KUJON POLSKI - Gazeta.pl

1 

GRAŻYNA MAKARA 

Egzamin z polskiego zbliża 

się wielkimi krokami. Nawet 

jeżeli przygotowywałeś się 

do niego przez cały rok, jest 

jeszcze kilka rzeczy, które 

możesz zrobić, aby wypaść na maturze 

jeszcze lepiej. 

Prezentacja ustna 

Pamiętaj o ważnych terminach 

ustalonych przez CKE: plan wypowiedzi 

złóż w szkole na tydzień przed 

planowanym terminem egzaminu 

ustnego. 

Skompletuj materiały pomocnicze 

niezbędne do twojej prezentacji, 

np. reprodukcje obrazów, fisz- 

Edukacja.Gazeta.pl 

KUJONPOLSKI 

MATURA 2007 – JĘZYK POLSKI 

Sprawdź, czy zdasz 

maturę z języka polskiego 

Matura z polskiego już za dwa tygodnie. Dziś drukujemy przykładowe arkusze dla poziomu podstawowego 

i rozszerzonego. Jutro matematyka. A nowe testy z angielskiego i geografii znajdziesz na Edukacja.Gazeta.pl 

Przed maturą z języka polskiego w Liceum Ogólnokształcącym im. Jana III Sobieskiego w Krakowie 

ki z cytatami, fragmenty filmów. Przemyśl, 

w którym momencie je wykorzystasz. 

Jeżeli będziesz potrzebował wideo 

lub komputera, zgłoś to z wyprzedzeniem. 

Zaplanuj dokładnie czas wystąpienia 

i przećwicz je z zegarkiem w ręku. 

Masz do dyspozycji tylko 15 min. Pozostałe 

10 min to rozmowa z komisją. 

Mów głośno, zwróć uwagę na dykcję 

– egzaminator musi cię usłyszeć 

i zrozumieć. Ćwicząc w domu, poproś 

kogoś, aby cię słuchał. Pomoże to skorygować 

potencjalne usterki i ustalić 

tempo mówienia. 

Przećwicz mowę ciała. Ogranicz 

zbędne gesty. 

Przypomnij sobie wykorzystaną 

do przygotowania prezentacji literaturę 

podmiotu i przedmiotu. Jej znajomość 

jest niezbędna do rozmowy 

z komisją egzaminacyjną. 

Powtórz pojęcia, definicje, terminy 

teoretyczno-literackie pojawiające 

się w twojej wypowiedzi. 

Bądź na miejscu kwadrans przed 

wyznaczoną godziną i nie zapomnij 

o dokumencie tożsamości. 

Myśl pozytywnie, opanuj stres – komisja 

jest nastawiona do ciebie życzliwie! 

Egzamin pisemny 

Powtórz treść iproblematykę lektur 

w kontekście historyczno-literackim. 

Wykonaj kilka ćwiczeń z zakresu 

czytania ze zrozumieniem tekstu publicystycznego. 

Po otrzymaniu arkusza przeczytaj 

dokładnie zamieszczoną w nim instrukcję. 

Pamiętaj, że egzamin pisemny 

składa się z dwóch części: czytania 

ze zrozumieniem i wypowiedzi własnej 

na określony temat – rozplanuj 

czas! 

Zapoznaj się z tematami. Dobrze 

rozważ wybór tematu wypracowania. 

Przyjrzyj się czasownikom (tzw. 

operacyjnym) występującym w poleceniu. 

Ułatwią ci zrozumienie, co masz 

dokładnie zrobić, jak zrealizować temat. 

MATURA Z GAZETĄ 

Maturzysto! 

Sprawdź,czy zdasz 

Jutro – test z matematyki 

i zestaw wzorów, 

które musisz znać 

na maturze 

CZWARTEK 19 KWIETNIA 2007 DODATEK DO „GAZETY WYBORCZEJ” REDAGUJE EWA TOMASZEWICZ NR INDEKSU ISSN 1642-8307 

Zaplanuj wypowiedź pisemną (możesz 

do tego wykorzystać brudnopis 

znajdujący się w arkuszu). 

Pamiętaj, musisz przeprowadzić 

analizę wskazanych tekstów; końcowe 

wnioski powinny z tej analizy wynikać. 

Pamiętaj o liczbie słów (minimum 

250). Jeżeli napiszesz mniej, nie dostaniesz 

punktów za kompozycję, styl, 

język i zapis. 

Na egzaminie musisz mieć długopis 

z czarnym wkładem. Pisz czytelnie 

. 

Przed oddaniem arkusza jeszcze 

raz przeczytaj test i wypracowanie. 

MIROSŁAWA SZUMSKA 

JOLANTA WAKULIŃSKA 

URSZULA ZMORKA

2 Kujon Polski – matura 2007 język polski 

Czwartek 19 kwietnia 2007 1 Gazeta Wyborcza 1 www.gazetawyborcza.pl 

Arkusz I 

Poziom podstawowy 

Czas 170 min 

Część I. Rozumienie 

czytanego tekstu 

Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj 

polecenia. Odpowiadaj tylko na podstawie 

tekstu i tylko własnymi słowami, chyba że 

polecenie wymaga cytowania. Udzielaj tylu odpowiedzi, 

o ile jesteś proszony. 

„Czy to Barbarzyńca?” 

Ryszard Kapuściński 

1. Już Herodot wiedział, że inni są zwierciadłem, 

w którym się przeglądamy, i że aby zrozumieć 

siebie, trzeba lepiej zrozumieć innych. 

Europa przez setki lat nie chciała o tym pamiętać. 

Określenia: inny, inni można rozumieć na 

wiele sposobów i używać w różnych znaczeniach 

i kontekstach, na przykład dla rozróżnienia 

płci, pokoleń, narodowości, religii itd. W moim 

wypadku używam tego określenia, aby odróżnić 

Europejczyków, ludzi Zachodu, białych, 

od tych, których nazywam Innymi – to znaczy 

nie-Europejczyków, niebiałych, świadom, że dla 

tych ostatnich ci pierwsi są również Innymi. 

2. Gatunkiem, który staram się uprawiać, jest 

literacki reportaż oparty na doświadczeniach 

wieloletnich podróży po świecie. Każdy reportaż 

ma wielu autorów i tylko dawno przyjęty 

zwyczaj powoduje, że tekst podpisujemy jednym 

nazwiskiem. W rzeczywistości jest to najbardziej 

zbiorowo, kolektywnie tworzony gatunek 

literacki, jako że w jego powstaniu uczestniczą 

dziesiątki ludzi, którzy opowiadają nam 

historie ze swojego życia lub swojej społeczności 

albo zdarzenia, wjakich brali udział, czy októrych 

słyszeli od innych. Ci obcy, często nieznani 

nam bliżej ludzie, nie tylko są jednym z najbogatszych 

dla nas źródeł wiedzy o świecie, ale 

także pomagają nam w pracy na wiele innych 

sposobów – umożliwiają kontakty, użyczają swojego 

domu albo wręcz ratują nam życie. 

3. Każdy z tych ludzi spotykanych w drodze 

przez świat jest dwoistością, z czego zresztą 

nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Jedna 

z tych istot to człowiek jak każdy z nas; ma swoje 

radości i smutki, swoje dobre i złe dni, cieszy 

się z sukcesów, nie lubi być głodny, nie lubi, 

kiedy jest mu zimno, odczuwa ból jako cierpienie 

i nieszczęście, odczuwa pomyślność jako 

satysfakcję i spełnienie. Druga istota, nakładająca 

się i spleciona z pierwszą, to człowiek 

jako nosiciel cech rasowych, nosiciel kultury, 

wierzeń i przekonań. Żadna z tych istot nie występuje 

w stanie czystym i wyizolowanym, obie 

współżyją ze sobą, wzajemnie na siebie oddziałując. 

4. Problem jednak w tym, i w tym także trudność 

mojego reporterskiego zawodu, że ta istniejąca 

w każdym z nas relacja między człowiekiem 

– jednostką, indywidualnością i osobowością 

a człowiekiem – nosicielem kultury 

i rasy, nie jest w nim samym nieruchoma, sztywna, 

statyczna, dana raz na zawsze, ale przeciwnie 

– cechuje ją dynamika, ruchliwość, zmienność, 

różnice natężenia w zależności od kontekstu 

zewnętrznego, wymogów chwili bieżącej, 

oczekiwań otoczenia, a nawet naszego 

własnego nastroju i wieku. 

5. Dlatego nigdy nie wiemy, kogo spotkamy, 

choć może to być z nazwiska i wyglądu ten sam, 

znany nam wcześniej człowiek. A co dopiero, 

kiedy zetkniemy się z kimś, kogo pierwszy raz 

widzimy na oczy. Toteż każde spotkanie z Innym 

jest zagadką, jest niewiadomą, jest, powiem 

więcej – tajemnicą. 

6. Nim jednak do tego spotkania dojdzie, 

my – reporterzy – jesteśmy już zawczasu w jakiś 

sposób przygotowani. Najczęściej – poprzez 

lektury (w latach, kiedy nie było jeszcze telewizji). 

W gruncie rzeczy cała literatura światowa 

jest poświęcona Innym (...). A wielcy podróżnicy 

średniowieczni, którzy wyprawiali 

się na krańce planety do Innych – od Giovanniego 

Carpine do Ibn Battuty, od Marca Polo 

do Ibn Chalduna i Czan-Czuna? W niektórych 

młodych umysłach lektury te rozpalały chęć 

dotarcia do najdalszych zakamarków świata 

– żeby spotkać i poznać Innych. Było to typowe 

złudzenie przestrzeni – przekonanie, że to, 

co odległe, jest inne, a im bardziej odległe, tym 

jeszcze bardziej inne. 

7. Powiedziałem w „niektórych umysłach”, 

ponieważ wbrew powszechnemu mniemaniu 

pasja podróżowania nie jest często spotykaną 

namiętnością. Człowiek to z natury istota osiadła, 

a cecha ta utrwaliła się w nim od momentu 

wynalezienia rolnictwa i sztuki budowania miast. 

Człowiek najczęściej opuszcza swoje gniazdo 

tylko pod przymusem – wypędzony przez wojnę 

albo głód, przez zarazę, suszę lub pożar. Czasem 

wyrusza prześladowany za swe przekonania, 

czasem w poszukiwaniu pracy lub szans dla 

swoich dzieci. U wielu bowiem ludzi przestrzeń 

budzi niepokój, lęk przed niespodzianym, nawet 

– strach przed śmiercią. Każda kultura zna 

cały zestaw zaklęć i czynności magicznych, które 

mają ochraniać wyruszającego w drogę. (...) 

