Biologia. Poziom podstawowy - Gazeta.pl

1. Rycina przedstawia modele nab∏onków. 

jednowarstwowy p∏aski 

jednowarstwowy szeÊcienny 

jednowarstwowy walcowaty 

Biologia 

Poziom podstawowy 

jednowarstwowy wielorz´dowy 

wielowarstwowy p∏aski 

Zaproponuj kryterium podzia∏u nab∏onków przedstawionych na schematach. 

Na wybranym przyk∏adzie nab∏onka wyka˝ zwiàzek widocznej na rysunku jednej cechy budowy 

nab∏onka z jego funkcjà. 

Biologia. Poziom podstawowy 

2 pkt

ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ” ■ 

2. Jest mikroelementem wchodzàcym w sk∏ad wielu barwników wa˝nych dla ˝ycia organizmów, 

na przyk∏ad hemoglobiny. Jego niedobór wywo∏uje u ludzi anemi´. 

Podaj nazw´ opisanego mikroelementu. Wymieƒ dwa pokarmy, które dla cz∏owieka sà jego 

podstawowym êród∏em. 

3. Schemat przedstawia dzia∏anie glukagonu i insuliny. 

pobudza rozk∏ad glikogenu 

w wàtrobie; 

zwi´ksza mobilizacj´ 

rezerw t∏uszczowych; 

pobudza syntez´ glukozy 

z innych zwiàzków organicznych 

GLUKAGON 

przyczyna 

skutek 

+ 

podwy˝szenie st´˝enia 

glukozy we krwi 

komórki komórki 

obni˝enie st´˝enia 

glukozy we krwi 

przyczyna 

INSULINA 

zwi´ksza wychwytywanie 

glukozy z krwi; 

pobudza syntez´ glikogenu 

w wàtrobie i mi´Êniach; 

pobudza magazynowanie t∏uszczów 

skutek 

Zanalizuj schemat i oceƒ poprawnoÊç poni˝szych stwierdzeƒ, wpisujàc obok nich litery: 

P – prawda lub F – fa∏sz. 

ocena 

a Komórki typu a wysp Langerhansa produkujà i wydzielajà do krwi insulin´, komórki typu 

b zaÊ – glukagon. 

b Wzrost st´˝enia glukozy we krwi pobudza komórki b do produkcji i wydzielania insuliny 

do krwi. 

c Insulina wywo∏uje w wàtrobie glikogenoliz´, co obni˝a st´˝enie glukozy we krwi. 

d Zadaniem glukagonu jest ochrona organizmu przed skutkami spadku poziomu glukozy 

mi´dzy posi∏kami. 

+ 


3 pkt 

2 pkt


4. Za chorob´ zawodowà uznaje si´ chorob´ powsta∏à pod wp∏ywem wykonywanej pracy lub 

pod wp∏ywem warunków, w jakich t´ prac´ wykonywano. 

Tabela obrazuje zachorowalnoÊç na choroby zawodowe narzàdu ruchu w Polsce w latach 1995–2002, 

spowodowane sposobem wykonywania pracy i nadmiernym przecià˝eniem. 

Lata 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 

Liczba 

zachorowaƒ 

Przedstaw dane zawarte w tabeli 

w postaci wykresu. Podaj jednà 

prawdopodobnà przyczyn´ spadku 

liczby zachorowaƒ w Polsce na choroby 

zawodowe uk∏adu ruchu. 

5. Uzupe∏nij tabel´, porównujàc lewà komor´ serca z prawym przedsionkiem. Wykorzystaj 

poni˝sze okreÊlenia (ka˝dego mo˝esz u˝yç kilkakrotnie). 

1 – du˝a, 2 – 120–200 mmHg, 3 – 4–5 mmHg, 4 – 0,11 s, 5 – 0,32 s, 6 – do lewej komory serca, 

7 – do prawej komory serca, 8 – ma∏a, 9 – do aorty, 10 – do przedsionka lewego 

GruboÊç warstwy mi´Êniowej Êciany 

CiÊnienie krwi 

Kierunek pompowanej krwi 

D∏ugoÊç skurczu 

315 274 322 284 239 172 124 93 

6. Rycina przedstawia schemat budowy uk∏adu rozrodczego 

m´˝czyzny. 

Zaznacz na schemacie: 

X – miejsce produkcji testosteronu, 

Y – narzàd s∏u˝àcy do kopulacji, 

Z – narzàd, w którym zachodzi spermatogeneza. 

Podaj nazw´ jednego ze wskazanych narzàdów. 

Przedsionek prawy Komora lewa 


3 pkt 

4 pkt 

4 pkt


7. Uporzàdkuj przedstawione etapy rozwoju nowotworu, wpisujàc w wolne miejsca cyfry 

od 1 do 7. 

———— 

———— 

———— 

———— 

———— 

———— 

– tworzenie przerzutów 

– mutacja 

– dzia∏anie czynników kancerogennych 

– migracja 

– angiogeneza 

– przerastanie zdrowych tkanek 

– intensywne mitozy zmienionych komórek 

———— 

U˝ywajàc jednego argumentu, uzasadnij koniecznoÊç wykonywania badaƒ kontrolnych 

piersi u kobiet. 

