Árbók Háskóla Íslands 2000 - Háskóli Íslands

Árbók Háskóla
Íslands 2000

Efnisyfirlit
Formáli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
Köllun Háskóla Íslands. Ræða rektors Háskóla Íslands
á háskólahátíð 8. september 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Stjórnsýsla
Almennt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
Kennslumál, stúdentar, brautskráningar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Námsráðgjöf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Rannsóknir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
Alþjóðasamskipti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
Samskipta- og þróunarmál . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Skjalasafn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Starfsmannamál, laun og starfsþróun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
Jafnréttismál . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
Bygginga- og tæknimál . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
Fjármál og rekstur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
Sjóðir Háskólans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
Deildir
Félagsvísindadeild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Guðfræðideild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
Heimspekideild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
Hjúkrunarfræðideild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
Lagadeild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
Lyfjafræðideild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
Læknadeild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
Læknisfræðiskor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
Sjúkraþjálfunarskor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
Raunvísindadeild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71
Tannlæknadeild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76
Verkfræðideild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
Viðskipta- og hagfræðideild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79
Rannsóknastofnanir
Alþjóðamálastofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81
Félagsvísindastofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81
Guðfræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83
Hafréttarstofnun Íslands . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84
Hagfræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84
Hugvísindastofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88
Bókmenntafræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
Heimspekistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
Málvísindastofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
Sagnfræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
Íslensk málstöð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92
Lífeðlisfræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94
Lífefna- og sameindalíffræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94
Líffræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97
Mannfræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98
Orðabók Háskólans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99
Rannsókna- og fræðasetur Háskóla Íslands í Hveragerði . . . . .100
Rannsóknamiðstöð í jarðskjálftaverkfræði . . . . . . . . . . . . . . . . .101
Rannsóknasetur Háskóla Íslands í Vestmannaeyjum . . . . . . . .103
Rannsóknastofa í kvennafræðum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106
Rannsóknastofa í líffærafræði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107
Rannsóknastofa í lyfja- og eiturefnafræði . . . . . . . . . . . . . . . . . .109
Rannsóknastofa í matvælaefnafræði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110

Rannsóknastofa í meinafræði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110
Rannsóknastofa í næringarfræði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111
Rannsóknastofa í ónæmisfræði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112
Rannsóknastofa í veirufræði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115
Rannsóknastofa Krabbameinsfélags Íslands
í sameinda- og frumulíffræði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
Rannsóknastofa um mannlegt atferli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117
Rannsóknastofnun í hjúkrunarfræði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119
Rannsóknastöðin í Sandgerði . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
Raunvísindastofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
Eðlisfræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
Efnafræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123
Jarðeðlisfræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123
Jarð- og landafræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
Reiknifræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
Stærðfræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127
Siðfræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127
Sjávarútvegsstofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128
Stofnun Árna Magnússonar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130
Stofnun Sigurðar Nordals . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131
Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum . . . . . . .132
Umhverfisstofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133
Verkfræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134
Kerfisverkfræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135
Upplýsinga- og merkjafræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135
Varma- og straumfræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136
Vatnaverkfræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136
Viðskiptafræðistofnun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136
Örverufræðistofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136
Þjónustustofnanir
Endurmenntunarstofnun Háskóla íslands . . . . . . . . . . . . . . . . .138
Félagsstofnun stúdenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140
Happdrætti Háskóla Íslands . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
Háskólabíó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142
Háskólaútgáfan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142
Hollvinasamtök Háskóla Íslands . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143
Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn . . . . . . . . . . . . . . . .144
Listasafn Háskóla Íslands . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148
Rannsóknaþjónusta Háskólans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
Reiknistofnun Háskóla Íslands . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150
Upplýsingaþjónusta Háskólans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152
Brautskráningaræður rektors . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154
Brautskráðir kandídatar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163
Doktorspróf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170
Heiðursdoktorar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173
Helstu símanúmer, bréfsímanúmer,
netföng og vefföng Háskóla Íslands . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182

Formáli
Sögu Háskóla Íslands má greina í þrjú tímabil. Hið fyrsta nær frá stofnun hans
1911 til 1970, en á þeim árum vex hann smám saman sem öflug menntastofnun
fyrir embættismenn, kennara og vísindamenn sem vinna flestir á vegum ríkis og
sveitarfélaga. Annað tímabilið er frá því um 1970, en þá fjölgar mjög námsgreinum
í grunnnámi (til B.A. og B.S. prófs) og Háskólinn dafnar sem voldug kennslustofnun
sem menntar æ fleiri nemendur til framhaldsnáms erlendis og fjölbreyttra
starfa í þjóðfélaginu. Þetta tímabil stendur fram undir aldamótin 2000.
Þriðja tímabilið er þegar hafið, en það einkennist af sívaxandi krafti í rannsóknum
og uppbyggingu meistaranáms í langflestum greinum Háskólans og doktorsnámi
í sumum. Til viðbótar hlutverkum sínum sem embættismannaskóla og kennslustofnum
stígur Háskóli Íslands fram sem eiginlegur rannsóknarháskóli í samfélagi
alþjóðlegra viðurkenndra og virtra háskólastofnana.
Nú skiptir mestu að allt háskólafólk, kennarar, nemendur, sérfræðingar og annað
starfsfólk, leggist á eitt um styrkja þá menningu skilnings og skapandi þekkingarleitar
sem er aðalsmerki góðs rannsóknarháskóla. Einungis með því móti getur
Háskóli Íslands risið undir þeim væntingum og kröfum sem til hans á að gera.
Páll Skúlason, háskólarektor
5

Köllun
Háskóla
Íslands
Ræða rektors Háskóla Íslands á háskólahátíð 8. september 2000
Köllun Háskóla Íslands hefur frá upphafi verið ein og söm: Að þjóna íslensku
þjóðfélagi með rannsóknum og kennslu á öllum þeim fræðasviðum sem hann
hefur burði til að sinna. Saga Háskólans sýnir að hann hefur verið köllun sinni
trúr. Á öldinni sem er að líða hefur fjöldi háskólafólks – kennarar, nemendur,
starfsfólk og velunnarar skólans – lyft Grettistaki við uppbyggingu fræðasviða
sem skipt hafa sköpum fyrir þá umbyltingu sem orðið hefur í menningu þjóðarinnar
í veraldlegum sem andlegum efnum. Þetta uppbyggingarstarf hefur að
mestu verið unnið í leynum; ekki í fjölmiðlum, ekki á markaðstorgi viðskiptanna.
Það hefur verið unnið í hugum og samskiptum háskólafólks í kennslu- og rannsóknarstofum
þar sem friður gefst til að tala og hlusta, ræða saman, velta vöngum
og spyrja án þess að búast samstundis við svari, skoða hlutina, hvaða hluti
sem vera skal, og hugsa um þá, vegna þess hve merkilegir þeir eru í sjálfum sér.
Háskóli – universitas – er staðurinn þar sem merkileiki allra hluta og tilverunnar
sjálfrar á að njóta óskiptrar athygli – þar sem við öll saman og hvert fyrir sig
einbeitum okkur að því að leita skilnings á veruleikanum og sjálfum okkur.
Háskóli Íslands hefur verið slíkur staður og með starfi sínu hefur hann brotið
íslenskri þjóð nýjar leiðir inn í framtíðina, skapað skilyrði fyrir fólk til að menntast
og nýta sér nýja tækni og uppgötvanir sem gjörbylt hafa þjóðfélaginu. Þessu hefur
hann áorkað með þrennu móti: Í fyrsta lagi með því að kynda undir fræðilegum
rannsóknum kennara skólans og samstarfi þeirra við erlenda háskóla, í öðru lagi
með því að veita nemendum sínum trausta og góða þjálfun í fræðilegum vinnubrögðum
og í þriðja lagi með því að mennta fólk til að takast á við ýmis sérhæfð
verkefni í samræmi við þarfir þjóðfélagsins.
Fyrsti rektor Háskólans, Björn M. Ólsen, lýsti þessu svo:
„Markmið háskóla er fyrst og fremst þetta tvennt:
1) að leita sannleikans í hverri fræðigrein fyrir sig, – og
2) að leiðbeina þeim sem eru í sannleiksleit, hvernig þeir eigi að leita sannleikans
í hverri grein fyrir sig.
Með öðrum orðum: háskólinn er vísindaleg rannsóknarstofnun og vísindaleg
fræðslustofnun.“
Hann bætir svo við þriðja atriðinu:
„Enn hafa flestir háskólar hið þriðja markmið, og það er að veita mönnum þá
undirbúningsmenntun, sem þeim er nauðsynleg, til þess að geta tekist á hendur
ýmis embætti og sýslanir í þjóðfélaginu. Þetta starf háskólanna er mjög nytsamlegt
fyrir þjóðfélagið. Það er ekki, eða þarf að minnsta kosti ekki að vera strangvísindalegt,
heldur lagar það sig eftir þörfum nemendanna.“
Háskóli Íslands hefur sannarlega starfað í þessum anda. Hann hefur smám saman
orðið æ öflugra rannsóknasetur; hann hefur líka orðið æ öflugra menntasetur
þar sem fólk fær alhliða þjálfun til vísindalegra starfa og sannleiksleitar, og hann
hefur einnig orðið sífellt fjölbreyttari þjónustumiðstöð hvers kyns fræðslu og
þekkingarsköpunar sem fyrirtækjum og stjórnvöldum landsins hefur nýst á ótal
vegu. Og þetta þrennt – rannsóknir í þágu vísindanna, menntun í þágu þroska
einstaklinganna og þjónusta við fyrirtæki og stjórnvöld landsins – hefur haldist í
hendur og skapað ómælanlegan arð fyrir íslenska þjóð. Ávextirnir blasa við okkur
6

í öflugu starfi þjóðarinnar þar sem ungt vísindafólk er hvarvetna að verki, fólk
sem hefur með undraverðum hætti endurmótað íslenska menningu, auðgað atvinnulíf
landsins og skapað nýjar forsendur fyrir hagnýtingu vísindanna í þágu
þjóðarinnar. Ytri aðstæður hafa vissulega verið hagstæðar þessari þróun en það
þarf menntun og hugvit til að færa sér þær í nyt. Og það er innri orka uppvaxandi
kynslóða sem gerir drauminn um blómlegt og skapandi íslenskt mannlíf að veruleika.
Styrkur Háskóla Íslands felst allur í hæfni hans til að virkja orku ungs fólks, beina
henni inná brautir vísinda, mennta og rannsókna sem gefa af sér óendanlega
möguleika fyrir gróskuríkt mannlíf á Íslandi. Framtíðin veltur á því hvernig að því
virkjunarstarfi verður staðið.
Háskóli Íslands veit hvernig hann vill standa að því verki. Hann vill fjölga kostum í
grunnnámi, auka þverfaglegt nám og nýta nútímatækni eftir föngum við skipulag
náms og kennslu. Ný kennslumiðstöð Háskólans á að gegna hér lykilhlutverki og
auðvelda kennurum og nemendum að auka gæði náms og kennslu. En mikilvægasta
stefnumál Háskólans er ekki bundið grunnnámi, heldur framhaldsnámi –
meistara- og doktorsnámi. Á þessu sviði er að verða bylting í starfi Háskólans,
sem skiptir sköpum fyrir framtíðina. Ég nefni nokkrar tölur til fróðleiks: Á árinu
1990 voru brautskráðir fjórir framhaldsnemar, allir frá heimspekideild, á árinu
1999 voru þeir orðnir 64 frá sex deildum skólans. Fyrir þremur árum voru innritaðir
164 nemendur í framhaldsnám, á árinu 1999 voru þeir orðnir 484 og á yfirstandandi
skólaári er fjöldi þeirra kominn yfir 500.
Það á að vera forgangsverkefni að stórefla og bæta framhaldsnám við Háskólann
á næstu fimm árum. Ástæðan er ofureinföld: Í meistara- og doktorsnámi koma
þrjú meginmarkmið Háskólans saman í eitt: Efling rannsókna, meiri menntun og
aukin þjónusta við landsmenn, því verkefni nemendanna tengjast oft viðfangsefnum
í íslensku þjóðlífi. Á næstunni verður lögð fram skýrsla um meistara- og
doktorsnám og áætlun Háskólans um uppbyggingu þess. Eitt meginmarkmiðið er
að á árinu 2005 verði eitt þúsund nemendur að minnsta kosti innritaðir í meistara-
eða doktorsnám og að af þeim hópi brautskráist um 200 kandídatar árlega.
Til viðmiðunar við þessar tölur má nefna að á árinu 1999 voru brautskráðir um
1000 kandídatar með fyrstu háskólagráðu. Framhaldsnemar voru þá um 8% af
heildarfjölda brautskráðra. Á árinu 2005 er stefnt að því að um fimmtungur allra
brautskráðra nemenda verði úr meistara- eða doktorsnámi. Og þegar því takmarki
verður náð stendur Háskóli Íslands sannarlega undir því nafni að vera öflugur
rannsóknarháskóli á alþjóðlega vísu.
Þarf að sannfæra stjórnvöld og almenning um að þetta sé ekki aðeins æskilegt og
raunhæft, heldur lífsnauðsynlegt íslenskri þjóð til að tryggja lífsskilyrði hennar í
framtíðinni? Þarf að sannfæra einhvern um mikilvægi menntunar og þekkingar
fyrir afkomu og örlög þjóðarinnar? Lífsbarátta hennar hefur verið hörð og mun
enn verða hörð á þeirri öld sem er að ganga í garð, kannski harðari en nokkurt
okkar grunar. Því fer fjarri að sjálfgefið sé að íslensk þjóð með tungu sína, sögu
og sérstöðu muni lifa af í holskeflu þeirrar heimsvæðingar sem gengur yfir veröldina.
Margt bendir til hins gagnstæða. En hver sem leiðir hugann að þessum
aðstæðum veit um hvað baráttan mun snúast: Þekkingu, menntun og sjálfsvitund
okkar og þeirrar kynslóðar sem við ölum upp. Þess vegna spyr ég: Munum við,
sem nú er falið að taka ákvarðanir um framtíðina, axla ábyrgðina sem á okkur
hvílir? Eða munum við skjóta okkur undan því sem gera þarf?
Háskóli Íslands hefur frá upphafi verið verkfæri íslenskrar þjóðar til kraftaverka.
Hann veit að þjóðin þarfnast æ fleiri vel menntaðra einstaklinga til að berjast fyrir
lífi hennar og tilverurétti í samfélagi þjóðanna. Hann veit að fjöldi ungra karla og
kvenna er reiðubúinn að leggja allt sitt af mörkum í þeirri lífsbaráttu. Hann veit
hvernig á að tryggja þeim aðstöðu til þess að þroskast og takast á við vandann
sem við er að etja.
Háskóli Íslands ætlar sér áfram að vera köllun sinni trúr. Hann mun á næstu árum
gera allt sem er á hans valdi til að auka svo þekkingu og þroska landsmanna
að þeim verði allir vegir færir í framtíðinni. Þessi ásetningur Háskólans sprettur
ekki aðeins af innri styrk hans, heldur af þeirri þekkingar- og sjálfstæðisþrá sem
gert hefur íslenska þjóð að því sem hún er og skapað henni það verkfæri sem er
Háskóli Íslands.
8

