LLENYDDIAETH GYMRAEG - WJEC

I’w Addysgu o 2010 

I'w Ddyfarnu o 2012 

TGAU LLENYDDIAETH GYMRAEG Deunyddiau Asesu Enghreifftiol 1 

LLENYDDIAETH GYMRAEG 

DEUNYDDIAU ASESU ENGHREIFFTIOL

Cynnwys 


PAPURAU CWESTIWN ENGHREIFFTIOL 

Papur Cwestiwn Ysgrifenedig (Haen Sylfaenol) 5 

Papur Cwestiwn Papur Ysgrifenedig (Haen Uwch) 19 

Papur Cwestiwn Llafar (Haen Sylfaenol) 33 

Papur Cwestiwn Llafar (Haen Uwch) 37 

CYNLLUNIAU MARCIO 

Papur Cwestiwn Ysgrifenedig (Haen Sylfaenol) 41 

Papur Cwestiwn Ysgrifenedig (Haen Uwch) 54 

Llafar 70 

Llafar Haen Uwch 71 

Llafar Haen Sylfaenol 72 

Asesiad Dan Reolaeth 73 

Grid Asesu 76 

Tudalen

TGAU 


HAEN SYLFAENOL (Graddau G-C) 

UNED 1 BARDDONIAETH A NOFEL 

PAPUR ENGHREIFFTIOL 

(2 AWR) 

DEUNYDDIAU YCHWANEGOL 

Llyfryn ateb 12 tudalen 

CYFARWYDDIADAU I YMGEISWYR 


Atebwch ddau gwestiwn, un cwestiwn o Adran A (Barddoniaeth), ac un cwestiwn o 

Adran B (Nofel). 

Defnyddiwch yr indecs isod i ddod o hyd i’r cwestiynau ar y nofel y buoch chi’n eu 

hastudio. 

GWYBODAETH I YMGEISWYR 

Mae 40 marc am bob cwestiwn cyfan. Rhoddir nifer y marciau mewn cromfachau ar 

ddiwedd y cwestiwn neu ran o gwestiwn. 

Cofiwch ddyfynnu’n briodol a chyfeirio at enghreifftiau penodol i gefnogi’ch 

sylwadau. 

Bydd yr asesu yn ystyried ansawdd yr iaith a’r mynegiant a ddefnyddir gennych wrth 

ateb cwestiynau’r ddwy adran. 

Ni chaniateir defnyddio geiriaduron na thestunau gosod. 

Tudalen 

ADRAN A – BARDDONIAETH 6 

ADRAN B – NOFEL 9 

LLINYN TRÔNS (Bethan Gwanas) 10 

BACHGEN YN Y MÔR (Morris Gleitzman Addasiad Elin Meek) 12 

AC YNA CLYWODD SŴN Y MÔR (Alun Jones) 14 

I BLE’R AETH HAUL Y BORE? ( Eirug Wyn) 16


Naill ai, 

ADRAN A – BARDDONIAETH 

Atebwch un cwestiwn o’r adran hon. 

THEMÂU: NATUR A DYNOLIAETH; IEUENCTID; 

PIGO CYDWYBOD; CYMRU A CHYMREICTOD 

1. Ystyriwch y gerdd ‘Glas’. 

(a) Nodwch enw’r bardd a’r thema y mae’n perthyn iddi. [2] 

(b) Yn eich geiriau eich hun, ysgrifennwch am gynnwys y gerdd. 

Dylech gyfeirio at y gerdd gyfan yn eich ateb. 

Cofiwch ddyfynnu’n bwrpasol. [20] 

(c) Dewiswch ddwy nodwedd arddull wahanol o’r gerdd 'Glas'. 

• Enwch y nodweddion. 

• Dyfynnwch enghraifft o’r nodweddion. 

• Dywedwch pam y mae’r nodweddion hyn yn effeithiol. 

Gallwch gyfeirio at nodweddion fel 

cytseinedd / cyflythreniad gwrthgyferbynnu / cyferbynnu 

ansoddeiriau cymhariaeth / cyffelybiaeth 

trosiad personoli 

(ch) Cerdd arall sy’n perthyn i’r thema yw ‘Delyth Fy Merch’. 

Esboniwch, yn gryno, nodweddion mesur yr englyn. [3] 

(d) Pa thema arall a astudiwyd gennych sydd wedi apelio atoch? 

Dywedwch pam y mae’r thema wedi apelio atoch drwy gyfeirio at y ddwy 

gerdd yn y thema. 

Cofiwch ddyfynnu’n bwrpasol o’r cerddi. [9] 

[6] 

[40]

Neu, 


2. Dewiswch y thema yr oeddech wedi ei mwynhau fwyaf. 

(a) Nodwch deitlau’r cerddi ac enwch y beirdd. [2] 

(b) Yn eich geiriau eich hun, ysgrifennwch am gynnwys y ddwy gerdd mewn 

paragraffau ar wahân. 

Cofiwch ddyfynnu o’r ddwy gerdd. [20] 

(c) Dewiswch un o’r cerddi a ddewisoch yn (a). 

Dewiswch dair nodwedd arddull wahanol. 

• Enwch y nodweddion. 

• Dyfynnwch enghraifft o’r nodweddion. 

• Dywedwch pam y mae’r nodweddion hyn yn effeithiol. 

Gallwch gyfeirio at nodweddion fel 

cytseinedd / cyflythreniad gwrthgyferbynnu / cyferbynnu 

ansoddeiriau cymhariaeth / cyffelybiaeth 

trosiad personoli 

(ch) Pam y mae’r ddwy gerdd wedi eu dewis ar gyfer y thema hon? 

Rhaid i chi gyfeirio at y ddwy gerdd. 

Cofiwch ddyfynnu’n bwrpasol o’r cerddi. [9] 

[9] 

[40]


ADRAN B – NOFEL 

Atebwch un cwestiwn o’r adran hon.


LLINYN TRÔNS – Bethan Gwanas 

3. Darllenwch y darn a gymerwyd o Llinyn Trôns. Yna atebwch y cwestiynau sy’n dilyn 

yn llawn a gofalus gan ddyfynnu’n bwrpasol. (Ystyriwch y marciau a roddir am bob 

cwestiwn.) 

(a) Pwy sydd ar goll yn y darn? 

Pam mae e’n bwysig i stori’r nofel? [3] 

(b) Enwch ddau beth mae’r criw yn eu gwneud ar ddiwedd y nofel i gofio am y 

person sydd ar goll? [3] 

(c) Ysgrifennwch hanes un digwyddiad pwysig o’r nofel sydd wedi aros yn eich 

cof. Eglurwch beth sy’n digwydd ac yna dywedwch pam mae’r digwyddiad yn 

bwysig. 

Peidiwch â sôn am yr olygfa ar y dudalen nesaf. 

Dylech ysgrifennu tua ½ tudalen. [10] 

(ch) Sut gymeriad yw Gwenan? 

Rhowch enghreifftiau o’r ffordd y mae’n ymddwyn. [6] 

(d) 

(i) Edrychwch ar arddull llinell 10 yn y darn. 

“Roedd Gwenan yno, yn sefyll yn stond, a’i llygaid fel soseri.” 

Dywedwch pam mae’r darn hwn yn effeithiol. [2] 

(ii) Edrychwch ar arddull llinellau 10-11 yn y darn. 

“yn troi a throi hances bapur yn ei llaw, nes roedd ’na ddarnau ohoni’n 

gonffeti ar y llawr.” 


(iii) Chwiliwch am enghraifft arall o nodwedd arddull yn y darn. 

• Dyfynnwch y nodwedd. 

• Enwch y nodwedd. 

• Dywedwch pam mae’r nodwedd yn effeithiol. [4] 

(dd) Dychmygwch mai chi yw Llion. 

Ysgrifennwch ymson Llion ar ddiwedd y nofel. 

Dylech ysgrifennu tua ¾ tudalen. [10] 

[40]


Edrychodd Donna arno fo'n siarp, ond ddeudodd hi'm byd, heblaw: "Iawn. Deng 

munud o chwilio, a phawb i gyfarfod wrth y cwt adnoddau wedyn." 

Aeth pawb allan, ac mi es i i nôl Dei a'r hogiau. 

Ddeng munud yn ddiweddarach, roeddan ni i gyd wrth y cwt, a neb wedi gweld 

golwg ohono fo. 

"Mi fydd raid i mi ddeud rŵan," meddai Donna, oedd wedi dechrau cnoi'r croen o 

gwmpas ei hewinedd. "Mi fydd raid i ni drefnu i chwilio go iawn." Ac i ffwrdd â hi i 

gyfeiriad stafell y Pennaeth. O fewn cwta chwarter awr, roedd yr hyfforddwyr i gyd 

wedi hel yn y cyntedd, efo paciau ar eu cefnau, ac yn pori dros fapiau a threfnu pwy 

oedd yn mynd i ble. Roedd Gwenan yno, yn sefyll yn stond, a'i llygaid fel soseri, yn 

troi a throi hances bapur yn ei llaw, nes roedd 'na ddarnau ohoni'n gonffeti ar y llawr. 

"Paid â phoeni gormod," meddai Olwen wrthi. "Os ydi o wedi disgyn neu rwbath, 

mi fydd rhain yn siŵr o fedru'i achub o." 

"Disgyn? Be? Ti'n meddwl mai dyna mae o 'di 'neud? Ac wedi bod ar ei ben ei 

hun drwy'r nos - wedi torri'i goes neu rwbath? O plîs na!" Dechreuodd grio nes roedd 

o'n brifo i'w chlywed hi. 

Ro'n i'n teimlo'n uffernol. Onibai am y sgwrs ges i efo Donna, ella y bysan nhw 

wedi mynd i chwilio amdano fo neithiwr. Ro'n i'n dechrau teimlo'n sâl. 

Aeth yr hyfforddwyr allan yn dawel a mynd fesul pâr i wahanol gyfeiriadau. 

Rhuthrodd Nobi ar eu holau, yn amlwg isio mynd efo nhw. Ro'n innau'n teimlo'r un 

peth; roedd synnwyr cyffredin yn deud mai gorau po fwya fyddai'n chwilio amdano fo. 

Ond roedd Tecs Pecs a'r Pennaeth yn daer - roeddan ni i gyd i fod i aros lle'r oeddan 

ni, a dyna'r cyngor gafodd Nobi hefyd. Edrychai mor bathetic â'i ddwylo yn ei bocedi, 

yn eu gwylio nhw'n mynd efo'r cerddediad hir, rhythmig 'na sydd gan fynyddwyr 

Daeth 'nôl i mewn aton ni, a syllu ar Tecs Pecs. 

"Be 'dan ni i fod i 'neud 'ta, syr? Jest hongian o gwmpas nes dôn' nhw'n ôl?" 

"Wel," cychwynnodd Tecs. Roedd o'n amlwg cymaint ar goll â'r gweddill ohonon 

ni. "Ydach chi wedi gorffen pacio?" 

"Do." 

 

Yna mi ganodd y ffôn. 

"Ffacs," galwodd y Pennaeth o'r swyddfa. 

Stopiodd Tecs yn stond. 

"Y canlyniadau, syr?" gofynnodd Dei. 

Nodiodd Tecs. 

"Ydach chi'n mynd i'w rhoi nhw i ni fel roeddech chi wedi trefnu, syr?" holodd 

Olwen. 

Edrychodd Tecs arni fel ceiliog wedi dychryn; doedd o'n amlwg ddim yn siŵr be 

ddylai fo 'neud. Yna, mi anadlodd yn ddwfn. 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35


BACHGEN YN Y MÔR – Morris Gleitzman (Addasiad Elin Meek) 

4. Darllenwch y darn a gymerwyd o Bachgen yn y Môr. Yna atebwch y cwestiynau sy’n 

dilyn yn llawn a gofalus gan ddyfynnu’n bwrpasol. (Ystyriwch y marciau a roddir am 

bob cwestiwn.) 

(a) Ble mae mam y plant? 

Pam mae hi’n bwysig i stori’r nofel? [3] 

(b) Beth sy’n digwydd i’r teulu ar ôl iddyn nhw gyrraedd y ddinas? [3] 



bwysig. 



(ch) Sut gymeriad yw Bibi? 


(d) 

(i) Edrychwch ar arddull llinellau 7-8 yn y darn. 

“Dad,” mynna Bibi, a’i llygaid yn wyllt a llinellau o lwch dros ei hwyneb. 

“Ble mae Mam?” 


(ii) Edrychwch ar arddull llinell 22 yn y darn. 

“Dw i yn ei gredu fe. Fy nhad yw e.” 






(dd) Dychmygwch mai chi yw Jamal. 

Ysgrifennwch ymson Jamal ar ddiwedd y nofel. 


[40]


Mae Dad yn fy nghario i a Bibi i lawr y grisiau i seler tad-cu Yusuf. Mae syniad 

arswydus yn pigo fy ymennydd cwsg. 

'Ble mae Mam?' gofynnaf. 

Naill ai mae'r bom wedi effeithio ar fy llais neu mae Dad yn esgus peidio â 

chlywed. Mae'n ein rhoi ni ar y llawr ac yn rhuthro o gwmpas y seler, gan gydio yn 

ein bagiau. 

'Dad,' mynna Bibi, a'i llygaid yn wyllt a llinellau o lwch dros ei hwyneb. 'Ble mae 

Mam?' 

Mae Dad yn aros ac yn tynnu anadl ddofn. Mae'n penlinio wrth ein hochr ac yn 

rhoi ei fys dros wefus Bibi. 

'Mae popeth yn iawn,' medd yn dawel. 'Mae Mam eisiau i ni fynd i'r ddinas. Fe 

fydd hi'n cwrdd â ni yno yfory.' 

Dyma ni'n dau'n rhythu arno. 

Y ddinas? Yfory? 

'Pam?' medd Bibi, a'i llais yn crynu gan arswyd. 

'Beth mae hi'n wneud?' 

Mae Dad yn tynnu anadl ddofn arall. Mae e'n edrych fel petai eisiau meddwl 

beth i'w ddweud nesaf. 

Dw i'n dechrau teimlo cymaint o ofn â Bibi. 

'Mae Mam eisiau i mi fynd â chi i rywle diogel,' medd Dad. 'Rydyn ni'n mynd i 

rywle yn y ddinas, ac fe welwn ni Mam yno yfory. Fe fydd hi'n iawn. Credwch fi.' 

Dw i yn ei gredu fe. Fy nhad yw e. Fydd e byth yn dweud celwydd oni bai ei fod 

eisiau amddiffyn pobl. 

'Os nad yw Mam yn iawn,' medd Bibi mewn llais ffyrnig sigledig, 'Fe fydda i'n 

hynod o grac.' 

Mae Dad yn ein cofleidio ac yn edrych i fyny grisiau'r seler. 

'Yusuf,' galwa. 'Beth sy'n digwydd y tu allan?' 

Mae ffyn baglau Yusuf yn ymddangos ar ben y grisiau. Wedyn ei ben. 

