Kεραμική: μια τέχνη πο - Πηγή - Καθημερινή

KYPIAKH 22 AYΓOYΣTOY 1999 

2-31 AΦIEPΩMA 

Kεραμική: Mια τένη 

πυ άνεται. 

Πρσέγγιση σ’ ένα κμμάτι 

τυ νεελληνικύ λαϊκύ πλιτισμύ 

αημένυ στην αδιαρία. 

Tης Eιρήνης Γρατσία 

Aπ τν τρ 

στν κλίαν. 

H κεραμική τενλγία 

τυς τρεις τελευταίυς αιώνες. 

Tης Mιμίκας Γιαννπύλυ 

Στης Σίνυ τα τσικαλαριά. 

Kρυμμένα στυς ρμυς 

τυ νησιύ, μαρτυρύν την άνθηση 

της αγγειπλαστικής. 

Tης Eλένης Σπαθάρη–Mπεγλίτη 

Kρήτη: Παράδση 

4.000 ρνων... 

Aπ την πρϊστρική περίδ 

μέρι σήμερα, η κεραμεική παρυσιάει 

απλυτη αρμνία. 

Tυ Xριστρυ Bαλλιάνυ 

Xιλιάδες πήλινα 

ρήκαν στέγη. 

Στ Kέντρ Mελέτης 

Nεώτερης Kεραμικής. 

Tης Mπέτυς Ψαρπύλυ 

Eνας θησαυρς 

στ Tαμί Tισταράκη. 

Πλύσια σε εκθέματα η συλλγή 

τυ Mυσείυ Eλληνικής 

Λαϊκής Tένης. 

Tης Eης Mαντύτσυ–Tεϊλά 

Διά ειρς Mακεδνων 

δημιυργών. 

Eακσια περίπυ εκθέματα 

στ Λαγραικ, Eθνλγικ 

Mυσεί Mακεδνίας– 

Θράκης. 

Tης Nέλλης Mελίδυ–Kεαλά 

Στ «σταστρ» 

τυ ακύ. 

Eλληνες ωτγράι απαθανάτισαν 

έργα αγγειπλαστών. 

Tυ Iωάννη Iωάννυ 

...εις υν απελεύσει; 

Πια μέριμνα πρέπει να ληθεί 

για να επιιώσει η σύγρνη ελληνική 

κεραμική τένη. 

Tυ Παναγιώτη Iντέ 

Eώυλλ: O Σινις αγγειπλάστης 

Kώστας Δεπάστας (ωτ.: Eλένη Παπαθωμά, 

αρεί K.M.N.K.). 

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών» 

EΛEYΘEPIA TPAΪOY 

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 AYΓOYΣTOY 1999 

A ΦIEPΩMA 

Kεραμική: μια τένη π 

Tης Eιρήνης Γρατσία 

Πρσέγγιση σ’ ένα κμμάτι τυ νεελληνικύ λαϊκύ πλιτισμύ αημ 

Aραιλγυ, Eπιμελήτριας τυ Kέντρυ Mελέτης 

Nεώτερης Kεραμεικής 

H NEOTEPH παραδσιακή κεραμική 

απτελεί τ τέλς της μακραίωνης 

ιστρίας της ελληνικής κεραμικής. 

Mε καταλές στη Bυαντινή 

περίδ και ακμη παλαιτερα 

και με νέες κατευθύνσεις 

πυ ανταπκρίννταν στις συνήθειες 

και τις ανάγκες μιας επής 

με ιδιαίτερα δύσκλες ικνμικές 

και κινωνικές συνθήκες, διαμρωσε 

τα δικά της μρλγι- 

Eπιμέλεια αιερώματς: 

ΔHMHTPHΣ ΔAMAΣKOΣ 

κά και τεντρπικά αρακτηριστικά, 

πως απλά ρηστικά σήματα, 

λιτή διακσμηση και υψηλή 

αισθητική. Στην εέλιη της νεελληνικής 

κεραμικής καθριστικ 

ρλ έπαιαν δύ παράγντες, 

ερμς των μικρασιατών αγγειπλαστών 

στν ελλαδικ ώρ μετά 

τ 1922 και ι μετακινήσεις και 

η ίδρυση μνίμων ή περιστασιακών 

εργαστηρίων απ τυς Σιναίυς 

αγγειπλάστες στ μεγαλύτερ 

μέρς της Eλλάδς. O 

πρώτς παράγντας έερε νέες 

τενικές και νέα μρή στα αγγεία, 

ενώ δεύτερς δήγησε σε 

μια μρλγική μιμρία 

στα κυριτερα παραγμενα κεραμικά 

είδη. 

H κεραμική ευπηρετώντας τις 

καθημερινές ανάγκες των Eλλήνων, 

απτελεί ένα πλλαπλ –ίσως 

τ αντιπρσωπευτικτερ– 

μέσ πρσέγγισης τυ λαϊκύ ί- 

υ και ένα σπυδαί εργαλεί δια- 

ρνικής μελέτης της κεραμικής 

τενλγίας. H συστηματική μελέτη 

της νεελληνικής κεραμικής 

εκίνησε καθυστερημένα στη δεκαετία 

τυ 1970 με απτέλεσμα 

πλύτιμ πληρριακ υλικ και 

υλικά κατάλιπα να αθύν για 

πάντα. Ωστσ η μέρι τώρα έρευνα, 

ι μελέτες και τ σωστικ 

έργ επιτρέπυν σε μεγάλ αθμ 

τη σκιαγράηση της λαϊκής αυτής 

τένης, κυρίως απ τις αρές 

τυ 19υ αιώμα έως τα μέσα τυ 

20ύ αιώνα. 

Kέντρα παραγωγής 

Στην Eλλάδα ιδρύθηκε ένας μεγάλς 

αριθμς εργαστηρίων λγω 

της ύπαρης πρώτων υλών (αργι- 

Kατασκευή αγγείυ στν τρ σε εργαστήρι τυ Tυρνάυ τ 1969 (ωτ.: 

Tάκη Tλύπα). 

λώματα, καύσιμη ύλη) και της 

ανάγκης ευπηρέτησης των πικίλων 

αναγκών. Oι περιές με κεραμική 

δραστηριτητα μπρύν 

να διακριθύν σε τρεις κατηγρίες. 

Στην πρώτη ανήκυν τα σημαντικά 

κέντρα παραγωγής με μεγάλ 

αριθμ εργαστηρίων και υψηλή 

παραγωγικτητα πυ κάλυπτε 

τη ήτηση σε τπικ επίπεδ 

αλλά και σε άλλες περιές ακμη 

και εκτς τυ ελλαδικύ ώρυ 

(M. Aσία, Kύπρ, Aίγυπτ, Iταλία). 

Tέτια κέντρα ήταν η Σίνς, 

Θραψανς στην Kρήτη, η περιή 

Mανταμάδυ στη Λέσ, ι Mαυραταίι 

και τ Kαρλασι στη Σάμ, 

η περιή τυ Mεσσηνιακύ 

Kλπυ, η Φλώρινα, Bλς, τ 

Mαρύσι στην Aττική, τ Bαθύ και 

Mεσαγρς στην Aίγινα κ.ά. Στη 

δεύτερη κατηγρία ανήκυν π- 

λεις ή ικισμί πυ απτελύσαν 

κέντρα μικρτερης παραγωγής. O 

αριθμς των εργαστηρίων τυς ήταν 

σετικά μικρς και η παραγωγή 

τυς, αιλγη σε μέγεθς, κάλυπτε 

τις ανάγκες σε τπικ κυρίως 

επίπεδ. Aντιπρσωπευτικά 

παραδείγματα απτελύν η Kμτηνή, 

τα Πλατάνια της Θάσυ, η 

Σκπελς κ.ά. Στην τελευταία κατηγρία 

ανήκυν ι ικισμί με λίγα, 

ακμη και ένα, εργαστήρια, τα 

πία κάλυπταν τη ήτηση σε τπικ 

επίπεδ, πως τ εργαστήρι 

στην Tσαριτσάνη της Θεσσαλίας, 

στην Aπείρανθ της Nάυ, στην 

Kαρωτή της Kρήτης κ.ά. 

Mρή και λειτυργία 

H νεελληνική κεραμική παρυσιάει 

μεγάλ ενδιαέρν στην ε-

υ άνεται 

ένυ στην αδιαρία 

ερεύνηση των τενικών κατασκευής. 

H ευρέως διαδεδμένη 

τρήλατη τενική, η τενική με 

τη ρήση ενς ειρκίνητυ τρ- 

ύ, η τενική της συναρμγής 

λωρίδων πηλύ και η τενική των 

καλυπιών ρησιμπιήθηκαν απ 

τυς παραδσιακύς τενίτες, 

τυς άριστυς αυτύς γνώστες 

των παραπάνω τενικών, πυ έμειναν 

πιστί στις πρδιαγραές 

της κληρδτημένης γνώσης. 

Mε τις παραπάνω τενικές κατασκευάστηκαν 

διάρι τύπι 

αγγείων και αντικειμένων πυ ε- 

υπηρέτησαν πλήθς καθημερινών 

αναγκών. H μρή και η λειτυργία 

τυς ανερώνει τν αγρτικ 

αρακτήρα της Eλλάδας 

έως και τα μέσα τυ 20ύ αιώνα. 

Oι τενίτες έτιαναν αγγεία για 

την απθήκευση της σδειάς, πως 

πιθάρια, κιύπια, για τη μετα- 

ρά κυρίως των υγρών πρϊντων, 

στάμνες, λασκιά, για τις επιτραπέιες 

ρήσεις, επίσης πιάτα, 

πιατέλες, λεκάνες, πτήρια. 

Για τ μαγείρεμα έτιαναν 

τσυκάλια -ημισμένα τα σιναίικα-, 

τηγάνια, μπρίκια. Πήλινα 

σκεύη κατασκευάνταν για την 

παραγωγή τυ κρασιύ και τυ 

μελιύ και για τις αές των υασμάτων. 

Tα κεραμίδια, τα τύλα, 

ι καμινάδες, ι σωλήνες τιά- 

ννταν συνήθως σε εργαστήρια 

ειδικευμένα μν σε αυτά τα αντικείμενα. 

Iδιαίτερα ενδιαέρντα 

ήταν τα αγγεία πυ κατασκευάνταν 

για να ρησιμπιηθύν 

σε διάρα έθιμα. Oι «λαηνίδες 

τυ γάμυ», ήταν ειδικές 

στάμνες με πλλές λαές πυ 

συμλιαν τυς γνείς τυ ευγαριύ, 

τυς νενυμυς και τις 

ευές για την απκτηση πλλών 

απγνων. Tις στάμνες αυτές τις 

τπθετύσαν κάτω απ τ τραπέι 

με τ ευαγγέλι και τ δίσκ. 

Oι στάμνες πυ πρσέρνταν 

στη Σκύρ απ τυς γνείς στ 

νέ ευγάρι ήταν κατάκσμες με 

στλίδια, πως άνθη και πυλιά. 

Tα πήλινα αγγεία διακρίννται 

για την πικιλία των σημάτων 

τυς. Oι ρήσεις πυ αναέρθηκαν 

καθρισαν και τη μρή 

τυς. Στα αγγεία της νετερης 

ρηστικής κεραμικής παρατηρείται 

μια τάση για απλές ρμες, ι 

πίες μως παρυσιάυν ιδιαίτερη 

πικιλία σε ρισμένα σημεία 

τυ σώματς των αγγείων, πως 

τ είλς και τις λαές. Oι τενίτες 

διαμρωναν τα τμήματα αυ- 

τά με τν δικ τυς τρπ, δίνντας 

έτσι κάπια ιδιαίτερα αρακτηριστικά 

στη δική τυς παραγωγή. 

Δεν είναι τυαί πυ ι τε- 

νίτες αναγνωρίυν «έρια αγγειπλαστών» 

στις λαές ενς 

αγγείυ. 

Διακσμηση 

H διακσμηση των πήλινων αγγείων 

ήταν μια εωριστή διαδικασία 

στην πία συμμετείαν ή 

είαν τν απκλειστικ ρλ ι 

γυναίκες της ικγένειας των αγγειπλαστών. 

H λεπττητα και η 

ευαισθησία στην εκτέλεση των 

κσμημάτων αρακτηρίει τα αγγεία 

λων των εργαστηρίων. Tα 

ασικά αρακτηριστικά στη διακσμηση 

είναι η απλτητα, η σηματπίηση, 

η συμμετρία στη διάταη 

και στ σεδιασμ των θεμάτων, 

η υπγράμμιση τυ μερών 

τυ σώματς τυ αγγείυ και η 

μνρωμία -με εαίρεση την κεραμική 

τυ νησιωτικύ ώρυ. 

Πάνω: H ικγένεια 

Kυρτή μπρστά 

στ εργαστήρι της 

στην Aγιάσ 

της Λέσυ. Aρές 

20ύ αιώνα 

(αρεί K.M.N.K.). 

Aριστερά: H ικγένεια 

Kυδή στ εργαστήρι 

της στν Mανταμάδ 

Λέσυ (Aρεί 

K.M.N.K.). 

Tαινίες, σπείρες, πινελιές, άνθη, 

ύλλα, ψάρια, πυλιά, καράια είναι 

τα κυριτερα στλίδια, λα 

παρμένα απ τ υσικ και κινωνικ 

περιάλλν. Aπ τις λιγστές 

περιπτώσεις απεικνισης 

της ανθρώπινης μρής απτελύν 

τα κεραμικά της Pδυ. Mέσα 

στην κατάκσμη απ ύλλα 

και άνθη επιάνεια των αγγείων 

ωγράιαν σηματπιημένες 

ανδρικές μρές, τυς «παντε- 

Συνέεια στην 4η σελίδα 

KYPIAKH 22 AYΓOYΣTOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3


Aγγειπλάστες απ 

τν Θραψαν της Kρήτης, 

ενώ μεταέρυν πιθάρια για να 

τα πυλήσυν σε διάρα ωριά. 

Aρές 20ύ αι. (αρεί K.M.N.K.). 

Συνέεια απ την 3η σελίδα 

λνάδες». Aρμή για την απεικνισή 

τυς υπήρε η εντύπωση 

πυ πρκάλεσαν ι άνδρες πυ 

πρωτρεσαν παντελνια. 

T μέγεθς της τενγνωσίας 

των Eλλήνων αγγειπλαστών απκαλύπτεται 

στη δύσκλη διαδικασία 

της πτησης, τ στάδι εκείν 

πυ λκληρώνει τ αγγεί 

και αήνει να απκαλυθεί η μριά 

τυ έργυ και η δειτε- 

νία τυ δημιυργύ τυ. Tρεις 

είναι ι τύπι των καμινιών και 

πλυάριθμες ι παραλλαγές τυς 

πυ ρησιμπιήθηκαν στν ελλαδικ 

ώρ. Tα κυκλικά και ρθγώνια 

καμίνια ρησιμπιήθηκαν 

ευρύτατα, ενώ τα τετράγωνα 

καμίνια κτίστηκαν σε λιγτερες 

περιές. H πρέλευση λων ά- 

Πωλητές κεραμικών 

σε εμπρπανήγυρη των Θηών, 

σε πρπλεμική ωτγραία 

(συλλγή N. Πλίτη).

νεται μέσα στ ρν, η μρή μως 

και η λειτυργία τυς εκμηδενίυν 

αυτή τη ρνική απσταση. 

Eμπρι 

Eνα μεγάλ κμμάτι της μελέτης 

της κεραμικής τένης καταλαμάνει 

τ εμπρι. Oι αγγειπλάστες 

πυλύσαν τα πρϊντα 

τυς στ ώρ τυ εργαστηρίυ 

ή τα ρτωναν σε υπύγια και τα 

μετέεραν σε ωριά και πλεις, 

δυλειά πυ έκαναν συνά ι μεταπράττες. 

Aλλες ρές πάλι έμπρι 

αγρααν τα κεραμικά και 

τα μετέεραν με καΐκια σε διάρες 

περιές. Aλλα σημεία για 

την πώληση των κεραμικών ήταν 

τα λιμάνια και τα παάρια. H διασπρά 

των πήλινων αγγείων μέσα 

στν ελλαδικ ώρ αλλά και έω 

απ αυτν ήταν μεγάλη. Aπ τη 

ήτηση των κεραμικών μπρύν 

να απδθύν ι περίδι ακμής, 

ύεσης και παρακμής της αγγειπλαστικής 

παραγωγής. 

Oι τενίτες της αγγειπλαστικής 

τένης -τένη με αρακτήρα 

ιτενικ και κληρνμικ- σε 

μεμνωμένες περιπτώσεις ργάνωσαν 

συνεταιρισμύς ή συμμετείαν 

σε σωματεία. H δραστηριτητα 

αυτή εντπίεται, απ τις 

μέρι τώρα μελέτες, κυρίως στα 

νησιά τυ Aνατλικύ Aιγαίυ. Oι 

αγγειπλάστες εασκύσαν μια ιδιαίτερα 

επίπνη τένη. H πλύωρη 

καθημερινή εργασία τυς ήταν 

ένας αγώνας για την επιίωση, ένας 

αγώνας πυ συνά δεν επέ- 

ερε τα απαιτύμενα. Eκατντάδες 

τενίτες υπηρέτησαν την αγγειπλαστική. 

Oι περισστερι έμειναν ανώνυμι, 

αήνντας μναδικά σημάδια 

της παρυσίας τυς, τα έργα 

τυς. Στ σημεί αυτ πρέπει 

να γίνει αναρά σε κάπιυς αγγειπλάστες, 

πως Mηνάς 

Aραμίδης, Δημήτρης Mυγδαληνς, 

Mακάρις Bαρδαής, 

Nικλας Γιασιράνης, Nίκς Θε- 

δώρυ, ι Kυρτήδες, ι Xατηγιάννηδες, 

ι Pδιι, ι πίι ακλύθησαν 

τυς δικύς τυς 

δρμυς, πειραματίστηκαν σε άλλες 

τενικές, δημιύργησαν έργα 

τένης και πέρασαν στη σαίρα 

της καλλιτενικής κεραμικής. 

H νεελληνική παραδσιακή κεραμική 

γνώρισε ακμή μέρι και τα 

μέσα τυ 20ύ αιώνα. O μετασηματισμς 

της ελληνικής κινωνίας, 

η ρήση σκευών απ νέα υλικά 

–πλαστικ, αλυμίνι–, η τε- 

νλγική εέλιη δήγησαν στ 

μαρασμ αυτής της τένης των - 

τώ ιλιάδων ρνων. Ωστσ 

πλλί είναι ι τενίτες πυ εακλυθύν 

να δυλεύυν κυρίως 

με τις σύγρνες μεθδυς -ηλεκτρκίνητ 

τρ και καμίνι- και 

να δημιυργύν παραδσιακές 

ρμες αγγείων για καθαρά διακσμητική 

ρήση. Tέτια εργαστήρια 

συναντά κανείς σήμερα 

στν Θραψαν και τις Mαργαρίτες 

της Kρήτης, στν Mεσαγρ 

της Aίγινας, στ Mαρύσι, στη 

Σίν, στ Δαμαλά και στ Xαλκί 

Nάυ, στην Aμργ, στν Mανταμάδ, 

τν Aγι Στέαν και 

την Aγιάσ Λέσυ, στ Λιμένα 

Θάσυ, στν Bλ κ.α. Πλλά είναι 

και τα εργαστήρια πυ κατασκευάυν, 

μν με σύγρνες 

Kαταστήματα 

κεραμικών 

στ Mναστηράκι. 

Δεκαετία 1940 (συλλγή 

N. Πλίτη). 

Στάμνες ρτωμένες 

σε υπύγι 

στην Aίγινα 

(ωτ. Bύλα 

Παπαϊωάννυ – 

Φωτ. Aρεί 

Mυσείυ 

Mπενάκη). 

μεθδυς, νέυς τύπυς αγγείων 

τα πία διακρίννται για την κα- 



6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 AYΓOYΣTOY 1999

Συνέεια απ την 5η σελίδα κών μνάδων πυ λειτύργησαν 

λαισθησία τυς. Δυστυώς μως 

πλλά είναι και εκείνα τα εργαστήρια 

πυ κατασκευάυν κεραμικά 

απκμμένα απ την αισθητική 

της κεραμικής μας παράδσης. 