8. Rysunki A i B przedstawiajà zmian´ wielkoÊci êrenicy oka cz∏owieka podczas obserwacji obiektów 

w ró˝nym nat´˝eniu Êwiat∏a. 

Podpisz elementy oka wskazane na rysunku A i uzupe∏nij rysunek B. 

A B 

Êwiat∏o rozproszone o ma∏ym nat´˝eniu Êwiat∏o intensywne skierowane na oko 

9. Rycina przedstawia schemat ∏uku odruchowego. 

bodziec, na przyk∏ad nag∏e 

dotknićie przedmiotu 

1 receptor 

w skórze 

2 

reakcja – szybki mimowolny 

skurcz odpowiedniego 

mi´Ênia 

5 

efektor 

(mi´sieƒ) 

nerw 

rdzeniowy 

4 

3 

neuron 

poÊredniczàcy 

rogi tylne 

(grzbietowe) 

rdzeƒ 

kr´gowy 

rogi przednie 

(brzuszne) 


3 pkt 

2 pkt 

2 pkt


Podaj nazwy elementów ∏uku odruchowego oznaczonych cyframi 2 i 4. Strza∏kami zaznacz 

na schemacie kierunek przebiegu impulsu nerwowego. 

2 – ————————————————————————————— 

4 – ————————————————————————————— 

10. Nab∏onek jednowarstwowy walcowaty tworzà wysokie komórki o kszta∏cie nieregularnych graniastos∏upów. 

Ich jàdra znajdujà si´ w spodniej warstwie cytoplazmy, niewiele ponad b∏onà podstawnà. 

W jelicie cienkim komórki nab∏onka majà du˝à liczb´ cieniutkich wypustek cytoplazmatycznych 

zwanych mikrokosmkami. 

Wykonaj schematyczny rysunek opisanego powy˝ej nab∏onka. WyjaÊnij zwiàzek budowy 

nab∏onka z pe∏nionà funkcjà. 

11. Szczepienia ochronne polegajà na podawaniu osobom zdrowym preparatów zawierajàcych 

os∏abione lub martwe patogeny, bàdê ich spreparowane toksyny. Dzi´ki temu nast´puje uodpornienie 

organizmu bez koniecznoÊci kontaktu z patogenem. 

Na podstawie powy˝szej informacji ustal, czy reakcja obronna organizmu na szczepionk´ jest 

typu swoistego czy nieswoistego. Uzasadnij s∏usznoÊç swojego wyboru jednym argumentem. 

12. Rycina przedstawia schemat szkieletu koƒczyny górnej prawej. 

Podaj nazwy koÊci oznaczonych literami X, Y i Z oraz okreÊl rol´ 

koÊci oznaczonej literà Z. 

X – ___________________________ Y – ___________________________ 

Z – ___________________________ 

Y 


X 

Z 

4 pkt 

2 pkt 

3 pkt


13. Wykres przedstawia podstawowe zale˝noÊci cieplne u ró˝nych typów zwierzàt. 

Wybierz krzywà przedstawiajàcà zale˝noÊci 

temperatury cia∏a cz∏owieka 

od temperatury otoczenia i uzasad- 

a 

nij swój wybór, podajàc jeden argument. 

b 

Wstaw znak + obok dwóch zdaƒ prawid∏owo opisujàcych reakcj´ organizmu cz∏owieka na 

wzrost temperatury Êrodowiska. 

a Wzrasta poziom hormonów tarczycy. 

b Spada poziom hormonów tarczycy. 

c Rozszerzajà si´ skórne naczynia krwionoÊne. 

d Zw´˝ajà si´ naczynia krwionoÊne skóry. 

e Wyst´puje dr˝enie mi´Êni. 

14. Szkielet cz∏owieka sk∏ada si´ z oko∏o 206 koÊci. 

PodkreÊl cztery funkcje szkieletu. 

a) jest magazynem soli mineralnych 

b) jest narzàdem krwiotwórczym 

c) stanowi cz´Êç czynnà narzàdu ruchu 

d) jest cz´Êcià biernà narzàdu ruchu 

e) ochrania narzàdy wewn´trzne 

f) transportuje produkty metabolizmu 

g) bierze udzia∏ w termoregulacji 

15. Z poni˝szych okreÊleƒ wybierz w∏aÊciwe 

i podpisz wskazane na schemacie elementy koÊci 

udowej. Podaj, z jakiej tkanki kostnej – zbitej czy 

gàbczastej – zbudowane sà trzony koÊci. 

trzon, nasada bli˝sza, chrzàstka stawowa, chrzàstka 

nasadowa, okostna 

temperatura organizmu 

obni˝enie temperatury 

podczas snu 

zimowego 

(hibernacji) 

c 

––––––––––––––––––––––––– 

––––––––––––––––––––– 

obni˝enie temperatury 

podczas snu letniego 

(estywacji) 

temperatura otoczenia 

––––––––––––––––––––––––– 

––––––––––––––––––––––––– 

––––––––––––––––––––––––– 


3 pkt 

2 pkt 

3 pkt

16. Âlinianki wytwarzajà Êlin´, która w 99% sk∏ada si´ z wody oraz 

mucyny, jonów, lizozymu i amylazy Êlinowej. 

