шошина ирина ивановна влияние пола и возраста на ...
шошина ирина ивановна влияние пола и возраста на ...
шошина ирина ивановна влияние пола и возраста на ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ШОШИНА ИРИНА ИВАНОВНА<br />
1<br />
На правах рукоп<strong>и</strong>с<strong>и</strong><br />
ВЛИЯНИЕ ПОЛА И ВОЗРАСТА НА ЗРИТЕЛЬНОЕ ИСКАЖЕНИЕ<br />
ФИГУРЫ ПОГГЕНДОРФА (В МОДИФИКАЦИИ ДЖАСТРОУ) У<br />
ПРАВШЕЙ И ЛЕВШЕЙ<br />
03.00.13 – ФИЗИОЛОГИЯ<br />
АВТОРЕФЕРАТ<br />
ДИССЕРТАЦИИ НА СОИСКАНИЕ УЧЕНОЙ СТЕПЕНИ<br />
КАНДИДАТА БИОЛОГИЧЕСКИХ НАУК<br />
ТОМСК 2005
Д<strong>и</strong>ссертац<strong>и</strong>я выполне<strong>на</strong> <strong>на</strong> кафедре б<strong>и</strong>омед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>х основ<br />
ж<strong>и</strong>знедеятельност<strong>и</strong> человека<br />
Красноярского Государственного педагог<strong>и</strong>ческого ун<strong>и</strong>верс<strong>и</strong>тета<br />
НАУЧНЫЙ РУКОВОДИТЕЛЬ:<br />
ОФИЦИАЛЬНЫЕ ОППОНЕНТЫ:<br />
ВЕДУЩАЯ ОРГАНИЗАЦИЯ:<br />
<strong>и</strong>мен<strong>и</strong> В.П. Астафьева<br />
доктор б<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х <strong>на</strong>ук,<br />
профессор Леон<strong>и</strong>д Нестеров<strong>и</strong>ч Медведев<br />
доктор б<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х <strong>на</strong>ук,<br />
профессор – Юр<strong>и</strong>й Валент<strong>и</strong>нов<strong>и</strong>ч Бушов<br />
доктор б<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х <strong>на</strong>ук,<br />
профессор – Н<strong>и</strong>колай Яковлев<strong>и</strong>ч Костеша<br />
ИНСТИТУТ ПРОБЛЕМ ПЕРЕДАЧИ ИНФОРМАЦИИ РАН, МОСКВА<br />
Защ<strong>и</strong>та состо<strong>и</strong>тся «__» _______ 2005 года в __ часов <strong>на</strong> заседан<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
Д<strong>и</strong>ссертац<strong>и</strong>онного Ученого Совета Д 208.086.01 в С<strong>и</strong>б<strong>и</strong>рском государственном<br />
мед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>нском ун<strong>и</strong>верс<strong>и</strong>тете по адресу:634050 г. Томск, ул. Московск<strong>и</strong>й тракт 2<br />
С д<strong>и</strong>ссертац<strong>и</strong>ей можно оз<strong>на</strong>ком<strong>и</strong>ться в ч<strong>и</strong>тальном зале б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>отек<strong>и</strong> С<strong>и</strong>б<strong>и</strong>рского<br />
государственного мед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>нского ун<strong>и</strong>верс<strong>и</strong>тета г. Томска<br />
Автореферат разослан «15» апреля 2005 г.<br />
Ученый секретарь<br />
д<strong>и</strong>ссертац<strong>и</strong>онного совета<br />
доктор б<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х <strong>на</strong>ук,<br />
профессор Суханова Г.А.<br />
2
ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА РАБОТЫ<br />
АКТУАЛЬНОСТЬ ИССЛЕДОВАНИЯ. Опт<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong>, как феномен<br />
<strong>и</strong>скаженного зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я, давно пр<strong>и</strong>влекают вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е<br />
<strong>и</strong>сследователей. Упом<strong>и</strong><strong>на</strong>н<strong>и</strong>е о н<strong>и</strong>х можно <strong>на</strong>йт<strong>и</strong> уже у р<strong>и</strong>мского поэта, ф<strong>и</strong>лософа<br />
<strong>и</strong> просвет<strong>и</strong>теля – Лукрец<strong>и</strong>я Кара (около 99 – 55 г. до н. э.). Известны мног<strong>и</strong>е<br />
десятк<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>гур разной степен<strong>и</strong> сложност<strong>и</strong>, закономерно воспр<strong>и</strong>н<strong>и</strong>маемые<br />
зр<strong>и</strong>тельной с<strong>и</strong>стемой с той <strong>и</strong>л<strong>и</strong> <strong>и</strong>ной степенью <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я. Разнообраз<strong>и</strong>е объектов,<br />
воспр<strong>и</strong>н<strong>и</strong>маемых с <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>ем, а также естественные сложност<strong>и</strong> <strong>и</strong>зучен<strong>и</strong>я<br />
высш<strong>и</strong>х функц<strong>и</strong>й мозга, в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>мо объясняют тот факт, что больш<strong>и</strong>нство работ в<br />
област<strong>и</strong> <strong>и</strong>зучен<strong>и</strong>я феноме<strong>на</strong> зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я выполнены <strong>на</strong> так<br />
<strong>на</strong>зываемых геометр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong>ях. Геометр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> - это <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
сопровождающ<strong>и</strong>еся <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>ем зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я геометр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х<br />
параметров ст<strong>и</strong>мула: вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны, <strong>на</strong>кло<strong>на</strong>, параллельност<strong>и</strong> <strong>и</strong> т. д. К <strong>и</strong>х ч<strong>и</strong>слу<br />
относятся ш<strong>и</strong>роко <strong>и</strong>звестные <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong>: Мюллера-Лайера, Эбб<strong>и</strong>нгхауза,<br />
Поггендорфа, Понцо <strong>и</strong> мног<strong>и</strong>е друг<strong>и</strong>е.<br />
К <strong>на</strong>стоящему времен<strong>и</strong> достаточно четко разделяются два подхода к<br />
объяснен<strong>и</strong>ю механ<strong>и</strong>зма <strong>и</strong>х возн<strong>и</strong>кновен<strong>и</strong>я <strong>и</strong> соответственно две л<strong>и</strong>н<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
экспер<strong>и</strong>мент<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я. Часть <strong>и</strong>сследователей относ<strong>и</strong>т феномен зр<strong>и</strong>тельного<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я пре<strong>и</strong>мущественно к пс<strong>и</strong>х<strong>и</strong>ческой стороне воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я [Day et all., 1992;<br />
Hotopf, Hibberd, 1989; Jones-Buxton, Wall, 2001]. Поэтому объяснен<strong>и</strong>я строятся <strong>на</strong><br />
основе трудностей, возн<strong>и</strong>кающ<strong>и</strong>х пр<strong>и</strong> попытке зр<strong>и</strong>тельно соед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ть два отрезка,<br />
мысленно проводя л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ю через незаполненное пространство; неод<strong>и</strong><strong>на</strong>ковой<br />
обработке острых <strong>и</strong> тупых углов <strong>и</strong> т. д. Другая часть <strong>и</strong>сследователей отдает<br />
пре<strong>и</strong>мущество ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческой стороне форм<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я образа. И<strong>на</strong>че говоря,<br />
<strong>и</strong>щет объяснен<strong>и</strong>е <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>й в особенностях нейронной орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong><strong>и</strong> мозговых<br />
отделов зр<strong>и</strong>тельной с<strong>и</strong>стемы <strong>и</strong> в частност<strong>и</strong> коры больш<strong>и</strong>х полушар<strong>и</strong>й. Согласно<br />
этой точке зрен<strong>и</strong>я, основ<strong>на</strong>я пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> такого рода <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>й связа<strong>на</strong> со<br />
свойствам<strong>и</strong> пространственно-частотной обработк<strong>и</strong> с<strong>и</strong>г<strong>на</strong>лов <strong>на</strong> уровне стр<strong>и</strong>арной<br />
коры [Булатов <strong>и</strong> др., 1995; 2001; Morgan, 1999].<br />
Несмотря <strong>на</strong> предпр<strong>и</strong>н<strong>и</strong>маемые ус<strong>и</strong>л<strong>и</strong>я, пока еще не сформул<strong>и</strong>рова<strong>на</strong><br />
г<strong>и</strong>потеза, позволяющая <strong>и</strong>сключ<strong>и</strong>ть прот<strong>и</strong>вореч<strong>и</strong>я хотя бы в объяснен<strong>и</strong><strong>и</strong> основных<br />
закономерностей зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я пр<strong>и</strong> воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong><strong>и</strong> даже простых<br />
геометр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х ф<strong>и</strong>гур.<br />
Одной <strong>и</strong>з пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>н такого положен<strong>и</strong>я, по-в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>мому, может являться слабая<br />
<strong>и</strong>зученность связ<strong>и</strong> между проявлен<strong>и</strong>ем <strong>и</strong>скаженного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я <strong>и</strong><br />
ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м статусом <strong>и</strong>спытуемых. Имеется в в<strong>и</strong>ду, прежде всего, вопрос о<br />
<strong>на</strong>л<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>и</strong> половых особенностей зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я у л<strong>и</strong>ц разного <strong>пола</strong>,<br />
<strong>возраста</strong>, правшей <strong>и</strong> левшей. В этом <strong>на</strong>правлен<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong>меются только отдельные <strong>и</strong><br />
разрозненные сообщен<strong>и</strong>я, что, в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>мо, справедл<strong>и</strong>во для всех <strong>и</strong>сследуемых<br />
геометр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong>й, включая <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong>ю Поггендорфа. До с<strong>и</strong>х пор нет<br />
определенност<strong>и</strong> о вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну этой <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> половых разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>й [Beckett,<br />
1990; Declerck, De Brabander, 2002; Porac et al., 1979; Rasmjou et al., 1999] <strong>и</strong><br />
межполушарной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> [Clayson, 1978; Porac et all., 1979; Grabowska et al.,<br />
3
1992; Heller et al., 1993; Rasmjou et al., 1999]. То есть, <strong>и</strong>меющ<strong>и</strong>еся <strong>на</strong> сегодняшн<strong>и</strong>й<br />
день экспер<strong>и</strong>ментальные данные об особенностях возн<strong>и</strong>кновен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong>й, в<br />
частност<strong>и</strong> Поггендорфа, у л<strong>и</strong>ц с разл<strong>и</strong>чным ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м статусом пока не<br />
дают цельной карт<strong>и</strong>ны вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>я <strong>пола</strong>, <strong>возраста</strong> <strong>и</strong> т<strong>и</strong>па зр<strong>и</strong>тельно-моторной<br />
межполушарной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> даже для какой-то одной геометр<strong>и</strong>ческой <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />
Еще одной пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ной, сдерж<strong>и</strong>вающей <strong>и</strong>зучен<strong>и</strong>е зр<strong>и</strong>тельных <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong>й, по<br />
всей в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>мост<strong>и</strong>, служ<strong>и</strong>т недостаточно <strong>на</strong>деж<strong>на</strong>я в кол<strong>и</strong>чественном отношен<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
процедура тест<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я <strong>и</strong>спытуемых. С одной стороны, это проявляется в том,<br />
что <strong>и</strong>ногда <strong>и</strong>спользуются полукол<strong>и</strong>чественные методы тест<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я <strong>и</strong> факт<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong><br />
даже качественные. С другой стороны, даже кол<strong>и</strong>чественные методы дают<br />
большой разброс данных между отдельным<strong>и</strong> <strong>и</strong>спытуемым<strong>и</strong>. Эт<strong>и</strong> замечан<strong>и</strong>я<br />
относятся <strong>и</strong> к рег<strong>и</strong>страц<strong>и</strong><strong>и</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я, возн<strong>и</strong>кающего пр<strong>и</strong><br />
рассматр<strong>и</strong>ван<strong>и</strong><strong>и</strong> ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа, ш<strong>и</strong>роко <strong>и</strong>спользуемой пр<strong>и</strong> <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong>й <strong>и</strong>, казалось бы, удобной для точного кол<strong>и</strong>чественного а<strong>на</strong>л<strong>и</strong>за. Поэтому<br />
<strong>и</strong>меет з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>е разработка методов кол<strong>и</strong>чественного тест<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я, дающ<strong>и</strong>х<br />
относ<strong>и</strong>тельно высокую воспро<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>мость. Это обстоятельство, являющееся<br />
рут<strong>и</strong>нным требован<strong>и</strong>ем любой метод<strong>и</strong>к<strong>и</strong>, пр<strong>и</strong>обретает пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>п<strong>и</strong>альное з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>е<br />
пр<strong>и</strong> <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong><strong>и</strong> связ<strong>и</strong> между зр<strong>и</strong>тельным <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>ем <strong>и</strong> ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м<br />
статусом <strong>и</strong>спытуемых. Кроме того, методы, <strong>и</strong>спользуемые в <strong>на</strong>стоящее время для<br />
рег<strong>и</strong>страц<strong>и</strong><strong>и</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я, основаны <strong>на</strong> определен<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
абсолютной вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я для соответствующего стац<strong>и</strong>о<strong>на</strong>рного<br />
расположен<strong>и</strong>я элементов ф<strong>и</strong>гуры [Beckett, 1990; Declerck, De Brabander, 2002].<br />
Од<strong>на</strong>ко абсолют<strong>на</strong>я вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я может быть од<strong>и</strong><strong>на</strong>ковой для разных<br />
положен<strong>и</strong>й элементов.<br />
Исследован<strong>и</strong>е зр<strong>и</strong>тельных геометр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong>й <strong>и</strong>меет не только<br />
теорет<strong>и</strong>ческое, но <strong>и</strong> практ<strong>и</strong>ческое з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>е. Его результаты могут быть полезны<br />
как для пон<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>я общ<strong>и</strong>х закономерностей возн<strong>и</strong>кновен<strong>и</strong>я зр<strong>и</strong>тельного<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я, так <strong>и</strong> для <strong>и</strong>спользован<strong>и</strong>я в практ<strong>и</strong>ческой деятельност<strong>и</strong> педагогов <strong>и</strong><br />
спец<strong>и</strong>ал<strong>и</strong>стов по професс<strong>и</strong>о<strong>на</strong>льному отбору д<strong>и</strong>спетчеров-операторов <strong>на</strong><br />
транспорте.<br />
ЦЕЛЬ ИССЛЕДОВАНИЯ. Изуч<strong>и</strong>ть с помощью <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> Поггендорфа<br />
возрастную д<strong>и</strong><strong>на</strong>м<strong>и</strong>ку зр<strong>и</strong>тельных механ<strong>и</strong>змов оценк<strong>и</strong> пространственного<br />
расположен<strong>и</strong>я элементов геометр<strong>и</strong>ческой ф<strong>и</strong>гуры, особенностей <strong>и</strong>х<br />
функц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>я у л<strong>и</strong>ц разного <strong>пола</strong> <strong>и</strong> т<strong>и</strong>па мануальной <strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельной<br />
ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />
ЗАДАЧИ ИССЛЕДОВАНИЯ:<br />
1. Разработать метод кол<strong>и</strong>чественной рег<strong>и</strong>страц<strong>и</strong><strong>и</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа в мод<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> Джастроу (далее Поггендорфа).<br />
2. Выяв<strong>и</strong>ть особенност<strong>и</strong> вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>я <strong>пола</strong>, т<strong>и</strong>па зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong> мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
<strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у л<strong>и</strong>ц половозрелого<br />
<strong>возраста</strong>.<br />
3. Установ<strong>и</strong>ть характер возрастной д<strong>и</strong><strong>на</strong>м<strong>и</strong>к<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа.<br />
4
4. Выяв<strong>и</strong>ть особенност<strong>и</strong> вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>я <strong>пола</strong> <strong>и</strong> т<strong>и</strong>па межполушарной зр<strong>и</strong>тельномануальной<br />
ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> характер возрастной д<strong>и</strong><strong>на</strong>м<strong>и</strong>к<strong>и</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа.<br />
НАУЧНАЯ НОВИЗНА. Предложен метод кол<strong>и</strong>чественной рег<strong>и</strong>страц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
относ<strong>и</strong>тельной вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа в<br />
мод<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> Джастроу.<br />
Выявле<strong>на</strong> закономер<strong>на</strong>я связь между относ<strong>и</strong>тельным расположен<strong>и</strong>ем<br />
элементов ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа в мод<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> Джастроу <strong>и</strong> <strong>и</strong>зменч<strong>и</strong>востью<br />
<strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуальных з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>й вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я.<br />
Выполнено комплексное <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>е вза<strong>и</strong>много вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>я нескольк<strong>и</strong>х<br />
показателей ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческого статуса <strong>и</strong>спытуемых <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong> характер<br />
зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я пространственного расположен<strong>и</strong>я <strong>на</strong>клонных элементов<br />
ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа.<br />
Установлено, что характер уменьшен<strong>и</strong>я с возрастом вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа неод<strong>и</strong><strong>на</strong>ков у л<strong>и</strong>ц мужского <strong>и</strong> женского <strong>пола</strong>.<br />
В половозрелом возрасте у л<strong>и</strong>ц обоего <strong>пола</strong>, являющ<strong>и</strong>хся левшам<strong>и</strong> по<br />
мануальной <strong>и</strong>л<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong>, <strong>и</strong>меет место меньшее зр<strong>и</strong>тельное<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>е ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа, чем у правшей.<br />
ПРАКТИЧЕСКАЯ ЗНАЧИМОСТЬ. Подход, основанный <strong>на</strong> <strong>и</strong>змерен<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
относ<strong>и</strong>тельной вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я, может быть рекомендован для <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>я<br />
данной <strong>и</strong> друг<strong>и</strong>х геометр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong>й.<br />
Данные о з<strong>на</strong>ч<strong>и</strong>тельном вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>пола</strong> <strong>и</strong> т<strong>и</strong>па зр<strong>и</strong>тельно-мануальной<br />
ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> точность зр<strong>и</strong>тельно-пространственной оценк<strong>и</strong> вза<strong>и</strong>много<br />
расположен<strong>и</strong>я частей относ<strong>и</strong>тельно простой ф<strong>и</strong>гуры могут быть рекомендованы<br />
для рассмотрен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>х в качестве элемента професс<strong>и</strong>о<strong>на</strong>льного отбора д<strong>и</strong>спетчеровоператоров<br />
ав<strong>и</strong>ац<strong>и</strong>онного <strong>и</strong> железнодорожного транспорта.<br />
Разработанный метод кол<strong>и</strong>чественной рег<strong>и</strong>страц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> Поггендорфа<br />
<strong>и</strong>спользуется студентам<strong>и</strong> пр<strong>и</strong> выполнен<strong>и</strong><strong>и</strong> выпускных квал<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>онных работ, а<br />
результаты <strong>и</strong>х <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>й пр<strong>и</strong>меняются пр<strong>и</strong> проведен<strong>и</strong><strong>и</strong> занят<strong>и</strong>й по курсу<br />
«Ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>я человека <strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вотных» в Красноярском государственном<br />
педагог<strong>и</strong>ческом ун<strong>и</strong>верс<strong>и</strong>тете <strong>и</strong>м. В. П. Астафьева.<br />
ПОЛОЖЕНИЯ, ВЫНОСИМЫЕ НА ЗАЩИТУ:<br />
1. Эффект <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> закономерно воспро<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>тся у л<strong>и</strong>ц любого <strong>пола</strong>, <strong>возраста</strong> <strong>и</strong><br />
т<strong>и</strong>па зр<strong>и</strong>тельно-мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong>. Пр<strong>и</strong> этом вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> стандартного<br />
отклонен<strong>и</strong>я зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>меет парабол<strong>и</strong>ческую зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>мость от<br />