Mελέτη, πρστασία 

H νεελληνική παραδσιακή κεραμική 

πέρασε πια στη σαίρα 

της μελέτης και της ανάδειής 

της. Στις μέρες μας πλλί είναι 

ι ερευνητές πυ ασλύνται 

συστηματικά και υσιαστικά μαί 

της. Ωστσ πέρα απ την αναγκαιτητα 

για άμεση συστηματική 

έρευνα πρκύπτει τ πρλημα 

διατήρησης των υλικών καταλίπων 

της. 

Tα τελευταία τέσσερα ρνια έ- 

ει αυηθεί η εαγωγή ειδών λαϊκής 

τένης. Tα πήλινα αγγεία, ιδιαίτερα 

τα πιθάρια της Kρήτης, έρ- 

νται σε μεγάλες πστητες 

στην Aττική και μέσα σε μεγάλα 

ρτηγά ταιδεύυν για Bέλγι, 

Γερμανία, Γαλλία κ.α. H υπυργική 

απαση τυ 1995 (YΠΠO- 

ΔIΛAΠ/Γ/36631) πρστατεύει μν 

τα κρητικά πιθάρια της περιδυ 

1830-1950 απαγρεύντας 

την εαγωγή τυς «ως έργων α- 

ιλγης λαϊκής τένης και 

πρηγμένης ιτενίας ρηντων 

ειδικής κρατικής πρστασίας». 

H υπυργική αυτή απαση 

πρέπει να επεκταθεί και να συμπεριλάει 

λα τα πήλινα σκεύη, 

γιατί σε σύντμ ρνικ διάστημα 

δεν θα υπάρει δείγμα πυ να 

θυμίει τ μέγεθς της αγγειπλαστικής 

παραγωγής της ώρας 

μας. H Διεύθυνση Λαϊκύ Πλιτισμύ 

τυ YΠΠO σε συνεργασία με 

τ Kέντρ Mελέτης Nεώτερης 

Kεραμεικής, ρίσκνται στ στάδι 

σύνταης της μελέτης πρστασίας 

των κεραμικών. 

Mεγάλ κίνδυν διατρέυν και 

τα αριτεκτνικά κατάλιπα. 

Eργαστήρια, καμίνια, κατασκευές 

έυν εγκαταλειθεί στη θρά 

τυ ρνυ και της αδιαρίας. 

Δύ περιές, Aγις Στέανς 

Λέσυ και ι Mαργαρίτες Kρήτης, 

με σημαντική αγγειπλαστική 

παραγωγή και με σπυδαία 

διατήρηση των εργαστηρίων τυς 

είαν την τύη να αρακτηρισθύν 

ως ιστρικά διατηρητέα 

μνημεία και να γλιτώσυν απ την 

κατεδάιση ή την αλλίωση της 

μρής τυς. Oι ώρι αυτί απτελύν 

σήμερα τα μναδικά δείγματα 

αγγειπλαστικών ιτενι- 

Πάνω: Aριστερά καθαρισμς 

υπύθμενυ πιθαριύ 

σε σκυριανή αυλή (ωτγραία 

Bύλας Παπαϊωάννυ – 

Φωτ. Aρεί Mυσεί Mπενάκη). 

Δειά: Διακσμηση κεραμικών 

με λευκ μπαντανά 

σε εργαστήρι της Σκύρυ 

(ωτ.: B. Παπαϊωάννυ – Φωτ: 

Aρεί Mυσεί Mπενάκη). Kάτω: 

Kεραμικά για πύλημα στ λιμάνι 

της Σκπέλυ, τ 1947 

(Φωτ.: Tάκη Tλύπα). 

στν ελλαδικ ώρ απ τ δεύτερ 

μισ τυ 19υ αιώνα έως τη 

δεκαετία τυ 1960. Mεμνωμένα 

εργαστήρια σε διάρα μέρη τυ 

ελλαδικύ ώρυ πρέπει να κηρυθύν 

για να σωθύν και να α- 

Στάμνες απ τη Λήμν (αριστερά) και την Kαρδίτσα (δειά), συλλγή K.M.N.K. 

Mυσεία με συλλγές κεραμικών 

EKTOΣ απ τα Mυσεία «Iδρύματς 

Γ. Ψαρπύλυ», «Mυσεί 

Eλληνικής Λαϊκής Tένης» και 

Λαγραικ και Eθνλγικ Mυσεί 

Mακεδνίας–Θράκης, τα πία 

αναέρνται στ αιέρωμα, 

ενδεικτικά παραθέτυμε τα εής: 

Mυσεί Mπενάκη: (Kυμπάρη 

1, Aθήνα, τηλ. 36.11.617). 

H συλλγή τυ περιλαμάνει 

αγγεία της νετερης επής απ 

λν τν ελληνικ ώρ. Aνάμεσά 

τυς περιλαμάννται μναδικά 

δείγματα αγγειπλαστικής τυ 

18υ και 19υ αιώνα. 

Mυσεί Kρητικής Eθνλγίας: 

(Bώρι Kρήτης, 0892–91110–11). 

T Mυσεί ρίσκεται στυς 

Bώρυς και περιλαμάνει έναν ιδιαίτερα 

μεγάλ αριθμ λων των 

τύπων των κρητικών αγγείων πυ 

ρνλγύνται με εαιτητα 

απ τν 12 αιώνα έως τν 20 αι. 

Iδιαίτερα σημαντική είναι η συλλγή 

στράκων και τα αρεία με 

ωτγραικ και σεδιαστικ υλικ 

εργαστηρίων, αντικειμένων 

κ.ά. 

Λαγραικ Mυσεί Pεθύμνυ: 

(Bερνάρδυ 28–30, Pέθυμν, 

0831–23398). 

H συλλγή κεραμικών απτελείται 

κυρίως απ κεραμικά τυ 

αγγειπλαστικύ κέντρυ των 


πτελέσυν μνημεία της τένης 

τυ πηλύ. Nεελληνική παραδσιακή 

κεραμική, ένα μεγάλ κμμάτι 

τυ λαϊκύ μας πλιτισμύ, 

αγνημέν για πλλά ρνια και 

αημέν ακμη και σήμερα στην 

αδιαρία. Kι μως η πρσέγγιση 

των έργων της τένης αυτής επι- 

έρει τη γνώση της καθημερινής 

ωής των πργνων μας και περισστερ 

απ λα τη εστασιά 

τσ των εριών αυτών πυ τα έ- 

τιααν, σ και των εριών πυ 

τα ρησιμπίησαν. 

Tάρα περιής 

τυ Mεσσηνιακύ 

Kλπυ 

(συλλγή 

K.M.N.K.). 



Mαργαριτών στην επαρία Pεθύμνης. 

Πελπννησιακ Λαγραικ 

Iδρυμα «Bασίλεις Παπαντωνί- 

υ»: (Bασ. Aλεάνδρυ 1, Nαύπλι, 

0752–28379). 

Mια μεγάλη συλλγή κεραμικών 

απ λν τν ελληνικ ώρ περιλαμάνεται 

στις πικίλες συλλγές 

τυ Iδρύματς. 

Λαγραικ Iστρικ Mυσεί 

Λάρισας: (Mανδηλαρά 74, Λάρισα, 

041–239446). 

Περιλαμάνει μια πλυάριθμη 

συλλγή κεραμικών απ τη Θεσσαλία. 

Πνευματικ Iδρυμα Σάμυ «Nικλας 

Δημητρίυ»: (Πυθαγρει 

Σάμυ, 0273–62286). 

Στ λαγραικ μυσεί τυ 

Iδρύματς εκτίθεται μια ενδιαέρυσα 

συλλγή κεραμικών, αντιπρσωπευτική 

τυ αγγειπλαστικύ 

κέντρυ των Mαυραταίων 

της Σάμυ. 

Eκθετήρι Πλυκέντρυ Mανταμάδυ 

Λέσυ: (Mανταμάδς 

Λέσυ, 0253–61580). 

T εκθετήρι περιλαμάνει μια 

μνιμη έκθεση για την κεραμική 

της περιής Mανταμάδυ, σπυδαίυ 

αγγειπλαστικύ κέντρυ. 

Eνας σημαντικς αριθμς κεραμικών 

ιλενείται στν ώρ. 

ύστης 

για τη ύλαη 

σπριων, 

απ τη Pδ 

(συλλγή K.M.N.K.). 


Πάνω: Kανάτες απ τη Σάμ (αριστερά) και την Aίγινα 

(δειά). Kάτω δειά: «Λακνίδες γάμυ» απ τη Λέσ 

(συλλγή KMNK). 

Eπιλεκτική ιλιγραία 

Kρητικά πιθάρια πυ περιμένυν τη γνωμδτηση απ τ YΠΠO για την πώλησή 

τυς ή ι στ εωτερικ. Zεύρι, Oκτώρις 1997 (αρεί K.M.N.K.). 

1. Bαλλιάνς Xρ. – Παδυά M. 

«Tα κρητικά αγγεία τυ 19υ & 

20ύ αι.». Mυσεί Kρητικής Eθνλγίας 

– Kέντρ Eρευνών 3, Bώρι 

1986. 

2. Bγιατγλυ M. «Tα πιθάρια 

στ θραψαν της Kρήτης. H τενική 

και ι συντενίες των πιθαράδων», 

Eιδικές Mελέτες αρ. 19, Aρισττέλει 

Πανεπιστήμι Θεσσαλνίκης – Πλυτενική 

Σλή, Θεσσαλνίκη 1972. 

3. Γιαννπύλυ M. – Δεμέστια 

Στ. «Tσκαλαριά, Tα εργαστήρια αγγειπλαστικής 

της περιής Mανταμάδυ 

Λέσυ» εκδ. Kέντρ Mελέτης 

Nεώτερης Kεραμεικής, Kιντητα 

Mανταμάδυ, Aθήνα 1998. 

4. Γρατσία E. – Παπαθωμά E, «Tα 

αγγεία τυ νερύ και η τέλεση των εθίμων 

στη νεώτερη ελληνική κινωνία». 

Eπιστημνική συνάντηση «T 

νερ πηγή ωής, κίνησης, καθαρμύ», 

12–14 Δεκεμρίυ 1997, Aίθυσα 

παλαιάς Bυλής (υπ έκδση) 

5. Hampe R. "Winter A. Bei 

Toepfern und Toepferinnen in 

Kreta", Messenien und Zypern 

Mainz 1962 

6. Iωάννυ Iω., «Mαρυσιώτικη 

κεραμική – 100 ρνια, Iστρικ λα- 

γραικ Mυσείυ Δήμυ Aμαρυσίυ». 

7. Kρρέ – Zωγράυ K. «Tα κεραμικά 

τυ ελληνικύ ώρυ», εκδ. 

Mέλισσα, Aθήνα 1996. 

8. Kυριαπυλς B. «Eλληνικά 

παραδσιακά κεραμικά», EOM- 

MEX 1986. 

9. Σπαθάρη – Mπεγλίτη E. «Oι 

Aγγειπλάστες της Σίνυ, Kινωνική 

Συγκρτηση – Παραγωγή – 

Mετακινήσεις» εκ. Aρσενίδη, Aθήνα 

1992. 

10. Tρύλλυ A. «H Aγγειπλαστική. 

Στ νησί της Σίνυ», Σίνς 

1991 

11. Ψαρπύλυ Mπ. «Oι Tελευταίι 

Tσυκαλάδες τυ Aνατλικύ

εκαμίνιασμα 

πιθαριών 

σε ανιτ καμίνι 

στ Θραψαν 

της Kρήτης 


Aπ τν τρ στν κλίαν 

H κεραμική τενλγία κατά τυς τρεις τελευταίυς αιώνες 

Tης Mιμίκας Γιαννπύλυ 

Aραιλγυ-ερευνήτριας στ Kέντρ Mελέτης 


H ΔIAXPONIKH μελέτη της τενλγίας 

απδεικνύει τι μέρι και τα μέσα 

της δεκαετίας τυ 1960 δεν είε 

αλλάει σεδν τίπτα στην κεραμική 

τένη, τσ στη ρήση των πρώτων 

υλών σ και στη διαδικασία κατασκευής 

των κεραμικών αντικειμένων. 

Eτσι, η αγγειπλαστική δραστηριτητα 

των τριών τελευταίων αιώνων 

στην Eλλάδα απτελεί τ τέλς 

μιας μακραίωνης παράδσης, η μελέτη 

της πίας ηθά μεταύ άλλων 

και στην επίλυση πρλημάτων 

σε θέματα κεραμικής τενλγίας 

παλαιτερων ιστρικών περιδων. 

Tα είδη των εργαστηρίων πυ κατασκεύααν 

κεραμικά αντικείμενα 

και λειτύργησαν ήδη απ την αρ- 

αιτητα στν ελλαδικ ώρ είναι 

τα στεγασμένα και τα υπαίθρια. Στην 

Kατασκευή πιθαριύ 

στ τρί. Σήμερα εακλυθύν 

να κατασκευάυν πιθάρια 

στ Θραψαν σε σιδερένια τριά 

και να τα ψήνυν σε ηλεκτρικύς 

κλιάνυς. Kρήτη, δεκαετία ’70 


πρώτη κατηγρία εντάσσνται τα 

εργαστήρια κατασκευής αντικειμένων 

στν πδκίνητ τρ και τα 

εργαστήρια κατασκευής μεγάλων 

αγγείων ωρίς τη ρήση τρύ, πυ 

στα νετερα ρνια λειτύργησαν 

στην περιή τυ Mεσσηνιακύ κλπυ. 

Στην κατηγρία των υπαίθριων 

εντάσσνται τα κρητικά εργαστήρια 

κατασκευής μεγάλων αγγείων στ 

τρί, ένα είδς ειρκίνητυ τρ- 

ύ. Tα εργαστήρια τρήλατων αντικειμένων, 

πυ ήταν και τα περισστερα, 

ήταν συνήθως ρθγώνια, ισγεια 

ικδμήματα κατασκευασμένα 

απ λίθυς ή πλίνθυς. 

T εσωτερικ τυς είε απλή και 

λειτυργική διάταη. Στ ανατλικ 

μέρς τυ εργαστηρίυ τπθετύνταν 

ύλινς πδκίνητς τρς, 

σε μερικά μάλιστα υπήραν παραπάνω 

απ ένας τρί εγκατεστημένι 

δίπλα στ αντίστι παράθυρ, ανάλγα 

με τ πρσωπικ και τν γκ 

εργασίας. Δίπλα στν τρ υπήρε 

ύλινς ρθγώνις πάγκς 

για τ ύμωμα τυ πηλύ και απέναντι 

απ αυτν, στν τί, τπθετημένα 

ύλινα ράια για τ στέγνωμα 

των πλασμένων αγγείων. 

Oλι ι εργαστηριακί ώρι συμπληρώννταν 

εωτερικά απ ειδικές 

κατασκευές για την πρετιμασία 

τυ πηλύ και τυς κεραμικύς 



1 2 3 

4 5 6 

7 8 


O αγγειπλάστης Στέανς Kυδής 

κατασκευάει μνκμματη στάμνα 

σε πδκίνητ τρ. Aγις Στέανς 

Λέσυ, 1978. (Aρεί K.M.N.K.) 1. Tπθέτηση 

ώλυ πηλύ στν πδκίνητ τρ 

για την κατασκευή ενς κυμαριύ. 

«Kέντρωμα» τυ πηλύ στ πανωτρι. 

2. «Σήκωμα» ή «τράηγμα» τυ πηλύ. 

3. Διαμρωση κυλίνδρυ. 4. Διαμρωση 

τυ σήματς τυ αγγείυ. 5. Διαμρωση 

ώμων με «μεσδατύλιασμα». 6 και 7. Διαμρ- 

ωση λαιμύ και είλυς. 8. Tπθέτηση 

λαής στ έτιμ αγγεί, τ «κυμάρι» 

ή «κ’μάρ».

Δειά: H Παρασκευή 

Kυδή 

διακσμεί κυμάρι 

με πινέλ στ 

εργαστήρι της 

ικγένειάς της 

στν Aγι Στέαν 

Λέσυ τ 

1978 (αρεί 

K.M.N.K.). Kάτω: 

O αγγειπλάστης 

Kωστής Kελαράκης 

κατασκευάει 

στάμνα στν τρ- 

. Θραψαν Kρήτης 

(αρεί 

K.M.N.K.). 


κλιάνυς για τ ψήσιμ των κεραμικών. 

Oι κεραμικί κλίανι, τα καμίνια 

τίνταν απ τα ίδια υλικά, μν 

πυ εσωτερικά επενδύνταν και με 

πυρτυλα. Aπτελύνταν απ δύ 

θαλάμυς: έναν υπγει και έναν υπέργει. 

O υπγεις ώρς διέθετε 

ημικυκλική ή τριγωνική είσδ, πυ 

τπθετύνταν η καύσιμη ύλη. 

O επάνω ρς τυ καμινιύ ήταν 

συνήθως κυλινδρικς (Λέσς, 

Kρήτη κ.α.) ή ρθγώνις (Σίνς, 

Θάσς, Xίς κ.α.), αλλά και κωνικς 

(Kμπι Mεσσηνίας) με μία είσδ. 

Στ θάλαμ αυτ τπθετύνταν τα 

κεραμικά. T δάπεδ τυ ήταν διάτρητ 

για την κυκλρία των ρευμάτων 

θερμύ αέρα. 

Aργιλς, νερ και ωτιά είναι τα 

τρία στιεία πυ αρακτηρίυν την 

κεραμική τένη και την κατέστησαν 

απ αραιτάτων ρνων ρήσιμη 

σε λες τις εκάνσεις της ωής των 

ανθρώπων. H άργιλς, ένα ειδικ ώμα, 

τ πί είναι διαδεδμέν στη 

ύση, εύκλα αναγνωρίσιμ. 

Oι αγγειπλάστες πρμηθεύνταν 

τ αργιλωμα είτε απ παρειές λ- 

ων είτε απ κτήματα πυ συνά 

νίκιααν ειδικά για τ λγ αυτ. 

H επιλγή τυ κατάλληλυ ώματς 

γινταν απ τυς ίδιυς τυς αγγειπλάστες 

ή τυς ηθύς τυς 

με τρπ εμπειρικ: άντας σάλι 

και ώμα στη ύτα τυς δκίμα- 

αν την πλαστικτητά τυ. Eως τ 

1950 περίπυ, ταν η απσταση απ 

τν τπ ερυης στ ώρ τυ εργαστηρίυ 

ήταν μεγάλη, η μεταρά 

τυ αργιλώματς γινταν μέσα σε 

«ωματκινα» ή τσυάλια, τα πία 

ρτώννταν σε υπύγια. 

Yστερα, τ αργιλωμα απλωνταν 

στν υπαίθρι ώρ τυ εργαστηρίυ 

για να στεγνώσει και για να 

σπάσυν ι ώλι τυ ακλυθύνταν 

η κινή σε λη την Eλλάδα πρακτική 

τυ «κπανίσματς» με ύλιν 

ντρ εργαλεί, τν κπαν. Oταν 

αγγειπλάστης έκρινε πως τ αργιλωμα 

ήταν κατάλληλ για τα είδη 

των αντικειμένων πυ τ πρριε, 

πρωρύσε στην ανάμιη τυ ώματς 

με τ νερ. Aυτή γινταν σε 

δύ μεγάλες δεαμενές, πυ ήταν 

είτε απλώς σκαμμένες στ ώμα είτε 

επενδυμένες με πέτρα και στα περισστερα 

μέρη νμάνταν «καρύτες». 

Kαθριστικ στάδι για την καλή 

μγενπίηση τυ μίγματς τυ 

πηλύ είναι τ ύμωμα. H διαδικασία 

τυ υμώματς απτελύσε ένα είδς 

ιερτελεστίας και σε πλλές περιές 

σταύρωναν τν έτιμ πηλ, 

πως έκαναν με τ υμάρι τυ ψωμι- 

ύ. Eπειδή κάθε ρά πρετιματαν 

πηλς για αρκετά μεγάλ αριθμ 

αντικειμένων, η πρακτική, πυ ήταν 

διαδεδμένη σε λα τα εργαστήρια 

τυ ελλαδικύ ώρυ, ήταν αυτή τυ 

υμώματς τυ πηλύ, συνήθως σε 

στεγασμέν ώρ τυ εργαστηρίυ, 

με τα πδια κυκλικά και αλλεπάλληλες 

ρές. Yστερα απ αυτή τη διαδικασία, 

πηλς ήταν έτιμς για τα 

πρς κατασκευή αντικείμενα, πυ ανάλγα 

με τ είδς τυς και την αγγειπλαστική 

παράδση τυ κάθε 

τπυ ακλυθύνταν διάρες τε- 

νικές κατασκευής. H επιλγή της 

τενικής ήταν άμεσα εαρτημένη και 

απ τ μέγεθς, τ σήμα και τ άρς 

ενς αγγείυ. 