Podaj nazw´ jednej ze wskazanych na rycinie Êlinianek oraz 

przedstaw rol´ sk∏adnika Êliny wybranego spoÊród podkre- 

Êlonych. 

17. Rycina przedstawia budow´ plemnika. 

Podpisz wskazane elementy oraz wyka˝ 

zwiàzek budowy plemnika z pe∏nionà funkcjà, 

przytaczajàc dwa argumenty. 

A – ———————————–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

B – ———————————–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

C – ———————————–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 


17. Na rysunku przedstawiono niektóre narzàdy tworzàce drogi oddechowe. 

Podaj nazwy narzàdów oznaczonych na schemacie 

literami a, b, c. Wymieƒ jednà funkcj´ 

pe∏nionà przez narzàd a. 

A – ———————————–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

B – ———————————–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

C – ———————————–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

A 

B 

C 

b 

a 

c 


C 

B 

A 

2 pkt 

4 pkt 

2 pkt


19. Preparaty witaminowe za˝ywa si´ w celu poprawienia stanu zdrowia organizmu, jednak nadu˝ywanie 

ich mo˝e wywo∏ywaç efekt odwrotny do zamierzonego. Witaminy i minera∏y przyjmowane 

w zbyt du˝ych iloÊciach mogà si´ kumulowaç i zak∏ócaç prawid∏owà prac´ organizmu. Dotyczy 

to zw∏aszcza witamin rozpuszczalnych w t∏uszczach. Dobrze zbilansowana dieta zapewnia pokrycie 

dziennego zapotrzebowania na witaminy. 

(Na podstawie: Czarniewicz-Kamiƒska A. Witaminowy zawrót g∏owy. 

„Moda na Zdrowie” 12/2004) 

Uzupe∏nij tabel´, wpisujàc nazwy dwóch wybranych awitaminoz. 

Witamina Skutki przedawkowania Awitaminoza 

Przedstaw i dwoma argumentami uzasadnij swojà opini´ na temat za˝ywania preparatów 

witaminowych. 

20. Przedstaw dane zawarte w tabeli w postaci wykresu liniowego. 

Produkt 

spo˝ywczy 

A powi´kszenie wàtroby, nadmierna pobudliwoÊç, 

bóle g∏owy, os∏abienie, choroby skóry, uszkodzenie 

koÊci, pogorszenie ostroÊci wzroku 

C biegunki, kamica nerkowa 

D bóle g∏owy, os∏abienie, zmniejszenie masy cia∏a, 

odk∏adanie wapnia w nerkach, mi´Êniach i p∏ucach, 

zmiany w sercu 

Przybli˝one spo˝ycie jednego mieszkaƒca w poszczególnych latach (w kg/rok) 

1950 1960 1970 1975 1980 1985 1990 1994 

Mas∏o 5 5 6 7 8,5 8 7,5 4 

T∏uszcze 

roÊlinne 

6 6 6,5 7 7 8 8 12 


3 pkt 

4 pkt


Na podstawie powy˝szych danych okreÊl tendencj´ zmian w strukturze spo˝ycia mas∏a 

i t∏uszczów roÊlinnych oraz podaj jednà prawdopodobnà przyczyn´ tej tendencji. 

21. Tabela przedstawia zawartoÊç DNA w jàdrach ró˝nych typów komórek cz∏owieka. 

Typ komórki Wàtroba Âledziona Plemnik 

Erytrocyt 

IloÊç DNA (10 –12 g) 

(Na podstawie: Gajewski W. Genetyka ogólna i molekularna. Warszawa 1980) 

Przedstaw dane zawarte w tabeli w postaci 

diagramu s∏upkowego oraz wyjaÊnij 

ró˝nic´ w iloÊci DNA mi´dzy komórkà wàtrobowà 

a plemnikiem. 

2,56 2,54 1,26 

0 


3 pkt


22. SpoÊród 46 chromosomów znajdujàcych si´ w komórkach cz∏owieka p∏eç dziecka jest okreÊlana 

przez pojedynczà par´ chromosomów – chromosomy p∏ci. Komórki somatyczne m´˝czyzn zawierajà 

dwa ró˝ne chromosomy p∏ci X i Y, a komórki somatyczne kobiet – dwa chromosomy X. 

OkreÊl prawdopodobieƒstwo przyjÊcia na Êwiat córki w rodzinie majàcej dwóch synów. Odpowiedê 

uzasadnij odpowiednià krzy˝ówkà. 

23. Uporzàdkuj przedstawione poni˝ej etapy tworzenia bakterii transgenicznej, wpisujàc 

cyfry od 1 do 5, oraz wyjaÊnij, co to sà „lepkie koƒce”. 

———— – transformacja komórki bakteryjnej 

———— – ∏àczenie fragmentów DNA dawcy i DNA wektora majàcych lepkie koƒce 

———— – namna˝anie zmienionych bakterii na odpowiednich po˝ywkach 

– wnikanie wektora do komórki bakteryjnej 

———— 

———— – cićie enzymem restrykcyjnym DNA dawcy i DNA wektora 

24. Przyporzàdkuj nazw´ choroby genetycznej do jej charakterystyki. WÊród wymienionych 

chorób podkreÊl dwie sprz´˝one z p∏cià. 