Stjórnsýsla
Háskóla Íslands
Almennt
Ný reglugerð fyrir Háskóla Íslands
Háskólaráð samþykkti nýja reglugerð fyrir Háskóla Íslands á fundi sínum 26. júní.
Reglugerðin var samin í kjölfar nýrrar rammalöggjafar um háskólastigið og nýrra
laga um Háskóla Íslands nr. 41/1999 sem samþykkt voru á Alþingi 11. mars 1999
og tóku gildi 1. maí sama ár. Reglugerðina er að finna á heimasíðu Háskólans:
www.hi.is/stjorn/rektor/reglugerd%20hi%202000.html
Rektor endurkjörinn til fimm ára
Þann 5. september skipaði menntamálaráðherra Pál Skúlason prófessor rektor
Háskóla Íslands til fimm ára. Hófst þar með annað starfstímabil hans sem háskólarektors
og lýkur því 30. júní 2005.
Háskólafundur
Á árinu voru haldnir tveir háskólafundir. Fór fyrri fundurinn fram dagana 18. og
19. maí. Á dagskrá fundarins var m.a. umræða um vísinda- og menntastefnu
Háskóla Íslands, jafnréttisáætlun Háskólans og starfsmannastefna hans sem
fundurinn samþykkti. Síðari háskólafundur ársins fór fram dagana 16. og 17.
nóvember. Á fundinum var fram haldið umræðu um vísinda- og menntastefnu
Háskólans. Enn fremur var tekin ákvörðun um að deildir og stofnanir, sem eiga
fulltrúa á háskólafundi, skuli gera þróunaráætlanir til næstu fimm ára, með
hliðsjón af fyrirliggjandi drögum að vísinda- og menntastefnu Háskólans. Þá
voru til umræðu drög að stefnu Háskólans í alþjóðasamskiptum og umhverfisstefnu
skólans. Fundargerðir háskólafundanna og stefnu Háskólans í ýmsum
málaflokkum er að finna á heimasíðu Háskólans: www.hi.is/stjorn/rektor/haskolafundur/
Fyrsti ársfundur Háskólans
Fyrsti ársfundur Háskóla Íslands var haldinn í hátíðasal í Aðalbyggingu 16. júní en
samkvæmt nýju lögunum um Háskólann ber að halda árlega opinn ársfund þar
sem fjárhagur skólans og meginatriði starfsáætlunar hans eru kynnt. Páll Skúlason
háskólarektor setti fundinn, fór yfir starfsemi síðasta árs og fjallaði um meginatriði
í starfi skólans. Ingjaldur Hannibalsson, formaður fjármálanefndar háskólaráðs,
gerði grein fyrir reikningum ársins 1999 og fjárhag Háskólans. Að því
loknu svaraði rektor fyrirspurnum.
Þjónustusamningur um rannsóknir milli stjórnvalda og
Háskólans
Við undirritun samnings milli ríkisins og Háskóla Íslands um kennslu til fyrsta
háskólaprófs, embættisprófs og meistaraprófs við skólann 5. október 1999 undirrituðu
menntamálaráðherra og háskólarektor einnig yfirlýsingu um gerð sambærilegs
samnings um rannsóknir við Háskólann. Á árinu var unnið að gerð
þessa samnings og var sú vinna langt komin í árslok. Er þess vænst að með tilkomu
þessara tveggja samninga verði traustum fjárhagslegum stoðum rennt
undir tvær höfuðskyldur Háskólans, kennslu og rannsóknir.
Efling framhaldsnáms
Á síðustu árum hefur námsframboð Háskólans á framhaldsnámi aukist verulega
og framhaldsnemum, meistara- og doktorsnemum, fjölgað að sama skapi. Nú er
boðið upp á skipulegt framhaldsnám á meira en 50 námsleiðum og veturinn
1999-2000 voru tæplega 500 manns skráðir í námið. Á árinu var unnið að undirbúningi
átaks til enn frekari eflingar framhaldsnámsins sem miðar að því að tvöfalda
fjölda framhaldsnema á næstu fimm árum og að bæta alla aðstöðu til
námsins. Skýrslu um framhaldsnám við Háskóla Íslands og áætlun til ársins 2005
er að finna á heimasíðu Háskólans undir: www.hi.is/stjorn/starf/Starfsmhand-
10

ok/handbok.htm Kennsluskrá meistara- og doktorsnáms við Háskóla Íslands er
að finna undir: www.hi.is/stjorn/nemskra/kennsluskra_HI.html
Net- og fartölvuvæðing Háskólans
Undanfarin misseri hafa kennslusvið og Kennslumiðstöð Háskólans unnið skipulega
að því að aðstoða kennara skólans við að netvæða námskeið sín, bæði til
fjarkennslu og venjulegrar kennslu. Um 65 námskeið voru á vefþjóni Kennslumiðstöðvar
og Reiknistofnunar Háskólans og voru notendur, kennarar og nemendur,
um 1.500 og fjölgaði þeim ört á árinu. Þá var á árinu hafið átak til að gera
stúdentum kleift að nota fartölvur sem tengjast þráðlaust við háskólanetið. Tæplega
7.000 nemendur eru við Háskólann og er gert ráð fyrir því að unnt verði að
þjóna fjórðungi þeirra samtímis á þráðlausum netum víðs vegar í byggingum
skólans en meginmarkmiðið er að geta þjónað fartölvum stúdenta. Þetta mun
breyta miklu um kennsluhætti í Háskólanum og létta á tölvuverum hans.
Fyrirtæki, stofnanir og einstaklingar styrkja kennarastörf
við Háskólann
Á síðustu árum hefur færst í vöxt að fyrirtæki, stofnanir og einstaklingar styrki
kennarastörf við Háskólann. Oftast er um tímabundin störf að ræða á vel skilgreindu,
afmörkuðu sviði, en í sumum tilvikum eru þau framlengd og yfirtekur
Háskólinn þá kostnaðinn. Samtals er um 19 störf af þessu tagi að ræða, 8 í
læknadeild, 3 í raunvísindadeild, 3 í verkfræðideild, 1 í félagsvísindadeild, 2 í guðfræðideild
og 2 í viðskipta- og hagfræðideild. Styrktaraðilarnir eru Astra, Öldrunarsjóður,
Félag heimilislækna, Landspítali-háskólasjúkrahús, Gigtarfélagið,
Tryggingastofnun, Pharmaco/Ísaga, umhverfisráðuneytið, Veðurstofa Íslands,
Orkuveita Reykjavíkur, Landsvirkjun, Landmælingar Íslands, Hugvit, Biblíufélagið,
Þjóðkirkjan, Gunnar M. Björgvinsson og Björn Rúriksson.
Starfsmannastefna Háskóla Íslands
Á undanförnum misserum hefur verið unnið að mótun skipulegrar starfsmannastefnu
Háskóla Íslands. Fjölmargir starfsmenn skólans hafa unnið að stefnunni
og á háskólafundi 18. maí var hún samþykkt einróma sem fyrr greinir. Í starfsmannastefnunni
er m.a. fjallað um skyldur, hlutverk og ábyrgð stjórnenda og
hlutdeild starfsmanna í stjórnun Háskólans, upplýsingar, boðmiðlun og samskipti,
jafnréttis- og fjölskyldumál. Þá er í stefnunni sérstaklega fjallað um ráðningar og
starfsferil, s.s. mat á starfsmannaþörf, starfsauglýsingar, móttöku og fræðslu fyrir
nýja starfsmenn, starfsþjálfun, endur- og símenntun, frammistöðumat, flutning
milli starfa og starfslok. Loks tekur starfsmannastefnan til starfsskilyrða, s.s.
launamála, vinnutíma, orlofs, starfsaðstöðu og starfsumhverfis, notkunar tóbaks
og vímuefna og heilsuræktar og félagsstarfs. Í kjölfar samþykktar starfsmannastefnunnar
var ráðist í gerð starfsmannahandbókar Háskólans. Starfsmannastefnu
Háskóla Íslands er að finna á heimasíðu Háskólans undir: www.hi.is/
stjorn/starf/Starfsmhandbok/efnisyfirlit_4.htm Handbók starfsmanna Háskólans
er að finna undir: www.hi.is/stjorn/starf/Starfsmhandbok/handbok.htm
Jafnréttismál
Á undanförnum árum hefur verið unnið markvisst að jafnréttismálum við Háskóla
Íslands. Mikilvægasti áfanginn í því starfi var stofnun jafnréttisnefndar árið 1997. Í
erindisbréfi nefndarinnar segir að hlutverk hennar sé að jafna aðstöðu og laun
karla og kvenna innan Háskólans þar sem óréttmætur munur er fyrir hendi, að
jafna aðild kynjanna að stjórn Háskólans, að móta leiðir til að taka á kynferðislegri
áreitni og að tryggja jafna aðstöðu kvenna og karla til náms. Á fundi háskólaráðs
19. október var síðan samþykkt ítarleg jafnréttisáætlun Háskólans fyrir
árin 2000-2004. Einnig var á árinu undirritaður samstarfssamningur milli Háskóla
Íslands, Jafnréttisstofu, félagsmálaráðuneytis, forsætisráðuneytis, iðnaðar- og
viðskiptaráðuneytis, menntamálaráðuneytis, Félags íslenskra framhaldsskóla,
Eimskipafélags Íslands, Gallup-Ráðgarðs, Landsvirkjunar, Orkuveitu Reykjavíkur,
Stúdentaráðs Háskólans og fleiri aðila um sérstakt átaksverkefni undir heitinu
„Konur til forystu og jafnara námsval kynjanna“. Markmið verkefnisins er að jafna
kynjaskiptingu í námsgreinum innan skólans og auka hlut kvenna í hvers kyns
forystustörfum í samfélaginu. Nánari upplýsingar er að finna á heimasíðu
jafnréttisnefndar Háskóla Íslands undir: www.hi.is/stjorn/jafnrettisn/index.html
Opinn Háskóli. Dagskrá Háskóla Íslands á
menningarborgarári
Háskóli Íslands stóð fyrir fjölbreyttri dagskrá í tilefni af því að Reykjavík var ein af
menningarborgum Evrópu árið 2000. Dagskráin, sem fór fram undir yfirskriftinni
„Opinn Háskóli“, var í meginatriðum þríþætt. Í lok janúar var opnaður vísindavefur
undir heitinu „Hvers vegna? Vegna þess!“ þar sem almenningi gafst kostur á að
11

