Arkusz I - Gazeta.pl

2 

Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj 

umieszczone po nim zadania. Odpowiadaj 

tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami, 

chyba że w zadaniu polecono inaczej. 

Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile poproszono. 

SŁOWA NA CHWAŁĘ MOWY 

1. Apologeta języka francuskiego, wielki pisarz 

Antoine de Rivarol, głosił: „Języki psują 

się i przemijają, bo idą za schyłkiem państwa”. 

Wybieramy przykład Francji dla wyrazistszej 

tezy, bo we Francji obrona, czy lepiej ochrona, 

języka ojczystego to z pewnością nie tyle dziedzina 

kultury, co misja polityczna, a nawet religia 

państwa. Już Franciszek I – w głośnym 

edykcie z 1539 r. – zobowiązał sądy i urzędy do 

posługiwania się francuskim zamiast łaciną 

– wszak kto ma język, ten ma władzę. Królowie 

i prezydenci trzymali się przez wieki tej samej 

zasady: „Poprzez politykę podatkową, archiwa, 

swego rodzaju »pamięć« państwa, 

a szczególnie poprzez język – państwo buduje 

swój autorytet, swe panowanie nad obywatelem 

francuskim”. 

2. Okopami trwałej obrony języka we Francji 

są najpierw instytucje. To jeden z nielicznych 

krajów na świecie, który stworzył areopag, grono 

otoczone powszechnym szacunkiem – Akademię 

Francuską, a pierwszym oficjalnym zadaniem 

tego ciała jest opracowywanie słownika 

języka francuskiego. Akademicy, wśród nich 

najwybitniejsi pisarze, dotarli w swym trudzie 

dopiero do litery M. Dlaczego tak wolno? – To 

równocześnie oswajanie i zawłaszczanie języka. 

Tak jak Ludwik XIV wychowywał szlachtę 

francuską, osadzając ją na swoim dworze 

w Wersalu, tak Akademia kultywuje język, 

oczyszczając go z regionalizmów, dialektów 

i składników niepożądanych – mówi Marc 

Nouschi, historyk i dyrektor Instytutu Francuskiego 

w Warszawie. 

[…] 

3. To akurat w Polsce byłoby nie do pomyślenia 

– zwłaszcza dzisiaj. Odradzają się u nas kultury 

regionalne, a z nimi poczucie dumy z przynależności 

do nich i z lokalnej mowy. Rodzi to 

jednak zaskakujące niespodzianki, czego świeżym 

przykładem było spięcie między władzą 

kościelną a autorami i entuzjastami przekładów 

świętych tekstów chrześcijaństwa na mowę śląską 

czy góralską (a także, o zgrozo!, na narzecze 

hip-hopu). W tle czaić się może poważniejszy 

problem – właśnie polityczny – kiedy, znów 

na Śląsku, od sprawy dialektu można przejść do 

postulatu legalnego uznania narodowości ślą- 

Arkusz I 

Część I – rozumienie czytanego tekstu 

skiej. Jednak generalnie – inaczej niż Francuzi 

– widzimy w gwarach i regionalizmach nie 

zubożenie i zagrożenie dla jedności republiki, 

lecz bogactwo kulturowe. 

4. We Francji elementem kluczowym jest duchowe 

porozumienie wszystkich sił politycznych, 

że sam język francuski stanowi nie tylko tworzywo 

kultury, ale też narzędzie polityczne: jest językiem 

Republiki – w patosie francuskim – jednej 

i niepodzielnej, jest językiem oświecenia, prawa 

i postępu. We Francji panuje swego rodzaju 

zdrowy snobizm na najlepszy możliwy język. To 

wprost niewiarygodne, lecz wszyscy politycy francuscy 

jakiegoś kalibru poddawali się dobrowolnie 

surowym próbom literackim. Generał de Gaulle 

napisał pamiętniki; transkrypcje zwykłych 

konferencji prasowych składają się z modelowych 

zdań ze zdumiewającą zgodnością czasów i trybów 

(kto zna francuski, wie, że naliczymy tam 

chyba z 18 form czasownikowych); François Mitterrand 

był także naprawdę wielkim pisarzem. Od 

skrajnej lewicy po skrajną prawicę wszyscy się 

temu z radością poddają. Tak pomiatany (i słusznie) 

politycznie Jean-Marie Le Pen jest równocześnie 

podziwiany za mistrzostwo języka, wręcz 

finezję w dopieszczaniu końcówek deklinacyjnych 

i koniugacyjnych. Tego ludzie oczekują od 

polityków, to się ceni i podoba. Dzisiejszy premier 

Dominique de Villepin jest nie tylko autorem 

książek, ale również prawie tysiącstronicowego 

traktatu o poezji. Takimi atutami nasi politycy 

jak dotąd, niestety, pochwalić się nie mogą 

(są oczywiście wyjątki, ale nieliczne). […] 

5. Jeszcze w 1975 r. Francuzi opublikowali ustawę 

o stosowaniu języka francuskiego, która przedstawiona 

jako ochrona konsumenta przewidywała 

grzywny za stosowanie obcych słów w całym 

sektorze publicznym, w tym także w ogłoszeniach 

o spektaklach i programach radiowych czy 

telewizyjnych. Francuzi mają swego rodzaju policję 

językową, potężne stowarzyszenie DLF, do 

obrony języka; komisja zajmuje się zwłaszcza 

wynajdywaniem, wymyślaniem słów zastępczych 

(bardziej rodzimych w brzmieniu) na wypieranie 

obcych naleciałości. Walka ta obfituje w niemałe 

zwycięstwa: Francuzi, chyba jedyni na świecie, 

nie mówią komputer, lecz mają własne określenie: 

ordinateur. Podobnie nie mówią software, 

lecz logiciel, nie mówią też e-mail, ale couriel, 

coś na kształt terminu, który i my w „Polityce” 

chcieliśmy wprowadzić w polskim: „listel”, 

czyli list elektroniczny, ale się nie przyjęło. Cóż, 

nie stosowaliśmy kary grzywny. 

6. Francuzi śmiali się z tych wysiłków wspieranych 

paragrafem prawa, ale jednocześnie poddali 

się tendencji zalecanej przez kolejne rządy i dzien- 

nikarze, zwłaszcza w telewizji, dbają o przestrzeganie 

prymatu francuszczyzny. Za to u nas media 

coraz szerzej otwierają się na języki subkultur i polszczyznę 

zwykłych Polaków – demokratyzujemy 

się szybko i na potęgę. Jeszcze kilka lat temu znana 

aktorka chciała wyjść ze studia telewizyjnego, 

kiedy w jej obecności idol muzyki młodzieżowej 

odezwał się niecenzuralnie. Dziś w mediach język 

całkowicie potoczny miesza się z inteligenckim. 

7. Profesor Walery Pisarek, honorowy przewodniczący 

Rady Języka Polskiego przy Prezydium 

Polskiej Akademii Nauk – gremium to stoi 

na straży poprawności i czystości polszczyzny 

– nie jest zachwycony obrotem spraw. – Brak 

autorytetów pociąga za sobą uwiąd hierarchii 

społecznej i wyczucia, co wypada, a czego nie 

wypada robić. Amerykanizujemy się i amerykanizujemy 

nasz językowy obyczaj, a zwłaszcza 

słownictwo, do czego walnie przyczyniają się 

nasze media. 

8. Rada Języka Polskiego językiem nie rządzi, 

nie ma prawa wydawać jakichś językowych 

zezwoleń czy nakazów. Może za to wydawać 

opinie na wniosek organów władzy państwowej 

i służyć radą zwykłym obywatelom. Co poradziłaby 

szczecinianom, gdyby poprosili ją o konsultację 

w sprawie dziewczynki, którą rodzice 

chcieli uszczęśliwić imionami: Unia Europa? 

Powiedziałaby „nie” – i wyjaśniła po ojcowsku 

[…]: „Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z tego, 

że nietypowe imię, a szczególnie takie imię, 

które wywołuje skojarzenia z jakąś inną nazwą, 

może przysparzać dziecku kłopotów i przykrości”. 