Στις πι παλιές τενικές εντάσσεται 

η κατασκευή με αλλεπάλληλες 

λωρίδες πηλύ, η πία στα νετερα 

ρνια ρησιμπιήθηκε κυρίως στα 

εργαστήρια τυ Mεσσηνιακύ Kλπυ 

για την κατασκευή αγγείων μεγάλης 

ωρητικτητας. Στη Θεσσαλία 

και στη Θράκη με την ίδια τενική 

πλάθνταν τα μαγειρικά σκεύη. Tα 

περισστερα κεραμικά αντικείμενα 

ωστσ κατασκευάνταν με τη ρήση 

τρύ, τενική πυ γνώριαν λι 

ι αγγειπλάστες τυ ελλαδικύ 

ώρυ. 

Tρς 

H τενική με τν πδκίνητ τρ- 

αρακτηριταν απ ασικές κινήσεις 

πυ ακλυθύσαν λι ι 

τενίτες. Kαθ’ λη τη διάρκεια της 

κατασκευής αγγειπλάστης ύγραινε 

συνεώς τα έρια τυ σε μια πήλινη 

λεκάνη γεμάτη νερ, πυ ρισκταν 

πάνττε δίπλα στν τρ. Oι 

λαές τπθετύνταν μν ταν τ 

αγγεί είε στεγνώσει μερικώς. 

Aγγεία μεγάλων διαστάσεων και 

πλλά σκεύη ειδικών ρήσεων (υ- 

ύδες, κλυμπήθρες, καπνδι, 

αλατιέρες, πατητήρια κ.λπ.) πλάθνταν 

τμηματικά, σε εωριστά κμμάτια 

πυ ενπιύσαν στη συνέ- 

εια. Σε τέσσερα στάδια, στν τρ 

επίσης, κατασκευάνταν στα εργαστήρια 

της Kρήτης ι στάμνες με 




στργγυλεμένη άση, τύπς πυ επιίωσε 

στ νησί απ τη Bυαντινή 

επή. 

H τενική, με τη ρήση ειρκίνητυ 

τρύ, εντπίστηκε μν στα 

υπαίθρια κεραμικά εργαστήρια της 

Kρήτης. Kύρι αρακτηριστικ της, η 

κατασκευή με λωρίδες πηλύ, ι πίες 

τπθετύνται η μία μετά την 

άλλη, αύ περάσει κάπις ρνς 

για να στεγνώσει μερικώς η πρηγύμενη, 

και έτσι λκληρώνεται τ 

αγγεί. Για την τενική αυτή απαιτύνταν 

δύ άνθρωπι: τράρης 

πυ γύριε τν ειρκίνητ τρ 

και μάστρας πυ έπλαθε τ αγγεί. 

Kατά τη διάρκεια της εργασίας 

έπρεπε να υπάρει απλυτς συντνισμς 

γι’ αυτ και μάστρας έδινε 

συνεώς δηγίες στν τράρη. 

T επμεν στάδι μετά την κατασκευή 

ενς πήλινυ αντικειμένυ, 

είναι τ στέγνωμα. O κίνδυνς ραγίσματς 

στη άση αυτή αντιμετωπι- 

ταν με τ σταδιακ στέγνωμα μέσα 

στ εργαστήρι και ύστερα σε υπαίθρι 

ώρ τυ. 

Διακσμηση 

H ρησιμτητα των αγγείων και η 

παράδση κάθε περιής υπαγρευσε 

και τις διακσμητικές διαθέσεις 

των τενιτών, ι πίι εάρμσαν 

λιτή διακσμηση με αρκετή μως 

αντασία και πικιλμρία επιάλλντας 

μια αισθητική αιήλευτη, 

κυρίως στη σύγρνη επή. Tα ασικά 

είδη διακσμησης ήταν: η γρα- 


Πιθάρια Tυρνάυ, τ 1971 (ωτ.: Tάκη Tλύπα). 

πτή, πυ γινταν με πινέλα και πλυμιστήρια, 

η εγάρακτη, πυ δημιυργύνταν 

με τένια και αιμηρά αντικείμενα, 

η εμπίεστη, πυ πρέκυπτε 

απ τη ρήση κυλίνδρων και η ανάγλυη 

πυ πρερταν απ καλύπια. 

Eνας άλλς τρπς διακσμησης 

ήταν η επάλειψη κάπιων αγγείων 

με μπατανά, κκκιν ή λευκ αιώρημα 

πηλύ. 

T θεματλγι των κσμημάτων 

πίκιλλε απ τπ σε τπ. Kυριαρ- 

ύσαν τα υτικά (άνθη, ύλλα, κλαδιά) 

και τα γεωμετρικά κσμήματα 

(ευθείες ή τεθλασμένες γραμμές, 

σπείρες, ελεύθερες πινελιές κ.ά.), ενώ 

ι παραστάσεις ώων κυρίως ψά- 

ρια και πυλιά ήταν λιγστές και ι 

ανθρώπινες μρές σπάνιες. H διακσμηση, 

τ πλύμισμα, πως νματαν, 

ήταν εργασία πυ εκτελύσαν 

συνήθως ι γυναίκες των αγγει- 

πλαστών. 

Πριν απ την επινηση και τη ρήση 

της ευάλωσης, η στεγανπίηση 

της πρώδυς κεραμικής επιάνειας 

επιτυγανταν με απλύς τρπυς, 

πως με την τριή της επιάνειας 

τυ πλασμένυ αγγείυ με τσαλ. 

H πρακτική αυτή πυ εαρμστηκε 

απ τη Nελιθική επή, επιίωσε 

έως τη δεκαετία τυ 1960 

στην Kρήτη, στα αγγειπλαστικά εργαστήρια 

στν Aπκρωνα και στν 

Aγγειπλάστης σε εργαστήρι 

τυ Tυρνάυ, τ 1969 

(ωτ.: Tάκη Tλύπα). 

Kαμπαν. Σε σα εργαστήρια τυ ελλαδικύ 

ώρυ ρησιμπιύνταν 

υαλώματα, κυρίως για τα απθηκευτικά 

αγγεία, πρέρνταν απ τη 

ρήση ειδίων τυ μλύδυ και 

πυριτικών υλικών. H ευάλωση αυτύ 

τυ τύπυ ρησιμπιύνταν 

καθ’ λη τη διάρκεια της Bυαντινής 

περιδυ. 

Πριν κυκλρήσυν τα έτιμα 

υαλώματα ι αγγειπλάστες πρμηθεύνταν 

τ μλυδ απ σωληνώσεις, 

συνδέσμυς, ακμη και απ αρίδια 

διτυών. Στις περισστερες 

περιές ρησιμπιύνταν ειδικά 

αγγεία για την τήη τυ μλύδυ ή 

ειδικά μεταλλικά σκεύη και η διαδικασία 

της πρετιμασίας των υλικών 

της ευάλωσης διεαγταν σε ανι- 

τή ωτιά. Σε μεμνωμένες περιπτώσεις 

υπήρε ειδικς κλίανς για 

την τήη τυ μλύδυ. 

Παράλληλα με την τήη τυ μλύ- 

δυ, τπθετύσαν σε ένα ανιτ 

σκεύς για να ψηθεί τσακμακπετρα 

(ή άτσαα) ή τσαλα, πυ ήταν υλικά 

με υψηλή περιεκτικτητα σε πυρίτι. 

Mετά τα δύ υλικά, αλέθνταν 

μαί, πλύ πρσεκτικά, και ανακατεύνταν, 

σε ένα σκεύς, με νερ 

και δημιυργύνταν ένα παύρρευστ 

υλικ με τ πί αλείνταν τα 

αντικείμενα. 

Tη δεκαετία τυ 1950 η ευάλωση 

επεκτάθηκε σε περισστερυς τύπυς 

αγγείων, ενώ άρισε η ρήση 

και άλλων ειδών υαλωμάτων. 

Oπτηση 

H τελευταία και καθριστική διαδικασία 

για τη μετατρπή ενς πήλινυ 

αντικειμένυ σε κεραμικ είναι 

η πτηση. Tα στεγνά πήλινα αντικείμενα 

τπθετύνταν με μεγάλη πρσή 

στν κεραμικ κλίαν σε σειρές, 

με τ στμι ακυμπισμέν 

στην εσάρα τυ. H καύσιμη ύλη ήταν 

λεπτά κλαδιά, θάμνι, πυρνάρια 

κ.λπ. και σπάνια ντρά ύλα (Θάσς, 

Kμτηνή). 

H διαδικασία της πτησης άριε 

συνήθως μετά τη δύση τυ ηλίυ και 

σε ημέρες πυ επικρατύσε άπνια. 

O υπλγισμς της θερμκρασίας, 

πυ έτανε γύρω στυς 1.000 με 

1.050 C, γινταν εμπειρικά και κυρίως 

απ την παρατήρηση της λγας 

και τυ καπνύ. Mετά την λκλήρωση 

της πτησης, τ καμίνι έπρεπε 

να παραμείνει κλειστ τυλά- 

ιστν για 6-8 ώρες ώστε να κρυώσει 

σταδιακά. Yστερα τα κεραμικά ήταν 

έτιμα να ευπηρετήσυν λες σεδν 

τις καθημερινές ανάγκες των 

ανθρώπων, ταιδεύντας πλλές 

ρές σε μέρη πλύ μακρύτερα απ 

τν τπ πυ δημιυργήθηκαν. 

H κεραμική τένη, «τένη των εριών», 

εργασία επίπνη αλλά δημι- 

υργική ανήκει πια σε έναν πλιτισμ 

πυ άνεται με γργύς ρυθμύς 

δίνντας τη θέση τυ στν πλιτισμ 

των «τέλειων μηανών», πίς 

αρακτηρίεται απ εργασίες 

είσυ επίπνες αλλά λιγτερ δημι- 

υργικές.

Στης Σίνυ τα τσικαλαριά 

Kρυμμένα στυς ρμυς τυ νησιύ μαρτυρύν την περίδ άνθησης της αγγειπλαστικής 

Tης Eλένης Σπαθάρη–Mπεγλίτη 

Δρς Λαγραίας 

ANTIKPIZONTAΣ απ τ πλί της 

γραμμής τ κυκλαδίτικ νησί, καθώς 

πλησιάει στις Kαμάρες, στ επίνει, 

έεις τα αγγειπλαστικά κέντρα, 

εκτς απ τν Πλατύ Γιαλ 

και τ Φάρ, μπρστά στα μάτια 

τυ. Στην πραγματικτητα, δεν τα 

λέπεις, γιατί είναι καλά κρυμμένα 

μέσα στυς ρμυς, αλλά πις 

έρει τα κρυμμένα μυστικά της 

Σίνυ, σίγυρα τα καταμετρά ένα 

ένα με τα μάτια της αντασίας τυ. 

Λες και η δυτική πλευρά τυ νησι- 

ύ διαμρώθηκε με μν σκπ 

να ιλενήσει και να πρστατέψει 

μέσα στυς αθείς κλπυς τυ έντνυ 

διαμελισμύ της τα τσικαλαριά 

–τα ντπια δηλαδή αγγειπλαστεία– 

απ τα καταστρεπτικά 

για τυς αγγειπλάστες μελτέμια 

πυ υσύν απ ρειανατλικά 

κατά τ μεγαλύτερ ρνικ διάστημα 

τυ καλκαιριύ, πυ απτελεί 

άλλωστε και τη μνη περίδ 

της έντνης και δημιυργικής παραγωγικής 

δραστηριτητάς τυς. 

Aπ ρειδυτικά λιπν πρς ντιανατλικά 

καταμετρύμε τη 

Xερσνησ, τ Aρτιμώνι, τα Bρυλίδια, 

τις Kαμάρες και τ Bαθύ, αλλά 

και απ την άλλη πλευρά τυ 

νησιύ, ντιανατλικά, κι αυτά 

μέσα σε κλπυς, τν Πλατύ Γιαλ 

και τ Φάρ. Δεν είναι μν διαμελισμς 

των ακτών πυ πρσέερε 

πρστασία στα τσικαλαριά, αλλά 

και τ γεγνς τι στυς ρμυς 

αυτύς απλήγυν ι είμαρρι 

πυ σηματίνται με τις ρές 

και πυ δημιυργύν νεγενείς 

πρσώσεις με πλύσια κιτάσματα 

αργίλυ. Aλλά και τ ίδι τ νερ, 

καθώς και τα σκίνα πυ υτρώνυν 

στις κίτες, απτελύν 

ασικές πρώτες ύλες για την αγγει- 

πλαστική. 

Eτσι, τ υσικ περιάλλν έδωσε 

μια δυναττητα μετατρπής τυ σε 

πλιτισμικ περιάλλν, πως σε 

πλλά άλλα μέρη της Eλλάδας, αλλά 

εδώ άνθρωπς την αιπίησε 

στ έπακρ. Eίναι αλήθεια, ωστσ, 

πως τα πρώτα τσικαλαριά ρίσκνται 

στυς ρεινύς ικισμύς 

τυ Aρτεμώνα Aγις Λυκάς, Aγία 

Aννα και Aγία Aικατερίνη και τυ 

Aνω Πεταλιύ, Λαγκάδα και Tραα- 

υνιά. Oμως, απ τν πρηγύμεν 

αιώνα, με την πάταη της πειρατείας 

και την ενδυνάμωση τυ αισθήματς 

της ασάλειας, ι κάτικι 

μετακινήθηκαν πρς τα πεδινά, 

πως συνέη άλλωστε και με λα 

τα κυκλαδνήσια. Λγω των ευνϊκών 

συνθηκών στυς ρμυς ύντωσε 

η παραγωγή, με απτέλεσμα 

τ 1947 η Aγρτική Tράπεα να καταμετρά 

46 αγγειπλαστεία με πάνω 

απ 100 τρύς. Aν υπλγί- 

συμε τ σύνλ τυ εργατικύ 

δυναμικύ πυ απασλύνταν άμεσα 

ή έμμεσα σε αυτή τη δραστηριτητα, 

500 περίπυ ικγένειες 

συντηρύνταν απ την αγγειπλαστική. 

Δεν είναι τυαί λιπν πυ 

τπικς Tύπς έγραε πως τ να 

ει απ τη θάλασσα Yδραίς, απ 

τ ωράι τυ Θεσσαλς, απ τα 

μεταλλεία τυ Mηλις και απ τ 

τσικαλαρι τυ Σινις είναι κάτι 

τ τσ υσικ και αμετάθετ, ώστε 

κάθε πρσπάθεια μετατρπής 

της ικνμικής ισρρπίας θα ήτ 

αντίθετς πρς τη ύση τυ και 

κατ’ ακλυθίαν καταδικασμένη σε 

απτυία. 

H αλήθεια είναι πως η Σίνς ήταν 

ευνημένη και για έναν επιπρσθετ 

λγ: η πιτητα της αργίλυ 

της ήταν μναδική για την 

παραγωγή πυρίμαων μαγειρικών 

σκευών, των τσικαλιών δηλαδή, 

πυ άντεαν σε υψηλές θερμκρασίες 

και απ τα πία εάλλυ πήραν 

αυτ τ ιδιτυπ νμα και τα 

αγγειπλαστεία της. Πιάτα, στά- 


Δυλεύντας 

με πδκίνητ 

τρ. H καταγωγή 

–Σινις– έγινε 

συνώνυμ τυ τσικαλά, 

τυ κανατά και 

γενικώς τυ αγγειπλάστη 

(συλλγή 

Nίκυ Πλίτη). 

Bά Σίνυ πυ 

ρίσκεται στ Mυσεί 

Kυριαπύλυ 

στη Mύκν (απ 

τ ιλί τυ B. Kυριαπυλυ,«Eλληνικά 

παραδσιακά 

κεραμικά», 1984). 


Πιατέλα με ωγραική παράσταση γλετμπρικυ. Σίνς, Aπλλωνία, Λαγραικ 

Mυσεί (απ τ ιλί τυ B. Kυριαπυλυ, «Eλληνικά παραδσιακά 

κεραμικά»). 


μνες, λαήνια, υύδες, μαστέλα 

θα ρύμε τσ στη Σίν, σ και 

σε άλλα μέρη της Eλλάδας, αλλά 

σαν τα τσικάλια της –ίσως και σαν 

τυς διακσμημένυς λάρυς 

της, δηλαδή τις πήλινες καμινάδες 

της– πυθενά αλλύ. Oι ρμι λιπν 

έγιναν και ι ναυτικί δρμι 

για την εαγωγή των πρϊντων 

της στην Eλλάδα και τ εωτερικ. 

Oμως, σταδιακά, ι ρμι έγιναν 

και ι ναυτικί δρμι για τη μετανάστευση 

των αγγειπλαστών. H 

τωή αγρτική παραγωγή –απ τη 

Σίν απδσίδι (δώρ)/μια ελιά κι 

ένα κρεμμύδι, λέει τ δίστι– παρακινύσε 

τυς κατίκυς στην 

παράλληλη ή εναλλακτική ενασλησή 

τυς με την αγγειπλαστική, 

ως διέδ απ τη τώεια. O ένας 

με τν άλλν μως, συγγενείς, ίλι, 

νέι μαθητευμενι, δημιύργησαν 

μια εκρηκτική κατάσταση 

στ νησί. Tα πρϊντα άρισαν να 

συσσωρεύνται απύλητα απλωμένα 

στις αμμυδιές, ι έμπρι να εκιάυν 

εκμεταλλευμενι τη μεγάλη 

πρσρά και ι υπεράριθμι 

άνεργι τενίτες τυ πηλύ να γυρίυν 

απ εργαστήρι σε εργαστήρι 

αναητώντας μια θέση εργασίας. 

Mε ργανωμένες 

συντριές 

Oταν σε μια κιντητα διαταράσσεται 

η ισρρπία μεταύ πρων 

και ανθρώπων, για να αρθεί η κρίση, 

πρέπει να δθεί κάπια λύση 

πυ να υπεραίνει τα ρια της κιντητας. 

Γεννήθηκα σ’ έναν τπ 

πυ δεν έει σύνρα... / Mια γαλά- 

ια αρά εκινάει απ’ τα μάτια μας / 

και δεν τελειώνει πυθενά, γράει 

για τη Σίν πιητής της, Nίκς 

Σταυλπάτης. Eίναι υσικ λι- 


πν, μέσα στις δύσκλες στιγμές, 

ι Σινιί αγγειπλάστες να σήκωσαν 

τα μάτια, να είδαν τ απέραντ 

γαλάι και να αναήτησαν τη λύση 

εκτς νησιύ. Aρισαν να ργανώννται 

σε συντριές, να τακιμιά- 

υν και να αναητύν περιές 

πρσρες για να στήσυν ένα επιακ 

εργαστήρι. Δύ ήταν ι 

πρϋπθέσεις πυ έπρεπε να πληρύνται: 

α) να υπάρει ώμα κατάλληλ 

για την παρασκευή αργίλυ 

ανθεκτικής στην κατασκευή αντικειμένων 

ρήσης και ) να υπάρ- 

ει πληθυσμς ικανς να απρρ- 

ήσει την παραγωγή τυς. Σκρπισαν 

λιπν σε παραλιακές περι- 

ές σε λ τ Aιγαί, δεδμένυ τι 

τ μέσ μεταράς τυς ήταν τ 

καΐκι: στην Πάρ, τη Nά, την Kύθν 

(τα Θερμιά), τη Mύκν, τη 

Tια και την Aνδρ, πυ ρίσκνται 

κντά στη Σίν, αλλά και πι μακριά 

στην Kρήτη, τη Λέσ, τη Θάσ... 

Mν στη Σαντρίνη δεν πήγαιναν 

γιατί αγνύσαν τις ιδιτητες 

της θηραϊκής γης απ την πία 

μπρεί να παρασκευαστεί η 

πρσελάνη, καθώς και στα Δωδεκάνησα 

λγω της ιταλικής κατής, 

αν κι έυμε τη μαρτυρία για την εγκατάσταση 

μέλυς της ικγένειας 

αγγειπλαστών Λεμνή στην Kω 

και της λειτυργίας αγγειπλαστεί- 

υ στα Kαρδάμυλα. 

H σύνθεση της συντριάς ήταν 

απτέλεσμα συνεννήσεων και 

πρρικής συμωνίας ανάμεσα 

σε δύ ή περισστερυς αγγειπλάστες. 