senda inn fyrirspurnir um hvaðeina sem ætla má að vísinda- og fræðimenn Háskólans
og stofnana hans geti svarað. Vísindavefurinn var opnaður af forseta Íslands
og hópi barna og unglinga úr grunn- og framhaldsskólum í Reykjavík og á
landsbyggðinni sem vígðu vefinn með því að senda inn fyrstu spurningarnar sem
þau höfðu undirbúið með kennurum sínum. Áhugi almennings fyrir Vísindavefnum
fór fram úr björtustu vonum og var því ákveðið að starfrækja hann áfram á
næsta ári. Í lok maí stóð Háskólinn síðan fyrir menningar- og fræðahátíðinni „Líf
í borg“ þar sem boðið var upp á fjölbreytta dagskrá sem ætlað var að endurspegla
borgarlífið í sínum margvíslegu myndum. Hátíðin var opnuð með glæsilegri
athöfn. Opnunarathöfnin hófst með ávarpi rektors um háskólamenningu og
að því búnu var flutt ljóðadagskrá með Matthíasi Johannessen og Ástráði Eysteinssyni.
Þá var frumfluttur nýr háskólasöngur eftir Arnþrúði Lilju Þorbjörnsdóttur
við kvæði Jónasar Hallgrímssonar, „Til herra Páls Gaimard“, sem geymir
einkunnarorð Háskóla Íslands, „Vísindin efla alla dáð“. Loks flutti Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, borgarstjórinn í Reykjavík, ávarp og sleit athöfninni. Á hátíðinni
var boðið upp á myndlistarsýningar, fyrirlestra, leiksýningar, tónlistaratriði og
vettvangsferðir, svo nokkuð sé nefnt. Loks stóð Opni Háskólinn fyrir fjölda námskeiða
og fyrirlestra fyrir unga sem aldna, þátttakendum að kostnaðarlausu.
Komust færri að en vildu. Einn af hápunktum dagskrárinnar voru námskeið í
heimspeki fyrir börn og unglinga og lauk þeim með veglegri heimspekiráðstefnu
í Háskólabíói. Vísindavefinn er að finna á heimasíðu Háskólans undir: www.visindavefur.hi.is/
Háskólahátíð
Háskólahátíð var haldin í Háskólabíói föstudaginn 8. september að viðstöddu fjölmenni.
Dagskráin hófst með því að rektor Háskóla Íslands, Páll Skúlason prófessor,
flutti ávarp undir heitinu „Köllun Háskóla Íslands“ og er það birt í heild í
þessari árbók. Næst fluttu erindi menntamálaráðherra, Björn Bjarnason, rektor
Manitoba-háskóla, Emöke J. E. Szathmáry, og formaður Stúdentaráðs, Eiríkur
Jónsson. Að ávörpum loknum veitti háskólarektor þremur starfsmönnum Háskóla
Íslands viðurkenningar fyrir lofsverðan árangur í starfi. Loks fór fram veiting
heiðursdoktorsnafnbóta og flutti frú Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti
Íslands, þakkarávarp fyrir hönd heiðursdoktoranna (sjá kaflann Heiðursdoktorar í
þessari bók).
Viðurkenningar til starfsmanna Háskólans
Á háskólahátíð 8. september var þremur starfsmönnum Háskóla Íslands veitt viðurkenning
fyrir lofsvert framlag til kennslu, rannsókna og til annarra starfa í þágu
hans. Viðurkenningin fyrir kennslu féll í hlut Hjálmtýs Hafsteinssonar, dósents í
tölvunarfræði. Í greinargerð valnefndar er tekið fram að Hjálmtýr þyki hafa náð
frábærum árangri við nýtingu nýjustu kennslutækni. Hann vandi mjög til kennslunnar
og sé einkar laginn við að vekja áhuga nemenda á námsefninu. Guðmundur
Þorgeirsson, prófessor við læknadeild, hlaut viðurkenningu fyrir rannsóknir. Í
greinargerð valnefndar er greint frá helstu afrekum hans í klínískum rannsóknum
á sviði hjarta- og æðasjúkdóma og grunnrannsókna á starfsemi æðaþelsfrumna.
Þriðja viðurkenningin var veitt Margréti S. Björnsdóttur, framkvæmdastjóra
samskipta- og þróunarsviðs Háskólans, fyrir framlag hennar til uppbyggingar
Endurmenntunarstofnunar Háskólans, en árlegur fjöldi nemenda er nú
kominn yfir tíu þús. Rektor afhenti starfsmönnunum þremur viðurkenningarskjöl
og peningaverðlaun.
Borgarfræðasetur – samstarfsverkefni Háskóla Íslands og
Reykjavíkurborgar
Þann 17. mars undirrituðu Páll Skúlason háskólarektor og Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
borgarstjóri Reykjavíkur samning milli Háskólans og Reykjavíkurborgar um
samvinnuverkefni undir heitinu Borgarfræðasetur. Markmið Borgarfræðasetursins
er að gangast fyrir margháttuðu rannsókna- og fræðslustarfi í greinum sem
tengjast bæjum og byggðum og að styrkja með því tengsl Háskóla Íslands og
Reykjavíkurborgar og þar með stöðu Reykjavíkur sem háskólaborgar. Formaður
stjórnar Borgarfræðaseturs er Jón Sigurðsson, bankastjóri Norræna fjárfestingabankans
í Helsinki, en Stefán Ólafsson prófessor var ráðinn forstöðumaður. Gert
er ráð fyrir því að Borgarfræðasetrið taki til starfa af fullum krafti á árinu 2001.
MBA-nám við Háskóla Íslands
Á árinu var samþykkt að taka upp MBA-nám við viðskipta- og hagfræðideild
Háskólans. Meginmarkmiðið með náminu er menntun stjórnenda og er lögð
áhersla á að verkleg og bókleg þjálfun fari saman. Mikill áhugi var á náminu,
enda er nú í fyrsta sinn boðið upp á það á Íslandi, en fjöldi Íslendinga hefur sótt
12

slíkt nám til annarra landa. Frekari upplýsingar um námið er að finna á
heimasíðu Háskólans undir: www.mba.hi.is
Háskólinn á landsbyggðinni
Á undanförnum árum hefur verið unnið skipulega að því að efla tengsl Háskólans
við landsbyggðina. Háskóli Íslands, einstakar stofnanir hans og kennarar vinna
mörg rannsóknaverkefni úti á landi og eiga nú þegar margvíslegt samstarf við
bæjarfélög, opinberar rannsóknastofnanir, framhaldsskóla, fyrirtæki og einstaklinga.
Form samstarfsins er mismunandi, en stefnt er að því af hálfu skólans að
sett verði á stofn á landsbyggðinni sérstök háskólasetur, t.d. í samvinnu við Háskólann
á Akureyri og Kennaraháskóla Íslands. Á árinu voru sett upp slík setur á
Selfossi og á Höfn í Hornafirði og gerður samningur við Byggðastofnun. Nánari
upplýsingar er að finna á heimasíðu Háskólans undir:
www.hi.is/stjorn/sam/landsbyggdin/
Aðalbygging 60 ára 17. júní 2000
Hinn 17. júní 2000 voru liðin 60 frá því að Aðalbygging Háskólans var fyrst tekin í
notkun. Af þessu tilefni var í byrjun ársins ráðist í að gera gagngerar endurbætur
á hátíðasalnum sem hafði látið nokkuð á sjá eftir áratugalanga notkun. Kepptust
iðnaðarmenn Háskólans við að ljúka verkinu áður en afmælisdagurinn rynni upp.
Tókst þeim ætlunarverk sitt með miklum ágætum og var salurinn opnaður almenningi
á tilsettum tíma með glæsilegri athöfn.
Fyrirlestrar, málþing og ráðstefnur
Við Háskóla Íslands er haldinn árlega mikill fjöldi opinberra fyrirlestra, málþinga
og ráðstefna sem tengjast fræðasviðum skólans. Meðal viðburða ársins má nefna
ráðstefnu um kennslumál dagana 21.-22. janúar, námskeið um meðferð mála
varðandi kynferðislega áreitni á vinnustöðum dagana 24.-28. janúar, málþingið
Endurreisn bæja 3. mars, málþing um áhættufjármögnun og háskólarannsóknir
20. mars, menningar- og fræðahátíðina Líf í borg dagana 25.-28. maí og Hugvísindaþing
dagana 13. og 14. október. Flutt var þáttaröð í RÚV um vísindi og fræði
við aldamót og Háskóli Íslands tók þátt í háskólaþingi menntamálaráðuneytisins
26. febrúar. Almennir fyrirlestrar eru auglýstir í „Dagbók Háskólans“ í Morgunblaðinu
og á vefslóðinni: www.hi.is/stjorn/sam/dagbok.html
Almennar upplýsingar um starf Háskólans er að finna víða á háskólavefnum. Sjá
t.d.: www.hi.is/ (háskólavefurinn), www.hi.is/stjorn/sam/uplbaekl/ (almennur
upplýsingabæklingur um Háskóla Íslands), www.hi.is/stjorn/sam/fbrefhi/ (Fréttabréf
Háskóla Íslands) og www.hi.is/stjorn/rektor/hrad/fundarg/index.html (fundargerðir
háskólaráðs).
13

Kennslumál, stúdentar,
brautskráningar
Helsta verkefni kennslusviðs er að annast sameiginleg mál Háskólans er varða
kennslu, próf, skráningu stúdenta, kennsluhúsnæði og búnað. Þar er jafnframt
starfrækt Háskólaútgáfa, Tungumálamiðstöð, Kennslumiðstöð og Námsráðgjöf
sem sérstakar deildir.
Ný reglugerð var sett um Háskóla Íslands á árinu, reglugerð nr. 458/2000. Samkvæmt
nýju reglugerðinni telst háskólaárið frá 1. júní til jafnlengdar næsta ár og
skiptist kennsluárið í tvö misseri, haustmisseri sem lýkur 21. desember og vormisseri
sem lýkur 15. maí. Samkvæmt eldri reglum taldist háskólaárið frá 5.
september til jafnlengdar næsta ár. Nýskráning fer fram í lok maí og byrjun júní
ár hvert og einnig er tekið við skráningarbeiðnum í byrjun janúar. Þrjár brautskráningar
kandídata tilheyra hverju háskólaári, í febrúar, júní og í október. Þá er
í nýju reglugerðinni kveðið á um að stúdentar skuli skrá sig úr prófum fyrir 19.
nóvember vegna prófa á haustmisseri, 10. apríl vegna prófa á vormisseri og 5.
ágúst vegna sjúkra- og upptökuprófa í ágúst.
Kennsluskrá, nemendaskrá, námskeið og próf
Í Kennsluskrá Háskólans eru tilgreind öll námskeið sem kennd eru við skólann
og skipulag námsins. Lýsingar námskeiða eru aðgengilegar á netslóðinni
www.hi.is/nam/namsk Samtals eru á skrá um 1.500 námskeið (ýmist kennd
námskeið, verkefni eða ritgerðir) í ellefu deildum. Skipulagðar námsleiðir í
grunnnámi til fyrsta háskólaprófs eru 57, til meistaraprófs 47 og 7 til
doktorsprófs. Auk þess er boðið upp á starfsmiðað nám að lokinni fyrstu
háskólagráðu á 16 námsleiðum. Haustið 1999 var í fyrsta skipti boðið upp á 12
stuttar hagnýtar námsleiðir sem lýkur með sjálfstæðu prófi, diplóma. Náin
samvinna er um erlend samskipti við Alþjóðaskrifstofu háskólastigsins og á milli
kennslusviðs, kennslumálanefndar, vísindanefndar og alþjóðasamskiptaráðs.
Nemendaskrá Háskólans er sá grunnur sem skipulag háskólastarfsins byggist á,
s.s. stundaskrár, skipan í stofur og bókakaup Bóksölu stúdenta. Þar fer fram
nýskráning, árleg skráning í námskeið og próf, innheimta skráningargjalds,
varðveisla einkunna og úthlutun notendanafna vegna notkunar búnaðar í
tölvuverum Reiknistofnunar Háskólans. Skrifstofur deilda og námsbrauta eru
tengdar tölvukerfi Nemendaskrárinnar beint með tilteknum aðgangsmöguleikum,
auk þess sem nemendaskrárkerfið er beinlínutengt tölvukerfi LÍN.
Á árinu 2000 voru haldin 1.370 skrifleg próf (í 917 námskeiðum) á þremur
próftímabilum með samtals 32.329 einstökum skriflegum próftökum.
Tafla 1 – Fjöldi stúdenta 1999-2000 og brautskráðir á háskólaárinu 1999-2000.
Tölur um skráða stúdenta (nemendur alls) eru frá janúar 2000.
Nemendur alls Brautskráðir Viðbótarnám (lokið)
Karlar Konur Alls Karlar Konur Alls Karlar Konur Alls
Guðfræðideild 42 76 118 8 6 14 1 1
Læknadeild 193 200 395 23 19 42
Tannlæknadeild 28 22 50 5 1 6
Lyfjafræði lyfsala 19 61 80 2 14 16
Námsbraut í
Hjúkrunarfræði 5 496 501 1 86 87
Námsbraut í
sjúkraþjálfun 38 62 100 9 10 19
Lagadeild 213 213 426 26 27 53
Viðsk.- og hagfr.d. 594 574 1168 91 72 163 2 2
Heimspekideild 426 811 1237 44 99 143 1 1
Verkfræðideild 331 86 417 68 14 82
Félagsvísindadeild 303 836 1139 29 109 138 8 81 89
Raunvísindadeild 473 508 981 71 76 147
Samtals 2.665 3.945 6.612 377 533 910 8 85 93
15