расстоян<strong>и</strong>я между боковым<strong>и</strong> отрезкам<strong>и</strong> прямых. Разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>я между м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>мальной<br />
<strong>и</strong> макс<strong>и</strong>мальным<strong>и</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong>м<strong>и</strong> д<strong>и</strong>сперс<strong>и</strong><strong>и</strong> дост<strong>и</strong>гают тр<strong>и</strong>дцат<strong>и</strong>кратной<br />
вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны.<br />
2. Л<strong>и</strong>ца мужского <strong>пола</strong> четырех возрастных групп от 7,5 до 18,5 лет более точно<br />
оцен<strong>и</strong>вают вза<strong>и</strong>мное расположен<strong>и</strong>е элементов ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа, чем<br />
представ<strong>и</strong>тельн<strong>и</strong>цы женского <strong>пола</strong> того же <strong>возраста</strong>. Пр<strong>и</strong> этом макс<strong>и</strong>мальные<br />
разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>я отмечены в 9 лет, а м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>мальные в 12,5 лет.<br />
5
3. По мере увел<strong>и</strong>чен<strong>и</strong>я <strong>возраста</strong> <strong>и</strong>спытуемых от 7,5 до 18,5 лет про<strong>и</strong>сход<strong>и</strong>т<br />
закономерное уменьшен<strong>и</strong>е вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа, а характер уменьшен<strong>и</strong>я зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>т от <strong>пола</strong> <strong>и</strong>спытуемых. У л<strong>и</strong>ц<br />
мужского <strong>пола</strong> с любым т<strong>и</strong>пом зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong> мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
<strong>на</strong><strong>и</strong>больш<strong>и</strong>й темп сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я пр<strong>и</strong>ход<strong>и</strong>тся <strong>на</strong> 7,5 – 9 лет, тогда как у<br />
представ<strong>и</strong>тельн<strong>и</strong>ц женского <strong>пола</strong> – пр<strong>и</strong>мерно <strong>на</strong> 9 – 12,5 лет.<br />
4. У л<strong>и</strong>ц с левой ведущей рукой <strong>и</strong>л<strong>и</strong> с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом в половозрелом<br />
возрасте зр<strong>и</strong>тельное <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>е ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа меньше, чем у л<strong>и</strong>ц с<br />
ведущей правой рукой <strong>и</strong>л<strong>и</strong> ведущ<strong>и</strong>м правым глазом. Пре<strong>и</strong>мущество леворук<strong>и</strong>х<br />
<strong>и</strong> левоглазых в точност<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа<br />
форм<strong>и</strong>руется в онтогенезе, а его характер зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>т от <strong>пола</strong> <strong>и</strong>спытуемых.<br />
АПРОБАЦИЯ РАБОТЫ. Основные положен<strong>и</strong>я д<strong>и</strong>ссертац<strong>и</strong><strong>и</strong> был<strong>и</strong> доложены <strong>на</strong><br />
IV съезде ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ологов С<strong>и</strong>б<strong>и</strong>р<strong>и</strong> (Новос<strong>и</strong>б<strong>и</strong>рск, 2002); Всеросс<strong>и</strong>йской конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> с<br />
между<strong>на</strong>родным участ<strong>и</strong>ем «Дост<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>я б<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческой функц<strong>и</strong>олог<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>х место<br />
в практ<strong>и</strong>ке образован<strong>и</strong>я» (Самара, 2003); XIX съезде ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческого общества<br />
<strong>и</strong>м. И. П. Павлова (Екатер<strong>и</strong>нбург, 2004); Между<strong>на</strong>родной юб<strong>и</strong>лейной<br />
конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> «Ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>я разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>я человека», посвященной 60-лет<strong>и</strong>ю Инст<strong>и</strong>тута<br />
возрастной ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong><strong>и</strong> РАО (Москва, 2004); заседан<strong>и</strong><strong>и</strong> ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческого<br />
общества г. Красноярска.<br />
ПУБЛИКАЦИИ. По результатам <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>я опубл<strong>и</strong>ковано 7 печатных работ:<br />
жур<strong>на</strong>льные стать<strong>и</strong> – 3, матер<strong>и</strong>алы <strong>и</strong> тез<strong>и</strong>сы конференц<strong>и</strong>й – 2 <strong>и</strong> 2.<br />
СТРУКТУРА И ОБЪЕМ РАБОТЫ. Д<strong>и</strong>ссертац<strong>и</strong>я представле<strong>на</strong> в маш<strong>и</strong>ноп<strong>и</strong>сном<br />
в<strong>и</strong>де <strong>и</strong> включает введен<strong>и</strong>е, обзор л<strong>и</strong>тературы, оп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е объектов <strong>и</strong> методов<br />
<strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>я, <strong>и</strong>зложен<strong>и</strong>е результатов <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>й, обсужден<strong>и</strong>е <strong>и</strong> выводы.<br />
Сп<strong>и</strong>сок ц<strong>и</strong>т<strong>и</strong>руемой л<strong>и</strong>тературы включает 150 <strong>и</strong>сточн<strong>и</strong>ков, <strong>и</strong>з н<strong>и</strong>х 99 <strong>на</strong><br />
<strong>и</strong>ностранных языках. Работа <strong>и</strong>зложе<strong>на</strong> <strong>на</strong> 133 стран<strong>и</strong>цах маш<strong>и</strong>ноп<strong>и</strong>сного текста,<br />
<strong>и</strong>ллюстр<strong>и</strong>рова<strong>на</strong> 59 р<strong>и</strong>сункам<strong>и</strong> <strong>и</strong> 1 табл<strong>и</strong>цей.<br />
ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ РАБОТЫ<br />
Объекты <strong>и</strong> методы <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>я. Для создан<strong>и</strong>я зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>спользовалась ф<strong>и</strong>гура Поггендорфа, мод<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>рован<strong>на</strong>я Джастроу в 1890 г.<br />
[Толанск<strong>и</strong>й, 1967]. В отл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>е от <strong>и</strong>сходной ф<strong>и</strong>гуры, предложенной Поггендорфом,<br />
о<strong>на</strong> <strong>и</strong>меет дополн<strong>и</strong>тельный отрезок С, расположенный справа от верт<strong>и</strong>кально<br />
ор<strong>и</strong>ент<strong>и</strong>рованных параллельных л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>й Д <strong>и</strong> Е <strong>и</strong> <strong>на</strong>ходящ<strong>и</strong>йся выше <strong>и</strong> параллельно<br />
отрезку В. Когда угол <strong>на</strong>кло<strong>на</strong> отрезков А, В <strong>и</strong> С – альфа (α) равен 90°, отрезок А<br />
леж<strong>и</strong>т строго <strong>на</strong> одной прямой с отрезком В (р<strong>и</strong>с. 1, а). Од<strong>на</strong>ко, когда угол альфа<br />
(α) превышает 90° ≈ 1,57 рад<strong>и</strong>ан (р<strong>и</strong>с. 1, б), возн<strong>и</strong>кает ощущен<strong>и</strong>е смещен<strong>и</strong>я<br />
отрезка А относ<strong>и</strong>тельно отрезка В в сторону верхнего отрезка С, тогда как <strong>на</strong><br />
самом деле он<strong>и</strong> все также лежат <strong>на</strong> одной прямой.<br />
Кол<strong>и</strong>чествен<strong>на</strong>я рег<strong>и</strong>страц<strong>и</strong>я возн<strong>и</strong>кающего <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>лась с<br />
помощью компьютерной программы, позволяющей вывод<strong>и</strong>ть <strong>на</strong> экран мон<strong>и</strong>тора<br />
(14′′) монохромное <strong>и</strong>зображен<strong>и</strong>е <strong>и</strong>зучаемой ф<strong>и</strong>гуры. Изменяемым<strong>и</strong> параметрам<strong>и</strong><br />
тестового <strong>и</strong>зображен<strong>и</strong>я был<strong>и</strong>: угол альфа (α), <strong>и</strong>зменявш<strong>и</strong>йся по часовой стрелке от<br />
1,57 рад<strong>и</strong>ан в сторону увел<strong>и</strong>чен<strong>и</strong>я с первым шагом 0,042 рад<strong>и</strong>ан <strong>и</strong> последующ<strong>и</strong>м<br />
6
А<br />
α<br />
Д Е Д Е<br />
С<br />
В<br />
а б<br />
А<br />
α<br />
Р<strong>и</strong>с. 1. Ф<strong>и</strong>гура Поггендорфа в мод<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> Джастроу.<br />
α – угол альфа равен 90° (~1,57 рад<strong>и</strong>ан) – отрезок А геометр<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong> <strong>на</strong>ход<strong>и</strong>тся <strong>на</strong> одной прямой с<br />
отрезком В, <strong>и</strong> воспр<strong>и</strong>н<strong>и</strong>мается зр<strong>и</strong>тельно точно как его продолжен<strong>и</strong>е; б – угол α больше 90° –<br />
возн<strong>и</strong>кает кажущееся смещен<strong>и</strong>е отрезка А относ<strong>и</strong>тельно отрезка В в сторону отрезка С.<br />
пошаговым уменьшен<strong>и</strong>ем пр<strong>и</strong>мерно <strong>на</strong> 0,001 рад<strong>и</strong>ан; расстоян<strong>и</strong>е между л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ям<strong>и</strong><br />
Д <strong>и</strong> Е от 0 п<strong>и</strong>кселей с шагом <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>я 5 п<strong>и</strong>кселей; расстоян<strong>и</strong>е между отрезкам<strong>и</strong> В<br />
<strong>и</strong> С от 0 п<strong>и</strong>кселей с шагом <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>я 2 п<strong>и</strong>кселя. Для выбранных ф<strong>и</strong>кс<strong>и</strong>рованных<br />
расстоян<strong>и</strong>й Д – Е (20, 25, 30 <strong>и</strong> 35 п<strong>и</strong>кселей) <strong>и</strong> В – С (от 6 до 22 п<strong>и</strong>кселей) с<br />
помощью кнопк<strong>и</strong> «мыш<strong>и</strong>» экспер<strong>и</strong>ментатор мог про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>ть с<strong>и</strong>нхронный поворот<br />
элементов А, В <strong>и</strong> С, который пр<strong>и</strong>вод<strong>и</strong>л к <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>ю угла альфа пр<strong>и</strong> строгом<br />
сохранен<strong>и</strong><strong>и</strong> колл<strong>и</strong>неарност<strong>и</strong> отрезков А, В <strong>и</strong> С. В <strong>и</strong>спользованной модел<strong>и</strong><br />
абсолют<strong>на</strong>я вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> представляет собой вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну смещен<strong>и</strong>я отрезка А<br />
относ<strong>и</strong>тельно В, выраженную в п<strong>и</strong>кселях, а относ<strong>и</strong>тель<strong>на</strong>я – отношен<strong>и</strong>е вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны<br />
абсолютного смещен<strong>и</strong>я (s) к углу поворота альфа (s/α). Во всех экспер<strong>и</strong>ментах <strong>и</strong><br />
для всех тестовых расстоян<strong>и</strong>й <strong>и</strong>спытуемый должен был про<strong>и</strong>звольно выбрать<br />