A – anemia sierpowata 

B – alkaptonuria 

C – hemofilia 

D – albinizm 

E – plàsawica Huntingtona 

F – daltonizm 


4 pkt 

2 pkt 

3 pkt


– w skórze, w∏osach i tćzówce oka melanina niemal nie wyst´puje 

———— 

– choroba spowodowana mutacjà w genie kodujàcym jeden z ∏aƒcuchów hemoglobiny; 

———— 

krwinki czerwone zmieniajà kszta∏t i majà tendencj´ do rozpadania; osobniki heterozygotyczne 

sà odporne na zaka˝enie malarià 

———— – choroba wywo∏ana przez dominujàcy gen autosomalny; objawia si´ w wieku 35–45 lat zaburzeniami 

w funkcjonowaniu uk∏adu nerwowego, drgawkami g∏owy, ràk i nóg 

25. Z dwóch nici DNA tylko pasmo matrycowe zawiera informacj´, drugie – pasmo kodujàce – nie 

zawiera ˝adnej instrukcji i pe∏ni rol´ stabilizujàcà. 

Do podanego fragmentu pasma matrycowego dopisz brakujàcà komplementarnà niç oraz 

sekwencj´ mRNA. 

Pasmo matrycowe DNA: T G A C T A G A A CTTGGGATC 

Pasmo kodujàce DNA: —————————————————————— 

mRNA: —————————————————————— 

26. Klonowanie to inaczej tworzenie identycznych kopii orygina∏u. Klonowanie organizmów wy˝szych 

mo˝na przeprowadzaç na dwa sposoby. Pierwszy polega na wykorzystaniu komórek zarodka, 

zanim zdà˝à si´ zró˝nicowaç – to tak zwane klonowanie poziome. Drugi sposób – klonowanie 

pionowe – rozpoczyna si´ od pobrania z organizmu dawcy dojrza∏ej komórki, a nast´pnie sk∏onienia 

jej g∏odem do reaktywacji uÊpionych genów. Nast´pnie z komórki jajowej biorcy usuwa si´ jàdro 

komórkowe i zast´puje przygotowanym wczeÊniej jàdrem dawcy. Jajo mo˝na zmusiç do rozwoju 

za pomocà impulsu elektrycznego, a nast´pnie implantowaç matce zast´pczej. Nie jest to 

jednak ∏atwe. Owc´ Dolly uda∏o si´ sklonowaç w 277 próbie. 

Korzystajàc z powy˝szego tekstu, narysuj schemat przedstawiajàcy etapy klonowania pionowego. 


2 pkt 

2 pkt


27. Wska˝ dwa zdania zawierajàce b∏´dne informacje i uzasadnij swój wybór. 

a) Jedna z p´tli tRNA zawiera sekwencj´ trzech nukleotydów zwanà antykodonem. 

b) Chromosomy homologiczne w procesie mitozy tworzà pary, mi´dzy którymi mo˝e zachodziç 

zjawisko crossing-over. 

c) Pierwsze prawo Mendla zwane jest prawem niezale˝nej segregacji alleli. 

d) Zwijanie j´zyka w tràbk´ i ciemna barwa oczu sà cechami dominujàcymi u cz∏owieka. 

e) Proporcje fenotypów w pokoleniu F 2 w stosunku 3:1 Êwiadczà o wyst´powaniu dominacji zupe∏nej. 

28. Potencjalnie dziedziczne zmiany materia∏u genetycznego nazywamy mutacjami. Mutacje mogà 

zachodziç samorzutnie lub pod wp∏ywem mutagenów. Mogà dotyczyç genu, chromosomu lub 

genomu. 

WyjaÊnij, na czym polega mutacja chromosomowa przedstawiona na schemacie i wymieƒ 

trzy mutageny. 

B I O L O G I C Z N Y 

B I O L O G I C Z N Y 

29. Rysunek przedstawia sposób upakowania DNA w chromosomie. 

Opisz rysunek, u˝ywajàc nast´pujàcych poj´ç: DNA, bia∏ka histonowe, niç chromatynowa, 

chromatyda. 


4 pkt 

3 pkt 

2 pkt


30. Informacja biologiczna jest zapisana w czàsteczce DNA w postaci sekwencji zasad. Sposób wykorzystania 

informacji okreÊlany terminem „g∏ówny dogmat”, zaproponowany po raz pierwszy 

przez Francisa Cricka, polega na jej przep∏ywie od DNA do RNA i dalej do bia∏ka tylko w jednym kierunku. 

Wyjàtek od tej regu∏y stwierdzono u retrowirusów. 

1 2 

DNA RNA bia∏ko 

3 

Podaj nazwy dwóch procesów spoÊród oznaczonych cyframi 1, 2 i 3. 

31. Schemat przedstawia dziedziczenie grup krwi 

w pewnej rodzinie. 

Ustal genotyp dziadków, matki i wnuczàt. 