8. Herodot wie, że aby poznać Innych, trzeba 

wyruszyć w drogę, dotrzeć do nich, dlatego 

też ciągle podróżuje, odwiedza Egipcjan i Scytów, 

Persów i Lidyjczyków, zapamiętuje wszystko, 

co od nich usłyszy, a także i to, co sam zobaczy. 

Słowem – chce poznać Innych, gdyż rozumie, 

że aby lepiej poznać siebie, trzeba poznać 

Innych, bo to właśnie Oni są tym zwierciadłem, 

w którym my się przeglądamy, wie, że aby zrozumieć 

lepiej samych siebie, trzeba lepiej zrozumieć 

Innych, móc się z nimi porównać, zmierzyć, 

skonfrontować. On, obywatel świata, jest 

przeciwny odgradzaniu się od Innych, zatrzaskiwaniu 

przed nimi bram. Ksenofobia, zdaje 

się mówić Herodot, to choroba wystraszonych, 

cierpiących na kompleks niższości, przerażonych 

myślą, że przyjdzie im przejrzeć się w zwierciadle 

kultury Innych. I cała jego książka to konsekwentne 

budowanie luster, w których możemy 

lepiej i bardziej wyraziście zobaczyć przede 

wszystkim Grecję i Greków. 

9. Później jednak spotkania Europejczyków 

z nie-Europejczykami będą często przybierać 

niezwykle gwałtowny i krwawy charakter. Tak 

było zresztą jeszcze przed Herodotem, kiedy 

Grecja zderzyła się z Persją, tak było później, 

w czasie podbojów Aleksandra Wielkiego, w latach 

ekspansji Imperium Rzymskiego, w okresie 

wypraw krzyżowych, w epoce hiszpańskiej 

konkwisty itd., itd. 

10. Przy okazji zwróćmy uwagę, że nasze myślenie 

jest tak bardzo eurocentryczne, iż ilekroć 

mówimy lub piszemy o stosunku do Innych, na 

przykład o konflikcie z Innymi, milcząco przyjmujemy, 

że chodzi o konflikt Europejczyków 

z nie-Europejczykami, a przecież podobnego typu 

konfrontacje i wojny pochłonęły morze ofiar 

wewnątrz samej rodziny nieeuropejskiej, w której 

obrębie Mongołowie toczyli wojny z Chińczykami, 

Aztekowie z sąsiednimi plemionami, 

muzułmanie z wyznawcami hinduizmu itd. 

11. Słowem – zderzenie cywilizacji nie jest wymysłem 

nowoczesnym i towarzyszy całej historii 

ludzkości. Trzeba poza tym pamiętać, że konflikt, 

zderzenie jest tylko jedną, i to wcale niekonieczną 

formą kontaktu międzycywilizacyjnego. 

Drugą, nawet częściej występującą, jest wymiana, 

niejednokrotnie dokonująca się jednocześnie, 

niejako wewnątrz sytuacji zderzenia. 

Oto przykład. Na początku lat 90. byłem w Liberii. 

Trwała tam wojna domowa. Z oddziałem wojsk 

rządowych pojechałem na front. Przebiegał on 

wzdłuż rzeki, której brzegi łączył w tym miejscu 

most. Po stronie rządowej przy moście był duży 

rynek. Po drugiej stronie rzeki zajmowanej przez 

rebeliantów Charlesa Taylora nie było nic, puste 

pola. Na froncie do południa trwała strzelanina, 

huczały moździerze. Po południu panował 

spokój, rebelianci przechodzili przez most, idąc 

po zakupy na rynek. Deponowali po drodze swoją 

broń w rękach rządowego patrolu, który oddawał 

im ją, kiedy wracali do siebie, niosąc z rynku 

zakupy. Tak to w miejscu zbrojnego, krwawego 

konfliktu trwała jednocześnie wymiana towarów 

i innych dóbr. Inny może więc być postrzegany 

i jako wróg, i jako klient. To sytuacja, 

okoliczności, kontekst decydują, czy w danym 

momencie w tej samej osobie widzimy nieprzyjaciela, 

czy partnera. Bo ten Inny może być i jednym, 

i drugim, na tym polega jego zmienna, nieuchwytna 

natura, jego sprzeczne zachowania, 

których motywów sam niejednokrotnie nie jest 

w stanie zrozumieć. (...) 

12. Mówiąc o Innych, o relacjach z Innymi, 

ograniczam się tu do stosunków międzykulturowych 

i międzyrasowych, bo to jest sfera, z którą 

najczęściej się stykałem. Patrząc na tę dziedzinę 

historycznie, widać, jak po trzech wiekach 

brutalnej i nieubłaganej ekspansji dworów i kapitału 

europejskiego (a chodzi tu nie tylko o podbój 

ludności i terytoriów zamorskich, ale także 

o działania lądowe – na przykład wyniszczenie 

ludów syberyjskich przez Rosjan), następuje 

w VIII wieku stopniowa i co prawda częściowa 

tylko, ale jednak ważna zmiana atmosfery i stosunku 

do Innego, do Innych, którymi najczęściej 

są społeczności nieeuropejskie. Jest to epoka 

oświecenia, humanizmu, rewolucyjnego odkrycia, 

że niebiały, nie chrześcijanin i dzikus, ten 

monstrualny i tak do nas niepodobny Inny to też 

człowiek. 

13. Drogę do tej rewelacji otwiera przede 

wszystkim literatura. Pojawiają się dzieła Daniela 

Defoe i Jonathana Swifta, Rousseau i Woltera, 

Fontenelle’a i Monteskiusza, Goethego i Herdera. 

Jest to olśniewająca erupcja talentów, umysłów 

i serc; dziesiątki autorów piętnują nadużycia 

i okrucieństwo konkwistadorów wszelkiej 

maści i różnych nacji, wołając, że ci Inni, których 

się ograbia i morduje, są równi nam, że to „nasi 

bracia w Chrystusie” zasługujący na respekt i szacunek. 

Rozwija się ruch walki z niewolnictwem, 

kwitnie kartografia, organizowane są wyprawy 

naukowe, nie po to, aby podbić i ujarzmić, ile aby 

odkryć nowe ziemie i poznać nieznane dotąd ludy 

i ich kultury. Miejsce strachu przed Innym zastępuje 

ciekawość i chęć poznania go bliżej. Towarzyszy 

temu niebywały rozwój reportażu i literatury 

podróżniczej, żeby wymienić choćby 

dziś już klasyczne pozycje, jak np. Richarda Pococke’a 

„A Description of the East” czy Jamesa 

Cooka lub Mungo Parka, a przede wszystkim 

Prévosta „Histoire generale des voyages” – zbiór 

relacji z całego świata. Jego rówieśnik, wielki niemiecki 

przyrodnik i filozof Albrecht von Haller 

napisze w połowie XVIII wieku: „Nic nie zdoła 

lepiej rozproszyć przesądów jak znajomość wielu 

ludów o odmiennych obyczajach, prawach i poglądach 

– odmienność, która za cenę niewielkiego 

wysiłku uczy nas odrzucać to, czym ludzie się 

różnią, a za głos natury uważać to, w czym wszystkie 

ludy są zgodne: bo przecież pierwsze prawa 

natury są te same u wszystkich ludów. Nikogo nie 

obrażać, każdemu przyznać, co mu się należy...”. 

14. Poglądy Hallera podziela wtedy wielu myślicieli, 

pisarzy i podróżników, którzy w dużym 

stopniu nadają ton ówczesnej epoce, określanej 

czasem jako wiek humanitaryzmu i sentymentalizmu. 

Należy do nich wielki francuski historyk 

i filozof Guillaume Raynal, encyklopedysta, 

który żarliwie piętnował niewolnictwo i wyzysk 

kolonialny. Po raz pierwszy z taką wyrazistością 

i humanizmem zostaje zarysowana sylwetka Innego 

jako bytu jedynego i niepowtarzalnego. To 

wielki krok w przejściu od sztampowego wizerunku 

nieobliczalnego dzikusa do zindywidualizowanej 

postaci przedstawiciela innej kultury 

czy rasy. To cała rewolucja w myśleniu europejskim, 

w którym zaczyna się przejście od obrazu 

plugawego barbarzyńcy do kogoś, kto ma 

rysy człowieka i należy do rodziny człowieczej. 

15. Po raz pierwszy na tę skalę i z taką intensywnością 

Inny stanie się problemem wewnętrznym 

kultury europejskiej, problemem etycznym 

każdego z nas. 

STANISŁAW BARAŃCZAK, „TEN INNY”, ZNAK,KRAKÓW 2006 

Zadania do testu 

1. W jakim celu R. Kapuściński używa w akapicie 

1. określenia „Inny”? 1 pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

2. Na podstawie akapitu 2. wyjaśnij, 

co to znaczy, że „każdy reportaż ma wielu autorów”? 

1 pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

3. Na czym polega dwoistość człowieka, o której 

mowa w akapicie 3.? 0 lub 2 pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

4. Wymień 4 powody podróżowania, o jakich 

wspomina autor w akapicie 7. 0-2 pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

5. Użyte w akapicie 4. określenia dynamika, 

ruchliwość, zmienność to: 1 pkt 

a) antonimy 

b) synonimy 

c) homonimy 

6. W akapitach 1. i 8. pojawia się słowo zwierciadło. 

Funkcję jakiego środka stylistycznego 

pełni? 1 pkt 

............................................................................................... 

7. Akapit 7. w stosunku do akapitu 6. 

jest: 1 pkt 

a) antytezą 

b) rozwinięciem myśli 

c) uzasadnieniem sądu autora 

8. Wykorzystując odpowiedni akapit tekstu, 

wyjaśnij pojęcie ksenofobia. 1 pkt 

............................................................................................... 

9. R. Kapuściński rozpoczyna akapit 11. następująco: 

„Słowem – zderzenie cywilizacji (...). 

Jaką rolę pełni wyraz słowem w stosunku do 

akapitu 10.? 1 pkt 

a) łączy akapit 10. z ak. 11. 

b) wprowadza nową myśl 

c) przeciwstawia treści zawarte w obu akapitach 

10. W akapicie 11. zostaje przywołana historia 

o wydarzeniach w Liberii. Zacytuj zdanie będące 

wnioskiem autora, wynikającym z tej opowieści. 