Συνήθως περιρίνταν 

σε δύ, τν τενίτη τυ τρύ και 

τν πασπερέτη, εκείνν δηλαδή 

πυ έκανε τις ηθητικές εργασίες, 

ώστε να μιράνται και τα 

κέρδη στα δύ. H έδς απ τ 

νησί διαρκύσε απ την άνιη μέ- 

ρι τ θινπωρ, σ ρνικ διάστημα 

μπρύσαν να εργαστύν 

στ πρειρ υπαίθρι εργαστήρι 

τυς. Aν ι δυλειές πήγαιναν καλά, 

θα επέστρεαν και την επμενη 

ρνιά στν ίδι τπ. Δεν έλειπαν 

έαια και ι διαπληκτισμί αν 

δύ συντριές τύαινε να ρεθύν 

στην ίδια περιή ή τα μέλη 

μιας συντριάς να διαωνήσυν 

στη μιρασιά των κερδών. Eτσι, ι 

ρίμες (στιάκια) με τα πειράγματα 

για την πρωρη διάλυση της συντριάς 

ήταν αναπευκτες: 

Mν’ Kαπέλς είν’ καλς κι ας είναι 

μνας τυ / κι ας παίρνει κάθε 

τέταρτ μια λτα τρς τυ, 

επαινεί τν τσικαλά πυ πρτίμησε 

να εργαστεί μνς τυ, πασίγνωστς 

στυς Σινιύς για τις ρίμες 

τυ Aντώνης Kρακής. 

Στα κανατάδικα 

τυ Mαρυσιύ 

H μετανάστευση μως μετατράπηκε 

σταδιακά απ επιακή σε μνιμη, 

στην αρή στυς πι ευνϊκύς 

απ τυς τπυς της επιακής 

μετανάστευσης, αργτερα μως 

στα μεγάλα αστικά κέντρα 

Σπάρτη, Bλς, Aθήνα... H εγκατάσταση 

στα κέντρα αυτά δεν σετί- 

εται πλέν με τ τακίμιασμα συντριών, 

με κάπι συνεπώς μικρτερ 

ή μεγαλύτερ μαδικ 

πνεύμα συνεργασίας, αλλά με την 

ατμική επιλγή. Eντάσσεται στ 

συνλικτερ κίνημα αγρτικής ε- 

δυ και μετακίνησης πρς τις μεγάλες 

πλεις. Στν ελληνικ μάλιστα 

ώρ, η Aθήνα επισκιάει κάθε 

άλλ αστικ κέντρ –κάτι πυ δεν 

συμαίνει σε αντίστια αινμενα 

των άλλων ευρωπαϊκών κρατών κατά 

τ πέρασμά τυς απ την πρ- 

ιμηανική στη σύγρνη επή. 

H πρωτεύυσα διαθέτει ισυρύς 

παράγντες έλης των πλιτών. 

Oμως, και σε αυτή την περίπτωση, 

ι Σινιί αγγειπλάστες επέδειαν 

έντνη κινητικτητα, ργανωτική ικαντητα 

και πρσαρμστικτητα, 

γιατί αιπίησαν δυναττητες ανάδειης 

της ειδίκευσής τυς. Kι ενώ, 

λιπν, ι στατιστικές ανερώνυν 

ένα πσστ 7% ανεργίας μεταύ 

των ανειδίκευτων αγρτών 

πυ συνέρεαν στην Aθήνα τις πρώτες 

μεταπλεμικές δεκαετίες, ι 

τσικαλάδες γνώρισαν μηδενική ανεργία. 

Aν και η εγκατάσταση στην πλη 

απτέλεσε ατμική επιλγή, ργανώθηκε 

άτυπα ένα δίκτυ διέτευσης 

των άνεργων στη Σίν τε- 

νιτών τυ πηλύ στα αγγειπλαστεία 

της Aθήνας πυ ανήκαν σε 

Σινιύς. Eνα τυαί γεγνς, 

γάμς τυ αγγειπλάστη Aγγελή 

Παλαιύ με Mαρυσιώτισσα, τν δήγησε 

να εγκατασταθεί, ήδη απ 

τ 1833, στ μικρ για την επή εκείνη 

συνικισμ της Aττικής. Aλλά 

τ Mαρύσι έει παιά κκκινη άργιλ 

και άθν νερ. Γι’ άλλη μια 

ρά, η ύση πρσέερε επιλγές 

και ι Σινιί τις αιπίησαν. Mν 

πυ στην περίπτωση αυτή, τα αγγειπλαστεία 

απ τσικαλαριά μετατράπηκαν 

σε κανατάδικα. Oι γιατί 

μν η άργιλς της Σίνυ είναι η 

πλέν κατάλληλη για τ πλάσιμ 

των τσικαλιών, αλλά και γιατί η πλατεία 

τυ Mαρυσιύ, πυ ρισκταν 

η ρύση με τα λιντάρια, μετατράπηκε 

στ κέντρ της υδρδτησης 

των εκτς σεδίυ γειτνιών 

της άναρα επεκτεινμενης Aθήνας. 

Kάθε μέρα, δεκάδες νερυλάδες 

με τις σύστες τυς –ανάμεσά 

τυς και μαραθωνδρμς Σπύρς 

Λύης– γέμιαν με μαρυσιώτικ 

νερ τα κανάτια πυ αγρααν 

απ τυς Σινιύς κανατάδες και 

τ πυλύσαν στις γειτνιές πυ 

Πιάτ με ωγραικ σύμπλεγμα απ τέσσερα ψάρια. Σίνς (απ τ ιλί 

τυ B. Kυριαπυλυ, «Eλληνικά παραδσιακά κεραμικά»).

στερύνταν την υδρδτηση. Eτσι, 

τ Mαρύσι πήρε τη μρή κεραμύπλης. 

Στην περίπτωσή μας λειτύργησε 

η ίδια διαδικασία με εκείνη πυ έκανε 

τυς Yδραίυς να εγκατασταθύν 

στα Yδραίικα τυ Πειραιά, 

τυς Nαιώτες στ Γαλάτσι, τυς 

Aναιώτες στα Aναιώτικα της 

Πλάκας κ..κ. H πρώτη εγκατάσταση 

απτελεί πλ έλης για τυς 

συντπίτες και στήνεται μια γέυρα 

επικινωνίας, γνωριμίας με τις 

δυναττητες και τις συνθήκες εργασίας, 

διέτευσης των συγγενών 

στα εργαστήρια, γειτνίας των ικγενειών, 

αλλά και της ίδρυσης επαγγελματικών 

σωματίων, τπικών 

πλιτιστικών συλλγων και τιδήπτε 

θα μπρύσε να κρατήσει σε 

συνή την κινή ως πρς την εντπιτητα 

και επαγγελματική ειδίκευση 

μάδα. Σε τελευταία ανάλυση, 

ώρς της πλης δεν απτελεί 

απλώς ένα μρωμα ανθρώπων 

υπ την πίεση ικνμικών και κινωνικών 

απαιτήσεων, αλλά δημι- 

υργεί μικρκινωνίες. Mέσα σε 

αυτ τ πλαίσι, ι αγγειπλάστες 

απ τη Σίν πρσπάθησαν να δημιυργήσυν 

ικιστικές, κινωνικές 

και πλιτιστικές συνθήκες ανάλγες 

πρς τ περιάλλν της μικρής 

ικιστικής μνάδας απ την πία 

πρέρνταν. H πλη είναι μια 

υσική περιή, σύμωνα με έναν 

ρ της Aστικής Oικλγίας, δηλαδή 

ι μια απρσωπη πλεδμική 

κατασκευή, αλλά ένας πλυλειτυργικς 

ργανισμς, πυ καθένας 

ρίσκει τ ώρ πυ μπρεί 

ή πρέπει να ήσει. Kαι ι αγγειπλάστες, 

με τη συνεργασία τυς, τ συνεταιρισμ 

τυς και την ργάνωση 

της καθημερινής ωής, κατρθωσαν 

για πλλές δεκαετίες να μετατρέψυν 

τ Mαρύσι στ νέ αστικ 

αγγειπλαστικ κέντρ τυς. 

Πρταση αιπίησης 

H αγγειπλαστική απτελεί μια 

μρή πριμηανικής τενλγίας 

με μεγάλη έκταση στην ελληνική 

παραδσιακή κινωνία, διτι ακριώς 

κάλυπτε ρηστικές ανάγκες 

πυ απαιτύσε μεσγειακς αυτς 

ώρς. Σήμερα, λγω τυ τι ι 

ανάγκες αυτές σταδιακά είτε εκλείπυν 

είτε ικανπιύνται απ άλλα 

υλικά, η αγγειπλαστική τείνει να 

εκπέσει σε μια μρή «λαϊκής τέ- 

νης» και ως τέτια να αντιμετωπί- 

εται. Θα είναι πρς ελς της 

κινωνίας μας και της αυτγνωσίας 

μας, αν τσ στ ώρ της Σίνυ, 

σ και σε εκείνν τυ Mαρυσιύ, 

πυ υπήραν μεγάλα κέντρα παραγωγής 

κεραμικών, ιδρυθύν, μέσα 

σε ένα τσικαλαρι και μέσα σε ένα 

κανατάδικ αντίστια, δύ μικρά 

μυσεία παραδσιακής τενλγίας. 

Bασική αντίληψη της ργάνωσής 

τυς δεν θα είναι εκείνη πυ 

διέπει διάρες λαγραικές συλλγές, 

αλλά η με τις σύγρνες 

μυσειλγικές τάσεις δυναμική 

πρλή των λειτυργιών αυτών 

των ώρων παραδσιακής παραγωγής 

και η εκπαιδευτική, ακμα και 

τυριστική αιπίησή τυς. 

Eνεπίγραη πιατέλα τυ 1880 

απ τη Σίν. Aπδίδεται με 

την εγάρακτη τενική 

της υαντινής παράδσης, 

την πία συνείει η νεελληνική 

κεραμική περίπυ ώς την εκπνή 

τυ 19υ αι. (Mυσεί Mπενάκη). 

Φυύ απ τη Σίν 

στ Λαγραικ Mυσεί Kυριαπύλυ 

στη Mύκν (απ τ ιλί 

τυ B. Kυριαπυλυ, «Eλληνικά 

παραδσιακά κεραμικά»). 


Kατασκευή πιθαριών στ εργαστήρι Θεδωράκη στ Θραψαν Kρήτης (λες ι ωτγραίες τυ κειμένυ απ τ Mυσεί Kρητικής Eθνλγίας). 

Kρήτη: παράδση 4.000 ρνων... 

Aπ την πρϊστρική περίδ έως τη νετερη ιστρία η κεραμική παρυσιάει απλυτη αρμνία 

Tυ Xριστρυ Bαλλιάνυ 

Διευθυντή τυ Mυσείυ Kρητικής Eθνλγίας 

ANAMΦIΣBHTHTA η Kρήτη είναι η 

πλυσιτερη στην κεραμική τένη 

απ’ λες τις άλλες ελληνικές περι- 

έρειες και παρυσιάει μια μναδική 

συνεή παράδση και πρδευτική 

σταθερτητα μέσα στις 4 

τελευταίες ιλιετίες. 

H μεγαλνησς «απικείται» απ 

τν άνθρωπ περίπυ την 7η 

π.X. ιλιετία. H κεραμική τένη εισάγεται 

λίγ αργτερα, με μρλγικά 

πρτυπα πυ εντπίνται 

στις Kυκλάδες και άλλες περιές 

της Aνατλικής Mεσγείυ. Στην 

αρή της 2ης π.X. ιλιετίας, μαί 

με τα πρώτα μινωικά ανάκτρα και 

την ργανωμένη αστική πλεδμία, 

η κρητική κεραμική απκτά 

στ σύνλ της τν «εθνικ» της 

αρακτήρα και θα επιιώσει αναλλίωτη 

και συντηρητική έως τα μέσα 

τυ 20ύ μ.X. αιώνα. 

Oι Kρήτες γενικά δεν δένται 

ένες επιρρές στα ασικά τυς 


πρτυπα. Kατά καιρύς και ιστρικές 

συνθήκες «διασκεδάυν» 

κάπιες διεθνείς καιντμίες, ε- 

σν αυτές δεν πρέρνται απ 

«εν διαστάσει» ώρες (ή μδες) 

με την Kρήτη. 

H κρητική κεραμική της πρϊστρικής 

και ιστρικής αραιτητας, 

της πρώτης και δεύτερης υ- 

αντινής περιδυ, διαμρώνεται 

με μια απλυτη ισνμία και 

αρμνία, σε σέση με την πατρπαράδτη 

κληρνμιά. 

Oι αγγειπλάστες στην Kρήτη 

διακρίννται σε δύ γενικές κατηγρίες: 

τυς αγγειπλάστες των 

αστικών κέντρων και εκείνυς της 

υπαίθρυ. 

Oι «αστί» έυν τα εργαστήριά 

τυς στην περιέρεια της πλης 

και παράγυν είδη «πλυτελείας», 

κατά καννα υαλωμένα, σε μρ- 

ές και διάκσμ πυ ακλυθύν 

τη μδα της επής. Συνήθως ι 

τενίτες αυτί δεν κατάγνται απ 

την Kρήτη, αλλά απ άλλες ελληνικές 

περιές με κεραμική πα- 

ράδση έντενων πρϊντων, πως 

η Pδς ή η Σίνς. 

T πι πρσατ παράδειγμα απτελύν 

ι Σίνιι άδελι: O 

Xρυσγελς πυ εγκαταστάθηκε 

στ Hράκλει και Ψαράτης στα 

Xανιά λίγ πριν τν B΄ Παγκσμι 

Πλεμ. Kαι ι δύ δυλεύυν τα 

σινιακά πρτυπα πυ και αυτά είναι 

αντίγραα των μρών της 

ντιας Γαλλίας και της Iταλίας των 

αρών τυ αιώνα μας. 

Oι αγγειπλάστες της υπαίθρυ 

είναι λι Kρητικί και δημιυργύν 

καθαρά κρητικά πρτυπα, 

πλλά απ τα πία έυν παράδση 

ιλιετιών. Tα πρϊντα, κατ’ 

εαίρεση υαλωμένα, πρρίνται 

για τις καθημερινές ανάγκες τυ 

πληθυσμύ της υπαίθρυ. O τρπς 

με τν πί λειτυργύν ι 

επαριώτες κεραμίστες είναι ιδιαίτερα 

ιδιρρυθμς και είλεται 

στην έλλειψη δρμων στη Mεγαλνησ, 

πτε και τρρων 

πυ θα μπρύσαν να μεταέρυν 

σε μεγάλες απστάσεις τα - 

γκώδη και αριά αντικείμενα. 

Aγγειπλαστικά κέντρα 

Yπάρυν 4 αγγειπλαστικά κέντρα 

στην Kρήτη, ένα ανά νμ. 

Δεν γνωρίυμε τυς λγυς για 

τυς πίυς αναπτύθηκε η κεραμική 

στα 4 συγκεκριμένα ωριά, 

στ τέλς τυ Mεσαίωνα. Πράγματι 

η Kρήτη διαθέτει άθνες πηγές 

αργίλυ και πιδήπτε άλλ μέρς 

θα ήταν είσυ κατάλληλ. 

Mεμνωμένι αγγειπλάστες 

στα ωριά της επαρίας είναι εαίρεση, 

ενώ ι κεραμίστες στα κέντρα 

απτελύν μειντητα σε 

σέση με τ σύνλ τυ πληθυσμύ 

τυς. 

Στα Nιά Xανίων και στ Kεντρί 

Λασιθίυ ι αγγειπλάστες υν 

μνιμα στ ωρι και παράγυν έως 

μετρίυ μεγέθυς αντικείμενα 

τα πία διετεύυν στην ευρύτερη 

περιή με υπύγια. Tα 

πρϊντα τυ Kεντριύ, σε μικρή 

απσταση απ την Iεράπετρα, 

ρτώννται σε καΐκια και θά-

νυν μέσω θαλάσσης έως την εύ- 

ρη Mεσαρά. 

Oι αγγειπλάστες τυ Θραψανύ 

Hρακλείυ και των Mαργαριτών Pεθύμνυ 

παράγυν μικρές πστητες 

αντικειμένων στα καμίνια των 

ωριών τυς. Mεταναστεύυν μως 

τυς καλκαιρινύς μήνες 

(Mάις–Σεπτέμρις) σε λη την 

Kρήτη, κατά μικρές μάδες ειδικών, 

πως περίπυ ι πλανδιι 

των μεσαιωνικών συντενιών. 

Tην μάδα (εντεμιάριδες ή τακίμι) 

απτελύσαν: 

O Mάστρας (Magister=δάσκαλς), 

υπεύθυνς για την επιλγή 

της περιής και τυ ώρυ πυ 

θα δύλευαν λ τ καλκαίρι. 

Hταν επίσης κατασκευαστής πιθαριών. 

O Στμάστρας (Στ=υπ), αγγειπλάστης 

ειδικς στα μικρτερα 

αγγεία. 

O Xωματάς, ειδικς στην ερυη 

των αργίλων, τη μεταρά και παρασκευή 

τυ πηλύ. 

O Kαμινιάρης, συλλέκτης ύλων 

και ρυγάνων για την πυρά την πία 

ήλεγε σε λη τη διάρκεια τυ 

ψησίματς των δείων. 

O Tράρης πυ κινύσε με τα 

έρια τ τρί, μικρ και αμηλ 

τρ στν πί πλάθνται τα πιθάρια. 

O Kυαλητής, συνήθως νέ 

παιδί, ηθς τυ ωματά και τυ 

καμινιάρη, ρντίει τα υπύγια 

και ασλείται με τα διάρα θελήματα. 

Στν τπ πυ γίνεται η εγκατάσταση 

πρέπει να υπάρει άργιλς 

και νερ. Oι 6 άνδρες μαγειρεύυν 

και κιμύνται στην ύπαιθρ τυς 5 

μήνες της εντέμας, δηλαδή της 

καλής (ικνμικής) σδειάς. 

Tα πιθάρια κατασκευάνται με 

παραγγελία ενς ή περισστέρων 

ευγών και μεταέρνται απ τν 

πιθαρά έως τ σπίτι τυ πελάτη σε 

κάπι γειτνικ ωρι. Tα μικρά αντικείμενα 

τα ρτώνυν σε γαϊδύρια 

συνδευμενα απ τν κυ- 

αλητή και τν τράρη ή τν ωματά. 

Περνύν τα ωριά και ντελαλίυν 

την πραμάτεια. 

H αμιή γίνεται σε ρήμα ή σε 

είδς. Στ τέλς της περιδυ τα 

κέρδη μιράνται σε 6 ίσα μέρη. O 

Mάστρας και Kαμινάρης παίρνυν 

τ 1 1/4, Στμάστρας, 

Xωματάς και Tράρης απ 1 και 

Kυαλητής τ ½. 

Oι Θραψανιώτες υπήραν ι δημιυργί 

ευαλωμένων και διακσμημένων 

κρητικών αγγείων των 

υαντινών και μεταυαντινών 

ρνων πυ διαέρυν έαια απ’ 

αυτά της υπλιπης Eλλάδας, με 

μια μικρή μως συγγένεια με τα 

κυπριακά. Φύρνιαν πινάκια, πιατέλες 

και κανάτια σε μικρά καμίνια 

τυ ωριύ, αλλά μετανάστευαν 

επίσης σε λη την Kρήτη δημιυργώντας 

τα ίδια πρϊντα, πιθανν 

κατά παραγγελία. H ευάλωση 

δεν συναντάται πλέν στην κρητική 

ύπαιθρ απ τα μέσα τυ 18υ 

αιώνα. 

H τυρκκρατία στην Kρήτη 

(1640-1898) υπήρε σκληρή και ε- 


Παγύρι απ εργαστήρι 

τυ ωριύ Θραψαν. T σήμα τυ 

είναι πανμιτυπ 

με αυτά των Mινωιτών. 

O Σινις αγγειπλάστης 

Xρυσγελς στ εργαστήρι τυ, 

στ Hράκλει. 


1 2 

3 



πέερε μια γενική πτώευση πυ 

γίνεται αισθητή σε λα τα αντικείμενα 

τυ υλικύ πλιτισμύ. Στην 

κεραμική ι μρές και διάκσμς 

μειώννται. Διατηρύνται 

μν ι πρπατρικές μρές της 

αραιτητας και τυ Bυαντίυ. 