Fjöldi stúdenta og brautskráning
Í töflu 1 er að finna yfirlit yfir fjölda stúdenta við Háskóla Íslands háskólaárið
1999–2000 og fjölda brautskráðra árið 2000. Brautskráðir voru samtals 1003, þar
af luku 81 meistaraprófi. Tvær doktorsvarnir fóru fram í læknadeild á árinu og ein
í heimspekideild. Auk þessa luku 93 viðbótarnámi (einu ári að loknu B.A.-/B.S.-
prófi) í guðfræðideild, heimspekideild, viðskipta- og hagfræðideild og í félagsvísindadeild.
Fjöldi stúdenta
Eftir töluverða fjölgun stúdenta (14%) milli háskólaáranna 1998–1999 og
1999–2000, stendur fjöldi þeirra nánast í stað milli áranna 1999-2000 og 2000-
2001 (sjá töflu 2). Konur teljast nú um 61% af stúdentum Háskólans sem er hærra
hlutfall en á síðasta ári (58%), þær urðu í fyrsta skipti fleiri en karlar árið 1986.
Fleiri konur en karlar brautskráðust frá Háskólanum í fyrsta skipti árið 1989, voru
þá 52,7% brautskráðra, en eru nú 59% brautskráðra.
Tafla 2 – Fjöldi stúdenta 1990-2000
Breyt. Útskr. Útskr. Breyt.
‘99-’00 stúd. stúd. ‘99-’00
Deildir okt.'90 okt.'91 okt.'92 okt.'93 okt.'94 okt.'95 okt.'96 okt.'97 okt.'98 okt.'99 (%) okt.’00 ‘99 ‘00 (%)
Guðfræðideild 66 81 89 109 113 131 130 134 125 120 121 1% 24 15 -38%
Læknadeild 335 386 386 363 380 395 376 346 381 457 448 -2% 47 42 -1%
Tannlæknadeild 71 55 59 63 49 51 44 47 42 51 55 8% 7 6 -14%
Lyfjafræði lyfsala 86 83 86 72 78 87 104 90 82 85 74 -13% 12 16 33%
Hjúkrunarfræði 330 409 391 433 449 445 491 484 523 522 450 -14% 98 87 -11%
Sjúkraþjálfun 100 125 126 145 171 154 122 125 109 113 97 -14% 16 19 19%
Lagadeild 439 405 435 467 524 497 448 452 432 446 435 -2% 80 53 -34%
Viðskipta- og
hagfræðideild 778 732 601 566 609 629 728 800 862 1.217 1254 3% 147 165 12%
Heimspekideild 1.105 1.230 1.014 1.063 1.217 1.276 1.158 1.100 1.100 1.198 1.171 -2% 160 144 -10%
Verkfræðideild 283 266 278 240 249 267 282 300 344 400 777 94% 51 82 61%
Félagsvísindadeild 902 965 945 1.049 1.124 1.121 1.096 1.079 1.109 1.148 1.156 1% 260 227 -13%
Raunvísindadeild 477 492 508 545 605 673 640 761 741 936 687 -27% 140 147 -5%
ALLS 4.972 5.229 4.918 5.115 5.568 5.726 5.619 5.718 5.850 6.693 6.725 0% 972 1.042 -4%
Fjölgun milli ára 9% 5% -6% 4% 9% 3% -2% 2% 2% 14%
* Tölvunarfræðiskor fluttist úr raunvísindadeild í verkfræðideild sumarið 2000.
** Námsbraut í hjúkrunarfræði varð sérstök deild árið 2000.
Námsbraut í lyfjafræði varð sérstök deild árið 2000.
Námsbraut í sjúkraþjálfun varð skor í læknadeild árið 2000.
Framhaldsnám
Framhaldsnám (meistara- og doktorsnám) hefur verið í heimspekideild Háskóla
Íslands allt frá stofnun hans 1911 en fyrstu stúdentarnir gengust undir meistarapróf
í íslenskum fræðum árið 1923. Á undanförnum árum hefur skipulagt meistara-
og doktorsnám staðið til boða í æ fleiri deildum Háskólans og stendur nú
framhaldsnám til meistaragráðu til boða í öllum deildum skólans og nám til doktorsgráðu
í flestum deildum. Stúdentum, sem stunda meistara- og doktorsnám,
hefur fjölgað jafnt og þétt. Þannig brautskráðust 9 kandídatar úr framhaldsnámi
háskólaárið 1985–1986, 34 háskólaárið 1994–1995, 51 háskólaárið 1995–1996, 42
háskólaárið 1996–1997, 39 háskólaárið 1997–1998, 68 háskólaárið 1998–1999 og
84 háskólaárið 1999–2000. Það er Háskólanum mikið kappsmál að efla framhaldsnám
tengt rannsóknum en erlendis eru stúdentar í framhaldsnámi iðulega
burðarásar í rannsóknastarfi við háskólana. Þekkingin, sem stúdentar í framhaldsnámi
afla með námi og rannsóknum, nýtist bæði Háskólanum og þjóðfélaginu
í heild. Háskólinn hefur sett sér það markmið að stúdentar í rannsóknatengdu
framhaldsnámi verði um 15–20% af stúdentum Háskólans (þ.e. um 1000 stúdentar
miðað við núverandi stúdentafjölda).
Gæðamat kennslu
Á vegum kennslumálanefndar hefur frá lokum haustmisseris 1987 verið leitað
eftir mati stúdenta á gæðum kennslu og námskeiða. Tilgangurinn er að veita
kennurum aðhald í kennslu og upplýsingar um hvað betur megi fara. Kennslusvið
hefur umsjón með framkvæmdinni í samvinnu við deildir, námsbrautir og Félagsvísindastofnun
Háskólans. Tekið er mið af könnuninni við framgang kennara. Í
kjölfar nýrrar reglugerðar er unnið að nánari útfærslu á aðferðum við að bæta
kennsluna.
16

Kennslubúnaður
Rekstrarstjóri fasteigna á kennslusviði hefur umsjón með kennsluhúsnæði og
búnaði í það í samráði við innkaupastjóra og framkvæmdastjóra bygginga- og
tæknisviðs. Haustið 1994 var gerð úttekt á búnaði í kennslustofum í öllum húsum
Háskólans og gerð áætlun um úrbætur, endurnýjun og nýmæli. Samráð var haft
við kennslusvið og fjármálasvið (innkaupastjóra). Metin var heildarþörf búnaðar á
ári og gerð þriggja ára áætlun (til loka árs 1997) um kaup og endurnýjun á búnaði
í kennslustofur. Þriggja ára áætlunin hefur síðan verið endurskoðuð árlega m.t.t.
þarfa og tæknilegra óska. Til kaupa á húsgögnum og búnaði eru veittar 15 m.kr. á
ári hverju og hefur verið skipt þannig að 4–6 m.kr. hafa verið veittar til kennslubúnaðar
og afgangurinn í annan búnað á skrifstofum og rannsóknastofum. Í
fyrstu var fjárveitingin eingöngu til kaupa á tækjum en nær nú einnig til húsgagna.
Netlagnir og búnaður í tölvuverum eru utan við þessa fjárhæð.
Kennsluhúsnæði
Hin öra fjölgun stúdenta hefur kallað á aukið kennsluhúsnæði. Tekist hefur með
herkjum að hýsa kennsluna en ljóst er að hinn þröngi stakkur húsnæðis sem
kennslunni er víða skorinn hefur neikvæð áhrif á kennslu og nám, svo og vinnutíma
kennara og stúdenta. Stundatöflur einstakra hópa eru tíðum sundurslitnar
og kennsla sett í óhentugt húsnæði eða nánast óviðunandi. Þá er með naumindum
unnt að koma skriflegum prófum fyrir á próftímabilum, einkum í desember,
og hefur þessi húsnæðisskortur iðulega áhrif á próftöflur nemenda til hins verra.
Næsta viðbót við húsnæði í eigu Háskólans verður Náttúrufræðahús sunnan Norræna
hússins en stefnt er að því að taka fyrsta áfanga þess í notkun árið 2003.
Kennslumálanefnd
Í samvinnu við stúdenta var haldin fjölsótt og vel heppnuð kennslumálaráðstefna í
janúar 2000 undir fyrirsögninni: Betri kennsla – Betra nám. Fjallað var m.a. um
reiknilíkön vegna fjárúthlutana við Háskóla Íslands og Oslóarháskóla, rekstrarforsendur
fámennra námsgreina, nýmæli og stefnu Háskólans í kennslumálum,
þverfaglegt nám, væntingar vinnumarkaðar gagnvart menntun framtíðarstarfsmanna,
gæði og gildi fyrirlestra í háskólakennslu, netið og hlutverk þess í
kennslu. Á meðal fyrirlesara voru tveir sem komu frá erlendum skólum, Jón Viðar
Sigurðsson, dósent við Oslóarháskóla, og David Wilkinson frá Oxford-Brookes
University en hann fjallaði um „Models for Changing Teaching Effectiveness.“
Kennslumálanefnd fundaði 16 sinnum á árinu. Á vormisseri var m.a. rætt um
prófnúmerakerfi vegna nafnleyndar við próftöku, skilaboðaskjóðu sem gerir nemendum
unnt að senda kennurum nafnlausar ábendingar um kennslu þeirra,
kennsluverðlaun, menntastefnu og undirbúning að starfi kennslumiðstöðvar. Að
venju var úthlutað úr kennslumálasjóði en 21 umsókn barst að þessu sinni og var
samþykkt að styrkja 13 verkefni um samtals 3.000.000 kr. Á haustmisseri voru
viðbrögð við nafnleynd í sumarprófum rædd, unnið að gátlista vegna reglna sem
deildir eiga að setja sér um kennslu og kennsluhætti, unnið var að endurskoðun
á reglum um úrvinnslu og meðferð gagna vegna kennslukönnunar og unnið að
undirbúningi formlegs gæðakerfis vegna kennslu. Þá voru vinnureglur kennslumálasjóðs
endurskoðaðar frá grunni og starfar sjóðurinn nú í tveimur deildum,
almennri deild og þróunardeild. Nýju reglurnar voru staðfestar á fundi háskólaráðs
11. nóvember. Fjallað var um tengsl við framhaldsskóla og fundað með
skólameisturum þeirra.
Kennslumiðstöð
Á árinu tók Kennslumiðstöð Háskóla Íslands til starfa. Í Kennslumiðstöðinni er
sameinuð á einum stað umsjón með tæknilegri og kennslufræðilegri aðstoð við
kennara og umsjón með ýmsum tæknilegum verkefnum í sambandi við kennslu.
Fleiri verkefni munu falla undir kennslumiðstöðina, s.s. gæðaeftirlit kennslu,
nýmæli í kennslu, könnun á kennslu og námskeiðum, námskeið fyrir nýja kennara
og endurmenntunarnámskeið þar sem kynntar verða kennsluaðferðir,
kennslutækni og aðferðir við sjálfsmat kennara. Kennslumiðstöðin heyrir undir
kennslusvið sem sérstök deild. Samstarf er haft við Reiknistofnun Háskólans um
tæknileg mál.
Tungumálamiðstöð
Stjórn Tungumálamiðstöðvar skipa: Auður Hauksdóttir, Ingjaldur Hannibalsson,
Pétur Knútsson, Sigríður D. Þorvaldsdóttir og Torfi H. Tulinius sem er stjórnarformaður.
Deildarstjóri Tungumálamiðstöðvar er Eyjólfur Már Sigurðsson og í janúar
var Rikke May Kristþórsson ráðin aðstoðarmaður í hlutastarf. Auk þeirra tveggja
störfuðu tveir nemendur í miðstöðinni á haustmisseri 2000: Emilie Mariat og Mar-
17

ía Rán Guðjónsdóttir. Kennarar voru: Eyjólfur Sigurðsson, Rikke May, Bernd Hammerschmidt,
Birna Arnbjörnsdóttir og Hólmfríður Garðarsdóttir.
Aðalhlutverk miðstöðvarinnar er að bjóða upp á hagnýt tungumálanámskeið sem
opin eru öllum nemendum Háskólans og á haustmisseri 2000 voru tæplega 90
nemendur skráðir í þessi námskeið. 5 tungumál eru í boði: danska, enska,
franska, spænska og þýska. Hér er um sjálfsnám að ræða þar sem nemendur
vinna sjálfstætt undir handleiðslu kennara. Tungumálamiðstöðin er einnig opin
öllum tungumálanemendum Háskólans sem vilja nýta sér tækja- og námsgagnakost
hennar.
Aðstæður til sjálfsnáms í tungumálum eru nú orðnar mjög góðar í Tungumálamiðstöð.
Miðstöðin flutti margmiðlunarver sitt í stærra húsnæði í Nýja Garði á árinu
og var það til mikilla bóta fyrir starfsemina. Miðstöðin hefur nú yfir að ráða 5
herbergjum á jarðhæð Nýja Garðs. Keyptar voru fleiri tölvur og sendiráð Danmerkur
á Íslandi fjármagnaði búnað til móttöku á norrænum sjónvarpsstöðvum.
Einnig var námsgagnakostur bættur til muna.
Tungumálamiðstöðin var þátttakandi í alþjóðlegu samstarfsverkefni á árinu. DI-
ALANG er LINGUA verkefni sem felst í að útbúa stöðupróf í 15 tungumálum sem
hægt verður að nálgast á vefnum. Sigríður D. Þorvaldsdóttir og María A. Garðarsdóttir,
fastráðnir stundakennarar í íslensku fyrir erlenda stúdenta, unnu að gerð
íslensku prófanna fyrir Tungumálamiðstöðina og einnig unnu þau Rikke May og
Eyjólfur Sigurðsson að þessu verkefni.
Námsráðgjöf
Almennt
Hlutverk Námsráðgjafar Háskóla Íslands (NHÍ) er að veita stúdentum við skólann
margvíslegan stuðning meðan á námi stendur. Í því sambandi má nefna
upplýsingamiðlun og ráðgjöf vegna námsvals, ráðgjöf vegna vinnubragða í háskólanámi,
persónulega og sálfræðilega ráðgjöf, ráðgjöf og úrræði vegna hömlunar/fötlunar
í námi, aðstoð í réttindamálum og ýmiskonar upplýsingar um háskólanám.
Heimsóknir nemenda til NHÍ voru ríflega 3000 árið 2000 og hafði fækkað um 1000
milli ára. Þótt um umtalsverða fækkun skráðra heimsókna sé að ræða hefur ekki
dregið úr álagi á Námsráðgjöf. Skýringin er sú að árið 1999 var ákveðið að NHÍ
legði ekki svokölluð STRONG-próf eða áhugasviðskönnun fyrir aðra en nemendur
Háskólans en nemendur framhaldsskólanna höfðu fram að þeim tíma verið um
90% þeirra sem leituðu til stofnunarinnar í þessum erindagjörðum. Þeir sem taka
áhugasviðskönnun Strong hjá NHÍ koma tvisvar sinnum, fyrst í fyrirlögn og síðan
í úrlausn. Strong er lagt fyrir í hópum, allt að 50 manns í einu. Því þurfa ekki að
falla niður margar hópfyrirlagnir til að veruleg fækkun verði á heimsóknum til
NHÍ. Strong-fyrirlagnir, sem taka um klukkustund, eru ekki tímafrek vinna fyrir
námsráðgjafa en fækkun þeirra vegur þungt í heildarfjölda heimsókna. Mun mik-
Fjöldi stúdenta sem nutu sérúrræða við H.Í. á árunum 1995-2000
160
140
135
148
120
Fjöldi
100
80
60
60 62
87
96
40
20
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000
18