'Mae pawb yn dal yno,' medd Yusuf. 'Mae'r stryd dan ei sang.' 

Dw i'n gallu eu clywed nhw. Mae pobl o'r pentref i gyd yn siarad am y ffrwydrad 

ac yn meddwl ble rydyn ni. Mae rhai pobl yn gweiddi eu bod nhw wedi dod o hyd i 

ddarnau ohonom. 

Mae dychymyg byw iawn gan bobl y pentref yma. 

Mae tad-cu Yusuf yn rhuthro i lawr y grisiau. 

'Dyw'r tacsi ddim wedi cael difrod,' medd ef. 'A does neb wedi dod o hyd iddo fe 

yn y lôn eto,' 

Mae golwg o ryddhad ar Dad. Wel, nid golwg o ryddhad yn union, ond golwg lai 

difrifol. 'O'r gorau,' medd ef. 'Mae'n bryd i ni fynd. 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35


AC YNA CLYWODD SŴN Y MÔR – Alun Jones 

5. Darllenwch y darn a gymerwyd o Ac Yna Clywodd Sŵn y Môr. Yna atebwch y 

cwestiynau sy’n dilyn yn llawn a gofalus gan ddyfynnu’n bwrpasol. (Ystyriwch y 

marciau a roddir am bob cwestiwn.) 

(a) Mae llinellau 28 – 29 yn sôn am “yr hen hogyn Wil Parri” 

Pwy yw e? 


(b) Rhowch ddau reswm pam mae Gladys ar frys i gyrraedd adre? [3] 



bwysig. 



(ch) Sut gymeriad yw Meredydd? 


(d) 

(i) Edrychwch ar arddull llinell 5 yn y darn. 

“Tybed faint o garchar mewn gwirionedd…?” 

Dywedwch pam y mae’r darn hwn yn effeithiol. [2] 

(ii) Edrychwch ar arddull llinell 35 yn y darn. 

“Edrychodd ar gloc y gegin. Tri munud yn sbâr.” 






(dd) Dychmygwch mai chi yw Einir 

Ysgrifennwch ymson Einir ar ddiwedd y nofel. 

Cofiwch sôn am y pethau sydd wedi digwydd 


[40]


Yr oedd moto Now Tan Ceris o flaen drws Yr Wylan Wen. Hen beth gwirion, yn 

yfed a meddwi. Clywodd lais Gwilym Siop Gig yn chwerthin yn y dafarn wrth iddi 

basio'r drws. Hy! Mi fyddai'n well iddo godi llai am ei gig nad oedd ddim gwerth ei 

gael pa'r un bynnag na robio pensiwnïars tlawd er mwyn iddo gael pres i slotian. 

Tybed faint o garchar mewn gwirionedd . . . ? Fe gâi glywed mewn dau funud. 

Dau dŷ a chapel Hebron wedyn ac yr oedd Gladys Davies wedi cyrraedd y 

sgwâr. Yma deuai y briffordd o Benerddig, o'r chwith ac o'r dde. I'r chwith, heibio i 

dai Stryd Erddig, Gwesty Sant Aron a Garej Wil Drofa Isaf, yr oedd Penerddig 

ddeuddeng milltir i ffwrdd ar hyd lôn wastad, lydan a âi drwy bentref Llanaron bum 

milltir o Hirfaen. Yr oedd milltiroedd o’r ffordd hon wedi’u lledu a’u sythu’n ddiweddar, 

a filltir union o sgwâr Hirfaen lle croesai Afon Aron o dan y ffordd, codwyd pont 

newydd sbon. 

Wyth milltir oedd i Benerddig ar hyd y ffordd i'r dde o'r sgwâr, ond yr oedd hon 

yn ffordd gulach a mwy troellog na'r ffordd arall, gyda llawer o elltydd ar ei hyd, a'r allt 

gyntaf yn cychwyn o'r sgwâr ei hun. Ar ôl cyrraedd pen yr allt hon, yr oedd tir 

gwastad am tua hanner milltir, ond wedyn yr oedd yr allt fawr ar ochr Mynydd Ceris 

yn cario'r ffordd i grombil y bryniau. Hon oedd y Lôn Ucha, ond ar ôl lledu a gwella'r 

Lôn Isa, ni ddefnyddid llawer arni gan y drafnidiaeth leol er bod y siwrnai i Benerddig 

yn fyrrach. 

Yr oedd Drofa Ganol, hen gartref Gladys Davies, filltir i fyny'r ffordd fach arall a 

ddeuai i'r sgwâr gyferbyn â Ffordd y Môr. Ar hyd hon oedd yr Eglwys a'r fynwent a 

Thai'r Eglwys. Yna âi'r ffordd gul i fyny'r llethrau heibio'r Maen Hir a dwy neu dair o 

ffermydd a dod i gyfarfod y Lôn Ucha ar ben Allt Ceris. 

I'r dde aeth Gladys. Yr oedd yn rhaid iddi gymryd mwy o bwyll yn awr oherwydd 

yr oedd yn cwyno gan ei brest ac nid oedd wiw brysio i fyny allt o unrhyw fath. Yr 

oedd y llythyrdy a siop Hari Jôs wedi cau a cherddodd Gladys ar hyd y palmant cul 

nes cyrraedd Siop Pen Stryd, lle cadwai'r Gwilym wirion 'na'i hen gig di-flas. Peth 

rhyfedd iddyn nhw wneud i ffwrdd â chrogi hefyd, dyna fyddai haeddiant yr hen 

hogyn Wil Parri 'na. Diolch i Dduw na welai mohono eto, fyth, gobeithio. 

Yr oedd Gladys Davies yn chwythu cryn dipyn erbyn iddi gyrraedd pen yr allt. 

Dyna oedd unig ddrwg y tai newydd 'ma, heblaw gorfod byw y drws nesaf i'r dihiryn 

hogyn 'na, sef bod yr allt o'r pentref yn ei lladd braidd. Trodd Gladys Davies o'r 

ffordd fawr i ffordd y stad, ac ymhen munud yr oedd yn agor drws Arwelfa, 23 Maes 

Ceris. 

Edrychodd ar gloc y gegin. Tri munud yn sbâr. Taniodd ei theledu lliw newydd, 

anrheg iddi hi ei hun o arian yswiriant bywyd Wil druan, ac eisteddodd ar flaen ei 

chadair i rythu'n ddisgwylgar ar y sgrin. Nid oedd amser i dynnu ei chôt. 

Pam aflwydd oedd yn rhaid i fiwsig y rhaglen newyddion fod mor hir? Eisiau 

newyddion roedd pobl, siŵr, nid eisiau clywed hen ganu gwirion. Petai yna gyngerdd 

yn rhywle, fyddai 'na neb yn deud newyddion ar ddechrau hwnnw debyg iawn . . . o'r 

diwedd. 

"Noswaith dda. Yn Llys y Goron Penerddig brynhawn heddiw cafwyd Meredydd 

Parri, pump ar hugain oed o Hirfaen, ger Penerddig, yn ddieuog o dreisio Bethan 

Hefina Hughes o'r un pentref. Bu cryn gythrwfl yn y Llys pan gyhoeddwyd y 

dyfarniad. Am fwy o fanylion, drosodd at ein gohebydd ym Mhenerddig, Meirion 

Gwyn. 

Yr Arglwydd Mawr. Yr oedd ei cheg yn agored led y pen a'r glafoer heb iddi sylwi 

yn ffos i lawr ei gên. Yr Arglwydd Mawr. Eisteddodd yn ôl yn ei chadair yn hollol 

ddiymadferth. Yr Arglwydd Mawr. 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40 

45


I BLE’R AETH HAUL Y BORE? – Eirug Wyn 

6. Darllenwch y darn a gymerwyd o I Ble’r Aeth Haul y Bore? Yna atebwch y 



(a) Mae Haul y Bore yn rhedeg oddi wrth rywun? 

Pwy yw e? 


(b) Nodwch ddau beth wnaeth y Cotiau Glas i’r Indiaid Cochion? [3] 



bwysig. 



(ch) Sut gymeriad yw Haul y Bore. 


(d) 

(i) Edrychwch ar arddull llinellau 5-6 yn y darn. 

“Roedd hi’n adnabod y llais. Roedd hi wedi clywed y llais o’r blaen.” 


(iii) Edrychwch ar arddull llinellau 8-9 yn y darn. 

“Roedd pâr o ddwylo cryfion wedi gafael ynddi ac yn ei chodi fel 

baban.” 


(iv) Chwiliwch am enghraifft arall o nodwedd arddull yn y darn. 




(dd) Dychmygwch mai chi yw Carson. 

Ysgrifennwch ymson Carson ar ddiwedd y nofel hon. 


[40]


Pan welodd Haul y Bore'r esgidiau lledr, anobeithiodd yn llwyr a gwthiodd ei 

phen i'r ddaear. 

"Na!" llefodd. "Na! Na! Na!" 

"Haul y Bore?" 

Roedd breichiau yn estyn amdani. Y llais yna! Roedd hi'n adnabod y llais. 

Roedd hi wedi clywed y llais o'r blaen. Gannoedd o weithiau o'r blaen. Yn ceryddu, 

yn canmol, yn cymell ac yn cydymdeimlo. Agorodd ei llygaid a chodi'i phen. Roedd 

rhywun yn penlinio wrth ei hymyl. Roedd pâr o ddwylo cryfion wedi gafael ynddi ac 

yn ei chodi fel baban. Llanwodd ei llygaid. 

"Haul y Bore?" meddai'r llais drachefn. 

Yna, agorodd y llifddorau a dechreuodd Haul y Bore wylo. 

"Manuelito!" llefodd. "Manuelito!" A syrthiodd fel cadach ar fynwes ei thad. 

Agorodd ei cheg, ond fedrai hi ddweud dim. Ceisiodd drachefn, ond doedd dim 

geiriau'n dod allan. Fedrai hi wneud dim ond nadu ac wylo'i rhyddhad. 

Amneidiodd Manuelito ar Herrero Grande. Rhoddodd Haul y Bore yn ei ofal cyn 

neidio ar ei geffyl. 

"Estyn hi yma, Herrero! Mi awn i dan y coed i orffwyso am ychydig iddi gael dod 

ati hi'i hun." 

Cymerodd ei ferch yn ei gôl fel baban, a chymhellodd ei geffyl tua'r coed ar lan 

yr afon. Doedd o ddim yn siŵr a oedd Haul y Bore wedi cael niwed ai peidio. Roedd 

olion gwaed ffres ar hyd ei choesau a'i breichiau. 

Pwy bynnag oedd Haul y Bore yn ffoi rhagddo, gwell fyddai iddynt symud i 

ddiogelwch y coed rhag ofn bod y perygl yn agos. 

Wedi cyrraedd glan yr afon, taenodd Manuelito groen byffalo ar y llawr a 

rhoddodd Haul y Bore i orwedd arno. Roedd hi'n dal i wylo, ond roedd y gwaethaf 

drosodd. Estynnodd y flanced oddi ar gefn ei geffyl ac wedi ei rhoi drosti aeth â 

chostrel i'r afon i nôl dŵr glân. 

Pan ddychwelodd roedd Haul y Bore yn eistedd ar y croen gyda'r flanced yn 

dynn amdani. Roedd hi'n crynu fel ebol newydd-anedig. Estynnodd lymaid iddi, a 

llyncodd hithau'n awchus. Tywalltodd Manuelito ddŵr ar gadach ac estynnodd ei law 

i dynnu'r flanced oddi ar ysgwyddau Haul y Bore. Am eiliad gwasgodd hithau'r 

flanced yn dynnach amdani hi'i hun. Agorodd y llygaid mewn ofn a dychryn. Daeth 

braich ei thad am ei hysgwyddau a'r cadach gwlyb at ei thalcen i ddechrau golchi'r 

pridd a'r baw a'r chwys. 

"Mae'n olreit! Ti'n saff! Y fi, Manuelito, sydd yma." 

Roedd y llais yn dyner a chysurlon. "Rhaid i mi weld a wyt ti wedi brifo." 

Yn araf ildiodd hithau. Gollyngodd y flanced a gorweddodd yn ôl. Roedd ei thad 

yn dal i siarad â hi wrth olchi'i chorff. 

"Oes rhywle'n brifo? Oes gen ti boen?" 

Atebodd hi ddim, dim ond gorwedd yno'n llipa lonydd. Gallai Manuelito weld ei 

bod yn gleisiau byw. Golchodd ei gwddf, ei hysgwyddau a'i bronnau, a phan 

dynnodd ei sgert fe welodd gnawd llipa'i stumog a'r llanast oedd ar ei chluniau a brig 

ei choesau. Nid olion genedigaeth yn unig oedd yno. 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40

TGAU 


HAEN UWCH (Graddau A*-D) 

UNED 1 BARDDONIAETH A NOFEL 


(2 AWR) 

DEUNYDDIAU YCHWANEGOL 

Llyfryn ateb 12 tudalen 

CYFARWYDDIADAU I YMGEISWYR 


Atebwch ddau gwestiwn, un cwestiwn o Adran A (Barddoniaeth), ac un cwestiwn o 

Adran B (Nofel). 

Defnyddiwch yr indecs isod i ddod o hyd i’r cwestiynau ar y nofel y buoch chi’n eu 

hastudio. 

GWYBODAETH I YMGEISWYR 

Mae 40 marc am bob cwestiwn cyfan. Rhoddir nifer y marciau mewn cromfachau ar 

ddiwedd y cwestiwn neu ran o gwestiwn. 

Cofiwch ddyfynnu’n briodol a chyfeirio at enghreifftiau penodol i gefnogi’ch 

sylwadau. 

Bydd yr asesu yn ystyried ansawdd yr iaith a’r mynegiant a ddefnyddir gennych wrth 

ateb cwestiynau’r ddwy adran. 

Ni chaniateir defnyddio geiriaduron na thestunau gosod. 

Tudalen 

ADRAN A – BARDDONIAETH 20 

ADRAN B – NOFEL 23 

AC YNA CLYWODD SŴN Y MÔR (Alun Jones) 24 

I BLE’R AETH HAUL Y BORE? ( Eirug Wyn) 26 

Y STAFELL DDIRGEL (Marion Eames) 28 

YN Y GWAED (Geraint Vaughan Jones) 30


Naill ai, 

1. Ystyriwch y gerdd ‘Cydwybod.’ 

ADRAN A – BARDDONIAETH 

Atebwch un cwestiwn o’r adran hon. 

THEMÂU: NATUR A DYNOLIAETH; IEUENCTID; 

PIGO CYDWYBOD; CYMRU A CHYMREICTOD 

(a) Nodwch i ba thema y mae’r gerdd yn perthyn ac enwch y bardd. [2] 

(b) Yn eich geiriau eich hun, ysgrifennwch am gynnwys y gerdd. 

Dylech gyfeirio at y gerdd gyfan yn eich ateb. 


(c) Dewiswch dair nodwedd arddull wahanol o’r gerdd ‘Cydwybod’. 