T ταραγμέν για την Eλλάδα 

πρώτ ήμισυ τυ 20ύ αιώνα δεν 

θα επιτρέψει την ανάπτυη της μεγαλνήσυ. 

Eως τ 1965 περίπυ η 

κρητική κεραμική θα παραμείνει αναλλίωτη, 

έτσι πως διαμρώθηκε 

τν 18 και 19 αιώνα. 

H εισρή τηνών πλαστικών και 

μεταλλικών δείων θα επιέρει 

μια γρήγρη εαάνιση της παραδσιακής 

αγγειπλαστικής. H λειτυργία 

των καμινιών παύει για πάντα 

τη δεκαετία τυ ’80 στ Kεντρί 

και στα Nιά. Aπ τ 1975, στις 

Mαργαρίτες, μερικί νέι αγγειπλάστες 

αρίυν να δημιυργύν 

καινύργιες μρές, κυρίως για 

την τυριστική αγρά. Xρησιμπιύν 

την υάλωση και τα ρώματα 

και επλίνται με ηλεκτρικύς 

ύρνυς. Θα τυς μιμηθύν Hρακλειώτες 

και Xανιώτες σε αστικά 

εργαστήρια και άρη στη Σλή 

Kεραμικής στ Kλυμπάρι, πλλί 

νέι Kρητικί θα επιδθύν στην 

αγγειπλαστική. 

Eν τω μεταύ στ Θραψαν απ 

τη δεκαετία τυ ’90 αναωπυρώνεται 

η κατασκευή πιθαριών, εαιτίας 

της μεγάλης ήτησής τυς στ ε- 

ωτερικ, πυ ρησιμπιύνται 

σαν διακσμητικά στιεία. Στα ανανεωμένα 

εργαστήρια δυλεύ- 

υν πλλά νεαρά άτμα, γεγνς 

ελπιδρ για τη διατήρηση της 

θαυμάσιας τένης τυ Kρητικύ 

πιθαρά. 

Eργαλεία και καμίνια 

Bασικά εργαλεία τυ Kρητικύ 

αγγειπλάστη απτελύν τρς 

και τ τρί. O τρς είναι πανμιτυπς 

με αυτύς της υπλιπης 

Eλλάδας. T τρί είναι ένας 

αμηλς τρς για την κατασκευή 

των πιθαριών. Tν περιστρέει ένας 

ηθς, τράρης, με τη 

ήθεια ριντιας περνης πυ 

διαπερνά τ μέσ τυ άνα. O 

τρς πως και τ τρί στηρίνται 

στ έδας και σε μια σανίδα, 

στην κρυή τυ άνα. Tα υπλιπα 

εργαλεία είναι κινά στυς 

αγγειπλάστες. 

Tα κρητικά καμίνια, εκτς των 

Nιών, είναι κυλινδρικά, ωρίς ρή. 

Oταν «ρτωθύν» με αγγεία 

καλύπτνται με μεγάλα τεμά- 

ια σπασμένων πιθαριών. 

T ψήσιμ των αγγείων διαρκεί 8

έως 12 ώρες, ανάλγα τ μέγεθς 

τυ καμινιύ και τ ρτωμα. 

Tα καμίνια των Nιών είναι ρθγώνια, 

κλειστύ τύπυ και στέ- 

νται απ έναν τρύλ με πή 

στ κέντρ. 

Mρές και διάκσμς 

T μεγαλύτερ μέρς της παραδσιακής 

κεραμικής πυ συναντάμε 

σήμερα στην Kρήτη πρέρεται 

απ την περιπετειώδη περίδ της 

τυρκκρατίας. 

H ευάλωση έει καταργηθεί απ 

τν 18 αιώνα πως και σραγιστς 

διάκσμς στ νωπ δεί. 

Διασώεται μια απλυστευμένη 

μρή ρωματιστύ διακσμυ απ 

κασταν κκκιν έως μαύρ άργιλ, 

πυ συνηθίεται στην Kρήτη 

απ τη μινωική περίδ. 

Παρά τη λιττητα, ι μρές παραμένυν 

πλύσιες σε σέση με 

την αγγειπλαστική της υπλιπης 

Eλλάδας. Eυν καταγραεί 90 δια- 

ρετικί ασικί τύπι κεραμικών 

αντικειμένων πυ αντιστιύν σε 

συγκεκριμένες ρήσεις. Παραθέτυμε 

για παράδειγμα τ πιθάρι 

πυ έει πέντε ρηστικές μρές: 

λαδπίθαρ, κρασπίθαρ, μελπίθαρ, 

μεσπίθαρ, πιθαράκι. T ίδι 

ισύει για τις κανάτες, τις στάμνες, 

τις λεκάνες, τα παγύρια, τις 

κυψέλες, τα μικρά δεία κ.τλ. 

Oι σύγρνι αγγειπλάστες 

στην Kρήτη παράγυν κυρίως για 

την τυριστική αγρά. Oι δημιυργίες 

τυς δεν σετίνται με την 

παράδση: εκράνται μέσω των 

συγρνων ευρωπαϊκών ρευμάτων 

αλλά είναι αισημείωτ τι δυλεύυν 

μια μεγάλη πικιλία μρ- 

ών, πως τ συνήθιαν ι πργνί 

τυς. 

4 

5 6 

1. O μάστρας Mαρυλής στν τρ- 

τυ εργαστηρίυ τυ, στις 

Mαργαρίτες της Kρήτης. 

2. Xωματάς πρετιμάει την άργιλ 

με τν κπαν, σε εργαστήρι τυ 

ωριύ Mαργαρίτες. 

3. Eσωτερικ καμινιύ πυ ρτώνεται 

με πιθάρια και ρασκιά σε εργαστήρι 

τυ ωριύ Mαργαρίτες 

της Kρήτης. 

4. Kρασπίθαρ. Στ κάτω μέρς τυ 

πιθαριύ υπάρει πείρς απ πυ 

αντλείται τ κρασί. 

5. Mεσπίθαρ. Δεί για την απθήκευση 

τυ καρπύ. 

6. Kυνενίδι. O έγρωμς διάκσμς 

είναι απ πηλ, πως συνηθίεται 

απ τα μινωικά ρνια. 


Xιλιάδες πήλινα ρήκαν στ 

T Kέντρ Mελέτης Nεώτερης Kεραμεικής, στν δικ τυ πλέν ώρ, εκθέτει, ερευνά και διδάσκει 

Tης Mπέτυς Ψαρπύλυ 

Πρέδρυ τυ Kέντρυ Mελέτης 


OTAN τη δεκαετία τυ 1960 ρισκμυνα 

σε ένα ωρι της Kρήτης 

μαί με τυς θραψανιώτες αγγειπλάστες 

και κατέγραα την 

κατασκευή πιθαριών, ήμυν πια 

σίγυρη για τ τέλς αυτής της 

πανάραιας τένης, της τένης 

τυ πηλύ. T 1987 έντας συγκεντρώσει 

ένα σημαντικ αρειακ 

υλικ και συλλέει 3.500 πήλινα 

αντικείμενα και εργαλεία απ 

λ τν ελληνικ ώρ πρώρησα 

στην ίδρυση τυ Kέντρυ Mελέτης 

Nεώτερης Kεραμεικής με 

ασικ σκπ τη διάσωση, μελέτη 

και πρλή της κεραμικής. Σήμερα, 

στα 1999, τ Kέντρ Mελέτης 

Nεώτερης Kεραμεικής απέκτησε 

τ ώρ τυ, ύστερα απ 

την παραώρηση των κτιρίων της 

δύ Mελιδώνη 4–6 στν Kεραμεικ 

απ τ υπυργεί Πλιτισμύ 

και ετιμάεται πυρετωδώς 

για να γιρτάσει τα εγκαίνιά τυ 

τ ερμεν θινπωρ. 

H κύρια δραστηριτητα τυ Kέντρυ 

Mελέτης Nεώτερης Kεραμεικής 

(K.M.N.K.) είναι η ερευνητική. 

Λγω της άμεσης αναγκαιτητας 

καταγραής των πρρικών 

μαρτυριών και των υλικών 

καταλίπων της νεελληνικής κεραμικής 

πραγματπιύνται συστηματικές 

επιτπιες έρευνες σε 

λες τις περιές τυ ελλαδικύ 

ώρυ. Aπτέλεσμα των σαράντα 

ρνων ερευνών είναι μεγάλς 

αριθμς αγγείων της συλλγής 

και ένα ιδιαίτερα πλύσι πληρ- 


ριακ υλικ. H συλλγή τυ 

Kέντρυ, η πία περιλαμάνει 

4.500 αντικείμενα τυ 19υ και 

20ύ αιώνα, είναι μναδική, γιατί 

καλύπτει την αγγειπλαστική παραγωγή 

σεδν λκληρυ τυ 

ελλαδικύ ώρυ σώντας τύπυς 

και ήματα αγγείων πυ θα 

είαν για πάντα αθεί. 

T γκώδες πληρριακ υλικ 

έει ταινμηθεί σε αρεία και 

έει καταωρηθεί σε ειδικά διαμρωμένες 

άσεις δεδμένων 

στν H/Y. T αρεί τυ Kέντρυ 

περιλαμάνει συνεντεύεις αγγειπλαστών, 

ωτγραίες, άρτες, 

σέδια, δείγματα αργιλωμάτων 

κ.ά. 

Aπώτερς στς των ερευνητικών 

πργραμμάτων τυ 

K.M.N.K. είναι η κινπίηση των 

απτελεσμάτων τυς τσ στ ειδικ 

σ και στ ευρύ κιν με τη 

συγγραή μνγραιών, τη διργάνωση 

περιδικών εκθέσεων και 

τη δημιυργία ντκιμαντέρ, πως 

έει ήδη γίνει: για την κεραμική 

τυ Aνατλικύ Aιγαίυ, της Kύθνυ, 

της Λέσυ, την περιή 

τυ Mεσσηνιακύ Kλπυ, τν 

Θραψαν της Kρήτης κ.λπ. 

Στ πλαίσι αυτ εντάσσεται η 

εκδτική δραστηριτητα και ι 

παραγωγές ντκιμαντέρ τυ Kέντρυ. 

Στη διάθεση τυ κινύ 

(σε δύ γλώσσες: ελληνική και 

αγγλική) υπάρει τ ντκιμαντέρ 

«Tάρες: Tα ειρπίητα απθηκευτικά 

αγγεία τυ Mεσσηνιακύ 

Kλπυ». T K.M.N.K. πρετιμά- 

ει δύ ακμη παραγωγές για την 

κατασκευή πιθαριών στην Kρήτη 

απ επιακά μετακινύμενες - 

Στιγμιτυπ 

απ τα ετήσια 

σεμινάρια για 

την κεραμική 

τενλγία 

πυ πραγματπιεί 

τ Kέντρ Mελέτης 

Nεώτερης 

Kεραμεικής. 

μάδες τενιτών και για τις διάρες 

τενικές κατασκευής της 

στάμνας. 

Στ K.M.N.K. λειτυργεί εειδικευμένη 

ιλιθήκη 3.000 ι- 

λίων και περιδικών πυ αρύν 

κυρίως την ελληνική και ένη 

κεραμική, αλλά και τη λαγρα- 

ία, την αραιλγία, τη γεωλγία 

και την ρυκτλγία. 

Mια απ τις πι ασικές δραστηριτητες 

τυ Kέντρυ είναι η 

εκπαιδευτική. Oι επιμελήτριες και 

μυσειπαιδαγωγί – εωτερικί 

συνεργάτες τυ σεδιάυν και 

πραγματπιύν καθημερινά εκπαιδευτικά 

πργράμματα για ργανωμένες 

σλικές μάδες λων 

των ηλικιών στην Aθήνα και 

την επαρία. Eιδικά πργράμματα 

παρυσιάνται για μάδες με ειδικά 

αρακτηριστικά. Aπ τ 

1996, τ K.M.N.K. συμμετέει στα 

πργράμματα «Mελίνα» 

(YΠ.E.Π.Θ.–YΠ.ΠO.) και στα 

«Eκπαιδευτικά Πλιτιστικά Δίκτυα» 

έντας αναπτύει μια στενή 

συνεργασία με πλλά σλεία 

της περιέρειας και της Aθήνας. 

Στ πλαίσι των εκπαιδευτικών 

δραστηριτήτων εντάσσεται και 

τ σεμινάρι πυ πραγματπιεί 

κάθε ρν, τ K.M.N.K. Πρκειται 

για ένα σεμινάρι πυ αρά 

την τενλγία της κεραμικής και 

απευθύνεται σε ιτητές και πτυ- 

ιύυς τυ τμήματς Aραιλγίας 

– Iστρίας της Tένης. T 

σεμινάρι περιλαμάνει: πρακτική 

άσκηση στις διάρες τενικές 

της κεραμικής, θεωρητικά 

μαθήματα και διαλέεις για την 

τενλγία της κεραμικής, πειραματικές 

εαρμγές, εκπαιδευτικές 

εκδρμές. 

Συνεργασίες 

Πιστεύντας στην αναγκαιτητα 

διεπιστημνικής πρσέγγισης 

της κεραμικής, τ K.M.N.K., συνεργάεται 

άμεσα με τα Πανεπιστήμια 

Aθηνών και Θεσσαλνίκης, 

τ I.Γ.M.E. και τ EKEΦE 

«Δημκριτς». 

Παρακλυθώντας τη ραγδαία 

εαάνιση των τελευταίων υλικών 

καταλίπων λγω της ανικδμησης 

και της εαγωγής των 

αντικειμένων λαϊκής τένης τ 

Kέντρ συνεργάεται με τις αρμδιες 

υπηρεσίες τυ YΠ.ΠO., 

πρκειμένυ να πρστατευθύν 

και να αναδειθύν ώρι στυς 

πίυς σώνται υλικά κατάλιπα 

της νετερης ελληνικής κεραμικής. 

Σε αυτ τ πλαίσι, επιτεύθηκε 

η κήρυη ως ιστρικών διατηρητέων, 

πέντε αγγειπλαστικών 

εργαστηρίων τυ ικισμύ τυ 

Aγίυ Στεάνυ τυ Mανταμάδυ 

Λέσυ, καθώς και 20 εργαστηρίων 

και καμινιών στις Mαργαρίτες 

Pεθύμνυ Kρήτης. 

Tέλς, τ K.M.N.K. συνεργάεται 

με τη Διεύθυνση Λαϊκύ Πλιτισμύ 

τυ YΠΠO, για τν έλεγ 

της εαγωγής παλιών κρητικών 

κεραμικών, καθώς και για τη θέσπιση 

ειδικών διαταγμάτων για 

την εαγωγή κεραμικύ υλικύ 

των τριών τελευταίων αιώνων.

έγη 

Σέδι τυ κτιρίυ 

πυ μεταστεγάσθηκε 

τ Kέντρ 

Mελέτης Nεώτερης 

Kεραμεικής, 

στην δ 

Mελιδώνη 4–6, 

στν Kεραμεικ. 

T νέ Mυσεί 

θα λειτυργήσει 

τ θινπωρ 

(σέδι τυ αριτέκτνα 

Γρηγρη 

Pιπυλυ). 

Bετεράνι αγγειπλάστες 

στ Θραψαν της Kρήτης 

συητύν με την κυρία Mπέτυ 

Ψαρπύλυ (αρεί K.M.N.K.). 

Πιάτ διακσμημέν 

με ρύτα απ τ Kαρλασι 

της Σάμυ (αρεί K.M.N.K.). 


Eνας θησαυρς στ ταμί 

Tης Eης Mαντύτσυ – Tεϊλά 

Eπιμελήτριας τυ Mυσείυ 

Eλληνικής Λαϊκής Tένης 

ΣTO Mναστηράκι, στην πλατεία, 

στέκει επιλητικά τ Tαμί Tισταράκη 

(1), παράρτημα τυ Mυσείυ 

Eλληνικής Λαϊκής Tένης (MEΛT) πυ 

υλάσσνται και εκτίθενται κτακσια 

είδη κεραμικής, τα πία 

πρέρνται απ τη δωρεά τυ αείμνηστυ 

καθηγητή Bασίλη Kυριαπυλυ. 

O Bασίλης Kυριαπυλς (Πειραιάς, 

1903 – Θεσσαλνίκη, 1991) ήταν 

καθηγητής της Mετεωρλγίας 

και Kλιματλγίας στ Aρισττέλει 

Πανεπιστήμι Θεσσαλνίκης. Yπήρ- 

ε πρωτπρς συλλέκτης και ερευνητής 

στ ώρ της Λαγραίας και 

ιδιαίτερα στην ελληνική παραδσιακή 

κεραμική. T 1958 ίδρυσε τ Λαγραικ 

Mυσεί Mυκνυ και τ 

1987 την Eλληνική Eταιρεία Λαγρα- 

ικής Mυσειλγίας στην Aθήνα. 

T 1974 δώρισε στ MEΛT τη συλλγή 

κεραμικών τυ και τ επμεν 

έτς η ττε διευθύντρια, Ππη Zώρα, 

την εέθεσε στ Tαμί... T Σεπτέμρι 

τυ 1991, μέρς αυτής της 

συλλγής επελέγη να επανεκτεθεί 

στ αναστηλωμέν Tαμί, τ πί 

ήταν κλειστ επί δέκα ρνια μετά 

τ σεισμ πυ έπληε την Aθήνα τ 

1981. 

H συλλγή αυτή παρυσιάει μναδικ 

ενδιαέρν για τυς ειδικύς, 

γιατί συμάλλει σημαντικά στη 

μελέτη και στην περαιτέρω έρευνα 

της νεελληνικής κεραμικής, σετικά 

με την τενική και την αισθητική 

αία των έργων, αλλά ακμη, γιατί γίννται 

γνωστά τα νματα των δημι- 

υργών τυς, πράγμα σπάνι για τη 

λαϊκή παράδση, πυ κυριαρεί η 

ανωνυμία. Tα κεραμικά αυτής της 

συλλγής κατασκευάστηκαν τις δύ 

πρώτες δεκαετίες τυ 20ύ αιώνα 

και εωρίυν ως πρς τη ρήση, 

την τενική, τν τρπ κατασκευής 

και τν τπ πρέλευσής τυς. 

H διάταη των δύ εντήτων μέσα 

στ ώρ τυ Tαμιύ έγινε άσει 

αυτών των αρακτηριστικών τυ κάθε 

κεραμικύ. H μία, στ ισγει, απτελείται 

απ έργα διακσμητικά επώνυμων 

κεραμιστών και η άλλη, 

στ πατάρι, περιλαμάνει αντικείμενα 

ρηστικά με την ένδειη τυ τπυ 

πρέλευσής τυς. 

Eπώνυμι κεραμίστες 

Πέντε επώνυμι αγγειπλάστες αντιπρσωπεύνται 

με τα έργα τυς, 

πως πιάτα τίυ και επιτραπέια, 

άα, νιπτήρες, μωσαϊκά, ειδώλια, 

κηρπήγια και άλλα διακσμητικά 

κεραμικά. Aυτύς τυς δημιυργύς 

συνάντησε B. Kυριαπυλς ταν 

κατέγραε τα εργαστήρια αγγειπλαστικής 

σε λη την Eλλάδα, αγ- 


Πλύσια σε εκθέματα επώνυμων και ανώνυμων δημιυργών, η συλλγή τυ Mυσ 

ράντας τα έργα τυς. Πρκειται 

για τυς Mηνά Aραμίδη, Mακάρι 

Bαρδαή, Δημήτρη Mυγδαλην, Nικλα 

Γιασιράνη και Nικλα Θεδώρυ. 

O Mηνάς Aραμίδης (Kιυτάεια 

M. Aσίας, 1877 – Θεσσαλνίκη, 1954) 

εκίνησε την επαγγελματική τυ 

σταδιδρμία ως λιθς, στη συνέεια, 

μως, ργάνωσε αιλγ 

αγγειπλαστικ εργαστήρι. T 1922, 

με τη μικρασιατική καταστρή, έ- 

θασε με την ικγένειά τυ στην 

Aθήνα μέσω Θεσσαλνίκης. Δύλεψε 

στη ιτενία «Kιυτάεια» στ 

N. Φάληρ. Στη συνέεια, άνιε αγγειπλαστεί 

στη Φλώρινα. T 1926 

έκτισε στην περιή Xαριλάυ της 

Θεσσαλνίκης σπίτι και εργαστήρι 

αγγειπλαστικής. Aρισε να γίνεται 

γνωστς στην πλη απ τα θαυμαστά 

κεραμικά τυ, τα πία παρυσίαε 

στη Διεθνή Eκθεση Θεσσαλνίκης, 

πυ και ραεύτηκε. Xαρακτηρίεται 

απ την καθαρτητα τυ 

σεδίυ, την πλύσια αντασία, την 

αρμνία των ρωμάτων και την αρτιτητα 

της τενικής. 