32. Wska˝ dwa podpunkty, w których przedstawiono cechy anatomiczne swoiste dla cz∏owieka. 

a) udzia∏ przepony w wentylacji pćherzykowatych p∏uc 

b) koƒczyny pićiopalczaste z przeciwstawnym kciukiem i p∏askimi paznokciami 

c) wygićia przednio-tylne kr´gos∏upa (lordozy i kifozy) 

d) silnie rozwini´ty mózg wykazujàcy podzia∏ funkcjonalny obu pó∏kul 

e) porozumiewanie si´ za pomocà mowy artyku∏owanej – przekazywanie poj´ç abstrakcyjnych 

f) wykszta∏canie si´ w rozwoju zarodkowym ∏o˝yska typu omoczniowego 

33. Czàsteczki RNA sà syntetyzowane przez enzymy zwane polimerazami RNA, które jako matryce 

wykorzystujà DNA. Dwie nici helisy DNA sà nazywane odpowiednio nicià matrycowà i nicià niematrycowà 

lub kodujàcà, sensownà. RNA powstaje na nici matrycowej i ma sekwencj´ niematrycowej 

nici DNA. 

DNA 3’ G-C-C-A-T-T-T-C-G-A-A-T 5’ niç X 

5’ C-G-G-T-A-A-A-G-C-T-T-A 3’ niç Y 

RNA 5’ C-G-G-U-A-A-A-G-C-U-U-A 3’ 

Wska˝ niç matrycowà i podaj liczb´ kodowanych przez nià aminokwasów. 

A 

I A i I B i 

A, B, 0, AB 

– grupy krwi 

0 A 0 

B AB 


1 pkt 

3 pkt 

2 pkt 

2 pkt


34. Za ∏ysienie rozpoczynajàce si´ od utraty w∏osów na czubku g∏owy odpowiada pojedynczy gen 

o dwóch allelach: B i b. Osoby b´dàce homozygotami BB ∏ysiejà przedwczeÊnie, a b´dàce homozygotami 

bb nie ∏ysiejà. Fenotyp osób heterozygotycznych Bb ró˝ni si´ w zale˝noÊci od p∏ci – m´˝czyêni 

∏ysiejà, a kobiety nie, zale˝nie od wp∏ywu hormonów. 

Na podstawie powy˝szej informacji sporzàdê tabel´ dotyczàcà ekspresji genów ∏ysienia 

u kobiet i u m´˝czyzn. 

Ustal dwa prawdopodobne genotypy rodziców ∏ysego m´˝czyzny i jego siostry o normalnych 

w∏osach. 

35. Kod genetyczny opisuje, w jaki sposób sekwencja zasad kwasu nukleinowego zostanie przekszta∏cona 

w sekwencj´ aminokwasów podczas biosyntezy bia∏ka. 

Po∏àcz wybrane cechy kodu z ich krótkim wyjaÊnieniem, wpisujàc odpowiednie litery 

w kratki paska odpowiedzi. 

A – trójkowy 

B – niezachodzàcy 

C – bezprzecinkowy 

D – jednoznaczny 

E – kolinearny 

F – zdegenerowany (nadmiarowy) 

1 2 3 4 

1 – jeden aminokwas mo˝e byç kodowany przez kilka trójek 

2 – dana trójka nukleotydów koduje tylko jeden rodzaj aminokwasu 

3 – aminokwasy sà kodowane przez triplety zasad zwane kodonami 

4 – kodony u∏o˝one sà liniowo 

WyjaÊnij, na czym polega uniwersalnoÊç kodu genetycznego. 


3 pkt 

2 pkt


36. Ustal, co nale˝y wpisaç w rubrykach oznaczonych literami A, B, C. 

Nazwa choroby Defekt/objawy Sposób dziedziczenia 

B 

zaburzenia w wydzielaniu 

barwnika skóry, oczu itd. 

recesywna autosomalna 

Choroba Huntingtona zaburzenia ruchu, ot´pienie A 

Hemofilia C recesywna sprz´˝ona z p∏cià 

A – ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

B – ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

C – –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

37. Biotechnologia umo˝liwia Êwiadome wykorzystanie potencja∏u biologicznego ˝ywych organizmów 

do przemys∏owej produkcji dóbr po˝àdanych przez cz∏owieka. 

Nowoczesna biotechnologia rozwija si´, korzystajàc z odkryç wielu nauk biologicznych i najnowszych 

osiàgni´ç techniki. 

Uzasadnij twierdzenie, ˝e biotechnologia jest jednà z najstarszych ga∏´zi gospodarki i nadziejà 

XXI wieku. Podaj dwa argumenty. 

38. Âlepot´ na barwy (daltonizm) wywo∏uje allel recesywny cb le˝àcy na chromosomie X. Normalny 

allel dominujàcy oznaczany jest jako CB. Allel cb jest stosunkowo rzadko spotykany w populacji, 

wyst´puje raz na oko∏o 40 m´˝czyzn. Objawy daltonizmu u kobiet zdarzajà si´ ze znacznie 

mniejszà cz´stoÊcià, mianowicie w oko∏o jednym przypadku na 1600 kobiet. 