такой угол α, пр<strong>и</strong> котором, по его мнен<strong>и</strong>ю, отрезок А рас<strong>пола</strong>гался <strong>на</strong>прот<strong>и</strong>в<br />
серед<strong>и</strong>ны между В <strong>и</strong> С. И<strong>на</strong>че говоря, для выбранного расстоян<strong>и</strong>я между В <strong>и</strong> С<br />
абсолют<strong>на</strong>я вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> для всех <strong>и</strong>спытуемых задавалась од<strong>и</strong><strong>на</strong>ковой, т.е.<br />
составляла 0,5 этого расстоян<strong>и</strong>я. Поэтому факт<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong> провод<strong>и</strong>лось определен<strong>и</strong>е<br />
склонност<strong>и</strong> <strong>и</strong>спытуемых к <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong>, кол<strong>и</strong>чественно выраженное через <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>е<br />
угла поворота α относ<strong>и</strong>тельно его <strong>на</strong>чального з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>я (р<strong>и</strong>с. 1, а),<br />
соответствующего перпенд<strong>и</strong>кулярному расположен<strong>и</strong>ю элементов А, В <strong>и</strong> С к<br />
л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ям Д <strong>и</strong> Е. Естественно, что пр<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>ксац<strong>и</strong><strong>и</strong> угла α (а не вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны смещен<strong>и</strong>я s),<br />
у людей с большей склонностью к <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> смещен<strong>и</strong>е s <strong>возраста</strong>ет, поэтому<br />
выч<strong>и</strong>сляемое отношен<strong>и</strong>е s/α (пр<strong>и</strong> s = const) столь же одноз<strong>на</strong>чно характер<strong>и</strong>зует<br />
вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong>, как <strong>и</strong> обычное <strong>и</strong>змерен<strong>и</strong>е s (когда α = const). Поскольку у<br />
<strong>и</strong>спытуемых всех возрастов в <strong>и</strong>сходном положен<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>е воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
отсутствовало, то, следовательно, чем меньше для определенного расстоян<strong>и</strong>я В –<br />
С был угол α <strong>и</strong>л<strong>и</strong> соответственно больше отношен<strong>и</strong>е s/α, тем выше была вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong><br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я <strong>и</strong> соответственно склонность к <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> у конкретного <strong>и</strong>спытуемого.<br />
Исследован<strong>и</strong>я провод<strong>и</strong>л<strong>и</strong>сь в помещен<strong>и</strong><strong>и</strong> с пр<strong>и</strong>глушенным естественным<br />
7<br />
С<br />
В
освещен<strong>и</strong>ем. Изображен<strong>и</strong>е ф<strong>и</strong>гуры вывод<strong>и</strong>лось <strong>на</strong> экран мон<strong>и</strong>тора в в<strong>и</strong>де белых<br />
л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>й <strong>на</strong> черном фоне. Центр экра<strong>на</strong> мон<strong>и</strong>тора для всех <strong>и</strong>спытуемых рас<strong>пола</strong>гался<br />
<strong>на</strong> уровне глаз <strong>на</strong> расстоян<strong>и</strong><strong>и</strong> около 50 см. Дл<strong>и</strong><strong>на</strong> верт<strong>и</strong>кальных параллельных<br />
л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>й Д <strong>и</strong> Е составляла 480 п<strong>и</strong>кселей (~ 14 см) каждого <strong>и</strong>з отрезков А, В, С – 228<br />
п<strong>и</strong>кселей (~ 6 см), толщ<strong>и</strong><strong>на</strong> всех л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>й тест-объекта была од<strong>и</strong><strong>на</strong>ковой <strong>и</strong><br />
составляла 2 п<strong>и</strong>кселя. Рассматр<strong>и</strong>ван<strong>и</strong>е провод<strong>и</strong>лось монокулярно (нерабоч<strong>и</strong>й глаз<br />
пр<strong>и</strong>крывался непрозрачным экраном) через квадратное отверст<strong>и</strong>е размером 3×3 см<br />
в непрозрачной панел<strong>и</strong>, закрепленной в подв<strong>и</strong>жной стойке, <strong>и</strong>меющей подставку<br />
для ф<strong>и</strong>ксац<strong>и</strong><strong>и</strong> головы (р<strong>и</strong>с. 2). Пр<strong>и</strong> указанных услов<strong>и</strong>ях поле зрен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>спытуемого<br />
было огран<strong>и</strong>чено размерам<strong>и</strong> тестового объекта. Изменен<strong>и</strong>е угла поворота<br />
элементов ф<strong>и</strong>гуры про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>лось экспер<strong>и</strong>ментатором <strong>и</strong> оста<strong>на</strong>вл<strong>и</strong>валось пр<strong>и</strong><br />
сообщен<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong>спытуемым, что отрезок А встал прот<strong>и</strong>в серед<strong>и</strong>ны между отрезкам<strong>и</strong> В<br />
<strong>и</strong> С. Время экспоз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> ф<strong>и</strong>гуры для каждого нового угла поворота не<br />
огран<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>валось <strong>и</strong> в среднем составляло 5 с.<br />
В экспер<strong>и</strong>ментах участвовало 212 сомат<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong> здоровых <strong>и</strong>спытуемых<br />
четырех возрастных групп со средн<strong>и</strong>м возрастом: 7,5 лет (± 0,5 лет) – 57 человек<br />
(мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> – 27); 9 лет (± 0,5 лет) – 66 (мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> – 36); 12,5 лет (± 0,5 лет) – 63<br />
(мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> – 30) <strong>и</strong> студентов 18,5 лет (± 1,5 года) – 47 человек (юнош<strong>и</strong> – 19).<br />
Ведущ<strong>и</strong>й глаз определял<strong>и</strong> с помощью пробы Розенбаха [Браг<strong>и</strong><strong>на</strong>,<br />
Доброхотова, 1981]. Общее кол<strong>и</strong>чество л<strong>и</strong>ц с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом составляло: в<br />
группе 7,5 лет 49,1 % (мальч<strong>и</strong>ков – 13), 9 лет – 46,9 % (мальч<strong>и</strong>ков – 16), 12,5 – 47,6<br />
% (мальч<strong>и</strong>ков – 15) <strong>и</strong> в 18,5 лет – 46,8 % (мужч<strong>и</strong>н – 8). Ведущая рука определялась<br />
<strong>на</strong> основан<strong>и</strong><strong>и</strong> субъект<strong>и</strong>вного мнен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>спытуемых о более частом ее<br />
<strong>и</strong>спользован<strong>и</strong><strong>и</strong> в повседневной ж<strong>и</strong>зн<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>на</strong>бора тестов, включающ<strong>и</strong>х: позу<br />
6<br />
5<br />
3<br />
4<br />
Р<strong>и</strong>с. 2. Схема установк<strong>и</strong> для кол<strong>и</strong>чественного <strong>и</strong>зучен<strong>и</strong>я зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
Поггендорфа.<br />
1 – мон<strong>и</strong>тор; 2 – подв<strong>и</strong>ж<strong>на</strong>я стойка; 3 – непрозрач<strong>на</strong>я панель; 4 – отверст<strong>и</strong>е в панел<strong>и</strong>, через<br />
которое велось <strong>на</strong>блюден<strong>и</strong>е; 5 – подставка для подбородка; 6 – огран<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>тель для подбородка; 7<br />
– в<strong>и</strong>нты для перемещен<strong>и</strong>я панел<strong>и</strong> вперед, <strong>на</strong>зад <strong>и</strong> в стороны.<br />
8<br />
2<br />
7<br />
1
Наполео<strong>на</strong>, сцеплен<strong>и</strong>е пальцев рук, апплод<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>е, взят<strong>и</strong>е предмета со стола.<br />
Кол<strong>и</strong>чество мануальных левшей составляло: в 7,5 лет – 15,8 % (9 человек –<br />
мальч<strong>и</strong>ков 5), в 9 – 13,6 % (8 человек – мальч<strong>и</strong>ков 5), в 12,5 лет – 15,9 % (10<br />
человек – мальч<strong>и</strong>ков 3) <strong>и</strong> в 18,5 лет 31,9 % (15 человек – мужч<strong>и</strong>н 5).<br />
Подразделен<strong>и</strong>е <strong>и</strong>спытуемых по степен<strong>и</strong> выраженност<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> не провод<strong>и</strong>лось. Амб<strong>и</strong>декстры в обследован<strong>и</strong><strong>и</strong> не<br />
участвовал<strong>и</strong>.<br />
Соотношен<strong>и</strong>е <strong>и</strong>спытуемых с разл<strong>и</strong>чной зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong> мануальной<br />
ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong>ей, представленное в работе, не отражает естественную частоту<br />
встречаемост<strong>и</strong> того <strong>и</strong>л<strong>и</strong> <strong>и</strong>ного т<strong>и</strong>па ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong>. Это объясняется тем, что с целью<br />
обеспечен<strong>и</strong>я достоверност<strong>и</strong> сравн<strong>и</strong>тельного а<strong>на</strong>л<strong>и</strong>за экспер<strong>и</strong>ментальные группы<br />
целе<strong>на</strong>правленно комплектовал<strong>и</strong>сь пр<strong>и</strong>мерно од<strong>и</strong><strong>на</strong>ковым ч<strong>и</strong>слом <strong>и</strong>спытуемых с<br />
разл<strong>и</strong>чной зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong> мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong>ей.<br />
Острота зрен<strong>и</strong>я, <strong>и</strong>змеряемая в стандартных услов<strong>и</strong>ях (расстоян<strong>и</strong>е до плаката –<br />
5 м, <strong>и</strong>нтенс<strong>и</strong>вность освещен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>зображен<strong>и</strong>я – 750 люкс), у каждого <strong>и</strong>спытуемого<br />
составляла не менее 0,9. Л<strong>и</strong>ца с аст<strong>и</strong>гмат<strong>и</strong>змом в экспер<strong>и</strong>ментах не участвовал<strong>и</strong>.<br />
Обследован<strong>и</strong>е провод<strong>и</strong>л<strong>и</strong> в учебное время.<br />
Для проверк<strong>и</strong> соответств<strong>и</strong>я экспер<strong>и</strong>ментально установленных вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>н<br />
относ<strong>и</strong>тельного зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я закону нормального распределен<strong>и</strong>я в<br />
качестве кр<strong>и</strong>тер<strong>и</strong>я соглас<strong>и</strong>я был <strong>и</strong>збран кр<strong>и</strong>тер<strong>и</strong>й – χ 2 квадрат. Результаты а<strong>на</strong>л<strong>и</strong>за<br />
св<strong>и</strong>детельствовал<strong>и</strong> о стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong> <strong>на</strong>дежном соответств<strong>и</strong><strong>и</strong> эмп<strong>и</strong>р<strong>и</strong>ческого<br />
распределен<strong>и</strong>я вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны относ<strong>и</strong>тельного зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я у<br />
представ<strong>и</strong>телей мужского <strong>и</strong> женского <strong>пола</strong> нормальному т<strong>и</strong>пу распределен<strong>и</strong>я<br />