1 pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

11. Wymień 2 procesy historyczne, które miały 

wpływ na zmianę stosunku Europejczyków 

do,,Innych” (ak. 12.). 0-2 pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

12. Jakie 3 różne funkcje pełnią użyte w akapicie 

13. cudzysłowy? 0-2 pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

13. Co zdaniem Kapuścińskiego zawdzięczamy 

wielkim umysłom XVIII i XIX w. Sformułuj 

2-3 zdaniową odpowiedź, wykorzystując akapit 

13. i 14. 0-2 pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

14. Zastąp przymiotnik sztampowy (ak. 14.) 

innym wyrazem, ale tak, by nie naruszyć sensu 

zdania. 1 pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

15. Czemu służy użycie przez autora w ostatnim 

akapicie zaimka nas? 1pkt 

............................................................................................... 

............................................................................................... 

Część II. 

Pisanie własnego tekstu 

Wybierz jeden temat i napisz wypracowanie 

(minimum 250 słów). 

Temat 1. 

Na podstawie podanych fragmentów,,Świętoszka” 

Moliera przedstaw rolę Doryny w zdemaskowaniu 

Tartuffa. Interpretując temat, wykorzystaj 

znajomość całego utworu. 

Akt I sc. 1 

DORYNA 

A jeśli wierzyć w te jego maksymy, 

Zbrodnią jest wszystko, cokolwiek robimy, 

Bo wszystko gani, mentor opętany. 

PANI PERNELLE 

Kogo on zgani, ten wart jest nagany. 

On was prowadzi na drogę do Niebios. 

Syn winien żądać miłości dla niego. 

DORYNA 

To rzeczywiście rzecz oburzająca, 

Żeby się obcy do wszystkiego wtrącał, 

Ażeby słuchać jakiegoś żebraka, 

Który się zjawił tutaj na bosaka, 

A dziś zapomniał, że przyszedł w łachmanach, 

Wszystkiego broni i udaje pana. 

PANI PERNELLE 

Litości! Lepiej wszystko by od razu 

Szło według jego nabożnych nakazów. 

DORYNA 

Pani się zdaję, że on świątobliwy, 

A tak naprawdę jest z gruntu fałszywy. 

PANI PERNELLE 

To język! 

DORYNA 

Jemu, razem z tym Laurentym, 

Wolę nie ufać, choćby mi kto ręczył. 

PANI PERNELLE 

Nie znam zbyt dobrze jego służącego. 

Pan jest uczciwy, ja ręczę za niego. 

Źle mu życzycie, nikt z was go nie lubi, 

Bo on każdemu prawdę o nim mówi. 

Przeciw grzechowi unosi się gniewem 

I szuka tylko zasługi przed Niebem. GWE 1

1 GWE 

DORYNA 

Tak, to dlaczego tak bardzo go złości, 

Ostatnio zwłaszcza, przyjmowanie gości? 

Co Niebu szkodzi, że ktoś u nas bywa, 

Żeby tak wrzeszczeć, aż głowę urywa? 

Mam między nami powiedzieć, co czuję? 

Zazdrość o panią tym wszystkim kieruje. (...) 

Akt I sc. 2 

KLEANT 

Jak na nas wsiadła i to całkiem za nic! 

I jak ją musiał ten Tartuffe omamić! 

DORYNA 

(...) 

A teraz, zgłupiał, to nie ten sam człowiek, 

Odkąd Tartuffem nabił sobie głowę. 

Ma go za brata, kocha bardziej jego 

Niż matkę, żonę, córkę, syna swego, 

W nim jedynego znalazł powiernika, 

Zanim co zrobi, o radę go pyta; 

Pieści go, ściska, trudno większą chyba 

I ukochanej czułość okazywać; 

Na pierwszym miejscu przy stole go sadza, 

Patrzy z zachwytem, jak za sześciu zjada, 

Co najsmaczniejsze, dla niego wybiera, 

Gdy beknie, mówi: „Niech cię Pan Bóg wspiera!”. 

Szaleje za nim, na nim się wzoruje, 

Jego podziwia, jego wciąż cytuje, 

Za cud uważa, cokolwiek on zrobi, 

A każde słowo wyrocznię stanowi. 

A ten to widzi i wykorzystuje, 

Przybiera pozy, zręcznie oszukuje 

I dzięki temu pieniądze wyciąga, 

I jeszcze wszystkim nam tutaj urąga. (...) 

Róż nam wyrzuca, wściekle patrzy na nas, 

Zabiera wstążki, prawi nam kazania. 

Raz nam koronki łobuz porwał w strzępy, 

Co prasowały się w Żywotach Świętych, 

Mówiąc, że zbrodnia to jest niesłychana, 

Pomieszać świętość z ozdobą szatana. (...) 

Akt II sc. 2 

ORGON 

Zaraz, 

Za dużo sobie w tym domu pozwalasz; 

Nie lubię tego, mówię ci kochana. 

DORYNA 

Mówmy bez gniewu, dobrze, błagam pana. 

Knując te spiski, żarty pan z nas robi? 

Bo na co córka pańska bigotowi? 

Ku innym rzeczom on ma myśli zwracać. 

I jak się panu ten związek opłaca? 

Z pańskim majątkiem, po co pan wybiera 

Zięcia nędzarza...? 

ORGON 

Milcz. Jeżeli teraz 

Nic nie ma, wiedz, że szanować to trzeba, 

Bo jego bieda to zaszczytna bieda 

I najwyższego godna wyniesienia, 

Skoro sam wyzuć pozwolił się z mienia, 

Bo o doczesne sprawy mało dbały 

Wiecznym się sprawom oddał sobą całym, 

Ja mu pomogę, bo mam możliwości, 

Wyjść z tarapatów i odzyskać włości, 

Dobra na całą znane okolicę. 

A po nim widać to, że jest szlachcicem. 

DORYNA 

Tak, on tak mówi i tę jego próżność 

Pogodzić jakoś z nabożnością trudno. 

Komu prostota, święte życie bliskie, 

Ten nie powinien pysznić się nazwiskiem. 

Skromną postawę pobożność przyjmuje, 

Ta żądza chwały do niej nie pasuje. 

Ta pycha... kłopot, widzę, panu sprawiam. 

Weźmy osobę, szlachectwo zostawiam, 

Wyda pan, i to bez bólu żadnego, 

Taką dziewczynę za kogoś takiego? (...) 

ORGON 

No, popatrz, od niej, jak mam żyć, się dowiem. 

DORYNA 

Dobrze pan zrobi, słuchając nauki. (...) 

DORYNA 

Dla pana dobra wtrącam tu trzy grosze. 

ORGON 

To zbytek łaski, zamilcz, bardzo proszę. 

DORYNA 

Kochamy pana... 

ORGON 

Nie chcę być kochany. 

DORYNA 

A ja chcę kochać nawet i wbrew panu. 

ORGON 

Ach! 

DORYNA 

I nie ścierpię, by dom swój, nazwisko, 

Drogie mi, wydał pan na pośmiewisko. 

Akt IV sc. 4 

DORYNA 

(...) Myślmy, z tym durnym małżeństwem co 

zrobić. 

MARIANNA 

Mów, jakie widzisz możliwe sposoby. 

DORYNA 

Wszelakie środki trzeba zastosować, 

Ojciec kpi sobie, to są tylko słowa, 

Lecz lepiej będzie, choć ojciec przesadza, 

Gdy pani uda, że grzecznie się zgadza, 

Bo w razie czego to pani pozwoli 

Termin małżeństwa odsuwać do woli. 

Znajdzie lekarstwo, kto zyska na czasie; 

A to choroba jakaś nagła wda się 

I przygotowań zakłóci porządek, 

A to wymówi się pani przesądem, 

Zobaczy pani pogrzeb nagle, z bliska, 

Rozbije lustro, przyśni trzęsawiska, 

A najważniejsze, to że nie ma jak 

Związać cię z innym, gdy nie powiesz „tak”. 

Ale na razie lepiej będzie chyba, 

Jeśli was razem nie będą widywać. 

(do Walerego) 

Pan przez przyjaciół niech się upomina, 

By panu słowa danego dotrzymać. 

My jego szwagra do działania pchniemy, 

Także macochę w tę sprawę wciągniemy. 

Żegnam. 

MOLIER, „TARTUFFE ALBO SZALBIERZ” 

W PRZEKŁADZIE J. RADZIWIŁOWICZA, 

TEATR NARODOWY 2006 

Temat 2. 

W poszukiwaniu idealnego domu. 

Czym jest dom dla bohaterów „Ludzi bezdomnych” 

S. Żeromskiego? Zanalizuj podane 

fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy 

o przywołanych w nich postaciach. Wykorzystaj 

znajomość całej powieści. 

Kujon Polski – matura 2007 język polski 3 

www.gazetawyborcza.pl 1 Gazeta Wyborcza 1 Czwartek 19 kwietnia 2007 

Fragment 1 

(...) Szybko wygasa domowe ognisko i rozwiewa 

się w ostrym wietrze wonny dym rodzinnego 

namiotu. Gniazdo człowiecze trwa tak samo 

długo jak gniazdo pająka. Przebieram w myśli 

osoby tutejsze, które pewno siedzą jeszcze między 

Karczówką a Pocieszką, ale nie znajduję nikogo, 

kto by zajrzał mi w oczy z braterskim zrozumieniem, 

gdybym powiedziała dzieje mego 

żalu, dzieje grobowego smutku, który był jak cień 

śmierci. (...) 

Tegoż dnia, w Mękarzycach. Już jestem tutaj, 

u wujostwa. Bardzo późno... Jaka błogosławiona 

cisza. Nocuję sama, na „drugiej stronie”, w tej 

starej „salce”. Jestem szczęśliwa, ach jakże jestem 

szczęśliwa! (...) Powała z dwiema belkami, 

cokolwieczek skrzywiona; ściany wybielone wapnem, 

które tu i ówdzie odpada, ukazując suche 

i twarde drewna modrzewiowe. Okno zasłonięte 

kępami georginij, malw i bzów. Z ram jego 

deszcz spłukał pokost. Zasuwki, stare zasuwki 

dziwnej formy, ozdobnie wykute przez jakiegoś 

ucznia Tubalkainowego, powleka rdza warstwą 

tak grubą, że uczyniła z tych żelazek rzeczy doprawdy 

piękne. (...) Wszystko to: przepalone szyby, 

drzwi, ściany, sprzęty i stare litografie noszą 

na sobie jakąś cechę wzruszającą. Istnieją bez 

żadnej zmiany w ciągu kilkudziesięciu lat, na 

tych samych swoich miejscach, wytrzymują działania 

pór roku i stają się jakby niezbędnymi cząstkami 

tutejszej przyrody. Każdy z tych przedmiotów 

ma swoją historię i wprost należy do familii. 