Nasilenie naszych kontaktów z masową 

kulturą globalnej wioski prowokuje do coraz 

śmielszych pomysłów. A Ozzy (imię brytyjskiego 

idola muzyczno-telewizyjnego)? Przykro 

nam, ale znów „nie” – mówi Rada: „Jakąż mamy 

gwarancję, że za 10 lat ktokolwiek będzie 

pamiętał o tym muzyku, a dziecko pozostanie 

z imieniem pamiątkowym jak stosunkowo liczne 

kilkunastoletnie dziś Izaury. Czy chcecie, 

Szanowni Rodzice, by na widok Waszej pociechy 

dzieci w szkole wołały »Ozzy do kozy«?”. 

9. Ale Rada wcale nie zawsze mówi „nie”. Na 

imionach nasze wątpliwości, oczywiście, się nie 

kończą. Odkąd przyszła do nas moda na grę 

scrabble, jej fani bombardują Radę pytaniami 

o rozciągliwość leksykalno-gramatyczną polszczyzny. 

Tu głos zabrał sam urzędujący przewodniczący 

prof. Andrzej Markowski, a Rada 

podzieliła jego pogląd po plenarnej (!) dyskusji. 

„Z językoznawczego punktu widzenia pytanie 

o to, czy jakaś forma w języku występuje, 

czy też nie, jest często nierozstrzygalne”. 

[…]

10. To nie koniec problemów. Są też takie, które 

rodzą się z łamania obowiązującej u nas ustawy 

o ochronie języka ojczystego. Rada i jej pierwszy 

szef profesor Walery Pisarek mieli w jej 

uchwaleniu (1999 r.) walny udział. Polska wybrała 

drogę francuską: postanowiła chronić język 

ojczysty przepisami prawa. Problem nie jest 

wyssany z palca językowych biurokratów. Wystarczy 

poczytać instrukcje dołączane do wielu 

towarów albo dokumenty wytwarzane w naszych 

urzędach wszystkich szczebli. A prof. Pisarek 

zaznacza, że gdy ktoś pyta, czy ktokolwiek respektuje 

naszą ustawę o ochronie języka, można 

mu odpowiedzieć: – Mało kto przestrzega też 

ograniczeń z kodeksu drogowego, ale nikt przytomny 

nie powiedziałby, że można z niego zrezygnować. 

TEKST OPRACOWANY NA PODSTAWIE: 

MAREK OSTROWSKI, ADAM SZOSTKIEWICZ, 

SŁOWA NA CHWAŁĘ MOWY, „POLITYKA” 8/2006 

© POLITYKA SP. PRACY, 2006 

Zadanie 1. (1 pkt) 

Co świadczy o tym, że już w epoce renesansu 

troska o język narodowy była we Francji 

częścią polityki państwa? (akapit 1.) 

………………………………………………………………..…… 

……………………………………………………..……………… 

………………………………………………..…………………… 

…………………………………………..……………………....... 


Sformułuj trzy zadania wymienionych 

w akapitach 2. i 5. instytucji, które zajmują 

się we Francji ochroną języka. 

………………………………………………………………..…… 

……………………………………………………..……………… 

………………………………………………..…………………… 


Wyjaśnij związek treści akapitu 2. z treścią 

akapitu 3. 

………………………………………………………………..…… 

……………………………………………………..……………… 

………………………………………………..…………………… 

…………………………………………..……………………....... 


Akapit 3. rozpoczyna się od zdania: „To akurat 

w Polsce byłoby nie do pomyślenia”. Wyjaśnij, 

co byłoby nie do pomyślenia i dlaczego. 

………………………………………………………………..…… 

………………………………………………..…………………… 

…………………………………………..……………………....... 


Podaj przykład działania potwierdzającego 

zainteresowanie Polaków odmianami języka 

o ograniczonym zasięgu. (akapit 3.) 

………………………………………………………………..…… 

………………………………………………..…………………… 

…………………………………………..……………………....... 


Co potwierdza, że „we Francji panuje [...] 

zdrowy snobizm na najlepszy możliwy język”. 

Odpowiedz na podstawie akapitu 4. 

………………………………………………………………..…… 

………………………………………………..…………………… 

…………………………………………..……………………....... 


Z akapitu 4. wypisz dwa sformułowania 

świadczące o tym, że autorzy nie tylko informują, 

ale także wyrażają własne opinie i odczucia. 

………………………………………………………………..…… 

……………………………………………………..……………… 

…………………………………………..……………………....... 


Na czym polega demokratyzacja polszczyzny, 

o której mowa w akapicie 6.? Sformułuj 

co najmniej jedno spostrzeżenie. 

………………………………………………………………..…… 

…………………………………………………………..………… 

………………………………………………..…………………… 

…………………………………………..……………………....... 


Wyjaśnij, na czym polega związek wypowiedzi 

profesora Walerego Pisarka przytoczonej 

w akapicie 7. z treścią akapitu 6. 

………………………………………………………………..…… 

……………………………………………………..……………… 

………………………………………………..…………………… 

…………………………………………..……………………....... 

…………………………………………..……………………....... 


Wskaż trzy zdania, które trafnie oddają 

myśl profesora Walerego Pisarka wyrażoną 

w akapicie 7. 

1. Polszczyzna jest podatna na obce wpływy. 

2. Media odgrywają pozytywną rolę w 

ochronie języka polskiego. 

3. W Polsce nie przestrzega się etykiety językowej. 

3 

4. W Polsce brak wzorca językowego, który 

wszyscy by naśladowali. 

5. Amerykanizacja jest korzystna dla kultury. 

………………………………………………………………..…… 


Na podstawie akapitów 5. i 8. odpowiedz, 

na czym polega zasadnicza różnica między 

uprawnieniami francuskiej „policji językowej” 

a uprawnieniami Rady Języka Polskiego. 

………………………………………………………………..…… 

……………………………………………………..……………… 

………………………………………………..…………………… 


Wyjaśnij, w jakim celu w zakończeniu akapitu 

5. autorzy przywołują słowa angielskie 

i francuskie. 

………………………………………………………………..…… 

……………………………………………………..……………… 

………………………………………………..…………………… 

…………………………………………..……………………....... 


Wyjaśnij, czego dotyczą opinie Rady Języka 

Polskiego cytowane w akapicie 8. 

………………………………………………………………..…… 

……………………………………………………..……………… 

………………………………………………..…………………… 


Wskaż zdanie najlepiej oddające sens wypowiedzi 

profesora Walerego Pisarka, która 

kończy tekst. 

1. W Polsce nie przestrzega się żadnych 

przepisów. 

2. Ustawa o ochronie języka polskiego jest 

potrzebna. 

3. Nikt nie będzie przestrzegał ustawy o 

ochronie języka polskiego. 

4. Nieprzestrzeganie ustawy o ochronie języka 

polskiego powinno być karane. 

…………………………………………..……………………....... 


Z całego artykułu wypisz trzy terminy językoznawcze, 

a następnie objaśnij jeden 

z nich. 

………………………………………………………………..…… 

…………………………………………..……………………....... 

…………………………………………..…………………….......

4 

Wybierz temat i napisz wypracowanie (co najmniej dwie strony, 

tj. około 250 słów) 

Temat 1.: 

Porównaj wizerunek Boga oraz relacje między Bogiem a człowiekiem 

w Pieśni XXV i w Trenie XVIII Jana Kochanowskiego. 

Pieśń XXV (Księgi wtóre) 

Jan Kochanowski 

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? 

Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary? 

Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie: 

I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie. 

Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje, 

Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje 1. 

Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy, 

Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy. 

Tyś pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował 

I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował. 

Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi 

I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi. 

Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi, 

A zamierzonych granic przekroczyć się boi. 

Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają, 

Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają. 

Tobie k woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi, 

Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi. 

Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa, 

Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa. 

Z Twej łaski nocna rosa na mdłe 2 zioła padnie, 

A zagorzałe 3 zboża deszcz ożywia snadnie. 

Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności, 

A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości. 

Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie! 

Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie. 

Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi, 

Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi. 

______________________________ 

1 mieni swoje – nazywa swoim 

2 mdłe – omdlałe wskutek suszy 

3 zagorzałe – spalone przez słońce 

JAN KOCHANOWSKI, PIEŚNI, 

ZAKŁAD NARODOWY IM. OSSOLIŃSKICH 

– WYDAWNICTWO, WROCŁAW 1970 

Część II 

– pisanie własnego tekstu w związku 

z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu 

Tren XVIII 

Jan Kochanowski 

My, nieposłuszne, Panie, dzieci Twoje, 

W szczęśliwe czasy swoje 

Rzadko Cię wspominamy, 

Tylko rozkoszy zwykłych 1 używamy. 

Nie baczym, że to z Twej łaski nam płynie, 

A także prędko minie, 

Kiedy po nas wdzięczności 

Nie uznasz, Panie, za Twe życzliwości. 

Miej nas na wodzy 2, niech nas nie rozpycha 3 

Doczesna rozkosz licha 4! 

Niechaj na Cię pomniemy 5 

Przynamniej w kaźni 6, gdy w łasce nie chcemy! 

Ale ojcowskim nas karz obyczajem, 

Boć przed Twym gniewem stajem 7 

Tak, jako śnieg niszczeje, 

Kiedy mu słońce niebieskie dogrzeje. 

Zgubisz nas prędko, wiekuisty Panie, 

Jeśli nad nami stanie 8 

Twa ciężka Boska ręka; 

Sama niełaska jest nam sroga męka. 

Ale od wieku Twoja lutość 9 słynie, 

A pierwej świat zaginie, 

Niż Ty wzgardzisz pokornym, 

Chocia był długo przeciw Tobie spornym 10. 

Wielkie przed Tobą są występy 11 moje, 

Lecz miłosierdzie Twoje 

Przewyższa wszytki złości. 

Użyj dziś, Panie, nade mną litości! 

_________________________________ 

1 zwykłych – do których przywykliśmy 

2 miej nas na wodzy – trzymaj nas krótko 

3 rozpycha – tu: czyni zbyt pewnymi siebie, pysznymi 

4 licha – marna, przemijająca 

5 na Cię pomniemy – pamiętamy o Tobie 

6 w kaźni – wtedy, gdy nas karzesz 

7 stajem – stopniejemy 

8 nad nami stanie – tu: zawiśnie nad nami 

9 lutość – litość 

10 spornym – nieposłusznym 

11 występy – występki, przewinienia 

JAN KOCHANOWSKI, TRENY, 


– WYDAWNICTWO, WROCŁAW 1999

Temat 2.: 

Rola lektur w życiu bohatera literackiego. 

W pracy na ten temat zawrzyj wnioski z analizy 

fragmentów Lalki Bolesława Prusa i Innego 

świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. 

Jako kontekst, wykorzystaj wiedzę o Wokulskim 

i Kostylewie. 

Bolesław Prus Lalka (fragment) 

Wzrok jego machinalnie padł na stół, gdzie leżał 

niedawno kupiony Mickiewicz. 

„Ile ja to razy czytałem!...” – westchnął, biorąc 

książkę do ręki. 

Książka otworzyła się sama i Wokulski przeczytał: 

„Zrywam się, biegnę, składam na pamięć wyrazy, 

którymi mam złorzeczyć okrucieństwu 

twemu, składane, zapomniane już po milion 

razy... Ale gdy ciebie ujrzę, nie pojmuję, czemu 

znowu jestem spokojny, zimniejszy nad 

głazy, aby goreć na nowo, milczeć po dawnemu...”. 

– Teraz już wiem, przez kogo jestem tak zaczarowany... 

Uczuł łzę pod powieką, lecz pohamował się 

i nie splamiła mu twarzy. 

– Zmarnowaliście życie moje... Zatruliście dwa 

pokolenia!... – szepnął. – Oto skutki waszych 

sentymentalnych poglądów na miłość. 

Złożył książkę i cisnął nią w kąt pokoju, aż 

rozleciały się kartki. 

Książka odbiła się od ściany, spadła na umywalnię 

i ze smutnym szelestem stoczyła się na 

podłogę. 

„Dobrze ci tak! tam twoje miejsce... – myślał 

Wokulski. – Bo któż to miłość przedstawiał mi 

jako świętą tajemnicę? Kto nauczył mnie gardzić 

codziennymi kobietami, a szukać niepochwytnego 

ideału?… Miłość jest radością 

świata, słońcem życia, wesołą melodią w pustyni, 

a ty co z niej zrobiłeś?… Żałobny ołtarz, przed 

którym śpiewają się egzekwie nad zdeptanym 

sercem ludzkim!”. 

Wtem nasunęło mu się pytanie: 

„Jeżeli poezja zatruła twoje życie, to któż zatruł 

ją samą? I dlaczego Mickiewicz, zamiast 

śmiać się i swawolić jak francuscy pieśniarze, 

umiał tylko tęsknić i rozpaczać? 

Bo on, tak jak ja, kochał pannę wysokiego urodzenia, 

która mogła stać się nagrodą nie rozumu, 

nie pracy, nie poświęceń, nawet nie geniuszu, 

ale... pieniędzy i tytułu...”. 

– Biedny męczenniku! – szepnął Wokulski. 

– Tyś oddał narodowi, coś miał najlepszego; lecz 

cóżeś winien, że przelewając w niego własną 

duszę, razem z nią przelałeś cierpienia, jakimi 

nasycali ciebie? To oni są winni twoim, moim 

i naszym nieszczęściom...”. 

Podniósł się z fotelu i ze czcią zebrał porozdzierane 

kartki. 

„Nie dość, że byłeś umęczony przez nich, ale 

jeszcze miałbyś odpowiadać za ich występki?... 

To oni winni, oni, że twoje serce, zamiast śpiewać, 

jęczało jak dzwon rozbity”. 

BOLESŁAW PRUS, LALKA, 


– WYDAWNICTWO, WROCŁAW 1991 

Gustaw Herling-Grudziński Inny świat 

(fragmenty) 

Kostylew miał 24 lata, gdy z polecenia partii 

opuścił politechnikę w Moskwie i wstąpił do Akademii 

Morskiej we Władywostoku. […] Ojciec, 

umierając, nakazał mu wierność matce i „wielkiemu 

dziełu Rewolucji Październikowej”. Kostylew 

zbyt głęboko wrósł był od dzieciństwa 

w atmosferę komunizmu, by przypuszczać, że 

może jeszcze istnieć na świecie coś trzeciego. […] 

Z „politgramoty” dowiedział się, że prawdziwe 

cierpienie istnieje tylko na Zachodzie, zapalił 

się więc do myśli o rewolucji światowej. […] 

Na marginesie swoich studiów politechnicznych 

i zajęć partyjnych potrafił w ciągu czterech 

lat nauczyć się na kursach wieczorowych francuskiego 

na tyle, aby móc swobodnie czytać. […] 

Na drugim roku studiów w Akademii Morskiej 

Kostylew znalazł we Władywostoku małą 

wypożyczalnię prywatną, a w niej parę zniszczonych 

książek francuskich: Balzaca, Stendhala, 

Wychowanie sentymentalne Flauberta, Spowiedź 

dziecięcia wieku Musseta i Adolfa Constanta. 

Nie spodziewał się po nich niczego nadzwyczajnego 

– chciał się tylko „poćwiczyć w języku”. 

Świat, jaki mu otworzyły, przeszedł jednak 

wszystkie jego oczekiwania – był podobny 

do bajki. Kostylew żył odtąd w stanie ciągłego 

podniecenia. Czytał po nocach, zaniedbał się 

w nauce, opuścił parę zebrań partyjnych, zamknął 

się w sobie i odwrócił się od najbliższych 

przyjaciół. Wiele razy próbował mi potem wytłumaczyć, 

jakie uczucie wywołało w nim to odkrycie 

literatury francuskiej. 

