porodicu.
Uprkos međusobnom prebacivanju krivice, primetilo se da su učesnici
postali svesni da su uvučeni u ciklus nepravdi koji je van njihove
kontrole. Ipak, ostalo je jako teško da se prihvati postojanje krivice
naroda kojem učesnici pripradaju. Svi su rekli da su žrtve.
Jehona Serhati, koordinatorka akcije Kazivanje istine kaže da je pored
ubeđivanja mladih da treba da sednu zajedno i saslušaju jedni druge,
veliki problem bilo i odbijanje vlasti da odobre korišćenje mosta koji
deli sever i jug Mitrovice za mesto održavanja razgovora. “Želeli smo
da se razgovor odvija na mostu zbog jake simbolike podele koju on
nosi, hteli smo na taj način da srušimo prepreke za izgradnju trajnog
mira. Svakako nismo očekivali da organizovanjem debate na mostu
izgradimo mir odjednom, ali samo smo hteli da se slušaju ube|enja
mladih u vezi sa temom “, kaže Jehona.
„Osnovna ideja bila je da stvorimo prostor da se kažu i istovremeno
saslušaju iskustva i stavovi različitih nacija u kosovskom kontekstu
podeljenosti. Hteli smo da vidimo i pokažemo nivo spremnosti i
nespremnosti da se podele iskustva i suoči sa reakcijama društva.
Drugi cilj je bio da se izmeri spremnost obe strane za suočavanje
prvenstveno sa sopstvenim iskustvima i iskustvima sa druge strane.“
Jehona kaže da veruje da su upravo ovakve incijative ono što može da
sruši nacionalne predrasude koje su i dalje veoma izražene na Kosovu.
“To je tako lako uočljivo u multietničkim kampovima, gde učesnici često
dolaze sa stavovima zasnovanim na predrasudama. Učesnici različitih
nacionalnosti dolaze sa tendencijom da se distanciraju i budu u svojoj
nacionalnoj grupi, ali uz pomoć moderatora dolaze do nivoa u odnosima
kada podele mnoga iskustva, čak i neke najintimnije stvari.”
dodatak Rez januar.indd 44 1/6/2008 2:30:05 AM

Uputsto za prelazak mosta // Udhëzim për kalimin e urës
vend ku nuk mund të flitet lehtë për të kaluarën. E kaluara në këtë
qytet të ndarë vazhdon të jetojë edhe në të sotmen.
Atmosfera në fillim të diskutimit ishte e ftohtë. Dukej hapur se në
fillim pjesëmarrësit ndiheshin parehatshëm. Megjithatë, “hapjet” e
para e nxehën diskutimin. Ana nga veriu i qytetit i rrëfeu përjetimet
e saja gjatë luftës. Pas saj u çuan edhe të tjerët. Folën për veten
e tyre, kushërinjtë, fqinjët, për padrejtësitë e përjetuara. Të gjithë
kishin shansin të futeshin në lëkurën e tjetrit, edhe nëse tjetrin në
njëfarë forme e konsideronin si armik. Moderatori i ngjarjes e kishte të
vështirë t’i ndalte emocionet e folësve gjersa fajet hidheshin nga njëri
drejtim në tjetrin. Megjithatë, u fol edhe për raste humaniteti dhe
bashkëpunimi. Një i ri nga Mitrovica veriore tregoi se si familja e tij i
shpëtoi fqinjët e tyre shqiptarë nga vdekja, kurse një shqiptar tregoi
një ngjarje të njëjtë për një familje serbe.
Përkundër fajësimit të njëri tjetrit, vërehej se pjesëmarrësit diku thellë
e kuptonin se ishin zhytur brenda një cikli padrejtësish jashtë kontrollit
të tyre. Por ishte shumë e vështirë të pranohej ndonjë faj i grupit
kolektiv. Të gjithë thoshin se janë viktima.
Jehona Serhati, koordinatorja e aksionit “Tregimet e të Vërtetës” thotë
se, përveç bindjes së të rinjve se duhet të ulen bashkë dhe të dëgjojnë
njëri tjetrin, problemi i madh me të cilin u ballafaquan organizatorët
ishte refuzimi i autoriteteve që të pranojnë përdorimin e urës e cila e
ndan veriun dhe jugun e Mitrovicës si vend për mbajtjen e diskutimit.
“Kemi dashur që diskutimin ta mbajmë në urë për shkak te rëndësisë
së madhe qe e ka ura, në kuptimin si thyerje e barrierës për ndërtimin
e paqes. Në fakt ne nuk kemi pritur që me mbajtjen e këtij debati
ne urë do te krijohet paqja menjëherë, por kemi dashur të paktën të
provojmë te konfirmojmë çfarëdo mendimi që kombësitë e ndryshme
kanë për këtë çështje”, thotë Jehona.
“Ideja ka qenë që ta krijojmë një hapësirë ku do të thuhen dhe në të
njejtën kohë do të degjohen përvojat dhe qëndrimet e kombeve të
ndryshme në kontekst të ndarjes. Qëllim tjetër ka qene që të matet
gatishmëria e te dyja palëve për t’u ballafaquar së pari me eksperiencat
e tyre personale e se dyti me përvojat e palës tjetër”
Jehona thotë se ajo beson që nismat e tilla janë ato që mund t’i
thyejnë paragjykimet mes kombeve që janë aq fort të theksuara
në Kosovë. “Kjo gjë mund te vërehet që në ditën e pare te ndonjë
kampi shumetnik, ku pjesëmarrës të kombeve të ndryshme vijnë
me tendencën që të distancohen dhe të rijnë vetëm. Me ndihmën e
organizatoreve te këtyre kampeve, ata arrijnë të ndajnë shumë gjera
me njeri tjetrin, bile edhe ato më privatet”.
Dodatak Moderno Kosovo objavljen je kao
deo projekta Inicijative u izgradnji
poverenja među mladima na Kosovu.
Projekat podržava fondacija Hajnrih Bel
(Heinrich Boll Stiftung).
Shtojca Kosova Moderne publikohet si
pjese e projektit te Nismes per
ndertimin e mirekuptimit mes te rinjve ne
Kosove. Projekti mbeshtetet
nga Fondacioni Heinrich Boll Stiftung.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
dodatak Rez januar.indd 45 1/6/2008 2:30:19 AM
45

46
Tregim i vogël për një vullnet të madh
Nga Lejla SADIKU
Nita dhe unë e kishim një histori të gjatë të përbashkët. Kishim jetuar
bashkë, kishim qenë shoqe për një kohë të gjatë dhe kishim botëkuptime
të njëjta. Shpesh gjatë diskutimeve me shoqërinë në Prishtinë na
kishte rastisur ta mbronim njëra tjetrën në temat që kishin të bënin me
ndryshimet, reformat apo qeverisjen e mirë. Shoqëria shpesh na akuzonte
Mala pri~a o velikoj volji
Lejla SADIKU
Nita i ja se znamo već godinama. Živele smo zajedno i često delile po -
glede na svet, često raspravljale o prijateljima iz Prištine i toliko potrebnim
društvenim promenama. Jos češće smo bile optuživane da smo
pre velike idealistkinje i da smo izgubile dodir sa stvarnošću na Kosovu
dok smo studirale u Blagoegradu.
U vrelo leto 2007, tek sto smo zavr{ile fakultet, upoznale smo Behara.
Baš kao i nas dve, verovao je da može da promeni svet da je to njegova
obaveza. Baš u to vreme dobio je stipendiju (Peace Fellowship od
Kathryn Wasserman Davis Foundation) i pokrenuo inicijativu za promovisanje
dijaloga između Beograda i Prištine, ali sa još uvek nerazrađenom
idejom. I onda smo shvatili da imamo odličan tim: osobu sa velikim ide -
jama, koja se baš i ne snalazi sa finansijama – Behara, najracionalniju
od svih nas – Nitu, entuzijastkinju tj. mene i Nitinog dečka – Safeta, who
kept a clear head for Behar (and Nita).
Tokom kreativnih, rakijom podstaknutih noći u Tironi (kafi} u Prištini)
i žestokog brainstorming dana u Strip Depou (jos jedan kafić) rodila se
ideja - Razgovor za sutra{njicu – dijalog koji gradi istinske i intimne
mo stove između mladih ljudi iz celog regiona, a pre svega iz Srbije i sa
Kosova. Bez iskusne organizacije koja bi stala iza nas, imali smo pred
so bom veliki cilj. Krenuli smo malim koracima. Bilo je tako jednostavno
– potrebno je da za početak samo spojimo ljude i da se kroz video link
između Beograda i Prištine upoznaju. A već nakon toga, petoro studenata
iz Srbije i petoro studenata sa Kosova bi trebalo da provedu pet dana
živeći u zajedničkom stanu u Prištini. Zajedno bi kuvali i jeli, učili i zabavljali
se. Pored toga susreli se sa zvaničnicima iz vlasti, predstavnicima
civilnog sektora i mnogim drugim interesantnim i značajnim ljudima. To
smo nazvali Iznad različitosti.
Jasno je da smo odmah po završetku kreativne faze počeli da se
suočavamo sa pravim problemima. Svi smo bili van Kosova najmanje 4
godine i nismo imali puno kontakata. Našu ideju smo planirali da organizujemo
sredinom jula, u jeku godišnjih odmora, pri tom svesni da ne
gore baš svi od želje da to vreme provedu u Prištini. Logistika je donela
nove probleme, jer se pronalazak stana u koji bi moglo da se smesti
deset osoba na kratak period, postajalo noćna mora problem. Oskudevali
smo i u sredstvima i u vremenu i u prostoru za rad. U tom času je sve
izgledalo kao pravi haos.
Ali mi smo stvarno verovali u to {to smo radili. Uz pomoć prijatelja
i naših porodica, uspeli smo da proširimo ideju i pronađemo entuzijaste
poput nas koji su želeli da učestvuju u našem programu. Čak su nam
ljudi koje smo tek upoznali nudili pomoć u prostoru i opremi. Do sitnih
sati po velikim vrućinama smo radili u malom kutku zvanom Strip Depo.
Kada se osvrnem unazad, mnogo je stvari moglo biti urađeno i isplanirano
bolje. Ali na kraju je najvažnije to što su svih desetoro učesnika i
nas četvoro stekli nove prijatelje i prijateljice, naučili nešto novo i nau~ili da
slušamo jedne druge. Naš mali Veliki brat je uspeo. Tokom boravka u Pri štini
pričali smo o dobroj muzici, filmovima, neverovatnim koncertima, ljubavi.
Zato sada, kada me neko nazove prevelikom idealistkinjom, ja se
nasmejem i klimnem glavom. Sada znam da je zdrava doza idealizma,
začinjena sa dovoljno volje i odlučnosti, sasvim dovoljna za potrebne pro -
mene: danas male, ali sutra možda mnogo veće.
Dokumentani film snimljen tokom posete je dostupan na internetu
na sajtu www.talkfortomorrow.com
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
për idealizëm të tepruar dhe për atë se kishim humbur kontakt me realitetin
në Kosovë.
Vera e nxehtë e vitit 2007 na gjeti të sapodiplomuara. Pikërisht atëherë
e takuam Beharin. Njësoj sikur ne të dyja, ai ishte i bindur se mund
ta ndryshonte botën dhe se kjo detyrë i takonte pikërisht atij. Ai e kishte
fituar një Peace Fellowship nga Fondacioni Kathryn Wasserman Davis
dhe e kishte filluar një nismë për të promovuar dialog. Por ai akoma s’i
kishte sqaruar detajet e kësaj nisme. Shumë shpejt pamë se e kishim një
ekip të fortë: aty ishte personi me idenë e MADHE por pa shkathtësi të
mëdha në financa – Behari; ishte personi racional—Nita; dhe ishte entuziastja
— unë. Ishte aty edhe Safeti, i dashuri i Nitës, i cili ia kthjellte
mendimet Beharit (por edhe Nitës).
Pas shumë mbrëmjeve kreative të inspiruara nga rakia e Tironës (kafe
ne e Prishtinës) dhe ditëve të nxehta planifikuese në StripDepot (një
kafene tjetër), u lind një bebe e vogël. “Talk for Tomorrow” nënkuptonte
dialog, bashkëpunim dhe tolerancë; ai do të përpiqej të ndërtonte një
urë mes të rinjve në Serbi, Kosovë dhe rajon. Në fakt, ne deshëm të
arrinim synime të mëdha duke përdorur mjete të thjeshta. Deshëm që
thjesht t’i mblidhnim njerëzit bashkë dhe t’i lenim të bisedojnë dhe të
njoftohen me njëri tjetrin. 5 studentë nga Serbia dhe 5 studentë nga
Kosova do të jetonin bashkë për 5 ditë në një banesë në Prishtinë. Ata
do të jetonin bashkë, do tw gatuanin, do tw mësonin dhe do tw argëtoheshin.
U përpilua një agjendë e detajuar në mënyrë që pjesa edukative
të sigurohej. Ata do të takoheshin me zyrtarë qeveritarë, me aktivistë të
shoqërisë civile dhe me personalitete të tjera interesante. Projektit ia
lamë emrin Përtej Dallimeve.
Kur mbaroi faza kreative dolën sheshit problemet e jetës së përditshme.
Secili prej nesh nuk kishim jetuar në Kosovë për, së paku, katër
vite dhe në Kosovë nuk kishim aq shumë kontakte. Ngjarja do të organizohej
në kulmin e sezonit të pushimeve, në mes të Korrikut, në një kohë
që s’preferohet për t’u kaluar në Prishtinë. Problem tjetër ishte gjetja e
një banese që do t’i akomodonte 10 njerëz. Qiradhënësit hezitonin kur
dëgjonin se e kishim për një periudhë kaq të shkurtër. Pati kufizime me
buxhet, me kohë, me hapësirë të punës. Rrëmujë e vërtetë!
Por ne besuam në atë që po bënim. Përmes miqve ose familjes,
ne arritëm ta paraqisnim projektin tonë dhe të tërheqim vëmendjen e
çdokujt që e kishim shënjestruar për të marrë pjese në të. Inspirimi na
rritej nga takimi në takim, ndërsa ne u inspiruam shumë e shumë. Rrjedhimisht
u zgjerua edhe shtrirja e aktiviteteve të projektit. Njerëzit të
cilët i takonim për herë të parë tregoheshin të gatshëm të na ndihmojnë
me çkado që na nevojitej: prej hapësirave e deri te pajisjet. Punuam
orë të gjata në qoshen e vogël të Strip Depos, në mesin e vapës më të
madhe të verës.
Kur po bëheshim gati për fazën e fundit të projektit, na ra ndërmend
ideja e inçizimit të një dokumentari për projektin. Menduam se ai do
mu nd të na hynte në punë: mund të thyente kufi dhe ta përçonte idenë
e projektit deri te një audiencë më e gjerë dhe jo vetëm te ato disa ditë
të kaluara në Prishtinë. Dhe doli se kishim të drejtë.
Versioni ynë i vogël i Big Brother doli i suksesshëm. Shoqja ime nga
Uni versiteti i Nottingham do t’ua lëshojë atë studentëve të saj gjatë
semestrit tjetër. Ka gjasa se edhe do ta organizojë një pamje publike të
filmit në kinemanë lokale. Në internet, atë e kishin shikuar mbi dy mijë
njerëz; të gjithë ne kemi marrë e-maila nga pothuajse e tërë bota që
lëvdonin projektin tonë të vogël.
Në retrospektivë mendoj se shumë gjëra mund t’i kishim bërë më
mirë. Mund t’i kishim planifikuar dhe paraparë disa gjëra më herët. Por
në fund ajo që mbetet e vlefshme është se secili prej atyre 10 personave,
por edhe ne katër organizatorët, krijuam shokë/shoqe të reja dhe mësuam
më shumë për njëri tjetrin. Folëm për muzikë të mirë, filma edhe
më të mirë, për koncerte të mrekullueshme dhe ndamë me njëri tjetrin
problemet e dashurisë. Ne ende i ruajmë lidhjet, e vizitojmë njëri tjetrin.
Disa nga ne madje edhe mbajnë mend ditëlindjet.
Kur dikush më quan idealiste, unë qesh dhe lëviz kokën në shenjë
pohimi. Tani e di se kombinimi i një doze të shëndoshë idealizmi me
vullnet të mjaftueshëm mjafton për të sjellë njëfarë ndryshimi. Sot ky
ndryshim mund të jetë i vogël, por nesër mbase do të jetë më i madh.
Filmin dokumentar të filmuar gjath vizitës mund ta gjeni në web
sajtin www.talkfortomorrow.com
dodatak Rez januar.indd 46 1/6/2008 2:30:36 AM

47-49rezanci_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:27 Page 47
REZANCI
- Svaka Putinova pobeda zna~i i
pobedu Srbije i
celokupnog srpskog
naroda.
(Vojislav [e{elj,
pritvorenik i lider
Srpske radikalne
stranke)
- Briselu se zbog energetske
zavisnosti ne isplati da ulazi u
rizi~ne odnose sa Rusijom.
Pogledajte kako je hladna zima u
Evropi.
(Marko Jak{i}, funkcioner
Ko{tuni~ine Demokratske stranke
Srbije sa Kosova)
- Rusko-srpski savez podrazumeva
da Rusi po ceni ne{to ni`oj od
tr`i{ne preuzmu neke od najve}ih
i najprofitabilnijih srpskih firmi:
NIS, JAT, Aerodrom, sutra mo`da i
EPS... Da li je to velika cena za
neosaka}enu, neponi`enu, ponosnu
Srbiju? ^ini mi se da nije.
(Dragan J. Vu~i}evi}, urednik
beogradskog tabloida Press)
Putinomanija
Prva je bila Ra{ka, a potom su kao na traci
sledili Ljubovija, Vrbas, Loznica, Apatin i
Sombor (iz drugog poku{aja). Na redu su
Kikinda i Gornji Milanovac, a inicijativa
postoji i u Beogradu i Ni{u.
Predlaga~i su uglavnom [e{eljevi
radikali, a podr`ava ih
Socijalisti~ka partija Srbije,
a ponegde predla`u i
izglasavaju i odbornici
Nove Srbije,
Demokratske
stranke Srbije i
Jedinstvene
Srbije, dok su
poslanici Tadi}eve
Demokratske stranke uglavnom
uzdr`ani uglavnom uz opravdanje da
titulisanje Putina ne treba da obavljaju
lokalne skup{tine.
O ~emu se radi? U pomenutim mestima
status po~asnog gra|anina
dodeljen je predsedniku Rusije
Vladimiru Vladimirovi~u Putinu.
Izlivi ljubavi prema Putinu po~eli
Srbija i Vladimir Vladimirovi~ Putin
- Vladimira Putina predla`emo za
po~asnog gra|anina u znak
po{tovanja i zahvalnosti za
li~ni doprinos i doprinos
Rusije po{tovanju me|unarodnog
prava i o~uvanju
celovitosti Srbije.
(Iz usvojenog predloga
odborni~ke grupe Srpske
radikalne stranke u Skup{tini
op{tine Loznica)
- Kao da je na Kosovu i Metohiji
metu i zapo~eo ruski preporod
uloge velike sile i
vojnim sredstvima.
(Miroslav Lazanski,
komentator
beogradske
Politike)
- Vladimiru Vladimirovi~u Putinu
mo`da i prija {to ga ovde isti~u
kao uzor svekolikog dr`avni{tva,
{to svoje provladine organizacije
nazivaju po njegovoj ("Na{i") i
{to nosaju
njegove
slike na
demonstracijama
- ako je to
uop{te primetio. To, me|utim, ne
zna~i da su ovejanog kagebistu
time pridobili na svoju stranu.
Putin, kao "nastoja{~ij ~ekist",
ima i te kako izo{treno ose}anje
za stvarnost - za razliku od ovih
na{ih sitnih prevaranata.
(Milo{ Vasi}, kolumnista beogradskog
dnevnika Danas)
- Strah nas je da opet ne bude rat. Nastavnici u {koli su nam
rekli da ne treba da se brinemo jer su sada Rusi uz nas, pa }e,
ako NATO krene na Srbe na Kosovu, zapo~eti tre}i svetski rat.
(M. L. i A. M. - 15-godi{nje u~enice
iz srpskog dela Kosovske Mitrovice)
su na mitingu u Banjaluci prilikom protesta
protiv odluka visokog predstavnika Miroslava
Laj~aka, kada su mnogi nosili Putinove slike,
potom su na protestima u Kosovskoj
Mitrovici vi|ene parole: "Rusijo, pomozi!"
Zatim je novoizgra|eni most na re~ici Brova
kod Trebinja dobio Putinovo ime.
Ni rusofili iz Crne Gore ne}e da budu
"donji". NVO "Vidovdan" iz Bara i Dru{tvo
crnogorsko-ruskog jedinstva inicirali su,
naime, da se centralna ulica u Sutomoru
nazove Trgom Vladimira Putina.
Uz sva obrazlo`enja za{to Putin treba da
bude po~asni gra|anin i da njegovo ime
krasi ulice i mostove koja dolaze iz Srbije,
tipa: Putin brani interese Srbije, Putin je
sa~uvao Kosovo i Metohiju, Putin se stavio
na ~elo odbrane me|unarodnog prava i
Povelje UN, iz Crne Gore, iz Sutomora nam
sti`e i jedno prili~no "opipljivo" obrazlo`enje.
Samo u Sutomoru, u proteklih godinu i po,
vi{e od tri stotine ruskih porodica kupilo je
nekretnine. Zato je krajnje vreme da se
obnovi tradicionalno rusko-crnogorsko prijateljstvo.
- @elimo da podsetimo da Putin
vodi zemlju u kojoj je poslednjih
godina ubijeno 12 novinara, a da
nijedan slu~aj ubistva nije razja-
{njen niti je ijedan ubica priveden
pravdi. Pored toga {to novinare
u Putinovoj Rusiji neka`njeno
ubijaju, u protekloj deceniji
na stotine ih je pretu~eno, na
stotine je izgubilo sudske procese
po tu`bama ruskih mo}nika
i prema izve{tajima novinarskih
organizacija slobodnim novinarima
u Rusiji uskra}eni su elementarni
uslovi za rad i izve{tavanje.
(Grupa novinara iz Kikinde, povodom
predloga predsednika op{tine
iz SRS-a da Vladimir Putin ponese
titulu po~asnog gra|anina Kikinde)
- Srbija se veoma vezala za Rusiju,
{to joj omogu}ava odre|eni
manevarski prostor, ali istovremeno
predstavlja i minus za
Srbiju. Jer, za Rusiju je svako
re{enje dobro.
(Du{an Janji},
politi~ki analiti~ar iz Beograda)
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
47

47-49rezanci_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:34 Page 48
48
Re~nik - bez muke
protiv Nato pakta
Rezanci poma`u Vojislavu Ko{tunici, premijeru
Vlade Srbije, u svakodnevnom pisanju
saop{tenja protivu NATO pakta podse}anjem
kako su novinari Radio-televizije Srbije u
vreme vladavine Slobodana Milo{evi}a nazivali
Severno-atlansku vojnu alijansu.
Bestijalne horde
NATO zveri
Fa{isti~ke NATO falange
Zlo~ina~ka NATO alijansa
Zlikova~ka NATO armada
Razularena soldateska
Gigantski meso`deri
Gnusobe novog poretka
Mongoloidni monstrumi
Mongoloidni konglomerat
Galerija Frojdovih tipova
Ve{tice NATO-a
Silom opijeni manijaci
Mo}na medijska ma{inerija predvo|ena
turbo-manipulatorima Si-En-Ena
Zlikova~ka bulumenta
Impotentni zlikovci
Regionalna vojna kamarila
Razulareno krdo divljih agresora
Ratni~ka banda fa{ista
Gebelsovski uporni zlikovci
Propagandna krmad
Razularena Klintonova bratija
Gansterske horde
Fa{isti~ke bitange
Belosvetski satrapi
NATO i njegovi trabanti
Zlo~ina~ka armada NATO bulumente
Mafija{ke kamarile
Natovska pa{~ad
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
REZANCI
Kuda idu
divlje svinje
Ha{ki optu`enik Mladen Marka~ koji se nalazi
u Hrvatskoj i u ku}nom pritvoru ~eka su|enje,
prekr{io je pravila ha{kog suda o ograni~avanju
kretanja. Marka~ je tokom bo`i}nih blagana bio
u lovu na divlje svinje na planini Bilogori. Po
sporazumu sa Ha{kim tribunalom, ukoliko se
neki optu`enik ne pridr`ava pravila, mora biti
uhap{en. Marka~ je u "Bo`i}nom lovu" imao
jedinstvenu priliku da bude priveden. Naime, s
njim u lovu bio je i ministar unutra{njih poslova
u hrvatskoj Vladi, Ivica Kirin.
Me|utim, ministar nije "video" Kirina ve}
vepra.
Srpsko nebo
Priredili: Tamara Kaliterna (pescanik.net), Vladislav Vujin i @eljko Bodro`i}
Nesvesni
- Ratko Mladi} i Radovan Karad`i} su u Srbiji, a ljudi koji ih {tite
ubili su premijera Zorana \in|i}a. Oni su opasnost za dr`avu Srbiju i
ne vidim kako vlast toga nije svesna. Premijer Ko{tunica mo`e jednim
telefonskim pozivom omogu}iti da Mladi} i Karad`i} budu uhap{eni.
(Rafi Gregorijan, zamenik visokog predstavnika u BiH)
Po~elo je
Prema navodima kosovskih medija, 45godi{nji
Srbin \. S. iz Vrbovca u Vojvodini
zatra`io je od kosovske policije politi~ki azil
zbog psihi~kog pritiska i te{ke ekonomske
situacije. Kosovska policija je potvrdila kako
im se javila osoba srpske
nacionalnosti iz
Vojvodine i zatra`ila
policijski azil, a policija
je, u
skladu sa
zakonom,
uz posredovanje
UN-a
osigurala Srbinu
smje{taj i uslove za
`ivot u Pri{tini. Prema
navodima medija, \.S.
je diplomirani ekonomista koji je radio u
Smederevu i `iveo u selu Vrbovac u
Vojvodini. \. S. navodno nije prvi Srbin koji
je tra`io azil na Kosovu. Pre njega to su
u~inile jo{ dve osobe.
I Kosovo je Srbiji postalo Zapad.
Aleksandar D`ombi}, ministar finansija
Republike Srpske, saop{tio je da }e Vladi RS, u
toku 2008. godine, biti isporu~en novi avion iz
Amerike koji }e da slu`i za potrebe premijera i
njegovog kabineta. Avion ko{ta oko pet miliona
ameri~kih dolara, a proizvo|a~u "Cesna" ve} su upla}ene dve tran{e kao avans. Avion poseduje
dva pilotska i {est putni~kih mesta, a namenjen je za VIP letove.
Da Dodik br`e stigne do Tadi}a, po potrebi i do Ko{tunice, a na kraju krajeva i do svojih nekretnina
u Beogradu.
Logika
- Bili smo pet stotina godina pod Turcima, pa smo sa~uvali
i narod i njegov identitet, poeziju, pri~e, legende, manastire.
Sa~uva}emo ih ako se to dogodi i
od {iptara koji nisu tako dobri ni izbliza
kao {to su bili Turci. To su uglavnom
poludivlja plemena sa najve}im brojem
doktora nauka po jednom kilometru.
(Momo Kapor, knji`evnik i publicista iz
Beograda)
Wild West Serbia
- Imam tri pi{tolja i dve
pu{ke. Neka se na|e, za ne
daj bo`e.
Velimir Ili}, ministar za infrastrukturu
u Vladi Srbije)

47-49rezanci_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:36 Page 49
Istori~arijanci
- Pripadnici Srpske autohtone istorijske {kole vele da bi danas
sve bilo druga~ije, pa i sa tim Kosovom da smo se dr`ali pravih
istorijskih istina, da su Srbi na Balkanu od pre Hrista i da je
Albancima dato samo da ~uvaju ovce na tri planine.
(Dragan Todorovi}, novinar beogradskog nedeljnika Vreme)
Marko, jesi li to ti?
Marko Milo{evi}, sin Slobodana Milo{evi}a za
kojim je raspisana Interpolova poternica, vi|en
je krajem decembra na pla`i
hotela "Punta Kana Grand" u
Dominikanskoj Republici. Kad
su ga prepoznali na{i turisti,
Marko je odmah napustio hotel,
a verovatno u Dominikanu.
Otkud Marko u sun~anoj
Dominikani? Stegao minus u Moskvi!
Dovoljan je
samo pogled
U izve{taju Mre`e za afirmaciju
nevladinog sektora koji se odnosi na period
od 20. marta do 30. novembra, a obuhvata
rad na plenarnim sednicama
crnogorskog parlamenta,
pi{e da je indeks aktivnosti
Mila \ukanovi}a 0,00. Drugim
re~ima Milo je potpuno neaktivan,
to jest lider DPS u parlamentu
"nije izgovorio ni re~".
Pa nije imao primjedbi.
Hrvatsko-bosanskohercegova~ki grani~ari
Stanovnici hrvatskih sela oko Imotskog tvrde da je
granica sa Bosnom i Hercegovinom pre mesec dana
pod okriljem no}i, s bosanskohercegova~ke strane
pomaknuta na nekim mestima i vi{e od 250 metara
u teritoriju Republike Hrvatske. Reka Ri~ina, kako
ka`u stanovnici, uvek je bila hrvatska teritorija, a
sada je u BiH.
- I ne samo rijeka, nego i na{e njive do kojih vi{e ne
Alternativa
Porno slagalica
Pretplatnici kablovske SBB televizije u U`icu, koji su jutro sredinom decembra proveli prate}i Prvi
program Radio-televizije Srbije, nisu mogli da veruju svojim o~ima kada se uo~i prikazivanja
reprize kviza "Slagalica"
na ekranu pojavio porno
film! Porno glumci su se
"slagali" desetak minuta,
a onda je ponovo na programnu
nastavljena
prava "Slagalica".
Zaposleni u SBB-u
isklju~uju mogu}nost
tehni~ke gre{ke i navode
da je u pitanju ljudski faktor. Po njima neko je upao u prostorije SBB-a i "okrenuo" kanal i o
tome je obave{tena policija.
Taj neko je mogao sa~ekati jo{ sat vremena i "pustiti" porni} u terminu zasedanja Narodne
skup{tine Srbije. Sve bi mu bilo opro{teno.
Fizi~arka
- Ja se ne{to specijalno ne snalazim sa laptopovima,
kompjuterima, nekako sam posve}ena
knjigama, a poznato je da ne mo`ete i jedno i
drugo dobro da radite i da se prosto date i jednom
i drugom. Znam neke najelementarnije
stvari, a sve ono {to podrazumeva neku vi{u
tehniku, to je za mene nema~ka metafizika".
(Lidija Vuki}evi}, glumica i narodna poslanica
Srpske radikalne stranke)
Slobodanovo
- Ovo je katastrofi~no
vreme. Skoro da mo`e da
se identifikuje sa onim u
kojem je vladao Milo{evi}.
(Bora Todorovi}, glumac)
Sin ha{kog optu`enika Stojana @upljanina, Mladen, i dalje izri~ito tvrdi
da svog oca nije i nikada ne}e pozvati na predaju, ali mu je indirektno
poru~io {ta mo`e da uradi.
- Ja nikad nisam rekao da se on preda ni da se ne preda. Ali `elim da
objasnim jednu stvar, a to je da uvijek postoji alternativa da se pomogne
i Srbiji i srpskom narodu i Republici Srpskoj - neka uzme pi{tolj i neka se
ubije - rekao je Mladen u izjavi za banjalu~ku Alternativnu televiziju.
mo`emo. Na puteve kojima smo desetlje}ima prolazili
do na{ih njiva stavljene su betonske barikade. Prije
mjesec dana njihove su table postavljene na na{ teritorij
uz samo korito Ri~ine, a slu`bena granica je iznad
njiva na predjelu Luke - ka`u Stanko Gali}, Vlado, Ante,
Mijo i Stipe Lon~ar i jo{ nekoliko stanovnika sela Vinjari
Gornji.
Bosanci, to jest Hercegovci, mudro }ute i rade. No}u.
Matemati~ar
- U ratu u Bosni i Hercegovini poginulo je najvi{e Bo{njaka
zato {to ih ima najvi{e i zato {to su ratovali i protiv Srba i
protiv Hrvata.
- Izbjegli Hrvati se ne vra-
}aju u Republiku Srpsku zato
{to ih se ve}ina decenijama
htjela domo}i Hrvatske.
(Milorad Dodik, premijer
Republike Srpske)
49