Stary dwór schyla się, paczy i garbi, ale trwa 

w gruncie rzeczy taki sam jak przed laty. Jest to 

dom rodzinny, zrośnięty z polem; z sadem, z drzewami 

i kwiatami. Kiedyś może się w próchno 

rozsypie i zginie z powierzchni, tak samo jak 

umiera człowiek... (...) 

Fragment 2 

– A właśnie, że tak. Ułożyłam już wszystko, 

od a do z, jak to będzie w naszym domu. (...) 

– Ani się obejrzysz, kiedy nasze mieszkanie 

pełne będzie sprzętów prostych jak u najuboższych 

ludzi, ale za to pięknych jak u nikogo. My 

tu stworzymy źródło poczucia piękna, nowego 

piękna, sztuki jeszcze nieznanej, która obok nas 

śpi jak zaczarowana królewna. Będą to stołki sosnowe, 

ławy, stoły. Będą je okrywały proste kilimy... 

– Tak, tak... 

– Chodnik do sieni, utkany w chłopskim warsztacie 

ze skrawków niepotrzebnej materii, jest 

tak samo miły jak perski dywan. Ściany wyłożone 

drzewem świerkowym są cudnie piękne... 

– Masz rację!... – rzekł Judym, patrząc w jej 

twarz pełną szczęścia szeroko rozwartymi oczyma 

– to jest tak, niewątpliwie. Tak i ja myślałem. 

Człowiek tak samo przywiązuje się, musi się 

przywiązać do prostego kilimka jak do gobelinu, 

do zydla jak do otomany, do światłodruku 

wystrzyżonego z czasopisma jak do cennego obrazu. 

– Wszystko to pokochamy, bo będzie nasze 

w krwawym trudzie zdobyte, bez krzywdy niczyjej. 

Gdzież tam! Za każdą rzeczą będą szły 

przyjazne spojrzenia tych, co z miłością dla ciebie 

będą próg nasz opuszczali. Wszystkich ludzi, 

których ty uzdrowisz, dobry lekarzu... Dobry lekarzu... 

Boski szept uwielbienia płynął z jej ust. 

– Istotnie, jak ty wiesz wszystko, jak ty wszystko 

widzisz dokładnie! Wszystko to pokocham, 

bo będzie pochodziło od ciebie, z rąk twoich czystych. 

Te przedmioty staną się częścią mojej osoby, 

tak jak ręka, noga, może jak sama głowa, jak 

samo serce. I gdyby przyszło to wszystko porzucić, 

odtrącić jednym zamachem... 

– Gdy przyjdzie gość albo pacjent, sam się zadziwi, 

że ludzie żyją szczęśliwie, a tak inaczej. 

Proste, czyste sprzęty, polne kwiaty w glinianym 

wazonie... Po cóż nam zimny blask wyrobów fa- 

brycznych? (...) Ach, ja już tak dawno straciłam 

gniazdo rodzinne! Prawie nigdy go nie miałam. 

W piątej klasie byłam zaledwie, gdy mię ojciec 

odumarł! Mamy prawie nie pamiętam... Każda 

istota ma swe ognisko, swój dach. Mały skowronek 

– i ten... Gdy pomyślę, że teraz moje życie tułacze 

ma się już skończyć... 

Stanęła na drodze i ze zdumieniem czekała. 

(...) 

– (...) Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani 

żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do 

serca z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną 

te podłe zmory. Muszę wyrzec się szczęścia. 

Muszę być sam jeden. (...) 

– Ty mię nie wstrzymasz, ale ja sam nie będę 

mógł odejść. Zakiełkuje we mnie przyschłe nasienie 

dorobkiewicza. Ja siebie znam. 

Fragment 3 

(...) Obok drogi stały domy, przeważnie piętrowe, 

w małych ogródkach z żelaznymi sztachetami. 

Każde okno było zasłonięte zieloną żaluzją. 

Te mieszkanka, jak wszystko dokoła, zdawały 

się kwitnąć i posiadać w sobie zieleń roślinną. 

(...) Na drugim piętrze Wiktor otworzył drzwi 

i wpuścił swoją rodzinę do mieszkania. Było istotnie 

ciasne i niskie tak dalece, że się głową dotykało 

powały, ale miłe. Obadwa pokoiki były wyłożone 

drzewem i malowane olejno na kolor błękitny. 

Aż na środek pierwszej izby lazł ogromny 

piec z brunatnych kafli. Całą ścianę zewnętrzną 

zajmowały okna, których w dwu stancyjkach było 

cztery. Judymowa z uśmiechem patrzyła na 

ten lokal (...). Ale oto w drugiej izdebce dostrzegła 

łóżko, łóżko pod sam sufit zasłane betami. 

Zaczęła się co tchu rozbierać. (...) Tonąc w puchu, 

Judymowa wodziła oczami po czystych ścianach, 

po prostych sprzętach, które nie miały na 

sobie ani jednej plamki, i usiłowała zatrzymać je 

w miejscu. 

(...) słuchając chóralnego gwarzenia, które 

nie było jeszcze śpiewem, ale już było rytmem 

podniecającym do wykonania bez przykrości 

pracy, doznała dziwnego uczucia. Przytulona do 

ściany, z oczyma utkwionymi w ten obraz, który 

miała przed sobą, myślała co jej nigdy przenigdy 

nie przychodziło do głowy. I wnet, ledwie 

pojęła tę rzecz głęboką i mądrą, uczuła w sobie 

żal śmiertelny. W głowie jej sunęły się wciąż mury, 

okna, żaluzje, a z oczu leciały łzy rzęsiste. 

Wzdychała nad sobą i nie tylko nad sobą... Trzymała 

w sercu bezsilną mękę patrzenia na dzieci 

swoje rosnące ponad rynsztokiem. (...) 

Fragment 4 

(...) Wprowadzeni przez lokaja do mieszkania, 

znaleźli się w salonie, którego okna wychodziły 

na miasto. Miękki, puszysty dywan tłumił 

echo ich kroków. Rolki krzeseł wyściełanych atłasem 

ginęły w nim zupełnie i toczyły się bez szelestu. 

Na ścianach wisiały obrazy i sztychy w ramach 

niesłychanie szerokich i „bajecznie” ozdobnych. 

(...) 

(...) Wszyscy trzej weszli do sąsiedniego gabinetu 

urządzonego z przepychem. Zaściełał go 

dywan i wypełniało mnóstwo sprzętów, nad którymi 

królowało niejako wspaniałe biuro. Kandelabry, 

figurynki, fotografie w ramach stojących, 

przyciski i mnóstwo książek – piętrzyło się na 

nim. Ściany zawieszone były malowidłami i rysunkami, 

a biblioteka, rzeźbiona misternie, połyskiwała 

od złoconych tytułów. (...) Korzecki nachylił 

się do Judyma i szepnął mu do ucha w taki 

sposób, że gospodarz słyszał wyrazy: 

– Prawda, z jakim smakiem urządzone mieszkanie? 

Dyrektor uśmiechnął się pod wąsem i mówił: 

- Ech, ze smakiem... Pochlebstwa... Jakkolwiek, 

aby, aby... Trudnoż mieszkać po naszemu, 

po sarmacku. 

STEFAN ŻEROMSKI, „LUDZIE BEZDOMNI”, 

KRAKÓW 2003



Model odpowiedzi i schemat punktowania do arkusza I 

ZADANIA DO TEKSTU 

Nr zadania Odpowiedzi Punkty Punktacja 

cząstkowe pełna 

1. Aby odróżnić ludzi Zachodu, Europejczyków od nie-Europejczyków; 1 

białych od niebiałych 

2. W powstaniu reportażu uczestniczy wielu ludzi, którzy opowiadają o sobie, 1 

o różnych wydarzeniach, miejscach; pomagają twórcom w różny sposób 

3. Jest to jednocześnie: 2 

a) zwykły człowiek; fizyczna i duchowa istota; jeden z wielu 

b) reprezentant (przedstawiciel) określonej rasy, kultury i religii 

4. Przymus, prześladowanie za przekonania, w poszukiwaniu pracy, 1 2 

w poszukiwaniu szans dla rodziny (najbliższych) (za 2-3 

powody) 

5. B 1 

6. Metaforą (przenośnią) 1 

7. C 1 

8. Niechęć, wrogość, uprzedzenia w stosunku do innych nacji (cudzoziemców); 1 

lęk, strach przed obcym, nieznanym, nowym 

9. A 1 

10.,,To sytuacja, okoliczności, kontekst decydują, czy w danym momencie 1 

w tej samej osobie widzimy nieprzyjaciela, czy partnera” 

11. – Ekspansja dworów i kapitału europejskiego 1 2 

(podboje zamorskie i lądowe) 

– procesy związane z kształtowaniem się epoki oświecenia i humanizmem 

12. – Dosłowne przywołanie wypowiedzi Hallera (zacytowanie) 1 2 

– zaznaczenie tytułów (za 2 funkcje) 

– nadanie znaczenia przenośnego (poetyckiego) 

13. Tolerancję, brak uprzedzeń, wprowadzenie pojęcia równości, 1 2 

walkę z niewolnictwem, wyzwolenie potrzeby poznawania świata 

i tego, co nieznane, rozwój reportażu i literatury podróżniczej 

14. Np. schematyczny, obiegowy, stereotypowy, popularny, utarty 1 

15. Utożsamieniu się autora z czytelnikami; wskazuje na szerszy aspekt problemu; 1 

poczucie wspólnoty i odpowiedzialności 

RAZEM 20 pkt 

Odpowiedzi ucznia mogą mieć inną formę językowa, ale sens musi być synonimiczny wobec 

modelu. Za pełną odpowiedź przyznaje się maks. liczbę punktów, za niepełną – wg rubryki punkty 

cząstkowe. Nie przyznaje się połówek punktów. 

Temat 1. 

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 pkt) 

1. Prezentacja Doryny 1 pkt 

np. 

– służąca Orgona; postać drugoplanowa; dziewczyna z ludu; oddana rodzinie Orgona 

– energiczna, rezolutna, uczciwa, szczera, elokwentna 

2. Prezentacja Tartuffa 1 pkt 

np. 

– człowiek znikąd; żebrak spotkany przez Orgona w kościele 

– gość Orgona, ujmuje swoją pobożnością i skromnością 

– jego zachowanie budzi kontrowersje domowników 

3. Przedstawienie sytuacji 0-2 pkt 

np. 