– Byłem chory na tęsknotę za czymś nieokreślonym 

– opowiadał […] – odetchnąłem innym 

powietrzem, jak człowiek, który nie wiedząc 

o tym, dusił się przez całe życie. Zrozum, nie 

chodzi o fakty; ostatecznie wszędzie na świecie 

ludzie kochają się, umierają, bawią, intrygują 

i cierpią. Chodzi o atmosferę. Wszystko, co czytałem, 

działo się jak gdyby w klimacie podzwrotnikowym, 

gdy ja żyłem od urodzenia w lodowatej 

pustce… […] 

5 

Jeżeli kiedykolwiek poczułem tylko na krótko, 

czym jest wolność, to właśnie wtedy, kiedy 

czytałem książki francuskie od starego Bergera. 

Byłem jak okręt uwięziony wśród lodów i nie 

dziw się, że próbowałem się z nich wyłamać na 

ciepłe wody. […] 

Miał do Zachodu stosunek nawróconego neofity, 

który błądzenie w dawnej wierze przypisuje 

sprzysiężeniu kłamstwa i perfidii zazdrosnych 

kapłanów. Odsunął się od partii, nie zawahał się 

nawet złożyć części winy za służenie fałszywym 

bogom na barki matki. Któregoś dnia zapomniał 

się w dyskusji z kolegami i wybuchnął: 

„Wyzwolić Zachód! Od czego? Od takiego życia, 

jakiego myśmy nigdy nie oglądali na oczy!”. 

Zapanowała martwa cisza, ale ten drobny incydent 

poszedł chwilowo w niepamięć. 

W roku 1937 właściciel prywatnej wypożyczalni 

książek – stary Niemiec nadwołżański, 

Berger – został aresztowany, a w parę tygodni 

potem pociągnął za sobą Kostylewa. […] 

W styczniu 1939 roku Kostylewa odesłano 

z wyrokiem dziesięcioletnim do obozu kargopolskiego. 

[…] 

Praca fizyczna złamała go i poniżyła do tego 

stopnia, że nie było rzeczy, której by nie zrobił 

dla zdobycia dodatkowego kawałka chleba. Znienawidził 

współwięźniów i uważał ich odtąd za 

swoich naturalnych wrogów. Byłby może stoczył 

się jeszcze niżej, na samą krawędź największej 

zbrodni, jakiej dokonać może człowiek 

wart tego imienia w obozie – zbrodni donosu 

– gdyby przypadek nie podsunął mu jednej 

z książek, którą czytał niegdyś na wolności we 

Władywostoku. Kostylew odczytał ją na nowo, 

płacząc jak dziecko, które odnalazło w ciemności 

rękę matki. Tak oto po raz drugi zrozumiał, 

że go oszukano. 

GUSTAW HERLING-GRUDZIŃSKI, INNY ŚWIAT: 

ZAPISKI SOWIECKIE, 

CZYTELNIK, WARSZAWA 1989 

Arkusz II 

Wybierz temat i napisz wypracowanie (co 

najmniej dwie strony, tj. około 250 słów) 

Temat 1.: 

Dwa sposoby przedstawienia antycznego mitu. 

Dokonaj analizy i interpretacji porównawczej 

fragmentu książki Tadeusza Zielińskiego 

Starożytność bajeczna i wiersza Wisławy 

Szymborskiej Wywiad z Atropos.

6 

Tadeusz Zieliński Starożytność bajeczna 

(fragment) 

W niedostępnej dla wzroku ludzkiego siedzibie 

Matki-Ziemi zasiadają jej córki, trzy odwieczne 

prządki, trzy Mojry, potężne boginie 

losu. Kiedy rodzi się człowiek, pierwsza, Kloto, 

wyciąga ze swej przędzy nić jego żywota. 

Druga, Lachesis, prowadzi dalej jej pracę, łącząc 

z tą nicią inne, to złote, to czarne. Warczy 

wrzeciono, życie człowieka ciągnie się 

przez bóle, przez radości, dopóki trzecia, Atropos, 

nie rozetnie nici swymi nożycami. Wówczas 

następuje jego śmierć. Praca ta jest tajemnicza; 

wie o niej tylko Matka-Ziemia oraz 

Apollo od czasu, gdy założył swą wyrocznię 

w Delfach. Przez niego też ludzie dowiadują 

się o czekającym ich losie, o ile uważa on za 

potrzebne go odsłonić. 

Zdarza się jednak, że same Mojry zjawiają się 

ludziom z ostrzeżeniem; o takim właśnie wypadku 

chcę tu opowiedzieć. 

Idąc od Parnasu na zachód, przechodzimy 

przez górzysty kraj zwany Etolią. Zachodnią jej 

granicę stanowi największa rzeka Grecji środkowej, 

Acheloos. W pobliżu zaś Acheloosu leżą 

oba najznaczniejsze miasta Etolii, Pleuron 

i Kalidon. 

W tym właśnie Kalidonie mieszkał król Ojneus 

z królową Alteą. Żyli w miłości i zgodzie 

i doczekali wreszcie wielkiej radości, narodzin 

syna. Zaprosili krewnych i przyjaciół, wyprawili 

wesołe »amfidromie« chłopca (jak gdyby 

nasze chrzciny) i dali mu na imię Meleager. 

Siedzi Altea w komnacie przed ogniskiem; 

obok niej, na miękkiej poduszce w tarczy ojcowskiej 

drzemie mały Meleager; matka siedzi 

i wpatruje się w ukochanego synka. Dzień był 

chłodny i ogień wesoło płonął na kominku. Słońce 

zdążyło już zajść; ogień, to wybuchając, to 

jakby się chowając, rzucał nierówne światło na 

ściany komnaty. Cienie zjawiają się i nikną; dokoła 

nie ma nikogo; byłoby strasznie, gdyby nie 

owo szczęście w mocnej tarczy dzielnego ojca. 

Nagle Altea widzi przed sobą trzy niewiasty nadludzkiego 

wzrostu i nadludzkiej, choć surowej 

piękności. Czyż to są również cienie? Nie, nie 

znikają, widzi je wyraźnie. 

– Ciesz się, królowo – mówi pierwsza – twój 

Meleager będzie najpiękniejszym młodzieńcem 

w całej Helladzie. – Ciesz się, królowo – mówi 

druga – będzie on najpotężniejszym rycerzem 

w całej Helladzie. – Tak – dodała trzecia grobowym 

głosem – jeżeli dożyje; lecz los przeznaczył 

mu śmierć, gdy tylko dopali się to polano 

na twym ognisku. 

Powiedziały i znikły. 

Tadeusz Zieliński, Starożytność bajeczna, 

WYDAWNICTWO „ŚLĄSK”, KATOWICE 1988 

Wisława Szymborska Wywiad z Atropos 

Pani Atropos? 

Zgadza się, to ja. 

Z trzech córek Konieczności 

ma Pani w świecie opinię najgorszą. 

Gruba przesada, moja ty poetko. 

Kloto przędzie nić życia, 

ale ta nić jest wątła, 

nietrudno ją przeciąć. 

Lachezis prętem wyznacza jej długość. 

To nie są niewiniątka. 

A jednak w rękach Pani są nożyce. 

Skoro są, to robię z nich użytek. 

Widzę, że nawet teraz, kiedy rozmawiamy… 

Jestem pracoholiczką, taką mam naturę. 

Czy nie czuje się Pani zmęczona, znudzona, 

senna przynajmniej nocą? Nie, naprawdę nie? 

Bez urlopów, weekendów, świętowania świąt, 

czy choćby małych przerw na papierosa? 

Byłyby zaległości, a tego nie lubię. 

Niepojęta gorliwość. 

I znikąd dowodów uznania, 

nagród, wyróżnień, pucharów, orderów? 

Bodaj dyplomów oprawionych w ramki? 

Jak u fryzjera? Dziękuję uprzejmie. 

Czy ktoś Pani pomaga, jeśli tak to kto? 