50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:25 Page 50
50
Mi}a VUJI^I]
Foto: Borut KRANJC (Mladina)
O ~emu se radi u filmu "Mali vojnici" ~iji je
scenarista Mirko Kova~? Neposredno nakon
Drugog svetskog rata, de~ak plave kose, sin
Nemca, dolazi u dom u kome su ratna
siro~ad, deca poginulih i nestalih partizana.
On perfektno govori srpskohrvatski jezik, ali
ve} na po~etku dobija novo ime i krije identitet
jer bi sebe doveo u opasnost ukoliko bi
bilo otkriveno da je Nemac, uz to i dete
visoko pozicioniranog nema~kog vojnika.
Pored odli~ne ekipe starijih glumaca, me|u
kojima se isti~u Stole Aran|elovi} i Mija
Aleksi}, film nosi grupa de~aka koji su majstorski
odigrali svoje uloge. Mirko Kova~, scenarista,
uop{te pisac neverovatnog talenta,
majstorski ih je isprofilisao, te ih ne gledamo
kao grupu, ve} kao pojedince koji svi odreda,
iako su jo{ uvek "mali vojnici", imaju svoj
`ivotni stav.
Treba pogledati ovo ostvarenje iz 1967.
godine i videti kako je zaslugom scenariste i
reditelja Bate ^engi}a film i danas sve`. Nije
ga pojelo vreme. Pre svega, on vas uvla~i
u sebe zanimljivom pri~om, a onda slede sve
one vi{eslojne, skrivene, metafori~ne strane
Kova~evog teksta u kojima gledalac - ukoliko
to `eli - iza pri~e o de~aku mo`e pro~itati
apsolutno svu problematiku posleratnog
doba, sa o{trim `aokama koje uvek hrabri i
o{tri Mirko Kova~ upu}uje dru{tvu.
Mi}a Vuji~i} (REZ): Gospodine Kova~, pre
nekoliko dana kupio sam DVD na kome su
"Mali vojnici", film iz 1967. godine za koji
ste napisali scenario, a koji je re`irao
nedavno preminuli Bato ^engi}. Da li se i
kako se}ate rada na tom filmu?
Mirko Kova~: Duga pri~a, dugo se radio scenarij.
Batu ^engi}a, eto na`alost pokojnog,
upoznao sam nakon njegova kratkog dokumentarnog
filma "Ljudi bez lica". Bio je to
sjajan film iz zatvorskog `ivota, pomicao je
neke tabue, mislim da je bio na rubu
zabrane. Kasnije smo se stalno vi|ali, bilo je
to negdje sredinom ili mo`da u prvoj polovini
{ezdesetih u beogradskoj Kinoteci. To je
bilo kultno mjesto, filmovi su se vrtjeli ve}
ujutro od devet, tako da smo po cio dan
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
INTERVJU: MIRKO KOVA^
Jedinka u centru zbivanja,
EKSKLUZIVNO ZA REZ KNJI@EVNIK MIRKO KOVA^ GOVORI O SVOJIM FILMOVIMA I DRAMAMA
Vrlo malo i vrlo
povr{no pratim {to se
zbiva u Beogradu,
dugi niz godina
nisam ba{ ni{ta pratio,
vidio sam dva ili
tri srpska filma,
jednu pozori{nu
predstavu - Krle`inu
"Ledu" koja je gostovala
u Rijeci. Tek
sam odnedavno
po~eo ~itati neke
mla|e autore; moj je
favorit Sa{a Ili}
ostajali na projekcijama; neke filmove, kao na primjer
ciklus talijanskog neorealizma ili francuske filmove,
gledali smo i po pet-{est puta. Sje}am se kad se davao
Bresonov film "Dnevnik seoskog `upnika" - bila je jedna
projekcija u deset ujutro, zatim u ~etiri, {est i osam
nave~e - ja sam gledao svaku. Isto je bilo i sa filmom
"Osu|eni na smrt je pobjegao". Iako je ^engi} `ivio u
Sarajevu, ~esto je boravio u Beogradu. Tu smo se u
Kinoteci redovno vi|ali, sprijateljili smo se i po~eli
ma{tati o igranom filmu. On je u me|uvremenu oti{ao u
London gdje je proveo vi{e od godine dana kao
[lezingerov asistent. Kad se vratio, na{li smo se u
Sarajevu. Imao je tu pri~u, napisali smo sinopsis i sklopili
ugovor sa Bosna-filmom. Ta pri~a nije bila moja, ne
sje}am se kako je ^engi} do nje do{ao ali ja sam tra`io
da i Peki} radi sa mnom tako da smo
prvu verziju scenarija pisali u
Stoj~evcu ispod Igmana u jednom
rasko{nom odmarali{tu zatvorenog
tipa, samo za komuniste. Kad su oni
dolazili, mene i Peki}a odmah bi
smjestili s poslugom i {oferima.
Mo`ete misliti kako su na nas gledali -
Peki} je bio biv{i zatvorenik, a oko
mene i moje prve knjige "Gubili{te"
trajale su hajke godinu dana. Verzija
scenarija nije bila dobra, pa je ^engi}
pozvao u pomo} @iku Pavlovi}a, tako
da smo vi{e od mjesec dana @ika i ja
radili novu verziju u jednom u`asnom

50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:25 Page 51
, suprotstavljena rulji
derutnom hotelu punom `ohara na Ilid`i. Posle je @ika
bio supervizor i ostao u projektu do kraja filma. Zajedno
smo birali objekte, ja sam ina~e u svim flmovima radio
od po~etka do kraja, do monta`e. Uvijek sam sudjelovao
u biranju objekata, glumaca...
Ako dozvolite, primetio bih da tu Va{u filmsku pri~u
nije pojelo vreme. Naprotiv! Razmi{ljaju}i dugo o
Va{em scenariju, o pojedinim replikama koje razmenjuju
junaci, u~inilo mi se da bi polo`aj tog malog
Nemca mogao biti jedna metafori~na slika polo`aja
umetnika u jednom dru{tvu, polo`aj intelektualca sa
stavom koji ne odgovara grupi ili polo`aj druga~ijeg u
masi spremnoj za hajku.
- Svi mi koji smo petljali oko toga filma bili smo zapravo
SARADNJA SA ZAFRANOVI]EM
Va{i filmovi "Okupacija u 26 slika" ili "Pad Italije" postali su kultni. Koliko
Vam je bitan bio rad na filmu i da li planirate da se posvetite nekom novom
scenariju, novoj filmskoj pri~i?
- Moja saradnja sa Lordanom Zafranovi}em bila je te{ka i naporna, ali za obojicu korisna.
U tom razdoblju na{eg prijateljevanja od nekih petnaestak godina, na{eg inten-
zivnog dru`enja, napravili smo ~etiri velika igrana filma i dva sjajna televizijska, a najmanje
pet-{est projekata nismo uspjeli ostvariti, iako smo na njima dugo radili. Prije
na{e saradnje, Lordan je bio sjajan s te formalne strane, njegov diplomski film i jo{ neki
kratki igrani bili su ~udesni, ja sam bio fasciniran filmovima "Ave Marija" i "Prvi valcer" i
smatrao sam da takav talent, s takvom "vizualnom kulturom", mora zagristi u ozbiljne i
velike teme - {to je i u~inio i uspio uz mnogo muka pridobiti Jadran-film iz Zagreba da
u|e u te na{e projekte, tako da smo gotovo jedno cijelo desetlje}e proveli na relaciji
Beograd-Zagreb-Dalmacija. Od na{ih zajedni~kih filmova najdra`i su mi "Ve~ernja
zvona" i "Gosti i radnici". To je TV-film; snimatelj je bio slavni Pinter, taj je film bio
bunkerisan jer se smatralo da ismijavamo radni~ko samoupravljanje.
"taj mali Njemac", ili neki Jevrejin, vrlo dobro
smo znali {to radimo. Tih godina moja je
opsesija ina~e bila, barem {to se filma ti~e,
postavljati u centar zbivanja jedinku u odnosu
na rulju, bila ona dru{tvena, politi~ka,
kriminalna, itd. I to je uvijek dovodilo do
trvenja i nesuglasica; to su bila vremena
"kolektivnog duha" kojem smo se mi opirali
jer tada je bila u modi jedna Lenjinova
uzre~ica "prokleti individualist", tako da je
svako ko se zalagao za neke slobode bio pod
lupom.
Da li je ta~na pri~a da su "Mali vojnici" bili
kandidat za nagradu u Kanu, ali da su sve
poremetile studentske demonstracije
te 1968. godine?
- Koliko se sje}am, dva su filma bila
izdvojena kao konkurenti za "Zlatnu
palmu", to je film "Zvijezde i vojnici"
Miklo{a Jan~a i ^engi}evi "Mali vojnici".
Ali, studentske ljevi~arske demonstracije
rasturile su festival u Kanu kao
bur`ujsku i malogra|ansku instituciju.
Izjavili ste da Vas privla~i dramska
forma i da ste iz cuga napisali dramu
"Danilo" koja je imala premijeru u
Crnogoroskom narodnom pozori{tu.
^ime Vas je "kupio" taj lik iz petro-
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
51

50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:26 Page 52
52
Mirko Kova~ je ro|en 1938. godine
u Petrovi}ima. Studirao je dramaturgiju
na Akademiji za pozori{te,
film i televiziju u Beogradu, gde
je i `iveo sve do po~etka devedesetih
godina. Zgro`en milo{evi}evskom
nacionalisti~kom euforijom,
odlazi u Rovinj, gde i danas
`ivi.
Autor je slede}ih romana: Gubili{te
(1962), Moja sestra Elida
(1965), @ivotopis Malvine Trifkovi}
(1971), Ruganje s du{om (1976),
Vrata od utrobe (1978), Uvod u
drugi `ivot (1983), Kristalne re{etke
(1995), Rastresen `ivot (1996).
Objavio je zbirke pripovijedaka:
Rane Luke Me{trevi}a (1971) i
Nebeski zaru~nici (1987); zbirke
eseja: Europska trule` (1986), Europska
trule` i drugi eseji (1994) i
Cvjetanje mase (1997) i knjigu filmskih
scenarija Okupacija u 26
slika i drugi scenariji (1990). S Filipom
Davidom objavio je Knjigu
pisama (1998). Izabrana proza u
{est tomova objavljena mu je u
vi}kog perioda crnogorske istorije -
toliko da napi{ete dramu o njemu?
- Ja sam napisao puno dramskih tekstova,
ponajvi{e za TV i radio, ali za
pozori{te dugo nisam pisao, imao sam
odmah na po~etku mnogo muka i
trauma oko tih mojih pozori{nih tekstova,
dvije su moje drame u Sarajevu
i Mostaru bile zabranjene takore}i na
startu moje karijere dramskog pisca.
To je ostavilo traga, a onda sam upao
u filmske vode. Sada me film manje
zanima, a privla~e me teme iz
crnogorske istorije. Napisao sam
dramu "La`ni car", dok je "Danilo" bio
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
KRITI^AR BALKANSKIH NACIONALISTI^KIH RE@IMA
narud`ba Crnogorskog narodnog pozori{ta iz
Podgorice. Sudbina je zanimljiva jer taj
vladar prekida tradiciju "mantija na vlasti" iz
loze Petrovi}a i prvi postaje svetovni vladar,
okre}e se Zapadu, vodi bitku za pro{irenje
Crne Gore, a bitkom na Grahovu ulazi u povijest
kao onaj koji je do nogu potukao tursku
vojnu silu. I naravno, ubijen je, na njega je
izvr{en atentat u Kotoru.
Va{ komad "Sr~ana kap" na sceni je
nik{i}kog pozori{ta. To je jedan sasvim
drugi `anr?
- "Sr~ana kap" je napisana 1970. kao radiodrama,
dobila je nagradu na konkursu, nije
GENERACIJA
Pripadate sjajnoj
grupi pisaca u
kojoj su bili
Danilo Ki{,
Borislav Peki},
Filip David koji je
nakon dvanaest
godina objavio
novi roman... Kako danas vidite sudbinu svoje generacije pisaca?
- Mislim da bi se ve} mogla napisati op{irna biografija te grupe, toliko je u njoj bilo
dramatike da se od toga mo`e napraviti roman. Ne znam kakvo }e mjesto te grupe biti
u istoriji knji`evnosti, ho}e li i{ta od nas ostati, ali te sudbine su vrlo zanimljive, svaka
na svoj na~in.
Sarajevu 1990. godine. Napisao
je scenarije za filmove: Mali vojnici
(1968), Lisice (1970), Muke
po Mati (1974), Okupacija u 26
slika (1978), Dunavski znak / Usijanje
(1979), Pad Italije (1982),
Ve~ernja zvona (1985), Dan za
tetoviranje (1991)... Dobitnik je
mnogih uglednih knji`evnih nagrada
me|u kojima treba istaknuti
NIN-ovu nagradu (1978,
1986), Andri}evu nagradu (1980),
Tucholsky Prize (1993) i Herder
Preise (1995). Knjige su mu prevedene
na nema~ki, francuski,
italijanski, engleski, {vedski, nizozemski,
poljski, ma|arski, ~e-
{ki, slova~ki, slovenski i druge
jezike. @ivi u Rovinju kao profesionalni
pisac. U izdanju Frakture
izlaze njegova Djela, a dosad
su objavljeni knjiga drama
Isus na ko`i (2002), te romani
Vrata od utrobe (2003) i Kristalne
re{etke (2004).
Izvor: www.fraktura.hr
i BH Dani.
nikad izvedena, smatralo se da izrugujem Crnogorce. To
je "komedija mentaliteta", ako tako mogu re}i, manjevi{e
po~iva na "jezi~kim kalamburima".
Komadi i romani u Crnoj Gori, izabrana dela u
Hrvatskoj, prevodi, nagrade u Evropi... No, Mirka
Kova~a najmanje ima u Srbiji, u Beogradu, gradu u
kome je proveo dobar deo `ivota. Za{to je to tako?
- Vrlo malo i vrlo povr{no pratim {to se zbiva u
Beogradu, dugi niz godina nisam ba{ ni{ta pratio, vidio
sam dva ili tri srpska filma, jednu pozori{nu predstavu -
Krle`inu "Ledu" koja je gostovala u Rijeci. Tek sam odnedavno
po~eo ~itati neke mla|e autore; moj je favorit
Sa{a Ili}. Ne znam {ta se zbiva u likovnim umjetnostima,
u muzici, u poeziji, itd. Vjerovatno smo obostrano
nezainteresovani za neko ponovno zbli`avanje.
Da li biste ~itaocima Reza, dok ne kupe knjigu, otkrili
{ta je tema Va{eg novog romana "Grad u zrcalu" koji
objavljuje izdava~ka ku}a "Fraktura"?
- To je porodi~na hronika, pri~ana u prvom licu, s autobiografskim
elementima. Djetinjstvo nakon Drugog
svjetskog rata u zale|u Dubrovnika; ta je knjiga na neki
na~in opro{taj od zavi~aja. Sljede}a knjiga zva}e se
"Istarski razbojnici". Negdje u drugoj polovini
{esnaestog vijeka Istru su masovno naseljavali
Crnogorci, na{ao sam odli~ne materijale, crnogorski
razbojnik Bajo Pivljanin proveo je neko vrijeme u Istri,
do{ao sam do tih podataka. Nadam se da }e me
spisateljska ruka jo{ poslu`iti.

50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:26 Page 53
Vladimir ARSENI] Muharem BAZDULJ Tatjana GROMA^A
Fenomeni ~itanja
i knjige
([ta ~ini dobru knjigu? - zbornik radova,
priredila Svetlana Gavrilovi}, Narodna biblioteka
Srbije, Edicija: Rizom, Beograd,
2007.)
Ve} neko vreme Narodna biblioteka Srbije otkriva se
kao zanimljiv i hrabar izdava~ koji uspeva da
prenebregne svoju osnovnu delatnost i da pored
knjiga iz bibliote~ke delatnosti izda i poneku knjigu
iz domena savremene kulturne teorije. Edicija
"Rizom" u kojoj su do sada iza{le dve knjige Kako
~itati? i [ta ~ini dobru knjigu? postavlja pred
~itaoce zbir interesantnih tekstova iz pera
prakti~ara i teoreti~ara uglavnom knji`evnog iskaza,
mada se u knjizi o ~itanju mogu na}i interesantni
tekstovi o nov~anicama, o
ustavu, Olimpijskim igrama,
o evoluciji, gradu,
stripu i vodenim znacima
iz pera stru~nih i
obave{tenih autora.
Zahvaljuju}i heterogenosti
u~esnika i njihovog profesionalnog
porekla, tekstovi
se odlikuju poku{ajima da
se fenomeni ~itanja i knjige
osvetle sa razli~itih
stanovi{ta i time se ~itanje
ovih knjiga pretvara u radostan ~in jer se izbegava
dosada suvoparnog teorijskog izlaganja. Tekstovi
koje pred ~itaoce donose urednici izdanja Sa{a Ili}
i Svetlana Gavrilovi} uspevaju da pokriju {irok
spektar savremenih teorijskih pravaca i time
pokazuju da i u srbijanskom (mada su u zbornicima
zastupljeni i autori sa drugih eksjugoslovenskih
prostora poput Aleksandra Hemona, Nenada
Veli~kovi}a ili Deana Dude) promi{ljanju kulture
postoji nemali broj kompetentnih i nekompromitovanih
mislilaca. Pored toga, tekstovi iz ovih
knjiga, koji su svi ~itani i/ili govoreni na tribinama
u Narodnoj biblioteci, izdvajaju se svojom
polemi~no{}u koja se okre}e prema oko{talim
kulturno-knji`evnim modelima koji vladaju u srbijanskom
dru{tvu i to je upravo ono {to ove dve
knjige ~ini izuzetno va`nim. Vode}i preko potreban
dijalog sa ovda{njom zaista posrnulom kulturom,
knjige iz Edicije "Rizom" uspevaju da se nametnu
kao alternativa, kao neophodna doza infuzije
zdravog razuma i kriti~kog promi{ljanja kulturnih
fenomena koja je neophodna svakom dru{tvu.
O stvarnom
i nestvarnom
(Filip David: San o ljubavi i smrti,
Laguna, Beograd, 2007.)
San o ljubavi i smrti drugi je roman Filipa
Davida. Sastoji se iz dva dijela me|usobno
dobrano razli~ita. Prvi dio zove se Kratak roman
o ljubavi, a drugi Kratak roman o umiranju.
Sastavnice Sna o ljubavi i smrti - "kratki
romani" - jednako su duge (ili kratke), tj. imaju
po osamdesetak stranica svaka, no njihova
sli~nost (makar povr{inska) tu uglavnom
zavr{ava. Kratak roman o ljubavi telegrafskim bi
sinopsisom nekog filmofila mo`da podsjetio na
film Tima Burtona Corpse Bride. Pri~a o ljubavi
Jakova i Rokele spaja svjetove `ivih i mrtvih.
Smje{tena u Srednju i Isto~nu Evropu, u onaj
svijet izme|u Kijeva i Minhena {to je nestao u
dimu krematorija; smje{tena u vrijeme jo{ `ivih
carevina (ruske, austrijske, osmanske), no bez
eksplicitnog datiranja, pri~a je to {to na skoro
klasi~an na~in i o`ivljava (prek)ju~era{nji svijet
i poigrava se sa konvencijama fantasti~ne
knji`evnosti. Kratak roman o umiranju mo`e
pak na prvi pogled, da ostanemo kod filmofilskih
referenci, podsjetiti na X-Men Bryana
Singera. Erik Vajs, autisti~ni dje~ak, ro|en
1933. godine u Banatu, za vrijeme drugog
svjetskog rata bi}e `rtvom bizarnog nacisti~kog
manipuliranja naukom. Nacisti }e, naime,
otvoriti instituciju za
smje{taj djece "sa
posebnim i ~udnim
sklonostima". Ni
nacisti~ki slom ne}e,
me|utim, malom
autisti donijeti bolje
dane: poslije
zlopa}enja u socijalisti~koj
Jugoslaviji, Erik
Vajs }e do~ekati i njezin
krvavi ratni raspad.
Kratak roman o umiranju
je precizno datiran: za
sva je poglavlja (izuzev uvoda i epiloga) ve} u
samim njihovim naslovima jasno precizirano
vrijeme radnje: 1933, 1945. i 1993. godina.
San o ljubavi i smrti je izvrsna pri~a originalne
forme o - da se poslu`imo Davidovom frazom -
stvarnom i nestvarnom te nadasve o njihovom
preplitanju u ~udesnom svijetu knji`evnosti.
KNJIGE
Veli~anstveni duh
jedne epohe
(Darija Radovi}-Mahe~i}: Moderna
arhitektura u Hrvatskoj 1930-ih, Institut
za povijest umjetnosti i [kolska knjiga
Zagreb, 2007.)
Knjiga "Moderna arhitektura u Hrvatskoj 1930-ih"
rezultat je petogodi{njeg rada vi{edisciplinarnog
tima Instituta za povijest umjetnosti iz Zagreba,
koji je izradio prvi ovakav nacionalni registar
djela moderne arhitekture nastalih u me|uratnom
razdoblju u Hrvatskoj izme|u 1926. i 1940.
godine. Predgovor Darije Radovi}-Mahe~i},
autorice ove obimne
knjige (oko 500 stranica,
hrvatska i engleska
verzija, vrlo mnogo
arhivskih fotografija,
arhitektonskih nacrta...),
naslovljen
"Internacionalna
retorika - doma}i
odgovori", upu}uje
na smisaonost ideje
da se ovaj period, o
kojem se ne mo`e govoriti
kao ujedna~enom stilskom razdoblju, ujedini
i izdvoji upravo zbog svoje modernosti, suvremenosti,
ujedna~enog koraka sa va`nim arhitektonskim,
avangardnim i modernisti~kim tokovima
na tlu tada{nje Evrope. Poznato je da je, kao i
druge ljudske djelatnosti, i arhitektura 1930-ih
bujala od eksperimenata i originalnih realizacija,
intenziteta zbivanja. Prili~no je interesantno bilo i
na tlu Hrvatske. Knjiga donosi reprezentativan i
stru~no obra|en registar - popis i slikovni prikaz
mnogih va`nih arhitektonskih dostignu}a moderne,
od kontinentalne Hrvatske do Dalmacije i
dalmatinskih otoka i Dubrovnika, Rijeke, Zadra i
Istre koji su tada bili pod talijanskom vla{}u...
Ovo je knjiga koja nije interesantna samo
stru~njacima, ona i laiku mo`e pru`iti veliko
zadovoljstvo jer ga upoznaje sa veli~anstvenim
duhom jedne epohe. Knjiga pru`a, osim velikog
vizualnog i estetskog zadovoljstva, uvid u cijelu
mre`u bogatih povijesnih i dru{tvenih konteksta,
mjena, migracija, dominacija, upu}uje na bogatu
internacionaliziranost tla, a time i protoka ideja.
Zamjerke koncepciji knjige mogle bi i}i u smjeru
ipak blage prezastupljenosti Zagreba u odnosu na
druga hrvatska sredi{ta i mala mjesta.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
53

50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:03 Page 54
54
CRNOGORSKA IZDAVA^KA PRODUKCIJA
Vi{e pisaca nego ~italaca
"NE RA^UNAJU]I UNIVERZITETSKU OMLADINU KOJA RELATIVNO POZNAJE I PRATI NOVA IZDANJA RECENTNIH KNJIGA U NAS I VANI I ONE
^ITA^E KOJE NA TAJ TRUD SILE [KOLSKI PROGRAMI, CILJNA GRUPA NA KOJU MO@E DA RA^UNA IZDAVA^KA PRODUKCIJA U CRNOJ GORI NE
PRELAZI DVIJE HILJADE ^ITA^A", OBJA[NJAVA ZA REZ JOVAN NIKOLAIDIS, OSNIVA^ IZDAVA^KE KU]E PLIMA
Marijana BOJANI]
Crnogorci vjerovatno nisu najna~itaniji narod na
Balkanu, ali kad bi postojala medalja za "najraspisaniju"
naciju - e tu bi ve} okitili grudi zlatom. Posljednjih
decenija opasno su se raspisali. Nije anegdota, ve}
stvarnost - gotovo svaki zaseok, bio u brdima,
bjelopavli}koj ravnici ili pri moru, ima svog pjesnika, a
ve}e naseobine i po nekoliko lirika koji ponosno saplemenicima
potpisuju i udjeljuju po primjerak od{tampane
poezije.
No, ne samo {to nesrazmjerno malo ~itamo spram toga
koliko pi{emo – u Crnoj Gori paradoksa na svakom uglu
– knji`are se zatvaraju, umjesto da se otvaraju nove.
Nedavno je sijevnuo katanac na kultnoj knji`ari Kultura
u centru Podgorice u kojoj su generacije i generacije
Podgori~ana, a prije njih Titogra|ana, kupovale knjige.
Nema vi{e ni onih uli~nih {tandova. Preselili su se na
more. Prodaju ljudi ~asopise na ruskom, turisti~ke vodi~e
i srceparaju}e storije za na pla`u.
Ali u poplavi petpara~kih izdanja ima i ozbiljnih izdava~kih
poduhvata. Desetak ovda{njih izdava~kih ku}a se
trudi da ~itala~ku publiki obraduje pravim vrijednostima.
Nema ih mnogo – ali vrijede. Jedna od njih je ulcinjska
Plima ~iji osniva~ Jovan Nikolaidis za Rez poja{njava
{ta se to, u stvari, de{ava sa crnogorskom izdava~kom
scenom. "Izdava~ka produkcija u Crnoj Gori je bogata,
brojna izdanja preplave ono malo knji`ara koje Crna
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
PLIMA NADOLAZI
Izdava~ka ku}a Plima prepoznatljiva je od samog osnivanja sredinom osamdesetih
po insistiranju na evroatlantskom knji`evnom naslije|u, mediteranskoj
kulturnoj arei, multikulturalizmu, pozitivnom diskontinuitetu od naslije|a,
dosljednom povezivanju sa izdava~ima sa istog jezi~kog podru~ja, uspostavljanju
pokidanih veza sa ex-Yu prostorom.
Ta izdava~ka ku}a pa`ljivo bira sa kojim autorima }e sara|ivati. Tvrde da se ne
bave kvazikulturom, mitomanijom, tira`nim sme}em... "Nikad, ama ba{ nikadnije
nas mogao privu}i povr{an autor i banalna tema, ma kakav finansijski
rezultat da nam se nudio. To jeste jedan od razloga {to smo mi mala izdava~ka
ku}a, ali je to zalog koji nam je omogu}io rejting u profesiji i mnogo prijatelja
diljem izdava~kog neba", ka`e Jovan Nikolaidis. Plima je danas suizdava~kim
ugovorima vezana za mnoge recentne izdava~ke ku}e u regiji i svijetu. Njeni
saradnici su Slavoj @i`ek, Filip David, Mirko Kova~, Jasna [ami}, Marko Ve{ovi},
Sreten Asanovi}, Ivo Banac, Viktorija Tokarjeva, Predrag Matvejevi}, Leonidas
Had`iprodromidis. Aleksandar Prokopiev, Rusmir Mahmut}ehaji}, i mnogi
drugi.
Gora ima, ali se ubrzo sve utopi u ispraznosti
tema kojima se te silne knjige bave", tvrdi
Nikolaidis.
I zaista – po knji`arama knjiga ne fali. Ali –
kakve su i ~ita li ih iko – e to je ve} slo`enije
pitanje.
"Mnogo je izdava~kih ku}a u Crnoj Gori, a
mala, doista nedopustivo mala ~itala~ka
publika" , ka`e Nikolaidis. Njegova izdava~ka
ku}a je prije neku godinu ispitivala
crnogorsko tr`i{te knjiga, knji`are i
~itaoce. Rezultati su bili
pora`avaju}i. „Ne ra~unaju}i univerzitetsku
omladinu koja relativno
poznaje i prati nova izdanja recentnih
knjiga u nas i vani, i one ~ita~e
koje na taj trud sile {kolski programi,
ciljna grupa na koju, kao pouzdani
faktor, mo`e da ra~una izdava~ka
produkcija u Crnoj Gori ne prelazi
dvije hiljade ~ita~a."
Brojka od koje se treba zastidjeti! A
uz to ide i neminovna pri~a da se
izdava~i koji se ozbiljno bave svojim
poslom i ne `ele i}i ispod nivoa koji
im nala`e profesija ali i zdrav razum
suo~avaju sa poraznim finansijskim
rezultatima. Nikolaidis smatra da,
ako se uzme u obzir da je
"crnogorsko dru{tvo predgra|ansko,
da srednja klasa odumire, da ovdje
vlada presija Rije~i a ne svetost
Pisma, da crnogorski ~italac radije
obra}a pa`nju na guslarska davorijanja,
kvaziistorijska so~injenija i
slatke pri~e iz podsvjesti, oni izdava~i
kojima su cilj i mjera misionarski
gube unaprijed izgubljenu bitku sa
~itaocima."
Uz to – on upozorava da stvarna
konkurencija izme|u izdava~a i ne
postoji u dru{tvu u kome ne postoji
kulturni model, ne postoje zakoni koji