– pozyskanie przez Tartuffa względów Orgona 

– decyzja Orgona o wydaniu córki za mąż za Świętoszka 

– oburzenie Doryny i jej rozmowy z domownikami 

4. Rozmowa Doryny z panią Pernelle i Damisem 0-3 pkt 

np. 

– próbuje pokazać prawdziwe oblicze Tartuffa 

– dostrzega jego fałsz i obłudę 

– zarzuca apodyktyczność i wtrącanie się w życie rodziny 

– zwraca uwagę na jego podejrzane pochodzenie 

– obnaża jego świętoszkowatość 

– dopatruje się zainteresowania żoną Orgona Elmirą 

5. Rozmowa z Kleantem 0-3 pkt 

np. 

– przerażona bezkrytycznym stosunkiem Orgona do Świętoszka 

– uświadamia niebezpieczeństwo wynikające z zachowania pana domu 

– zauważa, że Orgon ceni Tartuffa wyżej niż żonę i dzieci, a wszystkie jego wady 

podnosi do rangi cnoty 

– prezentuje Świętoszka jako człowieka groźnego, porywczego, zachłannego, podstępnego 

6. Rozmowa Doryny z Orgonem 0-3 pkt 

np. 

– próbuje wpłynąć na zmianę decyzji Orgona (małżeństwo Marianny ze Świętoszkiem) 

– zarzuca swemu panu brak miłości do córki 

– zwraca uwagę na niskie pochodzenie przyszłego zięcia 

– uświadamia podejrzane intencje, którymi kieruje się gość 

– broni honoru Orgona i jego rodziny 

– ukazuje swoje przywiązanie do swoich państwa 

7. Rozmowa z Marianną 0-3 pkt 

np. 

– nakłania ją do pozornej uległości wobec ojca 

– podtrzymuje na duchu 

– sugeruje grę na zwłokę 

– obmyśla intrygę, mającą na celu ostateczne zdemaskowanie Tartuffa 

– dostrzega sprzymierzeńców w Kleancie i Elmirze 

8. Całość utworu 0-4 pkt 

np. 

– wspólnie z Elmirą obmyśla intrygę 

– podejmuje grę ze Świętoszkiem, aby go sprowokować do działania 

– wyzwala w Elmirze odwagę i determinację w działaniu 

– w dyskretny sposób kontroluje przebieg zainspirowanej przez siebie intrygi 

– chce pozbyć się intruza, który zagraża szczęściu rodziny Orgona 

– w zakończeniu utworu puentuje wydarzenia, mając świadomość dobrze spełnionego obowiązku 

– opiekun rodziny 

9. Język bohaterki 1 pkt 

np. 

– posługuje się językiem pełnym ekspresji, dosadnym, obrazowym; żartem, ironią, kpiną 

– jej język kontrastuje z językiem salonu 

10. Pełny wniosek 4 pkt 

np. 

Doryna, mimo że jest postacią drugoplanową, tworzy dramaturgię utworu. Dzięki swoim cechom 

i pochodzeniu bez trudu rozpoznaje prawdę i fałsz, odróżnia pobożność od świętoszkowatości. Jako 

jedyna nie daje sobą manipulować i ma odwagę wystąpić przeciw obłudzie w obronie prawdy 

i szczęścia rodziny Orgona. Najpierw w rozmowach z domownikami uświadamia zagrożenie ze strony 

Świętoszka i ukazuje jego prawdziwe oblicze. Ostatecznie inspiruje intrygę demaskującą cynizm, 

chciwość, hipokryzję i spryt Tartuffa – ratuje rodzinę Orgona przed kompromitacją i upadkiem. 

Częściowy wniosek 2 pkt 

Próba podsumowania 1 pkt 

Temat 2. 

ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 pkt) 

fragment I 

1. Przedstawienie postaci Joanny Podborskiej 1 pkt 

np. 

– zdeklasowana szlachcianka 

– guwernantka, dama do towarzystwa 

– wrażliwa marzycielka 

– zakochana w Judymie 

2. Wspomnienia Joasi o rodzinnym domu 0-2 pkt 

np. 

– dom jako ostoja tradycji, bezpieczeństwa, miłości 

– życzliwe i nostalgiczne wspomnienie o mieszkańcach dworku 

– przywiązanie do sprzętów 

– zrośnięcie się obrazu domu z otoczeniem, przyrodą 

– niezmienny mimo upływającego czasu 

fragment II 

3. Wymarzony dom Joasi 0-4 pkt 

np. 

– obraz domu ukształtowany przez przeszłość 

– jego istotą są miłość, szacunek, wzajemna życzliwość, zrozumienie, troska, a nie bogactwo, 

przepych 

– dom wznoszony dzięki własnej pracy, bez wyzysku innych ludzi 

– piękno będzie wynikało z prostoty wystroju („bez zimnego blasku wyrobów fabrycznych”) 

– połączenie domu wiejskiego ze szlacheckim 

– dom jako kres tułaczki i niepewności („każda istota ma swe ognisko”) 

4. Przedstawienie postaci Tomasza Judyma 1 pkt 

np. 

– lekarz, altruista, społecznik, wywodzący się z nizin społecznych 

– ma poczucie obowiązku wobec biedoty 

5. Poglądy Judyma dotyczące przyszłości 0-3pkt 

np. 

– dom i rodzina przeszkodą w realizacji szczytnych idei społecznika 

– sprzeczność między szczęściem osobistym a obowiązkiem wobec najuboższych 

– lęka się, że zostanie zwykłym dorobkiewiczem 

– miłość i dom będą przeszkodą w działaniu 

6. Sposób wypowiadania się Joasi i Judyma 0-2 pkt 

np. 

– Joasia – sugestywność i plastyczność obrazu wyrażająca emocje bohaterki, jej rozmarzenie 

i tęsknotę; obecność epitetów, powtórzeń, wyliczeń, porównań, personifikacji 

– Judym – ekspresywność wypowiedzi (zdania urwane, nagromadzenie zaimków, powtórzenia); 

kolokwializmy, wulgaryzmy charakterystyczne dla języka potocznego 

fragment III 

7. Przedstawienie Tosi i Wiktora Judymów 0-2 pkt 

np. 

– brat Tomasza, prosty robotnik, pracownik stalowni, działacz ruchu robotniczego 

– świadomy krzywd społecznych 

– Tosia – posłuszna mężowi, robotnica w fabryce cygar 

– mieszkańcy dzielnicy nędzy Za Żelazną Bramą 

– decydują się na emigrację za chlebem (Szwajcaria, Ameryka) 

8. Dom w Szwajcarii jako namiastka wymarzonego domu Judymowej 0-3 pkt 

np. 

– estetyka miasteczka świadectwem zamożności, ładu i równości społecznej 

– skromne mieszkanie źródłem radości Judymowej 

– zapowiedź lepszego życia 

– poczucie bezpieczeństwa zrodzone ze zmiany statusu życiowego emigrantów 

– nadzieja na lepszy byt i przyszłość dzieci 


np. 

Różne rozumienie domu wynika z doświadczeń życiowych i statusu społecznego oraz majątkowego 

bohaterów. Joasia i Judymowie wychodzą poza dosłowne znaczenie domu, traktując go jako 

ognisko domowe, poczucie bezpieczeństwa, oparcie dla uczuć, azyl. Dr Judym boi się stabilizacji 

i zakorzenienia w obawie przed drobnomieszczańskim schematem, którego przykładem jest dom 

Kalinowicza. 

fragment IV 

10. Dyrektor Kalinowicz i jego dom 0-3 pkt 

np. 

– reprezentant burżuazji, dyrektor kopalni Sykstus w Zagłębiu Dąbrowskim, przywiązany do zbytku 

– pozbawiony wrażliwości na niedolę górników 

– skąpi pieniędzy na przychodnię 

– chełpi się bogatym urządzeniem domu 

– otacza się pięknymi przedmiotami ze snobizmu, a nie poczucia estetyki 

– dom (pałac) pełen stłoczonych ozdobnych sprzętów 

– urządzony z przesadnym przepychem gabinet 



GWE 1

1 GWE 

Arkusz II 

Poziom rozszerzony 

Czas 180 min 

Część I. Rozumienie 

czytanego tekstu 

„Don Juan i szalona królowa” 

Dariusz Nowacki 

1. Nie ma w Polsce drugiego takiego pisarza. 

Jest znakomitością, lecz ma alergię na popularność. 

Kolejne powieści wydaje jakby od niechcenia 

w odstępach siedmioletnich, unika 

mediów, nie uczestniczy w życiu towarzysko- 

-literackim. Raz tylko dał się zaskoczyć i przyjął 

w 1991 r. Nagrodę Kościelskich. Nazywa się 

Andrzej Bart. Właśnie wydał najnowszą powieść 

„Don Juan raz jeszcze”, swoją najlepszą 

jak dotąd rzecz, utwór – nie waham się powiedzieć 

– zachwycający. 

2. To, że Bart nie pcha się na afisz, bynajmniej 

nie tłumaczy nieobecności tego pisarza 

na scenie literackiej. Ważniejszą przyczyną jest 

typ uprawianej przez niego literatury. 

3. Nad Wisłą nie ceni się inteligentnych, błyskotliwych 

opowieści, których zadaniem jest 

dostarczenie rozrywki na najwyższym poziomie; 

rozrywki rozumianej jako rozkoszowanie 

się stylem, aluzjami, wyszukanym dowcipem. 

Bart nie rozdrapuje ran, nie formułuje metafizycznych 

pociech, a jeśli zajmuje się dziejami 

i sensem życia, to tylko ironicznie. W naszych 

realiach kulturowych tego rodzaju skłonności 

i wybory ideowo-artystyczne są wręcz 

samobójcze. 

4. Każda powieść Barta jest rozwinięciem 

świetnego pomysłu. W „Rien ne va plus” obdarzony 

świadomością portret trafia z Włoch 

do Polski i przez dwieście lat przygląda się naszym 

narodowym troskom i przenikliwie je 

komentuje. W „Pociągu do podróży” mamy 

podróż w czasie – dwaj amerykańscy agenci 

zostają wysłani do Wiednia z początku XX wieku 

z misją zgładzenia młodego Hitlera, by w ten 

sposób uchronić świat przed II wojną światową. 

5. „Don Juan raz jeszcze” również bazuje na 

doskonałym koncepcie. Równo 500 lat temu, 

we wrześniu 1506 roku, umiera król Filip I zwany 

Pięknym. Pod wpływem tego wydarzenia 

jego żona Joanna Kastylijska doznaje pomieszania 

zmysłów. Po kilkutygodniowym odrętwieniu 

nakazuje wyjąć trumnę z grobowca, 

a z trumny trupa, którego tuli, całuje, traktuje 

rozkładające się zwłoki tak, jakby król żył. 