Dylech: 

• eu henwi 

• dyfynnu enghreifftiau 

• egluro eu pwrpas a’u llwyddiant. 

Ni ddylech gyfeirio at yr un nodwedd ddwywaith. [6] 

(ch) Cerdd arall sy’n perthyn i’r un thema yw ‘Tŷ’r Ysgol’. 

Esboniwch, yn gryno, nodweddion mesur y soned. [2] 

(d) Neges pa un o’r tair cerdd yn y thema hon a gafodd yr argraff fwyaf arnoch 

chi. 

Dylech gyfeirio at y tair cerdd wrth ateb. 

Cofiwch ddyfynnu. [10] 

[40]

Neu, 


2. Dewiswch eich dwy hoff gerdd o thema Ieuenctid. 

(a) Nodwch enwau’r cerddi a’r beirdd. [2] 

(b) Yn eich geiriau eich hun, rhowch amlinelliad o gynnwys y ddwy gerdd mewn 

paragraffau ar wahân. 


(d) Dewiswch bedair nodwedd arddull wahanol o un o’r cerddi. 

Dylech: 

• eu henwi 

• dyfynnu enghreifftiau 

• egluro eu pwrpas a’u llwyddiant. 

Ni ddylech gyfeirio at yr un nodwedd ddwywaith. [8] 

(ch) Pam y mae’r tair cerdd wedi eu dewis ar gyfer thema Ieuenctid? 

Cofiwch ddyfynnu. [10] 

[40]



Atebwch un cwestiwn o’r adran hon.


AC YNA CLYWODD SŴN Y MÔR – Alun Jones 

3. Darllenwch y darn a gymerwyd o Ac Yna Clywodd Sŵn y Môr. Yna atebwch y 



(a) Trafodwch ddwy olygfa o’r nofel lle ceir gwrthdaro a nodwch beth yw effaith y 

gwrthdaro ar blot y nofel? [10 x 2] 

(b) Sut mae’r awdur yn cyfleu teimladau a meddyliau Gladys Davies yn y darn ar y 

dudalen nesaf? [10] 

(c) Ysgrifennwch adroddiad papur newydd yn adrodd hanes yr heddlu ar 

drywydd Richard Jones. 

Ysgrifennwch tua 1 ½ tudalen. [10] 

[40]


Yr oedd moto Now Tan Ceris o flaen drws Yr Wylan Wen. Hen beth gwirion, yn 

yfed a meddwi. Clywodd lais Gwilym Siop Gig yn chwerthin yn y dafarn wrth iddi 

basio'r drws. Hy! Mi fyddai'n well iddo godi llai am ei gig nad oedd ddim gwerth ei 

gael pa'r un bynnag na robio pensiwnïars tlawd er mwyn iddo gael pres i slotian. 

Tybed faint o garchar mewn gwirionedd . . . ? Fe gâi glywed mewn dau funud. 

Dau dŷ a chapel Hebron wedyn ac yr oedd Gladys Davies wedi cyrraedd y 

sgwâr. Yma deuai y briffordd o Benerddig, o'r chwith ac o'r dde. I'r chwith, heibio i 

dai Stryd Erddig, Gwesty Sant Aron a Garej Wil Drofa Isaf, yr oedd Penerddig 

ddeuddeng milltir i ffwrdd ar hyd lôn wastad, lydan a âi drwy bentref Llanaron bum 

milltir o Hirfaen. Yr oedd milltiroedd o’r ffordd hon wedi’u lledu a’u sythu’n ddiweddar, 

a filltir union o sgwâr Hirfaen, lle croesai Afon Aron o dan y ffordd, codwyd pont 

newydd sbon. 

Wyth milltir oedd i Benerddig ar hyd y ffordd i'r dde o'r sgwâr, ond yr oedd hon 

yn ffordd gulach a mwy troellog na'r ffordd arall, gyda llawer o elltydd ar ei hyd, a'r allt 

gyntaf yn cychwyn o'r sgwâr ei hun. Ar ôl cyrraedd pen yr allt hon, yr oedd tir 

gwastad am tua hanner milltir, ond wedyn yr oedd yr allt fawr ar ochr Mynydd Ceris 

yn cario'r ffordd i grombil y bryniau. Hon oedd y Lôn Ucha, ond ar ôl lledu a gwella'r 

Lôn Isa, ni ddefnyddid llawer arni gan y drafnidiaeth leol er bod y siwrnai i Benerddig 

yn fyrrach. 

Yr oedd Drofa Ganol, hen gartref Gladys Davies, filltir i fyny'r ffordd fach arall a 

ddeuai i'r sgwâr gyferbyn â Ffordd y Môr. Ar hyd hon oedd yr Eglwys a'r fynwent a 

Thai'r Eglwys. Yna âi'r ffordd gul i fyny'r llethrau heibio'r Maen Hir a dwy neu dair o 

ffermydd a dod i gyfarfod y Lôn Ucha ar ben Allt Ceris. 

I'r dde aeth Gladys. Yr oedd yn rhaid iddi gymryd mwy o bwyll yn awr oherwydd 

yr oedd yn cwyno gan ei brest ac nid oedd wiw brysio i fyny allt o unrhyw fath. Yr 

oedd y llythyrdy a siop Hari Jôs wedi cau a cherddodd Gladys ar hyd y palmant cul 

nes cyrraedd Siop Pen Stryd, lle cadwai'r Gwilym wirion 'na'i hen gig di-flas. Peth 

rhyfedd iddyn nhw wneud i ffwrdd â chrogi hefyd, dyna fyddai haeddiant yr hen 

hogyn Wil Parri 'na. Diolch i Dduw na welai mohono eto, fyth, gobeithio. 

Yr oedd Gladys Davies yn chwythu cryn dipyn erbyn iddi gyrraedd pen yr allt. 

Dyna oedd unig ddrwg y tai newydd 'ma, heblaw gorfod byw y drws nesaf i'r dihiryn 

hogyn 'na, sef bod yr allt o'r pentref yn ei lladd braidd. Trodd Gladys Davies o'r 

ffordd fawr i ffordd y stad, ac ymhen munud yr oedd yn agor drws Arwelfa, 23 Maes 

Ceris. 

Edrychodd ar gloc y gegin. Tri munud yn sbâr. Taniodd ei theledu lliw newydd, 

anrheg iddi hi ei hun o arian yswiriant bywyd Wil druan, ac eisteddodd ar flaen ei 

chadair i rythu'n ddisgwylgar ar y sgrin. Nid oedd amser i dynnu ei chôt. 

Pam aflwydd oedd yn rhaid i fiwsig y rhaglen newyddion fod mor hir? Eisiau 

newyddion roedd pobl, siŵr, nid eisiau clywed hen ganu gwirion. Petai yna gyngerdd 

yn rhywle, fyddai 'na neb yn deud newyddion ar ddechrau hwnnw debyg iawn . . . o'r 

diwedd. 

"Noswaith dda. Yn Llys y Goron Penerddig brynhawn heddiw cafwyd Meredydd 

Parri, pump ar hugain oed o Hirfaen, ger Penerddig, yn ddieuog o dreisio Bethan 

Hefina Hughes o'r un pentref. Bu cryn gythrwfl yn y Llys pan gyhoeddwyd y 

dyfarniad. Am fwy o fanylion, drosodd at ein gohebydd ym Mhenerddig, Meirion 

Gwyn. 

Yr Arglwydd Mawr. Yr oedd ei cheg yn agored led y pen a'r glafoer heb iddi sylwi 

yn ffos i lawr ei gên. Yr Arglwydd Mawr. Eisteddodd yn ôl yn ei chadair yn hollol 

ddiymadferth. Yr Arglwydd Mawr. 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40 

45


I BLE’R AETH HAUL Y BORE? – Eirug Wyn 

4. Darllenwch y darn a gymerwyd o I Ble’r Aeth Haul y Bore? Yna atebwch y 





(b) Sut mae’r awdur yn cyfleu cyflwr Haul y Bore yn y darn ar y dudalen nesaf? 

[10] 

(c) Ysgrifennwch adroddiad papur newydd yn adrodd hanes yr Indiaid Cochion 

yn gadael y Ceunant a symud i’r Bosque. 


[40]


Pan welodd Haul y Bore'r esgidiau lledr, anobeithiodd yn llwyr a gwthiodd ei 

phen i'r ddaear. 

"Na!" llefodd. "Na! Na! Na!" 

"Haul y Bore?" 

Roedd breichiau yn estyn amdani. Y llais yna! Roedd hi'n adnabod y llais. 

Roedd hi wedi clywed y llais o'r blaen. Gannoedd o weithiau o'r blaen. Yn ceryddu, 

yn canmol, yn cymell ac yn cydymdeimlo. Agorodd ei llygaid a chodi'i phen. Roedd 

rhywun yn penlinio wrth ei hymyl. Roedd pâr o ddwylo cryfion wedi gafael ynddi ac 

yn ei chodi fel baban. Llanwodd ei llygaid. 

"Haul y Bore?" meddai'r llais drachefn. 

Yna, agorodd y llifddorau a dechreuodd Haul y Bore wylo. 

"Manuelito!" llefodd. "Manuelito!" A syrthiodd fel cadach ar fynwes ei thad. 

Agorodd ei cheg, ond fedrai hi ddweud dim. Ceisiodd drachefn, ond doedd dim 

geiriau'n dod allan. Fedrai hi wneud dim ond nadu ac wylo'i rhyddhad. 

Amneidiodd Manuelito ar Herrero Grande. Rhoddodd Haul y Bore yn ei ofal cyn 

neidio ar ei geffyl. 

"Estyn hi yma, Herrero! Mi awn i dan y coed i orffwyso am ychydig iddi gael dod 

ati hi'i hun." 

Cymerodd ei ferch yn ei gôl fel baban, a chymhellodd ei geffyl tua'r coed ar lan 

yr afon. Doedd o ddim yn siŵr a oedd Haul y Bore wedi cael niwed ai peidio. Roedd 

olion gwaed ffres ar hyd ei choesau a'i breichiau. 

Pwy bynnag oedd Haul y Bore yn ffoi rhagddo, gwell fyddai iddynt symud i 

ddiogelwch y coed rhag ofn bod y perygl yn agos. 

Wedi cyrraedd glan yr afon, taenodd Manuelito groen byffalo ar y llawr a 

rhoddodd Haul y Bore i orwedd arno. Roedd hi'n dal i wylo, ond roedd y gwaethaf 

drosodd. Estynnodd y flanced oddi ar gefn ei geffyl ac wedi ei rhoi drosti aeth â 

chostrel i'r afon i nôl dŵr glân. 

Pan ddychwelodd roedd Haul y Bore yn eistedd ar y croen gyda'r flanced yn 

dynn amdani. Roedd hi'n crynu fel ebol newydd-anedig. Estynnodd lymaid iddi, a 

llyncodd hithau'n awchus. Tywalltodd Manuelito ddŵr ar gadach ac estynnodd ei law 

i dynnu'r flanced oddi ar ysgwyddau Haul y Bore. Am eiliad gwasgodd hithau'r 

flanced yn dynnach amdani hi'i hun. Agorodd y llygaid mewn ofn a dychryn. Daeth 

braich ei thad am ei hysgwyddau a'r cadach gwlyb at ei thalcen i ddechrau golchi'r 

pridd a'r baw a'r chwys. 

"Mae'n olreit! Ti'n saff! Y fi, Manuelito, sydd yma." 

Roedd y llais yn dyner a chysurlon. "Rhaid i mi weld a wyt ti wedi brifo." 

Yn araf ildiodd hithau. Gollyngodd y flanced a gorweddodd yn ôl. Roedd ei thad 

yn dal i siarad â hi wrth olchi'i chorff. 

"Oes rhywle'n brifo? Oes gen ti boen?" 

Atebodd hi ddim, dim ond gorwedd yno'n llipa lonydd. Gallai Manuelito weld ei 

bod yn gleisiau byw. Golchodd ei gwddf, ei hysgwyddau a'i bronnau, a phan 

dynnodd ei sgert fe welodd gnawd llipa'i stumog a'r llanast oedd ar ei chluniau a brig 

ei choesau. Nid olion genedigaeth yn unig oedd yno. 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40


Y STAFELL DDIRGEL – Marion Eames 

5. Darllenwch y darn a gymerwyd o Y Stafell Ddirgel. Yna atebwch y cwestiynau sy’n 

dilyn yn llawn a gofalus gan ddyfynnu’n bwrpasol. (Ystyriwch y marciau a roddir am 

bob cwestiwn.) 



(b) Sut mae’r awdur yn cyfleu awyrgylch tlodi a thristwch yn y darn ar y dudalen 

nesaf? [10] 

(c) Ysgrifennwch adroddiad papur newydd yn adrodd hanes yr holl erlid a 

ddioddefodd y Crynwyr yn y nofel hon. 


[40]


Ar ôl i’w lygaid gynefino â’r tywyllwch, sylwodd fod Sinai yn eistedd mewn cadair 

wrth y lle tân – ond doedd dim tân ar yr aelwyd. Gan Dorcas yn y siambar roedd y 

golau – yr unig gannwyll a feddai Sinai, tybiai Ellis. 

'Tyrd i mewn, Ellis Puw.' 

Roedd Ellyw y babi yn cysgu ym mreichiau ei mam, ond gallai Ellis daeru nad 

oedd Sinai'n ymwybodol ei bod hi yno. Daliai'r bwndel anniben yn llac ar ei phenglin, 

a phe bai'r bychan wedi syrthio i'r llawr, fyddai Sinai ddim callach. Eisteddai fel 

delw yn ei chadair, a'i gwallt yn stribedi direol am ei hysgwyddau. Dechreuodd 

Steffan besychu unwaith eto a bu hyn yn atalfa ar ei lefain. Daeth llais Dorcas yn 

murmur, ' 

' 'Na ti, 'machgen bech i. Mi fyddi di'n well toc. 'Na ti.' 

'Sinai, does gen ti ddim math o dân. Tyrd imi gynnau un iti.' 

'Nag oes?' Trodd Sinai ei phen ychydig, ac aeth ias drosti fel petai hi'n sylwi ar 

yr oerni am y tro cyntaf. 'O . . . diolch Ellis.' 

Aeth Ellis ati i chwilio am goed a mawn. Ni phoenodd ofyn i Sinai ymhle y 

cedwid y rhain. Prin y byddai hi'n gwybod, ar y gorau. Cyn bo hir roedd y fflamau'n 

neidio, ac arogl coed llaith yn llosgi yn felys yn y stafell ddigysur. 

'Beth am fwyd? Pryd ddaru ti fwyta ddiwetha?" 

Ysgydwodd Sinai ei phen fel rhywbeth ar goll. 

'Does gen i fawr o awydd, wsti. Ond Dorcas . . . rwy'n siŵr bod hitha . . . ' 

Croesodd Ellis i'r siambar. Gorweddai'r plentyn chwe blwydd oed ar wastad ei 

gefn, a'i gorff bach mor denau ac eiddil â dryw yn y glaw. Plygai ei chwaer ar ei 

gliniau wrth ei ochr a chadach gwlyb yn ei llaw yn ceisio oeri'r gwres yn ei dalcen. 