ilvægara er að fjöldi þeirra háskólastúdenta sem leita til NHÍ vegna sérúrræða í
námi og vegna persónulegra og sálrænna vandamála hefur nærri þrefaldast á
undanförnum fimm árum en sú vinna er bæði krefjandi og tímafrek.
Starfslið
Fastir starfsmenn ársins 2000 voru: Auður R. Gunnarsdóttir námsráðgjafi og fagstjóri
í 75% stöðugildi, Ragna Ólafsdóttir námsráðgjafi og fagstjóri í 100% stöðugildi,
Arnfríður Ólafsdóttir námsráðgjafi í 75% stöðugildi, Hrafnhildur V. Kjartansdóttir
námsráðgjafi í 100% stöðugildi, Magnús Stephensen skrifstofustjóri í 100%
stöðugildi og Margrét Guðmundsdóttir í 50% skrifstofustarfi. Auk þeirra er að
framan getur voru tveir námsráðgjafar ráðnir út árið vegna barnsburðarleyfa:
María Dóra Björnsdóttir og Jónína Kárdal, báðar í 100% stöðugildum. Mikael M.
Karlsson er starfandi rekstrarstjóri en staða hans ekki skilgreind sem stöðugildi.
Nýmæli í þjónustu Námsráðgjafar
Haustið 2000 kom NHÍ á fót svokölluðu aðgengissetri í Aðalbyggingu Háskólans.
Opnun setursins hefur verið í undirbúningi síðastliðið ár en var formlega hleypt af
stokkunum um miðjan vetur 2000 með höfðinglegum fjárstuðningi Hollvinasamtaka
Háskóla Íslands, Stúdentaráðs og Dyslexíufélags Háskóla Íslands. Aðgengissetrið
á sér fyrirmyndir víða í Evrópu en Námsráðgjöf hefur sérstaklega litið til
sambærilegra setra í Skotlandi.
Aðgengissetur Háskóla Íslands hefur þrjú meginhlutverk: 1. Að vera próftökuherbergi
fyrir þá nemendur sem þurfa að þreyta próf á tölvu vegna dyslexíu, sjónskerðingar
eða hreyfihömlunar. 2. Að vera mats-kennslumiðstöð þar sem nemendur
með dyslexíu eða skerta sjón fá tækifæri til að prófa og læra á hugbúnað
sem gæti orðið þeim til framdráttar í námi. 3. Að vera vinnuaðstaða fyrir nemendur
sem þurfa aðgang að þeim dýra og sérhæfða hugbúnaði sem setrið hefur upp
á að bjóða. Sem mats- og kennslumiðstöð sinnir aðgengissetur NHÍ fyrst og
fremst þeim stóra hópi nemenda sem greinst hafa með dyslexíu eða eru sjónskertir.
Sem prófherbergi og vinnuaðstaða nýtist aðgengissetrið öllum stúdentum
sem þurfa á sérhæfðri aðstoð í námi að halda.
Þróunarverkefni, rannsóknir, nefndir og stjórnarstörf
Starfsmenn NHÍ tóku þátt í innlendum og alþjóðlegum samstarfsverkefnum,
sinntu nefndarstörfum og unnu að ýmsum þróunarverkefnum árið 2000. Þar ber
hæst:
• Þátttaka í samstarfsnefnd Háskóla Íslands við framhaldsskóla.
• Leonardoverkefnið Tengsl háskóla og atvinnulífs.
• Leonardoverkefnið Þróun gæðavísa í ráðgjöf fyrir fullorðna.
• Norrænt samstarfsverkefni um aðgengi fatlaðra að háskólum.
• Þátttaka í NOUAS um norrænt samstarf námsráðgjafa á háskólastigi.
• Seta í námsnefnd um nám í námsráðgjöf við félagsvísindadeild.
• Formennska í Félagi náms- og starfsráðgjafa.
• Haldið námskeið um gerð starfsumsókna.
• Seta í úthlutunarnefnd Stúdentagarða.
• Seta í kjaranefnd háskólakennara.
Rannsóknir
Rannsóknir á vegum Háskóla Íslands hafa byggst upp með tilvísun til þeirrar
skyldu Háskólans að vera bæði kennslu- og vísindastofnun. Það hefur verið mat
Háskólans að stunda beri rannsóknir í þeim greinum sem kenndar eru, m.a. til
að styrkja fræðilegar undirstöður kennslunnar. Rannsóknir um 400 fastráðinna
kennara við skólann eru kjarni rannsóknastarfsemi hans, þar sem fastráðinn
kennari ver a.m.k. 40% af tíma sínum til rannsókna.
Algengast er að meta árangur í rannsóknum eftir birtum ritverkum og þeim
áhrifum sem niðurstöður rannsókna hafa á verk annarra vísindamanna. Greiðslur
úr Vinnumatssjóði vegna rannsókna og Ritlauna- og rannsóknasjóði prófessora
gefa hins vegar vísbendingu um umfang rannsókna. Slíka vísbendingu má sjá í
töflu 1. Undir félagsvísindi flokkast rannsóknir í félagsvísinda-, laga- og viðskiptaog
hagfræðideild. Hugvísindi eiga við rannsóknir í heimspeki- og guðfræðideild.
Til heilbrigðisvísinda teljast rannsóknir í læknisfræði, tannlæknisfræði, lyfjafræði,
hjúkrunarfræði og sjúkraþjálfun. Undir raunvísindi falla rannsóknir í raunvísindaog
verkfræðideild.
19

Tafla 1 – Samanburður á umfangi rannsókna eftir fræðasviðum.
Hug- Félags- Heilbr.- Raun- Alls
vísindi vísindi vísindi vísindi
Vinnumatssjóður
Félags háskólakennara
Greiðslur fyrir 1999, fjöldi 59 17 30 35 141
Hlutfall, % 42 12 21 25 100
Einingar 1999, % 44 11 18 27 100
Ritlauna- og rannsóknasjóður
prófessora
Greiðslur fyrir 1999, fjöldi 25 29 27 46 127
Hlutfall, % 20 23 21 36 100
Einingar 1999, % 19 28 20 33 100
Hvatning og kröfur til gæða rannsókna
Á síðasta ártug hefur mat á rannsóknum verið eflt við Háskóla Íslands. Reynt er
að bæta aðstöðu og hvetja til aukinnar virkni. Í fyrsta lagi hefur verið tekið upp
hvetjandi framgangskerfi fyrir kennara og sérfræðinga, sem byggir m.a. á rannsóknum
þeirra. Í öðru lagi er fé til rannsókna að hluta til ekki dreift jafnt á alla
heldur verða menn að keppa um styrki úr sjóðum. Rannsóknatengdir sjóðir Háskólans
veita styrki eftir umsóknum til rannsóknaverkefna og tækjakaupa eða
launa fyrir árangur sem náðst hefur í rannsóknum.
Rannsóknaskýrsla – framtal starfa á undangengnu ári
Kennarar og sérfræðingar Háskólans og stofnana hans, með rannsóknarskyldu,
eiga að senda inn framtal vegna starfa sinna á undangengnu ári. Markmiðið með
rannsóknaskýrslunni er afla upplýsinga um störf háskólamanna. Skiladagur er 1.
mars ár hvert. Skil á rannsóknaskýrslu fela í sér (eftir því sem við á):
1. Umsókn til vinnumatssjóðs Háskóla Íslands.
2. Umsókn í ritlauna- og rannsóknasjóð prófessora, sbr. úrskurð kjaranefndar
frá 2. júlí 1998.
3. Framtal til kjaranefndar vegna starfa prófessora.
4. Skil vegna aðlögunarsamkomulags Háskólans og stofnana hans og Félags
háskólakennara.
5. Skil á gögnum vegna ritaskrár háskólamanna á leitarvef á netinu.
6. Skil á erlendu efni til Landsbókasafns Ísl.-Háskólabókasafns vegna skráningar
í Gegni.
Rannsóknasjóður
Vísindanefnd Háskólans fer með stjórn Rannsóknasjóðs Háskóla Íslands. Úr
Rannsóknasjóði geta kennarar og sérfræðingar fengið styrki til vel skilgreindra
verkefna, ef þau teljast hafa álitlegt vísindagildi að mati sérfróðra umsagnaraðila,
ef fyrri störf umsækjanda sýna að hann er líklegur til að ná árangri, og full skil
hafa verið gerð með framvinduskýrslum um nýtingu fyrri styrkja, sem sjóðurinn
hefur veitt umsækjanda. Sjóðurinn skiptist í þrjár deildir eða undirsjóði, þ.e.
almennan sjóð, skráningarsjóð og lausn frá kennslu.
Þar sem ekki reyndist unnt að fá aukið framlag til Rannsóknasjóðs á árinu 2001,
ákvað rektor í umboði háskólaráðs að styðja sjóðinn með 10 m.kr. framlagi úr
Háskólasjóði eins og gert var í fyrra. Alls bárust 179 umsóknir í almennan hluta
sjóðsins, átta í skráningarhluta og fjórar um lausn frá kennslu. Samtals var sótt
um 223,6 m.kr.
Úthlutað var 89.461 þ.kr. til 151 verkefnis í almennum sjóði eða að meðaltali 592
þ.kr. á hverja styrkta umsókn.
Sjö styrkir voru veittir til fræðilegra skráningarverkefna, alls 2.450 þ.kr. Fjórir
umsækjendur hlutu styrk vegna tímabundinnar lausnar frá kennslu (annarri en
leiðbeiningu framhaldsnema) samtals að fjárhæð 2.326 þ.kr. Alls var því úthlutað
úr Rannsóknasjóði 94.237 þ.kr. fyrir árið 2001.
Nánari upplýsingar um Rannsóknasjóð og úthlutanir úr honum er að finna á
slóðinni: www.\rann\rannsoknasjodur\tolfraedi.html
21

Tafla 2 - Heildarupphæð umsókna og úthlutana úr Rannsóknasjóði
(almennum sjóði) 1997 til 2001 (m.kr., á verðlagi hvers árs).
Umsóknir Úthlutun Hlutfall Meðalupphæð
m.kr. m.kr. % styrks þ.kr.
1997 214 70 33 383
1998 199 78 39 413
1999 225 80 35 444
2000 203 92 45 599
2001 214 89 42 592
Verkefnabundin tæki
Til Rannsóknasjóðs má sækja um fé til kaupa á tækjabúnaði sem er nauðsynlegur
til einstakra rannsóknarverkefna. Ráðstöfunarfé til kaupa á tækjum í þessu
skyni kemur úr Tækjakaupasjóði Háskólans. Fyrir árið 2001 er úthlutað 4,5 m.kr.
eftir þessari leið sem er aukning um tvær m.kr. frá fyrra ári.
Vinnumatssjóður
Sjóðurinn var stofnaður 1989 og byggir hann á kjarasamningi Félags háskólakennara
og fjármálaráðherra. Allir, sem eru í Félagi háskólakennara og í meira
en 50% starfi, eiga rétt á greiðslu úr sjóðnum. Vinnumatssjóður greiðir þeim félagsmönnum
sem sýnt hafa árangur í rannsóknum skv. metnum stigum. Kennarar
og sérfræðingar skila inn árlegum skýrslum (sjá kafla um Rannsóknaskýrslu)
um fræðileg ritstörf sem bera vitni um árangur þeirra í rannsóknum.
Birtar greinar og rit eru metin og fari afköst yfir þau mörk, sem talin eru
svara til þess hluta vinnuskyldu sem á að verja til rannsókna, öðlast viðkomandi
hlutdeild í vinnumatssjóði í samræmi við stigafjölda. Á árinu 2000 voru greiddar
um 80 m.kr. úr Vinnumatssjóði fyrir árið 1999. Ljóst er að sjóðurinn hefur frá
upphafi stuðlað að verulega aukinni ritvirkni háskólamanna.
Félagsfundur Félags háskólakennara samþykkti þann 13. apríl 2000 eftirfarandi
breytingu á reglum um vinnumatssjóð: „Samræmdar matsreglur (grunnmatsreglur)
skulu teknar upp í stað 5. greinar reglna um vinnumat Félags háskólakennara
vegna rannsókna. Breytingin er gerð til bráðabirgða og gildir fyrir mat á
rannsóknaframlagi ársins 1999.“
Prófessorar fá greiðslu fyrir vinnu við rannsóknir umfram vinnuskyldu úr Ritlauna-
og rannsóknasjóði prófessora sem heyrir undir kjaranefnd. Sjóðurinn
greiddi um 70 m.kr. á árinu 2000 vegna rannsókna prófessora í Háskóla Íslands
umfram vinnuskyldu.
Tækjakaupasjóður
Háskólinn fær ekki fjárveitingu úr ríkissjóði til tækjakaupa heldur aflar hann fjár
til þeirra með Happdrætti Háskólans. Markmið sjóðsins er að gera kennurum og
sérfræðingum kleift að kaupa nauðsynleg rannsóknatæki til rannsókna. Sjóðurinn
hafði á árinu 2000 um 19 m.kr. til ráðstöfunar. Tækjakaupanefnd veitir fé úr
Tækjakaupasjóði. Sjóðurinn skiptist í þrjá undirsjóði: sérhæfðan tækjakaupasjóð,
almennan tækjakaupasjóð og verkefnabundinn tækjakaupasjóð.
Sérhæfðu tækjakaupafé er úthlutað af tækjakaupanefnd á grundvelli umsókna frá
kennurum og sérfræðingum, sem forgangsraðað er af vísindanefndum deilda.
Almennu tækjakaupafé skiptir tækjakaupanefnd milli deilda í hlutfalli við umsvif
þeirra í kennslu og rannsóknum. Deildarforseti úthlutar þessu fé til einstaklinga
eftir umsóknum sem til hans berast.
Verkefnabundnu tækjakaupafé er úthlutað af vísindanefnd jafnhliða úthlutun úr
Rannsóknasjóði.
22