Wreszcie wyrusza z truchłem w długą podróż 

do Grenady. Makabryczna wędrówka przez 

całą Hiszpanię przeciąga się, a wieści o niej wywołują 

zgorszenie w katolickiej Europie. Tyle autentyczna 

historia. Czas na powieściowe zmyślenie. 

6. Papież Sylwester II, zaniepokojony wyczynami 

królowej Joanny, zleca swojemu najlepszemu 

człowiekowi do zadań specjalnych, by ten 

zajął się sprawą. Powieść otwiera scena zorganizowanego 

w Rzymie castingu, który ma wyłonić 

zakonnika najbardziej biegłego w sztuce eleganckiej 

rozmowy z kobietą. W konkursie biorą 

udział braciszkowie z rozpustną przeszłością. 

Wygrywa Juan de Valesco. Wraz z owym najlepszym 

papieskim agentem (brat Diego) dołączy 

za chwilę do orszaku królowej. 

7. Oczywiście zadanie Don Juana, będące 

czymś w rodzaju polecenia służbowego, nie polega 

na tym, że ma on uwieść obłąkaną Joannę. 

Chodzi o to, żeby pod wpływem rozmów z wygadanym 

i obeznanym z poezją szlachcicem królowa 

choć na chwilę porzuciła myśli o zmarłym 

małżonku. 

8. I tu niespodzianka. Niejako wbrew tytułowi 

Andrzej Bart nie odwołuje się do bogatej tradycji 

literatury donżuańskiej. Poza jedną krótką 

rozmową z libertynem Le Ferronem, gospodarzem 

zamku, w którym zatrzymał się orszak, 

temat uwodzicielskiej przeszłości Don Juana nie 

istnieje. Zapewne dlatego, że to zupełnie inny 

Don Juan, wyrwany z opowieści młodszej o 150 

lat (ta klasyczna zrodziła się ok. roku 1620). Mowa 

o Miguelu Manarze, także pochodzącym z Sewilli 

łamaczu kobiecych serc, lecz mniej legendarnym 

niż Juan Tenorio. Bohater Barta – tak 

jak Manara – porzuca grzeszne życie, wstępuje 

do zakonu, służy najciężej chorym, szczerze pokutuje. 

Nakazaną mu misję „zbajerowania” królowej 

podejmuje w duchu posłuszeństwa. 

9. Na czas misji Don Juan zrzuca habit i wciela 

się w towarzysza wypraw wojennych króla. 

Stopniowo zyskuje zaufanie i sympatię wdowy. 

Ale z każdą kolejną stroną powieściowa intryga 

nie tyle nawet się komplikuje, ile rozgałęzia, układa 

w osobne wątki. To m.in. przesądza o atrakcyjności 

„Don Juana raz jeszcze”. 

10. I tak mamy intrygę polityczną. O zadaniu 

Don Juana prowadzonego przez papieskiego agenta 

już powiedziałem (Rzym nie chce skandalu). 

Czegoś przeciwnego chcą hiszpańscy inkwizytorzy. 

Joanna ma być uznana za szaloną, bo wówczas 

jej ojciec Ferdynand II osadzi na tronie sześcioletniego 

syna obłąkanej królowej, a sam ogłosi 

się regentem. Jeszcze czego innego chce angielski 

poseł, który dołączył do orszaku – pragnie skłonić 

Joannę do poślubienia Henryka VII, co spowoduje, 

że Anglia stanie się potęgą. 

11. Z wątkiem tym efektownie zazębiają się 

i nawzajem oświetlają wątki sensacyjne, kryminalne 

i awanturnicze. 

12. Jest i miłosny (do orszaku królowej dołączyła 

szlachetna i piękna Maria; mogła to zrobić 

tylko w męskim przebraniu, ponieważ Joanna 

Szalona, zazdrosna o martwego męża, zażyczy- 



ła sobie, by na trasie wędrówki nie pojawiły się 

żadne kobiety). Szczegóły w powieści. 

13. Solidnie zbudowana, przemyślana w najmniejszych 

szczegółach fabuła jest bez wątpienia 

mocną stroną powieści Barta, ale wcale nie 

najmocniejszą. Prawdziwym skarbem jest to, co 

składa się na warstwę problemową utworu. Na 

kartach „Don Juana raz jeszcze” prowadzi się 

liczne dysputy, które, mimo że osadzone w realiach 

z początku XVI wieku, brzmią bardzo aktualnie. 

14. Mamy tu na przykład konfrontację dwóch 

wizji Kościoła katolickiego. Rzecznikiem nurtu 

liberalnego jest brat Diego, człowiek papieża. Po 

drugiej stronie staje inkwizytor Quint, entuzjasta 

rozwiązań siłowych. Rzecz dzieje się w Hiszpanii 

w ciekawym momencie dziejowym – świeżymi, 

żywo dyskutowanymi sprawami są takie 

wydarzenia, jak: wypędzenie Żydów, rozgromienie 

Maurów, krwawe wyczyny Torquemady. Bohaterowie 

powieści wielokrotnie sprzeczają się 

o te sprawy. 

15. Osobnym wątkiem z gatunku tych głębszych 

jest dramat tytułowego bohatera. Jako posłuszny 

zakonnik robi raz jeszcze to, z czym zerwał 

i co napawa go obrzydzeniem – zdobywa 

przychylność kobiety, używając gładkiej mowy, 

czarując słowem. Don Juan, tak jak Filip, jest trupem, 

tyle że żywym. Nienawidzi swojej burzliwej 

przeszłości, lecz nie dlatego, iż pojął nagle 

sens szóstego przykazania, ale dlatego, że jest 

– jak to ujął autor w komentarzu – „zawstydzony 

znikomością swoich czynów”. Bo – wyjaśnia dalej 

Bart – „uwieść żądną miłości dziewczynę jest 

tak samo łatwo, jak łotrzykowi ukraść sakiewkę”. 

16. „Don Juan raz jeszcze” ma również warstwę 

metatekstową. Narrator wielokrotnie komentuje, 

zazwyczaj dowcipnie, nie tyle rozwój 

wydarzeń, ile technologię pisarską, ujawnia wykorzystane 

źródła historyczne, a tam, gdzie mu 

wygodnie, zasłania się niewiedzą lub niepamięcią. 

Ten ostatni chwyt niejako zmienia zakończenie 

powieści. Rzecz bowiem kończy się happy 

endem: królowa została wyrwana z obłędu. Może 

i Don Juan przestanie być żywym trupem, 

może przebudzi go miłość Marii, może na starość 

stanie się radykalnym monogamistą. Jednak 

opowiadacz mnoży tutaj wątpliwości i podpowiada, 

że jeśli nawet ów finał jest pogodny, to 

nie powinniśmy zapominać, że przede wszystkim 

jest papierowy. 

17. I wreszcie to, w czym Andrzej Bart jest mistrzem, 

i to poza jakąkolwiek krajową konkurencją. 

Mam na myśli nienaganny, zwłaszcza w partiach 

dialogowych, styl tej prozy, język pozbawiony 

najmniejszych chropowatości. To brzmi 

jak XIX-wieczny, tylko odrobinę uwspółcześniony 

przekład „Rękopisu znalezionego w Saragossie”. 

Co ciekawe – pisarz w ogóle nie posłużył się 

archaizmami, a mimo to sporządził perfekcyjną 

imitację dawnej mowy. 

18. Jeśli idzie o poczucie humoru, to i w tej 

materii Bart nie ma wielu konkurentów. Żeby 

nie być gołosłownym, dam wybraną na chybił 

trafił próbkę: „Lewe oko Castora nie zdążyło okazać 

zdziwienia, bo zostało przebite, a szpic rapiera 

zabrnął w te okolice mózgu, które mogły 

mu podpowiedzieć, że wypada się zdziwić”. 

19. Nawiasem mówiąc, ów Castor to bardzo 

zręczne i dowcipne przetworzenie postaci Longinusa 

Podbipięty. Sposób żonglowania aluzjami 

literackimi na kartach „Don Juana raz jeszcze” 

zasługuje na osobne pochwały, ale szczerze 

mówiąc, już mi się nie chce chwalić tej powieści. 

Żeby nie zagłaskać kotka na śmierć, powiem krótko: 

majstersztyk! 

„GAZETA WYBORCZA” Z 19 WRZEŚNIA 2006 

1. Czym D. Nowacki tłumaczy „nieobecność” 

Barta na polskiej scenie literackiej? 0-1 pkt 

................................................................................................... 

................................................................................................... 

2. Autor recenzji wspomina o dwóch planach 

powieści. W którym akapicie? 0-1 pkt 

................................................................................................... 

................................................................................................... 

3. Wymień wątki powieści „Don Juan raz jeszcze” 

zaprezentowane w recenzji Nowackiego. 

0-1 pkt 

................................................................................................... 

................................................................................................... 

4. W ak.13 pojawia się stwierdzenie, że „liczne 

dysputy (...) brzmią bardzo aktualnie”. Na 

czym ta aktualność polega? 0-1 pkt 

................................................................................................... 

................................................................................................... 

5. Dlaczego A. Bart zatytułował swoją powieść 

„Don Juan raz jeszcze”? Odpowiedz na podstawie 

ak. 8, 15 i 16. 0-1 pkt 

................................................................................................... 

................................................................................................... 

6. Wyjaśnij znaczenie oksymoronu „żywy 

trup” w kontekście ak.15 i 16. 0-1 pkt 

................................................................................................... 

................................................................................................... 

7. Recenzja powieści A. Barta „Don Juan raz 

jeszcze” ma charakter: 0-1 pkt 

a. eseju 

b. rozprawy teoretyczno-literackiej 

c. laudacji 

d. panegiryku 

8. Jakie znaczenie dla całej recenzji ma ak. 1? 

0-1 pkt 

................................................................................................... 

................................................................................................... 

9. Wypisz z recenzji po 2 przykłady wymienionych 

poniżej środków językowych: 0-2 pkt 

a) frazeologizm - 

b) kolokwializm – 

Określ funkcję, jaką pełnią w tekście. 

................................................................................................... 

................................................................................................... 

Dokończenie na s. 6 uuu



Część II. 

Pisanie własnego tekstu 

Temat 1. 

List wewnętrznym głosem autora, jego myśli, 

uczuć, doświadczeń. Dokonaj analizy i interpretacji 

zamieszczonych fragmentów listów 

z różnych epok, zwracając uwagę na związek 

języka z konwencją listu. 