Oblicz prawdopodobieƒstwo urodzenia si´ dzieci dotkni´tych daltonizmem w potomstwie 

m´˝czyzny daltonisty i kobiety nosicielki. Rozwiàzanie zilustruj kwadratem Punnetta. 


2 pkt 

2 pkt 

3 pkt


39. Homo erectus w porównaniu z wczeÊniejszymi formami ludzkimi mia∏ wi´kszy mózg, by∏ znacznie 

bardziej ruchliwy, polowa∏ w grupach na grubego zwierza, a wi´kszoÊç jego po˝ywienia stanowi∏o 

mi´so. Mieszka∏ w naturalnych jaskiniach, ale potrafi∏ te˝ budowaç lekkie sza∏asy. Udoskonali∏ 

kamienne narz´dzia. Jego najwi´kszym osiàgnićiem by∏a umiej´tnoÊç wykorzystywania ognia. 

WyjaÊnij, podajàc dwa przyk∏ady, jakie korzyÊci odniós∏ cz∏owiek wyprostowany dzi´ki 

umiej´tnoÊci pos∏ugiwania si´ ogniem. 

40. Schemat przedstawia par´ chromosomów homologicznych. 

Opisz go, u˝ywajàc poni˝szych poj´ç. 

1 – satelita 

2 – centromer 

3 – allele jednego genu 

4 – stan heterozygotyczny 

5 – stan homozygotyczny 

WyjaÊnij, co to sà chromosomy homologiczne. 

41. Uzupe∏nij tabel´, dopisujàc przyczyn´ bàdê skutek zjawiska. 

Przyczyna Skutek 

A 

B B 

E 


a 

e 

g g 

A spadek st´˝enia o∏owiu w powietrzu wzd∏u˝ 

autostrady 

B spalanie paliw zawierajàcych siark´ 

C spadek liczebnoÊci i ró˝norodnoÊci p∏azów 

2 pkt 

3 pkt 

3 pkt


42. Rycina przedstawia piramidy wiekowo-p∏ciowe charakterystyczne dla ró˝nych populacji. 

klasy wiekowe 

Wska˝ piramid´ charakterystycznà dla populacji rozwijajàcej si´ i uzasadnij swój wybór, podajàc 

jeden argument. 

43. Przedstaw ∏aƒcuch spasania, którego jednym z ogniw jest lis, oraz okreÊl poziom troficzny, 

do którego lis nale˝y. 

WyjaÊnij, dlaczego w naturalnych biocenozach prawie nigdy nie funkcjonujà pojedyncze ∏aƒcuchy 

troficzne, lecz sieci zale˝noÊci pokarmowych. 

44. Stosunki mi´dzy populacjami mogà byç przyjazne, wrogie lub oboj´tne. SpoÊród takich oddzia- 

∏ywaƒ wymieniç mo˝na m.in.: a) komensalizm, b) mutualizm, c) protokooperacj´, d) amensalizm, e) 

neutralizm. 

Dobierz nazwy oddzia∏ywaƒ mi´dzypopulacyjnych do przedstawionych poni˝ej ich charakterystyk, 

wpisujàc w wyznaczone miejsca odpowiednie litery. 

———— 

———— 

———— 

stare 

doros∏e 

m∏ode 

samice 

samce 

A B C 

– konieczne wspó∏˝ycie dwóch populacji oparte na obustronnej korzyÊci 

– osobniki jednej populacji szkodzà osobnikom innej populacji, same nie czerpiàc z tego 

bezpoÊredniej korzyÊci 

– jedna populacja odnosi korzyÊci, a druga pozostaje oboj´tna 


2 pkt 

5 pkt 

2 pkt


45. Parki narodowe stanowià najwy˝szà form´ ochrony przyrody. Nadrz´dnym celem parku narodowego 

jest poznanie i zachowanie ca∏oÊci systemów przyrodniczych danego terenu wraz z warunkami 

ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekszta∏conych i zanik∏ych ogniw rodzimej przyrody. Cz´Êç 

powierzchni parków narodowych stanowià rezerwaty Êcis∏e. Na pozosta∏ych terenach prowadzone sà 

zabiegi gospodarcze, rozwija si´ ruch turystyczny, dzia∏ajà pracownie naukowe i muzea. 

Podaj nazwy dwóch innych form ochrony przyrody. Podajàc dwa argumenty, uzasadnij 

wy˝szoÊç parków narodowych nad innymi formami ochrony przyrody. 

46. Wykres ilustruje zakres tolerancji 

ekologicznej wzgl´dem 

temperatury wybranej grupy organizmów. 