Tafla 3 – Úthlutun úr Tækjakaupasjóði 1996 til 2000 (m.kr. á verðlagi
hvers árs).
Sérhæft Almennt Verkefnabundið Alls
tækjakaupafé tækjakaupafé tækjakaupafé
m.kr. m.kr. m.kr. m.kr.
1996 19 13 5 37
1997 20 13 5 38
1998 6,5 6 5 17,6
1999 12,5 3,6 2,7 18,8
2000 12,4 3,6 2,7 18,7
Sjá upplýsingar um úthlutanir úr Tækjakaupasjóði á:
www.hi.is/stjorn/rann/taekjakaupasjodur/tks_yfirlit
Aðstoðarmannasjóður
Aðstoðarmannasjóður var stofnaður sumarið 1996 og hefur hann til umráða 13
m.kr. fyrir árið 2001. Markmið sjóðsins er að gera kennurum kleift að ráða sér
stúdent eða nýbrautskráðan aðstoðarmann við rannsóknir og/eða kennslu og að
aðstoðarmaðurinn öðlist jafnframt þjálfun og færni í faglegum vinnubrögðum.
Sjóðurinn veitir mjög hóflega styrki (80 þ.kr.) fyrir eitt misseri. Sjá nánar:
www.hi.is/stjorn/rann/adstodarmannasjodur/ads_yfirlit.html
Tafla 4 – Úthlutun úr Aðstoðarmannasjóði 1998-2000.
Umsóknir Fjöldi Fjöldi Úthlutun
m.kr. umsókna styrkja m.kr.
1998, vormisseri 6,8 62 47 3,3
1998, haustmisseri 8,3 71 67 5,3
1999, vormisseri 13,0 85 82 6,5
1999, haustmisseri 9,4 83 73 5,8
2000, vormisseri 10,6 83 72 5,7
2000, haustmisseri 9,4 85 53 4,2
2001, vormisseri 8,0 76 73 5,8
Rannsóknatengt framhaldsnám
Mikilvægasta stefnumál Háskóla Íslands og helsti vaxtarbroddurinn í starfi hans
er rannsóknatengt framhaldsnám, meistara- og doktorsnám. Þótt allt háskólanám
hvíli að nokkru leyti á rannsóknavinnu nemenda, þá greinir framhaldsnámið
sig frá grunnáminu þar sem að í því er lögð höfuðáhersla á sjálfstæðar rannsóknir
sem nemendur vinna undir handleiðslu leiðbeinenda. Framhaldsnámið er
því einnig nefnt rannsóknanám.
Í flestum deildum Háskólans er nú í boði framhaldsnám eða rannsóknanám eftir
fyrsta háskólapróf. Hvatt er til þess að hluti námsins fari fram við erlenda háskóla.
Þangað eru einkum sótt sérhæfð námskeið sem Háskólinn getur ekki boðið
en rannsóknarverkefni eru yfirleitt unnin hér á landi, stundum í samvinnu við
erlenda aðila.
Á síðasta háskólaári (1999-2000) stunduðu tæplega 500 manns framhaldsnám við
Háskólann eða um 7% nemenda. Það er eindreginn ásetningur Háskólans að gera
verulegt átak til að efla meistara- og doktorsnámið og fjölga nemendum í því.
Á vegum Rannsóknarráðs Íslands er rekinn Rannsóknanámssjóður sem veitir
styrki til framfærslu nemenda meðan á rannsóknarverkefni stendur. Styrkir eru
veittir samkvæmt sameiginlegri umsókn leiðbeinanda og nemanda. Við val á
styrkþegum er horft til árangurs þeirra í námi en ekki síður til rannsóknaferils
leiðbeinandans, sem ber fræðilega ábyrgð á verkefninu. Frá stofnun sjóðsins árið
1993 hefur sjö sinnum verið úthlutað almennum styrkjum úr sjóðnum, alls 165,4
m.kr. Sjá nánar: www.rannis.is/Rannsoknanamssjodur/Almennir_styrkir.htm
23

Tafla 5 – Úthlutun úr Rannsóknanámssjóði 1996-2000.
Fjöldi Styrkir Fjöldi Hlutfall styrkja
umsókna m.kr. styrkja af umsóknum, %
1996 63 22 35 55
1997 72 20 20 28
1998 68 31 35 51
1999 73 28 33 45
2000 71 38 32 45
Rannsóknanámssjóður veitir einnig svokallaða fyrirtækja- og stofnanastyrki (FSstyrki).
Það eru styrkir til meistara- eða doktorsnáms, sérstaklega ætlaðir til að
efla samvinnu milli stofnana, fyrirtækja og háskóla. Fyrirtæki og stofnanir, sem
fjármagna styrkina, gegn mótframlagi Rannsóknanámssjóðs, skilgreina fyrir
fram hvaða fagsvið skuli styrkja en umsóknir fá faglega meðferð á forsendum
sjóðsins. Hægt er að sækja um FS-styrki hvenær sem er. Alls hafa verið veittir 15
slíkir styrkir frá 1997. Nánari upplýsingar er að finna á: http://www.rannis.is/Rannsoknanamssjodur/Fyrirtaekja_stofnanastyrkir.htm
Rannsóknagagnasafn Íslands
Kynning á rannsóknum við Háskóla Íslands hefur jákvæð áhrif á ímynd skólans
meðal almennings. Lögð er áhersla á að kynna rannsóknir Háskólans sem víðast
og með fjölbreyttum hætti. Í samvinnu við Rannsóknarráð Íslands og Iðntæknistofnun
hefur Háskólinn opnað á netinu Rannsóknagagnasafn Íslands, RIS.
Gagnasafnið kemur í staðinn fyrir Rannsóknaskrá Háskólans og er það gagnvirkt
um Netið. Í gagnasafnið eru skráðar margvíslegar upplýsingar um rannsóknaverkefni
háskólamanna, m.a. er þar að finna útdrátt úr verkefnunum og hægt er
að gera efnisleit í þeim. Gagnasafninu er ekki síst ætlað að auðvelda samskipti
milli vísindamanna og auðvelda fjölmiðlum og almenningi aðgang að þeim rannsóknum
sem stundaðar eru í Háskólanum. Rannsóknagagnasafnið gerir jafnframt
kleift að gefa út rannsóknaskrár sem taka til einstakra fræðasviða eða
þverfaglegra rannsóknaverkefna svo sem á sviði umhverfismála eða sjávarútvegs.
Slíkar skrár má gefa út með litlum fyrirvara og án mikils tilkostnaðar. Í
safninu eru skráð um 1830 verkefni í árslok 2000. Slóð gagnasafnsins á netinu er:
www.ris.is
Vísindanefnd háskólaráðs
Umfangsmikill hluti starfsemi vísindanefndar sneri að Rannsóknasjóði Háskólans.
Við úthlutunarvinnuna á árinu 2000 var unnið samkvæmt sama úthlutunarferli
og innleitt var 1999 þar sem faglegt mat var skilið frá úthlutunarvinnunni. Við
faglega matið störfuðu þrjú fagráð: Fagráð heilbrigðisvísinda, fagráð hug- og félagsvísinda
og fagráð verk- og raunvísinda. Í hverju fagráði voru u.þ.b. 5 fulltrúar
þar af einn til tveir fulltrúar úr vísindanefnd. Lögðu fagráð fram faglegt mat um
allar umsóknir á sínu fagsviði. Samræming og lokafrágangur úthlutunar var síðan
framkvæmdur af vísindanefnd. Við úthlutun var unnið samkvæmt svipuðum
viðmiðum og árið áður og leitast við að styrkja sérstaklega góð verkefni eins vel
og mögulegt var. Meðalstyrkur úr rannsóknasjóði H.Í. var svipaður og 1999 eða
592 þ.kr.
Vísindanefnd tilnefndi þrjá vísindamenn til verðlauna vegna framúrskarandi árangurs
í rannsóknum. Valnefnd undir forsæti rektors valdi síðan Guðmund Þorgeirsson,
prófessor í læknadeild, og voru honum veitt verðlaunin á háskólahátíð í
byrjun september.
Vísindanefnd vann ásamt öðrum starfsnefndum háskólaráðs að samningi um
rannsóknafjárveitingar til Háskólans. Þá var einnig unnið að drögum um áætlun
um rannsóknanám til ársins 2005. Tillögur um rannsóknalíkan vegna skiptingar
fjárveitinga voru ræddar í nefndinni svo og vísinda- og menntastefna Háskólans
sem lögð var fram á háskólafundi í nóvember. Nefndin gaf umsögn um
starfsskyldur prófessora en eftir slíkri umsögn hafði verið óskað frá háskólaráði.
Þá var einnig unnið að Reglugerð fyrir Háskóla Íslands sem samþykkt var í
háskólaráði í júní um lækkun kennsluskyldu nýráðinna kennara.
24

Alþjóðasamskipti
Almennt
Alþjóðaskrifstofa háskólastigsins annast formleg alþjóðasamskipti Háskóla Íslands
en er einnig þjónustustofnun fyrir allt háskólastigið, einkum hvað varðar
framkvæmd Sókratesáætlunar Evrópusambandsins. Á árinu var endurnýjaður
samningur milli menntamálaráðuneytisins og Háskólans um rekstur Alþjóðaskrifstofu
háskólastigsins. Eitt af verkefnum Alþjóðaskrifstofunnar er rekstur
Landsskrifstofu Sókratesáætlunar Evrópusambandsins. Sérstakur samningur var
gerður um rekstur Landsskrifstofu Sókratesar og hefur hún á að skipa sérstakri
stjórn. Í stjórn Landsskrifstofunnar eiga sæti fulltrúar allra skólastiga, Háskóla Íslands
og menntamálaráðuneytis.
Auk þess að annast rekstur Landsskrifstofu Sókratesar, hefur Alþjóðaskrifstofan,
í umboði menntamálaráðuneytisins, umsjón með tungumálavinnustofum Evrópuráðsins
í Graz í Austurríki. Skrifstofan hefur einnig í umboði menntamálaráðuneytis
umsjón með European label viðurkenningu Evrópusambandsins, sem er
veitt fyrir nýjungar í tungumálakennslu, og kemur að umsjón með Nordik-Baltikum
verkefni sem styrk er af Norðurlandaráði.
Samráðshópur um stjórn Alþjóðaskrifstofu háskólastigsins var einnig skipaður
en í honum eiga sæti fulltrúar frá Háskóla Íslands, samstarfnefnd háskólastigsins
og menntamálaráðuneytis.
Í ársbyrjun 2000 tók gildi annar áfangi Sókratesáætlunar Evrópusambandsins og
mun hann standa til ársloka 2006. Nokkrar breytingar hafa verið gerðar frá fyrri
áætlun og hafa fleiri verkefni verið falin Landsskrifstofunni. Formleg opnunarráðstefna
annars áfanga Sókratesáætlunar var haldin 8. september. Meðal þeirra
sem voru með innlegg á ráðstefnunni voru Björn Bjarnarson menntamálaráðherra
og Joao de Santana frá framkvæmdastjórninni í Brussel. Fram kom að
þátttaka Íslendinga í fyrsta áfanga Sókratesar frá 1995-1999 var mjög góð. Erasmus
stúdentaskiptin hafa vaxið ár frá ári og hefur jafnvægi verið náð, þannig að
í dag er fjöldi evrópskra Erasmus stúdenta svipaður þeim fjölda Íslendinga sem
tekur þátt í skiptunum. Það sem kom á óvart er hinn mikli áhugi evrópskra stúdenta
á því að stunda nám á Íslandi sem Erasmus skiptistúdentar.
Þátttaka Háskóla Íslands í Sókrates/Erasmus, Nordplus og ISEP stúdentaskiptum
Formleg aðild Háskóla Íslands að fjölþjóðlegum samstarfsáætlunum eykst að
umfangi á hverju ári. Helstu áætlanirnar sem Háskólinn tekur þátt í eru Sókratesáætlun
Evrópusambandsins, Nordplus áætlun Norðurlandaráðs og International
Student Exchange Programme sem er bandarísk stúdentaskiptaáætlun. Einnig
hefur Háskólinn gert tvíhliða samstarfssamninga við fjölmarga háskóla/stofnanir
víðs vegar um heiminn.
Af þeim áætlunum, sem Háskólinn tekur þátt í, er Sókrates áætlunin umfangsmest
og þar vegur Sókrates/Erasmus áætlunin þyngst. Í gildi eru 255 Erasmus samningar
við um 140 evrópska háskóla. Umfang stúdentaskipta er mikið en einnig taka
kennarar Háskólans þátt í kennaraskiptum, námsefnisgerð, halda námskeið í samvinnu
við evrópska samstarfsaðila o.fl. Háskóli Íslands er þátttakandi í samstarfsneti
23 háskóla í Evrópu, svonefndu Utrecht neti. Utrecht netið hefur gert samning
við 16 háskóla í Bandaríkjunum um gagnkvæm stúdentaskipti. Þessir bandarísku
háskólar mynda samstarfsnet sem í daglegu tali er kallað MAUI netið (Mid American
Universities). Árið 2000 gerði Utrecht netið samning við 7 háskóla í Ástralíu um
gagnkvæm stúdentaskipti. Starfsmenn Háskólans hafa einnig tekið þátt í svonefndum
þemanetum innan Sókrates áætlunarinnar.
Þátttaka Háskóla Íslands í Nordplus samstarfi er einnig umfangsmikil, en kennarar
skólans eru þátttakendur í um 20 samstarfsnetum á um 15 fræðasviðum.
Háskólinn er einnig þátttakandi í einu þverfaglegu Nordplusneti sem nefnist
Nordlys, en starfsmaður Alþjóðaskrifstofunnar sér um samskipti við það net.
Ársfundur Nordlys netsins var á árinu haldinn í Reykjavík og á Akureyri. 32 fulltrúar
frá háskólum á Norðurlöndum komu til landsins og sóttu fundinn.
Einn starfsmaður og forstöðumaður Alþjóðaskrifstofunnar starfa náið með formanni
Alþjóðaráðs og öðrum ráðsmönnum. Eitt megin verkefni Alþjóðaráðsins er
að móta stefnu Háskólans í alþjóðamálum og voru drög að slíkri stefnu lögð fyrir
háskólafund.
25