T 1950 η Eταιρεία Mακεδνικών 

Σπυδών στη Θεσσαλνίκη τύ ανέθεσε 

την κατασκευή ωρυ πυ 

κσμεί τη μεγάλη της αίθυσα... 

Oταν πέθανε άησε ως συνειστές 

τυς γιυς τυ, τν Aραάμ και τν 

Xαράλαμπ. 

O Mακάρις Bαρδαής (Kιυτά- 

εια M. Aσίας, 1885 – Θεσσαλνίκη, 

1950) έμαθε την τένη της αγγειπλαστικής 

απ παιδί ως γνήσις απγνς 

πλλών γενεών αγγειπλαστών. 

Eργάστηκε σε εργαστήρι στ 

Tσανάκ Kαλέ τυ Eλλήσπντυ και 

τ 1918 ργάνωσε στην Πρύσα τ 

πρώτ αγγειπλαστεί. T 1922, ως 

πρσυγας στη Θεσσαλνίκη έστησε 

εργαστήρι στην δ Γιαννιτσών 

και Mναστηρίυ και έπλαθε απ ώμα, 

πυ πρμηθευταν απ κντινές 

ωματερές, ακσμητα αγγεία για καθημερινή 

ρήση. 

T 1928 συνεργάστηκε με τν Mηνά 

Aραμίδη στη συνικία Xαριλάυ 

πυ μετέερε τ εργαστήρι τυ. 

Eτσι, άρισε να δυλεύει διακσμημένα 

κεραμικά, πάνω στα πία αίνεται 

η καλλιτενική αία πυ κληρνμησε 

απ τυς Kιυταιώτες πργνυς 

τυ. Tην ίδια ρνιά ραεύτηκαν 

τα έργα των δύ δημιυργών 

απ τη Διεθνή Eκθεση της Θεσσαλνίκης. 

Συνέισε μνς τυ να δημι- 

υργεί αιλγα έργα μέρι τ θάνατ 

τυ, αήνντας πίσω τυς γιυς 

τυ, Διγένη, Γιώργ και Σίμ ως συνειστές 

τυ έργυ τυ. 

Για τ Δημήτρη Mυγδαλην αντλύσε 

πληρρίες απ την επιστλή 

τυ Θάνυ Bελύδιυ πρς 

τν Bασίλη Kυριαπυλ, τ 1970. 

Mε γλαυρή περιγραή Θ. Bελύδις 

αηγείται πως τ 1925 σ’ ένα 

πανηγύρι στ Θησεί «διέκρινε με- 

ταύ διαρων άλλων θηνών ιμηανικών 

αρμάτων και δύ πήλινα 

ειρπίητα ωηρώς ελαιρωματισμένα 

νάρια με καλάθια, πυ η αελής 

λαϊκή πλαστικτης των εεώρι- 

ε ευδιάκριτα... Aμέσως εκατάλαα 

τι ευρισκμην εμπρς εις ένα δείγμα 

εργασίας ενς εαιρετικύ λαϊκύ 

τενίτυ, συνειστύ της Mεγάλης 

Eλληνικής Kεραμεικής...». 

O Δημήτρης Mυγδαληνς καταγταν 

απ ένα ωρι κντά στ Σκάμανδρ 

πταμ της M. Aσίας, δύλευε 

ως ναυτικς ταν ρέθηκε στ 

αγγειπλαστικ κέντρ τυ Tσανάκ 

Kαλέ τυ Eλλήσπντυ. Aμέσως εγκατέλειψε 

την παλιά τυ ειδικτητα 

τυ δύτη και έπιασε δυλειά στα αγγειπλαστεία. 

T 1922, ως πρσυγας μαί με τη 

γυναίκα τυ κατίκησε στη συνικία 

Aσπρα Xώματα της Kκκινιάς, πυκνή 

ττε σε πρσυγικά σταμνάδικα. 

Xωρίς τρ και ωρίς καμίνι «Mαστρ–Δημήτρης» 

δεν είε παρά μν 

τα επιδέια έρια και την πλύσια 

αντασία τυ σε μυθικά θέματα. Eδινε 

μρή στα τερατπλαστικά δημι- 

υργήματά τυ, τα έψηνε σε γειτνικά 

καμίνια και τα ρωμάτιε με άψητα 

ρώματα. 

O Nικλας Γιασιράνης (1901 

–1973) έμαθε την τένη τυ τσυκαλά 

απ τν πατέρα τυ πυ είε εκ- 

παιδευτεί σε μικρασιατικά εργαστήρια. 

Aνιε δικ τυ εργαστήρι στα 

Mυστεγνά, στην παραλία τυ ωριύ 

Aραγγέλυ. T ταλέντ τυ στ 

πλάσιμ και στη διακσμηση των κεραμικών 

αναγνωρίστηκε στ νησί και 

τ 1928, τν πρσέλααν ως τενίτη 

στην ιταλική εταιρεία κεραμυργίας 

στην πλη Pδ, τη γνωστή ως «Iκαρς» 

(Industrie Ceramiche Artistiche 

Rodio–Oricntali, ICARO). T 1944 επέστρεψε 

στ εργαστήρι τυ για να 

δυλέψει ανεάρτητς τα έργα τυ. 

Aυτά απτελύνταν απ ανθρωπμρα 

δεία και πήλινες κύκλες 

πυ απεικνίυν τ λαϊκ παραδσιακ 

τυ περίγυρ. T 1957 απσύρθηκε 

αήνντας πίσω τυ τ γι 

Eσωτερική άπψη τυ ταμιύ Tισταράκη. 

Σε πρώτ πλάν, πρθήκη 

με έργα τυ Nικλαυ Γιασιράνη 

(ωτ. Aρεί MEΛT). Πάνω δειά: 

Aπψη τυ ταμιύ στ Mναστηράκι. 

Eκεί εκτίθεται η συλλγή κεραμικής 

τυ Bασίλη Kυριαπυλυ, 

η πία ανήκει στ Mυσεί Eλληνικής 

Λαϊκής Tένης. Kάτω αριστερά: 

Πήγασς. Eργ τυ Δημήτρη Mυγδαληνύ 

και μεγάλη νταμιτάνα 

κρασιύ (δειά). Kαι τα δύ 

δωρεές B. Kυριαπυλυ 

(ωτ.: Aρεί MEΛT).

Tισταράκη 

είυ Eλληνικής Λαϊκής Tένης 

τυ Στέαν και τν εγγν τυ. 

O Nικλας Θεδώρυ (Θεσσαλνίκη, 

1923) έμαθε την τένη απ τν 

Σινι πατέρα τυ και απ μικρ παιδί 

δύλεψε κντά τυ, πλάθντας 

πήλινα σκεύη καθημερινής ρήσης 

απ τ στεγν κκκιν ώμα τυ 

Aμαρυσίυ και τ λευκ της Kαλγρέας. 

Aπ τ 1950 έμεινε στη Θεσσαλνίκη 

πυ δύλεψε στ εργαστήρι 

τυ A. Tυλή στ Kρδελι. T 1958 

έστησε δικ τυ εργαστήρι με κύρια 

παραγωγή στάμνες και γλάστρες. 

Mε την επίμνη επιμρωσή τυ 

κατρθωσε να δημιυργήσει έργα 

(κύπες, άα, πιάτα, κηρπήγια, κ.ά) 

με θέματα εμπνευσμένα απ τη υ- 

αντινή διακσμητική. Tα ώματα ήταν 

της Σίνδυ, της Xαλάστρας, τυ 

Kιλκίς, των Γιαννιστών και τα ρώματα 

τα κατασκεύαε μνς τυ απ 

τριμμένες πέτρες και ρυκτά. T 

1983 τα έργα τυ ραεύτηκαν στην 

Πανελλήνια Eκθεση τυ Πανελλήνι- 

υ Bιτενικύ Συνδέσμυ Kαλλιτε- 

νικής Aγγειπλαστικής και Kεραμικής 

στ Mαρύσι. 

Στα 65 τυ ρνια παρέδωσε τη διεύθυνση 

τυ εργαστηρίυ τυ στ 

γι τυ Aντώνι. Παράλληλα η κρη 

τυ Mαριέττα ασλείται με καλλιτε- 

νικά κεραμικά σε νέες συνθέσεις 

ρωμάτων και σημάτων. 

Tα υπλιπα κεραμικά της συλλγής 

πως κανάτια, κιύπια, κυμπαράδες, 

πιάτα, μυσικά ργανα, υ- 

ύδες τσυκάλια κι άλλα ρηστικά 

είδη εκτίθενται σε πρθήκες στ 

πατάρι κατά γεωγραική περιή: 

Θράκη, Mακεδνία, Θεσσαλία, Eύ- 

ια, Aττική, Πελπννησς, Nησιά 

τυ Iνίυ και τυ Aιγαίυ (Δωδεκάνησα, 

Aν. Aιγαί, Kυκλάδες και Σπράδες), 

Kρήτη και ευρύτερη Eλλάδα. 

Tα είδη αυτά παρυσιάυν μια 

λιττητα ρωμάτων και τενικής, 

αλλά διακρίννται απ την πικιλία 

της ρήσης και την ιδιμρία της 

κάθε περιής. 

Στ κτίρι τυ Mυσείυ Eλληνικής 

Λαϊκής Tένης, στ Tαμί Tισταράκη, 

ι μακριά απ τν Kεραμεικ 

και απ άλλες αραιτητες 

της περιής, επισκέπτης ρίσκεται 

στην πρνμιύ θέση να έει 

μπρστά τυ συγκεντρωμένα δείγματα 

της νετερης παραδσιακής 

κεραμικής για να τα θαυμάσει ή να 

τα μελετήσει. 

O αείμνηστς B. Kυριαπυλς επί 

πλλές δεκαετίες συνέλεε με κπ 

τα παραπάνω κεραμικά τα πία 

έπειτα πρσέερε ανιδιτελώς στ 

Δημσι. Aυτή τη συλλγή έει την 

τιμή σήμερα να εκθέσει τ Mυσεί 

Eλληνικής Λαϊκής Tένης, στ Tαμί 

Tισταράκη στην πλατεία Mναστηρακίυ. 

Σημειώσεις: 1) T Tαμί της πλατείας Mναστηρακίυ 

τίστηκε τ 1759 απ τν ττε 

εδα των Aθηνών Tισταράκη. Mε 

την ίδρυση τυ ελληνικύ κράτυς, τ 

Tαμί ρησιμπιήθηκε για πικίλυς 

σκπύς. T 1915 αναστηλώθηκε απ τν 

Aναστάσι Oρλάνδ και απ τ 1981 λειτυργεί 

ως μυσεί 


Διά ειρς Mακεδνων δημι 

Στα περίπυ 600 κεραμικά, στ Λαγραικ Eθνλγικ Mυσεί Mακεδνίας – Θράκης, διακρίννται και κινά 

Tης Nέλλης Mελίδυ–Kεαλά 

Πρϊσταμένης τυ Tμήματς Eρευνών και Mελετών 

τυ Λαγραικύ και Eθνλγικύ Mυσεί- 

υ Mακεδνίας – Θράκης 

OI ΣYΛΛOΓEΣ ενς λαγραικύ 

μυσείυ τ πί εκπρσωπεί, πως 

αίνεται και απ τν τίτλ τυ, 

μια συγκεκριμένη γεωγραική περιή 

πρέπει να περιλαμάνυν αντιπρσωπευτικά 

δείγματα των αντικειμένων 

πυ κατασκευάστηκαν 

ή και μν ρησιμπιήθηκαν στην 

περιή αυτή, για την ευπηρέτηση 

των ιτικών αναγκών τυ ανθρώπυ 

και της κινωνίας. Σκπς τυ 

είναι η μελέτη και η πρλή τυ 

παραδσιακύ πλιτισμύ της περιής 

της αρμδιτητάς τυ στυς 

τελευταίυς αιώνες και ρνυς. 

Yπακύντας σε αυτή τη λγική, 

η συλλγή κεραμικών τυ Λαγρα- 

ικύ και Eθνλγικύ Mυσείυ 

Mακεδνίας – Θράκης (ΛEMM-Θ) 

περιλαμάνει λίγ περισστερα απ 

600 κεραμικά πυ ανάλγα με τη 

λειτυργία τυς και για τις ανάγκες 

μιας στιειώδυς ταινμησης ωρίνται 

σε τρεις κυρίως μάδες: 

αριτεκτνικά στιεία (ακρκέραμα, 

υδρρρές, πήλινα κάγκελα 


κ.ά.), καθαρά ρηστικά αντικείμενα 

σκεύη τυ νικκυριύ ή επαγγελματικά 

(πιθάρια, ντυράνια, καπνιστήρι 

μελισσών κ.ά.) και διακσμητικά 

είδη (πλακάκια, πιάτα τίυ, συντριάνια, 

κρήνες κ.ά.) πυ, παράλληλα 

με τη συνά πρακτική τυς σημασία, 

η κατασκευή τυς μαρτυρεί 

υψηλτερες αισθητικές απαιτήσεις. 

Στην τελευταία αυτή μάδα θα πρέπει 

να ενταθύν πλλά απ τα 275 

κεραμικά αντικείμενα της συλλγής 

Eλλης Παπυνά πυ δωρήθηκαν 

στ Mυσεί τ 1990. Πρκειται για 

κεραμικά πυ η συλλγέας συγκέντρωσε, 

μετά τ 1950, απ διάρα 

μέρη της Eλλάδας (Θάσς, Mυτιλήνη, 

Σάμς, Kρήτη, Σίνς, Σκύρς, 

Φλώρινα) και απ τη Θεσσαλνίκη 

(έργα κυρίως των N. Θεδώρυ και 

A. Aραμίδη). 

Στην πριμηανική επή ι αγγειπλάστες 

συγκεντρώννταν πυ 

υπήραν ι απαραίτητες για την 

τένη τυς πρώτες ύλες: κατάλληλ 

ώμα, καύσιμα, νερ. H γειτνίαση με 

θάλασσα ή πτάμι πυ διευκλυνε 

τη μεταρά των γκωδών πρϊντων 

και των πρώτων υλών έπαιε 

σημαντικ ρλ. Στη Mακεδνία και 

τη Θράκη αγγειπλαστικά κέντρα ή- 

ταν η Φλώρινα και η περιή της, τ 

Aργς Oρεστικ, η Kάνη, η Θεσσαλνίκη, 

η Aθυτς της Xαλκιδικής, 

η Θάσς, η Nέα Kαράλη, η Δράμα, η 

άνθη, η Kμτηνή και στ νμ 

Eρυ τ Διδυμτει, τ Συλί 

και ι Mεταάδες. 

Kατά τν B. Kυριαπυλ τα παραδσιακά 

κεραμικά της Bρειας 

Eλλάδας απ μρλγική άπψη 

μπρύν να ενταθύν σε μια ευρύτερη 

αλκανική ώνη με διακριτά 

γνωρίσματα πυ περιλαμάνει και 

τα κεραμικά της ντιας Aλανίας, 

της Γιυγκσλαίας και της Bυλγαρίας, 

πράγμα πυ, πως λέγει, είναι 

πλύ υσικ αύ ι περιές 

αυτές ανήκαν πριν απ τ 1913 σε 

γειτνικές τυρκικές επαρίες. 

Mετά τ 1922, Eλληνες τενίτες 

απ τα μεγάλα αγγειπλαστικά κέντρα 

της A. Θράκης (Aίνς, Σαράντα 

Eκκλησιές) και κυρίως της M. Aσίας 

(Kιυτάεια, Iκνι, Πρύσα, Tσανάκκαλε) 

εγκαθίστανται στη Bρεια 

Eλλάδα ενισύντας τ ντπι δυναμικ 

και δίνντας με τις γνώσεις 

και την εμπειρία τυς νέα πνή 

στην κεραμική της περιής. Στη 

Φλώρινα, ώς τις αρές της δεκαετίας 

τυ ’70, τα δύ αγγειπλαστεία 

πυ λειτυργύσαν (τυ Xατηνίκυ 

και τυ Aράμη) ανήκαν σε 

Tσανακκαλιώτες τενίτες. Oι πρσυγες 

πυ εγκαταστάθηκαν, έδωσαν 

και πήραν: Tα σταμνιά και τα κανάτια 

πυ διαμρώθηκαν στην περιή 

απτελύν συνά πετυημέν 

κράμα των δύ παραδσεων, της 

ντπιας και της τσανακκαλιώτικης. 

H συλλγή τυ ΛEMM-Θ περιλαμ- 

άνει αντιπρσωπευτικά κεραμικά 

πυ έγιναν στ Tσανάκκαλε (Aγγει- 

καστρ) πριν απ τ 1922, ταν η 

πλη αυτή της μικρασιατικής παραλίας 

τυ Eλλησπντυ αριθμύσε 

5.000 Eλληνες κατίκυς, καθώς και 

έναν αριθμ απ αυτά πυ έγιναν απ 

Tσανακκαλιώτες τενίτες στα 

μέρη της Mακεδνίας πυ εγκαταστάθηκαν. 

Στη Θεσσαλνίκη, τη μεγάλη αυτή 

πλη τυ διαμετακμιστικύ εμπρίυ, 

πέρα απ τυς ντπιυς 

τενίτες, ρήκαν μια δεύτερη πατρίδα 

αρκετί Mικρασιάτες αγγειπλάστες 

και ανάμεσά τυς Mακάρις 

Bαρδαής απ την Πρύσα και 

Mηνάς Aραμίδης απ την Kιυτάεια, 

αλλά και Σινις Nίκς Θε- 

H ικγένεια Aραμίδη 

τ 1933 μπρστά στ εργαστήρι. 

Aπ αριστερά: μεγάλς 

γις Xαράλαμπς, η σύυγς 

τυ Mηνά Δωρθέα με 

τν Παντελή αγκαλιά, Mηνάς με 

τν Aραάμ και την Aναστασία 

και η υιθετημένη ανιψιά 

της Δωρθέας, Mαρίκα 

(ωτ.: Aρεί ΛEMM–Θ). 

δώρυ πυ μετά τν B΄ Παγκσμι 

Πλεμ έστησε τ εργαστήρι τυ 

στ Nέ Kρδελι και εακλυθεί 

ώς αυτή τη στιγμή να πλάθει γλάστρες 

και άλλα απλά πήλινα είδη για 

ιπρισμ, αλλά και να στλίει 

πιάτα, για τ κέι τυ πως λέγει, 

με λεπττατα θέματα επηρεασμένα 

απ τη υαντινή τένη. 

Mηνάς Aραμίδης 

O Mηνάς Aραμίδης (1877 – 1954) 

γεννήθηκε στην Kιυτάεια. T εργαστήρι 

τυ αναέρεται ανάμεσα 

στα επτά σπυδαιτερα εργαστήρια 

κεραμικής της πλης αυτής. T 

1922 τάνει μαί με άλλυς πρσυγες 

στην Aθήνα με τη γυναίκα 

τυ και τ γι τυ Xαράλαμπ. 

Eργάστηκε αρικά για δύ ρνια 

στην κεραμική ιτενία «Kιυτά- 

ια», στη συνέεια άνιε εργαστήρι 

στη Φλώρινα και τ 1926 εγκαθίσταται 

στη Θεσσαλνίκη πυ με 

ρήματα τυ κυνιάδυ τυ απ 

την Aμερική αγράει ένα κμμάτι 

γης στη συνικία Xαριλάυ και εκεί, 

δίπλα σε ένα παλι ρέμα τίει σπίτι 

και εργαστήρι. 

T 1928 σε συνεργασία με τν 

Mακάρι Bαρδαή παίρνει μέρς 

στη Διεθνή Eκθεση Θεσσαλνίκης 

με διάρα έργα ανάμεσα στα πία 

«η πικραμένη πρσυγπύλα» 

και τ «καμπαναρι». Tυ απνέμεται 

αργυρ μετάλλι αλλά αυτ 

δεν αλλάει τα ικτρά ικνμικά 

τυ. Tα έργα τυ περιένται στην 

κυριτητα τυ Bαρδαή και απ αυτν 

πυλιύνται αργτερα σε μυσεία 

και συλλγές. Tην ίδια επή 

πυλάει και τ μισ τυ σπίτι στν 

Bαρδαή και περιρίεται σε δύ 

καμαρύλες: στη μια πδκίνητς 

τρς, τα ράια με τα νωπά κεραμικά, 

πάγκς τυ, στην άλλη ει λη 

η ικγένεια. Tα μικρτερα παιδιά 

τυ, η Aναστασία και Aραάμ 

και αργτερα Παντελής και 

Hλίας μεγαλώνυν στ δρμ. Aπ 

τ 1930 έει ηθ τ γι τυ τν 

Xαράλαμπ πυ τ 1938 εύγει για 

να δυλέψει μνς τυ και αργτερα 

τ γι τυ Aραάμ πυ συνείει 

τ έργ τυ πατέρα τυ ώς σήμερα 

στν ίδι πάντα ώρ. 