Niezły paradoks – właśnie wy, śmiertelni. 

Dyktatorzy przeróżni, fanatycy liczni. 

Choć nie ja ich popędzam. 

Sami się garną do dzieła. 

Pewnie i wojny muszą Panią cieszyć, 

bo duża z nich wyręka. 

Cieszyć? Nie znam takiego uczucia. 

I nie ja do nich wzywam, 

nie ja kieruję ich biegiem. 

Ale przyznaję: głównie dzięki nim 

mogę być na bieżąco. 

Nie szkoda Pani nitek przeciętych zbyt 

krótko? 

Bardziej krótko, mniej krótko – 

to tylko dla was różnica. 

A gdyby ktoś silniejszy chciał pozbyć się Pani 

i spróbował odesłać na emeryturę? 

Nie zrozumiałam. Wyrażaj się jaśniej. 

Spytam inaczej: ma Pani Zwierzchnika? 

...Proszę o jakieś następne pytanie. 

Nie mam już innych. 

W takim razie żegnam. 

A ściślej rzecz ujmując… 

Wiem, wiem. Do widzenia. 

WISŁAWA SZYMBORSKA, DWUKROPEK, 

WYDAWNICTWO A5, KRAKÓW 2005 

Temat 2.: 

Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Tadeusza 

Różewicza bez. 

Tadeusz Różewicz bez 

największym wydarzeniem 

w życiu człowieka 

są narodziny i śmierć 

Boga 

ojcze Ojcze nasz 

czemu 

jak zły ojciec 

nocą 

bez znaku bez śladu 

bez słowa 

czemuś mnie opuścił 

czemu ja opuściłem 

Ciebie 

życie bez boga jest możliwe 

życie bez boga jest niemożliwe 

przecież jako dziecko karmiłem się 

Tobą 

jadłem ciało 

piłem krew 

może opuściłeś mnie 

kiedy próbowałem otworzyć 

ramiona 

objąć życie 

lekkomyślny 

rozwarłem ramiona 

i wypuściłem Ciebie 

a może uciekłeś 

nie mogąc słuchać 

mojego śmiechu 

Ty się nie śmiejesz 

a może pokarałeś mnie 

małego ciemnego za upór 

za pychę 

za to 

że próbowałem stworzyć 

nowego człowieka 

nowy język 

opuściłeś mnie bez szumu 

skrzydeł bez błyskawic 

jak polna myszka 

jak woda co wsiąkła w piach 

zajęty roztargniony 

nie zauważyłem twojej ucieczki 

twojej nieobecności 

w moim życiu 

życie bez boga jest możliwe 

życie bez boga jest niemożliwe 

TADEUSZ RÓŻEWICZ, PŁASKORZEŹBA, 

WYDAWNICTWO DOLNOŚLĄSKIE, 

WROCŁAW 1991

Nr 

zadania 

Model odpowiedzi 

i schemat oceniania 

arkusz I – część I 

Zadanie sprawdzające rozumienie czytanego tekstu Słowa na chwałę mowy. 

Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przybierać różną formę językową, ale ich sens musi być synonimiczny wobec 

modelu. Oceniając pracę ucznia, należy stosować punktację z modelu. 

Uwaga: Za pełną odpowiedź przyznaje się maksymalną liczbę punktów, za niepełną – wskazaną w rubryce „punkty cząstkowe”. Nie przyznaje się 

połówek punktów. Za brak odpowiedzi lub odpowiedź błędną nie przyznaje się punktów. 

Odpowiedzi Maksymalna 

liczba 

1. Co świadczy o tym, że już w epoce renesansu troska o 

język narodowy była we Francji częścią polityki 

państwa? Odpowiedz na podstawie akapitu 1. 

Wydanie w 1539 r. przez Franciszka I edyktu, 

nakazującego posługiwanie się językiem francuskim 

zamiast łaciną w sądach i urzędach. 

2. Sformułuj 3 zadania wymienionych w akapitach 2. i 5. 

instytucji, które zajmują się we Francji ochroną języka. 

Na przykład: 

– opracowywanie słownika języka francuskiego; 

– oczyszczanie języka z regionalizmów, dialektyzmów, 

elementów niepożądanych; 

– walka z używaniem obcych słów w instytucjach 

publicznych; 

– tworzenie neologizmów zastępujących zapożyczenia. 

3. Wyjaśnij związek treści akapitu 2. z treścią akapitu 3. 

Treść akapitu 3. jest przeciwstawiona treści akapitu 2. 

Punkty 

cząstkowe 

punktów 

1 0 

3 

(1 

za wymienienie 

jednego 

zadania) 

2, 1 

1 0 

7

8 

4. Akapit 3. rozpoczyna się od zdania: „To akurat w 

Polsce byłoby nie do pomyślenia”. Wyjaśnij, co byłoby 

nie do pomyślenia i dlaczego. 

Nie do pomyślenia byłoby w Polsce usuwanie z języka 

regionalizmów lub dialektyzmów, ponieważ ludzie 

są dumni z lokalnych odrębności. 

5. Na podstawie akapitu 3. podaj przykład działania, które 

świadczy o tym, że w Polsce istnieje zainteresowanie 

odmianami języka o ograniczonym zasięgu. 

Na przykład: 

– przekłady świętych tekstów chrześcijaństwa na gwarę, 

np. góralską, śląską; 

– przekłady świętych tekstów na język hip-hopu. 

6. Co potwierdza, że „we Francji panuje […] zdrowy 

snobizm na najlepszy możliwy język”. 

Na przykład: 

– politycy piszą książki (są także ludźmi pióra); 

– język polityków jest wzorem poprawności 

gramatycznej i starannej wymowy. 

7. Z akapitu 4. wypisz dwa sformułowania świadczące 

o tym, że autorzy nie tylko informują, ale także 

wyrażają własne opinie i odczucia. 

Na przykład: 

– „to wprost niewiarygodne”; 

– „i słusznie”; 

– „niestety, pochwalić się nie mogą”; 

– „są oczywiście wyjątki”. 

8. Na czym polega demokratyzacja polszczyzny, o której 

mowa w akapicie 6.? Sformułuj co najmniej jeden 

wniosek. 

Na przykład: 

– na wprowadzaniu do mediów języka subkultur; 

– na wprowadzaniu do mediów języka potocznego; – na 

wprowadzaniu do mediów wyrazów niecenzuralnych. 

2 

1 

(1 za 

odpowiedź na 

pytanie o to, co 

byłoby nie do 

pomyślenia, 

1 za odpowiedź 

na pytanie o to, 

dlaczego 

byłoby to nie 

do pomyślenia) 

1 0 

1 0 

1 

1 

0 

0

9. Wyjaśnij, na czym polega związek wypowiedzi profesora 

Walerego Pisarka przywołanej w akapicie 7. z treścią 

akapitu 6. 

Profesor Pisarek wyraża się krytycznie o zjawiskach 

opisanych w akapicie 6. (w związku z tzw. 

demokratyzacją polszczyzny). 

10. Wskaż trzy zdania, które trafnie oddają myśl profesora 

Walerego Pisarka zacytowaną w akapicie 7. 

1. Polszczyzna jest podatna na obce wpływy. 

2. Media odgrywają pozytywną rolę w ochronie 

języka polskiego. 

3. W Polsce nie przestrzega się etykiety językowej. 

4. W Polsce brak wzorca językowego, który wszyscy 

by naśladowali. 

5. Amerykanizacja jest korzystna dla kultury. 

1., 3., 4. 

11. Na podstawie akapitów 5. i 8. odpowiedz, na czym 

polega zasadnicza różnica między uprawnieniami 

francuskiej „policji językowej” a uprawnieniami 

Rady Języka Polskiego. 

We Francji można ukarać grzywną za złamanie ustawy 

o języku. Rada Języka Polskiego nie ma takich 

uprawnień, nie może karać ani nakazywać, może 

jedynie doradzać. 

12. Wyjaśnij, w jakim celu w zakończeniu akapitu 5. 

autorzy przywołują słowa angielskie i francuskie. 