Gwelodd Ellis fod cylchoedd du o gwmpas ei llygaid a bod ei hwyneb yn wyn fel y 

galchen. Pymtheg oed oedd Dorcas ond edrychai'n ddeg ar hugain heno. 

'Dorcas,' sibrydodd. 'Mi gymra' i drosodd am ychydig. Cer ditha i chwilio am fwyd 

i ti dy hun.' 

Edrychodd y ferch arno'n ddiolchgar, a chododd. Daeth arogl afiechyd i ffroenau 

Ellis wrth iddo gymryd ei lle. Nid am y tro cyntaf gofidiai nad oedd ei gyd-wladwyr yn 

sylweddoli gwerth ffenestri wrth adeiladu eu tai. Un ffenestr oedd yn y bwthyn i gyd, 

a honno'n un fach yn y rhan flaen o'r stafell a elwid yn neuadd. Heb i neb byw 

ddweud wrtho erioed, synhwyrai Ellis y dylai pobl yn dioddef oddi wrth y diciáu gael 

digon o awyr iach – awyr iach a goleuni. Edrychodd i lawr ar y truan bach a meddwl 

pa obaith oedd ganddo i weled bachgendod, heb sôn am dyfu'n ddyn. Daeth pwl o 

besychu o'r corff bychan unwaith eto. Yn dyner iawn, trodd Ellis ef ar ei ochr, a 

rhoes ei law ar dalcen y plentyn. Dechreuodd Ellis anwesu ochr ei wyneb, a 

pharhaodd i wneud hyn am rai munudau. Gyda boddhad mawr sylwodd fod Steffan 

yn anadlu'n ddwfn ond yn naturiol. Cyn bo hir roedd o'n cysgu'n drwm. 

'Be wnest ti iddo, Ellis?' 

Roedd Sinai yn sefyll wrth ei ochr, yn edrych i lawr ar Steffan fel petai hi'n methu 

coelio ei llygaid. Gwnaeth Ellis arwydd arni i beidio â gwneud sŵn, ac arweiniodd 

hi'n ôl i eistedd drachefn wrth y tân. Edrychai Sinai fel petai hi wedi gweld gwyrth. 

Am y tro cyntaf daeth fflach o obaith yn ôl i'w llygaid. 

'Wyt ti'n meddwl y bydd o byw, Ellis Puw?' 

Wyddai Ellis ddim yn iawn beth i'w ddweud. Gwelsai'r ddau ohonynt blant yn 

marw wrth yr ugeiniau o'r un afiechyd ag oedd ar Steffan. Ond cydiodd Sinai yn y 

gobaith newydd hwn fel angor iddi yn ei dryswch. 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40 

45


YN Y GWAED – Geraint Vaughan Jones 

6. Darllenwch y darn a gymerwyd o Yn y Gwaed. Yna atebwch y cwestiynau sy’n dilyn 

yn llawn a gofalus gan ddyfynnu’n bwrpasol. (Ystyriwch y marciau a roddir am bob 

cwestiwn.) 

(a) Trafodwch ddwy olygfa o’r nofel lle ceir gwrthdaro (heblaw’r olygfa yn y darn 

ar y dudalen nesaf) a nodwch beth yw effaith y gwrthdaro ar blot y nofel? 

[10 x 2] 

(b) Sut mae’r awdur yn creu tensiwn yn y darn ar y dudalen nesaf? [10] 

(c) Ysgrifennwch adroddiad papur newydd yn adrodd hanes teulu Arllechwedd. 


[40]


Os oedd dychryn cynt, roedd hwn yn fwy, a’r cwestiwn yn rhy ofnadwy i’w 

wynebu. Ond ei wynebu oedd raid. Beth os oedd rhywun yn aros yno neithiwr? Aeth 

yn oer drosto, ias wahanol i oerni’r bore a’r dillad gwlyb oedd amdano. Beth pe bai’r 

Sais-siarad-trwy’i–ddannadd hwnnw oedd yn mynd i brynu Llwyn-crwn a’i wraig, a’i 

ferch a’i gŵr…? Beth pe baen nhw’n gyrff yr eiliad ’ma yn yr adfeilion du? Mi fyddet 

ti’n llofrudd! Ac os ffeindian nhw mai chdi nath mi gei garchar am oes. 

Llifodd difrifoldeb y sefyllfa drosto a brysiodd yn ôl i’r tŷ a’i gylla o hyd yn gwlwm 

o ofn. Wrth iddo roi clep anystyriol ar y drws cododd griddfan torcalonnus o gyfeiriad 

y llofft stabal. 

Doedd dim math o awydd brecwast arno a chan fod yr hen aelwyd yn oer a 

digysur gwisgodd ei gôt, ei thamprwydd yn ei fygu bron, a mynd am y sgubor sinc 

unwaith eto. Roedd ganddo waith i’w wneud, addewid i’w chadw. Siawns na fyddai’r 

prysurdeb yn erlid ei bryder. Ac yno, yn y gornel, yng nghwmni dyddiaduron Mared, y 

treuliodd Robin-Dewyrth-Ifan weddill ei fore, yn craffu darllen, yn hel meddyliau ac yn 

chwilio am gysur byr mewn ambell smoc. 

* * * * 

'Lle gythral wyt ti 'di bod?' Roedd yr hen wraig yn lloerig. 

'Dwi 'di bod yn dy ddisgwyl di i'r tŷ ers oria.' 

'Pam? Be sy?' 

‘Be sy? Be sy? Fo! Dyna be sy! Dydi o ddim wedi cael tamad i'w fyta ers canol 

dydd ddoe.' 

Wel ewch â rwbath iddo fo 'ta! Dwi 'di deud wrthach chi nad a' i ddim yn agos i'r 

lle byth eto.' 

Fflachiodd rhywbeth tebyg i orffwylledd yn ei llygaid. 

'Mi ei! Ac mi ei di rŵan!' Roedd hi'n deddfu. 

'Nag af ddim! Mi welsoch chi be nath o imi ddoe.' 

'Be s'arnat ti, dŵad? Rwyt ti'n dipyn mwy 'tebol na fi.' 

Roedd gan Robin gryn amheuaeth o wirionedd y sylw hwnnw. 

'A pheth arall, ma' gen i lond 'y nwylo efo Mared.' 

'Ma' honno'n drysu!' 

'Be ddeudist ti?' Daethai tôn anghrediniol i'w llais. 'Be ddeudist t rŵan?' 

Ailystyriodd Robin ei eiriau. 'Ma' hi'n colli arni'i hun. Dychmygu'i bod hi'n gweld 

petha. I salwch hi ma'n debyg. Lle ma'i fwyd o?' Trwy gytuno i'w ferthyru'i hun 

gobeithiai ddadwneud ei fyrbwylltra. 

Syllodd Mam yn hir ar yn graff arno, yna trodd ymaith at y grât ddu lle'r oedd 

bowlennaid o gawl digon anghynnes yr olwg yn cadw'n boeth. 'Dyma fo.' 

Ymhell cyn cyrraedd pen y grisiau cerrig fe wyddai Robin beth oedd am ei 

wneud. Lithrodd y bollt yn gyflym o'i le, cilagor y drws a gwthio'r fowlen i mewn ar 

hyd y llawr; yna caeodd y drws drachefn. 

Safodd am rai eiliadau i glustfeinio a thybiodd glywed y llwy yn symud yn ysgafn 

yn y ddysgl. Mentrodd daflu cip i mewn. Roedd y fowlen yno lle gadawsai hi a'r llwy 

ynddi o hyd, ond uwch ei phen, ar ei bedwar, Fo, yn llyfu ac yn llowcio fel ci ar ei 

gythlwng. Deuai'r sŵn tebycaf i rwndi o'i wddf. 

Yn ddiolchgar gyrrodd Robin y pâr yn ddiogel i'w le. 

5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40

TGAU 


HAEN SYLFAENOL (Graddau G-C) 

UNED 2 LLUNYDDIAETH 


TGAU LLENYDDIAETH GYMRAEG Deunyddiau Asesu Enghreifftiol 33


TGAU 


ARHOLIAD LLAFAR 

HAEN SYLFAENOL 

CYFARWYDDIADAU I'R ATHRO/ATHRAWES 

Tasg Grŵp (trafodaeth: dim mwy nag 20 munud) 40 marc 

CYFNOD PARATOI 

Caniateir hyd at 20 munud i'r ymgeiswyr baratoi ar gyfer y drafodaeth. 

Ni chaniateir defnyddio yn ystod y cyfnod paratoi unrhyw nodiadau a dderbyniwyd o 

flaen llaw. 

Caniateir i'r ymgeiswyr wneud nodiadau byr / pwyntiau bwled yn ystod y cyfnod 

paratoi a gallant ddefnyddio'r rhain yn yr arholiad. 

Ni chaniateir i'r ymgeiswyr ddefnyddio'r testun print na geiriadur yn ystod y cyfnod 

paratoi na'r arholiad. 

Swyddogaeth yr athro/athrawes 

Dylai pob grŵp geisio bod mor hunan-gynhaliol â phosibl ond os oes angen dylai 

athro/athrawes: 

(i) gyflwyno'r dasg i ddechrau'r drafodaeth 

(ii) sicrhau bod y grŵp yn dechrau ac yn parhau'r drafodaeth 

(iii) hybu newid cyfeiriad yn ôl gallu'r grŵp a gofalu bod yr ymgeiswyr yn trafod yr 

isgwestiynau i gyd 

(iv) ymyrryd pan fo angen, yn arbennig pan fo'r sgwrsio'n ddibwrpas ac yn cuddio diffyg 

gwybodaeth a syniadau neu pan nad yw’r wybodaeth neu’r dystiolaeth sydd 

ganddynt yn berthnasol i’r cwestiwn 

(v) bod yn hyblyg a newid a derbyn pob syniad lle mae tystiolaeth i'w gadarnhau 

(vi) gofalu bod y drafodaeth yn cael ei chloi o fewn 20 munud.

TGAU 





CYFARWYDDIADAU I'R YMGEISYDD 




Caniateir hyd at 20 munud i chi baratoi ar gyfer y drafodaeth. 


flaen llaw. 

Caniateir i chi wneud nodiadau byr / pwyntiau bwled yn ystod y cyfnod paratoi. 

CYFNOD ARHOLIAD 

Trafodwch y cwestiynau gydag aelodau eraill eich grŵp gan gynnig rhesymau a 

thystiolaeth i gadarnhau eich gosodiadau; 

Caniateir i chi ddefnyddio'r nodiadau byr/pwyntiau bwled cyfnod paratoi yn unig. 

Ni chaniateir i chi ddefnyddio'r testun print na geiriadur yn ystod y cyfnod paratoi na'r 

arholiad.


TRAFOD LLUNYDDIAETH 

Naill ai: Y Mynydd Grug 

Neu: Dihirod Dyfed (Trafodwch unrhyw ddwy o’r ffilmiau canlynol: 

Pechod Mary Prout; Wil Cefncoch; Cythraul Cwrw) 

Trafodwch y modd y mae'r ffilm/ffilmiau yn dangos bywyd mewn cyfnod arbennig mewn 

hanes. 

Fel grŵp, trafodwch hyn drwy: 

(i) sôn am rannau o'r ffilm sy'n dangos sut mae bywyd yn wahanol i heddiw – 

gallwch gyfeirio at ddigwyddiadau a chymeriadau: [20] 

(ii) sôn am rannau effeithiol yn y cynhyrchu sy'n cyfleu'r cyfnod; 

gallwch drafod 

gwisgoedd a cholur 

deialog 

goleuo 

gwaith a thechneg camera 

cerddoriaeth a sain. [20] 

Ceisiwch gyfeirio hefyd at y llyfr yn ystod eich trafodaeth. 

Cofiwch roi rhesymau dros eich barn. [40]

TGAU 


HAEN UWCH (Graddau A*-D) 

UNED 2 LLUNYDDIAETH 




TGAU 



HAEN UWCH 

CYFARWYDDIADAU I'R ATHRO/ATHRAWES 



Caniateir hyd at 20 munud i'r ymgeiswyr baratoi ar gyfer y drafodaeth. 


flaen llaw. 

Caniateir i'r ymgeiswyr wneud nodiadau byr / pwyntiau bwled yn ystod y cyfnod 

paratoi a gallant ddefnyddio'r rhain yn yr arholiad. 

Ni chaniateir i'r ymgeiswyr ddefnyddio'r testun print na geiriadur yn ystod y cyfnod 

paratoi na'r arholiad. 

Swyddogaeth yr athro/athrawes 

Dylai pob grŵp geisio bod mor hunan-gynhaliol â phosibl ond os oes angen dylai 

athro/athrawes: 

(i) gyflwyno'r dasg i ddechrau'r drafodaeth 

(ii) sicrhau bod y grŵp yn dechrau ac yn parhau'r drafodaeth 

(iii) hybu newid cyfeiriad yn ôl gallu'r grŵp a gofalu bod yr ymgeiswyr yn trafod yr 

isgwestiynau i gyd 

(iv) ymyrryd pan fo angen, yn arbennig pan fo'r sgwrsio'n ddibwrpas ac yn cuddio diffyg 

gwybodaeth a syniadau neu pan nad yw’r wybodaeth neu’r dystiolaeth sydd 

ganddynt yn berthnasol i’r cwestiwn 

(v) bod yn hyblyg a newid a derbyn pob syniad lle mae tystiolaeth i'w gadarnhau 

(vi) gofalu bod y drafodaeth yn cael ei chloi o fewn 20 munud.

TGAU 



HAEN UWCH 


CYFARWYDDIADAU I'R YMGEISYDD 




Caniateir hyd at 20 munud i chi baratoi ar gyfer y drafodaeth. 


flaen llaw. 

Caniateir i chi wneud nodiadau byr / pwyntiau bwled yn ystod y cyfnod paratoi. 

CYFNOD ARHOLIAD 

Trafodwch y cwestiynau gydag aelodau eraill eich grŵp gan gynnig rhesymau a 

thystiolaeth i gadarnhau eich gosodiadau; 

Caniateir i chi ddefnyddio'r nodiadau byr / pwyntiau bwled cyfnod paratoi yn unig. 

Ni chaniateir i chi ddefnyddio'r testun print na geiriadur yn ystod y cyfnod paratoi na'r 

arholiad.


TRAFOD LLUNYDDIAETH 

Naill ai: Y Mynydd Grug 

Neu: Tylluan Wen 

Mewn ffilm dda rhaid cael thema amlwg. 

Dewisiwch y thema/themâu mwyaf amlwg yn y ffilm? 