случайной вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны с вероятностью ош<strong>и</strong>бк<strong>и</strong> р < 0,01. Стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческая оценка<br />
достоверност<strong>и</strong> разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>й про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>лась двояко. Оцен<strong>и</strong>валась достоверность всей<br />
совокупност<strong>и</strong> точек двух кр<strong>и</strong>вых с помощью парного двухвыборочного t-кр<strong>и</strong>тер<strong>и</strong>я<br />
для средн<strong>и</strong>х з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>й <strong>на</strong> основе пакета стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х программ в электронных<br />
табл<strong>и</strong>цах Excel 97 в Windows – 98. Это позвол<strong>и</strong>ло про<strong>и</strong>звест<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтегральную<br />
оценку разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>й между экспер<strong>и</strong>ментальным<strong>и</strong> з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>ям<strong>и</strong>, полученным<strong>и</strong> во всем<br />
д<strong>и</strong>апазоне расстоян<strong>и</strong>й В – С. Кроме того, про<strong>и</strong>звод<strong>и</strong>лся расчет достоверност<strong>и</strong> для<br />
каждой пары точек с помощью стандартного кр<strong>и</strong>тер<strong>и</strong>я Стьюдента.<br />
РЕЗУЛЬТАТЫ ИССЛЕДОВАНИЙ<br />
1. Общ<strong>и</strong>е закономерност<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа в<br />
мод<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> Джастроу<br />
Экспер<strong>и</strong>ментальные данные, пр<strong>и</strong>веденные в этом разделе <strong>и</strong> далее, усреднены<br />
по обо<strong>и</strong>м глазам. Пр<strong>и</strong> обследован<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong>спытуемых половозрелого <strong>возраста</strong> было<br />
установлено, что пр<strong>и</strong> α = 90˚ у всех без <strong>и</strong>сключен<strong>и</strong>я л<strong>и</strong>ц положен<strong>и</strong>е соответств<strong>и</strong>я<br />
между отрезком А <strong>и</strong> его продолжен<strong>и</strong>ем – отрезком В после разрыва в<br />
пространстве, огран<strong>и</strong>ченном л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ям<strong>и</strong> Д – Е, всегда уста<strong>на</strong>вл<strong>и</strong>вается точно.<br />
Од<strong>на</strong>ко когда угол α превышает 90° (см. р<strong>и</strong>с. 1) всяк<strong>и</strong>й раз закономерно возн<strong>и</strong>кает<br />
ощущен<strong>и</strong>е смещен<strong>и</strong>я отрезка А относ<strong>и</strong>тельно отрезка В в сторону отрезка С, тогда<br />
как <strong>на</strong> самом деле отрезок А <strong>на</strong>ход<strong>и</strong>тся строго <strong>на</strong>прот<strong>и</strong>в отрезка В. Пр<strong>и</strong> этом<br />
9
рх/рад<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Р<strong>и</strong>с. 3. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е расстоян<strong>и</strong>я Д – Е <strong>и</strong> В – С <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа.<br />
Пр<strong>и</strong>мечан<strong>и</strong>е: здесь <strong>и</strong> далее <strong>на</strong> р<strong>и</strong>сунках 5 – 15 по ос<strong>и</strong> орд<strong>и</strong><strong>на</strong>т указа<strong>на</strong> относ<strong>и</strong>тель<strong>на</strong>я вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong><br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я в рх/рад, где рх – условное обоз<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>е п<strong>и</strong>кселя, которым <strong>и</strong>змеряется расстоян<strong>и</strong>е<br />
между отрезкам<strong>и</strong> В – С, рад – угол поворота элементов А, В <strong>и</strong> С; по ос<strong>и</strong> абсц<strong>и</strong>сс – расстоян<strong>и</strong>е<br />
между отрезкам<strong>и</strong> В <strong>и</strong> С в п<strong>и</strong>кселях. Ц<strong>и</strong>фрам<strong>и</strong> - 20, - 25 , - 30, - 35 обоз<strong>на</strong>чены расстоян<strong>и</strong>я Д – Е;<br />
экспер<strong>и</strong>ментальные точк<strong>и</strong> указаны со стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м<strong>и</strong> ош<strong>и</strong>бкам<strong>и</strong> средн<strong>и</strong>х з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>й. Ч<strong>и</strong>сло<br />
обследованных для каждой точк<strong>и</strong> – 27 человек.<br />
рх/рад<br />
0,7<br />
0,6<br />
0,5<br />
0,4<br />
0,3<br />
0,2<br />
0,1<br />
0<br />
-0,1<br />
20 25 30 35<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22 рх<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
рх<br />
Р<strong>и</strong>с. 4. Зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>мость вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческой ош<strong>и</strong>бк<strong>и</strong> от расстоян<strong>и</strong>я В – С.<br />
Пр<strong>и</strong>мечан<strong>и</strong>е: по ос<strong>и</strong> орд<strong>и</strong><strong>на</strong>т указа<strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческой ош<strong>и</strong>бк<strong>и</strong> пр<strong>и</strong> усреднен<strong>и</strong><strong>и</strong> по всем<br />
четырем расстоян<strong>и</strong>ям Д – Е, по ос<strong>и</strong> абсц<strong>и</strong>сс – расстоян<strong>и</strong>е между отрезкам<strong>и</strong> В <strong>и</strong> С в п<strong>и</strong>кселях.<br />
увел<strong>и</strong>чен<strong>и</strong>е расстоян<strong>и</strong>я между верт<strong>и</strong>кальным<strong>и</strong> параллельным<strong>и</strong> прямым<strong>и</strong> Д – Е, а<br />
также расстоян<strong>и</strong>я между боковым<strong>и</strong> параллельным<strong>и</strong> отрезкам<strong>и</strong> В – С вызывает<br />
закономерное повышен<strong>и</strong>е относ<strong>и</strong>тельной вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я (р<strong>и</strong>с. 3). Л<strong>и</strong>н<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>мост<strong>и</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> от расстоян<strong>и</strong>я В – С пр<strong>и</strong> разл<strong>и</strong>чных расстоян<strong>и</strong>ях<br />
10
Д– Е выглядят как параллельные <strong>и</strong>л<strong>и</strong> слегка расходящ<strong>и</strong>еся прямые. Пр<strong>и</strong> этом<br />
стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>е ош<strong>и</strong>бк<strong>и</strong> средн<strong>и</strong>х являются <strong>на</strong><strong>и</strong>больш<strong>и</strong>м<strong>и</strong> <strong>на</strong> условно малых (6 – 10<br />
п<strong>и</strong>кселей) <strong>и</strong> больш<strong>и</strong>х (18 – 22 п<strong>и</strong>кселя) расстоян<strong>и</strong>ях В – С. Зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>мость вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны<br />
стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческой ош<strong>и</strong>бк<strong>и</strong> от расстоян<strong>и</strong>я между отрезкам<strong>и</strong> В <strong>и</strong> С <strong>и</strong>меет в<strong>и</strong>д бл<strong>и</strong>зк<strong>и</strong>й к<br />
параболе (р<strong>и</strong>с. 4), а <strong>на</strong><strong>и</strong>меньш<strong>и</strong>е з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>я стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х ош<strong>и</strong>бок для каждого <strong>и</strong>з<br />
четырех расстоян<strong>и</strong>й между отрезкам<strong>и</strong> Д <strong>и</strong> Е <strong>на</strong>блюдаются пр<strong>и</strong> одном <strong>и</strong> том же<br />
расстоян<strong>и</strong><strong>и</strong> В – С равном 14 п<strong>и</strong>кселям. Средняя вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческой ош<strong>и</strong>бк<strong>и</strong><br />
в этой точке составляла 0,02, а <strong>на</strong><strong>и</strong>больш<strong>и</strong>е з<strong>на</strong>чен<strong>и</strong>я <strong>на</strong> «крыльях» граф<strong>и</strong>ческой<br />
зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>мост<strong>и</strong> составляло около 0,6, т. е. сгрупп<strong>и</strong>рованность <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуальных<br />
показателей возле средн<strong>и</strong>х закономерно <strong>и</strong>зменялась в 30-кратном д<strong>и</strong>апазоне.<br />
Нал<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>е экстремума пр<strong>и</strong> одном <strong>и</strong> том же расстоян<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> закономерное <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>е<br />
стандартного отклонен<strong>и</strong>я зр<strong>и</strong>тельной ош<strong>и</strong>бк<strong>и</strong>, в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>мо, <strong>и</strong>меет в своей основе<br />
фундаментальную пс<strong>и</strong>хоф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческую пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну, отражающую механ<strong>и</strong>зм<br />
зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я.<br />
В дальнейш<strong>и</strong>х экспер<strong>и</strong>ментах по <strong>и</strong>зучен<strong>и</strong>ю особенностей зр<strong>и</strong>тельного<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа уста<strong>на</strong>вл<strong>и</strong>валось одно ф<strong>и</strong>кс<strong>и</strong>рованное расстоян<strong>и</strong>е<br />
Д – Е (25 п<strong>и</strong>кселей).<br />
2. Особенност<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа<br />
2.1. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е <strong>пола</strong> <strong>и</strong>спытуемых <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Результаты <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>я показал<strong>и</strong>, что сред<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ц половозрелого <strong>возраста</strong><br />
вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я, возн<strong>и</strong>кающего у мужч<strong>и</strong>н меньше, чем у женщ<strong>и</strong>н (р<strong>и</strong>с. 5;<br />
р
рх/рад<br />
35<br />
25<br />
15<br />
*<br />
*<br />
*<br />
мужч<strong>и</strong>ны женщ<strong>и</strong>ны<br />
*<br />
*<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22 рх<br />
Р<strong>и</strong>с. 5. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е <strong>пола</strong> <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа.<br />
Пр<strong>и</strong>мечан<strong>и</strong>е: здесь <strong>и</strong> далее * – <strong>на</strong>л<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>е достоверных разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>й – р < 0,05, ** – р < 0,01,<br />
*** – р < 0,001.<br />
рх/рад<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
45<br />
35<br />
25<br />
15<br />
***<br />
мужч<strong>и</strong>ны<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
***<br />
*** ***<br />
***<br />
**<br />
*<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
рх<br />
женщ<strong>и</strong>ны<br />
*<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
***<br />
***<br />
*** ***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
Р<strong>и</strong>с. 6. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е зр<strong>и</strong>тельной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа у л<strong>и</strong>ц разного <strong>пола</strong>.<br />