Na przykład: 

– aby pokazać, że Francuzi skutecznie walczą 

z zapożyczeniami; 

– aby pokazać, że Francuzi jako jedyni zastąpili 

anglojęzyczne internacjonalizmy francuskimi 

odpowiednikami. 

13. Wyjaśnij, czego dotyczą opinie Rady Języka Polskiego 

cytowane w akapicie 8. 

Cytowane opinie Rady Języka Polskiego dotyczą 

kwestii nadawania dzieciom nietypowych 

(dziwacznych) imion. 

1 0 

2 

(1 za dwa 

poprawne 

wskazania, 2 za 

trzy poprawne 

wskazania) 

1 

1 

1 0 

0 

1 0 

14. Wskaż zdanie najlepiej oddające sens wypowiedzi 1 0 

9

10 

14. Wskaż zdanie najlepiej oddające sens wypowiedzi 

profesora Walerego Pisarka, która kończy tekst. 

1. W Polsce nie przestrzega się żadnych przepisów. 

2. Ustawa o ochronie języka polskiego jest potrzebna. 

3. Nikt nie będzie przestrzegał ustawy o ochronie języka 

polskiego. 

4. Nieprzestrzeganie ustawy o ochronie języka polskiego 

powinno być karane. 

2. 

15. Z całego artykułu wypisz trzy terminy językoznawcze, 

a następnie objaśnij jeden z nich. 

Na przykład: 

Na przykład: 

– dialektyzmy, 

– regionalizmy, 

– dialekt, 

– gwara, 

– tryby, 

– końcówki deklinacyjne, 

– końcówki koniugacyjne. 

Model odpowiedzi i schemat oceniania 

Temat 1.: 

Porównaj wizerunek Boga oraz relacje między Bogiem a człowiekiem 

w Pieśni XXV i w Trenie XVIII Jana Kochanowskiego. 

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 punktów) 

1. Wstępne określenie istoty podobieństwa między utworami 0–1 

Na przykład: 

a) każdy z tych utworów jest zwrotem do Boga (ten sam adresat), 

b) każdy z tych utworów przypomina modlitwę. 

2. Rozpoznanie nadawcy w każdym z tekstów 0–2 

Na przykład: 

a) w obu tekstach dominuje „my” liryczne (podmiot zbiorowy, pierwsza 

osoba liczby mnogiej), 

b) w Pieśni XXV człowiek wychwalający Boga za dzieło stworzenia 

(wypowiadający się w imieniu wszystkich ludzi), 

arkusz I – część II 

arkusz I – część II 

2 

(1 za 

wypisanie 

trzech 

terminów 

językoznawczych, 

1 za 

sformułowanie 

definicji 

jednego 

z nich) 

razem 20 

1 0 

c) w Trenie XVIII człowiek korzący się przed Bogiem (wypowiadający 

się w imieniu grzeszników). 

3. Wizerunek Boga w Pieśni XXV 0–5 

Na przykład: 

a) dobroczyńca człowieka, 

b) artysta, twórca pięknego i harmonijnego świata, 

c) władca świata, 

d) wszechobecny i wszechmocny, 

e) nieśmiertelny, 

f) łaskawy, dobry, 

g) opiekun świata i człowieka. 

4. Wizerunek Boga w Trenie XVIII 0–5 

Na przykład: 

a) Bóg – ojciec, 

b) okazujący gniew i niełaskę, by upomnieć grzeszników, 

1

c) karzący, ale łagodnie, 

d) dawca szczęścia ludzkiego, 

e) życzliwy ludziom, 

f) miłosierny dla grzeszników. 

5. Człowiek wobec Boga w Pieśni XXV 0–4 

Na przykład: 

a) wdzięczny Bogu za otrzymane dary, 

b) oddaje się pod opiekę Boga (prosi Boga o opiekę), 

c) okazuje szacunek, 

d) pokorny – „niska ziemia”, 

e) pełen podziwu dla stworzonego przez Boga świata. 

6. Człowiek wobec Boga w Trenie XVIII 0–4 

Na przykład: 

a) „nieposłuszne” dziecko Boże – grzesznik, 

b) zapomina o Bogu, zwłaszcza w chwilach pomyślności, 

c) niewdzięczny, 

d) cierpi z powodu niełaski, 

e) wraca do Boga w chwilach niepowodzeń, 

f) pokorny, 

g) prosi o litość (łaskę, łagodną karę), 

h) źródłem nadziei jest dla niego Boże miłosierdzie. 

7. Podsumowanie 4 

Pełne 

Na przykład: wskazanie podobieństw i różnic dotyczących wizerunku 

Boga oraz relacji między Bogiem a człowiekiem w obu utworach. Interpretacja 

podobieństw i różnic w kontekście, np. biograficznym, historycznoliterackim. 

Częściowe 2 

Na przykład: wskazanie podobieństw i różnic dotyczących wizerunku 

Boga i relacji między Bogiem a człowiekiem w obu utworach. 

Próba podsumowania 1 

Na przykład: lakoniczne stwierdzenie różnic dotyczących wizerunku 

Boga i relacji między Bogiem a człowiekiem w obu utworach. 

II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów) 

Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały 

punkty za rozwinięcie tematu 

– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, 

spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja 

w układzie graficznym, 5 

– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne 

wyodrębnienie głównych części, 3 

– wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, 

na ogół spójna. 1 

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się 

punktów. 

III. STYL (maksymalnie 5 punktów) 

– jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą 

wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 5 

– zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; 

wystarczająca leksyka, 3 

– na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1 


punktów. 

IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów) 

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona 

składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 12 

– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, 

słownictwo, frazeologia i fleksja, 9 

– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, 

w większości poprawne składnia, słownictwo i frazeologia, 6 

11 

– język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, 

słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych, 3 

– język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, 

licznych błędów składniowych, słownikowych i frazeologicznych. 1 


punktów. 

V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty) 

– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy); 3 

– poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia); 

na ogół poprawna interpunkcja; 2 

– poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia); 

interpunkcja niezakłócająca komunikacji 

(mimo różnych błędów). 1 


punktów. 

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0–4 

Temat 2.: 

Rola lektur w życiu bohatera literackiego. W pracy na ten temat 

zawrzyj wnioski z analizy fragmentów Lalki Bolesława Prusa i Innego 

świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Jako kontekst, wykorzystaj 

wiedzę o Wokulskim i Kostylewie. 


Fragment powieści Lalka 

1. Rozpoznanie wstępne 0–1 

Na przykład: 

a) fragment dotyczy wpływu poezji Mickiewicza na Wokulskiego, 

b) mówi bohater, 

c) sytuacja – Paryż, po nieporozumieniu z panną Izabelą. 

2. Rola poezji Mickiewicza w życiu Wokulskiego 0–7 

Na przykład: 

a) poezje Mickiewicza wielokrotnie czytane, 

b) budzą wzruszenie, 

c) Wokulski oskarża poezję romantyczną o to, że przez nią zmarnował 

swoje życie, 

d) interpretacja gestu odrzucenia książki, 

e) Wokulski utożsamia się z cierpiącym z miłości Mickiewiczem, 

f) obaj, Mickiewicz i Wokulski, cierpią z powodu stosunków społecznych 

(liczą się pieniądze i tytuł, a nie uczucia), 

g) utwory Mickiewicza ukształtowały poglądy bohatera na miłość i kobiety: 

h) miłość – tajemnica, 

i) odrzucenie zwykłych kobiet, 

j) poszukiwanie ideału (idealizacja kobiety), 

k) utożsamienie miłości z cierpieniem. 

3. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstu 0–2 

Na przykład: 

a) postępowanie Wokulskiego potwierdza, że kocha jak romantyk (przykłady 

poświęcenia dla ukochanej: z narażeniem życia zdobywa majątek, 

pojedynkuje się, podporządkowuje ukochanej własne życie), 

b) długo nie dostrzega prawdziwego oblicza Izabeli – bolesne rozczarowanie, 

próba samobójcza, 

c) zachowuje godność – odrzuca fałszywą kobietę. 