Fel grŵp, trafodwch hyn drwy: 

(i) sôn am rannau o'r ffilm sy'n cyfleu'r thema/themâu – gallwch gyfeirio at 

ddigwyddiadau a chymeriadau: [20] 

(ii) sôn am y modd y mae'r cynhyrchydd wedi cyflwyno'r thema/themâu i'r 

gwyliwr; 

gallwch drafod 

gwaith a thechneg camera 

cerddoriaeth a sain 

goleuo 

deialog 

gwisgoedd a cholur. [20] 

Wrth ateb dylech gymharu'r ffilm â'r testun printiedig pan fo hynny'n perthnasol. 

Cofiwch ddefnyddio termau gwerthfawrogi llunyddiaeth/llenyddiaeth. 

Cofiwch ddyfynnu a rhoi rhesymau dros eich barn. 

[40]

TGAU 


UNED 1 

PAPUR YSGRIFENEDIG ENGHREIFFTIOL 


CYNLLUN MARCIO 



ADRAN A - BARDDONIAETH 

1. 

(a) Bryan Martin Davies 1 marc 

Ieuenctid 1 marc [2] 

(b) Rhaid cyfeirio at y gerdd gyfan. [20] 

Gellir sôn am bwyntiau megis: 

• y bardd yn cofio’n ôl i’w blentyndod a thaith ar ddydd Sadwrn i’r Mwmbwls 

• cofio teithio ar y “pensil coch o drên” 

• roedd yn ddiwrnod braf – ac mae’n amlwg mai atgofion plentyndod sydd yn y 

gerdd gan mai gweld cestyll a chychod sydd wedi aros yn ei gof 

• roedd yn ddiwrnod braf – y môr yn llyfn 

• gweld y llongau yn cario bananas yn cyrraedd y dociau ym mhorthladd 

Abertawe – a gweld y craeniau yn y pellter 

• y cyffro o weld y gwylanod fel petaent yn hedfan i mewn i’r creigiau 

• ar ddiwedd y gerdd – ceir y siom o orfod dychwelyd i bentref glofaol Brynaman 

– a wynebu gwaith y pyllau glo. 

Gellir cyfeirio at bwyntiau eraill perthnasol. 

16-20 • dangos dealltwriaeth dda o’r cynnwys 

• defnyddio dyfyniadau addas 

• cyflwyno'r gwaith yn drefnus 

• arddangos gafael dda ar sillafu, atalnodi a gramadeg 

10-15 • arddangos gwybodaeth am gynnwys y gerdd trwy gyflwyno ffeithiau 

perthnasol 

• defnyddio dyfyniadau 

• cyflwyno’r gwaith yn lled drefnus 

• gafael weddol dda ar sillafu, atalnodi a defnyddio elfennau gramadegol yn 

gywir 

4-9 • arddangos gwybodaeth am gynnwys y gerdd trwy gyflwyno rhai ffeithiau 

perthnasol 

• defnyddio ambell ddyfyniad 

• dangos trefn mewn rhannau o’r gwaith 

• dangos y gallu i sillafu, atalnodi a defnyddio elfennau gramadegol yn gywir 

0-3 • peth gwybodaeth yn unig am y gerdd 

• ymgais at ddilyniant 

• ymgais i ddefnyddio iaith a chystrawen elfennol ac i atalnodi a sillafu rhai 

geiriau’n gywir ar adegau 

(c) 

Rhaid i’r ddwy nodwedd fod yn wahanol. 

Rhaid enwi’r nodwedd cyn cael marc am y dyfynnu ac effeithiolrwydd. 

Os nodir nodwedd heb ddyfyniad – dim marc. 

• ½ marc am enwi’r nodwedd. 

• ½ marc am ddyfynnu’r nodwedd 

• 2 farc am esbonio effeithiolrwydd 

3 marc x 2 [6]

(ch) 


Gellir cyfeirio at: 

• rhaid cael cynghanedd ym mhob llinell 

• un odl drwy’r gerdd gyfan 

• patrwm o sillafau pendant – 10, 6, 7, 7 

• gelwir y ddwy linell gyntaf yn esgyll englyn 

• dwy linell olaf yn baladr englyn 

• toriad yn y llinell gyntaf, a elwir yn gwant 

• geiriau cyrch yn dilyn y gwant yn perthyn o ran ystyr i’r ail linell [3] 

(d) [9] 

7-9 • dadansoddi a dangos dealltwriaeth eithaf da o’r thema 




4-6 • dangos dealltwriaeth o’r thema. 




gywir 

2-3 • dangos peth dealltwriaeth o’r thema 




0-1 • dangos ychydig o ddealltwriaeth am y thema 




Bydd ansawdd y cyfathrebu ysgrifenedig yn cael ei ystyried yn rhan o’r asesiad yn 

isgwestiynau (b) ac (d). Fodd bynnag, gallu ymgeisydd i ddangos ei wybodaeth a’i 

ddealltwriaeth o’r testun ynghyd â’i allu i ddadansoddi fydd yn penderfynu yn bennaf pa fand 

marciau sy’n disgrifio ei waith orau. Cyn penderfynu ar farc terfynol i’r isgwestiynau hyn dylid 

ystyried ansawdd cyfathrebu ysgrifenedig yr ymgeisydd. 

Caiff defnyddio geirfa arbenigol megis enwi nodweddion arddull ei asesu yn isgwestiynau 

(c) a (ch). 

[40]


2. 

(a) Teitlau’r cerddi ½ marc x2 1 marc 

Enwi’r beirdd ½ marc x2 1 marc [2] 

(b) Disgwylir i’r ymgeiswyr ymdrin â’r ddwy gerdd yn gyfartal. 10 x 2 marc [20] 

Os bydd ymgeisydd wedi ateb ar un gerdd yn unig / cerdd amherthnasol 10 marc 

yw’r uchafswm a ddyfernir. 

(c) 

8-10 • dangos dealltwriaeth dda o’r cynnwys 





perthnasol 




gywir 

2-4 • arddangos gwybodaeth am gynnwys y gerdd trwy gyflwyno rhai ffeithiau 

perthnasol 




0-1 • peth gwybodaeth yn unig am y gerdd 




Rhaid i’r tair nodwedd fod yn wahanol. 

Rhaid enwi’r nodwedd cyn cael marc am y dyfynnu ac effeithiolrwydd. 

Os nodir nodwedd heb ddyfyniad – dim marc. 

• ½ marc am enwi’r nodwedd 

• ½ marc am ddyfynnu’r nodwedd 

• 2 farc am esbonio effeithiolrwydd 

Pe bai ymgeisydd yn cyfeirio at fesur fel nodwedd yna dylid dyfarnu marciau fel a 

ganlyn: ½ marc am enwi’r mesur, ½ marc am enwi un o briodoleddau’r mesur; 2 farc 

am drafod effeithiolrwydd y mesur yn y gerdd. 3 marc x 3 [9]


(ch) [9] 

7-9 • dadansoddi a dangos dealltwriaeth eithaf da o’r thema 




4-6 • dangos dealltwriaeth o’r thema 




gywir 

2-3 • dangos peth dealltwriaeth o’r thema 




0-1 • dangos ychydig o ddealltwriaeth am y thema 





isgwestiynau (b) ac (ch). Fodd bynnag, gallu ymgeisydd i ddangos ei wybodaeth a’i 




Caiff defnyddio geirfa arbenigol megis enwi nodweddion arddull ei asesu yn isgwestiwn (c). 

[40]


ADRAN B - NOFEL 

3. Llinyn Trôns 

(a) Pwy? 

Gareth / cariad Gwenan / arweinydd y gang 1 marc 

Pwysig ? Nodi 2 reswm perthnasol megis : 2 farc 

ef sy’n mynd ar goll / yn marw ar ddiwedd y nofel 

diflannu o’r gwersyll ar y noson olaf / cymryd cyffuriau 

dadlau gyda Gwenan 

• ffrind gorau Nobi 

• bwlio Llion [3] 

(b) 2 ffaith berthnasol am 1½ yr un e.e. : 

dringo’r Wyddfa 

plannu coeden 

• mynd i’r angladd [3] 

(c) Gellir sôn am y canlynol: 

• hanes merch y plas 

• y disgo ar y noson olaf – cusan Llion a Gwenan 

• gweithgareddau’r gwersyll – Nobi a Dei yn syrthio i’r dŵr 

• Gags a Nobi’n bwlio Llion – pen i lawr y tŷ bach / gwlychu’r gwely 

Gallant sôn am unrhyw ddigwyddiadau perthnasol eraill. 

Ni ddyfernir marciau am ailadrodd yr hyn sydd yn y dyfyniad. [10] 

8-10 • dangos dealltwriaeth dda o’r nofel 


arddangos gafael dda ar sillafu, atalnodi a gramadeg 

4-7 • dangos dealltwriaeth eithaf da o’r nofel. 



0-3 • arddangos gwybodaeth am gynnwys y nofel trwy gyflwyno rhai ffeithiau 

perthnasol am y stori 




(ch) 

N = nodwedd cymeriad - ½ marc 

T = tystiolaeth o’r nofel - ½ marc 

Gellir gwobrwyo hyd at 1 marc am ffaith amdani. 

Gwenan – gellir cyfeirio at bwyntiau megis: 

golygus pawb yn ei ffansïo hi 

diog ei mam yn mynd â hi i bob man yn y car 

edrychiad yn bwysig iddi ysmygu i gadw’n denau 

dihyder ofn dringo’r graig 

Gellir sôn am nodweddion eraill sy’n berthnasol. [6] 

(d) (i) 1 marc am sylw perthnasol x 2 [2] 

(ii) 1 marc am sylw perthnasol x 2 [2] 

(iii) 1 marc am enwi’r nodwedd 

1 marc am ddyfyniad cywir 

2 farc am drafod effaith [4]


(dd) [10] 

8-10 • dangos gwybodaeth dda am y testun gwreiddiol – cymeriadau a 

digwyddiadau 

• dangos ymwybyddiaeth o brif nodweddion y testun gwreiddiol o ran naws 

ac awyrgylch yn eithaf da 

• ymwybyddiaeth o nodweddion y cymeriad a’i deimladau 

• adnabyddiaeth eithaf da o ffurf gan ddefnyddio arddull ysgrifennu eithaf da 

sy’n briodol i’r pwrpas 


4-7 • dangos gwybodaeth am y testun gwreiddiol - trwy gyflwyno rhai ffeithiau 

perthnasol i’r dasg dan sylw am gymeriadau a digwyddiadau 

• ymgais i adlewyrchu’r testun gwreiddiol o ran naws ac awyrgylch 

• dangos peth dealltwriaeth o gymeriadau 

• ymwybyddiaeth fras o’r ffurf gan ddangos peth ymdrech i ysgrifennu’n 

briodol i’r pwrpas 


0-3 • dangos peth gwybodaeth am y testun gwreiddiol - cymeriadau a 

digwyddiadau 

• ymgais i gyflwyno gwaith creadigol yn seiliedig ar destun syml 

• ychydig o fanylion am gymeriadau a digwyddiadau 

• peth ymwybyddiaeth o‘r ffurf a’r angen i ysgrifennu’n briodol i’r pwrpas 




isgwestiynau (c) a (dd). Fodd bynnag, gallu ymgeisydd i ddangos ei wybodaeth a’i 

ddealltwriaeth a’i allu i ddadansoddi a dehongli fydd yn penderfynu yn bennaf pa fand 



Caiff defnyddio geirfa arbenigol megis enwi nodweddion arddull ei asesu drwy isgwestiwn 

(d). 

[40]


4. Bachgen yn y Môr 

(a) Ble? Yn cuddio oddi wrth y llywodraeth 1 marc 

Pwysig ? Nodi 2 reswm perthnasol megis : 2 farc 

• mae’n athrawes – yn cael ei herlid gan y llywodraeth 

• gwerthu’r ganhwyllbren - sy’n dod ag anlwc i’r teulu 

• am sicrhau dyfodol gwell i’r teulu 

[3] 


cuddio mewn siop wag 

mynd ar antur i’r stadiwm pêl-droed 

• gwerthu’r tacsi 

• gweld menywod yn cael eu lladd [3] 


• dychwelyd i’r tŷ – gan osgoi’r ffrwydron tir 

• penderfynu gadael eu cartref 

• y daith ar yr awyren – a chyrraedd y porthladd 

• y môr-ladron ar y llong 

• llong ryfel Awstralia’n dod i’w hachub 














(ch) 




Bibi – gellir cyfeirio at bwyntiau megis: 

Mentrus Chwarae pêl droed – yn erbyn y gyfraith 

Ofnus Ar ôl iddi golli ei rhieni ar y cwch arall 

Penderfynol Yn mynnu cael ei phêl allan o’r dŵr yn y porthladd 

Trist Crio wrth wylio’r plant a’r merched yn cael eu lladd 

Talentog Dawn arbennig wrth chwarae pêl droed. 


(d) 

(i) 1 marc am sylw perthnasol x 2 [2] 






(dd) [10] 


digwyddiadau 















digwyddiadau 












(d). 

[40]


5. Ac Yna Clywodd Sŵn y Môr 

(a) Meredydd / cariad Einir ( ½ marc am fab Wil Parri) 1 marc 

Pwysig ? Nodi 2 reswm perthnasol megis: 2 farc 

• gweld Richard Jones yng ngardd Gladys 

• treisio Bethan 

caru gydag Einir [3] 


am weld y newyddion 

eisiau clywed canlyniad yr achos llys – Meredydd yn euog o dreisio Bethan yn ei 

barn hi [3] 


• Richard Jones yn claddu’r gemau 

• Harri Evans yn siarad â’r heddlu yn yr ysbyty 

• Richard Jones bron yn taro Gladys â’r car 

• Gareth Huws yn dial ar Huw Gwastad Hir 




• cyflwyno’r gwaith yn drefnus 










(ch) 



Gellir gwobrwyo hyd at 1 marc am ffaith amdano. 

Meredydd – gellir cyfeirio at bwyntiau megis: 

Teimladwy Poeni llawer am farn eraill ac yn ymwybodol o deimladau 

pobl 

Poblogaidd Croeso iddo yn Yr Wylan Wen – Now yn hoff ohono 

Cryf a dewr Dychwelyd i Hirfaen i wynebu’r gymdeithas ac yn sefyll ei 

dir yn erbyn Huw 

Gonest Yn y llys – siarad yn dawel a dilol heb geisio osgoi unrhyw 

gwestiwn 

Chwerw Agwedd chwerw at yr heddlu – ei brofiad yn Risley, ac 

agwedd yr heddlu adeg marwolaeth ei Dad 


(d) (i) 1 marc am sylw perthnasol x 2 [2] 






(dd) [10] 


digwyddiadau 















digwyddiadau 






[40] 







(d).