50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:03 Page 55
bi pratili knjigu i djelatnosti
oko knjige, ~ak ne postoji ni
lanac knji`ara, niti organizovana
distribucija. "Ali zato
ima terora kioska i produkcija
koje idu uz novinska
izdanja, koje ubijaju i ono
malo `ivota knjige u nekoliko
iole valjanih knji`ara u
Crnoj Gori. Bez Karvera i
Gradske knji`are, koji jesu
kultna mjesta, bila bi u nas
pustinja", nagla{ava on.
Nevolja po knjigu i njene
izdava~a u Crnoj Gori podosta.
Valja napomenuti da
ovdje nema zakona o knjizi,
zakona o za{titi autora,
zakona o jedinstvenoj cijeni
knjige, zakona o knji`arstvu,
zakona o bibliotekarstvu; ne
postoji strukovno udru`enje
koje bi afirmisalo i {titilo
pisce i izdava~e;
prevodila{tvo je u zametku;
ne postoji crnogorski distributer
knjiga; nema razvijene
knji`arske mre`e; fondovi u
bibliotekama su zastarjeli ili
su "po kumovski" pretrpani
izdanjima koja ne slu`e
svrsi; knjiga nije oslobo|ena
poreza, niti su te zatege pri
kupovini papira li{eni naju`i
saradnici izdava~a: {tampari...
"Uloga izdava{tva svugdje je,
ne samo u Crnoj Gori da
prosvje}uje neuke, da lije~i
zara`ene umove i gradi prijateljstva
me|u ljudima i
narodima", tvrdi Nikolaidis.
Ravnodu{nost politike spram
kulture je ovdje duboka i
hroni~na. Sve se, izgleda,
zavr{ava politikom.
SANJA MARTINOVI], CRNOGORSKA PJESNIKINJA
Knji`evnost iznad svega
Marijana BOJANI]
Sanja Martinovi} je jedna od najboljih crnogorskih
pjesnikinja. Njene pjesme plijene ~itaoca jednostavno{}u
forme i svedeno{}u izraza, ali i puno}om
do`ivljaja i pjesni~ke slike koju stvara. Martinovi}eva
`ivi i stvara u Ulcinju. Do sada je izdala zbirke "Grad
u kojem nisam bila" i "Barbarska barka". ^lan je
redakcije ~asopisa za kulturu "Plima Plus" i nedjeljnika
"Monitor". Urednica je edicije PlimaDonna
izdava~ke ku}e Plima iz Ulcinja. U pripremi je i
hrvatsko izdanje "Barbarske barke".
REZ: Crnogorska knji`evna scena je posljednjih
godina u znaku mladih pisaca koji su ve} pobrali
stanovite uspjehe u regionu. Kako Vi vidite
de{avanja u knji`evnosti koja nastaje na tlu Crne
Gore od devedesetih naovamo?
Sanja Martinovi}: Ono {to se doga|a u crnogorskoj
knji`evnosti od po~etka devedesetih do danas
svakako je pozitivna stvar. Prvo se formirala grupa
mladih ljudi koji su svojim estetskim i eti~kim
stavovima odlu~no rekli ne tada{njoj vladaju}oj
ratni~koj i nacionalisti~koj ideologiji, kao i vladaju}oj
estetici crnogorske knji`evnosti. Nova crnogorska
knji`evnost nazvana je postmodernom, a ~inili su je
Bal{a Brkovi}, Andrej Nikolaidis, Aleksandar
Be~anovi}, Ognjen Spahi}, Dragan Radulovi}, Pavle
Goranovi}. Ovi su ljudi bili okupljeni oko nezavisnog
nedjeljnika Monitor i ~asopisa Liberal. Najjasnije je
sve artikulisano u rubrici za kulturu dnevnih novina
Vijesti, koju od nastanka (1997) do danas ure|uje
Bal{a Brkovi}. Politi~ki stavovi u~inili su da se
razli~iti knji`evni senzibiliteti spoje i stvore ne{to {to
danas zovemo novom crnogorskom knji`evno{}u.
Ovaj pojam danas je otvoren i {iri se iz dana u dan.
Njemu pripadaju i pjesnikinje Jovanka Uljarevi} i
Dragana Tripkovi}, pjesnik Vladimir \uri{i}, prozaisti
Vladimir Vojinovi} i Nikola Nikolaidis, kao i moja
malenkost. Ka`em, svi imamo potpuno razli~ite
estetike, ali funkcioni{emo pod jednim imenom –
nova crnogorska knji`evnost. Ona je probila granice
Crne Gore i pobrala pozitivne kritike, prije svega u
Hrvatskoj. Aktuelan je na{ ulazak u Srbiju, a {to }e
iz svega nastati, bi}e veoma zanimljivo.
Ono {to ja vidim kao mogu}u opasnost jeste nepostojanje
relevantne i autonomne knji`evne kritike
koja bi napravila selekciju {to mo`e, a {to ne mo`e
pro}i kao dobra knji`evnost. Ina~e, i dana{nja svjetska
knji`evnost pati od sindroma everything goes, pa
je problem utoliko ve}i. Bojim se da se sve svelo na
komercijalu i projekte, a da nam su{tina izmi~e. Dok se
stvari ne promjene, sve {to napi{emo bi}e izvanredno.
A, to je prili~no pogubno.
Da li u Crnoj Gori raste i izdava~ka "industrija"
zajedno sa brojem kvalitetnih knji`evnika?
- Nova crnogorska knji`evnost na{la je svoje uto~i{te
prije svega u izdava~kim ku}ama OKF sa Cetinja, CDNK i
Plima. Crna Gora je mala zemlja u kojoj je te{ko od
izdava{tva napraviti biznis. Mi, jednostavno, nemamo
toliko ~italaca da izdava~ke ku}e mogu `ivjeti od prodaje
svojih knjiga. One naj~e{}e egzistiraju zahvaljuju}i
Ministarstvu kulture, sporta i medija (njihovim skromnim
sredstvima), kao i stranim fondacijama. Jedno je
sigurno, to nije biznis od koga se ovdje mo`e `ivjeti, pa
se vjerovatno i ne}e zna~ajno {iriti.
Kakva isku{enja stoje pred mladim pjesnicima i piscima
koji stvaraju u Crnoj Gori? Pos{to ste Vi ~est gost
kulturnih de{avanja u regionu - da li mo`ete uporediti
stanje na knji`evnim scenama zemalja ex-Yu i u
Crnoj Gori? Da li administracija u okolnim zemaljama
vi{e pola`e na kulturna de{avanja, da li je u CG
~itala~ka publika dovoljno animirana...?
- Mladi knji`evnici i knji`evnice moraju imati na umu
samo jednu stvar – njihovu knji`evnost. Ukoliko krenu
kalkulisati sa onim {to bi im eventualno moglo donijeti
slavu i naklonost medija, mogu upasti u zamku iz koje
se te{ko izlazi. U ovakvom sistemu, te{ko je biti
dovoljno sabran i ne upasti u zamku. Crna Gora ima tu
nesre}u da je mala, a sre}u da mi govorimo jezikom
koji se govori u BiH, Hrvatskoj i Srbiji. To nam otvara
mogu}nost da se povezujemo. Ovome doprinose i
ekonomski razlozi izdava~kih ku}a iz tri navedene
zemlje. Na taj na~in se prevazilazi manjkavost odnosa
izme|u crnogorskih institucija kulture i knji`evnika.
Na{e institucije se nepo{teno odnose prema
knji`evnosti koja se ovdje stvara jer su sredstva koja
ula`u u taj vid stvarala{tva minimalna. Ali, i to nam je
izuzetno zna~ajno. Problem je {to se sredstva za kulturu
ne raspore|uju ravnopravno, te se forsira pozori{na
umjetnost, a ostale grane umjetni~kog stvarala{tva se
marginalizuju.
[to se ti~e ~itala~ke publike, va`no je re}i da mi generalno
nismo narod koji je njegovao ~itanje. Danas su
neki od na{ih pisaca pravi celebrities, te su i njihove
knjige bestsellers. To su prozna djela, dok je poezija
bila i bi}e interesantna malom broju ljudi, i kod nas i
svugdje.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
55

50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:26 Page 56
56
Pri~a meseca: Slobodan TI[MA
Sonatina, mo`e i sonetina
QUASI UNA FANTASIA
Upravo sam pro~itao u nekom ~asopisu jednu
Rieslingovu pri~icu, zaprav, ispovest. Ka`e kako je
jednog trenutka u `ivotu ostao potpuno sam. Svi
prijatelji su ga napustili. Po~eo je strahovito da
pije, samo `estinu. Bio je na putu propasti. A
onda je osetio jaku `elju da ne{to delje.
Jednostavno, uzeo bi par~e drveta i no`. I udri! To
ga je spaslo, postao je drvodelja, pravio je lutke
od drveta, ne{to kao ruske "babu{ke". Lutka u
lutki. Ravno devet komada u kompletu. Prodavao
ih je prvo na pijaci a onda u jednom komisionu.
U me|uvremenu prodavac u komisionu, kome je
Riesling isporu~ivao svoje lutke, iznenada umre.
Jednog dana, ode Riesling do komisiona da vidi
kako stoje stvari i tamo zatekne nekog mladi}a
koji je sada preuzeo ~itav posao. Naravno, on nije
znao da je Riesling tvorac lutaka i kada ga je ovaj
upitao kako ide posao sa lutkama, mladi} mu je
napri~ao bajke, kao, prodaju se u enormnim
koli~inama. Mislio je da je Riesling potencijalni
kupac, pa je tvrdio pazar. Riesling je ukapirao
odmah sve i otkupio svoje lutke. Me|utim, kada je
oti{ao ku}i i otvorio komplet, ispostavilo se da fali
ona poslednja, deveta, najmanja lutka.
Nedostajalo je samo srce stvari, su{tina kreacije.
Riesling ode do komisiona da reklamira manjkavost
kompleta. Mladi} se navodno iznenadi,
kao ni{ta nije znao o tome. Posle se ipak setio da
je tu unutra{nju, najmanju lutku prodao nekoj
`eni koja je htela ba{ samo nju. Izvanredno. A?
Ali hteo sam ovo da re~em. Ka`e da su ga svi prijatelji
napustili?! Nije ta~no. Napustili su ga samo
oni za kojima je ~eznuo. Ili je ~eznuo za onima
do kojih nikako nije mogao da do|e. Za Kafkom,
na primer, ili za Ni~eom. To je uvek tako. I on je
napustio one koji su `eleli njegovo dru{tvo. Ali
malo je on mario za njih. Skroman ~ovek uvek
na|e prijatelje, svuda ima puno usamljenika. Ja
sam u mladosti ~eznuo za Rieslingovim dru{tvom,
bili smo prijatelji, me|utim, jednog trenutka on
me je, jednostavno, otka~io. Kada je shvatio da u
intelektualnom pogledu zaostajem, da vi{e nisam
na njegovom nivou, {utnuo me je. Nije imao vi{e
o ~emu sa mnom da razgovara. [ta je mogao od
mene interesantno da ~uje? Ni{ta. Kada mi je pre
nekoliko godina, po jednom zajedni~kom poznaniku,
poslao svoju novoiza{lu knjigu, u posveti
je ironi~no pisalo: Arturu, u ve~nosti, s prijateljskim
se}anjem, Riesling. Doslovce je tako
napisao. Naime, setio sam se sada ovoga, ali
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
nisam nikako mogao tog trenutka ta~no da rekonstrui{em posvetu. Tra`io sam tu Rieslingovu knjigu
po policama, ali nje nije bilo nigde. Kao da je u zemlju propala. Pitao sam Schmitz da li mo`da zna
gde je ta knjiga, rekao sam joj da pi{em jednu pri~icu u kojoj ho}u da citiram ba{ tu Rieslingovu
posvetu meni. Ne obaziru}i se puno na moje pitanje, rekla mi je da je shvatila koliko je muzika
superiornija kao medij u odnosu na knji`evnost. "Potpuno se sla`em", odvratio sam, "a da li zna{
za{to?", upitao sam je, "Pa, zato {to je muzika ~ista matematika." "Ta~no!", rekla je, "Koliko je svako
muzi~ko delo kao celina organizovanije od bilo koje knjige." "Jeste, u svakoj pri~i ima dosta trabunjanja,
proizvoljnosti, tako ti je sa re~ima u krajnjoj liniji. Muzika je, pak, mnogo konkretnija. I apstraktnija
i konkretnija. Bez i~eg suvi{nog", dodao sam. Zagrlila me je. Osetio sam njenu ljubav kako
se uliva u mene. Moji drveni udovi su se pokrenuli, za{kripali su. Kao lutak, o`iveo sam. Be{e tako
okrepljuju}e. Spasavala me je od u`asne hladno}e koja mi je pretila. Oti{ao sam do pijace. Kada
sam se vratio, Schmitz je stajala sa Rieslingovom knjigom u ruci: "Je li to ta knjiga?" Odmah sam
pogledao posvetu. Fina ironija, ali zaronjena u esenciju. Ono: Arturu Ti{leru, u ve~nosti - pohezija!
To da smo nekada bili prijatelji, jednom, ali zauvek, neprolazni tren, to je ipak dovoljno. Sve sam
mu oprostio. Nije bilo uop{te va`no {to je on otka~io mene, a ne ja njega. Uvek neko nekoga
napusti, ostavi ga u nigdini. "Kad nema pomo}i, da se poljubimo, pa da se rastanemo." U su{tini,
nema tu ni~eg li~nog. @ivoti su na{i neprolazna slava i re~i...
2
Procvetale su dafine na Dunavu. Schmitz ih je osetila dok smo {etali kejom. Ka`u da `ene imaju
mnogo osetljivije ~ulo mirisa. Ja, me|utim, nisam primetio ni{ta, ta ~ar se {irila, zapahnula me je,
ali za mene nije postojala. Prepodne, {etaju}i se u {umici, ili je to bilo na povratku ku}i, veoma `ivo
sam uspeo sebi da predo~im Ni{ta. Pomislio sam: kada ne bi bilo ni~ega, jednostavno, ni{ta ne postoji,
nema ni prostora ni vremena, nema predmeta. Nikada ih nije ni bilo, niti }e ih biti. U`iveo sam
se u tu pomisao bez straha. Ali sigurno, jednom nije bilo ni~ega, ni{ta nije postojalo. Kada se svr{i
vreme, ve~nost kao odsutnost, kao praznina. Me|utim, ako postoji Ni{ta, onda postoji i Sve. Ali ne,
ne postoje, postoji samo ono izme|u, Ne{to, ni Ni{ta, ni Sve. Ne{to nepojmljivo, samo deli} ne~ega.
I to Ne{to stoji nasuprot meni, odeljuje se od mene. Ako pak postojim, postojim samo kao Sve i
Ni{ta, kao celina, ina~e nema me. Ako nisam ceo, ako mi je potreban neko, nestajem. Ako nekom
dajem svoju ljubav, preli}u se u ne{to drugo tek za koji tren i gotovo, nema me. A kada neko daje
meni ljubav? U svakom slu~aju, to Ne{to, nepojmljivo, uvek stoji izme|u nas. Ali ako sam Sve ili
Ni{ta, ako zaista postojim, onda sam opet apsolutno sam, {to je stra{no, postojanje je tako te{ko,
u`asno. Me|utim, izgleda da ipak postoji samo to Ne{to, deli} ne~ega {to me napu{ta i {to }e postojati
uvek ali bez mene. Tu`ne li radosti. Ja sam ta Rieslingova unutra{nja najmanja lutka koja
nedostaje, babu{ka koja je nestala? Ipak, kakva-takva uteha je i to da ju je ugrabila neka `ena. U
metafori~nom smislu ta najmanja lutka mogla bi da pretstavlja jo{ ne{to, ne{to {to je Riesling deljao
u samo}i. No, daleko bi nas to odvelo a i ne zvu~i ba{ lepo. Ili bi lutka mogla da se shvati i kao
njegov unutra{nji `enski lik, kao anima ili kao du{a. Dakle, Rieslingova du{a kao "babu{ka", {to
opet nije lepo. A {ta bi tek moglo da se ka`e na moj ra~un? Kako se ja prikazujem u odnosu na
Rieslingovu pri~u? Da li u svojoj podsvesti sebe vidim kao njegov pimpek, ili sam ja njegov
unutra{nji `enski lik, njegova izgubljena nevesta? Ha, ha! [ta bi Riesling rekao na ovo? Gluposti.
Jadni moj prijaptelju, prijaptelju, nestali u ve~nosti... U stvari, ovo su banalnosti koje ne zna~e
ni{ta. Sve je providno, nema vi{e nikakve sablazni, nema sramote. Prijatelji, kada se rastaju na
pijaci, po{to nisu sigurni da }e se ponovo videti, obi~no ka`u jedan drugom: "Svega }e biti, samo
nas ne}e biti." Muka mi je. Ali nije va`na istina, nje i onako nema, va`an je do`ivljaj, mudrost te
maksime, pomirenost sa ve~no{}u koja je uvek ne{to drugo od onoga za {ta je smatramo. Ipak je to
neka uteha, za razliku od njene suprotnosti koja bi glasila: "Ni~ega ne}e biti, samo mene bi}e." Ba{
to sam nedavno rekao na ulici jednom poznaniku i on me je zaprepa{}eno pogledao. Verovatno je
pomislio da sam poludeo, {to nije bilo daleko od istine. Ja kao Sve i Ni{ta. Stra{no! Apsolutna
samo}a.

50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:26 Page 57
Bele{ka o autoru: Slobodan
Ti{ma je ro|en 1946. godine u
Staroj Pazovi. Studirao je
knji`evnost u Novom Sadu i
Beogradu. U mladosti se bavio
konceptualnom umetno{}u i
rok muzikom ("Luna" i "La
strada"). Objavio je ~etiri
knjige: "Marinizmi" (1995),
"Vrt kao to" (1997), "Blues
diary" (2001) i "Urvidek"
(2005) za koju je dobio
nagradu "Stevan Sremac".
^lan je srpskog PEN centra i
Srpskog knji`evnog dru{tva. U
izdanju hrvatskog PEN centra i
Hrvatskog dru{tva pisaca
objavljen je njegov izbor iz
poezije pod nazivom "Pjesme"
(2006).
3
"I tako, posle svega
Nema te, ne postoji{
A dan je lep
Na plavom nebu veliki beli oblak
[umi iznad grada
Jedan prozor je otvoren
U sobi sedi neko, bez misli je, bez se}anja"
No}as sam opet sanjao neka prestrojavanja.
Iznajmljena je jedna veoma skupocena violina,
ali samo za jednu priliku (verovatno
"gvarneri"). Me|utim, ni{ta ne vredi, po{to
znam da ne znam da sviram.
Deda Titurel mi je zaista kupio jednu izuzetnu
violinu, bar za u~eni~ke potrebe, vanserijska,
od majstora Bele, u Po{tanskoj ulici. Posle je
otkriveno da ima jedan gadan feler - krivio joj
se vrat. A, u stvari, taj krivi vrat u sprezi sa
"ementalerom" i crnom ~okoladom, koje sam
obo`avao, pospe{ivao je krivi rast mojih prstiju,
pogotovo na levoj {aci, prstiju koji su uranjali
u strune. Ina~e, divan tamnocrveni
mahagoni, specijalni lak, zaprav, nekoliko slojeva.
Taj ~as `ivota ima glazuru jo{ uvek, nije
se pohabala, mo`da tek s krajeva.
Sneg na ulici miri{e. Profesor Puharek tako
osetljiv na `enske, posebno na u~enice. Ako
do|em ranije i ~ekam da se prethodni ~as
zavr{i, prisustvujem masnim tiradama. U toku
~asa, navrati i Puharekov kolega, profesor violon~ela,
Bala{evi}. Komentari{u sviranje neke
starije u~enice koja mi se ina~e dopada.
Uop{te se ne obaziru na moje prisustvo.
Devojka svira i crveni. Puharek je bio veliki
kico{, nosio je prugasta odela od engleskog
{tofa, pu{io je lulu, tako|e, crveni mahagoni,
~arobni miris holandskog duvana, ri|obrad,
uvek zalizan briljantinom, sa visokim zaliscima.
Na ~iviluku crni filcani "idnhut". [ta re}i?
Don \ovani - u~enice-seljan~ice, ili Kazanova
- u~enice-opatice? Obi~no bi na ~asu skinuo
sako i podu~avao u beloj ko{ulji, sa obaveznim
prslukom ~ija se le|na svilena strana presijavala
a tako|e su se caklila i dugmeta na
man`etama dok bi pokazivao odre|ene
zamahe gudalom. Komentari su bili u stilu:
"Treba ja~e zategnuti to gudalo, draga moja."
^uo bih kako njegov kolega Bala{evi} poluglasno
dodaje: "Ah, treba joj gudalo, treba
njoj sablja, ~ove~e." A kada bi se ~as zavr{io i
ona sirotica zbrisala glavom bez obzira,
prelazili bi na mene: "Vidi ga, {imi cipele,
farmerke, mali je izgleda po~eo praksu."
Otprilike sam naslu}ivao {ta je ta re~ "praksa"
mogla da zna~i u njihovom privatnom
`argonu. Ili: "A sad kad ode{ ku}i, odmah u kupatilo i -
TRAS!" \ubrad. I dan-danas ih mrzim. "[ta radi ona {tajerska
konjina?", raspituje se Puharek za mog razrednog
stare{inu Stroceka, profesora nema~kog jezika, ina~e svog
daljeg ro|aka sa kojim je i odrastao u [afarikovoj ulici. \avo
mi ne da mira: "Pitao me je ju~e koliko sam violina pretesterio?"
"Vrlo glup ~lovek", ka`e na to Puharek. Ne mogu da
ot}utim: "Pametniji je od vas!" "[ta?! Ovo je drskost koju }e{
skupo platiti", sik}e sav zajapuren Puharek. "Bude{ ti, bezobraznik,
dobil ednu za uho!", ubacuje se i profesor Bala{evi}.
Puharek seda za sto, iz ladice vadi dopisnicu. "Koja je tvoja
ku}na adresa? O ovoj ne~uvenoj drskosti bi}e obave{teni
tvoji roditelji." Prili~no utronjan ka`em mu: "Pavlova ulica,
broj 1." La`em, u stvari, stanujem u @elezni~koj ulici. Upisuje
adresu na dopisnicu. "A sad mar{ da te moje o~i ne vide,
neka tvoji roditelji tra`e drugog profesora", zavr{ava Puharek.
Pomislim: ova budala ne zna da ja nemam roditelje, u
stvari pravi se da ne zna da su deportovani na Goli otok gde
im se izgubio svaki trag. Ili je stvarno ube|en da mi je deda
Titurel otac. Ali za Puhareka nije ni{ta ~udno da neko pravi
decu i sa sedamdeset ili osamdeset godina. Pakujem violinu
i ve} za nekoliko sekundi sam na ulici, {unjam se kao {takor
po mraku uz zid, ispod prozora muzi~ke {kole, da me
slu~ajno neko ne vidi. Sa druge strane ulice je moja osnovna
{kola. Uvek je tako kada iza|em iz muzi~ke, sa violinom
ispod mi{ke. Postoji opasnost da me primeti neko od starijih
u~enika osnovne {kole, da budem predmet njihove zabave,
surove, naravno. Nije problem fizi~ko i`ivljavanje, ali mogli bi
da mi razbiju instrument. [ta }u onda?
Sutradan, kada se u podne vratim iz {kole, nervozno pritiskam
zvonce na vratima, nestrpljivo is~ekuju}i da se pojavi
dedina krupna prilika. Uvek sam `iveo u strahu da }e deda
Titurel iznenada nestati i da }u ostati potpuno sam, bez igde
ikog. Ina~e, ponekad mi se privi|a kako nema ni muzi~ke, ni
osnovne {kole, sredinom ulice te~e neki poto~i} kojim
gacam. Kada najzad stignem u @elezni~ku ulicu, vidim da je
na{a ku}a nestala, na njenom mestu zjapi velika crna rupa,
sama praznina, ali {to je najgore, nema nigde ni deda
Nereja, nestao je. Sam sam, potpuno sam, na ~itavom svetu.
Sada je ipak sve na svom mestu, ali vrata se ne otvaraju.
Uspani~eno pritiskam kvaku, vrata su u stvari otklju~ana,
odahnem, ulazim i vidim deda Titusa kako stoji u kuhinji. U
ruci ipak dr`i onu dopisnicu. Namrgo|en ka`e:"[ta je ovo?"
]utim, pokunjen. "Dobro, {ta si rekao, profesoru Puhareku,
ho}u to da ~ujem iz tvojih usta?" "Pa, rekao sam mu da je
moj razredni, iako je {tajerska konjina, pametniji od njega",
odgovaram snebivaju}i se. Jedan trenutak koji je dug kao
ve~nost, deda }uti zagonetno, a onda iznenada eksplodira,
prasne u gromoglasan smeh, luda~ki se smeje da se sav
kuhinjski name{taj trese, stolice igraju. I ja po~injem da se
smejem i na{ smeh se prepli}e, dedin bas-bariton i moj kontra-tenor~i}
postepeno prelaze u duet kao u nekoj
Rosinijevoj komi~noj operi, pevamo tope}i se od zadovoljstva
i ne znamo da smo, u stvari, ve} odavno mrtvi, da prebivamo
u podzemnoj galeriji nekog drevnog grada koji je potonuo u
dubine. Iako, do kraja taj na{ veseli duet kao da se pretvara
u neku tugovanku. A i ru~ka nema, ali ne marim. U {pajzu
me ~eka ementaler i crna ~okolada.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
57

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:02 Page 58
58
POZORI[TE
Ivan PRAVDI]
Foto: Sr|an VELJOVI]
U Centru za kulturnu dekontaminaciju u Beogradu odigrana
je postavka "Evrope - monologa za Majku Hrabrost
i njenu decu" Ivane Sajko u re`iji Bojana \or|eva. To
nije sve. U Magacinu u ulici Kraljevi}a Marka isti reditelj
postavio je pet od osam monologa romana "Rio bar" iste
autorke. Najavljuje se i drama "@ena bomba" u
Beogradskom dramskom pozori{tu, opet delo Ivane
Sajko u postavci istog kreativnog tima. Ako je verovati
piscu ovih redova, tj. meni, koliko sam ja ~itao, "@ena
bomba" je najbolji dramski tekst napisan u novom
milenijumu.
"Evropa" u re`iji Bojana \or|eva je postdramsko, vrlo
verbalno pozori{te koje bi audio snimljeno lako bilo vrlo
ozbiljna poetska radio-drama ili radio-roman za one
koji imaju problema sa vidom ili koncentracijom za
~itanje gusto pletenog testa izme|u romana, eseja i
monodrame. Unutra{nji tokovi Ivaninih tekstova, prepleti
i promene konteksta motiva i lica ~ine njena
nadknji`evnorodovska i nadknji`evno`anrovska dela
dramati~nima, te tome duguje ~este scenske postavke.
U Evropi vi{e nego u Hrvatskoj, dakako. Verujem da se
klasi~ari lako mogu prepasti i u`asnuti bujice asocijacija
i slobode pevanja i mi{ljenja autorice Sajko (Psycho), ali
u pitanju je poezija u akciji koja provocira dalju akciju i
budi nove asocijacije i ideje koje su mnogo slo`enije od
toliko nametane nam politike.
"Mene zapravo uop}e ne zanima govoriti o politici, ve} o
pitanju osobne slobode, a ona zna~i `ivjeti, misliti i
raditi, {tovi{e i voljeti, bez nametnutih stavova i mehanizama
koji ih konstruiraju, a koji su prilepljeni uz na{u
ko`u i infiltrirani u na{e glave takvom ja~inom da
Bojan \ur|ev i Ivana Sajko
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Kreativni rizici
Evropa: Svi izvo|a~i, ^arni \eri}, Vladislava
\or|evi}, Sena \orovi}, Nata{a Markovi}, Sne`ana
Milojevi}, Marija Opsenica, Slobodan Pavelki} i
Milo{ Timotijevi}, sjajno su se snalazili u slo`enom
tekstu, preciznom i zahtevnom mizanscenu i
inteligentno ilustrativnom scenskom pokretu koji
je osmislio ^arni \eri}
"Rizik broj 1" je nastavio,
nadamo se, lavinu, ako
ne erupciju ili barem
lokalnu kataklizmu
sli~nih projekata.
Lan~ana reakcija ve} je
najavljena sa ~etiri nova
rizi~na poduhvata rizi~nih
grupa i autora. Ne, nije
re~ o biolo{kom, metereolo{kom
ili nuklearnom
ratu, ve} postdramskom
teatru. [to je mnogo
opasnije. Nadamo se.

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:02 Page 59
ponekad vjerujemo da su na{i vlastiti. Ali nisu. Put do
sebe podrazumjeva deranje te ko`e i pra`njenje te
glave. A to nije samo zadatak umjetnika, ve} svake
osobe koja `eli dotaknuti vlastitu misao. To je prvi
korak", ka`e Sajkova. \or|ev je prihvatio kreativni izazov
tekstova i u "rizi~nom balansiranju izme|u duboko
intimnih i megalomanski javnih tema" prepoznao
semanti~ki postupak Ivane Sajko.
Koliko bismo pozori{nim re~nikom dvadesetog veka
"Evropu" nazvali brehtovskom poemom, toliko bismo je
jo{ tradicionalnijim pozori{nim re~nikom nazvali
recitalom. Ali za{to to ne re}i, vrhunskim recitalom. Jer
tekst jeste dominanta. Rascepkan, pretumban, o`ivljen
100 odsto u`ivo pevanjem, pokretima, intonacijama i
diskretnom, no efektnom glumom. Svih sat i po vremena
provodimo slu{aju}i i razmi{ljaju}i, pri tom se nimalo
ne dosa|uju}i. Barem ja nisam.
Pozori{na serija o ratu i moru
Ve}ina glumaca i autorski tim dramatur{kinje
Ane Vujanovi}, kostimografkinje Maje
Mirkovi} i scenografa Sa{e Ili}a radili su i u
drugom delu projekta "Rizik 1". Od
osmomonolognog u ven~anicama romana o
ratu "Rio bar" pet celina o ratu i moru su
uprizorene. Kako? Kako sami autori isti~u,
primarna je instalacija Sini{e Ili}a u kojoj se
doga|aju monolozi/govori/ispovesti. Da, to je
izbegli~ki/prognani~ki podrum ili ~ak pre
deset godina podrum svedok masakra ispod
ru{evina u Vukovaru, Pakracu, Mostaru,
Kninu, Sarajevu... Krvavi tragovi po zidovima,
buvljivi madraci, hladno}a, nereciklirani
otpaci ne~ijih `ivota.
Sa uvodnom izlo`bom hronologija
politi~kih i ratnih fakata 1991-1995,
da slu~ajno ne pomislimo da ne{to
drugo mo`e biti u pitanju, atmosfera
je, sa dobrim razlogom, dovoljno
mu~na i neprijatna bilo kome ko ima
imalo mo}i empatije. Kako pisac ovih
redova ima upravo toliko saose}ajnosti
(imalo), mogao sam da prepoznam
pre`ivljavanje koje postoji u ledenom
podrumu u kome izvo|a~i i telima
do`ivljavaju patnje prognanika, mada
nam prenose mnogo vi{e jer nam i
tekst Ivane Sajko to nudi. Svaki novi
monolog donosio je nove predmete
koji su se nagomilavali dok su lica
nestajala. Da bi se ostvarila performansu
nu`na psiho-fizi~ka realnost, a
u najte`oj kombinaciji sa pre-tekstom,
glumci su samostalno birali prisustvo i
pona{anje sa re~ima. Cilj nije bio
u`ivljavanje u tekst ve} pre`ivljavanje
nemilosrdnog teksta.
U ovoj zahtevnoj raboti moramo ne
samo pohvaliti, ve} i istaknuti ili
aplaudirati Vladislavi \or|evi} jer je
svojim glasom i prisustvom tresla
utrobe i du{e gledalaca i zaista uspela
da prevazi|e tekst, tj. tekst je postao
posledica nje u situaciji, a ne uzrok i
ono prethode}e. Izvori{te njenog
monologa "Pobjeda... i to takva!" bila
je osveta, taj stra{ni demon i naslade i
besa, i mr`nje i pomame i zle namere
sa detaljnim planom. Sve to Vladislava
je uspela da odigra savr{eno paze}i,
tj. dr`e}i nas na udici percepcije, da
ne pretera pa da pomislimo da je u
pitanju samo gluma i u/(do)`ivljavanje.
Gluma/izvo|enje, da sada ne
raspredamo o mogu}im razlikama dva
termina, uvek balansira izme|u
pre`ivljavanja i simuliranja i to ve}inu
"Rio bara" ~ini mnogo klasi~nije
pozori{nim nego {to je "Evropa". Iako
podrum "Magacina" i slobodno kretanje
publike mogu da nam nagoveste
druga~ije, pet epizoda "pozori{ne serije
o ratu i moru" imali smo prilike da
vidimo i osetimo ne toliko brehtovski
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
59

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:02 Page 60
60
(lako}a, nesentimentalnost, oneobi~avanje), koliko u igri
sa pasivnim stilom televizijskih ispovesti zacrnjenih lica i
okrenutih le|a kameri, koji nam nagla{avaju dokumentarnost.
"Povijest je upravo takva, ona ucjenjuje, nudi se kao
objektivna i fiksirana ~injenica, kao vrijednost koja ukorjenjuje
ne~iji identitet. Mene je, s druge strane, zanimalo
ukazati na nebrojenu polifoniju glasova, njihovu
promjenjivost, nesigurnost, kao i kompleksnost njihova
mogu}eg su`ivota. U pozadini toga stoji naravno i revolt
na nametanje bilo kakvog modela mi{ljenja ili mitskih,
povijesno-etni~kih vrijednosti", ka`e nam Ivana Sajko.
Prva, "Tom i D`eri", jeste izlazak iz devoja{tva u prvi
poljubac rata. Romanti~no. Rascvetano krvavo. Kada se
pogleda nazad u detinjstvo, odande su nas ispratili
krvavi prizori nasilnih crta}a - duhovito. A zapravo
stravi~no kada shvatimo da je to pri~a ljudi spaljenih
domova i `ivota. "Zdravo Marijo" demaskira nam sav
cinizam religioznog zanosa i (ne)mogu}nosti pra{tanja
u ratu. "... i deset godina kasnije" stavlja nas ispred
birokratije, nove vlasti u svim novim dr`avama i njihovom
dehumaniziranju spram kojih su `rtve i zlo~inci
tako `ivi i gotovo simpati~ni likovi.
Srpsko-hrvatska saradnja
Ovaj projekat otvara mnoge kontekste, od kojih su najsna`nija
dva: saradnja hrvatskih i srpskih stvaralaca i
postdramsko pozori{te i eksperiment u tranzicionom
teatru brze produkcije zarad brze zarade. Saradnja
hrvatskih i srpskih pozori{nih autora, uprkos ratu i postratnim
zategnutim zvani~nim odnosima, trajala je skoro
bez prekida, dodu{e naj~e{}e van institucija. Oficijelna
pozori{ta i dalje funkcioni{u na velikim
pokazivanjima/hvalisanjima gotovih proizvoda. "Rizik" je
korak dalje u institucionalizaciji ove saradnje, tj. normalizaciji
na koju smo navikli vi{e od sto godina. Centar
za kulturnu dekontaminaciju i Magacin u Kraljevi}a
Marka su zbog svoje otvorenosti prirodni izbor umenika,
dok podr{ka Ministarstva kulture mo`da nagove{tava
ozvani~avanje mogu}nosti da se i zvani~nije sara|uje i
stvara, bez granica u svesti, prvenstveno. Divno je
slu{ati glumce kako, uz pomo} lektora iz Zagreba
Gorana Fer~eca, prenose govor kreativne hrva{~ine koju
nismo slu{ali od postavki Krle`e i [tajnera. Grubo zvu~i
re~ hrva{~ina, poput srb{tina. Lep{e bi bilo tepati tim
administrativno-pravopisnim nare~jima jednog (kog)
jezika - kao hrvatica, srbica, bosan~ica ({to je bilo u
vreme reformacije i jedno od zvani~nih pisama za {tamparije
u Evropi). Jednog jezika, da ponovim, jer smatrati
da su to razli~iti jezici nije pitanje nacionalizma, ve}
nepismenosti.
Koprodukcije, kao slede}i korak u saradnji kultura, jo{
uvek ~ekamo na institucionalnom nivou. Prirodno ta
saradnja ide putevima vanistitucionalnog/nadnacionalnog,
ali i postdramskog teatra, koji, da li je to normalno,
jo{ uvek stoje izvan ili u zape}ku repertoarskih
politika bud`etskih ku}a. Da ne govorimo o komercijalnim
pozori{tima koja izgledaju isto i u Zagrebu i u
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
POKROVITELJI
Kako je i izdava~ Reza, Inicijativa mladih za ljudska prava, jedan od pokrovitelja
projekata, da pomenemo i ostatak {arenog dru{tva koje je pomoglo "Rizik":
Fond za otvoreno dru{tvo, Ministarstvo kulture Republike Srbije i Gra|anske inicijative.
Beogradu. Da ne pominjeno televizijske serije
u kojima se razmenjuju glumci, ali se
pre}utkuje svaka trauma koju su na{i
udru`eni separatisti i unitaristi zajedni~ki
zakivali u istoriju. Bez pominjanja rata koji je
bio cover-up za boga}enje (primarnu akumulaciju
kapitala) onih koji i danas
poku{avaju dr`ati sve konce, pa i kulturne, u
novim dr`avama i ploditi svoj kapital. Da
presko~imo razgovor o istom scenariju
"Pozori{ta u ku}i" koje se snima na "dva jezika"
u istoj scenografiji i kostimima, samo sa
razli~itim glumcima. Zar je pranje para i
ispiranje mozgova toliko bitnije od potrebe
za kreativnim naporom?
Inovativnost u kulturi i dalje je samo eksces,
a ne redovna praksa. Dokle, zapita}emo se
po ko zna koji put. "Rizik", ka`u autori, jeste
imanentna kritika postoje}eg modela
"proizvodnje pozori{ta". Rizik je
poku{aj da se uka`e na nedostatak
kriti~kog mi{ljenja o prirodi takve
pozori{ne produkcije. Istovremeno, to
je i sasvim odre|eni predlog kulturne
politike, model jednog od mogu}ih
na~ina da se vratimo onoj umetnosti
koja ulog sopstvenog autoriteta i kvaliteta
pretpostavlja rasporedu unutar
hijerarhije mo}i. I opet, za{to da
centrima mo}i pridajemo ve}u va`nosti
od najmo}nijeg li~nog stvarala~kog
uzleta koje u pozori{tu postaje zajedni~ko
i zarazno za publiku? Da poslu-
{amo {ta nam je o tome rekla izuzetna
Ivana Sajko: "Zanima me moja
osobna sloboda i u`itak u trenutku
pisanja. I mogu}nost dodira. Taj dodir.
Izme|u nas. To je umjetnost."