Fragment I. 

Pierwszy List do Koryntian 

Paweł, z woli Bożej powołany na apostoła 

Jezusa Chrystusa, do Kościoła Bożego w Koryncie. 

Gdybym mówił językami ludzi i aniołów, 

a miłości bym nie miał, stałbym się jak miedź 

brzęcząca albo cymbał brzmiący. Gdybym też 

miał dar prorokowania i znał wszystkie tajemnice, 

i posiadał wszelką wiedzę, i wszelką wiarę, 

tak iżbym góry przenosił, a miłości bym nie 

miał, byłbym niczym. I gdybym rozdał na jałmużnę 

całą majętność moją, a ciało wystawił 

na spalenie, lecz miłości bym nie miał, nic bym 

nie zyskał. 

Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Miłość 

nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się 

pychą; nie dopuszcza się bezwstydu, nie szuka 

swego, nie unosi się gniewem, nie pamięta 

złego; nie cieszy się z niesprawiedliwości, lecz 

współweseli z prawdą. Wszystko znosi, wszystkiemu 

wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, 

wszystko przetrzyma. Miłość nigdy nie ustaje. 

(...) 

Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość – te 

trzy: z nich zaś największa jest miłość. 

(FRAGMENT Z BIBLII TYSIĄCLECIA) 

Fragment II. 

List do Marysieńki 

W Pielaskowicach 

we wtorek (9 VI 1665) 

Żoneczko moja najśliczniejsza, największa 

duszy i serca mego pociecho! 

Tak mi się Twoja śliczność, moja złota panno, 

wbiła w głowę, że zawrzeć oczu całej nie 

mogłem nocy. P. Bóg widzi, że sam nie wiem, 

jeśli tę absence 1 znieść będzie można; bo ażem 

sobie uprosił M. Koniecpolski 2, że ze mną całą 

przegadał noc tę przeszłą. Dziś ani o jedzeniu, 

ani o spaniu i pomyśleć niepodobna. Owo widzę, 

że mię Twoje wdzięczne tak oczarowały 

oczy, że bez nich i momentu wytrwać będzie 

niepodobna, i tak tuszę, że notre amour ne 

changera jamais en amitie, ni en la plus tendre 

qui fut jamais 3. To jest pewna, że już od dawnego 

czasu zdało mi się, żem bardziej i więcej kochać 

nie mógł; ale teraz przyznawam, że lubo 

nie bardziej, bo niepodobna kochać bardziej, 

ale je vous admire 4 coraz więcej, widząc perfekcję 

5, a tak dobrą i w tak pięknym ciele duszę. 

Owo zgoła, serca mego królewno, chciej 

tego być pewna, że wprzód wszystko wspak się 

odmieni przyrodzenie, niżeli najmniejszą odmianę 

śliczna Astree 6 w swym uzna Celadonie 

7. 

Z Warszawy żaden mój dotąd nie powrócił 

posłaniec. Ja jutro stąd, da P. Bóg, przede dniem 

w swoją wybiorę się drogę. Z naszych piszą mi 

krajów 8, że orda przyszła już pewnie do p. wojewody 

ruskiego; p. wojewoda też krakowski 

już się pewnie ruszył od Tarnopola w Ukrainę, 

poszedł za nim i p. Sieniawski. Nie wiem tedy, 

kto pójdzie teraz do boku Króla Jmci 9, ponieważ 

co życzliwsi wszyscy w Ukrainie, a drudzy 

albo przy tamtej stronie 10, albo w domu, na 

rzecz patrząc, siedzieć będą. (...) 

1. nieobecność (Twoją) 

2. Pana Mikołaja Koniecpolskiego 

3. nasza miłość nigdy nie zmieni się w przyjaźń 

i nigdy nie będzie bardziej czuła 

4. uwielbiam, adoruję Cię 

5. doskonałość 

6. imię z romansu Honoriusza d’Urfe 

„Astrea” nadane Marysieńce przez męża 

7. miano bohatera z tego samego utworu, 

przejęte przez Sobieskiego 

8. tj. z Rusi, rodzinnych stron Sobieskiego 

9. Jana Kazimierza; Sobieski pełnił wówczas 

funkcję marszałka wielkiego koronnego 

10. przy hetmanie Jerzym Sebastianie Lubomirskim, 

który w latach 1665 – 1666 wywołał 

rokosz przeciwko królowi 

Fragment III 

Gene[wa], 1834 r. 21 sierpnia 

Najdroższa Matko moja! List ten kilką dniami 

opóźnił się, a to z przyczyny mego wojażu 

po górach. Podróż ta była prawie nadspodziewaną.(...) 

Nigdy w życiu moim nie widziałem jeszcze 

tak pięknych obrazów jak te, które przez dwadzieścia 

dni przemijały przed moimi oczyma... 

(...) 

Abyś mię sobie, Mamo, dobrze wystawić 

mogła, muszę Ci opisać mój fantastyczny ubiór. 

Miałem płócienną blousę, haftowaną zielonym 

jedwabiem czy też włóczką, pas czarny skórzany, 

białe szarawary, kapelusz ze słomy białej 

i czarnej pleciony, dosyć niski, z ogromnymi 

skrzydłami i opasany purpurową wstążką – do 

tego na grubej podeszwie trzewiki – i kij wyższy 

ode mnie, biały z żelaznym kolcem jakiego 

zwyczajnie górale używają. (...) Rano 31 lipca 

statek parowy ruszył z nami, rzucając na miasto 

kłęby czarnego dymu. Widziałem przemijające 

jeziora brzegi – pożegnałem oczyma Paquis 

– i Paquis zniknęło. Koleją wysuwały się 

z jeziora: Coppet, gdzie pani Stael mieszkała 

– potem Lausanne – za Lausanną Vevey – z drugiej 

zaś strony skały Meilleries, sławne skały, 

skąd kochanek Heloisy najpiękniejsze listy pisał. 

(...) O godzinie 5 wieczorem wjechałem na 

mule w krainę śniegów – potem między skałami 

w ciemnym i mglistym powietrzu ukazał się 

klasztor... Spaliśmy w celach zimnych jak lodownie. 

(...) Weszliśmy na Faulhorn, gdzie jeszcze 

mało było podróżnych (...) i staliśmy na 

szczycie góry jak na pokładzie płynącego do 

nieba statku. 

Jak to smutno pomyśleć, że Ty, Mamo, z tych 

krótkich opisów nie będziesz sobie mogła wystawić 

miejsc, gdzie Twój syn był – gdzie myślał 

o Tobie. Obrazy, które sobie Twoja imaginacja 

utworzy, będą może piękne, ale nie będą tymi 

samymi obrazami, które ja teraz widzę we wspomnieniach. 

Czyż ludzie nie wynajdą kiedyś jakiegoś 

środka, który by lepiej niż pismo i malarstwo 

wystawiał przedmioty! Dziwna i głupia myśl. 

Adieu, droga, najukochańsza Mamo... Całuję 

rączki kochanego Dziadunia – niech pomyśli 

o wnuku i spojrzy na Zamkową Górę. Adieu, Matko 

moja. 

JULIUSZ SŁOWACKI „LISTY DO MATKI” 

OSSOLINEUM, 1979 

Temat 2. 

Świat jako teatr. Dokonaj analizy i interpretacji 

wiersza Józefa Barana „Ballada o arenie 

cyrkowej”. Odwołaj się do znanych Ci utworów 

literackich i kontekstów filozoficznych. 

BALLADA O ARENIE CYRKOWEJ 

Na koniec – rozwiązano teatr 

Więc cała w sztucznych ogniach teraz 

Kręci się arena cyrkowa 

Naszych czasów metafora 

Nic tu na pewno wszystko na niby 

Małpa jest cyrku idolem 

Karzeł podkręca szatańską korbkę 

Arena toczy się kołem 

Niczym piłeczki w palcach żonglerów 

Duszyczki nasze wirują wkoło 

Życie przestało być sztuką 

I stało się sztuczką cyrkową 

Dwie siostry syjamskie: prawda kłamstwo 

Wbiegają w zwinnych podskokach 

Nikt nie odróżni jednej od drugiej 

Są w jednakowych trykotach 

Bóg gdyby nawet w krzaku ognistym 

Pojawił się między nami 

Mówilibyśmy że to magik 

Kolejną sztuczką nas mami 

Lecz dokąd można w cyrku żyć 

Pytamy stojąc na głowie 

Słyszymy drwiący błazna śmiech 

I to jedyna odpowiedź 

J. BARAN, „BALLADA O ARENIE CYRKOWEJ”, 

KRAKÓW 1997 

SŁUCHAJ 

W ZŁOTYCH PRZEBOJACH 

O egzaminach maturalnych 

słuchaj także dziś 

w „Wiadomościach” 

Radia Złote Przeboje 

Model odpowiedzi i schemat punktowania 

do czytania ze zrozumieniem 

ZADANIA DO TEKSTU 

Nr zadania Odpowiedzi punktacja 

pełna 

1. – niechęcią do rozgłosu („nie pcha się na afisz”) (nie mniej niż 3 odpowiedzi) 1 

– typem uprawianej literatury (niekomercyjna) 

– ograniczonym kręgiem odbiorców 

– brakiem dbałości o oczekiwania polskiego odbiorcy wobec literatury 

2. akapit 5 1 

3. – polityczny, sensacyjny, kryminalny, awanturniczy, miłosny (wymienić 5) 1 

4. Aluzje dotyczące: (nie mniej niż 2 odpowiedzi) 1 

– dwóch wizji Kościoła katolickiego 

– antysemitów (wypędzenie Żydów) 

– niechęci do islamu (rozgromienie Maurów) 

– nietolerancji (krwawe wyczyny Torquemady) 

5. – przywołanie postaci prawdziwego Don Juana 1 

– nadanie mu utrwalonych przez kulturę cech uwodziciela: elokwentny, 

urok osobisty, burzliwa przeszłość, chłód uczuciowy, potrzeba 

zdobywania kobiet 

6. oznacza wypalenie wewnętrzne, niezdolność do przeżywania uczuć 1 

(śmierć emocjonalna) 

7. b 1 

8. – prezentuje,przedstawia autora recenzowanej powieści (nie mniej niż 2 odpowiedzi) 1 

– uzasadnia swoje zainteresowanie nim 

– dokonuje oceny utworu i autora 

9. frazeologizmy – nie rozdrapywać ran, nie zagłaskać kotka na śmierć, 1 

wybrać na chybił trafił, nie być gołosłownym 

kolokwializmy – nie pchać się na afisz, mieć alergię na popularność 

– zwiększenie komunikatywności tekstu (za przynajmniej 2 funkcje) 1 

– pozyskanie przychylności czytelników dla recenzowanej powieści 

– wzbudzenie zainteresowania utworem Barta 

– ożywienie stylu recenzji 

– określa swój stosunek do powieści Barta RAZEM 10 pkt 

Model odpowiedzi i schemat punktowania do arkusza II 

część II – pisanie własnego tekstu 

Temat 1. 