Skiptistúdentar til og frá H.Í. 1998-2001
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
98/99 frá H.Í. 99/00 frá H.Í. 00/01 frá H.Í. 98/99 til H.Í. 99/00 til H.Í. 00/01 til H.Í.
157 139 152 147 174 177
102 95 99 89 83 98
45 39 33 52 83 52
10 5 20 6 8 22
Samtals
ERASMUS
Nord+
Annað
Tvíhliða samningar
Árið 2000 voru gerðir tvíhliða samningar, sem allir fela í sér ákvæði um gagnkvæm
stúdentaskipti, við eftirtalda háskóla: University of North Dakota, Bandaríkjunum,
Waseda University Tokyo, Japan og University of California Santa Barbara
í Bandaríkjunum. Háskólinn sótti um aðild að UNICA netinu sem er samstarfsnet
30 háskóla í höfuðborgum Evrópu í árslok 2000 og varð formlegur aðili
að netinu í ársbyrjun 2001.
Stúdentaskipti
Gagnkvæm stúdentaskipti eru umfangsmikill þáttur í alþjóðasamstarfi Háskóla
Íslands og í starfsemi Alþjóðaskrifstofunnar. Stúdentar Háskólans, sem hyggjast
fara utan sem skiptistúdentar, fá upplýsingar um þá möguleika sem þeim standa
til boða varðandi stúdentaskipti á Alþjóðaskrifstofunni, upplýsingastofu um nám
erlendis. Umsóknum skila þeir á Alþjóðaskrifstofuna og sjá starfsmenn skrifstofunnar
um að koma samþykktum umsóknum til réttra aðila erlendis. Starfsmenn
skrifstofunnar héldu á árinu fjölmarga kynningarfundi um stúdentaskipti með
stúdentum í einstökum deildum og eins í húsakynnum skrifstofunnar að Neshaga
16. Árlega stendur Alþjóðaskrifstofan ásamt fleirum fyrir sérstökum alþjóðadegi
en megintilgangur hans er að kynna fyrir stúdentum og kennurum þá möguleika
sem þeim standa til boða á sviði stúdenta- og kennaraskipta.
Skólaárið 2000-2001 fóru 152 stúdentar utan sem skiptistúdentar frá Háskóla Íslands
og 177 erlendir skiptistúdentar komu til náms við Háskólann. Þátttaka stúdenta
Háskólans var með eftirfarandi hætti: Erasmus 99, Nordplus 33, aðrar áætlanir/samningar
20.
Móttaka erlendra skiptistúdenta
Alþjóðaskrifstofa háskólastigsins sér um móttöku erlendra skiptistúdenta. Umsóknir
frá erlendum skiptistúdentum berast til Alþjóðaskrifstofunnar, þar eru þær
skráðar og þeim komið áleiðis á deildarskrifstofur. Háskóli Íslands er samkvæmt
samningum skuldbundinn til að aðstoða erlenda skiptistúdenta við útvegun íbúðarhúsnæðis.
Með vaxandi fjölda þeirra verður æ erfiðara að leysa þetta verkefni
svo vel sé. Ljóst er að gera verður átak til þess að leysa húsnæðismál erlendra
skiptistúdenta á næstu árum.
Stór hópur skiptistúdenta, sem hingað kemur, óskar eftir því að fara á námskeið í
íslensku áður en hið eiginlega nám við skólann hefst. Alþjóðaskrifstofan hefur í
samvinnu við skor íslensku fyrir erlenda stúdenta staðið fyrir íslenskunámskeiði
sem haldið hefur verið í ágúst. Stúdentar hafa greitt fyrir þátttöku í námskeiðinu
en styrkir hafa fengist til að niðurgreiða námskeiðsgjöld fyrir hluta af stúdentunum.
Starfsmenn Alþjóðaskrifstofunnar skipuleggja kynningarfundi um starfsemi Háskólans
fyrir nýja erlenda stúdenta sem hefja nám við skólann í upphafi missera.
26

Fulltrúar frá stofnunum og skrifstofum, sem þjóna stúdentum, kynna starfsemi
sinna stofnana. Kynningardagskrá um Ísland og íslensk málefni er fastur liður í
móttöku erlendra stúdenta. Um þrír til fjórir viðburðir eru skipulagðir á misseri
og eru það m.a. skoðunarferðir, fyrirlestrar um íslensk málefni, sýningar o. fl.
Heimsóknir frá erlendum aðilum
Erlendir gestir frá 20 stofnunum í fjórum þjóðlöndum sóttu Alþjóðaskrifstofuna
heim í þeim tilgangi að fræðast um starfsemi Háskóla Íslands, um
háskólamenntun á Íslandi almennt og til að kynna þá háskóla sem þeir starfa við.
Oft eru þessar heimsóknir upphafið að tvíhliða samstarfi Háskóla Íslands, sem og
annarra háskóla í landinu, við viðkomandi aðila.
Kynningarstarf
Alþjóðaskrifstofan fær styrk frá Evrópusambandinu til að standa straum af kostnaði
við kynningu á Sókratesáætluninni hér á landi. Á árinu 2000 voru gefin út þrjú
fréttabréf, tvö til dreifingar innanlands og eitt útgefið á ensku til dreifingar til
samstarfsaðila erlendis.
Alþjóðaskrifstofan tók þátt í sameiginlegri kynningu Norðurlandanna á háskólanámi
á Norðurlöndum á ráðstefnu NAFSA samtakanna í San Diego í Bandaríkjunum.
Auk hins venjubundna árlega kynningarstarfs var mikið kynningarstarf innt af
hendi vegna gildistöku annars áfanga Sókratesáætlunarinnar 1. janúar 2000.
Upplýsingastofa um nám erlendis
Innan Alþjóðaskrifstofunnar er starfrækt Upplýsingastofa um nám erlendis, sem
er opin öllum almenningi. Markmið hennar er að safna, skipuleggja og miðla
upplýsingum um nám erlendis. Vaxandi þáttur í starfseminni er að fylgjast með
nýjungum og breytingum á netinu og tengja gagnlegar slóðir við heimasíðu Alþjóðaskrifstofu.
Notendur þjónustu Upplýsingastofunnar voru um 6000 árið 2000.
Stærsti notendahópurinn er háskólastúdentar og þeir sem hafa áhuga á þátttöku í
stúdentaskiptaáætlunum.
Samskipta- og
þróunarmál
Helstu verkefni samskipta- og þróunarsviðs eru:
• Umsjón með útgáfu á kynningaritum Háskóla Íslands. Má þar nefna útgáfu
Fréttabréfs Háskóla Íslands og almenns kynningarefnis um Háskólann, aðstoð
við útgáfu kynningarrita deilda og stofnana, umsjón með vikulegri Dagbók Háskóla
Íslands, ritstjórn heimasíðu Háskólans og fræðslu fyrir starfsfólk þar að
lútandi;
• umsjón með símaþjónustu skiptiborðs og almennri upplýsingagjöf á
upplýsingaskrifstofu í Aðalbyggingu;
• umsjón með undirbúningi og framkvæmdastjórn dagskrár Háskóla Íslands á
menningarborgarárinu 2000;
• ýmis kynningarmál, s.s. árleg námskynning skóla á háskólastigi og kynning
einstakra atburða á vegum skólans, samskipti við fjölmiðla;
• í samráði við rektor, tengsl við stjórnvöld, samtök í atvinnulífi og fyrirtæki,
stjórnendur framhaldsskóla eftir því sem tilefni gefast;
• í samráði við rektor, tengsl við rannsókna- og fræðasetur Háskólans á landsbyggðinni
og aðstoð við uppbyggingu nýrra setra;
• í samráði við rektor, styrking tengsla stjórnsýslu Háskóla Íslands við Stúdentaráð,
Stúdentablaðið, deildir, stofnanir og fyrirtæki Háskólans;
• fjáröflun fyrir rektor og deildir eftir því sem tilefni gefast til;
• ýmis smærri og stærri þróunarverkefni fyrir rektor og háskólaráð.
Stjórn og starfslið
Margrét S. Björnsdóttir framkvæmdastjóri, kynningafulltrúi Valdís Gunnarsdóttir
til 1. ágúst árið 2000 og frá 1. september Halldóra Tómasdóttir, sem er umsjónarmaður
útgáfu sviðsins, almennra kynningarmála og námskynningar. Enn fremur
starfsmenn upplýsingaskrifstofu og skiptiborðs, Elísabet K. Ólafsdóttir, Hanna Z.
Sveinsdóttir og Stefanía Pétursdóttir.
27

Útgáfu og kynningarmál
Fréttabréf Háskóla Íslands kom út fimm sinnum á árinu og var í lok árs gerð
könnun meðal lesenda um efni blaðsins og efnistök, sem nýtt verður til umbóta á
blaðinu árið 2001. Ný símaskrá Háskólans kom út í febrúar. Nýr kynningarbæklingur
á íslensku um Háskólann kom út í mars og bæklingur á ensku var endurútgefinn.
Áfram var unnið að þróun og uppfærslu heimasíðu Háskólans. Gefin var
út skýrsla til kynningar meðal stjórnvalda og hagsmunasamtaka um starf Háskóla
Íslands á landsbyggðinni. Námskynning fyrir nýstúdenta var haldin 9. apríl í
Aðalbyggingu og Odda með þátttöku allra íslenskra skóla á háskólastigi. Framvegis
verður námskynning með þessu sniði árlegur viðburður. Í samstarfi við Ríkisútvarpið
Rás eitt var vikulegur þáttur um Vísindi og fræði á aldamótaári, þar
sem kynnt var staða mismunandi fræðigreina við Háskólann. Enn fremur var
unninn fjöldi smærri og stærri kynningarverkefna fyrir ýmsa aðila innan Háskólans.
Dagskrá Háskóla Íslands á menningarborgarárinu 2000
Háskóli Íslands stóð fyrir veglegri dagskrá á menningarborgarárinu 2000 undir
yfirskriftinni „Opinn Háskóli“. Lögð var áhersla á að opna Háskólann almenningi
og voru þrír meginviðburðir á árinu: Menningar- og fræðahátíðin „Líf í borg“ 25.-
28. maí, haldin voru 31 námskeið fyrir almenning á öllum aldri, börn jafnt sem
fullorðna í maí og júní og opnuð var í upphafi ársins vefsíðan „Vísindavefur Háskóla
Íslands“ þar sem almenningur getur sent inn spurningar og fengið svör frá
vísinda- og fræðimönnum Háskólans. Haldin var samkeppni um sönglag við ljóðlínu
Jónasar Hallgrímssonar „Vísindin efla alla dáð“ og var verðlaunalagið eftir
Arnþrúði Lilju Þorbjörnsdóttur kynnt á opnunarathöfn menningarborgaverkefnanna
25. maí. Samtals sóttu tæplega þrjú þús. manns fyrirlestra og námskeið í
„Opnum Háskóla“ og um tvö hundruð fyrirlesarar tóku þátt í dagskránni. Vísindavefurinn
vakti óskipta athygli, um 5.000 spurningar bárust á árinu og hefur um
tólf hundruð þeirra verið svarað. Heimsóknir á vefinn á árinu 2000 voru um
90.000. Öll menningarborgardagskrá Háskólans var endurgjaldslaus en hún var
fjármögnuð með styrkjum sem aflað var frá Reykjavíkurborg, menntamálaráðuneyti,
ýmsum fyrirtækjum, Norræna ráðherraráðinu og erlendum sendiráðum,
auk framlags úr Háskólasjóði.
Tengsl stjórnsýslu Háskólans við nemendur, deildir og
fyrirtæki
Eitt af verkefnum samskiptasviðs er að treysta eftir föngum tengsl milli aðila innan
Háskólans. Í þessu skyni var m.a. efnt til funda með nýjum starfsmönnum,
sem voru undirbúnir í samstarfi við starfsmannasvið. Einnig var myndaður fastur
samstarfshópur fyrirtækja Háskólans og stúdenta um kynningarmál og ýmis
sameiginleg verkefni, þar sem sitja, auk starfsfólks samskipta- og þróunarsviðs
fulltrúar HHÍ, FS, SHÍ, Hollvinasamtaka Háskóla Íslands og Stúdentablaðsins.
Þróunarverkefni og fjáröflun
Á árinu var áfram haldið þróun diplóma náms við Háskólann. Haustið 2000 bættust
þrjár nýjar námsleiðir við, haldnir voru umræðufundir með nemendum allra
námsleiðanna og gerð könnun meðal þeirra á því hvernig til hefði tekist. Í samstarfi
við jafnréttisnefnd Háskólans var þróað verkefni um jafnara námsval kynjanna
og aukinn hlut kvenna í forystu. Leitað var samstarfs við ráðuneyti og fyrirtæki
og aflað tæplega sex m.kr. til að tryggja grundvöll verkefnisins til tveggja ára.
Aðstoð var veitt Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands við fjáröflun til undirbúnings
útgáfu á Sögu íslenskrar utanlandsverslunar og fengust fyrirheit um 3,5 m.kr. á
árunum 2000-2001. Unnar voru tillögur að námi og rannsóknum í tungutækni við
Háskóla Íslands og leitað eftir fjárframlagi menntamálaráðuneytis til verkefnisins.
Ekki voru komin svör fyrir árslok 2000.
90 ára afmæli Háskóla Íslands
Á árinu 2001 er Háskóli Íslands 90 ára. Skipuð var undirbúningsnefnd starfsmanna
og stúdenta Háskólans sem í nóvember skilaði rektor ítarlegum tillögum
um markmið afmælishaldsins, hvenær afmælisins skyldi minnst, auk tillagna að
margháttuðum viðburðum. Í kjölfarið skipaði háskólaráð hina eiginlegu afmælisnefnd
sem í sitja Páll Skúlason, Auður Hauksdóttir, Ástráður Eysteinsson, Hörður
Sigurgestsson, Matthías Johannessen, Oddný Sverrisdóttir, Skúli Helgason, Sigurður
Steinþórsson, Steinunn V. Óskarsdóttir og Vigdís Finnbogadóttir. Með nefndinni
starfa Magnús Diðrik Baldursson og Margrét S. Björnsdóttir.
Starfsemi Háskóla Íslands á landsbyggðinni
Áfram var haldið við að þróa tengsl Háskóla Íslands við landsbyggðina. Unnin var
ítarleg skýrsla til kynningar á landsbyggðastarfi skólans, starfsemi háskólasetr-
28