H ανέεια αναγκάει τν Mηνά να 

εργαστεί απ τ 1932 ώς τ 1936 

στ κεραμπιεί «Aλλατίνη» πυ 

πλάθει γλάστρες, ακρκέραμα και 

καλυπιάει θερμάστρες. Ωστσ, 

τ έργ τυ γίνεται γνωστ. Φιλτε- 

νι και ωγράι αγράυν τα 

πάμθηνα κεραμικά τυ και ανάμεσά 

τυς Στίλπων Kυριακίδης, 

Aνδρέας υγγπυλς και στη δεκαετία 

τυ ’40 B. Kυριαπυλς, 

ι ωγράι Γ. Παραλής, Γ. Φωκίδης 

και άλλι. 

Oι δυσκλίες της ωής δεν αίνεται 

να επηρέασαν τη δημιυργικτη-

υργών 

γνωρίσματα της Bαλκανικής 

τά τυ. O Mηνάς απτύπωνε τα σέδιά 

τυ σε αρτί πριν τα ρησιμπιήσει 

ως ανθίλα στην κεραμική επιάνεια. 

Tριάντα τρία σέδιά τυ 

στ πι την αρτί, συνά διπλά ή 

τριπλά τ ένα πάνω στ άλλ, υλάσσνται 

στ Mυσεί και μαρτυρύν 

με τι πενιρά μέσα και τι ικνμία 

τυ αρτιύ και τυ μλυιύ 

–ι μως και της αντασίας– έγιναν 

τα αναρίθμητα έργα τυ στα πία 

απτυπώνεται λη η ιστρία της πατρπαράδτης 

κεραμικής τένης. 

Aπ θεματλγική άπψη τα έργα 

τυ Mηνά ωρίνται σε τρεις μάδες: 

Tην πρώτη μάδα απτελύν 

τα κεραμικά πυ ακλυθύν την 

παράδση της Kιυτάειας, στην πία 

εντάσσνται δύ θερμάστρες 

και τμήμα μιας τρίτης καθώς και μικρτερα 

έργα τυ πυ ρίσκνται 

στη συλλγή τυ ΛEMM-Θ και σε 

άλλες συλλγές και μυσεία. 

H δεύτερη μάδα περιλαμάνει 

κεραμικά με θέματα απ την αραία 

αγγειγραία και τη υαντινή παράδση 

καθώς και θέματα απ την 

Παλαιά και την Kαινή Διαθήκη. Παρά 

τ γεγνς τι εσηκώνει θέματα απ 

διάρα ιλία, δεν καταεύγει 

στη δυλική απμίμηση αλλά σαν αληθινς 

καλλιτένης τα ρησιμπιεί 

με ελευθερία, πρσαρμντάς 

τα επιδέια στην κεραμική επι- 

άνεια. 

Mια τρίτη μάδα σηματίυν ι 

θαυμαστές πλύπλκες συνθέσεις 

τυ απ ώα, υτά, τέρατα και ανθρώπινες 

μρές πυ μαρτυρύν 

τη δημιυργική συγώνευση των 

διαρων επιδράσεων και στα πία 

καλλιτένης, πως έει γρα- 

τεί, ρίσκεται στην πι ευτυισμένη 

τυ ώρα. Zώα και τερατμρα 

θηρία συμπλέκνται σε ερωτικύς ή 

θανατηρυς εναγκαλισμύς ή 

στριλίνται αέναα στις κίλες ή 

κυρτές επιάνειες, κλπώνντας 

τα σώματα και εκτινάσσντας τα μέλη, 

σπάντας κάπτε τις διακσμητικές 

ταινίες σε συνθέσεις με πρωτγνωρ 

δυναμισμ. 

Tα κύρια στιεία της τένης τυ 

Mηνά είναι η μναδική σεδιαστική 

τυ δειτητα, η ικαντητα πρσαρμγής 

τυ θέματς τυ στη συγκεκριμένη 

κάθε ρά κεραμική επιάνεια, 

η κίνηση των μρών και η απαράμιλλη 

ευαισθησία τυ στα ρώματα. 

Xρώματα πυ ίδις παρασκεύαε 

για να πετύει «εκείν πυ 

ραματιταν και ι ,τι η σύμπτωση 

τυ πρσερε» (A. Kυριακίδυ–Nέστρς). 

T ΛEMM-Θ με τη συνεργασία 

της ειδικής στα μεταυαντινά κεραμικά 

αραιλγυ A. Xαριτωνίδυ 

ργάνωσε τ 1990 περιδική 

έκθεση τυ έργυ τυ μεγάλυ αυτύ 

λαϊκύ καλλιτένη, συγκεντρώνντας 

κεραμικά απ είκσι μυσεία 

και ιδιωτικές συλλγές. 

Πιάτ 

τυ M. Aραμίδη. 

Πιθανν 

παράσταση 

Aλεάνδρυ, 

Bυκεάλα και 

Φιλίππυ πυ 

περιάλλεται απ 

σηματπιημένα 

ύλλα (Aρεί 

ΛEMM–Θ). 

Oι «πικραμένες 

πρσυγπύλες», 

τυ M. 

Aραμίδη. 

Aνθρωπμρες 

κρήνες. Yψς: 

1,34 μ. 

H καθεμιά απ 

τις λγλυες 

κρες κρατάει 

στα έρια της 

νιπτήρα και 

στ στήθς της 

έει πυλί 

στραμμέν πρς 

τα κάτω πυ απ 

τ κμμέν κε- 

άλι τυ ύνεται 

νερ. T δεί 

πδι πατάει σε 

στργγυλή άση 

και τ αριστερ 

στ κεάλι καθιστύ 

λινταριύ 

πυ λέπει 

μπρς, ενώ ένα 

δεύτερ λέπει 

αντίθετα. Mετα- 

ύ των δύ λινταριών 

μια κρη 

με γαλάι ιτώνα 

αγκαλιάεται 

απ μια δεύτερη. 

Δωρεά Δήμυ 

Θεσσαλνίκης 

(ωτ.: Γ. Παπανικλάυ, 

Aρεί 

ΛEMM-Θ). 


Στ «σταστρ» τυ ακύ 

Eλληνες ωτγράι πυ πρώτι με τρυερτητα απαθανάτισαν αγγειπλάστες και έργα των ειρών τυς 

Tυ Iωάννη Iωάννυ 

Kεραμίστα 

OI ΦΩTOΓPAΦIEΣ με θέμα την κεραμική 

πυ έυν εντπιστεί έως 

σήμερα είναι λίγες, αν λάυμε υπψη 

τη μεγάλη ρήση των κεραμικών 

στην καθημερινή ωή των 

ανθρώπων τυ ελλαδικύ ώρυ 

κι αν συνυπλγίσυμε επιπλέν 

τι τα πήλινα ήταν ασικά ηθητικά 

εργαλεία για κάθε ικιακή και 

αγρτική εργασία. Δυστυώς τα 

μυσεία συγκέντρωσαν κυρίως 

πλυτελή αντικείμενα με αρύτιμα 

υλικά (ρυσ, ασήμι) και πλυκεντημένα 

ακριά υάσματα, τα 

πία δημιυργύν στν επισκέπτη 

τυς τη λανθασμένη εντύπωση 

τι ι Eλληνες ύσαν πνιγμέ- 


νι στα ρυσκέντητα, περιτριγυρισμένι 

απ πανάκρια υλικά. 

Mε τ σκεπτικ αυτ αγνήθηκαν, 

περιρνήθηκαν και δεν 

συλλέθηκαν λα εκείνα τα αντικείμενα 

πυ απτελύσαν ,τι νμάυμε 

στιεία τυ καθημερινύ 

ίυ. 

Oσν αρά την αγγειπλαστική, 

ρηστικά πρϊντα της άρισαν 

να συλλέγυν πριν απ δεκαετίες 

Bασίλης Kυριαπυλς (1903- 

1991), η Aγγελική Xαριτωνίδυ και 

η Mπέτυ Ψαρπύλυ. Mέρς της 

συλλγής τυ πρώτυ, απ σύνλ 

794 λαϊκών κεραμικών, απτέλεσε 

τν πυρήνα τυ Mυσείυ Συλλγής 

Kεραμικών B. Kυριαπυλυ 

στ Tαμί Tισταράκη στ Mναστηράκι, 

τ πί ανήκει στ Mυ- 

σεί Eλληνικής Λαϊκής Tένης και 

εγκαινιάστηκε τ 1991. 

H Xαριτωνίδυ άρισε τη δική 

της συλλγή στην Ψαρπύλυ, η 

πία είε ιδρύσει εν τω μεταύ, 

τ 1987, τ Kέντρ Mελέτης Nεώτερης 

Kεραμικής. T Kέντρ αυτ 

έει κύρι μέλημά τυ τη συλλγή 

και μελέτη ρηστικών αντικειμένων 

απ τα εναπμείναντα, λγω 

της αδιαρίας τυ κράτυς 

για τη ειρτενία, εργαστήρια 

της ώρας. 

Nelly’s, Παπαϊωάννυ, 

Tλύπας 

Eκείνι πυ πρώτι έσκυψαν 

πάνω στην αγγειπλαστική, εκτς 

O κεραμίστας 

Bασίλης Pδις 

στ εργαστήρι 

τυ στη Σκπελ, 

τ 1948 

(ωτ.: Tάκη 

Tλύπα). 

απ τη συλλγή κεραμικών, πρσπάθησαν 

να εντπίσυν και ωτγραίες 

πυ να την έυν θέμα 

τυς. Aπ τυς Eλληνες ωτγράυς 

πυ ασλήθηκαν με τη 

ωτγράηση της αγγειπλαστικής, 

ι περισστερι τ έκαναν 

περιστασιακά λγω της γραικτητας 

πυ παρυσιάει τ στί- 

αγμα των κεραμικών πρς πώληση 

στις υπαίθριες αγρές, τ 

ρτωμα στις άρκες για τη μεταρά 

τυς και υσικά κάπι 

κανάτι στ άνιγμα παράθυρυ 

γεμάτ με νερ κι ένα κυκυνάρι 

να κλείνει τ στμι τυ. 

Aναπάντε δώρ είναι η σειρά 

των 46 ωτγραιών της Nelly’s 

(Eλλη Σεραϊδάρη, 1899-1998), η πία 

τ 1930 ωτγράησε λη 

τη διαδικασία της αγγειπλαστικής 

στ εργαστήρι τυ Aλέκυ 

Kαρδιακύ (1882-1970), στ Mαρύσι. 

T εργαστήρι τυ Kαρδιακύ, 

πυ λειτυργύσε στη Λεω. 

Kηησίας 72 απ τ 1920, έ- 

ει κατεδαιστεί και στη θέση 

τυ υψώθηκε πλυκατικία. H 

σειρά ωτγραιών της Nelly’s 

είναι η μνη γνωστή πυ απεικνίει 

τις τενικές παραγωγής τυ 

πηλύ με τα έρια και τα πδια, 

την τενική τυ πδκίνητυ πηλτρύ, 

τν τρπ της διακσμησης, 

τυ μπατανίσματς και 

Συνέεια στην 28η σελίδα

Γυναίκα 

ωγραίει 

σε ά. (ωτ: 

Nelly’s – Φωτ.: 

Aρεί Mυσείυ 


Σκυριανς 

αγγειπλάστης 

διακσμεί 

επιτραπέια αγγεία 

(ωτ.: Bύλα 


Φωτ.: Aρεί, 

Mυσεί 


Kανάτες 

στ λιμάνι 

της Aίγινας 

(ωτ.: Bύλα 


Φωτ.: Aρεί, 

Mυσεί 




τα αντικείμενα έτιμα πρς πώληση. 

Oι ωτγραίες της είναι 

της περιδυ πυ νμάυμε 

τενλγία της πριμηανικής 

επής και μάρτυρες τυ τρπυ 

εργασίας των πρωτπρων της 

νετερης αγγειπλαστικής μας, 

γιατί Kαρδιακς ήταν πρώτς 

πυ πειραματίστηκε με ρωμγυαλώματα 

και δημιύργησε σειρές 

πρωττυπων αντικειμένων, 

ρήσης και διακσμητικών. 

Oταν ρωτήσαμε τη Nelly’s γιατί 

είε τραήει τις ωτγραίες τ 

1930 στ αγγειπλαστεί στ Mαρύσι 

απάντησε τι τ έκανε απ 

πρσωπικ ενδιαέρν και ι 

κατπιν παραγγελίας. Σημειώνεται 

τι η Nelly’s ήταν ωγράς 

λυλυδιών και ρμαντικών τπίων 

και πως στην Aμερική, απ 

τ 1939 έως τ 1966, εκτς απ τη 

ωτγραία ασλήθηκε με την 

κεραμική, τιάνντας πρσελάνινες 

πλάκες και πιάτα. Mε κεραμικά 

της έργα διακσμησε καρά- 


ια τυ Aρισττέλη Ωνάση. T 

1979 εκινά να γράψει την αυτ- 

ιγραία της ωρίς πτέ πριν να 

έει καταπιαστεί με τη συγγραή. 

T 1989 κυκλρεί τ ιλί 

της, τ πί εντυπωσιάει με τη 

γλαυρτητα τυ ύυς και στ 

πί ετυλίγεται η δύσσεια της 

ωής της και δυναμικς αρακτήρας 

αυτής της πρικισμένης 

μικρσωμης γυναίκας. 

H Bύλα Παπαϊωάννυ ωτγραίει 

αγγειπλαστεία και αγγειπλάστες 

σε στιγμές διακσμησης 

αγγείων, καθώς και τη ρήση 

των τελευταίων απ γυναίκες. Mε 

πλύ εστή ματιά απθησαυρίει 

την ανθρώπινη παρυσία σε απλές 

ιωματικές στιγμές, ενώ μας δίνει 

πληρρίες για την αγγειπλαστική 

και τ ρλ της στην εμπρική 

και ικγενειακή ωή. 

Yπάρυν ωτγραίες με θέματα 

τα πήλινα απ την Aίγινα, 

Kνωσ Kρήτης, Mύκν, Mυτιλήνη, 

Σπέτσες, πλλές απ τη Σκύρ 

και εκείνες με τα γαϊδύρια 

ρτωμένα στάμνες, ι πίες 

θυμίυν την εικνα τυ μπάρμπα–Γιάννη 

τυ κανατά πυ έει 

πλέν εκλείψει. 

O Tάκης Tλύπας με την αδρή 

γραή τυ αιμαλωτίει τν ανθρώπιν 

μθ, τα άγια έρια και 

πδια τυ ειρτένη αγγειπλάστη 

και την παραγωγή τυ πηλύ 

τα έτη 1948, 1969, 1972, 1979, κυρίως 

στν Tύρνα, σε πλλές 

άσεις της τένης τυ πηλύ καθώς 

και στην Eλασσνα, τη Σκπελ, 

τη Σκύρ κ.λπ. Mνημεί είναι 

η ωτγραία τυ, πυ δεί- 

νει τν εργάτη τυ πηλύ να πατά, 

να υμώνει με τα πδια τν 

πηλ, ώστε να γίνει κατάλληλς, 

έτιμς για τ πλάσιμ των αντικειμένων. 

Aλλι ωτγράι 

και αρεία 

O μελετητής της κεραμικής 

Γιώργς Nικλακπυλς 

(1903–1990), εκτς απ τα τρία α- 

ιλγα ιλία τυ για εντιισμένα 

κεραμικά σε εκκλησίες 

μας, ήταν κύρις αναλυτής τυ 

έργυ των καλλιτενών πυ εργάστηκαν 

απ τ 1909 έως τ 

1949 στ καλλιτενικ τμήμα τυ 

Kεραμεικύ, τυ Πάνυ Bαλσαμάκη 

(1900 – 1986), τυ Mάιμυ 

Eλστερ, τν Mιαήλ Mαρτυάνη 

(1900–1962), και τν Συμεών 

Σιμνάκη. Στ αρεί τυ υπάρει 

αριθμς ωτγραιών, έγρωμων 

διαανειών και πλύσια ι- 

λιθήκη με θέμα την κεραμική. 

O ωτγράς Δήμς Παπαδήμς, 

τυ πίυ τ αρεί ρίσκεται 

στ Eλληνικ Λγτενικ και 

Iστρικ Aρεί (EΛIA), έει σειρές 

ωτγραιών με θέμα την αγγειπλαστική 

των περιών Aθήνας, 

Aίγινας, Kαρπάθυ, Kερκύρας, 

Kρήτης, Mαρυσιύ, Mυτιλήνης, 

Pδυ, Σάμυ, Σίνυ, Σκύρυ, 

Tιάς, Tσανάκκαλε (τ Aγγει- 

καστρ στα στενά της Πρπντίδας 

Mικράς Aσίας) και Xίυ. Eπίσης 

έργα των κεραμιστών Π. Bαλσαμάκη, 

N. Γιασιράνη, I. Iωάννυ, 

Δ. Mυγδαλινύ, Aλ. Kαρδιακύ. 

O ωτγράς της Σκύρυ, πως 

νμάεται Γιάννης Bερναδής, 

(Σκύρς 1930), ωτγραίει 

απ τα τέλη της δεκαετίας τυ 

1940 την παραδσιακή αγγειπλαστική 

τυ νησιύ και έει σειρές 

ωτγραιών με αγγειπλάστες 

κατά την κατασκευή, αλλά 

και ωτγραίες με τα αρακτηριστικά 

κεραμικά τυ νησιύ, πυ 

είναι στλισμένα με άσπρες 

γραμμές απ μπατανά ή ασέστη 

και ανάγλυα θέματα απ πυλιά, 

ψάρια, υτικά διακσμητικά κ.λπ. 

Στ ωτγραικ αρεί τυ 

EOMMEX υπάρει μεγάλς αριθμς 

ωτγραιών πυ έγαλαν 

κατά καιρύς συνεργάτες τυ 

ωτγραικύ συνεργείυ τυ. 

Ωστσ, μεγάλς αριθμς ωτγραιών 

τυ πλύτιμυ αυτύ 

αρείυ παραμένυν αταύτιστες, 

με απτέλεσμα η ρήση τυς να 

είναι πρληματική. Aλλα ωτγραικά 

αρεία στα πία υπάρ- 

υν ωτγραίες με θέμα την 

αγγειπλαστική είναι τυ Mυσεί- 

υ Mπενάκη, τυ Kέντρυ Mελέτης 

Nεώτερης Kεραμικής, τυ 

Mυσείυ Eλληνικής Λαϊκής Tέ- 

νης, τυ Λαγραικύ Mυσεί- 

υ Θεσσαλνίκης, τυ Λαγραικύ 

Mυσείυ Λαρίσης, τυ Aλέκυ 

Bαλσαμάκη με ωτγραίες 

απ τν Kεραμεικ και της ικγενείας 

των κεραμιστών της, τυ 

Bασίλη Kυριαπυλυ, πυ τμήμα 

τυ έει κατατεθεί στ Mυσεί 

Eλληνικής Λαϊκής Tένης και 

στα μυσεία τυ στη Mύκν. 

Φωτγραικ υλικ, καθώς και 

εκτεταμένη ιλιγραία απ τη 

δημσίευση άρθρων γύρω απ 

την ελληνική αγγειπλαστική, υπάρυν 

στ Λαγραικ Aρεί 

της Aκαδημίας Aθηνών. 

O γνωστς αγγειπλάστης 

Mανώλης Λάσκαρης 

σε νεαρή ηλικία στ εργαστήρι 

τυ Kαρδιακύ. 

Δεκαετία 1930 (ωτ.: Nelly’s – 

Φωτ. Aρεί Mυσείυ Mπενάκη).

Πάτημα λάσπης 

με τα πδια 

σε κεραμικ 

εργαστήρι 

τυ Tυρνάυ, 

τ 1969 (ωτ.: 

Tάκη Tλύπα). 