1. List jako najstarsza forma komunikacji międzyludzkiej 1 pkt 

np. 

– różne rodzaje listów 

– zmiana konwencji listu w zależności od epoki 

– relacje nadawca – odbiorca 

– subiektywizm istotną cechą listu 

Fragment I 

2. Okoliczności i cel powstania listu 1 pkt 

np. 

– pisany przez nawróconego chrześcijanina do mieszkańców miasta rozpusty 

– zawiera doniosłe pouczenie oparte na nauce Jezusa Chrystusa dotyczące 

miłości małżeńskiej i miłości bliźniego 

3. Ukształtowanie wypowiedzi 0-4 pkt 

np. 

– forma listu filozoficzno – poetyckiego 

– nadawca – apostoł Paweł z Tarsu, natchniony mędrzec wybrany przez Boga, człowiek głębokiej 

wiary 

– adresat – Kościół Boży w Koryncie, wszyscy mieszkańcy, grzesznicy 

– perswazyjność wypowiedzi: wyraźne określenie pozycji nadawcy („ja” autorskie) 

– konstrukcje zdaniowe wielokrotnie złożone współrzędnie i podrzędnie; antytezy, porównania, 

personifikacje, hiperbolizacja; poetyzacja stylu 

– przejrzystość wypowiedzi: przejście od tezy przez antytezę do wniosku 

4. Filozoficzna głębia miłości 0-2 pkt 

np. 

– jej istotą jest tolerancja, przebaczenie, skromność, cierpliwość, pokora, ofiarność, 

uczciwość, czystość, ufność 

– stanowi sens ludzkiego życia 

– życie bez miłości jest niczym („cymbał brzmiący”) 

– uniwersalny wymiar miłości: kształtuje jednostkę i relacje międzyludzkie 

5. Wniosek: związek tekstu ze światopoglądem epoki: rzymskiej starożytności 

i chrześcijaństwa 1 pkt 

Fragment II 

6. Okoliczności i cel napisania listu 1 pkt 

np. 

– pisany podczas jednej z wypraw militarnych przez hetmana Sobieskiego do niedawno poślubionej 

Marysieńki 

– jest wyznaniem miłości i relacją dotyczącą polityki 

– konkretna data napisania listu 


np. 

– forma listu prywatnego z elementami osobistych wynurzeń 

– nadawca – postać złożona, dwoista: zakochany mąż, kochanek i polityk zaangażowany w sprawy 

kraju, świadomy niebezpieczeństw grożących ojczyźnie 

– adresat – Marysieńka: żona, kochanka, powierniczka polityka, obeznana w kwestiach władzy, 

kobieta błyskotliwa 

– wyraźny kontrast między osobistą częścią listu a relacją z wydarzeń politycznych 

– cześć pierwsza: barokowość stylu, rozlewność, kwiecistość, hiperbolizacja, epitety, inwersja 

składniowa, makaronizowanie uwarunkowane adresatem, kreowanie się na kochanka 

literackiego 

GWE 1

1 GWE 

– część druga: rzeczowość, konkretyzacja, elementy realizmu (topografia, nazwiska, postaci 

i wydarzenia historyczne, układ sił politycznych) 

8. Tematyka listu 1 pkt 

np. 

– miłosna, ukazująca Sobieskiego jako amanta, wrażliwego, czułego, czasami 

sentymentalnego kochanka 

– polityczno-patriotyczna; hetman jako liczący się polityk i strateg 

9. Wniosek: literackość i dokumentaryzm listu barokowego 1 pkt 

Fragment III 

10. Okoliczności i cel napisania listu 1 pkt 

np. 

– list z podróży, mający charakter relacji, reportażu 

– pisany z wyprawy w Alpy przez poetę do matki 

– konkretna data 


np. 

– list prywatny z elementami opisu miejsc, wrażeń, refleksji natury egzystencjalnej i filozoficznej 

– nadawca: romantyczny poeta, tułacz, emigrant, podróżnik, esteta, obserwator, człowiek ciekawy 

świata i ludzi, wrażliwy, kochający syn, przeżywający rozstanie z najbliższymi i krajem, 

obcy odkrywający inność kultur 

– świadomy ograniczeń języka, który nie jest w stanie przekazać piękna odwiedzanych przez 

poetę, miejsc 

– adresat: matka poety, powierniczka uczuć i przeżyć, przyjaciel, mądra, pełna zrozumienia dla 

jego egzaltacji i fascynacji 

– chronologiczne uporządkowanie zdarzeń wynikające z charakteru listu 

– plastyczność, drobiazgowość i dokładność opisów miejsc, ludzi, sytuacji 

– poetyzacja stylu wyrażona epitetami, porównaniami, kontrastem 

– emocjonalność wypowiedzi narzędziem charakterystyki nadawcy 

– dygresje natury filozoficznej, egzystencjalnej i estetycznej 

12. Wniosek: autotematyzm listu romantycznego, podkreślenie indywidualizmu poety 1pkt 

i silne osadzenie w światopoglądzie epoki 

13. Podsumowanie (pełny wniosek) 4pkt 

np. 

– epistolografia literacką formą wyrażania emocji, poglądów filozoficznych, refleksji 

o świecie i człowieku 

– zapis dokumentalny przejawem wewnętrznych przeżyć, wrażliwości, świadectwem kultury 

i światopoglądu epoki 

– różnorodność listów uwarunkowana okolicznościami powstania, adresatem i tematyką 

– język narzędziem i tworzywem wypowiedzi, znakiem swoich czasów i tym, co charakteryzuje 

autora listu 



Temat 2. 


1. Kreacja podmiotu lirycznego 0-3 pkt 

np. 

– podwójna rola podmiotu lirycznego 

– poeta, mędrzec, filozof, moralizator, obserwator, człowiek doświadczony, zdystansowany, ironista 

– zwykły człowiek, jeden z wielu, o czym świadczy forma zaimków i czasowników (mówilibyśmy, 

pytamy stojąc, nas mami) 

– jako poeta staje po stronie zbiorowości 

– wskazuje na dramatyzm sytuacji w świecie współczesnym 



2. Kreacja adresata 0-2 pkt 

np. 

– każdy z tłumu, zbiorowość, pozbawiony twarzy człowiek poddany manipulacji (duszyczki nasze 

wirują wkoło), który zatracił zdolność krytycyzmu, oceny świata, wartości 

– samotny w tłumie, bezradny, bierny 

3. Obraz świata i jego ocena 0-8 pkt 

np. 

– świat chaosu 

– jest odwróconym motywem teatru świata (rozwiązano teatr, arena cyrkowa) 

– cyrk synonimem rozpadu wartości, metaforą współczesności, uwięzienia, niemocy 

– iluzoryczność, gra pozorów, płynność (nic tu na pewno, wszystko na niby) 

– małpa, karzeł, żongler, magik, błazen są ikonami współczesnego świata 

– człowiek to marionetka zagubiona w świecie fałszywych idei i manipulatorów, ulegająca tandecie 

i nijakości 

– odwrócony motyw Deus artifex (Bóg – magik) 

– upadek autorytetów i wartości wyrażony antonimicznymi obrazami: 

prawda – kłamstwo, teatr – cyrk, sztuka – sztuczka, Bóg – magik (iluzjonista) 

– motyw wiecznej zabawy 

– bezradność połączona z przekonaniem o powtarzalności dziejów, o uwięzieniu w zamkniętym 

kole historii wyrażona pytaniem retorycznym 

4. Konteksty literackie i filozoficzne 0-3 pkt 

np. 

– motyw teatru mundi (np. J. Kochanowski, Arystoteles, Horacy, W. Szekspir) 

– motyw Fortuny (np. J. Kochanowski, Horacy, W. Potocki) 

– człowiek- marionetka (np. Z. Morsztyn, B. Prus, J. Kochanowski) 

– Deus artifex (np. G. Picco della Mirandola, J. Kochanowski) 

– krzew gorejący (Biblia) 

– koło czasu (np. J. Malczewski, S. Wyspiański) 

– dekadentyzm (np. K. Przerwa – Tetmajer) 


np. 

– monolog, refleksja 

– zrygoryzowana kompozycja, wiersz regularny, stroficzny 

– brak środków interpunkcyjnych 

– operowanie konkretami 

– obrazowanie poetyckie: słowa – klucze, frazeologizmy, epitety, modyfikacje językowe (np. arena 

kołem się toczy, sztuka – sztuczka), metaforyczność; inwersja składniowa 

– ironia, dystans, gorzka ocena świata wyrażona np. zdrobnieniami i antonimami 

– funkcja czasowników-dynamizacja obrazu (np. kręci się, toczy, wirują, wbiegają) 

– ballada i jej znaczenie jako gatunku dla ukształtowania wypowiedzi (refleksja, morał, elementy 

magii) 

6. Znajomość i umiejętne stosowanie terminologii teoretyczno-literackiej 1 pkt 


np. 

W wierszu ukazane zostały: pesymistyczny obraz świata, małość kondycji ludzkiej, 

rozpad systemu wartości, cykliczność dziejów, sytuacja człowieka uwięzionego w kole 

czasu; obecność kontekstu literackiego i filozoficznego sygnalizuje uniwersalność 

podjętego tematu; dystans, ironia, gorzka refleksja, przenikliwość, ekspresyjność 

uzasadnieniem postawy poety świadomego zagrożeń. 



OPRACOWANIE ZESTAWU: 

MIROSŁAWA SZUMSKA – EGZAMINATOR, N-L DYPLOMOWANY LO IM. K.I. GAŁCZYŃSKIEGO W OTWOCKU 

JOLANTA WAKULIŃSKA – EGZAMINATOR, N-L DYPLOMOWANY LO NR III IM. J. SŁOWACKIEGO W OTWOCKU 

URSZULA ZMORKA – EGZAMINATOR, N-L DYPLOMOWANY LO IM. K. I GAŁCZYŃSKIEGO W OTWOCKU

KUJON POLSKI - Gazeta.pl

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?