женщ<strong>и</strong>н, пр<strong>и</strong> переходе от малых расстоян<strong>и</strong>й В – С к средн<strong>и</strong>м <strong>на</strong>блюдается резкая<br />
сме<strong>на</strong> темпа роста вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я с увел<strong>и</strong>чен<strong>и</strong>ем В – С. Это хорошо в<strong>и</strong>дно<br />
пр<strong>и</strong> аппрокс<strong>и</strong>мац<strong>и</strong><strong>и</strong> граф<strong>и</strong>ка двумя отрезкам<strong>и</strong> прямой. То есть зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>мость<br />
вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я от расстоян<strong>и</strong>я В – С у леворук<strong>и</strong>х <strong>и</strong> левоглазых мужч<strong>и</strong>н нос<strong>и</strong>т<br />
нел<strong>и</strong>нейный характер. Тот факт, что леворук<strong>и</strong>е <strong>и</strong> левоглазые <strong>и</strong>спытуемые<br />
12<br />
а<br />
б
рх/рад<br />
35<br />
25<br />
15<br />
5<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
**<br />
***<br />
мужч<strong>и</strong>ны<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
***<br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22 рх<br />
женщ<strong>и</strong>ны<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
*** ***<br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
***<br />
Р<strong>и</strong>с. 7. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа у л<strong>и</strong>ц разного <strong>пола</strong>.<br />
половозрелого <strong>возраста</strong> обладают более точюной оценкой вза<strong>и</strong>много<br />
пространтственного расположен<strong>и</strong>я элементов предъявляемого ст<strong>и</strong>мула, чем<br />
праворук<strong>и</strong>е <strong>и</strong> правоглазые, возможно, св<strong>и</strong>детельствует о том, что в выполнен<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
зр<strong>и</strong>тельно-пространственных задач подобного рода у н<strong>и</strong>х превал<strong>и</strong>рует правое<br />
полушар<strong>и</strong>е головного мозга.<br />
2.3. Сочетанное <strong>вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е</strong> т<strong>и</strong>па зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong> мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong><br />
вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у л<strong>и</strong>ц разного <strong>пола</strong><br />
Установлено, что более точной оценкой пространственного расположен<strong>и</strong>я<br />
элементов ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа сред<strong>и</strong> мужч<strong>и</strong>н с правой ведущей рукой обладают<br />
представ<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом (р<strong>и</strong>с. 8, а; р < 0,0003), тогда как сред<strong>и</strong><br />
левшей – мужч<strong>и</strong>ны с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом (р<strong>и</strong>с. 8, б; р < 0,04). Замет<strong>и</strong>м, что<br />
нел<strong>и</strong>ней<strong>на</strong>я зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>мость вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> от расстоян<strong>и</strong>я В – С была характер<strong>на</strong><br />
для <strong>и</strong>спытуемых мужского <strong>пола</strong> как правшей, так <strong>и</strong> левшей с левым ведущ<strong>и</strong>м<br />
глазом.<br />
Сред<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ц женского <strong>пола</strong> с правой ведущей рукой меньшую вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры демонстр<strong>и</strong>ровал<strong>и</strong> представ<strong>и</strong>тельн<strong>и</strong>цы с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
(р<strong>и</strong>с. 9, а; р < 0,00001). В тоже время сред<strong>и</strong> женщ<strong>и</strong>н левшей более точной оценкой<br />
предъявляемой ф<strong>и</strong>гуры обладал<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ца с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом (р<strong>и</strong>с. 9, б; р <<br />
0,0003). Обращает вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е, что у представ<strong>и</strong>тельн<strong>и</strong>ц женского <strong>пола</strong> во всех<br />
13<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
а<br />
б
рх/рад<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
45<br />
35<br />
25<br />
15<br />
5<br />
*** *<br />
мужч<strong>и</strong>ны правш<strong>и</strong><br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
*<br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22 рх<br />
Р<strong>и</strong>с. 8. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е зр<strong>и</strong>тельной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа у мужч<strong>и</strong>н с разл<strong>и</strong>чным т<strong>и</strong>пом мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />
45<br />
35<br />
25<br />
15<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
рх/рад<br />
**<br />
женщ<strong>и</strong>ны правш<strong>и</strong><br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
рх<br />
женщ<strong>и</strong>ны левш<strong>и</strong><br />
Р<strong>и</strong>с. 9. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е зр<strong>и</strong>тельной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа у женщ<strong>и</strong>н с разл<strong>и</strong>чным т<strong>и</strong>пом мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />
***<br />
14<br />
***<br />
***<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
***<br />
***<br />
***<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
*<br />
*<br />
мужч<strong>и</strong>ны левш<strong>и</strong><br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
** *<br />
*<br />
**<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
**<br />
*<br />
**<br />
*<br />
***<br />
***<br />
а<br />
б<br />
а<br />
б
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
рх/рад<br />
мужской пол<br />
7, 5 лет 9 лет 12, 5 лет 18,5 лет<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
рх<br />
женск<strong>и</strong>й пол<br />
7, 5 лет 9 лет 12, 5 лет 18,5 лет<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
Р<strong>и</strong>с. 10. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е расстоян<strong>и</strong>я между отрезкам<strong>и</strong> В <strong>и</strong> С <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я<br />
ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у л<strong>и</strong>ц разного <strong>пола</strong> <strong>и</strong> <strong>возраста</strong>.<br />
Пр<strong>и</strong>мечан<strong>и</strong>е: достоверность разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>й между возрастным<strong>и</strong> группам<strong>и</strong> у л<strong>и</strong>ц мужского <strong>и</strong> женского<br />
<strong>пола</strong> составляет р < 0,001.<br />
случаях <strong>на</strong>блюдается л<strong>и</strong>нейный характер зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>мост<strong>и</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры от расстоян<strong>и</strong>я между боковым<strong>и</strong> отрезкам<strong>и</strong> В – С.<br />
Так<strong>и</strong>м образом, в половозрелом возрасте более точную оценку<br />
пространственного расположен<strong>и</strong>я элементов ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа в больш<strong>и</strong>нстве<br />
случаев дают <strong>и</strong>спытуемые с прот<strong>и</strong>воположным сочетан<strong>и</strong>ем зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong><br />
мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />
3. Иллюз<strong>и</strong>я Поггендорфа в онтогенезе<br />
3.1. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е <strong>пола</strong> <strong>и</strong>спытуемых <strong>на</strong> характер возрастной д<strong>и</strong><strong>на</strong>м<strong>и</strong>к<strong>и</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я<br />
Установлено, что в любом возрасте увел<strong>и</strong>чен<strong>и</strong>е расстоян<strong>и</strong>я В –- С вызывает<br />
<strong>возраста</strong>н<strong>и</strong>е вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа (р<strong>и</strong>с. 10). Пр<strong>и</strong> этом с<br />
возрастом про<strong>и</strong>сход<strong>и</strong>т уменьшен<strong>и</strong>е вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я данной<br />
ф<strong>и</strong>гуры. Пер<strong>и</strong>од <strong>на</strong><strong>и</strong>более <strong>и</strong>нтенс<strong>и</strong>вного ее уменьшен<strong>и</strong>я зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>т от <strong>пола</strong><br />
<strong>и</strong>спытуемых. У <strong>и</strong>спытуемых мужского <strong>пола</strong> он пр<strong>и</strong>ход<strong>и</strong>тся <strong>на</strong> 7,5 – 9 лет.<br />
У л<strong>и</strong>ц женского <strong>пола</strong> <strong>на</strong><strong>и</strong>более <strong>и</strong>нтенс<strong>и</strong>вное сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е с возрастом вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны<br />
зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я <strong>и</strong>меет место в 9 – 12,5 лет. В связ<strong>и</strong> с эт<strong>и</strong>м <strong>на</strong><strong>и</strong>более<br />
15<br />
а<br />
б
рх/рад<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
** **<br />
*<br />
7,5 лет<br />
мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> девочк<strong>и</strong><br />
***<br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22рх 9 лет<br />
***<br />
**<br />
*** ***<br />
мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> девочк<strong>и</strong><br />
***<br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
12,5 лет<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
*<br />
*<br />
Р<strong>и</strong>с. 11. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е расстоян<strong>и</strong>я В – С <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у<br />
л<strong>и</strong>ц разного <strong>пола</strong> в разл<strong>и</strong>чном возрасте.<br />
16<br />
*<br />
***<br />
мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> девочк<strong>и</strong><br />
*<br />
18,5 лет<br />
мужч<strong>и</strong>ны женщ<strong>и</strong>ны<br />
* *<br />
*<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
*<br />
*<br />
***<br />
*<br />
**<br />
***<br />
**<br />
***<br />
г<br />
а<br />
б<br />
в
выраженные половые разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>я в вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>не <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа<br />
отмечены в 9 лет (р<strong>и</strong>с. 11, б). Обращает вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е тот факт, что л<strong>и</strong>ца мужского<br />
<strong>пола</strong> сохранял<strong>и</strong> свое пре<strong>и</strong>мущество в точност<strong>и</strong> оценк<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа <strong>на</strong><br />
протяжен<strong>и</strong><strong>и</strong> всего <strong>и</strong>зученного пер<strong>и</strong>ода онтогенеза. Од<strong>на</strong>ко в 12,5 лет половые<br />
разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>я в вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>не зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я был<strong>и</strong> м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>мальным<strong>и</strong> (р<strong>и</strong>с. 11, в).<br />
3.2. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong> мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я<br />
ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у л<strong>и</strong>ц мужского <strong>и</strong> женского <strong>пола</strong> в разл<strong>и</strong>чном возрасте<br />
Результаты проведенных <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>й показал<strong>и</strong>, что характер зр<strong>и</strong>тельного<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у мужч<strong>и</strong>н <strong>и</strong> женщ<strong>и</strong>н с разным т<strong>и</strong>пом зр<strong>и</strong>тельной<br />
<strong>и</strong> мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> в разл<strong>и</strong>чные пер<strong>и</strong>оды онтогенеза существенно<br />
варь<strong>и</strong>ровал. Главным разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ем, по всей в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>мост<strong>и</strong>, является то, что сред<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>спытуемых мужского <strong>пола</strong> устойч<strong>и</strong>вое превосходство л<strong>и</strong>ц с левым ведущ<strong>и</strong>м<br />
глазом в точност<strong>и</strong> воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я пространственного расположен<strong>и</strong>я элементов<br />
ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа слож<strong>и</strong>лось только к 18,5 годам (р<strong>и</strong>с. 12). Пр<strong>и</strong> этом сред<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ц<br />
женского <strong>пола</strong> оно отмечалось во всех <strong>и</strong>зученных возрастных группах от 7,5 до<br />
18,5 лет (р<strong>и</strong>с. 13). Похожая с<strong>и</strong>туац<strong>и</strong>я об<strong>на</strong>руже<strong>на</strong> <strong>и</strong> сред<strong>и</strong> <strong>и</strong>спытуемых с<br />
разл<strong>и</strong>чным т<strong>и</strong>пом мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> (р<strong>и</strong>с. 14; 15). Отл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>е состо<strong>и</strong>т в том,<br />
что сред<strong>и</strong> представ<strong>и</strong>тельн<strong>и</strong>ц женского <strong>пола</strong> девочк<strong>и</strong> левш<strong>и</strong> в 12,5 лет был<strong>и</strong> менее<br />
точны в оценке пространственного расположен<strong>и</strong>я элементов ф<strong>и</strong>гуры, чем правш<strong>и</strong>.<br />
На<strong>и</strong>меньшее <strong>вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е</strong> расстоян<strong>и</strong>я между отрезкам<strong>и</strong> В <strong>и</strong> С <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> как<br />
у мальч<strong>и</strong>ков, так <strong>и</strong> у девочек отмечено в 12,5 лет.<br />
Сравн<strong>и</strong>тельный а<strong>на</strong>л<strong>и</strong>з возрастной д<strong>и</strong><strong>на</strong>м<strong>и</strong>к<strong>и</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа представлен для одного расстоян<strong>и</strong>я В – С в 14<br />
п<strong>и</strong>кселей, пр<strong>и</strong> котором <strong>на</strong>блюдался <strong>на</strong><strong>и</strong>меньш<strong>и</strong>й разброс <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуальных<br />
показателей (р<strong>и</strong>с. 4). Установлено, что пр<strong>и</strong> любом т<strong>и</strong>пе мануальной <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
зр<strong>и</strong>тельной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong><strong>и</strong>более <strong>и</strong>нтенс<strong>и</strong>вное сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е с возрастом вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны<br />
зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у л<strong>и</strong>ц мужского <strong>пола</strong> <strong>на</strong>блюдалось в<br />
промежутке от 7,5 до 9 лет (р<strong>и</strong>с. 16, а, в), тогда как у <strong>и</strong>спытуемых женского <strong>пола</strong> –<br />
в пер<strong>и</strong>од от 9 до 12,5 лет (р<strong>и</strong>с. 16, б, г).<br />
Так<strong>и</strong>м образом, проведенное <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>е одноз<strong>на</strong>чно св<strong>и</strong>детельствует о<br />
вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>пола</strong> <strong>и</strong> т<strong>и</strong>па зр<strong>и</strong>тельно-мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> характер возрастного<br />
<strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>я вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа. Характер<br />
об<strong>на</strong>руженных половых разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>й зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа,<br />
возможно, является следств<strong>и</strong>ем разной выраженност<strong>и</strong> межполушарной<br />
ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> у мужч<strong>и</strong>н <strong>и</strong> женщ<strong>и</strong>н. Тот факт, что л<strong>и</strong>ца обоего <strong>пола</strong>, с левым<br />
ведущ<strong>и</strong>м глазом <strong>и</strong>л<strong>и</strong> левой ведущей рукой, в половозрелом возрасте превосходят<br />
зр<strong>и</strong>тельных <strong>и</strong> мануальных правшей в точност<strong>и</strong> оценк<strong>и</strong> пространственного<br />
положен<strong>и</strong>я <strong>на</strong>клонных элементов ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа, возможно связан со<br />
спец<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кой обработк<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> в правом <strong>и</strong> левом полушар<strong>и</strong>ях<br />
головного мозга. Наблюдаемая возраст<strong>на</strong>я спец<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>ка <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>я вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны<br />
<strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у мужч<strong>и</strong>н <strong>и</strong> женщ<strong>и</strong>н с разл<strong>и</strong>чным т<strong>и</strong>пом<br />
ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong>, в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>мо, отражает гетерохронность созреван<strong>и</strong>я структур мозга <strong>и</strong><br />
связей между н<strong>и</strong>м<strong>и</strong>.<br />
17
рх/рад<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> 7,5 лет<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
*** *<br />
***<br />
**<br />
*<br />
**<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22 рх<br />
*<br />
Мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> 9 лет<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
*<br />
*<br />
*<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
*<br />
***<br />
Мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> 12,5 лет<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
*<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
Мужч<strong>и</strong>ны 18,5 лет<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
*<br />
**<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
Р<strong>и</strong>с. 12. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е расстоян<strong>и</strong>я В – С <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у<br />
л<strong>и</strong>ц мужского <strong>пола</strong> с разл<strong>и</strong>чной зр<strong>и</strong>тельной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong>ей.<br />
18<br />
***<br />
*<br />
***<br />
*<br />
*<br />
*<br />
*** ***<br />
*<br />
а<br />
в<br />
г<br />
б
рх/рад<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Девочк<strong>и</strong> 7,5 лет<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
*** ***<br />
**<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22 рх<br />
***<br />
Девочк<strong>и</strong> 9 лет<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
*<br />
Женщ<strong>и</strong>ны 18,5 лет<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
Р<strong>и</strong>с. 13. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е расстоян<strong>и</strong>я В – С <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у<br />
л<strong>и</strong>ц женского <strong>пола</strong> с разл<strong>и</strong>чной зр<strong>и</strong>тельной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong>ей.<br />
19<br />
***<br />
***<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
***<br />
***<br />
Девочк<strong>и</strong> 12,5 лет<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
*<br />
* *<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
*** ***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
*** *** ***<br />
***<br />
***<br />
г<br />
в<br />
а<br />
б
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
55<br />
45<br />
35<br />
25<br />
15<br />
5<br />
рх/рад<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> 9 лет<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
**<br />
*<br />
мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> 7,5 лет<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
мальч<strong>и</strong>к<strong>и</strong> 12,5 лет<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
Р<strong>и</strong>с. 14. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е расстоян<strong>и</strong>я В – С <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры у л<strong>и</strong>ц мужского<br />
<strong>пола</strong> с разл<strong>и</strong>чной мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong>ей<br />
20<br />
***<br />
***<br />
*** *** *** **<br />
мужч<strong>и</strong>ны 18,5 лет<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
*** *** *** ***<br />
**<br />
**<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22 рх<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
*<br />
***<br />
**<br />
***<br />
**<br />
**<br />
*** *** *** ***<br />
*<br />
г<br />
а<br />
б<br />
в
рх/рад<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
**<br />
***<br />
девочк<strong>и</strong> 7,5 лет<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
***<br />
*** ***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22рх<br />
*** ***<br />
девочк<strong>и</strong> 9 лет<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
***<br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
**<br />
девочк<strong>и</strong> 12,5 лет<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
***<br />
**<br />
***<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
***<br />
Р<strong>и</strong>с. 15. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е расстоян<strong>и</strong>я В – С <strong>на</strong> вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ну <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры у л<strong>и</strong>ц женского<br />
<strong>пола</strong> с разл<strong>и</strong>чной мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong>ей.<br />
**<br />
***<br />
женщ<strong>и</strong>ны 18,5 лет<br />
*** ***<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
***<br />
6 8 10 12 14 16 18 20 22<br />