Fragment Innego świata 

4. Rozpoznanie wstępne 0–1 

Na przykład: 

a) mówi głównie narrator (relacjonuje opowieść Kostylewa), 

b) relacja zasłyszana w łagrze.

12 

5. Kim był bohater 0–2 

Na przykład: 

a) młody komunista, 

b) człowiek ideowy, 

c) przekonany o cierpieniu na Zachodzie, 

d) myślał o potrzebie światowej rewolucji. 

6. Jak zmieniło się jego życie pod wpływem lektur 0–6 

Na przykład: 

a) zmiana pod wpływem lektury francuskich powieści w oryginale, 

b) zmiana trybu życia (zaniedbanie nauki, pracy partyjnej, przyjaciół), 

c) fascynacja powieściowym światem, 

d) poczucie wolności, 

e) dostrzeżenie kontrastu między światem Zachodu a własnym, 

f) fascynacja Zachodem, 

g) poczucie oszukania, 

h) zniechęcenie do komunizmu, 

i) nieostrożne i buntownicze słowa bohatera (efekt lektur) jedną z przyczyn 

aresztowania, 

j) duchowe, moralne odrodzenie bohatera w obozie dzięki lekturze. 


Na przykład: 

a) bohater po aresztowaniu zostaje poddany nieludzkiemu śledztwu, 

b) w obozie świadomie unika pracy dla komunistów dzięki temu, że dokonuje 

samookaleczenia, 

c) nawet w obozie żyje w świecie książek. 


Pełne 

Na przykład: spostrzeżenie, że lektury w istotny sposób wpłynęły na 

życie obu bohaterów. Osobowość Wokulskiego ukształtowały, osobowość 

Kostylewa zmieniły. Wokulski przez literaturę romantyczną ponosi życiową 

klęskę, ponieważ hołduje fałszywym wyobrażeniom o miłości. Kostylew 

dzięki książkom wyzwala się z fałszywych wyobrażeń o rzeczywistości, 

w której żyje, buntuje się przeciw systemowi. Fizycznie przegrywa, 

ale odnosi moralne zwycięstwo. 

Częściowe 2 

Na przykład: spostrzeżenie, że lektury w istotny sposób wpłynęły na 

życie obu bohaterów. Osobowość Wokulskiego ukształtowały, osobowość 

Kostylewa zmieniły. 


Na przykład: lakoniczne stwierdzenie, że lektury w istotny sposób wpłynęły 

na życie obu bohaterów. 

Temat 1.: 

Dwa sposoby przedstawienia antycznego mitu. Dokonaj analizy i interpretacji 

porównawczej fragmentu książki Tadeusza Zielińskiego Starożytność 

bajeczna i wiersza Wisławy Szymborskiej Wywiad z Atropos. 


1. Określenie istoty podobieństwa między tekstami: 

oba teksty dotyczą mitu o przeznaczeniu (losie) człowieka 0–1 

2. Ukształtowanie wypowiedzi we fragmencie książki 

Tadeusza Zielińskiego 0–5 

II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów) 


punkty za rozwinięcie tematu. 




– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne 

wyodrębnienie głównych części, 3 

– wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, 

na ogół spójna. 1 


punktów. 

III. STYL (maksymalnie 5 punktów) 




wystarczająca leksyka, 3 

– na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1 


punktów. 







w większości poprawne składnia, słownictwo i frazeologia, 6 

– język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, 

słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych, 3 

– język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, 

licznych błędów składniowych, słownikowych i frazeologicznych. 1 


punktów. 


– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy); 3 

– poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia); / 

na ogół poprawna interpunkcja; 2 


interpunkcja niezakłócająca komunikacji (mimo różnych błędów). 1 


punktów. 


Model odpowiedzi i schemat oceniania 

arkusz II 

arkusz II 

Na przykład: 

a) opowiadanie, 

b) połączenie narracji z dialogiem, 

c) narrator ujawnia się jako „opowiadacz”, człowiek z kręgu chrześcijaństwa 

(wzmianka o chrzcinach), 

d) baśniowy charakter opowiadania: 

e) wprowadzenie w topografię miejsca, 

f) opowiadanie o postaciach niezwykłych, tajemniczych oraz bohaterach 

ludzkich z rodu królewskiego, 

g) budowanie atmosfery tajemniczości (ciemność, gra światła), 

h) narracja: język literacki, kunsztowny (urozmaicona składnia), 

nieznacznie archaizowany („odwieczny”, „żywot”, „komnata”).

3. Ukształtowanie wypowiedzi w wierszu Szymborskiej 

Wywiad z Atropos 0–5 

Na przykład: 

a) naśladowanie popularnego gatunku publicystycznego, 

b) dialog, 

c) uczestnicy dialogu: Mojra Atropos oraz poetka w roli osoby przeprowadzającej 

wywiad, 

d) język dostosowany do współczesnej formy publicystycznej oraz realiów 

świata przedstawionego: 

e) elementy należące do języka potocznego, np. sformułowania „gruba 

przesada”, „być na bieżąco”, zdania urwane, 

f) słowa i sformułowania współczesne, np. „pracoholiczka”, „weekendy”, 

„odesłać na emeryturę”, „zwierzchnik”, „proszę o […] następne pytanie” 

(rodzaj cytatu z wywiadów), 

g) rzeczywistość wykreowana, nierealistyczna (rozmowa z postacią mityczną). 

4. Odczytanie sensów przywołanego tekstu 

Tadeusza Zielińskiego 0–4 

Na przykład: 

a) Mojry – boginie losu (przeznaczenia), 

b) funkcje i atrybuty: nić, wrzeciono, nożyce, 

c) opis wyglądu sióstr wskazuje na ich boskie pochodzenie (potężne, 

niezwykły wzrost, niezwykłe piękno, groźne – „grobowy głos” Atropos), 

d) Mojry decydują o losie człowieka, 

e) interpretacja metafory złotych i czarnych nici łączonych przez Lachezis 

z nicią żywota – w życiu ludzkim przeplatają się dobre i złe chwile, 

f) Mojry znają przyszłość, 

g) wizja losu ludzkiego ukazana w realiach antycznej Grecji. 

5. Odczytanie sensów utworu Szymborskiej 0–5 

Na przykład: 

a) Mojry jako personifikacje ludzkiego losu (przeznaczenia) – Atropos 

to jedna z trzech córek Konieczności, siostra Lachezis i Kloto, 

b) typowe atrybuty i czynności postaci mitycznych, 

c) wprowadzenie postaci mitycznej w realia współczesnego świata, 

d) wskazanie współczesnych realiów, np. urlopy, weekendy, przerwy 

na papierosa, dyplomy w ramkach, emerytura, zwierzchnik, 

e) Atropos (co najmniej trzy cechy) – budzi największy strach, bo 

ostatecznie decyduje o ludzkim życiu, jest pracoholiczką, nie jest zdolna 

do żadnych uczuć, ani do radości, ani do żalu, nikt nie ma nad nią 

władzy, 

f) odczytanie na podstawie portretu Atropos wizji ludzkiego losu: nieubłagane 

przeznaczenie, każde życie ma swój nieuchronny koniec, działania 

ludzi przyśpieszają śmierć. 


Odwołanie się do mitologii i literatury antycznej i pokazanie nieuchronności 

losu na przykładzie dziejów Edypa albo przypomnienie sytuacji, 

w której Zeus bada przeznaczenie przed pojedynkiem Hektora 

z Achillesem. 

7. Znajomość i umiejętne stosowanie terminologii 

teoretycznoliterackiej 0–1 


Pełne 

Na przykład: dostrzeżenie, że Zieliński odtwarza grecki mit, a Szymborska 

go przetwarza; dostrzeżenie odmienności gatunków i języka. Spostrzeżenie, 

że w obu tekstach mamy do czynienia z personifikacją losu 

i przesłanie każdego z nich jest uniwersalne. 