6. I Ble’r Aeth Haul y Bore? 

(a) Dicks 1 marc 

Pwysig ? Nodi 2 reswm perthnasol megis: 2 farc 

treisio Haul y Bore 

lladd Chiquito 

ymosod ar Chico – gwn yn ei geg [3] 


gwenwyno’r dŵr – pysgod yr afonydd 

llosgi’r tipis 

dosbarthu blancedi wedi eu heintio â’r frech wen 

gwneud i’r hen bobl gerdded 

saethu’r hen 

• llosgi’r perllannau [3] 


• Dicks yn lladd Chiquto a threisio Haul y Bore 

• Ymosodiad Dicks ar Chico 

• Carson yn cwyno’n swyddogol am Dicks 

• Y daith o’r Ceunant i’r Bosque 



8-10 dangos dealltwriaeth dda o’r nofel 

cyflwyno'r gwaith yn drefnus 










(ch) 




Haul y Bore – gellir cyfeirio at bwyntiau megis: 

ofnus rhedeg gyda Chiquito pan mae Dicks a’r Cotiau Glas yn 

cyrraedd 

gofalgar amddiffyn Chiquito / gofalu am yr henoed 

egwyddorol gwrthod mynd gyda Chico 

perthynas agos rhedeg at ei thad ar ôl iddi gael ei threisio 

â’i thad 

Gellir sôn am nodweddion eraill sy’n berthnasol. 

[6]

(d) 


(i) 1 marc am sylw perthnasol x 2 [2] 




2 farc am drafod effaith [4] 

(dd) [10] 


digwyddiadau 















digwyddiadau 












(d). 

[40]


TGAU 


UNED 1 

PAPUR YSGRIFENEDIG ENGHREIFFTIOL 

HAEN UWCH 

CYNLLUN MARCIO

1. 


ADRAN A - BARDDONIAETH 

(a) Pigo Cydwybod 1 marc 

Meirion MacIntyre Huws 1 marc [2] 

(b) Cynnwys y gerdd [20] 

Rhaid cyfeirio at y gerdd gyfan. 

Gellir sôn am bwyntiau megis: 

• personoli’r teimlad wna’r bardd o’r pethau sy’n pigo ei gydwybod ef – nos a 

dydd 

• nid yw’n cael llonydd oddi wrth ei gydwybod 

• er iddo ef fwynhau bwyta cawl cennin ar ddydd Gŵyl Dewi – mae e’n anghofio 

am y newynog yn y trydydd byd 

• cofio am bobl llai ffodus nag ef – yr unig a’r anghenus – a’r rhai sy’n dioddef o 

effeithiau rhyfel yn Sarajevo 

• cofio hefyd am y diwaith a’r digartref 

• hoffai gael llonydd – orig fach i gael anghofio am broblemau’r byd 

Gellir cyfeirio at bwyntiau eraill perthnasol. 

16-20 • dadansoddi a dangos dealltwriaeth dreiddgar o’r cynnwys 

• defnyddio dyfyniadau'n effeithiol 

• cyflwyno'r gwaith yn glir a chydlynus 

• gafael gadarn ar sillafu, atalnodi a gramadeg 

10-15 • dadansoddi a dangos dealltwriaeth dda o’r cynnwys 

• defnyddio dyfyniadau'n addas a phwrpasol 

• cyflwyno’r gwaith yn glir a threfnus 

• gafael dda ar sillafu, atalnodi a gramadeg 

4-9 • dangos dealltwriaeth eithaf da o’r cynnwys 





perthnasol 

• defnyddio dyfyniadau ambell ddyfyniad 


• gafael weddol dda ar sillafu, atalnodi a gramadeg 

(c) Trafod nodweddion arddull [6] 

3 nodwedd x 2 farc yr un 

Ni ellir cyfeirio at yr un nodwedd ddwywaith 

½ marc am enwi’r nodwedd 

½ marc am ddyfynnu’r nodwedd 

1 marc am drafod effeithiolrwydd 

(ch) Gellir cyfeirio at bwyntiau megis: 

• tri “pennill” pedair llinell a chwpled yn odli i gloi – Soned Shakespearaidd 

• 14 llinell 

• patrwm odli pendant 

• 10/11 sillaf mewn llinell 

½ marc am bob nodwedd x 4 [2]


(d) [10] 

8-10 • dadansoddi a dangos dealltwriaeth dreiddgar o neges y cerddi 




5-7 • dangos dealltwriaeth o neges y cerddi 


• cyflwyno'r gwaith yn glir a threfnus 

• gafael dda ar sillafu atalnodi a gramadeg 

2-4 • dangos peth dealltwriaeth o neges y cerddi 




0-1 • dangos ychydig o ddealltwriaeth o neges y cerddi 




[40] 


isgwestiynau (b) ac (d). Fodd bynnag, gallu ymgeisydd i ddangos ei wybodaeth a’i 




Caiff defnyddio geirfa arbenigol megis enwi nodweddion arddull ei asesu yn isgwestiynau (c) 

a (ch).


2. (a) Enwi’r ddwy gerdd ½ marc x 2 1 marc 

Enwi’r beirdd ½ marc x 2 1 marc [2] 

(b) Disgwylir i’r ymgeiswyr ymdrin â’r ddwy gerdd yn gyfartal. (10 x 2) [20] 

Os bydd ymgeisydd wedi ateb ar un gerdd yn unig / neu wedi dewis un gerdd 

amherthnasol, 10 marc yw’r uchafswm a ddyfernir. 

8-10 • dadansoddi a dangos dealltwriaeth dreiddgar o’r cynnwys 




5-7 • dadansoddi a dangos dealltwriaeth dda o’r cynnwys 


• cyflwyno’r gwaith yn glir a threfnus 


2-4 • dangos dealltwriaeth eithaf da o’r cynnwys 





perthnasol 

• defnyddio dyfyniadau ambell ddyfyniad 



(c) Trafod nodweddion arddull [8] 

4 nodwedd x 2 farc yr un 

Ni ellir cyfeirio at yr un nodwedd ddwywaith 

½ marc am enwi’r nodwedd 

½ marc am ddyfynnu’r nodwedd 

1 marc am drafod effeithiolrwydd 

(ch) [10] 

8-10 • dadansoddi a dangos dealltwriaeth dreiddgar o’r thema 




5-7 • dangos dealltwriaeth dda o’r thema 




2-4 • dangos dealtwriaeth eithaf da o’r thema 




0-1 • dangos ychydig o ddealltwriaeth o’r thema 




Bydd ansawdd y cyfathrebu ysgrifenedig yn cael ei ystyried yn rhan o’r asesiad yn isgwestiynau (b) ac 

(ch). Fodd bynnag, gallu ymgeisydd i ddangos ei wybodaeth a’i ddealltwriaeth o’r testun ynghyd â’i 

allu i ddadansoddi fydd yn penderfynu yn bennaf pa fand marciau sy’n disgrifio ei waith orau. Cyn 

penderfynu ar farc terfynol i’r isgwestiynau hyn dylid ystyried ansawdd cyfathrebu ysgrifenedig yr 

ymgeisydd. 

Caiff defnyddio geirfa arbenigol megis enwi nodweddion arddull ei asesu yn isgwestiwn (c). 

[40]


3. Ac Yna Clywodd Sŵn y Môr 


(a) Gellir sôn am ddigwyddiadau tebyg i’r canlynol neu rai eraill dilys: 

• Gladys a Gareth Hughes – yng nghartref Gladys ar ôl i Richard Jones bron â’i 

tharo i lawr 

• Meredydd a Gladys – ers marwolaeth Wil a rhieni Meredydd – gan ddatblygu 

ers yr achos llys – y cyhuddiad o dreisio Bethan 

• Gareth Huws a Huw Gwastad Hir – Gareth am ddial ar Huw – yn ei ddyrnu un 

noson ar ôl i Huw feddwi 

• Harri Evans a Richard Jones – galw’r heddlu i’r ysbyty ar ei wely angau 

• Bethan a’i thad – yn dilyn yr achos llys 

Disgwylir i’r ymgeiswyr ymdrin â’r ddau ddigwyddiad yn gyfartal. 

Os bydd ymgeisydd wedi ateb ar un digwyddiad yn unig / digwyddiad amherthnasol 

10 marc yw’r uchafswm a ddyfernir. (10 x 2) [20] 

8-10 • dangos dealltwriaeth dreiddgar o’r thema a’i datblygiad yn y nofel 

• dadansoddi a dangos dealltwriaeth dreiddgar o’r cymeriadau a’r gwrthdaro 

rhyngddynt 


• cyflwyno gwaith yn glir a chydlynus 


5-7 • dangos dealltwriaeth dda o’r thema a’i datblygiad yn y testun 

• dadansoddi a dangos dealltwriaeth dda o’r cymeriadau a’r gwrthdaro 

rhyngddynt 




2-4 • dangos dealltwriaeth eithaf da o'r thema 

• dangos dealltwriaeth eithaf da o’r cymeriadau a’r gwrthdaro rhyngddynt 





perthnasol am y cymeriadau / thema 



• gafael weddol dda ar sillafu, atalnodi a gramadeg


(b) Gellir sôn am nodweddion megis: 

• defnydd o gwestiwn rhethregol i gyfleu rhagfarn Gladys 

• brawddegau byrion i gyfleu ei brys i gyrraedd adref 

• defnydd o frawddegau byrion i gyfleu’r tensiwn yn y tŷ wrth iddi aros am y 

newyddion 

• ailadrodd i gyfleu ei sioc 

• ansoddeiriau 

• darn ymsonol ei naws i gyfleu rhagfarn Gladys am yr achos llys ac am 

gymeriadau’r pentref e.e. Now Tan Ceris a Gwilym Siop Gig / gweld meddyliau 

Gladys yn neidio o un peth i’r llall - sôn am y “Gwilym wirion ’na’i hen gig diflas”. 

Y frawddeg nesaf yn sôn mai crogi “fyddai haeddiant yr hen hogyn Wil 

Parri ’na”. 

• cyferbyniad rhwng diffyg amynedd Gladys i glywed cadarnhad am euogrwydd - 

Meredydd (brawddegau byr / cwestiwn rhethregol) a naws safonol diduedd y 

person sy’n cyflwyno’r newyddion. Hefyd hyn yn cyferbynnu gydag ymateb 

Gladys wedi hynny. 

• disgrifiad graffig o geg Gladys ar ôl iddi glywed y newyddion - yn cynnwys 

ymadrodd trosiadol – glafoer “yn ffos i lawr ei gên”. 

• rhwystredigaeth Gladys yn cael ei gyfleu wrth i’r awdur fanylu ar daith hir ac 

anodd Gladys i gyrraedd ei chartref – y daith yn dreth arni o ran ei hiechyd (yr 

allt) ac anodd cyrraedd yn ôl erbyn dechrau’r newyddion 

Gellir cyfeirio at nodweddion perthnasol eraill. [10] 

8-10 • dadansoddi’n dreiddgar nodweddion megis ffurf, cynllun a mynegi barn am 

eu priodoldeb gan gynnwys rhesymau perthnasol 

• ymdrin yn dreiddgar ag addasrwydd arddull / techneg / defnydd o iaith gan 

ystyried eu heffeithiolrwydd 

• defnyddio termau beirniadaeth lenyddol yn dreiddgar 

5-7 • trafod nodweddion megis ffurf, cynllun a mynegi barn am eu priodoldeb gan 

roi rhai rhesymau 

• trafod addasrwydd arddull/techneg a'r defnydd o iaith gan wneud sylwadau 

pwrpasol 

• defnyddio termau beirniadaeth lenyddol yn dda 

2-4 • disgrifio nodweddion ffurf a chynllun ac ymgeisio i fynegi barn am eu 

priodoldeb 

• dangos dealltwriaeth o arddull/techneg a'r defnydd o iaith 

• defnyddio rhai termau beirniadaeth lenyddol 

0-1 • ymgais i ddisgrifio rhai nodweddion megis ffurf, cynllun 

• cyfeirio at rai elfennau yn yr arddull, techneg a defnydd o iaith 

• defnyddio ambell derm beirniadaeth lenyddol


(c) Gellir sôn am bwyntiau tebyg i’r canlynol: 

• ymweliad Richard Jones â’r ysbyty 

• gosod heddlu yn yr ysbyty 

• y cysgod tu allan i ardd Gladys 

• Gareth Hughes yn cofio manylion y ddamwain ar Allt Ceris 

• taro Gladys 

• cynlluniau ar goll o swyddfa’r heddlu 

• boddi Richard Jones 

• lladd Dwalad 

Gellir cyfeirio hefyd at unrhyw ddigwyddiadau perthnasol eraill. [10] 

8-10 • adroddiad sy’n llwyddo i ddehongli’r testun yn dreiddgar a threfnus 

• gwybodaeth fanwl am y testun gwreiddiol - cymeriadau a digwyddiadau 

• defnydd hyderus ac effeithiol o ffurf gan ddefnyddio arddull ysgrifennu yn 

sensitif ac yn briodol i’r pwrpas 


5-7 • adroddiad sy’n ymateb i’r testun yn fyw a threfnus 

• dangos gwybodaeth dda am y testun gwreiddiol – cymeriadau a 

digwyddiadau 

• dealltwriaeth dda o ffurf gan ddefnyddio arddull ysgrifennu da sy’n briodol 

i’r pwrpas 


2-4 • adroddiad lled drefnus gyda chyffyrddiadau diddorol wrth ymateb i’r testun 

• dangos gwybodaeth am y testun gwreiddiol - trwy gyflwyno rhai ffeithiau 


• ymwybyddiaeth eithaf da o ffurf gan ddangos arddull ysgrifennu eithaf da 


• arddangos gafael dda ar sillafu, atalnodi a defnyddio gramadeg 

0-1 • adroddiad sy’n dangos ymdrech i gyflwyno’n ddiddorol gan ddangos trefn 

mewn rhannau o’r gwaith 

• dangos peth gwybodaeth am y testun gwreiddiol - cymeriadau a 

digwyddiadau 

• dangos ymwybyddiaeth fras o’r ffurf gan ddangos peth ymdrech i 

ysgrifennu’n briodol i’r pwrpas 

• gafael weddol dda ar sillafu, atalnodi a defnyddio gramadeg 


isgwestiynau (a) a (c). Fodd bynnag, gallu ymgeisydd i ddangos ei wybodaeth a’i 





(b). 

[40]

4. I Ble’r Aeth Haul y Bore? 



• Chico a Dicks - ymosodiad creulon Dicks arno 

• Dicks a Carson – Carson yn cwyno am ymddygiad Dicks 

• Treisio Haul y Bore a lladd Chiquito 

• Y Cotiau Glas a’r Indiaid Cochion – tiroedd i’r dyn gwyn 

• Manuelito – ymosod a dwyn ceffylau’r Cotiau Glas 


Os bydd ymgeisydd wedi ateb ar un digwyddiad yn unig / digwyddiad amherthnasol 10 marc 

yw’r uchafswm a ddyfernir. (10 x2) [20] 



rhyngddynt 






rhyngddynt 
















• llawer o frawddegau byr mewn paragraff (ll.5- 9) i gyfleu cyflwr meddwl 

cymysglyd Haul y Bore. 

• rhestru berfenwau – ceryddu, canmol, cymell, cydymdeimlo - dangos meddwl 

Haul y Bore yn ceisio atgoffa ei hun pwy oedd y llais – yn crynhoi perthynas ei 

thad a hi. 