21<br />
***<br />
**<br />
***<br />
*<br />
*<br />
***<br />
**<br />
*** *** ***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
г<br />
а<br />
б<br />
в
рх/рад<br />
55<br />
45<br />
35<br />
25<br />
15<br />
65<br />
55<br />
45<br />
35<br />
25<br />
15<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
65<br />
55<br />
45<br />
35<br />
25<br />
15<br />
*<br />
***<br />
*<br />
***<br />
женск<strong>и</strong>й пол<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
*<br />
7, 5 9 10,5 12, 5 14 15,5 17 18,5<br />
***<br />
мужской пол<br />
с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом<br />
7, 5 9 10,5 12, 5 14 15,5 17 18,5<br />
Возраст, лет<br />
мужской пол<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
***<br />
7, 5 9 10,5 12, 5 14 15,5 17 18,5<br />
***<br />
женск<strong>и</strong>й пол<br />
***<br />
правш<strong>и</strong> левш<strong>и</strong><br />
***<br />
7, 5 9 10,5 12, 5 14 15,5 17 18,5<br />
Р<strong>и</strong>с. 16. Возраст<strong>на</strong>я д<strong>и</strong><strong>на</strong>м<strong>и</strong>ка вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры у л<strong>и</strong>ц разного <strong>пола</strong> с<br />
разл<strong>и</strong>чным т<strong>и</strong>пом зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong> мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> (В – С = 14 п<strong>и</strong>кселей)<br />
22<br />
**<br />
***<br />
***<br />
***<br />
а<br />
б<br />
в<br />
г
Результаты <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>я в совокупност<strong>и</strong> с данным<strong>и</strong> л<strong>и</strong>тературы<br />
позволяют предполож<strong>и</strong>ть, что темп созреван<strong>и</strong>я полушар<strong>и</strong>й <strong>и</strong> степень<br />
выраженност<strong>и</strong> функц<strong>и</strong>о<strong>на</strong>льной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> полушар<strong>и</strong>й являются одн<strong>и</strong>м<strong>и</strong> <strong>и</strong>з<br />
основных факторов повышен<strong>и</strong>я точност<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я<br />
пространственного расположен<strong>и</strong>я <strong>на</strong>клонных элементов ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа.<br />
ВЫВОДЫ<br />
1. Разработан метод кол<strong>и</strong>чественной рег<strong>и</strong>страц<strong>и</strong><strong>и</strong> относ<strong>и</strong>тельной вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны<br />
зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа в мод<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> Джастроу,<br />
обеспеч<strong>и</strong>вающ<strong>и</strong>й возможность достаточно точной оценк<strong>и</strong> <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
выявлен<strong>и</strong>я достоверных разл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>й между <strong>и</strong>спытуемым<strong>и</strong> с разным<br />
ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м статусом.<br />
2. Вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческой ош<strong>и</strong>бк<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я тестовой ф<strong>и</strong>гуры<br />
парабол<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong> зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>т от расстоян<strong>и</strong>я между параллельным<strong>и</strong> боковым<strong>и</strong><br />
отрезкам<strong>и</strong>. У л<strong>и</strong>ц разного <strong>пола</strong>, <strong>возраста</strong> <strong>и</strong> т<strong>и</strong>па зр<strong>и</strong>тельно-мануальной<br />
ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>мум <strong>на</strong>блюдается пр<strong>и</strong> одном <strong>и</strong> том же расстоян<strong>и</strong><strong>и</strong> между<br />
боковым<strong>и</strong> отрезкам<strong>и</strong>.<br />
3. Л<strong>и</strong>ца мужского <strong>пола</strong> четырех возрастных групп от 7, 5 до 18,5 лет более точно<br />
оцен<strong>и</strong>вают пространственное расположен<strong>и</strong>е элементов ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа,<br />
чем представ<strong>и</strong>тельн<strong>и</strong>цы женского <strong>пола</strong> того же <strong>возраста</strong>.<br />
4. По мере увел<strong>и</strong>чен<strong>и</strong>я <strong>возраста</strong> <strong>и</strong>спытуемых от 7,5 до 18,5 лет про<strong>и</strong>сход<strong>и</strong>т<br />
закономерное повышен<strong>и</strong>е точност<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я<br />
пространственного расположен<strong>и</strong>я элементов ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа, что<br />
отражает морфофункц<strong>и</strong>о<strong>на</strong>льное созреван<strong>и</strong>е проекц<strong>и</strong>онных <strong>и</strong> ассоц<strong>и</strong>ат<strong>и</strong>вных<br />
областей коры головного мозга, внутр<strong>и</strong>- <strong>и</strong> межполушарных связей между<br />
н<strong>и</strong>м<strong>и</strong>.<br />
5. Характер повышен<strong>и</strong>я в онтогенезе точност<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong>т от <strong>пола</strong> <strong>и</strong>спытуемых. У л<strong>и</strong>ц мужского <strong>пола</strong> с любым<br />
т<strong>и</strong>пом зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong> мануальной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong><strong>и</strong>больш<strong>и</strong>й темп сн<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>я с<br />
возрастом вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я пр<strong>и</strong>ход<strong>и</strong>тся <strong>на</strong> 7,5 – 9 лет, тогда как у<br />
представ<strong>и</strong>тельн<strong>и</strong>ц женского <strong>пола</strong> – <strong>на</strong> 9 – 12,5 лет. Неод<strong>и</strong><strong>на</strong>ковый темп<br />
становлен<strong>и</strong>я в онтогенезе точност<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я у представ<strong>и</strong>телей<br />
разного <strong>пола</strong> отражает особенност<strong>и</strong> гетерохронного созреван<strong>и</strong>я структур,<br />
обеспеч<strong>и</strong>вающ<strong>и</strong>х зр<strong>и</strong>тельное воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>е.<br />
6. В половозрелом возрасте у л<strong>и</strong>ц мужского <strong>и</strong> женского <strong>пола</strong> с левым ведущ<strong>и</strong>м<br />
глазом <strong>и</strong>л<strong>и</strong> с левой ведущей рукой вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong><strong>на</strong> зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа меньше, чем у представ<strong>и</strong>телей с правым ведущ<strong>и</strong>м глазом <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
правой ведущей рукой.<br />
7. Изменен<strong>и</strong>е вел<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>ны зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я пр<strong>и</strong> увел<strong>и</strong>чен<strong>и</strong><strong>и</strong> расстоян<strong>и</strong>я между<br />
параллельным<strong>и</strong> боковым<strong>и</strong> отрезкам<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у мужч<strong>и</strong>н с левой<br />
ведущей рукой <strong>и</strong>л<strong>и</strong> с левым ведущ<strong>и</strong>м глазом, в отл<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>е от женщ<strong>и</strong>н, нос<strong>и</strong>т<br />
нел<strong>и</strong>нейный характер.<br />
23
СПИСОК РАБОТ, ОПУБЛИКОВАННЫХ ПО ТЕМЕ ДИССЕРТАЦИИ<br />
1. Медведев Л.Н., Безруков А.А., Шош<strong>и</strong><strong>на</strong> И.И. Кол<strong>и</strong>чествен<strong>на</strong>я оценка<br />
зр<strong>и</strong>тельной <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> Поггендорфа // Тез. докл. IV съезда ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ологов С<strong>и</strong>б<strong>и</strong>р<strong>и</strong>.<br />
Новос<strong>и</strong>б<strong>и</strong>рск, 2002. С. 177.<br />
2. Шош<strong>и</strong><strong>на</strong> И.И. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е межполушарной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>возраста</strong> <strong>на</strong><br />
форм<strong>и</strong>рован<strong>и</strong>е <strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> Поггендорфа // Матер<strong>и</strong>алы Всеросс<strong>и</strong>йской<br />
конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> с между<strong>на</strong>родным участ<strong>и</strong>ем. Самара, 2003. С. 253.<br />
3. Медведев Л.Н., Шош<strong>и</strong><strong>на</strong> И.И. Кол<strong>и</strong>чествен<strong>на</strong>я оценка вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>я <strong>пола</strong> <strong>и</strong> т<strong>и</strong>па<br />
межполушарной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>е зр<strong>и</strong>тельного воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа в мод<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> Джастроу // Ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>я человека, 2004, т. 30, №<br />
5, с. 5 – 11.<br />
4. Медведев Л.Н., Шош<strong>и</strong><strong>на</strong> И.И. Вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>е <strong>возраста</strong> <strong>на</strong> проявлен<strong>и</strong>е зр<strong>и</strong>тельной<br />
<strong>и</strong>ллюз<strong>и</strong><strong>и</strong> Поггендорфа // Сенсорные с<strong>и</strong>стемы, 2004, т. 18, № 4, с. 326 – 330.<br />
5. Шош<strong>и</strong><strong>на</strong> И.И. Возрастные особенност<strong>и</strong> зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я ф<strong>и</strong>гуры<br />
Поггендорфа // Росс<strong>и</strong>йск<strong>и</strong>й ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>й жур<strong>на</strong>л <strong>и</strong>м. И.М. Сеченова. 2004,<br />
т. 90, № 8, С. 356 – 357 – тез<strong>и</strong>сы XIX съезда ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>ческого общества <strong>и</strong>м.<br />
И.П. Павлова.<br />
6. Шош<strong>и</strong><strong>на</strong> И.И., Медведев Л.Н. Возраст<strong>на</strong>я д<strong>и</strong><strong>на</strong>м<strong>и</strong>ка зр<strong>и</strong>тельного <strong>и</strong>скажен<strong>и</strong>я<br />
ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа у л<strong>и</strong>ц разл<strong>и</strong>чного <strong>пола</strong> с разным т<strong>и</strong>пом зр<strong>и</strong>тельной<br />
ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> // Альма<strong>на</strong>х Новые <strong>и</strong>сследован<strong>и</strong>я, Москва, 2004, № 1 – 2, с. 431 –<br />
432 – матер<strong>и</strong>алы между<strong>на</strong>родной конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> «Ф<strong>и</strong>з<strong>и</strong>олог<strong>и</strong>я разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>я<br />
человека».<br />
7. Шош<strong>и</strong><strong>на</strong> И.И., Медведев Л.Н. Возрастные особенност<strong>и</strong> вл<strong>и</strong>ян<strong>и</strong>я <strong>пола</strong> <strong>и</strong><br />
зр<strong>и</strong>тельной ас<strong>и</strong>мметр<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>на</strong> воспр<strong>и</strong>ят<strong>и</strong>е ф<strong>и</strong>гуры Поггендорфа // Сенсорные<br />
с<strong>и</strong>стемы, 2005, т. 19, № 1, с. 37 – 43.<br />
24