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:02 Page 61
STAV
FESTIVAL OFF-LIMITS
Globalno gluvarenje
Ivan PRAVDI]
Kako se prave festivali? Tamo gde nema
monopola samo velikih dr`avno-slavljeni~kopromotivno-mo}nih
festivala, ve} ima mnogo
malih - tamo je `ivot pretvoren u jedan permanentni
festival kao olak{anje i zabavu za
stalni i obavezni rad/potro{nju. Ove godine u
Dortmundu u Nema~koj odr`an je po osmi
put festival Off-Limits. Koja je ograni~enja
sebi postavio tim festivala bez limita?
Re{enje je vrlo mudro. Dve teme.
Jedna je "Izbeglice (iz) generacija".
Promu}urno smi{ljeno. Politi~ki korektno.
Mo`e u sebe da uklju~i sve isklju~ene i zanemarene
grupacije, izbeglice svih fela,
svakako. Mlade, decu, a bogami i stare kao
kvintesenciju termina generacije, a koji su
pod posebnom brigom blagodarne dr`ave
Allemagne.
Druga tema: "Gluvarenje". Zapravo to je,
paralelno sa festivalom, vi{egodi{nji umetni~ko-antropolo{ki
projekat prikupljanja
uglavnom fotografskog materijala {irom
globusa: kako izgledaju ljudi kada ni{ta ne
rade. Ove fotografije se kasnije razvijaju u
tekstove, plesove, dramske scene...
Kada se sa ovako {irokim i humanim
temama sakupi novac za festival, onda se
sakupljaju radovi umetnika. Stiglo je hiljadu
fotografija na drugu temu iz preko ~etrdeset
zemalja i sa svih kontinenata.
Duge, celove~ernje scenske forme koje
zahtevaju skuplju produkciju logi~no su vi{e
vezane za prvu temu, izbegli{tvo generacija.
Izdvajam predstavu "Skokovi vremena" iz Lajpciga.
Devetoro plesa~a svih generacija, devet razli~itih stilova
- od baleta, modernog baleta, ekspresionisti~kog plesa,
latina, brejka, hip-hopa, fizi~kog teatra - zajedno je na
sceni. I svi su izbeglice iz svojih, u njima jo{ prepoznatljivih
klanova. Razmenjuju, u~e, menjaju se. Videti te
promene na sceni, videti sukobe izazvane nerazumevanjem
- i to ne ideolo{kim, ve} ~isto telesnim -
izuzetno je uzbudljivo. Da ne pominjem koliko je fascinantno
videti sve te razli~ite, do maksimuma dovedene
ve{tine kori{}enja tela. Ono {to ostaje kao kost u grlu
posle gledanja ovog devetostruko li~nog spektakla, jeste
kako }e se ti ljudi menjati u~e}i jedni od drugih i igraju}i
zajedno, kako }e konflikt daljim igranjem predstave
nestajati zbog uzajamnog upijanja telesnih znanja i
stanja. Izazovno pitanje za teoriju izvo|enja.
Kratke forme, pak, usmerene su ka gluvarenju. Ne
plesne. Plesa~i, vala, ska~u i izvode akrobacije tako da
gledaoce "podilazi" i{ijas samo od gledanja. Znoje se i
trude da svojih desetak minuta toliko izgruvaju i zasene
na{u pa`nju da se i mi oznojimo samo od pomisli koliko
truda ula`u u svoj poziv. Posle devedesetih u kojima je
ples pod isto~nja~kih uticajima bio prili~no analiti~an,
ose}ajan i sveden, nov milenijum, pod velikim uticajem
hip-hopa, ostavlja i sportsku gimnastiku kao manje
zahtevan `anr za telo.
Neplesa~i uveliko su preuzeli relacionu estetiku,
koriste}i vreme performansa za susret publike sa
autorom, situacijom i me|usobno. Ovde }u izdvojiti svoj
nastup "Jedan savet - jedno pivo". Za razliku od ranijih
nastupa u kojima svako ko mi kupi pivo i sedne preko
puta mene ima pravo da zatra`i savet za bilo koji problem
u `ivotu i da ga slu{a dok god pijem pivo, kada je
ljudima bilo zabavno da popiju pivo sa mnom, u
Evropskoj zajednici nema tog lagodnog i ironi~nog
~itanja mog nastupa. Evo ti pivo i reci
mi to i to. Na Balkanu, stotine pitanja
su zapravo samo tri: ljubav, pare,
{kola. U Dortmundu svako je ozbiljno
tra`io precizan savet za svoju
specifi~nu situaciju i jasan problem. To
je donekle olak{alo davanje saveta i
uvek inspirativnu komunikaciju kroz
upoznavanje jedan na jedan, ali hladnije
vreme zna~i sporije pivopijanje i
detaljnije ula`enje u svesti Drugih. I
sa hladno}om, pivo sporije isparava
kroz ko`u i lak{e sti`e do mozga, a
tamo...
Da se ovi silni performeri orijentisani
ka gluvarenju ne bi suvi{e opustili
kada im je ve} sve pla}eno, organizatori
iz Evrope (gde mora da se radi)
naterali su nas sve da izvedemo i dva
nova performansa u zajedni~kom
o`ivljavanju Zoolo{kog vrta i Botani~ke
ba{te. Posetioci u koloni idu ovim
divnim prostranstvima, zaista ve}im od
bilo kod parka u deset puta brojnijem
Beogradu, i nailaze u ambijentu na
za~udna pona{anja i slike. Odlaze ku}i
gledaju}i da li }e negde usput videti
jo{ neki performans. Skriven iza
semafora za bicikliste ili automobile
jer pe{aci mogu da se kre}u slobodno
kako `ele? Na trgovima ispod ogromnih
prodavnica? Na igrali{tima za
decu sa mekanim tlom? Ne{to neuobi~ajeno?
Ali nema. Ne dok ne plate
kartu!
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
61

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:16 Page 62
62
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:16 Page 63
INTERVJU: JELENA ILI], GLUMICA
Svest o dru{tvenom trenutku
UMETNOST KOJA JE SAMA SEBI SVRHA JE JALOVA I NIJE SUBVERZIVNA, NE MENJA, NE UKAZUJE, NE UTI^E, NE
PROVOCIRA, NE RAZVIJA SE
Tanja MATI]
Foto: Branimir MILOVANOVI]
Fatima, Erika, Svetka, Mali princ,
Pomorand`a, Ivona, Vojnik, Mala Kim….sve
su to lica u koja ulazi dvadesetpetogodi{nja
glumica Jelena Ili} u brojnim predstavama u
kojima se mo`e videti u beogradskim
pozori{tima. Glavna uloga u anga`ovanoj
predstavi "Pomorand`ina kora" donela joj je
pohvale i nagrade, a sama predstava je ve}
mesecima jedna od najgledanijih u pozori{tu
Atelje 212.
"Pomorand`ina kora" i "Arapska no}" dve su
dru{tveno i politi~ki anga`ovane predstave u
kojima Jelena trenutno nastupa. Me|utim,
Jelena je ~esto i u Hrvatskoj gde radi na jednom regionalnom
projektu, novom filmu Svetislava Preli}a (autora
antologijskog filma "[e}erna vodica").
Regionalnu saradnju vidi kao neophodan na~in postojanja
i rada za razmenu ideju i iskustava. "Dosta mojih
prijatelja je ovog leta bilo u Sarajevu ili Motovunu na
filmskim festivalima. Vratili su se sve`i, upustili se u
nove projekte sa ljudima koji misle druga~ije, ~ije je
iskustvo razli~ito. I upravo ta razmena ideja je ne{to na
~emu moramo svi da radimo, da insistiramo ako
ho}ete", sigurna je Jelena.
REZ: Idu li umetnost i dru{tveno-politi~ka
anga`ovanost zajedno?
Jelena Ili}: Umetnost koja je sama sebi svrha je jalova i
nije subverzivna, ne menja, ne ukazuje, ne uti~e, ne
provocira, ne razvija se. Neophodna je
svest o dru{tvenom trenutku, a bilo
koji umetni~ki oblik je dragocen jer
mo`e{ da izrazi{ svoj stav i da uti~e{
da se ne{to primeti i menja ako ti
smeta ili je po tvom mi{ljenju
pogre{no. Na proteklom Bitefu su
prikazane dve predstave koje su pravi
primer: "Makbet" Jirgena Gosha i
"Brisel 04." Romea Kastelucija.
Katarzi~no...
Da li su, po tebi, nezavisne produkcije
i andergraund teatar, u kojima
ima mesta za anga`ovanost umetnika
vi{e nego u mejnstrim
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
63

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:17 Page 64
64
pozori{tu, dovoljno prisutni u
Srbiji i regionu?
- Poslednjih godina umetnici sa
Balkana se sve vi{e umre`avaju
i mislim da je to neophodno. ^ini
mi se da javnost ne posve}uje
dovoljno prostora druga~ijem pozori{tu ili
izrazu, {to nije dobro. Naviknete na jednu
opciju, nemate izbora i va{ ukus vremenom
postaje lo{, kriterijumi niski... Volela bih da
nezavisne trupe zauzmu jedno bitno mesto
na pozori{noj sceni i naprave kontratezu
institucijama koje se te{ko i sporo
odlu~uju da menjaju svoj pravac, {to je
i razumljivo jer "u pozori{te se ide da
se zabavi{ i nasmeje{".
IZBORI I ODGOVORNOST
Vidi{ li mesto za druge umetnike ili sebe
u kampanji za predsedni~ke izbore koja
je u toku u Srbiji?
- Odlu~ila bih se za neutralnost jer sam
malo umorna od {arenila politi~kih kampanja
i bezukusa koji je neminovan u ~itavoj toj
re`iji. Ne vidim sebe kao lice koje ma{e zastavicom
sa bine. Dodu{e, mo`da iz poslednjeg
reda...
Glasa{ na izborima?
- Da, zato {to `elim da na ne{to uti~em, zato
{to je to odgovornost prema sebi samom, pre
svega.
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:45 Page 65
FESTIVAL U PRI[TINI
SKENA UP za Faruka Begolija
PREKO DVE STOTINE STUDENATA IZ RAZLI^ITIH SVETSKIH [KOLA FILMA I POZORI[TA PROVELO JE NEDELJU DANA U PRI[TINI
GOSTUJU]I I U^ESTVUJU]I NA FESTIVALU STUDENTSKOG FILMA I POZORI[TA - SKENA UP, A PETI FESTIVAL BIO JE POSVE]EN
LETOS PREMINULOM GLUMCU, PROFESORU GLUME I JEDNOM OD POKRETA^A FESTIVALA, FARUKU BEGOLIJU
Milot Hasimja
"Najmanje {to mo`emo uraditi za tebe, Faruk
Begoli, jeste da nastavimo ono {to si po~eo i
da tvoj i festival tvojih studenata nazovemo
po tebi", ~ulo se na otvaranju petog po redu
Festivala studentskog filma i pozori{ta -
Skena Up. Festival je otvoren i odr`an u
veoma toplom okru`enju daleko od du`nosti,
daleko od politi~kih govora u atmosferi koja
se mogla osetiti samo u "^ika Enverovim"
festivalima. Otvoren je u jednoj neformalnoj
i zabavnoj atmosferi, uz zvuke klavira i violine,
i uz dosta smeha koji su izazvali
voditelji programa, studenti glume i u~enici
Faruka Begolija koji se inteligentno i ironi~no
odnosio prema kosovskoj stvarnosti, ismejavaju}i
mnoge apsurde prisutne u dru{tvu.
Tako su gosti festivala upozoreni na novi
fenomen radioaktivnog {etalista u glavnoj
ulici u Pri{tini koje je napravljeno od navodno
radioaktivnih plo~ica, i na mogu}ost da
nakon ovog festivala mutiraju. Naravno, `elelo se da
ukazati na samu anga`ovanost festivala i uop{te na
potrebu umetnika da reaguju i da se odnose prema
stvarnosti.
"Izgleda da se predizborna kampanja zavr{ila, pa zato
politi~ari nisu sa nama. U suprotnom, znam da bi sigurno
polovina sale bila puna namrgo|enih lica koja bi
se gurala da zauzmu mesto pored mikrofona", rekao je
Bekim Ljumi, jedan od najboljih re`isera sa Kosova, na
otvaranju festivala Skena Up u Pri{tini.
SKENA UP
Kao i pro{lih godina festival je i ove
do~ekao stotinjak gostiju iz razli~itih
{kola filma i teatra sa Balkana, iz
Evrope i Amerike. "Iako ne znam
previ{e o festivalu, veoma mi je
drago {to vidim koliko je `ivo ovde
na Kosovu jer nisam takve utiske
mogao da steknem iz medija, a
zaista sam sre}an zbog `ive kulture i
entuzijazma koji vidim na festivalu",
Festival je osnovala grupa studenata sa pri{tinskog Fakulteta dramskih umetnosti sa profesorom
Farukom Begolijem 2003. godine. Na po~etku postojanja bio je isklju~ivo festival
studentskog pozori{ta. Me|utim, sada, nakon pet izdanja, otvorio se i za umetni~ke
izvedbe van studentskog prostora. Tako su se ove godine, pored studentskih predstava,
na festivalu mogli videti autorski filmovi i pozori{ni komadi, kako studentski, tako i profesionalni,
s tim da profesionalna pozori{ta nisu imala pravo da u|u u takmi~arski program,
ve} su bila deo takozvanog off programa. Na festivalu su nastupili uglavnom teatri
iz regiona, dok je filmski program bio vi{e internacionalnog karaktera. Bili su prisutni
autori iz Nema~ke, Amerike, Kanade, a poseban segment je bio posve}en nema~koj videoumetnosti
u poslednjih 40 godina.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
65

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:03 Page 66
66
rekao je profesor Pavel Jech sa poznate
~e{ke filmske akademije FAMU.
Po njemu, veoma je va`no to {to dosta
mladih autora stvara i prikazuje fiilmove, s
obzirom da je izlaganje radova i slu{anje kritika
i reakcija od velike va`nosti za razvoj
samih autora i filmske produkcije, iako nisu
svi prikazani radovi savr{eni.
"Nadam se da }emo u budu}nosti videti
mnoge dobre re`isere koji }e dolaziti iz
FAMU, a upravo zbog toga `elimo da ljudi iz
najrazli~itijih zemalja dolaze u FAMU", dodao
je Jech.
Jedan od najzapa`enijih na festivalu bio je
gr~ki film "Eduard" kojeg je re`irala Angelika
Antoiniu. Film predstavlja istinitu pri~u o
Albancu iz Albanije koji odslu`uje kaznu za
ubistvo po~injeno u Atini. Ulogu Eduarda na
velikom ekranu je o`iveo kosovski glumac
E{ref Durmi{i (Eshref Durmishi). Film prati
`ivotne emotivne lavirinte izbeglice u Gr~koj,
kao i `ivot njegove porodice u Albaniji, i
ujedno prikazuje stanje u zatvorima u
Albaniji. Film je premijerno bio prikazan u
Gr~koj gde su ga publika i kriti~ari veoma
dobro primili. U me|uvremenu "Eduard" je
u{ao u konkurenciju i za nagradu Oscar u
kategoriji najboljeg stranog filma.
E{ref Durmi{i koji je bio jedan od zapa`enijih
gostiju festivala obja{njava da je ovo bila
jedna od te`ih uloga, posebno {to je svestan
da ~ovek koga glumi zaista postoji. "Stvorio
sam Eduarda onako kako sam ga zamislio jer
ga nisam sreo, ali sam sve vreme ose}ao
strah jer je druga~ije kada vidi{ osobu koju
glumi{, nego kada sam jednostavno stvara{
neki lik. Bojao sam se susreta i `eleo sam da
Eduardo ostane onakav kakvim sam ga ja u
svojoj glavi stvorio", rekao je Durmi{i.
Kada je re~ o pozori{nom delu festivala,
posebno je zanimljivo da je tre}ina
prikazanih predstava u okviru festivala do{la
iz Irana, a jedna od njih je bila i ovogodi{nji
pobednik u konkurenciji za najbolju re`iju.
Sa druge strane, predstava iz Beograda
"Zoom Profile" u re`iji Sne`ane Tri{i}, koja
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
je trebalo da bude odigrana u pozori{tu Dodona,
otkazana je zbog nedolaska dela trupe. Me|utim,
~etvrtog dana festivala prikazana je predstava Dah
teatra iz Beograda "Pri~a o ~aju" u re`iji Dijane
Milo{evi}.
Na programu je bilo dosta predstava kosovskih autora,
s obzirom da aktivnost pozori{ne produkcije na Kosovu
postaje sve intenzivnija. Zapa`ena je bila predstava
"The Lesson" Bekima Ljumija koja je napunila salu
Oda teatra i ostavila veliki broj zaniteresovanih ispred.
Veliku pa`nju izazvale su i predstava "Underground
Man" Ku{trima Koli}ija (Kushtrim Koliqi), mladog
pozori{nog autora iz Pri{tine, i predstava "The Rest is
Silence", re`isera Agona Miftarija (Agon Myftari).
Pored toga, pozori{ne trupe iz Makedonije i Albanije
su tako|e bile zastupljene na festivalu. Program festivala
su pratile i svkodnevne press konferencije i
debate na kojima je publika imala priliku da razgovara
i diskutuje sa autorima.
Posebno zanimljiv deo svih festivala jeste svakako
dodela nagrada. Glavna nagrada "Adriana Avdulahu",
nazvana po glumici iz Albanije koja je poginula tokom
rata na Kosovu 1999. godine, dodeljena je glumici
Ljuredani \e{i (Luredana Gjeqi) za ulogu u predstavi
"Lizina Putovanja". Nagrada za najboljeg pozori{nog
glumca pripala je Besniku Krapi za ulogu u predstavi
"Sve ostalo je ti{ina" koju su radili studenti Fakulteta
umetnosti iz Pri{tine.
Nagrada za najbolju pozori{nu re`iju dodeljena je
re`iseru iz Irana Payam Azizi iz Azad University of
Arak. Na`alost, Azizi je trenutno na odslu`enju vojnog
roka u Iranu i nije mogao da primi nagradu, ali je
ekipa predstave zaista besprekorno obavila posao,
uprkos spre~enosti reditelja da ih podr`i tokom nastupa.
Glavna nagrada za najbolju predstavu pripala je
FARUK BEGOLI (1944-2007)
Faruk Begoli ro|en je 14. februara 1944. godine u Pe}i, a umro je
23. avgusta 2007. godine. On je bio jedan od velikih glumaca u
biv{oj Jugoslaviji, a nesumnjivo je jedan od najve}ih i najslavnijih
glumaca albanskog porekla. Faruk Begoli je studirao na Fakultetu
dramskih umetnosti u Beogradu, a diplomirao je 1966. godine.
Snimio je vi{e od 100 filmova u okviru brojnih kinematografija sa
podru~ja biv{e Jugoslavije. On je oduvek imao veoma va`nu ulogu
u pozori{tu i kinematografiji Kosova. Predavao je u Fakultetu
umetnosti u Pri{tini i jedan je od osniva~a festivala Skena Up koji
je ove godine u znak se}anja nosio njegovo ime.
predstavi "Sve ostalo je ti{ina" u re`iji Agron Miftarija.
Time je Miftari drugi put za redom osvojio nagradu za
najbolju predstavu festivala, s obzirom da je isto priznanje
osvojio i na pro{logodi{njem festivalu.
Pri{tina je bila u izvanrednom festivalskom
raspolo`enju, tokom celog dana se mogao pratiti
raznovrsan program, a ve~eri su bile rezervisane za
`urke. Ako to nije uradilo radioaktivno {etali{te u
glavnoj ulici Pri{tine, onda je svakako Skena Up
napravila kulturnu mutaciju i podgrejala atmosferu u
hladnoj Pri{tini.
DAH TEATAR U PRI[TINI
Ru`ica DEVI]
REZ: Kako je do{lo do saradnje sa
Skena up festivalom i do va{eg
gostovanja u Pri{tini?
Sanja Krsmanovi}: Pre nekog vremena
organizovali smo u na{em prostoru
Centra za pozori{no istra`ivanje
prezentaciju rada Jetona Nazira|a,
mladog dramaturga iz Pri{tine, i Zorana
Risti}a koji u ^aglavici radi sa
jednim de~ijim pozori{tem gde igraju
upravo Jetonovu dramu; oni ina~e
sara|uju i to je jedan divan primer
saradnje izme|u Srba i Albanaca na
Kosovu. Pored toga, na{a rediteljka
Iva Musovi} nas je pitala da li se
sla`emo da njene fotografije budu
premijerno izlo`ene u galeriji u
Pri{tini; re~ je o izlo`bi fotografija
pod nazivom broj 9, a fotografije
predstavljaju moju solo predstavu. Mi
smo se naravno slo`ili. Nakon te
izlo`be, stupili smo u kontakt sa
Arbanom Zharku, direktorom Skena
Up festivala, i tada smo i ~uli za festival.
Oni su tako|e ~uli dosta o na{oj
predstavi "Pri~a o ~aju", i zvali su nas
da nastupimo.
Dah teatar je zapo~eo svoj rad
1991. godine na samom po~etku
ratnih sukoba na podru~ju biv{e
Jugoslavije. Odlu~ili ste se za ovaj
projekat svesni te`ine vremena i
li~ne odgovornosti - reagujete na
u`as stvarnosti pa je sudbina Dah
teatra obele`ena vremenom rata,
nasilja i mr`nje. ^ini se da vi nikad
niste be`ali od toga, ve} ba{
suprotno - sve vreme ste i{li u susret
ka tim temama koje su i postale
glavno obele`je predstava.
- Dah teatar, Centar za pozori{na
istra`ivanja, osnovale su 1991.
godine rediteljke Iva Musovi} i
Jadranka An|eli}, i glumica Maja
Miti}. Ja sam do{la posle dve godine.
Po~eli smo kao umetnici sa otvorenim
o~ima, kao anga`ovani umetnici koji
reaguju na stvarnost oko sebe i koji

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:03 Page 67
Stvaranjem protiv destrukcije
O PREDSTAVI CENTRA ZA POZORI[NO ISTRA@IVANJE "PRI^A O ^AJU" KOJU JE RE@IRALA DIJANA MILO[EVI] I NASTUPU U
PRI[TINI ZA REZ GOVORI SANJA KRSMANOVI}-TASI], GLUMICA DAH TEATRA
razvijaju pozori{te iz sopstvenog jezika. Mi ne koristimo
drame kao predlo`ak, ve} sami kreiramo jezik dramaturgije
kroz rad na predstavi, drama se razvija u toku
samog stvaranja i sami glumci su kreatori i autori
pozori{nog materijala. Mi smo apsolutno reagovali na
okolnosti koje nas okru`uju kao umetni~ka bi}a sa
jakom etikom, bi}a koja su protiv rata i bilo kog oblika
diskriminacije. Mi smo reagovali i stvarali umetnost koja
je imala odnos prema stra{noj stvarnosti oko nas. Mi
Pri~a o ~aju: Maja Miti}, Jugoslav Had`ic, Sanja
Krsmanovi}-Tasi} i Aleksandra Jeli}
PUNOG SRCA IZ PRI[TINE
nismo agitatorsko pozori{te, nismo politi~ki teatar, ali se
desilo da na{e predstave dosta progovaraju o toj nekoj
realnosti i da vrlo jasno dovode u pitanje mnoge stvari
koje su se de{avale kod nas u dru{tvu. Pre svega, na{e
predstave donose nadu, donose na{ nekompromisan
stav - ne mo`e da se toleri{e nasilje, diskrimnacija, ljudi
treba da otvore o~i za istorijske istine, za zlo~ine koji su
se ~inili u na{e ime i treba se suo~iti sa tim jer jednostavno
se ne mo`e i}i dalje. Dok se jedna rana dobro ne
otvori, ne i{~isti, ne dezinfikuje, ne pogleda, ona nikad
ne}e zaceliti. Tako da smo mi ti ~ista~i rana.
Uvek se setim rada Marine Abramovi} na
Venecijanskom bijenalu kada ona stru`e
kosti, mi to isto radimo, samo kroz teatar. To
je jedan oblik stvaranja protiv destrukcije,
{to mora biti glavno obele`je savremene
anga`ovane umetnosti. Mi verujemo u
neprekidni razvoj i ru{enje kli{ea i stalno
preispitivanje, i savremeni umetnik mora to
imati kao svoj credo.
A koliko je uop{te te{ko kroz umetnost
izra`avati taj u`as stvarnosti i igrati takve
uloge koje podra`avaju doga|aje i slike
tog u`asa stvarnosti?
- Ovaj teatar su osnovale `ene, sr` teatra
~ine `ene, ali nismo `ensko pozori{te, niti to
`elimo da budemo; u na{em pozori{tu igraju
i mu{karci, ali ono {to nas karakteri{e jeste
ta neka `enska poetika predstave, u smislu
da nikad to nije previ{e sirovo ili surovo,
uvek postoji blagost i prefinjenost u pri~anju
tih pri~a, tako da, iako one nekad jesu istinite,
bolne i jake, one nikad nisu banalne i proste.
To je na{ na~in prerade tih te{kih informacija,
naravno, sam teatarski jezik je savremen,
koristimo dosta glas, pokrete, energiju
tela, radimo svakodnevne treninge, tako da
glumci nisu samo glave koje govore jer oni
moraju da budu `iva tela koja emituju ener-
REZ: Kakva iskustva nosite sa ovog gostovanja u Pri{tini? Kakvi su utisci sa festivala i iz Pri{tine?
Sanja Krsmanovi}: Za neke ljude nikad nije pravo vreme da se ide i da se prave mostovi, a za nas umetnike
je uvek pravo vreme i jako nam je va`no da se na{om akcijom stvaraju promene. Mi smo oti{li tamo
sa strepnjom nasle|enom od okoline. Vratili smo se punog srca, upoznali smo divne ljude, povezali smo
se sa njima, oni su puni entuzijazma, rade ne{to dobro, ne{to smisleno u u`asnom besmislu u kojem se
nalaze. Svi smo pod uticajem tih ru`nih struja i vetrova koji duvaju i koje kreiraju neki ljudi kojima nije
stalo do ljudske du{e i do boljitka. Svi smo se slo`ili da nam je bilo prelepo i da nismo odavno bili negde
gde su nas ljudi bolje do~ekali.
giju i ta energija ~esto deluje mnogo ja~e od
semanti~ke vrednosti teksta, samog jezika.
Predstava "Pri~a o ~aju" sa kojom ste nastupili
na festivalu jeste, kako sami ka`ete,
pri~a o o se}anju i naro~ito se}anju na
surove i skrivene istine i na{em odnosu
prema tim istinama. U predstavi se
prepli}u razli~ite teme i razli~ita vremena,
u jednom trenutku ~ak igrate epizodu
zlo~ina koji se odigrao u [trpcima i
prizivate se}anje na sve `rtve tog
zlo~ina. Kakav je koncept same
predstave?
- Predstava je nastala iz ^ehovljeve
pri~e "Tri sestre". Hteli samo da radimo
jedan klasi~an tekst. Razmi{ljali smo
za{to da radimo ovu predstavu i {ta je
to {to mo`emo da izvu~emo iz same
predstave. Zajedno smo do{li do toga
da je to to stalno propu{tanje vozova
(motiv koji se provla~i u samoj predstavi),
i{~ekivanje odlaska u neko bolje
sutra, a ustvari samo propu{tamo prilike,
zata{kavamo stvari i ne idemo
dalje. Mi kao glumci stvaraoci dozvoljavamo
da na na{ proces kreativno
uti~u de{avanja oko nas. Tako smo
do{li do teme [trbaca. Jedan od
zadatak je bio da se bavimo nestalim
ljudima, nestalim jezicima, nestalim
civilizacijama, svim {to nestaje, kao {to
taj voz stalno nestaje za tri sestre. Mi
smo `eleli da vidimo {ta se nas to
li~no doti~e, o ~emu mi `elimo jo{ da
progovorimo. Tako smo do{li do teme
nestalih ljudi i shvatili smo da je to
doga|aj koji je zanemeren i potisnut.
To se desilo, ljudi se toga se}aju, ali
ni{ta vise od toga. Mi smo do{li do
knjige o ovom zlo~inu koju je izdao
Fond za humanitarno pravo, izu~ili
smo tu knjigu i koristili autenti~ne
informacije za na{u predstavu. Taj
doga|aj je bio pokreta~ daljih odmazdi
i strahota koje su na kraju dovele i do
Srebrenice. Poenta cele predstave jeste
paljenje sve}a koje dr`e ljudi u publici
na kraju i tu mislimo na sve `rtve, to je
neki na{ na~in da im odamo po~ast jer
sve `rtve treba da se priznaju i da im
se oda po{ta. Ovako zajedno umetnici
i publika stoje sa tim sve}ama i to je
jedna posebna energije i ti{ina za koju
smatramo da ima ulogu katarze i {to
je najva`nije, pomirenja. Tu vidimo
ulogu nas kao umetnika - na{e predstave
ne{to transformi{u, dovode do
nekih razre{enja, otvaraju ljudima o~i,
mo`da neke ostavljaju i u neprijatnom
ose}anju.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
67