Częściowe 2 

Na przykład: dostrzeżenie, że choć Zieliński odtwarza grecki mit, 

a Szymborska go przetwarza; przesłanie obu tekstów jest uniwersalne. 


Na przykład: lakoniczne stwierdzenie, że Zieliński odtwarza grecki 

mit, a Szymborska go przetwarza. 

13 

II. KOMPOZYCJA 

(maksymalnie 2 punkty) 






– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie 

głównych części. 1 


punktów. 

III. STYL (maksymalnie 2 punkty) 




wystarczająca leksyka. 1 


punktów. 







w większości poprawna składnia, słownictwo i frazeologia. 3 


punktów. 


– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), 2 


na ogół poprawna interpunkcja. 1 


punktów. 


Temat 2.: 

Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Tadeusza Różewicza pt. bez. 


1. Wstępne rozpoznanie utworu 0–3 

Na przykład: 

a) wiersz o wierze i miejscu Boga w życiu człowieka, 

b) wiersz o utracie wiary (kryzysie wiary współczesnego człowieka), 

c) wyraz poszukiwania przyczyn utraty wiary – „czemuś mnie opuścił”, 

d) sytuacja liryczna – rozmowa z Bogiem (modlitwa, zwierzenie, skarga), 

e) liryka zwrotu do adresata – apostrofy do Boga, 

f) podmiot liryczny to poeta – „próbowałem stworzyć / nowego człowieka 

/ nowy język”. 

2. Odczytanie sensów utworu 

Obraz człowieka 0–3 

Na przykład: 

a) dziecko Boga, 

b) pełen wiary w dzieciństwie – „przecież jako dziecko karmiłem się / 

Tobą”, 

c) opuszczony przez Boga – „czemuś mnie opuścił”, 

d) opuszczający (odrzucający) Boga – „czemu ja opuściłem / Ciebie”, 

e) zajęty życiem doczesnym, roztargniony – nie zauważa rozstania z Bogiem,

14 

f) pyszny, uzurpujący sobie boskie prawo tworzenia człowieka i języka 

– „próbowałem stworzyć / nowego człowieka / nowy język”. 

Obraz Boga 0–4 

Na przykład: 

g) Bóg nieobecny (interpretacja tytułu), 

h) Bóg, który umarł – „narodziny i śmierć / Boga”, 

i) ojciec, który opuścił człowieka, 

j) Bóg, który się nie śmieje, jest surowy, karzący – „Ty się nie śmiejesz”, 

k) Bóg, który daje swoje ciało i krew jako pokarm (Jezus), 

l) opuszcza człowieka, gdy ten wybiera doczesność – „opuściłeś mnie 

/ kiedy próbowałem […] objąć życie”, 

ł) Bóg, który odchodzi cicho, niepostrzeżenie – „bez znaku, bez śladu 

/ bez słowa”. 

Refleksje na temat utraty wiary 0–3 

Na przykład: 

m) może utrata wiary to kara boska za zbytnie przywiązanie do życia 

doczesnego, 

n) może utrata wiary to kara boska za pychę i upór, 

o) może utrata wiary to kara boska za lenistwo (za zaniedbania), 

p) może utrata wiary to efekt buntu współczesnego człowieka – tego, 

że nie może zaakceptować wizerunku Boga, 

r) interpretacja słów „największym wydarzeniem / w życiu człowieka 

/ są narodziny i śmierć / Boga” – aluzja do świąt chrześcijańskich, a zarazem 

do sytuacji, w której człowiek spotyka Boga i rozmija się z Bogiem 

(wierzy lub traci wiarę), 

s) interpretacja powtórzenia, antytezy „życie bez boga jest możliwe / 

życie bez boga jest niemożliwe” (rola małej litery – może chodzi o wartości, 

zasady, idee). 

3. Ukształtowanie wypowiedzi 0–4 

Na przykład: 

a) wiersz nieregularny i bezrymowy (wolny, biały), przez co może przypominać 

wypowiedź spontaniczną, 

b) język prosty, mało poetycki (wypowiedź współczesnego człowieka), 

c) brak znaków przestankowych, a wielkie litery zarezerwowane wyłącznie 

dla Boga osobowego (kontrast), 

d) paradoksy, antytezy jako sposoby na mówienie o Bogu – tajemniczym, 

niepojętym, niepoznawalnym, 

e) paralelizmy składniowe, powtórzenia służące podkreśleniu miejsc 

znaczących, 

f) aluzje do różnych tekstów kultury. 

4. Rozpoznanie nawiązań do Biblii 0–2 

a) nawiązanie do modlitwy Ojcze nasz, 

b) nawiązanie do utrwalonych w Ewangelii Nowego Testamentu słów 

Jezusa na krzyżu (do Psalmu 22) – „czemuś mnie opuścił”, 

c) nawiązanie do słów Jezusa ustanawiającego Eucharystię – „jadłem 

ciało / piłem krew”, 

d) nawiązanie do opisanych w Ewangeliach Nowego Testamentu narodzin 

i śmierci Jezusa (nawiązanie do rytmu roku liturgicznego), 

e) nawiązanie do spotkania z Bogiem proroka Eliasza – w Biblii 

Bóg przyszedł w ciszy, tu „bez szumu / skrzydeł bez błyskawic” odchodzi. 

5. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstów 0–2 

Na przykład: 

a) literacka tradycja mówienia o Bogu, rozmowy z nim, np. Pieśń XXV 

z Pieśni ksiąg wtórych Jana Kochanowskiego, poezja barokowa, poezja 

księdza Jana Twardowskiego, 

b) Wielka improwizacja w Dziadach części III Adama Mickiewicza 

– motyw buntu przeciw Bogu, 

c) „przeklęte pytania” Fiodora Dostojewskiego (jeśli Boganie ma, to 

wszystko wolno?), 

d) filozofia Fryderyka Nietzschego i słynne „Bóg umarł”, 

f) poezja Tadeusza Różewicza – próba stworzenia nowego języka, nowej 

poezji po Oświęcimiu. 

6. Znajomość i umiejętne stosowanie terminologii 

teoretycznoliterackiej 0–1 


Pełne 

Na przykład: wiersz Różewicza to wyraz rozpaczliwego poszukiwania 

Boga, wiary przez zagubionego w świecie człowieka. Wskazanie na dramat 

niewiary, lecz nie ateizmu – Bóg pozostaje najważniejszy zarówno 

przez swoją obecność, jak i przez nieobecność. Dostrzeżenie, że tekst 

Różewicza to nie tylko wyraz dramatu niewiary, lecz także poszukiwania 

nowego języka, który pozwoliłby ten dramat opisać. 

Częściowe 2 

Na przykład: wiersz Różewicza to wyraz rozpaczliwego poszukiwania 

Boga, wiary przez zagubionego w świecie człowieka. Wskazanie na dramat 

niewiary, lecz nie ateizmu. 


Na przykład: dostrzeżenie, że to rodzaj rozmowy z Bogiem dotyczącej 

nieobecności Stwórcy w życiu człowieka. 

II. KOMPOZYCJA 

(maksymalnie 2 punkty) 






– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; 

graficzne wyodrębnienie głównych części. 1 


punktów. 

III. STYL (maksymalnie 2 punkty) 




wystarczająca leksyka. 1 


punktów. 







w większości poprawna składnia, słownictwo i frazeologia. 3 


punktów. 


– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), 2 


na ogół poprawna interpunkcja. 1 


punktów. 


Autorki: 

MAŁGORZATA DMOCHOWSKA, 

nauczycielka języka polskiego w stołecznym XIX LO, 

egzaminatorka maturalna, autorka publikacji „Język polski. 

Zestawy maturalne opracowane na wzór arkuszy z informatora. 

Zakres podstawowy i rozszerzony”, Nowa Era 2005 

IZABELA MICHALAK, 

nauczycielka języka polskiego w stołecznym XIX LO, 

egzaminatorka maturalna

Arkusz I - Gazeta.pl

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?