• ailadrodd – er mwyn cyfleu ei chynnwrf wrth adnabod llais ei thad 

• dangos ei hemosiwn yn crio – “agorodd y llifddorau” – ymadrodd trosiadol 

• gwendid – cyffelybiaeth – “fel cadach” 

• ofn - “crynu fel ebol newydd-anedig” - gwasgu’r “flanced yn dynnach amdani” 

• ymateb tyner Manuelito ati - “llais yn dyner a chysurlon” 

• gwrthgyferbynnu rhwng cryfder Manuelito “pâr o ddwylo cryfion”/ “cymryd ei 

ferch yn ei gôl fel baban” a Haul y Bore yn ei gwendid 

• darn yn y trydydd person ond gwelwn y digwyddiad trwy lif ymwybod Haul y 

Bore yn y rhan gyntaf – darllenydd yn medru teimlo gwewyr a phoen y cymeriad 










pwrpasol 



priodoldeb 



0-1 • ymgais i ddisgrifio rhai nodweddion megis ffurf, cynllun 





Haul y Bore’n gofalu am yr hen wragedd 

Dicks yn dosbarthu blancedi wedi eu heintio â’r frech wen 

gwenwyno’r dŵr 

llosgi cnydau 

dyn gwyn yn gweld cyfoeth yr ardal 

gwrthod ildio’u cartrefi 

Dicks yn eu harwain yn rhy gyflym 

Carson yn dilyn i’w diogelu 

Gellir cyfeirio hefyd at unrhyw ddigwyddiadau perthnsol eraill. [10] 








digwyddiadau 


i’r pwrpas 











digwyddiadau 










(b). 

[40]


5. Y Stafell Ddirgel 


Rowland a Meg – y ffraeo cynyddol yn ystod hanner cyntaf y nofel – cyflogi Lisa 

/ ceisio erthylu’r ail blentyn 

Huw Morris ac Ellis Puw – plagio parhaus Huw – yn gwneud sbort ei fod yn 

gallu darllen 

Huw Morris a Rowland Ellis – ar ôl treisio Lisa – diswyddo – gweithio yn yr 

Hengwrt 

Meg a Huw Morris – casglu’r sofrenni 

Y Crynwyr a’r Goron 


Os bydd ymgeisydd wedi ateb ar un digwyddiad yn unig / digwyddiad amherthnasol 10 

marc yw’r uchafswm a ddyfernir. (10 x 2) [20] 



rhyngddynt 





• dadansoddi a dangos dealltwriaeth dda o’r cymeriadau a’r berthynas 

rhyngddynt 
















defnydd o’r synhwyrau yn y darn – y golau / oerfel / tywyllwch / arogl 

cymhariaeth – “dryw yn y glaw” – gwendid Steffan 

cwestiynu am fwyd – dangos nad oedden nhw wedi bwyta 

disgrifiad o Sinai - “eisteddai fel delw” / “gwallt yn stribedi direol” / diffyg sgwrs 

afiechyd yn effeithio ar y teulu i gyd – Dorcas – “cylchoedd du o gwmpas ei 

llygaid a’i hwyneb yn wyn fel y galchen” / diffyg gofal o Ellyw’r babi –“ bwndel 

anniben yn llac ar ei phen-glin” 

pwysleisir y tlodi – disgrifiad o’r tŷ – un ffenestr, fach i’r bwthyn / stafell 

ddigysur, dim tân – yna’r coed tân yn llaith 

anobaith llwyr ar ddechrau’r darn - pwysleisio’r diffyg cysur, Sinai yn ei byd ei 

hun yn methu ag ymdopi rhagor yn cyferbynnu gyda “fflach o obaith” ar 

ddiwedd y darn. Cymharu’r gobaith hwn fel “angor” i Sinai yn ei dryswch. 










pwrpasol 



priodoldeb 



0-1 • ymgais i ddisgrifo rhai nodweddion megis ffurf, cynllun 





• carcharu Rowland Ellis a’i weision 

boddi Dorcas 

ymosodiad ar Frynmawr – marwolaeth Dorcas 

Rowland yn dod yn arweinydd arnynt 

yr achos llys – y Barnwr Walcott yn eu dedfrydu i farwolaeth 

sefydlu ym Mhennsylvania 

casineb Hywel Vaughan at y Crynwyr a’i chwaer Jane Owen 

amgylchiadau erchyll carchar Caetanws 









digwyddiadau 


i’r pwrpas 











digwyddiadau 

• dangos ymwybyddiaeth fras o‘r ffurf gan ddangos peth ymdrech i 









(b). 

[40]

6. Yn Y Gwaed 



Robin a’i fam – am y gwaith ar y fferm 

Robin a’r Saeson – llosgi Capel Gilgal, gwerthu tir i George Davison 

Mared a’i Mam – ar ôl clywed am ei beichiogrwydd 

Robin a’r heddlu 


Os bydd ymgeisydd wedi ateb ar un digwyddiad yn unig / digwyddiad amherthnasol 10 marc 

yw’r uchafswm a ddyfernir. (10 x 2) [20] 



rhyngddynt 






rhyngddynt 
















brawddegau byrion i ddangos diffyg amynedd 

trosiad i gyfleu ofn Robin – “a’i gylla o hyd yn gwlwm o ofn” 

cwestiynau rhethregol i gyfleu pryder a thensiwn ym meddwl Robin 

defnydd o synhwyrau wrth fentro i mewn i’r llofft stabl 

nodweddion anifeilaidd i Fo – llowcio fel ci / sŵn tebyg i rwndi / ar ei bedwar 

ailadrodd i gyfleu diffyg amynedd a rheolaeth y fam dros y mab – “Be sy? Be 

sy?” “Mi ei! Ac mi ei di rŵan!” 

cyfarchiad yn cynnwys rheg – “Lle gythral wyt ti di bod?” - gosod tôn ac 

awyrgylch annifyr i’r ddeialog 

awyrgylch gorffwyll yn perthyn i’r darn - sgwrs yn llawn tensiwn bron yn teimlo 

eu bod yn gweiddi ar ei gilydd; yr hen wraig yn colli ei thymer yn syth - rhegi ar 

y mab a’r disgrifiad ohoni - “roedd yr hen wraig yn lloerig” / “gorffwylledd yn ei 

llygaid” - defnydd o’r ferf “fflachiodd” yn ychwanegu at hyn; yna ‘r disgrifiad o Fo 

a’r ffaith nad oes enw personol iddo; awgrym hefyd fod aelod arall o’r teulu yn 

drysu - Mared 










pwrpasol 



priodoldeb 



0-1 • ymgais i ddisgrifo rhai nodweddion megis ffurf, cynllun 





llosgi Capel Gilgal 

marwolaeth Mared 

hunanladdiad Robin 

y llosgach yn y teulu 

cuddio’r wybodaeth ar hyd y blynyddoedd 

yr heddlu ar drywydd llosgi Capel Gilgal 

gwrthod gwerthu tir i George Davison 









digwyddiadau 


i’r pwrpas 











digwyddiadau 










(b). 

[40]


TGAU LLENYDDIAETH GYMRAEG 

UNED 2 – LLUNYDDIAETH 


Dylai'r ymgeiswyr gydadweithio fel grŵp wrth drafod y cwestiynau. 

Dylent sicrhau bod eu cyfraniadau yn ateb gofynion y cwestiwn / isgwestiynau a 

osodir yn yr arholiad llafar. 

Ar gyfer yr Haen Uwch a’r Haen Sylfaenol bydd y cwestiynau a osodir ar gyfer yr 

arholiad llafar yn canolbwyntio ar o leiaf ddau o’r pwyntiau yn AA1 yn ogystal â’r holl 

bwyntiau yn AA2.


HAEN UWCH 

36 - 40 

AA1 • arddangos gwybodaeth drylwyr am y ffilm a chyflwyno tystiolaeth i gadarnahau safbwynt yn 

ardderchog gan gyfeirio at olygfeydd perthnasol a defnyddio dyfyniadau yn briodol 

• trafod plot ac adeiladwaith yn dreiddgar 

• dadansoddi a dangos dealltwriaeth dreiddgar o’r cymeriadau a’r berthynas rhyngddynt 

• dangos dealltwriaeth dreiddgar o’r themâu a’u datblygiad yn y testun 

AA2 • dangos blaengaredd ac aeddfedrwydd wrth gyfeirio at y ffynhonnell brintiedig a’r ffilm 

• defnyddio termau gwerthfawrogi llunyddiaeth/llenyddiaeth yn dreiddgar 

• ymdrin yn dreiddgar ag addasrwydd arddull, techneg a’r defnydd o iaith gan ystyried eu 

heffeithiolrwydd 

28 – 35 

18 – 20 

18 – 20 

AA1 • arddangos gwybodaeth fanwl am y ffilm a chyflwyno tystiolaeth i gadarnhau safbwynt yn dda gan 

gyfeirio at olygfeydd perthnasol a defnyddio dyfyniadau addas 

• trafod plot ac adeiladwaith yn dda iawn 

• dadansoddi a dangos dealltwriaeth dda iawn o’r cymeriadau a’r berthynas rhyngddynt 

• dangos dealltwriaeth dda o’r themâu a’u datblygiad yn y testun 

14 – 17 

AA2 • dangos aeddfedrwydd wrth gyfeirio at ffynhonnell brintiedig a ffilm 

• defnyddio termau gwerthfawrogi llunyddiaeth/llenyddiaeth yn dda iawn 

• ymdrin yn fanwl ag addasrwydd arddull, techneg a’r defnydd o iaith ac ystyried eu heffeithiolrwydd 

e.e. goleuo/cerddoriaeth 

22 –27 

14 – 17 

AA1 • arddangos gwybodaeth dda am y ffilm a chyflwyno tystiolaeth gan gyfeirio at olygfeydd perthnasol 

• trafod plot ac adeiladwaith yn dda 

• dadansoddi a dangos dealltwriaeth dda o’r cymeriadau a’r berthynas rhyngddynt 

• dangos dealltwriaeth o’r themâu a’u datblygiad yn y testun 

11 – 13 

AA2 • cyfeirio’n ystyrlon at y ffynhonnell brintiedig a’r ffilm 

• defnyddio termau gwerthfawrogi llunyddiaeth/llenyddiaeth yn dda 

• trafod addasrwydd arddull, techneg a’r defnydd o iaith gan wneud sylwadau pwrpasol 

16 – 21 

11 – 13 

AA1 • arddangos gwybodaeth am y ffilm gan gyfeirio’n fanwl lle bo hynny’n briodol at y stori a’r sefyllfa 

• trafod plot ac adeiladwaith yn foddhaol 

• dangos dealltwriaeth dda o’r cymeriadau 

• dechrau dangos ymwybyddiaeth o’r themâu a’u datblygiad yn y testun 

8 – 10 

AA2 • gallu cyfeirio at ffynhonnell brintiedig a’r ffilm 

• defnyddio rhai termau gwerthfawrogi llunyddiaeth/llenyddiaeth 

• adnabod ac ymdrin ag arddull, techneg a’r defnydd o iaith 

8 – 15 

8 – 10 

AA1 • arddangos gwybodaeth am y ffilm gan gyflwyno ffeithiau perthnasol yn gywir a chyfeirio lle bo 

hynny’n briodol at y stori a’r sefyllfa 

• trafod y stori a sut mae’n datblygu 

• trafod cymeriadau yn eithaf llawn gan roi manylion perthnasol amdanynt 

• dechrau dangos peth ymwybyddiaeth o brif themâu’r ffilm 

4 – 7 

AA2 • defnyddio ambell derm gwerthfawrogi llunyddiaeth/llenyddiaeth 

• dangos peth dealltwriaeth o arddull, techneg a’r defnydd o iaith 

0 – 7 

4 – 7 

AA1 • arddangos gwybodaeth am gynnwys y ffilm trwy gyflwyno rhai ffeithiau perthnasol a chyfeiro at y 

stori a’r sefyllfa 

• tueddu i ailadrodd rhannau o’r stori 

• trafod y cymeriadau a rhoi manylion amdanynt 

0 – 3 

AA2 • cyfeirio at rai elfennau yn yr arddull, technegau neu ddefnydd o iaith 0 – 3



36 - 40 

AA1 • arddangos gwybodaeth am y ffilm gan gyfeirio’n fanwl lle bo hynny’n briodol at y stori a’r 

sefyllfa 

• trafod plot ac adeiladwaith yn foddhaol 

• dangos dealltwriaeth dda o’r cymeriadau 

• dechrau dangos ymwybyddiaeth o’r themâu a’u datblygiad yn y testun 

AA2 • gallu cyfeirio at ffynhonnell brintiedig a’r ffilm 

• defnyddio rhai termau gwerthfawrogi llunyddiaeth/llenyddiaeth 

• adnabod ac ac ymdrin ag arddull, techneg a’r defnydd o iaith 

28 – 35 

AA1 • arddangos gwybodaeth am y ffilm gan gyflwyno ffeithiau perthnasol yn gywir a chyfeirio lle 

bo hynny’n briodol at y stori a’r sefyllfa 

• trafod y stori a sut mae’n datblygu 

• trafod cymeriadau yn eithaf llawn gan roi manylion perthnasol amdanynt 

• dechrau dangos peth ymwybyddiaeth o brif themâu’r ffilm 

AA2 • defnyddio ambell derm gwerthfawrogi llunyddiaeth/llenyddiaeth 

• dangos peth dealltwriaeth o arddull, techneg a’r defnydd o iaith 

22 – 27 

18 – 20 

18 – 20 

14 –17 

14 – 17 

AA1 • arddangos gwybodaeth am gynnwys y ffilm trwy gyflwyno rhai ffeithiau perthnasol a chyfeirio 

at y stori a’r sefyllfa 

• tueddu i ailadrodd rhannau o’r stori 

• trafod y cymeriadau a rhoi manylion amdanynt 

11 - 13 

AA2 • cyfeirio at rai elfennau yn yr arddull, technegau neu ddefnydd o iaith 11 – 13 

16 – 21 

AA1 • adrodd cynnwys y ffilm o ran y stori a’r sefyllfa 

• ailadrodd ambell ran o’r stori 

• cyflwyno cymeriadau gan roi rhai manylion amdanynt 

8 – 10 

AA2 • adnabod ambell nodwedd amlwg yn yr arddull, technegau neu ddefnydd o iaith 8 – 10 

8 – 15 

AA1 • peth gwybodaeth yn unig am y ffilm 

• gallu adrodd peth o’r stori 

• sôn yn arwynebol am ambell gymeriad 

4 – 7 

AA2 • ymgais i adnabod ambell elfen yn yr arddull, techneg neu ddefnydd o iaith 4 – 7 

0 – 7 

AA1 • gallu adrodd darn byr iawn o’r ffilm 

• sôn yn arwynebol iawn am ambell gymeriad 

AA2 • ymateb yn arwynebol iawn i ambell elfen amlwg iawn yn yr arddull, technegau neu ddefnydd 

o iaith 

0 – 3 

0 – 3

Cyfanswm 

marciau 

i’r dasg 

Marciau 

57 - 60 AA1 38-40 

AA2 19-20 

51 - 56 AA1 34-37 

AA2 17-18 

45 - 50 AA1 30-33 

AA2 15-16 

36 - 44 AA1 24-29 

AA2 12-14 

27 - 35 AA1 18-23 

AA2 9 -11 


AA1 – 40 marc 

TGAU LLENYDDIAETH GYMRAEG 

ASESIAD DAN REOLAETH 


Tasg 1 - Straeon byrion – Gwerthuso Rhyddiaith 

• trafod testun(au) heriol yn 

dreiddgar a threfnus ac 

arddangos dealltwriaeth dda o 

safbwynt yr awdur 

• dadansoddi a dangos 

dealltwriaeth dreiddgar o’r 

cymeriadau a’r berthynas 

rhyngddynt 

• dangos dealltwriaeth 

dreiddgar o’r themâu a’u 

datblygiad yn y testun 

• trafod testun(au) ymestynnol 

yn fanwl a threfnus ac 

arddangos dealltwriaeth o 

safbwynt yr awdur 


dealltwriaeth dda iawn o’r 

cymeriadau a'r berthynas 

rhyngddynt 

• dangos dealltwriaeth dda 

iawn o'r themâu a’u 

datblygiad yn y testun 

• dangos gwybodaeth dda am y 

cynnwys 


dealltwriaeth dda o’r 

cymeriadau a’r berthynas 

rhyngddynt 

• dangos dealltwriaeth o’r 

themâu a’u datblygiad yn y 

testun 

• arddangos gwybodaeth am 

destun(au) llenyddol gan 

gyfeirio’n fanwl lle bo hynny’n 

briodol at y stori a’r sefyllfa 

• dangos dealltwriaeth dda o’r 

cymeriadau 

• dechrau dangos 

ymwybyddiaeth o themâu 

Mae'r golofn hon yn berthnasol i'r 

ddau amcan asesu. 