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:28 Page 68
Krah bioskopa u Srbiji
Ivan BEVC
Gotovo nestvarno deluju cifre od 300.000 ili
400.000 gledalaca koje su veliki filmski
hitovi imali u doma}im bioskopima pre samo
pola decenije. Ima li spasa posrnuloj
bioskopskoj mre`i ili smo na putu da
odgledamo "poslednju bioskopsku predstavu"?
Za pravljenje kratke ali pou~ne pri~e o slomu
bioskopskog tr`i{ta u Srbiji nije neophodno,
kao za mnoge druge propasti, posezati za
pore|enjima sa vremenom velike biv{e
dr`ave. Niti je svrsishodno porediti tr`i{te od
preko 22 miliona ljudi i ogroman broj {to
pravih, {to improvizovanih bioskopskih dvorana,
koji su bili respektabilni ~ak i za
evropske uslove, pa su pojedini "blokbasteri"
poput legendarne Tesne ko`e umeli da
privuku i nekoliko miliona gledalaca, a
ozbiljni, umetni~ki filmovi mogli su da
ra~unaju na nekoliko "skromnih" desetina
hiljada poklonika.
Dovoljno je posegnuti za podacima starim
svega nekoliko godina i do}i do poraznog
zaklju~ka da je ovde na delu savr{en slu~aj
kombinovanja lo{ih tendencija iz sveta
"oboga}enih" lokalnih {mekom.
Tokom 90-ih doma}i distributeri su `iveli po
sistemu toplo-hladno. Ugovori koje su imali
sa tzv. major kompanijama bivali su ~as
zamrznuti (sankcije, bombardovanje), ~as
aktivni, a ~ast lokalnih bioskopa spa{avali su
doma}i filmovi ali i nezavisni programi pa
smo jedno vreme bili pravi raj za art filmove.
Pamti se preko 130.000 gledalaca
Almodovarovih Visokih potpetica, ogromni
(lo{e nacrtani) bilbord na Trgu republike sa
golim Harvijem Kajtelom (Zli poru~nik) ili
preko 70 000 gledalaca hermeti~nog filma
Klavir autorke D`ejn Kempion. Informacije o
novim ostvarenjima imali smo preko VHS
piraterije koja je ~inila 95 odsto ponude
video klubova koji jednostavno nisu imali {ta
drugo da ponude. Dolazak Warnera a onda i
Columbije na video tr`i{te donekle je u~inio
ovaj posao ozbiljnijim, ali smo i dalje bili
crna rupa na mapama filmske industrije.
Vode}i distributeri tog vremena bili su upravo
oni bez velikih studija. Tih dana su
Miramax i Gaumont imali ve}u te`inu od
68 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Foxa ili Disneya jer su njihovi fimovi mogli slobodno da
se prikazuju pa su Metro film i First Production vodili
trku ispred Tucka, Bandura ili Vansa. Poslednja dva su u
me|uvremenu uga{ena, a Tuck jo{ uvek odoleva i kakotako
servisira ovda{nje bioskope.
No, ~ak i tokom olovnih vremena metastaze
Milo{evi}eve strahovlade bioskopi nisu bili prazni. Bili su
oronuli, zapu{teni, nekoliko decenija iza inostranih
standarda, ali su i dalje imali publiku. [okantno zvu~i
podatak da je tokom nevesele 1999. godine ~ak 3,5 miliona
ljudi posetilo bioskop u Srbiji, dakle vi{e nego
duplo od broja koji je zabele`en pro{le i koji }e biti
zabele`en ove godine. Ve} je 2000. donela porast na
preko 4 miliona gledalaca, a prva prava demokratska
godina donela je pravi uspon lokalne bioskopske industrije
i sa 4,8 miliona gledalaca i relativno skupim kartama
postala sve zna~ajniji faktor na me|unarodnom
planu.
Nezavisni su se povla~ili pred predstavnicima Holivuda,
Metro film je pravio rezultate gledanosti na u{trb zarade
a danas tavori kao bezna~ajan video
izdava~. Tuck je postao najmo}nija
doma}a kompanija sa gotovo pola
tr`i{ta. Naslovi koje je u to vreme
imao na raspolaganju poput Harija
Potera ili Gospodara prstenova razvalili
su box office liste (ta dva filma zajedno
imali su preko 700.000 gledalaca) i
pozicionirali ga kao jedinu pravu profesionalnu
distributersku ku}u koja je
otvaranjem multipleks bioskopa
Tuckwood zbilja napravila pomak u
shvatanju bioskopa u nas.
U me|uvremenu VHS nestaje pod
najezdom DVD revolucije i ubrzo
postaje jasno da nova tehnologija
donosi sa sobom neslu}ene
mogu}nosti piraterije bez gubitka
kvaliteta, a po neverovatno niskoj
ceni. Problem koji je pogodio ceo svet,
PRO[LA GOD
MILIONA POS
GOD BILI) PU
BLOKBASTER
PRISTOJNIM

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:28 Page 69
GODINA JE VEROVATNO NAJGORA U ISTORIJI DOMA]E BIOSKOPSKE SCENE - BILO JE TEK 1,6
POSETILACA (1/3 POSETE OD PRE 5 GODINA). ^AK I DOMA]I FILMOVI KOJI SU NEKAD (KAKVI
I) PUNILI DVORANE NE MOGU DA PRIVUKU VI[E OD 50 HILJADA LJUDI, A VELIKI HOLIVUDSKI
STERI SU SA NEKADA[NJIH 300 I 400 HILJADA PALI NA 30 HILJADA [TO SE VE] SMATRA SASVIM
NIM REZULTATOM
ali sa kojim se visokim kaznama i uz podr{ku dr`ave filmad`ije
donekle uspevaju izboriti po~eo je da nagriza
lokalnu bioskopsku scenu. Slede}a godina je na prvi
pogled nastavila uspon jer je donela 100.000 gledalaca
vi{e nego prethodna, ali to je iluzija jer je ~ak
1.080.000 gledalaca napravio samo jedan film - Zona
Zamfirova. Vi{e bioskopski fenomen nego pravi film,
Zona Zamfirova je (poput Titanika u svetu) izuzetak, a
ne pravilo jer takva dela u bioskop dovode
one koji nisu prava publika i koji se nakon
kratkotrajne aktivacije ponovo deaktiviraju za
slede}ih 5 ili 10 godina.
Nemili doga|aji iz 2003. i sveop{ti ose}aj
nesigurnosti doveli su do skretanja pa`nje sa
pirata koji su to obilato iskoristili pa je broj
gledalaca u 2003. pao na samo 3,4 miliona,
i za razliku od rezultata koje su u svetu postizali
nastavci Harija Potera ili Frodoa i
dru`ine, a koji su bili ili u istom rangu ili sve
bolji, kod nas su svakim novim nastavkom
oni gubili 20-30 odsto publike. Sa
buvljaka i opskurnih bulevarskih tezgi
prodavci piratskih diskova su se vratili
u sam centar Beograda. I danas je
mogu}e videti kako u Knez Mihailovoj
opu{teno prodaju svoju robu ugodno
}askaju}i sa onima koji bi po
slu`benoj du`nosti trebalo da ih gone
- sa policajcima.
Sunovrat pod legalisti~kim vlastima se
nastavio i u 2004. godini, jo{ 10 odsto
gledalaca manje je zabele`eno nego u
prethodnoj godini, a gromoglasno
najavljivano sre|ivanje tr`i{ta zbog
uvo|enja PDV-a o~ito se nije odnosilo
na relaksirane momke sa tezgama
kojima niko nije rekao da bez
fiskalnog ra~una ne smeju da prodaju
robu sumnjivog ili bilo kog drugog
porekla. Godine 2005. lestvica se
spu{ta na 2,6 miliona, ali u stvari
tr`i{te pre`ivljava potpuni kolaps jer
su polovinu te cifre napravila samo
dva filma: Ivkova slava i Mi nismo
an|eli 2. Publika ne da se nije vratila
u bioskope ve} ih je, reklo bi se, trajno
napustila. Istini za volju, osim
Tuckowooda, Rode, [umadije i delimi~no
Doma sindikata (svi u
Beogradu) u Srbiji je preostalo svega
oko 50 funkcionalnih sala sa redovnim
repertoarom. Ve}ina mesta nema
bioskop, deca odrastaju bez saznanja
da tako ne{to postoji, pojavljuju se i
jeftina kiosk izdanja, a DVD plejeri
postaju besmisleno jeftini pa film sve
vi{e postaje ku}na, a ne socijalna
zabava. Ceo ritual izlaska u bioskop
polako nestaje jer bioskopa jednostavno
nema. Nekada{nji gigant
Beograd film je potpuno propao i prodao
svoje sale novom vlasniku koji i
pored preuzete obaveze izgleda ne
U Srbiji je preostalo svega oko 50 funkcionalnih sala sa redovnim
repertoarom, ve}ina mesta nema bioskop, deca odrastaju bez
saznanja da tako ne{to postoji, pojavljuju se i jeftina kiosk
izdanja, a DVD plejeri postaju besmisleno jeftini pa film sve vi{e
postaje ku}na, a ne socijalna zabava. Ceo ritual izlaska u
bioskop polako nestaje jer bioskopa jednostavno nema
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
69

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29 Page 70
Srpsko tr`i{te po tradiciji i veli~ini ima potencijal da bude jedno
od najve}ih u regionu. Cifra od 7 miliona gledalaca nije uop{te
nedosti`na; uz prose~nu cenu karte od 3 evra jasno je da bi to
zna~ilo ~ak 20 miliona evra obrta, mnogo novih radnih mesta,
ulaganja u doma}u kinematografiju i lep priliv od poreza. Ali u
svim okolnim zemljama je tr`i{te prvo sre|eno, piraterija je svedena
na prihvatljiv i neizbe`an nivo od 20 posto, a onda su krenula
velika ulaganja. Mi se po obi~aju ~udimo za{to niko ne ula`e,
a ne `elimo da ulo`imo napor da uredimo market tako da se ulaganje
isplati. Zbilja je potpuna misterija tolerisanje piraterije od
pomi{lja da barem centralne bioskope (Kozara, Odeon,
Balkan, Zvezda, Kosmaj, 20. oktobar) renovira; jedino je
nekada uvek puni Jadran renoviran i pretvoren u kafi}.
Pro{la godina je verovatno najgora u istoriji doma}e
bioskopske scene - bilo je tek 1,6 miliona posetilaca
(1/3 posete od pre 5 godina). ^ak i doma}i filmovi koji
su nekad (kakvi god bili) punili dvorane ne mogu da
privuku vi{e od 50 hiljada ljudi, a veliki holivudski blokbasteri
su sa nekada{njih 300 i 400 hiljada pali na 30
hiljada {to se ve} smatra sasvim pristojnim rezultatom.
Vode}i distributeri (Tuck, Taramount) tavore i nadaju se
podr{ci dr`ave koja okre}e glavu na drugu stranu,
najavljuje silna ulaganja u doma}e filmove koje potom
niko ne}e gledati jer niti }e imati naviku, niti }e imati
gde to da u~ini. Kao poslednju {ansu nude nove luksuzne
multipleks bioskope koji }e krasiti velike tr`ne
centre (u Delti se uskoro otvara 6 sala) i koji bi u narednih
nekoliko godina trebalo da obezbede oko 50 novih,
najmodernijih dvorana za u`ivanje u sedmoj umetnosti.
Iskustvo zemalja u okru`enju ka`e da su takva mesta
zbilja dovela do ubrzanog skoka broja poseta, a ~ak je i
malena Slovenija po rezultatima prestigla Srbiju ove
70 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
POTENCIJAL
strane vlasti (softver i muzika su tako|e 90 odsto piratizovani) i
uni{tavanje onih koji poku{avaju da rade legalno, onih od kojih bi
dr`ava imala direktnu korist kada bi imali profit. Publika, naravno,
linijom manjeg otpora kupuje ono {to joj se nudi jeftino i ne
treba ra~unati na njenu svest. Kada bi se heroin prodavao na tezgama
u centru Beograda za 200 dinara po gramu, pola grada bi za
mesec dana bilo "navu~eno". Na vlasti je da ovo pitanje sredi {to
pre ili }emo za koju godinu u bioskope i}i, kao nekada po farmerke,
u inostranstvo. Sre}a pa vizne olak{ice stupaju na snagu
od 2008.
godine (o~ekujemo tek 1,5 miliona gledalaca).
Jedine prilike u kojima doma}i gledaoci hrle
u bioskop su festivali: FEST, Cinemanija i
razni drugi festivali pune sale kao od
{ale, a ~im prilika da se bude vi|en
pro|e, knjiga spada na prave filmofile
kojih je sve manje.
Tuck je postao najmo}nija doma}a kompanija sa gotovo pola
tr`i{ta. Naslovi koje je u to vreme imao na raspolaganju poput
Harija Potera ili Gospodara prstenova razvalili su box office liste
(ta dva filma zajedno imali su preko 700.000 gledalaca) i pozicionirali
ga kao jedinu pravu profesionalnu distributersku ku}u
koja je otvaranjem multipleks bioskopa Tuckwood zbilja
napravila pomak u shvatanju bioskopa u nas

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29 Page 71
DRAGAN JELI^I], FILMSKI KRITI^AR I UREDNIK FILMSKOG PROGRAMA TELEVIZIJE "PINK"
Ne postoji dr`avna volja
za suzbijanje piraterije
Ivan BEVC
(REZ): U kojoj je meri piraterija zastupljena
na ovda{njem filmskom tr`i{tu?
Dragan Jeli~i}: Piraterija je zastupljena u
velikoj meri. Preciznije, piraterija je odredila
tokove ovda{nje filmske industrije, jer da
nije nje, ne bi bilo ni "legalnih" kiosk izdanja,
odnosno bioskopi ne bi do`iveli
samouni{tenje. Te{ko je, naravno, u procentima
izra~unati stepen piraterije u zemlji
koja dr`i do statistike koliko i do lanjskog
snega, ali moja procena je da je to daleko
iznad 90 odsto.
Ko je najve}i krivac za ovakvo stanje?
- Najve}i krivac je dr`ava jer tokom svih ovih
godina "borbe potiv piraterije" nijednom nije
pokazala politi~ku volju da je zaista i suzbije.
Da li je problem piraterije re{iv?
- Problem je re{iv u onoj meri u kojoj je re{iv i
u svim civilizovanim zemljama, odnosno, mogu}e
je svesti pirateriju na nivo od 20-30 odsto.
Kakva su iskustva susednih zemalja?
Bugari su do pre nekoliko godina bili
sinonim za pirateriju.
- Svaka susedna zemlja ve} je u ili na
dobrom putu ka EU, pa je bila prinu|ena da
taj problem reguli{e na na~in kakav odgovara
visokorazvijenim EU zemljama.
Kako komentari{ete stalne najave, ali
gotovo nikakvu akciju vlasti? Ona tako|e
gubi veliki novac, {ta je spre~ava da sredi ovu oblast?
- Dr`ava sa jedne strane gubi novac kroz porez na legalno
prodatu robu, ali sa druge strane dobija socijalni mir.
O~igledno je da su procenili da je benefit mnogo ve}i nego
{teta od piraterije.
^ak je i doma}i film izgubio 70 odsto svoje redovne publike,
da li to zna~i da su gledaoci ipak nepovratno
izgubljeni?
- Gledaoci nisu nepovratno izgubljeni, ali je potrebno sa
restauracijom bioskopske mre`e i izgradnjom multipleksa
paralelno re{avati i nagomilane probleme, me|u kojima je
piraterija samo "najvidljiviji" (ostali su Zakon o filmu, PDV i
ostali porezi u industriji, tradicionalno poreme}eni odnosi
unutar segmenata industrije, stotine nelegalnih TV kanala
koji bespravno emituju filmove, filmska edukacija itd...); u
protivnom "d`abe smo kre~ili".
Da li }e otvaranje novih multipleks bioskopa donekle
spasiti doma}u filmsku distribuciju? Tuckwood i Roda su
~esto puni {to zna~i da publika ipak voli da pose}uje
dobre bioskope.
- Otvaranje savremenih bioskopa }e spasiti distribuciju, ali i
produkciju i prikazivanje, samo ako se ispune i ostali preduslovi
gore nabrojani.
Da li i na{e TV stanice trpe {tetu zbog piraterije? Ve}ina filmova
je pre na ulici nego u bioskopu, a kamoli na televiziji.
- Na{e televizije trpe ve}u {tetu
nelegalnim prisustvom u slobodnom
kablu onih kanala koji emituju
filmove (HRT, OBN, RTL, Nova) a
nemaju pla}ene licence za Srbiju,
vrlo ~esto samo nekoliko dana ili
nedelja pre nego {to televizije koje
su vlasnici tih prava prikazu iste
filmove. Naravno, postoji {teta i od
DVD piraterije, ali u mnogo manjoj
meri jer je TV publika milionska.
HOLIVUD NE]E RE[AVATI NA[E PROBLEME
Sara|ujete godinama sa najve}im ku}ama (WB, Fox). Kako one gledaju na ovaj na{ problem?
- Nikada veliki holivudski studiji ne}e sami re{avati probleme u drugim zemljama. Pomaga}e
nov~ano antipiratske asocijacije simboli~nim iznosima, ali njihova logika je da puste da se tr`i{te
samo izbori sa piraterijom, pa makar to zna~ilo da }e ubudu}e sara|ivati sa "biv{im piratima".
Da li ste pesimista ili optimista u
pogledu re{enja ovog problema?
- Apsolutini pesimista, sem ukoliko
neko od ovda{njih vlastima bliskih
mo}nika ne bude imao direktni
interes od "legalne" filmske industrije.
U protivnom, mora}emo da
~ekamo na Evropu, a to }e potrajati.
71

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29 Page 72
FILMSKI FESTIVAL
Regionalci na najve}em dokumentar
NEOBAVEZAN FESTIVAL OBAVEZAN ZA SVE - INTERNATIONAL DOCUMENTARY FILM FESTIVAL AMSTERDAM - IDFA (22.11. - 2.12.2007.)
Oliver SERTI]
Za dokumentariste, filma{e i more gledatelja, IDFA je
uvijek poseban doga|aj. Posebno za autore i producente
iz na{e regije, biv{e Jugoslavije plus Rumunjska,
Bugarska i Albanija, kojima pojavljivanje u programu
ovog festivala mo`e lako otvoriti vrata u ogromno
{areno koprodukcijsko tr`i{te sve vitalnijeg dokumentarnog
biznisa. A neki od njih to su dobro iskoristili.
Festival na kojemu su gotovo svi filmovi iz konkurencije
ujedno i svjetske ili europske premijere ove je godine
nanizao vi{e od 300 filmova iz cijelog svijeta, svakodnevno
od 10 ujutro do pono}i prikazivanih u 12 kino
dvorana francuskog multipleksa Pathé (Tuschinski i de
Munt), {to je s reprizama vi{e od 1.000 projekcija.
Brojkama valja dodati i blizu 150.000 gledatelja i gotovo
3.000 gostiju, mahom redatelja i producenata, direktora
drugih festivala i svih koji su bilo kako dio filma, ali
i dolaze tr`iti svje`u filmsku robu za svoje televizije, festivale
ili distribuciju, dogovarati koprodukcije i tra`iti
partnere. To ve} nekoliko godina obilato rade i sli~ni
festivali u regiji poput Dokufesta u Prizrenu ili Zagreb
Doxa. Naime, industrijski dio IDFA jednako je va`an kao
i onaj prikaziva~ki, a za ekipu iz doku-biznisa rezerviran
je poseban prostor sa 60 kompjutera u kojima se nalaze
svi filmovi iz programa uz bok onima koji nisu uspjeli
u}i u konkurenciju, ali su producenti platili ne bi li
utrapili svoje ~edo jo{ kojoj televiziji ili festivalu prije
isteka im regularnog dokumentarnog `ivota. Jer u dokumentarnom
svijetu od IDFA nema ve}eg. Najva`nija
nagrada zove se Joris Ivens i dodjeljuje se za najbolji
dugometra`ni dokumentarac, a redom po jednu
nagradu dobiju i srednjemetra`ni film (Silver Wolf
Award), kao i jedan kratki metar (Silver Cub Award), slijedi
debitantski (New Appereance Award), a od ove
godine i jedan studentski film pi{e se kao najbolji. Nije
to sve, niski nagrada dodaje se i nagrada za ljudskoprava{ko
ostvarenje u kategoriji Movies that Matter (biv{a
Amnesty International Award), dje~ji film, kao i nagrada
publike. Popratnih programa kol'ko voli{. Valja izdvojiti
najbolje od najboljih s IDFA po izboru publike, a vele da
je austrijska "Darwinova no}na mora", prikazana prije
dvije godine na Motovunu, fakat najbolja. Tu je i retrospektiva
iranskog redatelja Maziara Baharija kao i
zavr{eni filmovi potpomognuti sredstvima Jan Vrijman
Funda, filmske fondacije naljepljene na festival, koja je
va`na financijska injekcija za bekrije iz zemalja u razvoju,
pa tako i na{ih krajeva. Najbolje su ove godine pro{li
srpski autori.
Dugometra`ni film Mladena Mati~evi}a "Kako postati
heroj?" bio je u glavnoj dugometra`noj konkurenciji, a
72 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
redatelj je snimio zabavnu pri~u o samome
sebi tijekom priprema i istr~avanja
Beogradskog maratona i to nakon {to je priznao
sam sebi da "u redateljskom `ivotu nije
postigao ni{ta". Nekima }e Mati~evi} zazvoniti
kao redatelj generacijskog muzi~kog dokumentarca,
portreta novovalnog Beograda
po~etkom devedesetih, filma "Geto", te nakon
toga igranog 'ko{arka{kog westerna' "Jedan
na jedan"... I zbilja, nakon toga, profesionalna
biografija naglo mu je uvenula. Zanimljiv
je ovo i iskren, no pomalo predug film koji bi
uz ne{to reklame mogao biti nova dokumentarna
kino poslastica. U debitantskoj
konkurenciji prikazan je pedesetominutni film
"Putovanje crvenog fri`idera" Luciana
Munteana i Nata{e Stankovi}, u potpunosti
sniman u Himalajama. Kamera prati 17godi{njeg
kurira dok na le|ima, po vrletima
nepreglednih nepalskih planin~uga, na servis
prenosi 80 kila te`ak coca-colin
fri`ider, a zaustavlja se tek radi kratkog
odmora ili da bi u{i}ario ne{to hrane i
smje{taj. Taj blje{te}i fri`ider predstavlja
upravo kontrapunkt vrijednostima
i na~inu `ivota predjela kroz koje
prolazi. Pravu mjeru ovog dobrog filma
pokvario je tek nemu{to izveden kraj.
Svoj novi projekt "Caviar connection"
na pitching forumu, panelu svjetskih
TV producenata, prezentirali su producentica
Jovana Nikoli} i redatelj
Dragan Nikoli}, a u ponudi Docs for
Salea (marketa) na{lo se jo{ nekoliko
solidnih naslova s istoka biv{e
Jugoslavije. ^ak je i Crna Gora imala
konja za trku, i to u (pazi) koprodukciji
sa Srbijom. Dugometra`ni dokumentarac
"@e| kamenog mora" Vladimira
Perovi}a prikazan izvan konkurencije,
Scene iz filma
"Informativni razgovor"

arnom pazaru
)
68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29 Page 73
NOVI USPEH ADELE PEEVE
Ako se jo{ malo zagledamo na istok, u Rumunjsku i Bugarsku, ponovno }emo
vidjeti vitalnu kinematografiju koja zaslu`uje poseban tekst. Spomenut }u samo
sjajan rumunjski "Don't get me Wrong" ~iji su portagonisti, pacijenti ustanove za
mentalno oboljele, vrlo neobi~no
Adela Peeva
prikazani u svojoj svakodnevici.
Drugi, bugarski "Divorce Albanian
Style", napravila je Adela
Peeva, redateljica sjajnog debija
"Whose is this Song?", prikazanog
na Motovunu prije nekoliko
godina. Ovaj pak govori o
nasilnom rastavljanju svih mje-
{anih brakova u Albaniji tijekom
strahovlade Envera Hoxhe.
pri~a je o malenome selu u planinama Crne
Gore gdje se sudara tradicionalni na~in `ivota s
novim tehnologijama poput MMS-a.
Bosna i Hercegovina se u konkurenciji predstavila
pobjednikom Sarajeva "Informativni
razgovori" Namika Kabila, napravljenim kao
serija intervjua (informativnih razgovora) sa
sugra|anima i to o ratu gdje i najobi~nija, hiljadu
puta izgovorena pitanja - kada je po~eo
rat i kako su se osje}ali - dobivaju najrazli~itiji
panel odgovora, no ne i onaj na pitanje tko je
pucao i po~eo sve. U prodaji ste mogli prona}i
i tek zavr{eni debitantski film "Visoko - Flying
High" o bosanskom gradi}u koji je svjetsku
slavu stekao po tek otkrivenim piramidama, ali
i po cijeloj turisti~koj frtutmi koju je taj
fenomen povukao za sobom i ispunio gra|ane
nekim novim optimizmom. Hrvatska filmska
sjetva i nije bila neka. U programu Paradocs,
{to su dokumentarci koji `e{~e koketiraju s
eksperimentalom, pro{ao je tek "City Killer"
Damira ^u~i}a, a u tako|er novouvedenoj animirano-dokumentarnoj
sekciji na{ao se film
"In/Between" Nicole Hewit. Pro{lih godina
hrvatska je produkcija puno bolje stajala na
IDFA, a u konkurenciji se na{ao i "Povratak
mrtvog ~ovjeka" Petra Ore{kovi}a {to je zavidan
uspjeh. No, me|u gostima na{ao se
ponovno i producent "Povratka..." Sini{a
Juri~i} koji upravo priprema dvije nove koprodukcije.
Prvu s makedonskom redateljicom
Marijom D`id`evom, a drugi s austrijskim producentima.
^ekamo rezultate!
Najve}i interes, naravno, vladao je za tri filma
koji su ba{ koji dan prije u{li u prednominaciju
za nagradu Oscar:
"Operation Homecoming", "The Price
od Sugar" i "A Promise to the Dead:
the Exile Journey of Ariel Dorfman",
kao i sve filmove iz konkurencije s
naglaskom na najnoviji film Wernera
Herzoga "Encounters at the End of
the World" kao i Kim Longinotto
"Hold me Tight, Let me Go". No, valja
re}i da se i za filmove iz na{e regije
tra`ila karta vi{e, posebno za one koji
su se dodatno reklamirali.
Opu{tena sjajna atmosfera tijekom
cijelog festivala, tehni~ki vrhunski
izvedene dvorane koje su pune na
ve}ini projekcija i to od samog jutra
pa do zadnje projekcije, desetine
javnih rasprava, prijema i predavanja
- osim nevjerojatnih brojki ~ine ovaj
festival tako velikim. Organizatorima
je zaista stalo da ovo ne bude samo
do|em-gledam-kupim-idem, ve} od
festivala stvaraju i vrhunsko socijalizacijsko
mjesto za sve okupljene.
U svakom slu~aju, te{ko da ijedan
drugi festival mo`e tako lako presti}i
IDFA bez obzira na budgete (ove
godine IDFA te`i oko 3 milijuna eura),
a mislim da to niti nije potrebno jer
ovoj dokumentarnoj fe{ti upravo
posebnu ~ar daje - sam grad
Amsterdam. Neobavezan festival
obavezan za sve.
Scene iz filma
"Kako postati heroj?"

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:43 Page 2

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:44 Page 75

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 76
76
Sa harfom do zvezda
NOVOSA\ANKA MILICA PA[I] NA TAKMI^ENJU ZA MLADE MUZI^KE TALENTE "MARTIN @ELIO" U
FRANCUSKOJ OSVOJILA TRE]E MESTO [TO JE PRVO TAKVO PRIZNANJE ZA HARFISTE IZ SRBIJE
Igor MIHALJEVI]
Da je klavir samo malo egzoti~niji instrument, ko zna
kakve bi stranice `ivota ispisivala talentovana harfistkinja
Milica Pa{i}, Novosa|anka koja je sa samo 18 godina
u vitrine smestila isto toliko presti`nih nagrada,
ve}inom prvih. Slu~aj je hteo da Milica svoj dar poka`e
ve} u gradskom de~jem horu "Zvon~i}i" gde su Olga
@ivkovi} i Branko Ru`i~in njenim roditeljima skrenuli
pa`nju da ima odli~an sluh i da bi vredelo da nastavi
muzi~ko obrazovanje.
Milica ne poti~e iz porodice muzi~ara i roditelji su
instinktivno pomislili da je upi{u na klavir, a kada je
porodi~na prijateljica, ina~e {efica odseka za klavir,
testirala dete i otkrila o kakvom se potencijalu radi,
predlo`ila je Milici da svira harfu na tek otvorenoj katedri
u muzi~koj {koli "Isidor Baji}". "Za{to klavir, to je
ba{ obi~no...", se}a se Milica njene re~enice koja je
1997. godine odmotala sjajnu karijeru.
- Od tre}eg razreda su po~ela prva takmi~enja, javni
~asovi i nastupi. Tada sam ozbiljnije po~ela da se
anga`ujem, do tada je sve bilo kao igra. Nisam imala
vremena ni da razmislim da li se to meni ba{ svi|a,
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
nekako je sve i{lo prirodno, me|utim sada je
vi{e nego o~igledno da je harfa moj pravi
izbor. U muzi~ku {kolu sam krenula godinu
dana ranije i do{la sam u situaciju da, sa ve}
polo`enim prijemnim ispitom za srednju
muzi~ku, polaganjem diferencijalnih ispita
preko leta presko~im osmi razred osnovne
{kole i obrazujem se sa generacijom 1988.
godine. Tako sam i zavr{ila osnovnu i srednju
muzi~ku {kolu "Isidor Baji}" u klasi @eljke
Sponze. Osim festivala muzi~kih i baletskih
{kola u~estvovala sam na republi~kim
takmi~enjima (dva puta laureat, prim. aut),
me|unarodnom takmi~enju "Petar Konjovi}"
u Beogradu, UFAM takmi~enju u Francuskoj,
zatim takmi~enju "Mladi talenti" u Skoplju.
Dobila sam nagradu Izvr{nog ve}a Vojvodine
za postignute rezultate, a poslednji uspeh
zabele`ila sam na takmi~enju za mlade talente
"Martin @elio" u Francuskoj koje mi
najvi{e zna~i - priznaje Milica.
Veli~inu njenog nedavnog uspeha najbolje
opisuju `estoka konkurencija i `iri sa~injen
od elite harfista i kompozitora.
- Sam prolazak u finale bio je velik uspeh,
ne samo zato {to se zbog toga dodeljuje
diploma, ve} zato {to sam imala prilike da
sviram i drugi deo programa koji sam
spremila. Bezveze je ukoliko se dobro spremi{
za takmi~enje, pa ne stigne{ da sve
svira{. Na kraju sam bila tre}a i ovo je prva
nagrada tog ranga koja je do{la u Srbiju.
Mom zadovoljstvu nema kraja - s pravom je
sre}na Milica.
Da bi se valjano pripremila, Novosa|anka je
pre takmi~enja poha|ala desetodnevni kurs
KAKO DA TE ZADR@IMO?
u Italiji kod profesorki Elizabet Bino{
i Ane Loro. Bino{ je bila odu{evljena
i pozvala je da dve nedelje boravi
kod nje u Nici kako bi takmi~enje
do~ekala maksimalno spremna, {to je
Milica vi{e nego spremno prihvatila.
Elizabet Bino{ ima svoj kvartet harfi;
po{to }e dve devojke morati da ga
napuste iz li~nih razloga, ugledna
profesorka Milici je rekla da je prava
{teta {to `ivi tako daleko i {to je jako
mlada, ina~e bi mogla da svira s
njima!
- Kakva ponuda! Me|utim, nisam to
shvatila toliko ozbiljno, prvo moram
da zavr{im akademiju - ka`e za Rez
studentkinja prve godine Fakulteta
muzi~ke umetnosti u Beogradu u
klasi profesorke Ljiljane Nestorovski,
koja tri dana nedeljno provodi u
Beogradu na predavanjima i
ve`bama a ostala ~etiri u "Baji}u".
- Moj najve}i problem je {to nemam
sopstvenu harfu. Na beogradskoj
akademiji postoje tri instrumenta, ali
su mnogo stari. Harfa nije violina za
koju rade godine i posebno je te{ko
ako se radi o javnim, a ne li~nim
harfama koje se po pravilu manje
~uvaju, dotrajale su, mnogo zuje... U
"Baji}u" mogu da ve`bam, ali je to
termin od samo dva sata, i sre}na
sam {to mi je profesorka Ljilja
pomogla da mesec dana pred
takmi~enja mogu da koristim instrument
kod ku}e. To su dobre harfe za
- Volela bih da se makar deli} od toga koliko se pri~a o fudbalu ili tenisu u
javnosti govori o muzici i kulturi uop{te. Verovatno bi bilo vi{e kvalitetnijih koncerata,
poraslo bi interesovanje. Kao i u pozori{tu, na koncertima se uvek isti
ljudi pojavljuju u publici. Pitate me gde }u biti za pet ili deset godina. Zaista ne
znam jo{, ali ne bih propustila da odem da {kolovanje u Pariz, tamo{nja
akademija je dosta dobra. Nadam se, u~im francuski, imam kontakte, dopala
sam im se, ali treba mi jo{ mnogo truda i novca - priznala nam je Milica koju
`ivot u inostranstvu ne privla~i ni blizu koliko {ansa da se tamo usavr{ava.
- Idem svake godine u Francusku na mese~ne kurseve jer odr`avam kontakt s
dobrim profesorima. Svaki dan imamo ~asove, a na kraju i koncert svih polaznika.
Tamo se upoznamo, kasnije odr`avamo kontakte, ali i ti letnji kursevi su
dosta skupi tako da idem samo jednom godi{nje - rekla nam je. Na pitanje:
"Kako da te zadr`imo u Srbiji?", odgovorila je kroz smeh: "Kupite mi harfu..."