Podaj optimum termiczne dla 

˝ó∏wia s∏oniowego i wyjaÊnij, 

dlaczego zaliczamy go do stenobiontów. 

ekologiczny wskaênik 

„samopoczucia“ 

y 

Trematomnus cz∏owiek ˝ó∏w Triops 

–5 0 +5 +10 +15 +20 +25 +30 +35 +40 +45 +50 +55 +60 +65 +70 +75 +80 

oligostenobiont stenobiont polistenobiont 

eurybiont 

x – wartoÊç czynnika Êrodowiskowego 

y – ekologiczny wskaênik „samopoczucia”, np. wzrost, prze˝ywalnoÊç, liczebnoÊç 

47. WÊród wymienionych poni˝ej zjawisk podkreÊl dwa majàce pozytywny wp∏yw na stan 

Êrodowiska. 

a) recesja w przemyÊle wydobywczo-surowcowym oraz w rolnictwie 

b) bezrobocie na wsiach prowadzàce do nasilenia si´ k∏usownictwa i zbieractwa 

c) po∏o˝enie znacznego nacisku na edukacj´ ekologicznà w szko∏ach i w mediach 

d) wyznaczanie tras autostrad wiodàcych przez tereny obiektów chronionych 

e) cz´ste traktowanie dzia∏aczy ochroniarskich jako „dziwaków” niezdajàcych sobie sprawy z realiów 

ekonomicznych 


3 pkt 

2 pkt 

2 pkt


48. Wiciowce Devescovina ˝yjà w przewodzie pokarmowym termitów. Termity stwarzajà wiciowcom 

Êrodowisko ˝ycia i dostarczajà po˝ywienia. Wiciowce zaÊ trawià celuloz´ zawartà w pokarmie 

termitów, przez co umo˝liwiajà im jej przyswajanie. 

Podaj nazw´ opisanego typu zale˝noÊci mi´dzy populacjami oraz narysuj schemat przedstawiajàcy 

zasady wspó∏˝ycia mi´dzy populacjami termitów i wiciowców. 

49. Rycina przedstawia schemat powstawania dziury ozonowej. 

warstwa ozonowa 

O3 NO2 O 2 

promieniowanie 

O 3 

NO 2freony 

O3 O2 NO2 ZIEMIA 

O3 NO2freony O3 freony 

Zanalizuj schemat i podaj dwa przyk∏ady dzia∏aƒ cz∏owieka prowadzàce do powstawania 

dziury ozonowej. Pos∏ugujàc si´ jednym argumentem, uzasadnij, dlaczego nale˝y przeciwdzia∏aç 

niszczeniu warstwy ozonowej. 

O 2 

O 2 

O 2 


2 pkt 

3 pkt


50. Wska˝ dwa b∏´dne stwierdzenia i uzasadnij swój wybór. 

a) W biocenozie mo˝na wyró˝niç cz´Êç samo˝ywnà – fitocenoz´ oraz cudzo˝ywnà – zoocenoz´. 

b) Wzrost zag´szczenia populacji prowadzi do nasilenia si´ konkurencji wewnàtrzgatunkowej. 

c) Opór Êrodowiska maleje w miar´ wzrostu liczebnoÊci populacji. 

d) W populacjach rozwijajàcych si´ najwićej jest osobników m∏odych. 

e) Rozmieszczenie równomierne jest charakterystyczne dla organizmów ˝yjàcych w ∏awicach. 

51. Sukcesja ekologiczna to kierunkowe zmiany zachodzàce w ekosystemie i stopniowo przekszta∏cajàce 

go w inny. 

Uporzàdkuj etapy sukcesji jeziora, wpisujàc w odpowiednie miejsca cyfry od 1 do 7. 

– podmok∏y las 

———— 

———— – poszerzanie si´ pasa roÊlinnoÊci przybrze˝nej 

———— – przekszta∏cenie si´ jeziora w torfowisko 

———— – zarastanie powierzchni trawami, turzycami, krzewami i drzewami 

———— – zmniejszanie si´ powierzchni lustra wody 

———— – przekszta∏cenie si´ jeziora w bagno 

———— – odk∏adanie si´ na dnie jeziora coraz grubszych warstw osadów 

Podaj nazw´ ostatecznego trwa∏ego stadium ekosystemu. 

WyjaÊnij, na czym polega sukcesja pierwotna, i podaj jej przyk∏ad. 

52. Dobierz pojćia do ich definicji, wpisujàc w wyznaczone miejsca odpowiednie litery. 

Uzupe∏nij jednà wybranà definicj´, podajàc przyk∏ad. 

A – introdukcja 

B – synantrop 

C – hibernacja 

D – estywacja 

E – fotoperiodyzm 

———— 

———— 

———— 

– organizm ˝yjàcy w miejscach zamieszkanych przez ludzi lub w Êrodowiskach znacznie zmienionych 

przez cz∏owieka 

– zwolnienie procesów ˝yciowych w okresie zimowym, sen zimowy 

– wprowadzenie przedstawicieli okreÊlonego gatunku na tereny nieobj´te wczeÊniej area∏em 

jego wyst´powania 


3 pkt 

3 pkt 

2 pkt

53. Rycina przedstawia schemat powstawania kwaÊnych deszczy. 


Zanalizuj schemat i podaj dwa przyk∏ady dzia∏aƒ cz∏owieka prowadzàce do powstawania 

kwaÊnych deszczy. Pos∏ugujàc si´ jednym argumentem, wyjaÊnij, dlaczego drzewa iglaste 

sà szczególnie wra˝liwe na kwaÊne deszcze. 

54. Schemat przedstawia zale˝noÊci mi´dzy populacjami wyst´pujàcymi w jednym siedlisku. 

A, B, C, D – nisze ekologiczne populacji A, B, C, D 

D 

OkreÊl skutki pokrywania si´ nisz ekologicznych populacji A i B. 