Aγγειπλάστες 

στ εργαστήρι 

τυ Kαρδιακύ 

στ Mαρύσι 

(1936). Aριστερά 

Aντώνης 

Mπύλμπατης, 

Hλίας Λιάνις, 

Γιώργς 

Σκλάαινας, 

Γεράσιμς 

Λιάνις 

και ι νεαρί 

Σίμς Aπστλίδης 

και Mανώλης 

Pκάκης 

(απ τ ιλί 

τυ I. Iωάννυ, 

«Mαρυσιώτικη 

Kεραμική, 100 

ρνια», 1994). 


...εις υν απελεύσει; 

Πια μέριμνα πρέπει να ληθεί ώστε να επιιώσει η σύγρνη ελληνική κεραμική τένη 

Tυ Παναγιώτη Iντέ 

Πρέδρυ Πανελλήνιας Eνωσης Kεραμιστών 

και Aγγειπλαστών 

«XOYΣ ην και εις υν απελεύσει;». 

Kαταατική θα είναι η απάντηση στ 

ανωτέρω ερώτημα εάν συνειστεί, η 

υπάρυσα κρατική μέριμνα (ανε- 

αρτήτως κυερνήσεως). Aς αήσυμε 

μως πρς στιγμήν τη συνδικαλιστική 

γκρίνια, και ας μιλήσυμε 

για τη δημιυργικτητα. 

Tα τελευταία σαράντα ρνια, 

λέπυμε δίπλα στυς παραδσιακύς 

κεραμιστές να εμανίνται 

δημιυργί πυ πρσεγγίυν την 

τένη με εντελώς διαρετικές α- 

ετηρίες, με καλλιτενική παιδεία 

και κυρίως ανιτύς ρίντες σκέψης. 

Διακινδυνεύντας να λησμνήσω 

κάπιυς, πρέπει να αναέρω τα 

νματα των πρωτεργατών αυτής 

της νέας πνής πυ σράγισε με τ 

έργ της τη σύγρνη ελληνική κεραμική. 

Πρκειται για τυς Hρα Tριανταυλλίδη, 

Mάν Δάν, Πάν Bαλσαμάκη, 

Mαίρη Xατηνικλή, Eλευθερία 

Δρσάκη, M. Bερναρδάκη, M. 

Oικνμίδυ, K. Πάππη, Zήση. Aεριμ, 

Δελαίνια και πλλύς άλλυς. 

Oι περισστερι ε αυτών ήρθαν σε 

επαή με την κεραμική μέσα στα εργαστήρια 

των παραδσιακών αγγειπλαστών. 

Στις πρώτες πανελλήνιες 

εκθέσεις κεραμικής δίπλα στα απαράμιλλης 

μριάς έργα των παραδσιακών 

κεραμιστών άρισαν να 

εμανίνται γλυπτικές συνθέσεις 

απδεσμευμένες τη ρηστικτητα, 

ενώ έπαιρναν τ δρμ κεραμικά 

μιας μικρής παραγωγής πυ είαν 

και ρηστική δυναττητα, αλλά δσμένη 

με τέτι τρπ πυ δεν δυνάστευε 

την αυτνμη εικαστική 

τυς παρυσία. 

Oι περισστερι απ’ αυτή τη γενιά 

των πρωτεργατών άνιαν με επιτυ- 

ία και τ δρμ πρς τ εωτερικ. 


«Θαλασσινές Mεταμρώσεις». Eργ τυ Kώστα Nεύτυ, α΄ ραεί Πανελλήνιας 

Eκθεσης Kεραμικής 1986. 

Aπ τ διδακτικ τυς έργ επήδησε 

μια νέα γενιά κεραμιστών. Πρκειται 

για ανθρώπυς πυ σπύδασαν 

την κεραμική απ τυς πρανα- 

ερθέντες δάσκαλυς, αλλά και σε 

σλές τυ εωτερικύ. 

Διακινδυνεύντας και πάλι να λησμνήσω 

κάπιυς, ενδεικτικά θα 

πρέπει να αναερθώ στυς M. Bλαντή, 

Γ. Kύπρη, M. Παπαδπυλ, Θ. 

Xωραά, Λ. Mπακγιάννη, B. Γυνέλα, 

K. Tσύτσυρα, X. Δαραδήμ, X. 

Mραλη, P. Kώδωνα, K. Nεύτυ. 

Eμανίνται κεραμικά δυλεμένα 

σε υαλπιύμενες μάες, πρσελάνη, 

vitreus china, gres, νέι τύπι εμ- 

ιάλωσης με περίπλκες τενικές 

διεργασίες και αιθαύμαστα απτε- 

λέσματα, αλλά και καινύργιες (για 

την Eλλάδα) τενικές πως τα πρωτγνα 

ψηίσματα, τ Pάκυ κ.λπ. 

Kαθριστικ ρλ στην ανάπτυη 

της σύγρνης ελληνικής κεραμικής 

συνετέλεσε και συντελεί η πανελλήνια 

έκθεση κεραμικής. Πρκειται για 

τη μναδική ργάνωση–θεσμ πυ 

εδώ και 40 ρνια ηθά στην ανάδειη 

λων των νέων τάσεων της κεραμικής 

τένης. Σ’ αυτή τη διργάνωση 

πυ εκίνησε απ τ σωματεί 

και τώρα συνδιργανώνεται με τν 

Δήμ Aμαρυσίυ, παρυσίασαν έργα 

τυς και διακρίθηκαν λι ι πραναερθέντες, 

καθώς και εκατντάδες 

άλλι λάτρεις της κεραμικής. 

Παράλληλα μως με την πανελλήνια 

Σειρά γραμματσήμων πυ εέδωσαν 

τα EΛTA τν Σεπτέμρι 

τυ 1976 με θέμα την παραδσιακή 

κεραμική (αρεί I. Iωάννυ). 

έκθεση σημαντικ ρλ στην αλλαγή 

πλεύσης έπαιαν και ι εκθέσεις πυ 

διργάνωσε τ σωματεί, με συμμετή 

Bρετανών, Aλανών, Iταλών, 

Γερμανών κεραμιστών. Kάπως έτσι, 

τ κλωνάρι πυ λέγεται κεραμική, εμπλυτίει 

διαρκώς τ δέντρ της 

τένης και εμπλυτίεται απ’ αυτ. 

H συνλική μως εικνα της κεραμικής 

δεν ήταν και δεν είναι τσ ειδυλλιακή. 

H συνλική εικνα καθρί- 

εται απ τις συνθήκες δημιυργικής 

ιωσιμτητας των 2.000 περίπυ 

εργαστηρίων κεραμικής πυ υπάρ- 

υν στην Eλλάδα. Σε μια πρσπάθεια 

να παρυσιαστεί η θίνυσα 

πρεία της ελληνικής κεραμικής τα 

τελευταία ρνια θα πρέπει να κιτάυμε 

να εντπίσυμε τις ρίες 

τυ αινμένυ, ελπίντας σε μια 

καλυτέρευση των συνθηκών. 

Eλλειψη εκπαίδευσης 

Mε περισσή περηάνια λέμε τι 

στν ευρύτερ ελλαδικ ώρ κατασκευάνταν 

περίτενα κεραμικά απ 

την 6η ιλιετία π.X., αλλά πσα εθνικά 

μυσεία κεραμικής υπάρυν 

στην Eλλάδα; 

Kανένα. Yπάρυν έαια ι ανεκτίμητης 

μριάς συλλγές στα 

μυσεία της Eλλάδας, αλλά εθνικ 

μυσεί κεραμικής τένης δεν υπάρει. 

Πρσατα, με αρμή τα έργα 

πυ γίννται κάτω απ τη Bυλή 

των Eλλήνων για τη δημιυργία υπγειυ 

γκαρά και παιδικύ σταθμύ 

για τις ανάγκες της ελληνικής Bυλής, 

ανακαλύθηκαν εργαστήρια κεραμικής 

της αραιτητας. Mε τη 

σύμωνη γνώμη της αραιλγικής 

υπηρεσίας (μετά την απμάκρυνση 

των ευρημάτων) καταστράηκαν τα 

εργαστήρια κεραμικής, καταστράηκαν 

για να πρωρήσυν τα πρανα- 

ερμενα έργα. 

Aναμενμενες έαια τέτιες συμπεριρές, 

μια πυ σεασμς σε 

μια τένη δεν είναι «αυτυής», αλλά 

καλλιεργείται στα ανάλγα εκπαιδευτικά 

ιδρύματα. Tα ράματα της 

Mελίνας Mερκύρη και τυ A. Tρίτση 

για εισαγωγή της τένης στην πρωτάθμια 

εκπαίδευση θα άλλααν 

άρδην τ σκηνικ. Πια είναι η πρώτη 

σκέψη τυ μέσυ Eλληνα ακύγντας 

την λέη κεραμική; Γλάστρα, πιθάρι 

άντε και κανένα σκυριαν πιάτ. 

Kεραμική μως δεν είναι μν τα 

πραναερθέντα είδη, αλλά ένας 

πανέμρς κσμς πυ τ κάθε 

κεραμικ έει τη δική τυ νττητα, 

τη δική τυ αία, τ δικ τυ πρρισμ. 

Mναδική εαίρεση σν αρά 

την εκπαίδευση απτελεί τ εργαστήρι 

κεραμικής στν τμέα ε- 

αρμγών της Aνωτάτης Σλής Kαλών 

Tενών. Φιλτιμες πρσπάθειες 

καταάλλνται επίσης απ σλές 

τυ OAEΔ, απ κάπιες δημτικές 

σλές κεραμικής, στυς δήμυς

Kαλαμάτας, Xαλκίδας, Nίκαιας και 

Pεθύμνυ, καθώς και απ κάπιες ιδιωτικές. 

Oυσιαστική εκπαίδευση μως 

μπρεί να παράσει μνν μια 

ανωτάτη σλή κεραμικής τένης. 

Aπαιτεί η πλιτεία, απ πρακτικύς 

στην πλειψηία τυς ειρτένες, 

τη ελτίωση της αισθητικής, της πι- 

τητας, τυ σύγρνυ management, 

τυ σύγρνυ desing ωρίς 

μως να παρέει μέσα απ εκπαιδευτικά 

ιδρύματα, πως είλει. 

Aς μην παραπνιμαστε μως. 

Tην έλλειψη υσιαστικής παιδείας 

έρνται να καλύψυν τα επιδτύμενα 

μέσω κιντικών κνδυλίων 

εκπαιδευτικά πργράμματα. Iδιωτικές 

εταιρείες διαείρισης κιντικών 

πργραμμάτων πυ λυμαίννται 

την αγρά, μας πρτείνυν τη 

συμμετή σε μια σειρά απίθανης 

ευρηματικτητας πργράμματα. Δημσιι 

υπάλληλι πυ δεν πέρασαν 

πτέ την πρτα ενς εργαστηρίυ 

εκπνύν, αδιάρα πργράμματα 

για την τένη μας, ενώ εν συνεεία 

μας κατηγρύν για μηδαμινή ανταπκριση. 

Oταν μως υπάλλυμε 

εμείς πρτάσεις, συνήθως απρρίπτνται. 

Eκτς μως απ τα πργράμματα 

εκπαίδευσης, υπάρυν 

και εκείνα πυ αρύν την ανα- 

άθμιση της υλικτενικής υπδμής 

των εργαστηρίων. 

Πρσπάθειες 

Θα ήταν άδικ να μην αναερθεί η 

σημαντικτατη πρσπάθεια πυ έκανε 

EOMMEX για τν εκσυγρνισμ 

των εργαστηρίων και τη δημι- 

υργία καινύργιων. Iδιαίτερα στην 

περίδ διαείρισης τυ πρώτυ 

Kιντικύ Πλαισίυ Στήριης, επιδτήθηκαν 

πάρα πλλά εργαστήρια, 

εκεί μως ανήκαμε εμείς κατώτερι 

των περιστάσεων. T 67% της 

συνλικής επένδυσης απέτυε. Στα 

θετικά, θα πρέπει να αναέρυμε τ 

πργραμμα design και ειρτενία, 

καθώς και τη συλλγή «Eλληνικές 

Xειρτενικές Δημιυργίες» δραστηριτητες 

πυ εκπνήθηκαν και 

συντνίνται απ τη Διεύθυνση 

Xειρτενίας τυ EOMMEX. 

T Eλληνικ Kέντρ Aργιλμάης 

εελίσσεται τελικά στν σημαντικτερ 

κρατικ ρέα στήριης της 

σύγρνης ελληνικής κεραμικής. Mε 

μια πλύπλευρη πρσπάθεια τ 

EΛKEA στηρίει την καλλιτενική και 

ιτενική δημιυργία, επιρηγεί 

καλλιτενικές και εμπρικές εκθέσεις 

στην Eλλάδα και τ εωτερικ, 

στηρίει τις κλαδικές εκδσεις, ενώ 

παράλληλα μέσα απ την αναάθμιση 

των κτιριακών και υλικτενικών 

υπδμών τυ στεύει στην παραγωγή 

νέων, αλλά και στη ελτίωση 

των πρώτων υλών πυ ήδη διαθέτει. 

Mε υσιαστική και κυρίως ανεμπδιστη 

στήριη τ EΛKEA σύντμα θα 

μπρύσε να ανταπκριθεί περισστερ 

στις λένα αυανμενες απαιτήσεις 

τυ κλάδυ, τσ στν τμέα 

παραγωγής θηνών και πιτικών 

πρώτων υλών σ και στη διαείριση 

πργραμμάτων τυ τρίτυ Kιντικύ 

Πλαισίυ Στήριης. 

T μεγάλ λάθς της πλιτείας έγκειται 

στ τι αντιμετωπίει την κεραμική 

τένη σαν μια πιαδήπτε 

H κεραμίστρια Hρα Tριανταυλλίδη 

(1898–1991) με τν μελετητή 

της κεραμικής Γεώργι 

Nικλακπυλ (1903–1990) 

στ εργαστήρι της στ Mαρύσι. 

Kάτω, τ υλκάμιν 

της κεραμίστριας (απ τ ιλί 

τυ I. Iωάννυ, «Mαρυσιώτικη 

Kεραμική», 1994). 

άλλη ιτενική δραστηριτητα και 

έτσι την εγκαταλείπει στ έλες των 

νμων της αγράς. H Iσπανία πρώρησε 

πρ πενταετίας, ακμη και σε 

τρππίηση άρθρων τυ Συντάγματς, 

πρκειμένυ να πρστατεύσει 

και να αναδείει τη ειρτενική δημιυργία 

διαωρίντάς την απ τις 

υπλιπες ιτενικές δραστηριτητες. 

Oι δικές μας μως στρατηγικές 

επιλγές είαν δύ απτελέσματα: 

πρώτν τη διαρκή συρρίκνωση 

των εργαστηρίων κεραμικής πυ δεν 

μπρύν να ανταγωνιστύν ώρες 

απ τις πίες εισάγνται κεραμικά 

σε εευτελιστικές τιμές και δεύτερν, 

την πτώση της πιτητας σε μια 

απέλπιδα πρσπάθεια μαικής παραγωγής 

κεραμικών μήπως και διά της 

μείωσης τυ κστλγίυ πρτιμηθύν 

έναντι των εισαγμένων. Eννείται, 

έαια, τι στν άνισ αγώνα 

για την επιίωση, πρώτ θύμα είναι 

τ μεράκι και η διάθεση για έρευνα, 

πειραματισμ, νέες αισθητικές πρσέγγισης 

της κεραμικής δημιυργίας. 

Στρυθκαμηλίντας θέλυμε να 

πιστέψυμε τι πηγή της κακδαιμνίας 

είναι η έλλειψη ενημέρωσης 

των αρμδιων υπυργείων για τις πίες 

λαθεμένες επιλγές έυν γίνει. 

Θα επιειρηθεί, λιπν, μια συνπτική 

παράθεση (εκτς απ την 

εκπαίδευση πυ αναλύθηκε ανωτέρω) 

των ητημάτων πυ πρέπει άμεσα 

να αντιμετωπιστύν, αν θέλυμε 

να μιλάμε για διατήρηση εν ωή της 

ελληνικής ειρτενικής δημιυργίας. 

Eπαγγελματική στέγη: Πλλί δή- 

μι και κιντητες της ώρας αρακτηρίυν 

αμιγώς ικιστικές τις περιές 

τυς και εν συνεεία θέτυν 

υπ διωγμν τα εργαστήριά μας. 

Aκμη και περιές πυ πρ εικσαετίας 

αναγκάστηκαν να μεταερθύν 

κάπια εργαστήρια, μετατράπησαν 

τώρα σε ικιστικές και ι 

διωγμί αναρίυν. Mε την πρϋπθεση 

τι ύτως ή άλλως τα εργαστήρια 

κεραμικής δεν μλύνυν τ 

περιάλλν, θα πρέπει τ υπυργεί 

Aνάπτυης να παρεμαίνει για να 

σταματύν ι διώεις ταν και πυ 

εμανίνται. H δημιυργία ειρτε- 

νικών πάρκων πυ υλπιήθηκε μέσω 

τυ EOMMEX και τπικών ρέων 

στα Xανιά Kρήτης, θα πρέπει να 

εαπλωθεί σε λες τις περιέρειες 

και ιδιαίτερα στην Aττική η πία 

στεγάει σεδν τα μισά εργαστήρια 

τυ τπυ. 

Πρώτη ύλη. H πρώτη σε κστς και 

πστητα ύλη πυ ρησιμπιύν τα 

εργαστήριά μας, σ και αν ακύγεται 

περίεργ είναι τ ηλεκτρικ ρεύμα. 

Eίναι μια ανακύιση η μείωση 

τυ ΦΠA στα τιμλγια, αλλά αυτ 

δεν αρκεί. Oταν μιλάμε για ύρνυς 

κεραμικής ι πίι τις περισστερες 

ρές δυλεύυν και με ημερήσι 

ρεύμα, η κστλγηση με 

35 δρ. ανά KW, δηλαδή σ ρεώνεται 

μια μπυτίκ ή ένα κμμωτήρι, 

είναι εκτς πραγματικτητας. Eνα ενιαί 

τιμλγι σε 24ωρη άση για τη 

ειρτενία, τ πί δεν θα υπερ- 

αίνει τις 18 δρ. θα ήταν μια σαρή 

ένδειη της πλιτείας τι ειλικρινά 

ενδιαέρεται. 

«Aντικειμενικά» κριτήρια. Eίναι 

γνωστ τι για να λειτυργήσυν τα 

εργαστήρια κεραμικής ρειάνται 

μεγάλυς ώρυς. Eίναι επίσης γνωστ 

τι σε πσστ 99% τα εργαστήρια 

κεραμικής δεν έυν λιανικές 

πωλήσεις. Πια σέση λιπν έει με 

τα εργαστήριά μας συντελεστής εμπρικτητας 

τυ δρμυ; Για πια 

αντικειμενική ρλγηση μιλύν ταν 

με άση τα τετραγωνικά πυ καταλαμάνυν 

τα εργαστήριά μας, υπλγίυν 

κύκλ εργασιών 50 εκατμμυρίων, 

ενώ γνωρίυν τι ελάιστα 

εργαστήρια υπεραίνυν τα 20 

εκατ. Στιειώδης απκατάσταση 

της αδικίας θα ήταν η εαίρεση απ 

τα «αντικειμενικά» σων ειρτενικών 

εργαστηρίων παρυσιάυν κύκλ 

εργασιών έως 20 εκατ. ή έυν 

μέρι ένα άτμ πρσωπικ στ IKA, 

εκτς των μελών της ικγένειας. 

Συντελεστές Φρλγίας. Για τις 

ελάιστες εκείνες επιειρήσεις πυ 

ρλγύνται με άση τα ιλία 

τυς ι ρλγικί συντελεστές 

εκινύν απ 13 και θάνυν τ 

24%. Oταν εισαγωγέας κεραμικών 

ρλγείται με 9% είναι πρανής 

η πρτρπή να γίνυμε λι εισαγωγείς. 

Σε πείσμα μως λων εμπδίων 

πυ παρεμάλλνται στ δρμ της 

τένης μας εμείς πρωρύμε σ 

αντέυμε, γιατί η ελληνική κεραμική 

δεν είναι σε κρίση. 

«Eπτά Hμέρες»: Kαθριστική ήταν στ 

αιέρωμα αυτ η συμλή της κ. Eιρήνης 

Γρατσία. Tην ευαριστύμε.

Kεραμική: μια τέχνη πο - Πηγή - Καθημερινή

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?