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 77
ve`banje, ali nikako za nastup -
ka`e Milica.
Kako to obi~no biva u Srbiji, za
uspeh mladih umetnika i sportista,
osim njih samih najvi{e zasluga
imaju roditelji. Milica Pa{i} nije ni
prva ni poslednja kojoj visoke
tro{kove putovanja i {kolovanja
pla}aju roditelji budu}i da su
dr`avne institucije poslovi~no gluve
i slepe, te siroma{ne za
ambasadore poput Milice koji
zemlju predstavljaju na idealan
na~in. Tako, na primer, dobra harfa
italijanske firme "Salvi" namenjena
za po~etne kategorije muzi~ara,
koja osim za ve`banje mo`e da
MARTIN @ELIO
Presti`ni "Martin @elio" odr`ava
se u Parizu. Svake tre}e godine
ova internacionalna manifestacija
okupi najbolje harfiste uzrasta
do 21. godine, i posle Izraela
i Blumingtona spada u svetski
vrh muzi~kih smotri u kategoriji
"Lili Laskin".
poslu`i i za koncert, ko{ta 16 hiljada
evra. Na{a sagovornica ka`e da
joj se najvi{e dopadaju harfe
"Lajon end Hili". ^ini joj se da su
mek{e, lep{eg tona i izgleda. Na
poslednjem velikom takmi~enju
imala je prilike da bira izme|u
odli~nih "Salvijevih" instrumenata
koje takmi~ari imaju na raspolaganju
bukvalno pet minuta pre
po~etka manifestacije. Kako onda
mladim talentima prigovoriti kada
odlu~e da napuste Srbiju, pitanje
je zrelo za skup{tinsku raspravu
koja nikako da se desi.
Ljubitelji harfe u regionu mogli su
da ~uju Milicu Pa{i} 11. decembra
u novosadskoj Gradskoj ku}i gde su
nastupili i Zoltan ^iko{ na ~elu i
Ivana Jurca na flauti. Nakon svega
Milicu o~ekuju Me|unarodni festival
harfe aprila 2008. godine u Beogradu,
zatim ponovo Francuska...
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
77

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 78
78
Nikola RADI[I]
REZ: Kako ste do{li na ideju da se prijavite na
takmi~enje "The next big thing"?
Nata{a: To ustvari uop{te nije bila na{a, ve} ideja Gorana
Kosti}a, vlasnika studija Go-Go u kome snimamo na{ prvi
album. On je preko radija B92 saznao za BBC konkurs i
predlo`io nam da se prijavimo. Mi smo onako prili~no
non{alantno to shvatili, pomalo opu{teno, onako srema~ki,
kako mi sve tako polako radimo (smeh)... Zapravo, nismo
mi to tako ozbiljno shvatili jer nismo znali o ~emu je re~.
Ali, hajde da poku{amo. Voja Aralica, na{ producent, bio je
ba{ uporan i insitirao je da po{aljemo pesmu "Po{le
Mome" koju smo uradili pre dve godine. Ta pesma je pre
dve godine bila prva na "Diskomeru" radija Studio B i
tamo se zadr`ala dve-tri nedelje i ni{ta se dalje sa njom
nije de{avalo. I onda smo odlu~ili da ipak probamo jo{
jednom jer nam se ~inilo da je ba{ ta pesma prava za
neko internacionalno takmi~enje zbog dobrog ritma koji
BBC
U finalu ovogodi{njeg BBC izbora "Next big thing"
takmi~ilo se pet izvo|a~a. Pobedila je grupa
"Yunasi" iz Kenije, a "Vrelo" je podelilo drugo
mesto sa D`eremijem D`onsonom iz Ujedinjenih
Arapskih Emirata.
Po BBC novinaru, upe~atljiva pesma grupe "Vrelo"
ukorenjena je u staroj srpskoj tradiciji, a pra}ena
zapanjuju}e mo}nim bubnjem i `estokom gitarom
mogla bi da poslu`i kao osnova za fudbalsku navija~ku
himnu.
nosi. Pesmu smo poslali poslednjeg dana konkursa i ve}
sutradan su nas zvali ljudi iz organizacije puni odu{evljenja:
"Ljudi, obo`avamo vas! Super je to {to radite!" U
roku od nekoliko dana javili su nam da smo u{li u Top 20
da bismo ne{to kasnije saznali i da smo u{li u prvih 5
finalista. Dobili smo karte za London i oti{li. Znam da
zvu~i kako je sve ispalo tek tako, ali stvarno je tako i bilo.
Da li je upravo etno-momenat taj po kom se izdvajate
od drugih bendova i koji je u va{oj muzici bio interesantan
`iriju?
Stanko: Pretpostavljam da jeste jer kako Englezima prodati
ovda{nju verziju engleske muzike ili Nemcima
nema~ku. Mi odavde mo`emo ponuditi jedino na{u
muziku, ali to ne mora da bude banalno, da imamo
{ajka~u i opanke, ve} najnormalnije. Mi smo odavde i
vu~emo tu neku muziku sa sobom. Toga se ne treba
stideti. Naprotiv, to je super. Na{a muzika ima svoje
karakteristike, vrlo zanimljive i druga~ija je od drugih
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
JEDAN, [IROJ JAVNOSTI NEPOZNAT BEND - "VRELO" IZ RUME, OSVO-
JIO JE DRUGO MESTO NA BBC TAKMI^ENJU "THE NEXT BIG THING"
(SLEDE]A VELIKA STVAR). IAKO SU GA NAJAVILI KAO ETNO-BEND IZ
SRBIJE, "VRELO" JE I MNOGO VI[E OD TOGA A ZA REZ O ISTORIJI
BENDA, TAKMI^ENJU, PLANOVIMA I MNOGIM DRUGIM STVARIMA GOV-
ORE ^LANOVI "VRELA" NATA[A I STANKO TOMI]
muzika. Na primer, kada slu{ate kubansku
muziku, to su sve tekstovi o tome kako je
Huan jurio neku devoj~icu. Nema tu neke
velike mudrosti i pameti, a ta muzika nosi.
Mislim da smo mi vremenom izgubili tu neku
autenti~nost i zato na{e muzike nema
napolju. Previ{e smo se trudili da imitiramo
nekoga. To jeste bilo zanimljivo nama, ali
napolju to nije moglo da pro|e.
Da li ste o~ekivali takav uspeh?
Nata{a: Ne, uop{te. Mi ustvari nismo
ni znali {ta to zna~i. Bili smo totalno
neobave{teni. Tek kasnije su ljudi
dolazili i pitali da li smo svesni {ta se
de{ava. Ali ne, sigurno nismo ni{ta
o~ekivali. Jer ipak se tu radi o 88
zemalja, prijavilo se 2.500 grupa…
Mada, Goran je bio ube|en da prolazi-

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 79
mo sto posto. Nismo to ni o~ekivali ni planirali. Mi smo
samo hteli da zavr{imo taj album i prili~no smo bili u toj
pri~i, tako da nas je ovo nekako preseklo i sada je krenulo
nekim drugim putem.
[ta vam zna~i ova nagrada?
Nata{a: Pa prvo zna~i moralnu satisfakciju jer smo drugi
(smeh). Zna~i nam najvi{e kritika `irija koju smo dobili. To
su bile takve pohvale da smo mi ostali bez teksta. A u `iriju
su bili Najl Rod`ers, Vilijam Orbit... Oni su bili
stvarno odu{evljeni. Ina~e, pre nastupa finalista
`iri nije ~uo nijednu pesmu, tako da su na licu
mesta ocenjivali ukupan do`ivljaj, performans,
nastup, pesmu, sve. Bili su odu{evljeni gitarom
koju je svirao Voja Aralica. Najl Rod`ers je bio
zaprepa{ten time. Rekli su da na{a muzika
udara u srce, u noge, u glavu. Kako su rekli,
oborila ih je energija koju smo mi doneli. Ma
VRELO - SLEDE]A VELIKA STVAR
Neplanirano me|u najboljima
Vrelo u studiju BBC
sve mogu}e pohvale smo dobili. Nama
je to ostavilo najve}i utisak.
Ovo nije prvi put da se trud nekoga iz
Srbije isplati napolju, a da u Srbiji nije
dobio {ansu da se poka`e. Kakav
je ose}aj biti priznat napolju, a kod
ku}e biti skoro u potpunosti ignorisan?
Nata{a: Ne znam. Dobar je ose}aj {to
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
79

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 80
80
je neko napolju prepoznao {ta si ti hteo da ka`e{ svojom
muzikom. Ljudi su to tamo na licu mesta pro~itali. A biti
ignorisan u Srbiji? Pa mi smo navikli na to. Ova grupa
postoji skoro devet godina i mi se iz sve snage trudimo
da napravimo neki korak ovde. Mislim da smo tek sada
uspeli. Mo`da je tako moralo da bude. Mislim, da je trebalo
ranije da se desi, verovatno bi se desilo.
Za{to misli{ da je odnos ljudi iz muzi~ke industrije i
medija bio takav prema "Vrelu"? Da li je to zbog
muzike kojom se bavite, da li je to zbog toga {to niste
iz Beograda, ili je ne{to tre}e?
Nata{a: Ne znam. Neke stvari }e za mene ostati enigma.
Sumnjam da je zbog toga {to nismo iz Beograda. Mi
nismo mogli da do|emo ni do drugih gradova, tako da
mislim da to nije od presudnog zna~aja. Ne znam. Mo`da
je to ipak zbog muzike, zbog tog ~udnog spoja. Ja nikada
nisam ~ula toliko teorija o nekoj muzici, kao o ovoj na{oj.
Mnogi su imali teorije u koju fijoku da nas stave - da li
smo mi etno, da li smo pank, da li smo tehno… Mo`da je
to neki razlog zbog ~ega je to tako. Kao: niste ni tamo ni
ovamo i hajde da vas... bacimo (smeh).
Stanko: Mi smo u po~etku mislili kako je super da svira{
ne{to novo i da }e to sebi na}i put, ali se ispostavilo da je
upravo to bio problem. Postoji ta potreba da se sve stavi u
neku fijoku i ako to nije tako, onda vam ka`u: "Ne znamo
gde }emo s vama. Do|ite sutra. [alter dva." (Smeh.) Ali
evo, mo`da se sada ne{to promeni.
Kako biste vi opisali zvuk "Vrela"?
Stanko: Zlatko i ja smo godinama ranije svirali neke
dosta alternativnije varijante, vrlo hermeti~ne, pod uticajem
minimalizma i tih nekih alternativnih pravaca u rok
muzici s kraja 20. veka. E sad, na taj ton smo prakti~no
nalepili ovaj. Taj proces je trajao neko vreme dok se sve
kockice nisu slegle, tako da je stvarno te{ko definisati.
Imamo ~vrstu, jednostavnu, jaku strukturu, a i taj etno mi
ne koristimo ba{ onako kako je to bilo na terenu, ve} kao
motiv od koga Nata{a napravi harmoniju koja mo`e da
legne na ovu svira~ku strukturu koju mi pravimo. Svi se tu
malo guramo kada pravimo pesme, sve dok to ne legne i
po~ne da funkcioni{e.
Nata{a: Ja ustvari uop{te nemam ime za ovaj zvuk. Neki
su rekli da je to etno-tehno-pank, neki da je rok-panketno.
Ja zapravo vi{e ne znam. Ali za nas je ovaj zvuk
trenutno jedino mogu}.
Bend postoji od 1999. godine. Me|utim, stvari se menjaju
Stankovim dolaskom u bend 2003. godine. Kako je
tekao taj razvojni put "Vrela"?
Stanko: Nata{a je 1999. godine napravila grupu koja je u
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
REGION
Da li ste razmi{ljali o proboju na regionalno tr`i{te koje doma}im muzi~arima
postaje sve interesantnije?
Stanko: To {to mi radimo je relativno sve`e. Na{ prvi bitniji nastup bio je u leto 2005.
godine na Exit festivalu. Tako da nije mnogo vremena pro{lo. A i dosta brzo smo menjali
koncept. Mi ni sad nismo hteli da {aljemo ovo jer smo se bojali {ta }emo ako nas pozovu,
nemamo spreman program. Na sre}u, tra`ili su samo jednu pesmu koju smo uspeli da
spremimo (smeh).
Da li mislite da va{ zvuk mo`e da pro|e u regionu?
Stanko: Iskreno se nadam da bi mogao. Mislim da su to sve negde sli~ne kulture, da ljudi
to mogu da osete i da to mo`e da pro|e.
Ne o~ekuje{ otpor, recimo, u Hrvatskoj zbog tog srpskog etno zvuka koji njih
dosta podse}a na te nesre}ne devedesete godine, sukobe…
Stanko: Mi se trudimo da se {to vi{e odvojimo od politike. Svi ti sukobi dolaze i prolaze,
a ostaje neko delo. Promeni se hiljadu struktura politi~ara, ali ono {to napravi{ ostaje.
Sad, koliko }e to pre`iveti, to ne mo`e niko znati.
startu bila `enska peva~ka grupa. Bilo ih je 15ak.
To je funkcionisalo oko godinu dana, pa su
im se tada pridru`ili neki momci koji su svirali
tradicionalne instrumente. To je tako trajalo do
2003. godine i u tom periodu su se menjali
razni koncepti. Nata{in pristup harmoniji,
organizaciji zvuka je napredovao i na kraju je
u tom poslednjem periodu prve faze (2002-
2003) sve bilo dosta bazirano ba{ na nekom
starom izvoru zvuka, nekom najstarijem koji
smo mi mogli da prona|emo. Tra`ili smo najstarije
muzikolo{ke zapise sa terena koji su snimani
recimo unazad 40-50 godina, od kada su
u Srbiju stigli magnetofoni koji se mogu
poneti. To se u nekom harmonijskom i
jezi~kom smislu oslanjalo se na neku ideju
vizantijske muzike, onoliko koliko smo mi
mogli da pohvatamo {ta se zapravo tada
de{avalo. Ali taj koncept nije dao rezultate,
grupa je bila kabasta i velika. Mada, ja mislim
da to i sada dobro zvu~i i da se taj momenat
~uje na tom na{em prvom albumu koji
smo tada snimili. Me|utim, on nije
za`iveo, nismo uspeli da ga izdamo i
cela pri~a nije funkcionisala na na~in
na koji smo mislili da ho}e. Ja sam
tada radio samo neke, recimo, tehni~ke
stvari. Me|utim, 2003. godine sam se
priklju~io bendu.
I tada se stvari menjaju.
Stanko: Da. Ljudi koji su svirali i koji su
bili bitni u svira~kom smislu imali su
svoje profesionalne obaveze i nisu
mogli da isprate celu pri~u. Napustili su
bend i onda smo mi re{ili da promenimo
stvari. Ideja da radimo taj moderniji
zvuk sa etnom u podlozi vukla se
odavno. Ja nisam bio siguran da li
treba da po~nemo to da radimo, ali
Nata{a je bila uporna i rekla je: "OK, od
sutra kre}emo." i tako je i bilo.

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 81
Vrelo na Exit festivalu
Ko je uticao na vas u muzi~kom smislu?
Stanko: Ono {to ja volim i {to sam ranije
slu{ao, to je taj period rane Discipline ki~me,
[arla Akrobate, Haustora. Naravno, to je sada
pro{lo. Od Engleza sam recimo voleo Public
Image Ltd. E sad, verovatno je sve to ostavilo
nekog traga i mo`da malo vu~em na tu stranu.
Ali kada se tu dodaju pevanje i harmonija, to
postaje neki sasvim novi organizam koji
funkcioni{e za sebe
S obzirom da si osniva~ benda, {ta za tebe
predstavlja "Vrelo"?
Nata{a: Za mene "Vrelo" predstavlja na~in
`ivota, prosto mi smo se potpuno sa`iveli sa
tim. I to ne samo za mene, ve} za celu na{u
ekipu, za nas deset koji radimo u grupi - mi
smo se potpuno sa`iveli sa tim. Mi smo svaki
dan zajedno kao jedna velika porodica i jako
smo vezani za sve to i sve svoje slobodno vreme
provodimo zajedno, tako da nam "Vrelo" zna~i
u`asno mnogo.
Stanko: Mi smo dobri prijatelji i ~ak i na more
idemo zajedno (smeh).
ISTORIJAT
"Vrelo" je osnovala Nata{a Tomi} po~etkom 1999. godine u Rumi. Tada je to bila `enska
peva~ka grupa koja je izvodila tradicionalnu muziku stare Srbije. Ve} slede}e godine
vokalna grupa prerasta u vokalno-instrumentalni etno ansambl koji broji ~ak 18 `enskih
vokala i sedam muzi~ara na tradicionalnim instrumentima. Do 2003. godine "Vrelo"
istra`uje, prou~ava i radi na muzi~ko-folklornom materijalu Srbije i drugih slovenskih
naroda a poseban akcenat stavljaju na vizantijsku muzi~ku osnovu. Izvode samostalne
koncerte, snimaju nekoliko muzi~kih tv emisija i sviraju na muzi~kim festivalima.
Snimaju i CD (koji nije zvani~no objavljen) pod imenom "Uzde na belo". Krajem leta
2003. godine u~estvuju na snimanju muzike za film "@ivot je ~udo" Emira Kusturice. U
jesen 2003. godine vokalno-instrumentalni etno ansambl transformi{e se u bend.
Tradicionalnu muzi~ku gra|u vi{e ne koriste kao osnovu za svoj rad ve} samo kao motiv
~ija je pozicija promenljiva. Veliki uticaj na rad grupe od 2005. godine ima muzi~ki producent
Vojislav Aralica. Od 2006. godine "Vrelo" je deo ekipe punk opere Emira Kusturice
"Time of the Gypsies".
U "Vrelu" pevaju: Dragana Stanojevi}, Ivana Bizumi}, Marijana Bizumi}, Brankica Ivankovi},
Maja Marti}, Tatjana Nikoli} i Nata{a Tomi}.
U "Vrelu" sviraju: Katarina Mrk{i} (udaraljke), Zlatko Sakulski (bubnjevi plus udaraljke),
Stanko Tomi} (bas gitara).
Aran`mani: Nata{a Tomi}, Stanko Tomi} i Vojislav Aralica.
Gde vidite sebe na srpskoj muzi~koj sceni?
Nata{a: Upravo to je problem, {to nas jo{ niko nije
svrstao negde: da li smo za world music ili neku
drugu scenu. Ali {ta god, bitno je da sviramo. To
nam je jedino va`no.
Ali ne svirate mnogo. Zbog ~ega?
Nata{a: Svirali smo na Exitu, na Belefu, ali ta~no
je da ne sviramo mnogo. Ne znam zbog ~ega.
Mo`da do sada to nije bilo interesantno, ali nadam
se da polako postaje.
ALBUM
Trenutno ste u studiju. Kako napreduje rad na albumu?
Stanko: Zavr{avamo ga. Evo sada }emo napraviti pauzu par nedelja zbog odmora, a kada se vratimo,
onda mislimo da ga zavr{imo. On je skoro pri kraju. Moramo da pripremimo i matrice za koncerte, a
onda tek sledi pravi posao da se mi ustvari priviknemo na rad sa matricom. Uglavnom, naredna 2-3
meseca planiramo dosta da radimo i da pripremimo sasvim nov koncept koncerta.
Kakve promene planirate?
Stanko: Zadr`a}emo tu strukturu basa i bubnja, ali }emo ispod podvu}i matrice kako bismo pro{irili tu
neku zvu~nu sliku.
[ta nam mo`e{ re}i o pesmama?
Stanko: Mislim da }e album biti {aren. Mo`da ljudi imaju utisak da }e to sve biti neki hard-core jer je
pesma koju su ~uli na BBC-ju dosta ~vrsta, ali recimo 30-40% albuma je takvo. Ostale pesme su dosta
druga~ije. Na nekim pesmama smo vrlo malo radili i ostavili smo ih da budu onako kao intermezzo na
albumu, mala oaza mira posle ovih brzih pesama
Koji je va{ kona~ni cilj? [ta `elite da
postignute?
Stanko: Mi se ovim nismo po~eli baviti zbog
nekog cilja. Da smo imali neki specijalni plan
i program, to bi ve} bio neki tr`i{ni proizvod.
Mi nismo krenuli s tim ciljem. Me|utim, sve
se vremenom razvijalo i sada je do{lo do tog
nekog nivoa da se sa time ne{to mo`e i
napraviti. A ideja je da radimo najbolje {to
mo`emo.
Nata{a: Ja se nadam da }e nam ova nagrada
otvoriti vrata nekih festivala na koje
planiramo da konkuri{emo jer zapravo na{
jedini cilj je bio i ostao da sviramo.
Da li sebe vidite kao "The next big thing"?
Stanko: Mi o tome uop{te nismo razmi{ljali.
Mislim da }e to vreme pokazati.
[ta biste poru~ili drugim mladim bendovima
u Srbiji koji ovde nisu dobili {ansu, a
veruju da vrede?
Stanko: Jedino bih mogao da im preporu~im
da se jave na konkurs "The next big thing".
On se organizuje svake godine, evo ve} 5
godina. Ko god misli da ima ne{to zanimljivo
da po{alje, neka po{alje. Ko zna, mo`da mu
se posre}i.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
81

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:45 Page 82

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 83
Davor KONJIKU[I]
"Jednom prijatelj, zauvijek prijatelj; a prijatelje sam stjecao
prije svega kroz glazbu", ka`e Branislav Babi}, ina~e
znan kao Kebra, pjeva~ srpske rock grupe Obojeni program.
"Nacionalnost nije va`na kad se radi o glazbi."
Na`alost, 1991. Kebra se na{ao u situaciji u kojoj je
nacionalnost zna~ila sve. Kao Srbin slu`io je vojsku u
Vinkovcima u sjevernoj Hrvatskoj kad su Jugoslaviju
zahvatila neprijateljstva.
Spasile su ga njegove glazbene veze. Gledaju}i
jednog dana gnjevne hrvatske civile i policiju preko
ograde vojarne, uo~io je prijateljsko lice Gorana
Bareta, kolege rockera iz hrvatske grupe Majke.
Uspjeli su nekako stupiti u kontakt te se sljede}u no},
uz Baretovu pomo}, Kebra do~epao civilke, presko~io
ogradu i pobjegao pje{ke u Ma|arsku.
Kebra i njegova grupa ponovo sviraju u Hrvatskoj. Ova
~injenica i prijateljski odaziv publike pokazuju da se,
unato~ te{ko}ama koje jo{ uvijek optere}uju odnos me|u
Glazba lije~i rane
u bivšoj
Jugoslaviji
UMJESTO STARE IDEOLOGIJE "BRATSTVA I JEDINSTVA"
PRAGMATI^NI ZAJEDNI^KI INTERESI POSTALI SU POKRE-
TA^ SURADNJE U FILMU, GLAZBI I UMJETNOSTI
zemljama biv{e Jugoslavije, njezine kulturne
veze te{ko kidaju.
"Da se pita obi~ne ljude, mislim kako bi sve
funkcioniralo bez ikakvih problema", govori
Kebra o obnovljenoj kulturnoj
razmjeni izme|u Srbije i Hrvatske.
"No, ako se kultura ostavi
politi~arima, onda o njima i
ovisi, a oni }e uvijek na}i
razloge za opstrukciju."
Nedugo nakon {to je Kebra
pobjegao iz Vinkovaca,
Jugoslavenska armija bombardirala
je grad i tako zapo~ela
rat koji }e rasporiti biv{u
Jugoslaviju od Hrvatske do Bosne,
a kasnije i Srbije, ostavljaju}i za
sobom smrt, progon i ru{evine.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
83

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 84
LET 3, Beograd, SKC
Kako su se podizale nove dr`avne
granice unutar Jugoslavije, tako se
razbijala i kulturna scena. No `ar su
odr`avali alternativni miroljupci, a s vremenom,
nakon uspostave mira, po~ela
je cvjetati suradnja i razmjena i to ne
samo u takozvanoj "visokoj kulturi".
Danas je kulturna razmjena sve vi{e
mainstream jer zajedni~ki jezik i interesi
stvaraju prilike kako za umjetnike tako i
za poslovnjake, bilo to avangardno
kazali{te, nagra|ivani film ili turbofolk
glazba.
Iako sve ve}a kulturna mobilnost i dalje
nailazi na otpor onih koji `ele odr`ati
izolaciju ratnih vremena, neki se nadaju
ponovnom stvaranju {ire, balkanske kulture.
Drugima je skandinavski model
privla~niji, model zasebnih, ali usko
povezanih dr`ava, koji pokazuje kako
ve}i, regionalni kulturni prostor mo`e
funkcionirati.
Oslobo|eni ideologije, oni se nadaju da
se na Balkanu mo`e razviti sli~na zajednica
koja omogu}ava bolje prilike za
umjetnike i ve}u zaradu, a istovremeno
olak{ava postupno pomirenje naroda jo{
uvijek traumatiziranih ratom.
84 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Zajedni~ko kulturno tr`i{te
nestalo u plamenu
"Nemogu}e je bilo ostati ovdje i ne biti dio
tima", ka`e vode}i hrvatski filmski redatelj
Rajko Grli}, jedan od mnogih jugoslavenskih
umjetnika pogo|enih kolapsom kulture koji je
donio rat. Progla{en personom non grata u
Zagrebu jer je ranih devedesetih nastavio raditi
sa srpskim kolegama na svoja dva filma -
Osje}aji mr`nje me|u narodima -
zaostav{tina ogromnog broja
`rtava rata - predstavljali su
ozbiljnu prepreku. Proces se nije
ubrzao sve do 2000. godine kad je
nova, tolerantnija politi~ka klima
po~ela zamjenjivati
nacionalisti~ku histeriju
prethodnog desetlje}a.
Vird`ini, kao jedan od producenata, i ^aruzi,
koji je re`irao. Grli} je na kraju oti{ao studirati,
a kasnije i podu~avati u SAD.
Nije to bilo samo zato {to se umjetni~ka
atmosfera promijenila u Hrvatskoj. "U isto vri-
jeme, mnogi ljudi, naro~ito u Beogradu, preko no}i
su se prebacili s protivljenja socijalizmu na zauzimanje
nacionalisti~kih pozicija. Bio sam duboko
razo~aran", obja{njava on.
Popularni hrvatski pjeva~ i kantautor, Arsen Dedi},
koji je u Jugoslaviji bio zvijezda od ranih {ezdesetih,
osje}ao se jednako. Dok je rat u Hrvatskoj i Bosni
bjesnio, Dedi} se trudio odr`ati kontakte s kolegama
i pjeva~ima iz drugih biv{ih jugoslavenskih republika.
"Kako sam mogao mrziti prijatelja iz Beograda,
ili Kemala Montena iz Sarajeva ili Slavu Dimitrova
iz Makedonije?", pita se.
Kad je 1995. uspostavljen mir, ovi pioniri u~inili su
prve korake ka ponovnom uspostavljanju ~vr{}ih kulturnih
veza. Me|utim, stvari su napredovale sporo.
Osje}aji mr`nje me|u narodima - zaostav{tina
ogromnog broja `rtava rata - predstavljali su
ozbiljnu prepreku. Proces se nije ubrzao sve do
2000. godine kad je nova, tolerantnija politi~ka
klima po~ela zamjenjivati nacionalisti~ku histeriju
prethodnog desetlje}a.
Danas najve}e glazbene zvijezde stare Jugoslavije
kao {to su Arsen Dedi} iz Zagreba, Mom~ilo-Bajaga
Bajagi} iz Beograda, Zabranjeno pu{enje iz Sarajeva
i Goran Bregovi}, frontman Bijelog dugmeta,
bosanske rock grupe iz sedamdesetih, ponovno sviraju
u punim koncertnim dvoranama po cijeloj biv{oj
dr`avi. Nije to samo nostalgija za evergreenima.
YUSTARMUSIC.COM