WyjaÊnij, dlaczego w jednym siedlisku mogà wyst´powaç ró˝ne populacje. 

B 

A 

C 

siedlisko 

NO2 SO2 w atmosferze 


3 pkt 

3 pkt

55. Miejskie wysypisko Êmieci szpeci krajobraz i stwarza 

wiele niedogodnoÊci dla najbli˝szej okolicy, jest 

jednak koniecznoÊcià. 

Wska˝ grup´ odpadów, które stanowià w Polsce 

najwi´kszy odsetek Êmieci. Zaproponuj i opisz 

krótko dwa sposoby zmniejszania iloÊci Êmieci 

mo˝liwe do realizacji w gospodarstwach domowych. 


56. Po∏àcz definicje poziomów troficznych z pojćiami, wpisujàc odpowiednie litery w kratki 

paska odpowiedzi. 

1 – organizmy wytwarzajàce z∏o˝one substancje organiczne z prostych zwiàzków nieorganicznych 

2 – organizmy rozk∏adajàce szczàtki roÊlinne i zwierzće do prostych zwiàzków nieorganicznych 

3 – organizmy od˝ywiajàce si´ ˝ywà substancjà organicznà 

A – paso˝yty 

B – producenci 

C – konsumenci 

D – roÊliny 

E – reducenci 

F – detrytusofagi 

odpady 

organiczne 

(38%) 

inne (19,5%) 

szk∏o (11,5%) 

tworzywo 

sztuczne 

(10%) 

1 2 3 

papier, 

tektura 

(9,5%) 

metal (8%) 

tekstylia (3,5%) 

57. Uczniowie pewnej szko∏y podzielili miasto na sektory, a nast´pnie w ka˝dym sektorze przeprowadzili 

inwentaryzacj´ porostów. Na planie miasta, przy pomocy ustalonych znaków, zaznaczyli 

miejsca znalezienia porostów zaliczanych do ró˝nych grup skali porostowej. Na obrze˝ach miasta 

stwierdzili wyst´powanie form listkowatych oraz ∏useczkowatych. Na skwerach przewa˝a∏y porosty 

skorupiaste, ÊciÊle przylegajàce do kory drzew. W centrum miasta odnotowali nieliczne rosnàce 

na tynku i betonie ma∏e plechy misecznicy pospolitej. 

OkreÊl cel obserwacji uczniów oraz zaproponuj sposób prezentacji wyników badaƒ. 


3 pkt 

1 pkt 

2 pkt

58. OkreÊl poziomy troficzne: 

a) turkucia podjadka b) dzićio∏a c) sosny 

pajàk 

sieciowy 

kr´togłów 

kozulka sosnowa 

(chrzàszcz) 

choinek szary 

(chrzàszcz) 

r´bacz szary 

(chrzàszcz) 

gał´zie 


igły pàki 

sosna 

WyjaÊnij, dlaczego w naturalnych biocenozach prawie nigdy nie wyst´pujà pojedyncze ∏aƒcuchy, 

lecz sieci zale˝noÊci pokarmowych. 

59. Wska˝ dwa b∏´dne stwierdzenia i uzasadnij swój wybór. 

a) Melioracja polega na nawadnianiu pól i ∏àk. 

b) Segregacja Êmieci polega na sortowaniu i rozdzielaniu odpadów do oddzielnych, przeznaczonych 

do tego celu, pojemników. 

c) Rekultywacja to odtworzenie wartoÊci biologicznej zdegradowanych terenów. 

d) Recykling polega na wykorzystywaniu surowców wtórnych. 

e) Introdukcja to ponowne wprowadzenie gatunku, który na danym terenie wyginà∏. 

Podaj, które z wymienionych poj´ç dotyczà zabiegów negatywnie wp∏ywajàcych na Êrodowisko 

przyrodnicze. 

60. Tabela przedstawia zmiany emisji dwutlenku w´gla w latach 1988–1995 w stosunku do PKB 

(w % w stosunku do 1988 r.). 

pieƒ 

korzenie 

kora drewno kambium 

wykarczak sosnowy 

dzićioł 

zwójka sosnowa 

(motyl) 

korowiec sosnowy 

(pluskwiak) 

turkuç podjadek 

sikorka 

Rok 1988 1990 1991 1992 1993 1994 1995 

Emisja CO 2 100 81,2 82,0 76,7 78,6 73,6 69,8 

(PKB – produkt krajowy brutto) 

(Na podstawie: Agenda 21. Sprawozdanie z realizacji w latach 1992–1996. Rzeczpospolita Polska. 

Warszawa 1997) 

dzik 


2 pkt 

3 pkt 

4 pkt


Na podstawie danych z tabeli wykonaj wykres liniowy zmian emisji dwutlenku w´gla w latach 

1988–1995. 

OkreÊl tendencje zmian emisji CO 2 oraz wska˝ prawdopodobnà przyczyn´ tych zmian. 

Biologia. Poziom podstawowy

Biologia. Poziom podstawowy - Gazeta.pl

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?