• cyflwyno tystiolaeth i gadarnhau 

safbwynt yn ardderchog gan 

gyfeirio at rannau perthnasol o’r 

testun a defnyddio dyfyniadau’n 

briodol 

• cymharu testunau’n dreiddgar lle 

bo hynny’n briodol 

• cyflwyno cyfanwaith aeddfed a 

threiddgar 

• gafael sicr iawn ar sillafu, atalnodi 

a gramadeg 

• cyflwyno tystiolaeth i gadarnhau 

safbwynt yn dda gan gyfeirio at 

rannau perthnasol o’r testun a 

defnyddio dyfyniadau addas 

• cymharu testunau’n ystyrlon lle bo 

hynny’n briodol 

• cyflwyno cyfanwaith clir a 

chydlynus 

• arddangos gafael gadarn ar sillafu 

atalnodi a gramadeg 

• cyflwyno tystiolaeth wrth gyflwyno 

safbwynt gan gyfeirio at rannau 

perthnasol o’r testun a defnyddio 

ambell i ddyfyniad addas 

• cymharu testunau’n eithaf da lle 

bo hynny’n briodol 


• gafael dda ar sillafu, atalnodi a 

gramadeg 

• cyflwyno rhai rhesymau i ategu eu 

safbwyntiau a defnyddio ambell 

ddyfyniad 

• ymgais i gymharu testunau 


• arddangos gafael dda ar sillafu, 


• arddangos gwybodaeth am y • cyflwyno ambell reswm i ategu 

testun gan gyflwyno ffeithiau safbwynt 

perthnasol yn gywir a chyfeirio • 

lle bo hynny’n briodol at y stori • 

a’r sefyllfa 

• disgrifio cymeriadau yn eithaf 

llawn gan roi manylion 

perthnasol amdanynt 

• dechrau dangos peth 

ymwybyddiaeth o brif themâu’r 

testun 

cyflwyno'r gwaith yn lled drefnus 

gafael weddol dda ar sillafu, 


AA2 – 20 marc 

• dadansoddi’n dreiddgar 

nodweddion megis ffurf, 

cynllun a mynegi barn am eu 

priodoldeb gan gynnwys 

rhesymau perthnasol 

• ymdrin yn dreiddgar ag 

addasrwydd arddull / 

techneg / defnydd o iaith 

mewn testunau gan ystyried 

eu heffeithiolrwydd 

• defnyddio termau 

beirniadaeth lenyddol yn 

dreiddgar 

• manylu ar nodweddion 

megis ffurf, cynllun a mynegi 

barn am eu priodoldeb gan 

gynnwys rhesymau 

perthnasol 

• manylu ar addasrwydd 

arddull/ techneg/ defnydd o 

iaith mewn testunau gan 


• defnyddio termau beirniadaeth 

lenyddol yn dda iawn 

• trafod nodweddion megis 

ffurf, cynllun a mynegi barn 

am eu priodoldeb gan roi rhai 

rhesymau 

• trafod addasrwydd 

arddull/techneg a'r defnydd o 

iaith gan wneud sylwadau 

pwrpasol 

• defnyddio termau 

beirniadaeth lenyddol yn dda 

• disgrifio nodweddion megis 

ffurf, cynllun a mynegi barn 

ar eu priodoldeb 

• adnabod ac ymdrin ag 


iaith 

• defnyddio rhai termau 

beirniadaeth lenyddol 

• disgrifio nodweddion ffurf a 

chynllun ac ymgeisio i fynegi 

barn am eu priodoldeb 

• dangos peth dealltwriaeth o 


iaith 

• defnyddio ambell derm 

beirniadaeth lenyddol


21 - 26 AA1 14-17 

AA2 7-8 

15 - 20 AA1 10-13 

AA2 5-6 

9 - 14 AA1 6-9 

AA2 3-4 

0 - 8 AA1 0-5 

AA2 0-2 


gynnwys y testun trwy 

gyflwyno rhai ffeithiau 

perthnasol a chyfeirio at y 

stori a’r sefyllfa 

• disgrifio cymeriadau gan roi 

manylion perthnasol 

amdanynt 


gynnwys y testun drwy 

gyfeirio at y stori a’r sefyllfa 

• cyflwyno cymeriadau gan roi 

rhai manylion 

• peth gwybodaeth yn unig 

am y testun 

• gallu adrodd peth o’r stori 

• sôn yn arwynebol am ambell 

gymeriad 

• gallu adrodd darn byr iawn 

o’r cynnwys 

• sôn yn arwynebol iawn am 

ambell gymeriad 

• dangos trefn mewn rhannau o’r 

gwaith 

• dangos y gallu i sillafu, atalnodi 

a defnyddio elfennau 

gramadegol yn gywir 

• ceisio rhoi peth trefn ar y 

gwaith 

• ymgais i sillafu, atalnodi a 

defnyddio elfennau 

gramadegol yn gywir 


• ymgais i ddefnyddio iaith a 

chystrawen elfennol ac i 

atalnodi a sillafu rhai geiriau’n 

gywir ar adegau 

• ymgais i ddisgrifio rhai 

nodweddion megis ffurf, 

cynllun 

• cyfeirio at rai elfennau yn 

yr arddull, techneg a 

defnydd o iaith 

• adnabod ambell nodwedd 

amlwg yn y ffordd y bydd 

awduron yn ysgrifennu 

• ymgais i adnabod ambell 

nodwedd amlwg yn y 

ffordd y bydd awduron yn 

ysgrifennu 

• adnoddau iaith cyfyngedig iawn • ymateb yn arwynebol iawn 

i ambell elfen yn unig yn yr 

arddull, technegau neu 

ddefnydd o iaith 

Bydd ansawdd y cyfathrebu ysgrifenedig yn cael ei ystyried yn rhan o’r asesiad yn y dasg 

hon. Fodd bynnag, gallu ymgeisydd i ddangos ei wybodaeth a’i ddealltwriaeth o’r testun 

ynghyd â’i allu i ddadansoddi fydd yn penderfynu yn bennaf pa fand marciau sy’n disgrifio ei 

waith orau. Yn achos y dasg hon, mae trefnu gwybodaeth yn eglur a rhesymegol a 

defnyddio geirfa arbenigol megis termau beirniadaeth lenyddol ynghyd â darllenadwyedd 

testun yn rhan annatod o benderfynu ar farc terfynol i’r dasg.

Marciau Tasg 2 Drama – Dehongli testun yn greadigol AA3 


38–40 • cyfanwaith creadigol sy’n dehongli testun heriol yn dreiddgar a threfnus 

• adlewyrchu nodweddion canolog y testun gwreiddiol yn llawn o ran naws ac awyrgylch yn dda 

iawn 

• ymdrin â chymeriadau yn aeddfed a sensitif 

• gwybodaeth lawn am y testun gwreiddiol - cymeriadau a digwyddiadau 

• defnydd hyderus ac effeithiol o ffurf gan ddefnyddio arddull ysgrifennu yn sensitif ac yn briodol i’r 

pwrpas 

• gafael sicr iawn ar sillafu atalnodi a gramadeg 

34-37 • gwaith creadigol â dyfnder sy’n dehongli testun ymestynnol yn fanwl a threfnus 

• adlewyrchu nodweddion canolog y testun gwreiddiol o ran naws ac awyrgylch yn dda 

• dangos sensitifrwydd ac aeddfedrwydd wrth ymdrin â chymeriadau 

• gwybodaeth fanwl am y testun gwreiddiol – cymeriadau a digwyddiadau 

• defnydd hyderus o ffurf gan ddefnyddio arddull ysgrifennu effeithiol sy’n briodol i’r pwrpas 

• arddangos gafael gadarn ar sillafu atalnodi a gramadeg 

30-33 • gwaith creadigol ag apêl iddo sy’n ymateb i’r testun yn fyw a threfnus 

• cadw nodweddion canolog y testun gwreiddiol o ran naws ac awyrgylch yn eithaf da 

• adnabyddiaeth dda o nodweddion a theimladau’r cymeriadau 

• dangos gwybodaeth dda am y testun gwreiddiol – cymeriadau a digwyddiadau 

• dealltwriaeth dda o ffurf gan ddefnyddio arddull ysgrifennu da sy’n briodol i’r pwrpas 


24-29 • gwaith creadigol eithaf diddorol sy’n ymateb yn ddeallus i’r testun gyda pheth manylder a threfn 

• dangos ymwybyddiaeth o brif nodweddion y testun gwreiddiol o ran naws ac awyrgylch 

• ymwybyddiaeth o nodweddion y cymeriadau a’u teimladau 

• gwybodaeth eithaf da am y testun gwreiddiol – cymeriadau a digwyddiadau 

• adnabyddiaeth eithaf da o ffurf gan ddefnyddio arddull ysgrifennu eithaf da sy’n briodol i’r 

pwrpas 


18-23 • gwaith creadigol lled drefnus gyda chyffyrddiadau diddorol wrth ymateb i’r testun 

• dangos peth ymwybyddiaeth o brif nodweddion y testun gwreiddiol o ran naws ac awyrgylch 

• dangos dealltwriaeth o nodweddion cymeriadau 

• dangos gwybodaeth am y testun gwreiddiol gan gyflwyno ffeithiau perthnasol i’r dasg dan sylw 

am y cymeriadau a’r digwyddiadau lle bo hynny’n briodol 

• ymwybyddiaeth eithaf da o ffurf gan ymdrechu i ysgrifennu’n briodol i’r pwrpas 


14-17 • gwaith creadigol sy’n dangos ymdrech i gyflwyno’n ddiddorol wrth ymateb i’r testun gan ddangos 

trefn mewn rhannau o’r gwaith 



• dangos gwybodaeth am y testun gwreiddiol - trwy gyflwyno rhai ffeithiau perthnasol i’r dasg dan 

sylw am gymeriadau a digwyddiadau 

• ymwybyddiaeth fras o'r ffurf gan ddangos peth ymdrech i ysgrifennu’n briodol i’r pwrpas 


10-13 • ymgais i gyflwyno gwaith creadigol yn seiliedig ar destun syml gydag ymgais i roi peth trefn ar y 

gwaith 

• ymateb yn syml i’r testun gwreiddiol 

• rhai manylion yn dangos peth dealltwriaeth o’r cymeriadau 

• dangos peth gwybodaeth am y testun gwreiddiol - cymeriadau a digwyddiadau 

• dangos ymwybyddiaeth o’r ffurf a’r angen i ysgrifennu’n briodol i’r pwrpas 

• ymgais i sillafu, atalnodi a defnyddio elfennau gramadegol yn gywir 

6-9 • peth ymgais i gyflwyno gwaith creadigol yn seiliedig ar destun syml - ymgais at ddilyniant 

• ychydig o ddealltwriaeth o’r testun gwreiddiol 


• peth ymwybyddiaeth o’r ffurf gydag ymgais i ysgrifennu’n briodol i’r pwrpas 

• ymgais i ddefnyddio iaith a chystrawen elfennol ac i atalnodi a sillafu rhai geiriau’n gywir ar adegau 

0-5 • ychydig o ymdrech i gyflwyno gwaith creadigol yn seiliedig ar destun syml 

• ychydig iawn o wybodaeth am y testun gwreiddiol 

• ychydig iawn o fanylion am gymeriadau a digwyddiadau 

• rhai elfennau o’r ffurf 

• adnoddau iaith cyfyngedig iawn 

Bydd ansawdd y cyfathrebu ysgrifenedig yn cael ei ystyried yn rhan o’r asesiad yn y dasg 

hon. Fodd bynnag, gallu ymgeisydd i ddangos ei wybodaeth a’i ddealltwriaeth o’r testun 

ynghyd â’i allu i ddehongli fydd yn penderfynu yn bennaf pa fand marciau sy’n disgrifio ei 

waith orau. Yn achos y dasg hon, mae ffurf a dewis arddull ysgrifennu sy’n briodol i’r pwrpas 

ynghyd â darllenadwyedd testun yn rhan annatod o benderfynu ar farc terfynol i’r dasg.


UNED 1 

Barddoniaeth a Nofel 

Haen Sylfaenol 

UNED 1 

Barddoniaeth a Nofel 

Haen Uwch 

UNED 2 

Arholiad Llafar 

Llunyddiaeth 

UNED 3 

Asesiad Dan Reolaeth 

Tasgau Ysgrifenedig 

Adran A 

AMCANION ASESU 

AA1 AA2 AA3 

25% 10% 10% 

Cyfanswm y 

papur 

45% 

ACY 

() 

22 9 9 40 

Adran B 22 8 10 40 

Cyfanswm 44 17 19 80 

Adran A 

22 8 10 40 

Adran B 20 10 10 40 

Cyfanswm 42 18 20 80 

15% 

15% 

30% 

Cyfanswm 20 20 40 

10% 

TGAU Llenyddiaeth Gymraeg Deunyddiau Enghreifftiol (2010) 

GCSE Welsh Literature SAMs (2010)/MLJ 

14 December 2009 

5% 

10% 

25% 

Tasg 1 40 20 60 

Tasg 2 40 40 

Cyfanswm 40 20 40 100

LLENYDDIAETH GYMRAEG - WJEC

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?