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:14 Page 85
Nove grupe ~ine isto, {to ukazuje na to
da pored zajedni~kog sje}anja i danas
postoje zajedni~ki interesi i ukusi.
Ipak imamo ne{to zajedni~ko
Popularna hrvatska rock grupa Hladno
pivo nema jugoslavensku pro{lost.
Nastala je nakon osamostaljenja dr`ave.
Nakon {to je prvo stekla popularnost u
Sloveniji, postala je hit u Bosni i
Hercegovini te kona~no i u Srbiji gdje je
prvi koncert grupa odr`ala 2001.
godine. "^im smo mogli tamo oti}i i svirati
na{e stvari, u~inili smo to. Kao {to
su i grupe iz Srbije dolazile svirati
ovamo", sje}a se Zoki, gitarist Hladnog
piva.
Prije samo nekoliko godina cirkulacija
glumaca izme|u Hrvatske, Srbije i Bosne
bila je nezamisliva. Danas igraju uloge u
njihovim sapunicama i filmovima. U
Hrvatskoj je jedan od najpopularnijih
likova u hit sapunici "Ljubav u zale|u"
Ogi kojeg glumi srpski glumac Nenad
Stojimenovi}.
Doga|a se i velika razmjena u kazali{tu,
naro~ito u manjim i alternativnijim trupama.
Jednako je u suvremenoj umjetnosti
gdje razne organizacije udru`uju
snage na temelju zajedni~kih interesa.
Tri organizacije: KUDA.ORG iz Novog
Sada, Centar za modernu umjetnost iz
Sarajeva i WHW ([to, Kako i za Koga)
kolektiv iz Zagreba, sura|uju ve} godi-
I film postaje sve privla~niji preko
granice, {to beogradski glumac i
producent Zoran Cvijanovi}
obja{njava sli~nom estetikom kao i
prakti~no jednim jezikom. "^injenica
je da se mi u ovim krajevima razumijemo,
a to je klju~no", ka`e on.
nama, dok je njihov projekt
"Dekonstrukcija spomenika" nedavno
privukao pa`nju javnosti zahvaljuju}i
djelu pod nazivom "Spomenik limenci",
ironi~na referenca na humanitarnu
pomo} koja je slana stanovnicima opkoljenog
Sarajeva od 1992. do 1995.
Unato~ izolaciji i predrasudama u
posljednjih 17 godina, ~ini se da ne{to
posebno povezuje narode susjednih
zemalja. "Netko je u jednom trenutku
rekao da za Hrvatsku danas srpska kultura
nije ni{ta zanimljivija od bugarske",
primje}uje hrvatski rock kriti~ar i novinar
Aleksandar Draga{. "Ne vjerujem da je tako."
Ovo je mo`da najo~itije na godi{njem
glazbenom festivalu Exit u Novom Sadu. Od
njegovog po~etka 2000. godine postao je
mjestom na kojem se nova, poslijeratna generacija
mo`e susretati i brzo se osloboditi svojih
predrasuda. Na novosadskoj stanici postalo
je uobi~ajeno vidjeti zagreba~ki autobus dok
~eka svoje putnike koji ljube novog de~ka ili
djevojku iz Srbije.
PRIVLA^NOST FILMA
KOPRODUKCIJA NAJMANJE TRI DR@AVE
Visokobud`etni primjer toga je komedija Rajka
Grli}a "Karaula" iz 2006. godine; koprodukcija
koja je uklju~ivala pet od {est biv{ih jugoslavenskih
republika, smje{tena u predratnu vojarnu
JNA na granici s Albanijom. Kako bi dobila
sredstva od EUROIMAGE-a, Europskog fonda za
potporu filmu kojeg je osnovalo Vije}e Europe
kako bi financiralo koprodukciju, distribuciju i
prikazivanje europskih filmova, "Karaula" je
morala biti projekt najmanje tri dr`ave. Kao rezultat
toga udru`ili su se Hrvati, Slovenci i Makedonci.
No, nije stalo na tome jer su se uskoro
pridru`ile Srbija i Bosna.
"Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Srbija imaju jednu
veliku prednost - ne trebaju nam prijevodi
da bismo distribuirali svoje filmove na na{im tr- Vinko Bre{an
`i{tima", ka`e Bre{an. "Na neki na~in ovo je
zajedni~ko tr`i{te za filmsku industriju, a ono {to je logi~no, na kraju se i dogodilo."
To potvr|uje i reakcija publike. Lokalne produkcije poput "Karaule" i Bre{anovog filma "Svjedoci"
- ratni film koji je 2004. godine osvojio nagradu za mir berlinskog festivala - pokazali su
se iznimno popularni kod balkanske publike.
Zoran Cvijanovi}
"Prvi put nisam ni rekla svojim roditeljima da
idem u Srbiju", govori Mirta, studentica iz
Zagreba, sje}aju}i se svog prvog odlaska na
Exit. "Danas je to OK. Sad znaju da zadnje tri
godine idem u Novi Sad na festival. Smirili su
se kad sam im rekla da sam tamo upoznala mnogo
pristojnih mladih ljudi."
Mirtino zanimanje za Srbiju rodilo se iz njezinih posjeta
Exitu. "Sljede}e godine i}i }u i na festival
limene glazbe u Gu~i", dodaje misle}i na tradicionalni
susret puha~kih orkestara u zapadnoj Srbiji
koji je potpuno druga pri~a. "Za nas je sve ovdje
novo i egzoti~no", obja{njava.
I novac govori
Exit daje dobar primjer kako se pragmati~ne
poslovne prilike grade na kulturnim sli~nostima i
lingvisti~kom razumijevanju. Drugim rije~ima, pokidane
veze uspostavljaju se u potrazi za ve}im
tr`i{tem i ekonomijom velikih brojeva.
Me|u prvima koji su ovo shvatili bili su filma{i iz
biv{ih jugoslavenskih republika. Ka`u da je lak{e
raditi zajedno nego s kolegama iz drugih dr`ava.
[tovi{e, procvat koprodukcija svodi se na bolji izbor
glumaca zbog njihovog ve}eg broja, na sli~nosti jezika
zbog ~ega nije potrebno prevoditi niti sinkronizirati
filmove, te na mogu}nost udru`ivanja sredstava
kako bi se dobili ve}i bud`eti.
"Svi su se odmah uklju~ili u slovensko-hrvatske,
makedonsko-hrvatske i hrvatsko-srpske koprodukcije,
pa su se sredstva za ove projekte sakupljala svuda",
sje}a se nagra|ivani hrvatski filmski redatelj Vinko
Bre{an.
Tr`i{ni potencijal ovog zajedni~kog interesa prisutan
je i na glazbenoj sceni. U 2005. godini je globalni
medijski gigant MTV pokrenuo MTV Adria koji pokriva
sve biv{e jugoslavenske republike, {to je tr`i{te od
nekih 20 milijuna ljudi. Lokalne glazbene televizije
tako|er su po~ele emitirati regionalno,
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
85

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 86
uklju~uju}i i MTS kanal "Music Television
Station" koji se emitira iz Srbije i srpsku
komercijalnu postaju TV Pink.
Ova druga najpoznatija je po svom
Grand Show, glazbenom "va{aru" na
kojem se pojavljuju ogromne koli~ine
turbofolka, glazbenog stila s jednostavnim,
sentimentalnim tekstovima koje
eroti~no izvode ~esto kirur{ki pobolj{ane
ljepotice.
Usprkos ~injenici da je turbofolk srpski
`anr koji se uvelike povezuje sa srpskim
nacionalizmom, hrvatski rock kriti~ar
86 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Aleksander Draga{ ka`e da je on sve vi{e popularan i u
Hrvatskoj. Njegova novina, zagreba~ki dnevnik Jutarnji list,
provela je istra`ivanje na tu temu: "Pokazalo se da 43
posto od oko 1.000 ispitanika slu{a turbofolk", ka`e on.
Ironija je u tome {to je ova mje{avina srpske folk glazbe,
popularnih hitova i orijentalnih ritmova, do{la u modu
tijekom vladavine Slobodana Milo{evi}a u devedesetim,
dok je njegova najpoznatija diva Svetlana-Ceca Ra`njatovi},
udovica notornog zapovjednika paravojske @eljka-
Arkana Ra`njatovi}a. Unato~ takvom pedigreu te bez
ikakve medijske podr{ke ovaj se glazbeni `anr nastavio
{iriti kroz cijelu regiju obuhva}aju}i Bosnu, Hrvatsku,
Sloveniju pa ~ak i Kosovo.
Menad`er jednog zagreba~kog turbofolk
kluba ka`e da se sve svelo na novac.
"Danas je jedino novac va`an, a u turbofolku
ga ima na pretek", primje}uje. "U
stvari nije va`no tko ili {to su oni (tj.
pjeva~i) jer Hrvatska pada na to."
Ne vole svi turbofolk
Ipak, popularnost turbofolka izvan Srbije,
naro~ito u Hrvatskoj, jo{ uvijek ima neugodne
konotacije iz pro{losti. I dok
Cecine pjesme odjekuju iz mnogih
hrvatskih no}nih klubova i kafi}a, bilo bi
prakti~no nemogu}e da ona organizira
koncert u toj dr`avi.
Novinarka Nata{a Bodro`i} vjeruje da
ovo pokazuje koliko je jo{ daleko kulturno
zbli`avanje izme|u biv{ih
zara}enih strana. "Postoje neki sporadi~ni
primjeri kulturne suradnje, ali ne postoji
stvarni most", tvrdi ona.
Ka`e da se mediji nisu jo{ prilagodili
publici. Tako, dok hrvatski hitovi pune
srpski i bosanski eter, "nijedna hrvatska
radio postaja nije emitirala nijednu srpsku
pjesmu koja se natjecala na
Bosna ima specifi~ne dileme s
tim u vezi jer je njezin poslijeratni
dogovor u~inkovito prigrlio
ratnu podjelu zemlje u
dvije zone - jednu srpsku, a
drugu ve}insko bo{nja~ku i
hrvatsku. Hladni odnosi
izme|u entiteta, Federacije i
Republike srpske, zna~e da
dr`avna kultura ostaje pod
dominacijom "nacionalnih"
pitanja i etiketa.
Euroviziji, poput ovogodi{nje pobjedni~ke
pjesme Molitva ili pjesme Lane moje iz
2005. godine", isti~e Bodro`i}.
Otpor kulturnoj suradnji dolazi s mnogih
strana uklju~uju}i politi~ke stranke, organizacije
`rtava rata i ratnih veterana, ali i
same umjetnike.
Zoki iz Hladnog piva ne pori~e njihovo
postojanje, niti pobija njihove motive.
"Ljudi su ostali bez igdje i~ega u ratu,
izgubili su svoje voljene, pa mogu shvatiti
one koji se protive nastupima srpskih
grupa u Hrvatskoj", priznaje.
Jedna od njih je i hrvatska glumica
Vitomira Lon~ar koja nije posjetila

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 87
Goran Bregovi}
Beograd od rata iako je nekad bila vrlo
popularna tamo. "Znam zasigurno da
me tijekom i nakon rata nitko od mojih
kolega iz Beograda nije poku{ao kontaktirati",
sje}a se. "Nikad nisu upitali kako
nam je u skloni{tima i treba li nam
i{ta."
Snje`ana Banovi}-Dolezil, biv{a ravnateljica
drame u Hrvatskom nacionalnom
kazali{tu, bila je ~ak prisiljena
odstupiti s te pozicije 2002. godine
nakon {to je skupina glumaca odbila
nastupiti u Beogradu, a {to je ona
poku{avala organizirati. Neki od njih su
rekli da se ne `ele pokloniti beogradskoj
publici u kojoj bi mogli sjediti ljudi koji
su ubijali njihove sunarodnjake.
Drugi okrivljuju politi~ke elite koje danas
daju potporu kulturnoj suradnji, ali
rijetko svoje rije~i potkrijepe i novcem.
WHW kolektiv, zapa`en po svojoj umjetnosti
koja propituje nacionalne mitove,
smatra da je bla`a retorika trenutne
vlasti vo|ena prvenstveno `eljom da se
u|e u Europsku uniju.
"To {to smo slu`beno raskrstili s pro{lo}u
posljedica je velike opsjednutosti
Europskom unijom, koja se vidi kao put
KOPRODUKCIJA NAJMANJE TRI DR@AVE
Reakcija na film "Grbavica", nagra|eni film bosanske
redateljice Jasmile @bani} iz 2005. godine,
bila je mo`da najilustrativnija. Pri~a o jednoj
od mnogih bosanskih `ena koje su za vrijeme
rata silovali srpski vojnici dobila je me|unarodnu
slavu, osvojila je Zlatnog medvjeda na Berlin
Film Festivalu, ali jo{ nije distribuirana u Srbiji
iako je glavna glumica, Mirjana Karanovi}, Srpkinja.
Ona nerado politizira tu ~injenicu. "U tome postoji
politi~ka pozadina, ali nisam sigurna da je
to glavni razlog", ka`e ona. "Znam samo da se u
Srbiji nije pisalo o uspjehu koji sam imala s ovim
filmom... A ono ~ega nema u novinama, ne postoji."
u svjetliju budu}nost", ka`e Sabina Sabolovi},
kustosica WHW-a. "Proces normalizacije stvorio
je tu pomirljivu sliku, ali ova pitanja jo{ nisu u
potpunosti rje{ena i jo{ uvijek imamo
vi{estruke slojeve protivljenja i netolerancije."
Neki kriti~ari hrvatskog Ministarstva kulture
`ale se da se previ{e bud`eta tro{i na o~uvanje
arheolo{kih nalazi{ta i nacionalnog blaga, dok
se samo mali iznosi daju za kulturnu proizvodnju
koja ne uklju~uje sna`an, otvoreno
"nacionalni" sadr`aj.
Mirjana Karanovi}
No, Irena Guidikova iz Direkcije za kulturu pri Vije}u
Europe ka`e da su takve podjele jednake u svim
tranzicijskim zemljama. "One, a naro~ito postkomunisti~ka
dru{tva, imaju velikih pote{ko}a … u
uspostavljanju balansa izme|u investiranja u projekte
o~uvanja nacionalnog blaga i investiranja u
kreativne procese i suvremenu umjetnost",
primje}uje ona.
Bosna ima specifi~ne dileme s tim u vezi jer je
njezin poslijeratni dogovor u~inkovito prigrlio ratnu
podjelu zemlje u dvije zone - jednu srpsku, a
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
87

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 88
RUNDEK CARGO ORKESTAR, Beograd, SKC
drugu ve}insko bo{nja~ku i hrvatsku.
Hladni odnosi izme|u entiteta,
Federacije i Republike srpske, zna~e da
dr`avna kultura ostaje pod dominacijom
"nacionalnih" pitanja i etiketa.
Dunja Bla`evi}, direktorica bosanskog
Centra za modernu umjetnost, ka`e da
to tako|er ne ostavlja puno prostora za
manje izrazito nacionalne umjetni~ke
forme. "Osim za film, na{e federalno
ministarstvo nema sluha za suvremenu
umjetnost", `ali se ona. U me|uvremenu
se zanemaruju nacionalni muzeiji i
galerije "jer su utemeljeni za vrijeme
biv{e dr`ave, a nijedna institucija u
Federaciji nije voljna brinuti se za njih",
dodaje.
Etni~ka podjela u Bosni - kao i iskustvo
rata - tako|er utje~e na na~in na koji
bosanski umjetnici stupaju u interakciju
sa susjednom Srbijom i Hrvatskom.
Faruk [ehi}, predstavnik novog vala
bosanske knji`evnosti i ~lan takozvane
"ratne generacije", ka`e da zagreba~ka
publika ostaje otvorenija prema bosanskoj
kulturi od beogradske.
Milena Dragi~evi}-[e{i}, rektorica
beogradske Akademije umjetnosti i
88 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
^ak se i skeptici sla`u da kultura mo`e
biti klju~ pobolj{anja op}e mobilnosti
jer biv{i neprijatelji i `rtve jedni drugih
dobiju priliku zauzdati svoje strahove i
predrasude zato {to su izlo`eni kulturnim
proizvodima onih drugih.
jedna od najve}ih eksperata za kulturu u regiji, nije
tako boja`ljiva. Ona ovaj i druge primjere kulturnog
ekskluziviteta obja{njava "ljudima s kompleksima
manje vrijednosti kojima je potreban megalomanski
scenarij - mit o srpskoj kulturi, onima koji u svemu
vide prijetnju."
Lekcije iz Skandinavije
Zoki iz Hladnog piva ka`e da nacije biv{e Jugoslavije
trebaju napustiti koncept naslije|ene krivnje kako bi
prigrlile pomirenje. "Ne mo`e{ kriviti cijelu naciju za
zlo~ine vlade od prije 10 ili 15 godina", ka`e on.
Vjeruje da i umjetnici iz biv{e Jugoslavije mogu
nau~iti od prethodnika iz drugih dijelova Europe gdje
su se jednom iskusili i prebrodili sli~ni problemi.
Neke umjetnike iz biv{e Jugoslavije zanima koncept
koji se nalazi u osnovi ARTE-a, kulturnog TV kanala
koji je pokrenut 1992. godine kako bi se premostile
razlike izme|u Francuske i Njema~ke,
dvije zemlje koje su od 1870. godine tri puta
ratovale, a koje danas ~ine okosnicu Europske
unije.
Michael Strier, osoba za odnose s javno{}u
ARTE-a, ka`e da postaja ima za cilj da u
kona~nici pokriva cijelu Europu. "Poku{avamo
ljudima pomo}i da shvate i po{tuju drugu kulturu.
Ako ne po{tuje{ susjeda, ne mo`ete
`ivjeti zajedno."
Me|utim, Rajko Grli} radije se ugleda na
model skandinavskih zemalja kao mogu}i
vodi~ za biv{e jugoslavenske republike. Finska,
Danska, [vedska i Norve{ka imale su te{ku
povijest obilje`enu ratovima i neprijateljstvima.
Ipak, posljednjih desetlje}a razvile su
mnoge mehanizme koji olak{avaju zajedni~ke
pothvate, akcije i kulturne politike.
Kako ka`e Per Svenson iz {vedskog Umjetni-
~kog savjeta, "Nordijska kulturna suradnja va-
`na je zato {to imamo toliko toga zajedni~kog.
Predstavljamo male jezike na rubu Europe,
dijelimo povijest i tradiciju - i naravno, va`no
je imati dobre odnose sa susjedima."
Njegov se kolega iz finskog Umjetni~kog savjeta,
Saha Hannu, sla`e. "Moderna kulturna
suradnja izme|u nordijskih zemalja vrlo je
YUSTARMUSIC.COM

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 89
YUSTARMUSIC.COM
bliska, s redovnim sastancima ministara
obrazovanja i kulture, s mnogo fondacija
za kulturno djelovanje i s danas vrlo
aktivnim izravnim suradnjama izme|u
umjetnika i samih kulturnih institucija."
Prema Hannuu, "Ova suradnja nije samo
va`na, ve} i prirodna."
Cvijanovi} vjeruje da to daje nadu za
ovu regiju jer skandinavske zemlje
"imaju povijest vrlo sli~nu onoj balkanskih
zemalja", i dodaje: "Vidim to kao
veliku priliku za nas jer i mi imamo
puno zemalja na malom prostoru."
Rajko Grli} se sla`e: "Postoji velika
sli~nost sa skandinavskim zemljama.
Vrlo je te{ko na}i danski film snimljen
bez sudjelovanja [vedske i Norve{ke.
Bez obzira na njihovo bogatstvo, male
se zemlje poku{avaju ujediniti i iskoristiti
takozvani prostor sli~nog senzibiliteta
za svoje primarno tr`i{te".
Biv{e jugoslavenske dr`ave jo{ uvijek
imaju dosta za u~initi prije nego {to se
ispune ~ak i osnovni uvijeti za tu razinu
suradnje. Na primjer, prava intelektu-
LAIBACH, Beograd, SKC
alnog vlasni{tva tek se trebaju rje{iti na
regionalnoj razini kako bi se suzbilo piratstvo.
S druge strane, skandinavske zemlje dijele
posebne zajedni~ke odredbe koje nu`no
podr`avaju dr`ava, civilno dru{tvo, profesionalne
udruge i privatne fondacije.
Decentralizacija je jo{ jedno pitanje. Mnoge
nordijske lokalne i gradske vlasti imaju gotovo
jednake bud`ete za kulturne projekte kao i
dr`ava. Balkanske zemlje nisu ni blizu tome.
No, Tomas Bokstad iz {vedskog Ministarstva
kulture ka`e da modeli kulturne suradnje
uspostavljeni me|u nordijskim zemljama nisu
ni po ~emu jedinstveni. "Ako prou~ite nove
sustave kulturne suradnje u skandinavskim
zemljama, vidjet }ete da se mogu primijeniti u
Europi kao i izvan nje", ka`e on.
Kako isti~e Per Svenson, va`an klju~ uspjeha
[vedske u pra}enju kulturnih suradnji je kulturna
politika koja ne nagla{ava "{vedsku kulturu"
per se. "Nacionalna kulturna politika
nagla{ava va`nost internacionalizma i
razli~itosti", ka`e on. Zbog toga, usprkos njihovoj
burnoj povijesti, "[vedska i Danska
savr{eno dobro rade i unutar nordijskog susta-
va kulturne suradnje kao i na druge na~ine."
Iako se kulturna koprodukcija i suradnja izme|u
Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije ve} javlja
sama od sebe, neupitno je da vlade i profesionalne
udruge moraju tako|er iskora~iti i poduprijeti
dinamiku prirodnog interesa, lingvisti~ke sli~nosti i
tr`i{nih sila.
Bez toga, kako tvrdi Milena Dragi~evi}-[e{i}, primjeri
suradnje ostavljeni su "osobnim inicijativama", i
"dok bi se to moglo dugoro~no nastaviti, ono ne
mo`e promijeniti op}u sliku".
Pa ipak, ona ostaje optimist i vjeruje da }e proces
ste}i snagu i pomo}i iscjeljenju ratnih rana koje su
regiju udaljile od ostatka Europe. ^ak se i skeptici
sla`u da kultura mo`e biti klju~ pobolj{anja op}e
mobilnosti jer biv{i neprijatelji i `rtve jedni drugih
dobiju priliku zauzdati svoje strahove i predrasude
zato {to su izlo`eni kulturnim proizvodima onih
drugih.
"Objektivno govore}i, vjerujem da kultura mo`e odigrati
pozitivnu ulogu u pomirenju i vjerojatno je da
bi to mogla biti jedna od klju~nih uloga kulture",
ka`e Lon~ar. "Mo`da }e na{a djeca koja nisu
optere}ena onim {to smo mi pre`ivjeli, mo}i razviti
druga~iji pogled na stvari."
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
89

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 90
90
INTERVJU: GORAN ^AMPARA, PEVA^, GITARISTA, TEKSTOPISAC GRUPE NO RULES (TUZLA)
Uklju~i se, poja~aj i rokaj
Milan B. POPOVI]
REZ: Smelo a debitantsko ostvarenje Pasje vreme pru`ilo je dovoljno dobru priliku
regionalnom auditorijumu da se bolje upozna sa va{im radom. Iako dolazite iz BiH,
va{ prvi album objavio je beogradski izdava~ Active time pod uredni~kim nadzorom
Branimira Loknera. Recite nam ne{to vi{e o po~ecima benda i saradnji sa Loknerom?
Goran ^ampara (No rules): - Rock'n'roll bend No Rules postoji ve} sedam godina, otkrio
nas je Branimir Lokner, a do na{eg CD-a je do{ao preko Svetlane Vukovi}, muzi~kog urednika
radio- fanzina "Alarm" iz Novog Sada. Njemu se to svidjelo i dao je sve od sebe da
se taj CD objavi. I ne samo to, puno nam je pomogao u promociji. Da nije bilo Baneta,
vjerovatno bismo ostali lokalni tuzlanski bend. CD Pasje vrijeme objavljen je 2003. godine
za Active time, a ve} sljede}e godine dobili smo najve}u BiH
muzi~ku nagradu Davorin 2004, {to nije slu~ajno.
Va{ umereni i prijem~ivi gara`ni gitarski rock sa
ume{nim bluesy uplivima neodoljivo podse}a
na ranu Partibrejkers fazu i istu takvu distorziranu
nit. Da li ste to radili sa namerom ili je u
pitanju slu~ajnost?
- Brejkersi su petnaest godina prije nas bili jedini
ritam i bluz bend na ovim prostorima, nije postojala
ex-YU ritam i bluz scena. Logi~no je da dijelom
podsje}amo na njih jer sviramo isti stil muzike a i
isti su nam uzori u osnovi: Chuck Berry, Dr. Feelgood,
Rolling Stones... mada pored toga ima i puno
razli~itosti izme|u nas, ali to je na slu{aocu da ocjeni.
Koliko je to i takvo Pasje vreme otvorilo put ka novoj,
brojnijoj masi fanova i kako sada gledate na tada snimljeni
materijal?
- Imali smo izuzetno te`ak put do afirmacije. Na sre}u,
imali smo puno poziva za nastupe na festivalima u regiji:
Sloveniji, Hrvatskoj, Srbiji, BiH... Zvali su nas svuda.
Zahvaljuju}i na{im dobrim nastupima u`ivo, imali
smo dobre reakcije publike; za nas ka`u da imamo
dobar "{ut" u`ivo jer sviramo iz srca `estoki highway
rock'n'roll gde nema puno pri~e - uklju~i se,
poja~aj gain do daske i rokaj. I to je to.
Nakon gotovo pola decenije, objavili ste
album Probaj me koji realno, muzi~ki i
tekstualno, zvu~i uzbudljivije i
ubedljivije od prvenca. Kada su pesma
nastajale? Prepri~ajte nam neke anegdote
vezane za nastajanje ili snimanje
pesama... Na kraju krajeva, da li si
zadovoljan ura|enim?
- Na{ drugi album Probaj me izdao je
Hayat production iz Sarajeva, trenutno
najve}a izdava~ka ku}a u BiH (a i {ire).
Pjesme su autobiografske: mislim na
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 91
BEZ RAVNODU[NOSTI
No rules predstavljaju kreativno re{enje i osve`enje nastalo na dobro utabanoj
Partibrejkers stazi distorziranih gitara, liri~kog i emocionalnog bita,
uklopljenih sa bluesy prizvucima. Goran ^ampara svojim delovanjem,
dosledno{}u i kreativno{}u ne ostavlja mesta ravnodu{nosti. Naprotiv.
tekstove koji su bukvalno nastali iz stomaka, iz mu~nine `ivota, iz onoga {to sam
pro{ao u poslednjih deset godina. Album smo radili dugo, ~ak dve godine i, kad sam
saslu{ao finalni mix, nisam mogao da vjerujem da smo uspjeli snimiti ovako kompleksan
CD sa ~ak dvanaest gostuju}ih muzi~ara. Postigli smo taj muljeviti tex-mex
zvuk slide gitara i usnih harmonika. Jedina smo grupa u BiH koja svira ritam i bluz.
Prodaja CD-a ide odli~no i sve je vi{e ljudi na na{im koncertima, tako da smo
prezadovoljni.
Probaj me prati video klip za numeru Banda vlada.
Radili ste ga u saradnji sa jo{ nekim umetnicima.
Reci nam ne{to vi{e?
- To je smje{no, mi smo zavr{ili miksanje trinaest
pjesama u aprilu 2006. godine, a u septembru,
pred izbore u BiH, u op{toj torturi medija i la`nih
obe}anja politi~ara, meni je slu~ajno izletjeo taj
akord. Imao sam samo refren "Banda vlada" u reggae
stilu, totalno razli~ito od onoga {to mi sviramo.
Onda smo to snimili u studiju uz gostovanje na{ih prijatelja
iz reggae benda Defence i pjesma je preko no}i
postala hit na radiju i televiziji. ^injenica je da nam je
puno pomogla u promociji novog CD-a.
Imali ste koncert karijere u sarajevskoj Zetri,
izabrani ste kao jedini bend me|u njih
dvadeset za predgrupu legendarnom Deep
Purple i do`iveli ste istinske ovacije.
Kakvi su tvoji utisci sa koncerta i
dru`enja sa zvezdama ve~eri?
- Dobili smo poziv pet dana pred nastup
da sviramo ispred Deep Purple. Ipak, da
nisam siguran u svoj bend, odbio bih
poziv za tako veliki rock spektakl na
kojem je bilo 15.000 ljudi. Takvu ponudu
nismo mogli odbiti. Imali smo sre}u da je
od tolikih bendova organizator izabrao ba{
nas, ali nisam o~ekivao tako pozitivnu reakciju
publike jer ipak smo mi predgupa. Me|utim,
imali smo dobar zvuk i odsvirali smo vjerovatno
najbolji nastup do sada, {to nam je pomoglo u
promociji CD-a. Sa Deep Purple su nas upoznali
pred njihov izlazak na stage, gdje su nas i slikali
sa njima. Ljudi su sasvim normalni, bili su
opu{teni kao da se znamo sto godina, ma uop{te
nisu nafurani kao neke super zvijezde.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
91

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 92
92
Vladimir ARSENI]
Dogovaram se sa Nikolom Pavkovi}em iz Oru`jem protiv
otmi~ara za razgovor. Nalazimo se u zrenjaninskom
kafeu Klup~e. S nama je i Zare, majstor {ankerskih
ve{tina. Nikola neznatno kasni, ali se ka{enjenje uklapa
u ~uvenih petnaest akademskih. Sedamo, naru~ujemo
pi}e, uklju~ujem snima~ i evo {ta se iz tog razgovora
mo`e saznati o novom albumu, koncertnim aktivnostima,
po`aru u studiju, srbijanskoj rok sceni...
Vladimir Arseni} (REZ): Slavite petnaest godina
benda i u to ime ste snimili peti album "Zna{ ko te
pozdravio"?
Nikola Pavkovi}: Jeste, ovo sam pri~ao ve} milion puta,
ali evo. Pro{lo je mnogo ljudi kroz bend i ve} sam bio
spreman da prekinem da se bavim muzikom. Mislim, ja
se muzikom bavim dvadeset godina, a nikakvu korist od
toga nisam video. Ali imao sam pregr{t pesama i svoj
studio, bar dok nije izgoreo (smeh), a neki mladi ljudi
su se pojavili. Ivana sad peva, @are svira bas, Devi}
bubnjeve. Po~eli smo da probamo i, kao {to ~uje{, ispalo
je super. Oni su sjajni, nisu optere}eni `eljom da se
obogate, ve} samo ho}e da sviraju.
Novi album donosi deset ovih pesama, me|u njima
ponovo jedna obrada iz srbijanskog mejnstrim popa
osamdesetih, Miki Sla|ane Milo{evi}?
Zare: Mora ~ovek da ima hit na plo~i!
Nikola: Da (smeh). Odnosno, uradili smo mnogo
pesama, radili smo album u svom tempu po{to nismo
zavisili ni od koga. [to se ti~e Mikija, to je pesma koja
nam je najvi{e legla. Svirali smo gomilu obrada, ali nam
se Miki zalepio. Mislim, to je ok pesma, ranije je bila u
tom sint zvuku, mi smo je ubrzali, distorzirali i sad zvu~i
druga~ije! Ja nemam nameru da ljude edukujem, meni
je cilj zabava. Ne zanima me da ljudima iznosim svoje
stavove, ja nisam umetnik. Zbog toga je dobro da se
ne{to prepozna iz prve. Miki je samo to.
[ta }e pored Mikija biti hit?
Nikola: Kad smo snimali drugi album, Dada, Dragana i
ja smo tipovali na po dve numere koje }e biti hit,
me|utim nismo pogodili. Potrebno je da neko drugi to
uradi, da proceni. Ljudi iz Automatika imaju dobar nos
za to, tako da njima ostavaljamo da to urade. Ina~e
hitovi se prave hladne glave. Ja nikad nijednu pesmu
nisam napravio pijan ili ura|en. Sve sam napravio kad
sam bio potpuno straight. Sednem za kompjuter i kao
radim, mislim da sam napravio hit, a kad se ujutru
probudim, samo pritisnem DELETE.
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
INTERVJU: NIKOLA PAVKOVI] (ORU@JEM PROTIV OTMI^ARA)
Srbijanski rokenrol
Na novom albumu pojavljujete se u nekoj
vrsti uniformi: crvene ko{ulje i pantalone,
crne kravate i starke. Da li to ima neko
dodatno zna~enje?
Nikola: Godinama jurim ~lanove benda da
uradimo ne{to tako, a po~elo je tako {to je
Ivana imala bend u Novom Sadu. Svirali su
neki skejtpank. Ona se stalno pojavljivala u
crnoj ko{ulji sa narand`astom kravatom. Kad
sam to video, pomislio sam da bismo i mi
mogli tako. Obukli smo se u crveno jer nam
se svi|a da izgledamo kao pumpad`ije,
vatrogasci. Ina~e, mi smo zabavlja~i. U
onome {to mi radimo nema neke poruke.
Prosto `elimo da se ljudi dobro provedu, a
svima }e biti lak{e da se ve`u za bend ako
nema previ{e detalja, ako smo svi jednaki.
Pre su se ljudi vezivali za
Draganu i Dadu, a mi mu{karci smo
bili tu da da se znojimo i da smrdimo
(smeh), ina~e mislim da se konzumenti
lak{e vezuju za bend ako ima
neki fazon u obla~enju. [to se ti~e
kravata, sa{ili smo preko dvadeset koje
}emo da bacamo u publiku posle koncerta.
Kad slede}i put do|emo u taj
grad i vidimo klince koji nose crvene
ko{ulje i crne kravate, zna}emo da
smo ne{to uradili.
[ta je na kraju bilo sa studijom?
Nikola: U toj prostoriji nam je bilo sve,
Srbija ne ide u korak sa svetom. Kad nestane televizije u svetu,
mi }emo jo{ uvek gledati reklame. Sve se drasti~no menja, osim
Srbije. Na ideolo{kom planu sve ide mikrokapilarno. Nema vi{e
velikih pri~a. Uostalom, sve je to velika prevara.
KASKANJE ZA SVETOM
Misli{ da srbijanska muzika ne mo`e
da se brendira?
Nikola: Ma, nema {anse. Ne mo`emo mi
da prodajemo pri~u kako nam nije dobro.
Koga za to boli uvo? S druge strane, ne
mo`emo ni pop-art pri~u da prodajemo. I u
tom segmentu kaskamo za svetom. U
svetu bendovi pevaju o raznim glupostima,
o svemu. Mislim da je srbijanski rokenrol
prili~na katrastrofa.
ali i oprema nekih drugih zrenjaninskih
bendova. Ono {to je izgorelo vredi
izme|u 12 i 15 hiljada eura. O~ekujem
pomo} od grada jer se na{a muzika vrti
na zvani~nom sajtu grada Zrenjanina.
Ako ne dobijemo pomo}, preseli}u
bend u Novi Sad i zahteva}u da se
na{a muzika skine sa sajta. Mislim da
bi trebalo da nam pomognu jer ve}
godinama predstavljamo ovaj grad na
prostoru cele biv{e Jugoslavije.
Kako vidi{ dana{nju scenu u Srbiji?
Vredi li uop{te svirati rokenrol u
na{oj zemlji?
Nikola: Katastrofa. Jedino je dobro {to
Beograd vi{e nije centar, mada je to
slu~aj jo{ od kraja devedesetih.
Beograd ne{to nafuravaju, ali to niko
ne slu{a. Problem je u tome {to nigde
nema publike. Svirka u Srbiji je stvarno
u`as. Idemo u jo{ jedan krug nastupa
po Srbiji, ali ako nam niko ne do|e na
koncerte, ne}emo vi{e nikada svirati.
Kad smo snimili pro{li album, krenuli
smo da ga promovi{emo, ali smo u
Rumi prodali 2 karte, u Ni{u 4,
Beogradu 16, u Zrenjaninu 15.
Katastrofa. Za razliku od Srbije, u

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 93
l je prili~na katrastrofa
Hrvatskoj je sve druga~ije. Svirali smo u Zagrebu, u
Mo~vari, i bez ikakve najave bilo je 700 ljudi. U Osijeku
smo svirali tri puta. Prvi put je 150 ljudi ostalo napolju.
Pro{log leta smo svirali na nekoj tvr|avi. Ljudi pevaju sa
nama, znaju pesme, kao da smo neki ekstra mega popularan
bend. U Splitu smo pre dve godine prodali 900
karata. Sutradan smo svirali u Dubrovniku i morali smo
dva puta da sviramo play listu. Nisu nam dali da si|emo
sa stejd`a. Devi} vi{e nije mogao da izdr`i, bolele su ga
ruke. Svirali smo u Puli na nekom festivalu, u Uljaniku.
Trebalo je da sviramo u 4 ujutru, ali je Tusta iz KUD
Idijota do{ao i rekao da sviramo u 11 jer on sutra mora
na posao. U po~etku nije bilo nikog, ali kad sam odvalio
Mladi}u moj nastao je pravi stampedo. Kad je Reka,
tada{nja peva~ica, skinula cipele, bile su joj sve od karmina.
Mislim, potpuno ludilo. Imali smo sajt, posle svirki u
Hrvatskoj stizalo je stotinu pisama. Sve je tamo mnogo
bolje organizovano. Uvek dobije{ sve najbolje od opreme,
prosto ispadne{ seljak kad ne tra`i{ ono {to je the best.
Da li misli{ da bi postojanje jednog ve}eg festivala
poput Zaje~arske gitarijade, koji bi okupljao doma}e
ORU@JEM PROTIVU OTMI^ARA
Oru`jem protivu otmi~ara nastao je 1994. godine kao adekvatan buntovni odgovor
na HC trash i turbo-folk narodnjake koji su tih kriznih godina bili jedino {to
se na glazbenoj sceni u SiCG moglo prona}i. Prva postava - Dragana, Dada, Darko
i Nikola - u jednom beogradskom studiju snimila je prvi album za rekordnih 40
sati. No, na iznena|enje svih, a ponajvi{e samog benda, u samo dva tjedna "ludilo"
je zahvatilo cijelu SiCG i pjesme "Moja soba", "Izabela", "Vremojed" i "Ptica"
postaju veliki hitovi na dr`avnoj razini. Jo{ zna~ajnije uspjehe band je postigao
drugim albumom "Barbie Cue" (1996) i obradom pjesme "Mladi}u moj" grupe
Zana, a iste godine "Barbie Cue" bilo je najprodavanije diskografsko izdanje u
dr`avi. Kako bi se cijela pri~a zaokru`ila, snimaju i album "Barbie Mix" s remiksima
pjesama s albuma "Barbie Cue". Tre}i album "Komadi} koji nedostaje" izlazi
1999. godine tijekom previranja i NATO-vih bombardiranja, a nezainteresiranost
ve}ine ~lanova za dalji rad dovodi do razlaza ove postave. (Ostalo je istorija.)
Izvor: klub-orlando.com
muzi~are i bendove, mogao da pomogne
da se donekle pobolj{a situacija u Srbiji?
Nikola: Ne znam. Ne{to se de{ava sa ljudima
u Srbiji. Svi sede kod ku}e i ~ekaju da im
se neko zezanje donese na tacnu. Na my
spaceu nam se javljaju i pozivaju nas
ljudi iz Sarajeva, Zagreba, Banja Luke,
Mostara, a iz Srbije samo retki prijatelji.
Mislim, svima su nam se desila
sranja, ali eto kod nas je to skroz
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
93

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 94
94
te{ko. Jedno vreme sam vodio bele{ke. Uzeo sam jednu
svesku i bele`io svaki koncert na kom sam bio. Poku{ao
sam da analiziram ljude koji su dolazili. ^isto komercijalno.
@eleo sam da znam kako da im pri|em. Kad sam
podvukao crtu nisam mogao da do|em ni do kakvog
zaklju~ka. Pri~ao sam sa ljudima iz medija. Na mnogim
televizijama ukidaju muzi~ke emisije. U novinama toga
ima sve manje. Situacija je stvarno grozna. Pre neku
godinu sam imao karte za Buzzcocks i zvao sam ljude
da idu sa mnom sve za d`abe. Niko nije hteo. Pazi niko,
a na toj muzici smo odrastali. Mada mi je neko rekao da
vi{e ljudi dolazi na doma}e koncerte nego na strane.
(Prekida nas telefonski poziv. Kad se vratio, Nikola je
po~eo da pri~a o kvotama.)
REZ: ?!
Nikola: Ju~e sedim sa Ivanom (peva~icom, prim. V.A.)
na B92, bila pauza u emisiji i mi seli tamo u njihov
kafe. Cela ekipa gleda neku utakmicu. Ka`em ja Ivani:
"Pazi sad foru!", krenem ne{to tipa: "Tau keramika sutra
kec s hendikepom, Partizan 'ladno gubi, CSKA sigurica
na plus ~etiri..." Odjednom svi se okre}u ka meni. "Kako
si ono rekao? TAU kec s hendikepom? Odakle ti to
zna{?" "Radim u kladionici." Odjednom, svi kre}u kao
koji ti je telefon, da l' bi mogao nekad da te nazovem i
to. ^itava redakcija. Kla|enje, svi su odlepili na to. Ima
ljudi koji me stalno zovu da me pitaju za tiket.
Da li se kladi{?
Nikola: Vi{e ne. Kladio sam se kad sam po~eo da
radim. Bio neki ~ikica koji je igrao i stalno dobijao. Ja
sam se kladio za njim. Kako on uplati, odmah i ja.
Me|utim, jednog dana on ka`e: "Sad je dosta!" Objasnio
je on meni svoju teoriju, ali ja nisam hteo da ga slu{am.
I tako sam spiskao sve {to sam zaradio i za dve nedelje
oti{ao u minus. Nije bilo ni{ta stra{no, ali ipak. I vi{e se
ne kladim. Zavr{io sam srednju kuca~ko tiketarsku {kolu,
tako da samo prodajem tikete u kladionici. (Smeh;
vra}amo se na muziku.)
Ipak se ne{to de{ava. U Beograd sti`u strani bendovi
od ugleda. Da li to mo`e da pomogne i na{oj muzici?
Koliko MTV nagrade poma`u na{im muzi~arima?
Nikola: Nedavno sam pri~ao sa nekom od na{ih novinarki
i slo`io sam se s njom - Srbija nikad nije imala
svetski dobar bend. ^ak ni na nivou tipa: "Ovaj bend je
jako dobar, ali ga niko nikada nije izgurao i zato nije
uspeo u svetu". Nama su osamdesetih i devedesetih
prodavali EKV koju ja ne volim, ali je po{tujem. Ipak,
oni nisu bend koji mo`e da konkuri{e u svetu. Ka`e se
kao prvi album Brejkersa, ali i to je samo u okvirima
biv{e Jugoslavije. U svetu postoji gomila boljih bendova.
Ne{to se od etno-zvuka prodalo, ali i to se zna za{to.
Ipak, niko na{ rokenrol ne gleda globalno. Mere se tri
benda i onda ko je bolji. Muzika je stvar koja mo`e da
preska~e granice, ali mi ostajemo skroz iza. [to se ti~e
MTV nagrada, pa to je bar jasno. Srbi su najbrojniji i oni
glasaju za svoje kandidate. U stvari, treba pogledati
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Problem je u tome {to nigde nema publike. Svirka u Srbiji je
stvarno u`as. Idemo u jo{ jedan krug nastupa, ali ako nam niko
ne do|e na koncerte, ne}emo vi{e nikada svirati. Kad smo snimili
pro{li album, krenuli smo da ga promovi{emo, ali smo u Rumi
prodali 2 karte, u Ni{u 4, Beogradu 16, u Zrenjaninu 15.
Katastrofa. Za razliku od Srbije, u Hrvatskoj je sve druga~ije.
Svirali smo u Zagrebu, u Mo~vari, i bez ikakve najave bilo je 700
ljudi. U Osijeku smo svirali tri puta. Prvi put je 150 ljudi ostalo
napolju. Pro{log leta smo svirali na nekoj tvr|avi. Ljudi pevaju sa
nama, znaju pesme, kao da smo neki ekstra mega popularan
bend. U Splitu smo pre dve godine prodali 900 karata
koncerte. Koliko ljudi dolazi na svirke, to je
pravi pokazatelj. Pazi, neko mora da dobije
tu nagradu. Mi smo glasali za na{e. Svakako
ne}e Englezi poludeti za njima. Mo`da malo
vi{e koncerata u regionu, {to ka`e Pera
Janjatovi}.
Da li misli{ da postoji globalni problem u
vezi sa rokenrolom kao konceptom? Treba
li rokenrol da se prilagodi dvadeset prvom
veku i sajber svetu?
Nikola: Ve} postoje apeli da se ne kupuju
diskovi. [ta }emo raditi sa tolikim diskovima?
Treba to i reciklirati. To je globalni problem.
Verovatno }e slede}i stepenik u razvoju
muzike biti da }emo skidati dvadese~etvorobitnu
muziku direktno sa neta u sopstveni
studio. Mislim, ne znam {ta }e biti. Slede}i
album pripremam za net. Svakih mesec dana
ili vi{e }u da ka~im novu pesmu pa kako se
kome svidi. Da li da snimamo spot? To je
pitanje. Mora{ druga~ije da se organizuje{.
Ko }e uop{te da nas gleda? Za{to da dam
pare za spot kad vi{e to ne igra nikakvu
ulogu. To je kao i sa reklamama. Niko
vi{e ne gleda reklame. Samo jo{ kod
nas. Srbija ne ide u korak sa svetom.
Kad nestane televizije u svetu, mi
}emo jo{ uvek gledati reklame. Sve se
drasti~no menja, osim Srbije. Na ideolo{kom
planu sve ide mikrokapilarno.
Nema vi{e velikih pri~a. Uostalom sve
je to velika prevara. Nijedan muzi~ar
se ne budi pored dvadeset napaljenih
klinki. Rokenrol je, u stvari, radno
vreme. Ja ustajem ujutru i pr~kam po
gitari, a uve~e, dok gledam neki film,
opet sviram. U muzici sam ve} dvadeset
godina. Neki ljudi su otpali, ali ja
sam i dalje tu. Rad, red i disciplina.
Dana{nji klinci `ele samo hit. @ele
instant slavu. Sve je razvodnjeno i vi{e
nema intenziteta. Svi ho}e odmah sve,
svet se nenormalno ubrzao. Jedna od
najpora`avaju}ih stvari bila je kad sam
otkrio da na CD plejeru postoji sken
diska i mo`e{ da ~uje{ pet sekundi od
svake pesme. Grozno!

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:04 Page 95
MIZAR
"Pogled kon cvetnata
gradina (A View To A
Flower Garden)"
(SJF Records, Dallas, 2007)
Kultni makedonski darkeri Mizar obradovali su
vernu publiku novim, ~etvrtim albumom "Pogled
kon cvetnata gradina (A View to a Flower
Garden)". Album nastavlja tamo gde je stao
prethodni "Kobna ubavina - Terrible Beauty Is
Born" (2003), ali predstavlja bledu senku prva
RADOST!
"Radost! osloba|a"
(Slu{aj najglasnije, 2007)
Album zagreba~ke grupe Radost! po imenu
"Radost! osloba|a" nostalgi~no doziva neka
sre}nija vremena i muzi~ki podse}a
na ranu Azru ili Prljavo kazali{te, pa
~ak i Pips Chips and Videoclips.
Muzika grupe izlo`ena je retro uticajima
bluza i hard roka, alternative i
nju vejva, ali i {ansona i soul
pesama. Me|utim, svi ti uticaji su
samo nagove{teni jer muzika je na
PARTIBREJKERS
"Sloboda ili ni{ta"
(PGP RTS, 2007)
Sedmi studijski album grupe Partibrejkers
"Sloboda ili ni{ta" ne donosi skoro nikakav
pomak u odnosu na dosada{nje albume ovog
kultnog beogradskog benda. Me|utim, za
Partibrejkerse to nije mana. Naprotiv, bazi~ni rok
i bluz zvuk koji su gajili vi{e od 20 godina
dominiraju i novim albumom i upravo to predstavlja
najve}u snagu benda.
Novi album "Sloboda ili ni{ta" snimljen je u
studiju "Kod Bareta" a producirao ga je Igor
dva albuma koja su u{la u anale eks-jugoslovenskog
andergraunda. Kao glavni vokal benda
ponovo se pojavljuje Goran
Tanevski, ~iji dubok i gotovo zastra{uju}i
glas na specifi~an na~in
karakteri{e zvuk Mizara. To se oseti
ve} u prvoj pesmi "Sina soba".
Me|utim, njegov glas ne uspeva da
upotpuni prozai~nu produkciju i
manjak kreativnosti koji je primetan
na ovom albumu. Dva najlo{ija, gotovo jeziva
momenta na albumu ~ine obrada Joe Dassina "Et
si tu n'existais pas" koju je Goran otpevao na
ovom albumu u drugom planu i izgleda kao da
samo povremeno slu`i da se popuni ti{ina
izme|u stihova. Ovo je ujedno i najve}a zamerka
jednom od najzanimljivijih hrvatskih izdanja
2007. godine.
Na albumu se nalazi i nekoliko potencijalnih
hitova: "Crveno", "Gdje je vrijeme
nestalo", "Svi su mrtvi", "Mikroskop"
ili neobi~na obrada pesme Arsena
Dedi}a "Sve ono {to znam o sebi".
Bend je postao poznat van Hrvatske
zahvaljuju}i srpskoj kompilaciji "[ta
treba maloj deci?", a tri pesme sa te
kompilacije nalaze se i na albumu
Borojevi}, nekada{nji bubnjar benda. Na albumu
se nalazi 12 klasi~nih rok pesama.
Ceo album je ujedna~en i nijedna pesma ne
odska~e od celine, pa ni potencijalni
radijski i koncertni hitovi
"Sloboda ili ni{ta", "Ni{ta ne
o~ekujem", "Lobotomija", "Dugo te
nema" ili "Koliko je sati".
Povodom izlaska novog albuma
Cane je izjavio: "'Sloboda ili ni{ta'
je u na{em fazonu. To je ono {to
radimo ceo `ivot. Ljubavne pesme, komentari na
sada{njost, budu}nost i pro{lost, gledanje svog
ovog `ivota u nama i oko nas. Preispitivanje
REZONANCA
Nikola RADI[I]
groznom francuskom, kao i "Po~esna strelba" koja
je progla{ena za najbolju makedonsku pesmu u
poslednjih 15 godina, ali ovoga puta
na ni{ta gore akcentovanom
nema~kom jeziku!! Me|utim, da nije
sve oti{lo do |avola, pokazuju i
pesme kao {to su "Bog", "No`" ili
pesma koja zatvara album "I Have a
Dream". Mizar i dalje ima {ta da
ponudi. Verni fanovi bi}e obradovani
novim izdanjem, a posebno povratkom Gorana
Tanevskog, dok }e oni manje zagri`eni darkeri
sigurno vi{e u`ivati u ranijim radovima.
"Radost! Osloba|a".
Kao gosti na albumu pojavljuju se i beogradski
muzi~ari Tobi} Tobi} i Sr|an iz ^in~a, sa kojima je
saradnja zapo~ela upravo u vreme realizacije
kompilacije "[ta treba maloj deci?".
Op{ta ocena je da Radost! ima {ansu da postane
veliki bend. Kako pi{e u jednom od komentara na
internetu: "Da su postojali 1981. godine, svrgnuli
bi Prljavo kazali{te i Bijelo dugme sa trona i bili
bi u onoj kategoriji vedrijih i zabavnijih grupa
kao {to su Labaratorija zvuka ili Idoli."
Detaljnije informacije o grupi Radost! mo`ete
prona}i na adresi http://myspace.com/rrradost
odnosa sa ljudima".
Pored Caneta i Antona, na novom albumu
Brejkersa sviraju bubnjar Dejan Utvar (Kazna za
u{i, Eyesburn) i basista Vladislav Rac
(Kanda Kod`a i Neboj{a, Presing). A na
albumu gostuju Branislav Petrovi}
Banana, Koja, Sa{a Lokner i Ritch
Bitch.
Ina~e, novi album na{ao se u prodaji 2.
novembra i bez ikakve medijske kampanje
prvi tira` od 4.000 primeraka
prodat je za jedan dan.
Detaljnije informacije o ovom izdanju i bendu
mo`ete prona}i na adresi www.partibrejkers.net.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
95

standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22 Page 96
96
REZERVAT
Tomislav MARKOVI]
----- Original Message -----
From: deda.mraz#neverland.net
To: rezervat; everyone#earth.com
Sent: Wednesday, December 12, 2007 12:17 PM
Subject: Fw: ~udotvorno pismo
Ovo je ~udotvorno pismo, {to i sam subject
ka`e. Nipo{to se ne hvatajte za tipku "delete",
ina~e }e vas strefiti zlo biblijskih razmera.
Pismo prosledite dalje u roku od 13 dana na
najmanje 20 adresa i do`ive}ete veliko iznena|enje!
Ako ste mizantrop, sociopata i sledbenik
Emila Siorana, pa vam je adresar desetkovan,
neka vam je Deda Mraz u pomo}i.
D`ord` Bu{ je primio ovo pismo i odmah ga
obrisao, misle}i da se radi o jo{ jednom
maslu Al Kaide. Neposredno nakon toga, pao
je kao `rtva atentata u filmu "Smrt predsednika".
U martu 2003. godine rukovodstvo DSS-a
uspelo je, nakon dugogodi{njeg ube|ivanja,
da nagovori Vojislava Ko{tunicu da, uprkos
ga|enju prema modernim tehnologijama,
po~ne da koristi kompjuter. Ko{tunica se brzo
navukao na Internet, posebno na sajtove sa
eksplicitnijim sadr`ajima kao {to su, na
primer JSO, BIA, Jedinstvena Rusija, NSPM,
Vidovdan, Dveri srpske, Obraz, Crna ruka,
Stormfront. Kada je dobio ovaj mejl, Ko{tunica
ga je protuma~io kao bo`ji znak i odmah
prosledio svim nacionalno probu|enim
Srbima. Ubrzo je ovaj pristalica nacionalizma
sa ljudskim likom (Ratka Mladi}a) ovladao
~udotvornom ve{tinom da stoluje u premijerskom
kabinetu, bez obzira na to koliko je
glasova osvojio na izborima.
Zgro`en prete}im prisustvom ekavice u ovom
mejlu, kao i alarmantnim odsustvom
novoskovanih hrvatskih re~i, Franjo Tu|man
je dohvatio pepeljaru i jednim udarcem
razbio monitor "Sony Trinitron" od 17 in~a.
Ovaj istorijski doga|aj desio se na
bespu}ima povijesne zbiljnosti po~etkom
2001. godine. Nekoliko meseci kasnije,
Tu|man je preminuo, kako naiv~ine veruju,
od posledica smrtonosne bolesti.
Kada je primio ovaj mejl, Milorad Dodik je
pola sata zbunjeno zurio u ekran
poku{avaju}i da de{ifruje zagonetnu poruku.
^im je pao u isku{enje da klekne ispred
monitora i pomoli se ikonicama za pomo},
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
Spam svoj majstor
pozvao je sekretaricu da mu prevede mejl na }irilicu.
Shvativ{i kakva ga je radost obasjala, Dodik je prosledio
mejl svim svojim prijateljima u svetu, sa obe strane
Drine. Uskoro je kupio luksuznu vilu na Dedinju po{teno
zara|enim novcem krajnje sumnjivog porekla.
Rambo Amadeus, svjetski megacar, najve}a crnogorska
rok zvezda svih vremena, nakon obilnog bo`i}nog ru~ka
seo je za kompjuter da proveri po{tu. Kada je pro~itao
ovaj mejl, do`iveo je metanoju i odlu~io da se pokaje za
subverzivnu delatnost usmerenu protiv politi~kog
establi{menta. Prihvatio je ponudu DSS-a da nastupi na
proslavi srpske Nove godine ispred Skup{tine u Beogradu,
uz Cecu Nacionale i ostale nacionalne veli~ine, ~ime je
izvr{io neku vrstu simboli~kog samoubistva.
Tomislav Nikoli}, ve~iti zamenik predsednika Srpske
radikalne stranke, dobio je ovaj mejl i prosledio ga svim
~lanovima stranke. Ubrzo se desilo ~udo. Siroma{niji
slojevi u Srbiji zaboravili su {ta su radikalski maroderi
radili susednim narodima tokom ratova, zaboravili su
nasilje i teror koje su radikali sprovodili nad gra|anima
Srbije, sve su zaboravili i uredno glasaju za SRS na svim
izborima, kopaju}i sami sebi grob, tra`e}i spas od zlikovaca
koji su ih upropastili.
Predsednika Rusije Vladimira Putina ovo pismo je
prenulo iz slatkog dreme`a: sanjao je kako otvara logor
za prevaspitavanje nepodobnih Rusa iz NGO sektora. Ba{
u trenutku kad se dvoumio kako da nazove lager - Gulag
II ili Arhipelag Putin, u njegovom Inboxu se pojavio
~udotvorni mejl. Ba}u{ka Putin se prekrstio, zahvalio
Bogu i KGB-u na svim dosada{njim
darovima kojima su ga {tedro obasipali,
a onda je prosledio mejl na
nekoliko proverenih adresa. Iz ~iste
zajebancije mejl je forvardovao i
D`ord`u Bu{u, uz zluradi osmeh.
Ubrzo su Putinovi protivnici po~eli da
ginu na ~udne i neobja{njive na~ine,
a tajkuni koji su mu se opirali
vol{ebno su zavr{avali iza re{etaka, a
zatim pred sudovima koji su nepristrasno
montirali procese. Policija je
zabranjivala opozicione skupove,
razbijala demonstrante koji tra`e
po{tovanje gra|anskih prava, a nji-
hove vo|e trpala u bajbok. Rusija je
ponovo zaplovila putem kojim se re|e
ide, vo|ena ~vrstom rukom Vrhovnog
Kormilara.
Araki Yasusada, japanski pesnik koji
je pre`iveo eksploziju nuklearne bombe
u Hiro{imi, okarakterisao je ovu
poruku kao "junk mail" i poslao je u
nepovrat. Nakon toga je legao u krevet
i usnuo snom pravednika. Slede-
}eg jutra do`iveo je kafkijanski preobra`aj:
probudio se u Americi, u telu
Kenta D`onsona, pesnika kome je Araki
Yasusada jedan od heteronima.

standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22 Page 97
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
STRIP crta i pi{e Maja VESELINOVI]
97

standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22 Page 98
98
Smem li da razmontiram budilnik
dandellion KIMBAN
Neke stvari radimo iz proste navike i zato {to "svi tako
rade", ne razmi{ljaju}i koliko imaju smisla. Ali kad samo
malo razmislimo, postaje jasno da je vreme da
potra`imo alternativu. Na primer slobodni softver,
nasuprot vlasni~kom ili komercijalnom softveru. [ta je
sad to? Pa, mo`da ne{to ovako…
Slu~aj 1: U|em u prodavnicu, kupim budilnik. Do|em
ku}i sa novim budilnikom, ne svi|a mi se boja, prefarbam
ga, usput zamenim onu plo~icu sa ispisanim brojevima
i zalepim plasti~nu figuricu na ku}i{te. Mo`da i
nije lepo, ali moj budilnik - moj problem. Nekoliko
meseci kasnije, dosadno mi je a i mu~i me neka
znati`elja (a ko to nije `eleo da zna {ta se to u budil-
niku krije?), uzmem {rafciger i otvorim budilnik. ^isto da
vidim {ta unutra ima i kako to radi. Treba mi malo sre}e
da vratim sve te zup~anike i opruge na svoje mesto,
znam. Ali, moj budilnik - moji zup~anici. Valjda smem
da pokvarim sopstveno vlasni{tvo.
Slu~aj 2: U|em u prodavnicu, kupim softver; do|em
ku}i, instaliram... next, next, ok, next, I agree, serijski
broj, next, finish installation. I nedugo zatim, ba{ kao i
sa budilnikom, mo`da bih ne{to promenila, mo`da bih
samo da vidim kako radi, mo`da sam paranoi~na pa
mislim da ne{to {pijunira gde se sve kre}em po
Internetu. U svakom slu~aju, otvorim program da vidim
{ta ima unutra... Moj program, onaj koji sam uredno
kupila pre ~etiri re~enice, mogu da otvorim i zvirnem
unutra. I po~inim krivi~no delo. Molim?!
Tamo negde pri instalaciji, izma|u klika na tre}e next i I
agree, onaj tekst koji nikada ne ~itam je zapravo ugovor.
Ugovor izma|u mene i proizvo|a~a softvera po kome ja
zapravo nisam kupila program nego samo pravo da ga
koristim. I to pod uslovima navedenim u ostatku ugovora.
Tako je to sa komercijalnim softverima. Postoji granica
slobode.
Zami{ljam ~asovni~ara koji mi saop{tava da zapravo
007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/
nisam kupila budilnik, nego pravo da ga
koristim, te da smo prvim navijanjem budilnika
sklopili pravosna`ni ugovor. A ugovor
ka`e da je otvaranje budilnika krivi~no delo,
da budilnik ne smem ni na koji na~in da
menjam, da budilnik ne smem da koristim ni
u koje druge svrhe sem ugovorom
predvi|enih. [ta mi drugo preostaje nego da
se zahvalim gospodinu ~asovni~aru i odem u
drugu radnju? Neku gde je zdrav razum jo{
uvek na ceni i gde se po{tuje `elja svakog
zdravog deteta da otvori budilnik i vidi {ta to
ima unutra.
I ve} ~ujem prigovor svih korisnika kompjutera
koji nisu programeri, koji ionako ne
bi otvarali programe, niti razumeju taj ~udan
SLOBODNI I BESPLATNI PROGRAMI, A LEGALNI!!!
Internet: Firefox (brauzer) i Thunderbird (e-mail) www.mozilla.org; Pidgin (instant mesind`er)
www.pidgin.im. Obrada teksta, prezentacije i ostale kancelarijske drangulije: Open Office
www.openoffice.org/ AbiWord www.abisource.com. Grafika: GIMP (crtanje i obrada fotografija)
www.gimp.org; Inkscape (vektorska grafika) www.inkscape.org; Blender (3D modelovanje, renderovanje
i animacija) www.blender.org. Audio/video plejeri: Amarok www.amarok.kde.org; VLC
www.videolan.org/vlc; Operativni sistemi: Bezbroj razli~itih Gnu/Linux i BSD distribucija, za
po~etnike preporu~ujemo Ubuntu www.ubuntu.com. Mnogo op{irniji spisak softvera za sve
mogu}e namene nalazi se na en.wikipedia.org/wiki/List_of_open_source_software_packages.
jezik unutra niti mogu, niti `ele bilo {ta
unutra da promene. Sa njihove ta~ke
gledi{ta, potpuno je svejedno da li je softver
koji koristimo otvoren ili ne.
Da li je ba{ svejedno? Nije.
Ne razumem se ni u ekonomiju, ni u pravo,
ali ipak `elim da javni ugovori budu javni.
Mo`da ja ne mogu da ih proverim, ali neki
moji prijatelji mogu. Ali pored tog li~nog
prava i interesa, postoji ne{to mnogo
va`nije. Razmena znanja je jedan od bitnijih
faktora u razvoju ~ove~anstva. Neko do|e
do nekog otkri}a, zatim neko drugi na
osnovu toga do|e do slede}eg, neko
tre}i isparavi gre{ku koja se potkrala
prethodnicima, na osnovu toga
~etvrta generacija stvara isto to samo
mnogo bolje. Verovali ili ne, na taj
na~in smo pre{li put od glinenih
plo~ica do miliona personalnih
ra~unara povezanih u Internet. Ne
radi se, dakle, o tebi ili meni nego o
svima nama.
Upravo neki od programa koji
povezuju sve te milione ra~unara u
Internet su zatvoreni tako da mo`e{
zavr{iti u zatvoru ako `eli{ da zna{
kako rade. Korak protiv evolucije? Da,
tako se ~ini. Na sre}u pa evolucija
nije bila raspolo`ena da se cenka sa
onima koji su je prodali za nekoliko
(milijardi) dolara. Jednostavna logika
ka`e da }e se slobodni softver na
kome paralelno rade hiljade volontera,
koji je otvoren za sve koje zanima,
koji nasle|uje znanje prethodih i
daje svoja iskustva naslednicima,
razvijati br`e i bolje od polutajnih
projekata namenjenih isklju~ivo prodaji.
Upravo zbog toga, ja koja ne programiram
i ne bavim se razvojem
ra~unara, ve} ih samo koristim imam
interes da softver koji koristim bude
otvorenog koda i dostupan svima.
Zatvaranje koda i stavljanje patenata
na softver pogoduje jedino onima
koji `ele da odr`e monopol nad onim
{to svi koristimo. Na kraju, slobodan
softver je ne uvek, ali u najve}em
broju slu~ajeva besplatan. Najve}i
broj programa je mogu}e besplatno a
legalno skinuti sa Interneta i
pokrenuti instalaciju.
OSLOBO\EN OD OGRANI^ENJA
Slobodni softver, kako ga defini{e Zadu`bina za slobodni softver, mo`e se
koristiti, umno`avati, prou~avati, menjati i distribuirati dalje bez ograni~enja.
Sloboda od takvih ograni~enja je u sredi{tu koncepta "slobodnog softvera",
tako da suprotnost slobodnom softveru ~ini vlasni~ki softver, a ne softver koji
se prodaje radi zarade, kao {to je komercijalni softver.
Ve}ina slobodnog softvera se distribuira bilo besplatno na Internetu ili van
njega za marginalnu cenu distribucije, ali to nije obavezno pa ljudi mogu da
prodaju kopije po kojoj god ceni `ele.

korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 0:16 Page 3
GOST DIZAJNER REZA: JAKOV PONJAVI]
Striktno sofisticirano
Naslovnicu Reza ovog puta dizajnirao je Jakov
Ponjavi}, mladi beogradski grafi~ki dizajner
~ija nas grafi~ka re{enja svakodnevno gledaju
sa velikog broja bilborda i plakata po
Beogradu. Jakov je grafi~ki dizajner Doma
omladine u Beogradu, ali je pored toga
poslednjih nekoliko godina radio vizuelne
identitete Beogradskog Jazz Festivala, Festivala
autorskog filma, Festivala novih vizuelnih tendencija
kao i flajere i plakate za beogradske
klubove Plastic i [ipra`je. Njegov stil lako prepoznaju
svi koji prate grafi~ko-dizajnersku
scenu. Sofisticirano iznad svega - op{ta je
ocena njegovih radova.
Svoje radove potpisuje punim imenom, a pod
nadimkom Grasshoper (namerna gre{ka u
spelingu) ne pojavljuje se u svetu dizajna.
Grasshoper strana Jakovove li~nosti je aktuelna
kada iza mix pulta nastupa kao deo DJ kolektiva
Testera Crew - legendarnog beogradskog DJ
tria koji je nedavno dobio i `enski vokal. Sa
Testerom je pro{log meseca radio kao podr{ka
za Coldcut, a pored toga nastupali su sa
imenima poput Jamie Lidella, John
Stapletona, Afu Ra...
Pa, kakav bi to bio dizajner da nije i DJ
istovremeno - kombinacija koja je poslednjih
nekoliko godina pun pogodak za mnoge mlade
i talentovane dizajnere i DJ-eve.
/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8
99

korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 0:09 Page 4