anna, fjarkennslu frá Háskólanum og rannsóknaverkefni sem vísindamenn skólans
vinna úti um land. Undirritaður var samningur við Byggðastofnun um samstarf
á sviði atvinnu- og byggðaþróunar. Einnig var undirritaður samningur við
sveitarfélagið Hornafjörð o.fl. aðila um aðild Háskóla Íslands að Nýherjabúðum
ehf, sem mun hýsa skóla- og rannsóknastarf, en Háskólinn á nú þegar aðild að
Nýheimum sem er þróunarsetur ýmissa aðila í bænum. Hefur Háskólinn þar
skrifstofu og gistiaðstöðu. Er þar kominn fyrsti vísir að háskólasetri á Hornafirði
en vísindamenn Háskólans tóku þátt í stofnun jöklasafns þar á árinu og haldnir
voru gestafyrirlestrar fræðimanna skólans. Starfsemi Aflfræðistofu Háskóla Íslands
í Árborg á Selfossi var einnig hafin þar á árinu.
Skjalasafn
Stjórn og starfslið
Stjórn Skjalasafns Háskólans skipa Guðmundur Jónsson dósent, formaður,
Amalía Skúladóttir skrifstofustjóri og Ágústa Pálsdóttir lektor. Magnús Guðmundsson,
forstöðumaður Skjalasafnsins, situr fundi stjórnar. Kristín Edda Kornerup-Hansen,
deildarstjóri skráningar í málaskrá, jók starfshlutfall sitt úr 60 í 80%
á miðju ári. Kristján Pálmar Arnarson vann hlutastörf við skjalasafn Reykjavíkur
Apóteks og skjalasafn Raunvísindastofnunar. Í árslok flutt Amalía Skúladóttir
tímabundið skrifstofu sína upp í Skjalasafnið en hún tók um áramótin 2000-2001
við skrifstofustjórn á nýju sviði sem nefnt er stjórnsýslusvið. Skjalasafnið á jafnframt
að flytjast frá rektorsskrifstofu og yfir á stjórnsýslusvið.
Hópvinnukerfið GoPro
Umsjón með málaskrár- og hópvinnukerfinu var eitt af meginverkefnum skjalasafnsins.
Samtals voru 712 mál skráð í málaskrá og 4.760 færslur sem gera 6,7
færslur á hvert mál. Haldin voru fjögur námskeið fyrir byrjendur og lengra komna
í tölvuveri í Odda þar sem forritin Lotus Notes og GoPro hafa verið sett upp fyrir
nemendur í bókasafns- og upplýsingafræði. Talsvert var um einkakennslu fyrir
starfsmenn. Nokkuð vantar á að allir starfsmenn hafi tileinkað sér hópvinnukerfið
og því hefur gagnsemi þess verið minni en til stóð. Í september var kerfið sett
upp á skrifstofu félagsvísindadeildar og hefur Lotus Notes hluti kerfisins verið
tekinn í notkun. Í árslok var samþykkt að gera samning við fyrirtækið Hugvit hf
um þjónustu við kerfið.
Skil til skjalasafns Háskólans
Ýmsar stærri og smærri sendingar hafa borist skjalasafninu á árinu. Hér verður
aðeins talið það helsta:
Jón Ólafsson afhenti skjöl frá föður sínum, Ólafi Jónssyni, um samtök stundakennara.
Tvær gjörðabækur guðfræðideildar frá 1961-1994 bárust safninu. Þórður
Eydal Magnússon afhenti gögn sem varða byggingamál tannlæknadeildar. Frá
heimspekideild bárust nemendabréf og hluti af málasafni. Skjöl frá byggingarnefnd
verkfræðideildar bárust frá Ragnari Ingimarssyni. 121 skjalakassi barst frá
Nemendaskrá, auk fleiri skjala frá ýmsum skrifstofum stjórnsýslu.
Fleiri einkaskjalasöfn bárust safninu á árinu en áður. Gísli Halldórsson arkitekt
gaf tvær teikningar sem hann og Sigvaldi Thordarson höfðu teiknað af kvikmyndahúsi
Háskólans í Austurstræti árið 1941 en það hús var ekki byggt. Páll
Sigurðsson afhenti teikningarnar. Benedikt Björnsson, Þorsteinn Þorsteinsson og
Samúel L. Jónsson afhentu hluta af skjalasafni Helga Pjeturss, samtals 13 öskjur.
Sigurður Björnsson verkfræðingur afhenti verkefni sem hann hafði unnið í verkfræðideild
vorið 1952 undir stjórn Þorbjarnar Sigurgeirssonar. Valgeir Guðmundsson
múrari færði safninu fimm ljósmyndir frá 1936 þegar unnið var að því að
grafa grunn að Aðalbyggingu skólans. Jón Torfi Jónasson kom til varðveislu
gögnum frá kennaramenntunarnefnd, kennslumálanefnd, fjarkennslunefnd og
endurmenntunarnefnd. Sveinn Skorri Höskuldsson afhenti gögn frá 10. þingi
International Association for Scandinavian Studies frá 1974. Auk þess bárust skjöl
frá prófessorunum Baldri Jónssyni og Þorsteini Helgasyni.
Ýmiss konar þjónusta
Talsverð eftirspurn er frá stjórnsýslu eftir eldri skjölum til útláns en lítið er um að
utanaðkomandi skoði skjöl Háskólans nema til að fá lánaðar ljósmyndir. Aðallega
er leitað eftir skjölum sem eru eins til fimm ára, fyrir mál sem enþá eru í vinnslu.
Forstöðumaður veitti ýmsum skrifstofum og kennurum leiðbeiningar og miðlaði
skjalabúnaði af ýmsu tagi, s.s. fórum, milliblöðum, öskjum o.fl. Forstöðumaður
29

sá um Árbók Háskóla Íslands 1999 ásamt Magnúsi Diðriki Baldurssyni, aðstoðarmanni
rektors, og kom hún út í maí. Talsverð vinna var við að flytja gamla lagera
af Árbókum frá Bjarkargötu og í Katakombur í Aðalbyggingu. Skjalageymslan
„Pétursborg“ sem er á millilofti á vesturálmu er nánast fullnýtt en enn þá er rými
í turnherbergi bak við hátíðasalinn þar sem gögn Nemendaskrár og Alþjóðaskrifstofu
hafa verið varðveitt.
Erlent og innlent samstarf
Norræni skjalavarðahópurinn „Planeringsgruppen för dokumenthantering och
arkiv“ hélt ráðstefnu hinn 24. maí í Árósum og stjórnaði forstöðumaður skjalasafnsins
umræðum þar. Í tengslum við ráðstefnuna sótti forstöðumaður norrænu
skjalavarðaráðstefnuna (Nordiske Arkivdage) sem haldin var í Árósum 24.-26.
maí. Auk þess sótti forstöðumaður ráðstefnu háskóladeildar Alþjóða skjalaráðsins
(ICA/SUV) í Cordoba á Spáni 20.-22. september og heimsþing Alþjóða skjalaráðsins
í Sevilla 22.-26. september.
Fyrir hönd Félags um skjalastjórn skipulagði forstöðumaður málþing hinn 15.
nóvember 2000 um höfunda-, útgáfu- og ráðstöfunarrétt á heimildum í skjala-,
ljósmynda- og minjasöfnum og hélt þar fyrirlestur um höfundarrétt og skjalasöfn.
Í maí voru kallaðir saman umsjónarmenn skjalavörslu hjá háskólum á Íslandi til
fundar í Háskóla Íslands og voru rædd sameiginleg verkefni.
Starfsmannamál, laun
og starfsþróun
Starfsmannasvið er eitt af sjö stjórnsýslusviðum Háskóla Íslands. Þar er unnið að
sameiginlegum starfsmannamálum, svo sem umsjón og eftirliti með ráðningum,
launaafgreiðslu og kjaramálum, auk fræðslu og upplýsinga til starfsfólks. Starfsemi
mötuneytis í Aðalbyggingu, póst- og sendiþjónusta og þjónusta trúnaðarlæknis
við skólann eru einnig verkefni sviðsins. Umfram hin venjubundnu verkefni
voru starfsmannastefna Háskólans, upplýsinga- og starfsþróunarmál efst á
baugi á árinu.
Samkvæmt starfsmannaskrá eru um 800 fastir starfsmenn við Háskóla Íslands.
Lausráðnir stundakennarar, prófdómarar, aðjúnktar og starfsmenn stofnana Háskólans
með sjálfstæðan rekstur eru ekki inni í skránni. Auk þess vinna margir
að einstökum verkefnum á vegum skólans, þar á meðal við störf í nefndum, s.s.
dómnefndum vegna nýráðninga og framgangs og við yfirsetu í prófum. Á árinu
voru gerðir um 402 ráðningarsamningar. Nýir ráðningarsamningar eru ekki einungis
gerðir vegna nýráðninga, heldur einnig vegna framgangs og breytinga í
starfi. Starfsmannavelta er töluverð og margir starfsmenn eru ráðnir tímabundið,
t.d. vegna rannsóknartengdra starfa.
Þeir sem vinna við ýmiss konar þjónustu á vegum stofnunarinnar eru enn hlutfallslega
mun færri en í öðrum sambærilegum háskólum þó svo þeim hafi fjölgað
nokkuð á síðustu árum. Lausráðnum stundakennurum fjölgar eins og undanfarin
Tafla I – Skipting starfa milli karla og kvenna
160
140
120
Fjöldi
100
80
60
40
20
0
Prófessorar
Dósentar
Lektorar
Stundakennarar
Sérfræðingar
Rannsóknafólk
Þjónustusérfræðingar
Skrifstofufólk
Tæknifólk
Karlar
Konur
30

ár. Um 1800 einstaklingar komu að stundakennslu eða prófvinnu. Á árinu 2000
voru 3100 einstaklingum greidd laun vegna starfa við Háskóla Íslands. Heildarupphæð
launa með launatengdum gjöldum var 2.904.174.342 kr.
Tafla I hér að framan er unnin upp úr starfsmannaskrá Háskólans. Þar eru þeir
skráðir sem eru með a.m.k. þriggja mánaða ráðningarsamning. Tímavinnufólk og
lausráðnir stundakennarar eru ekki í skránni.
Þessi samanburður á skiptingu starfsmanna eftir kyni og starfi hefur verið gerður
nokkur undanfarin ár. Ef litið er fjögur ár aftur í tímann kemur í ljós að hægt sígur
í átt til jafnræðis milli kynjana. Ef kennarastörfin eru skoðuð sérstaklega voru
karlar 93% prófessora árið 1996 en eru 91% árið 2000. Í hópi dósenta eru karlar
73% en voru 80%. Í hópi lektora eru konur fleiri eða um 52% en voru rúm 48% fyrir
fjórum árum. Stundakennurum á föstum launum hefur fækkað til muna. Þeir
voru 50 talsins árið 1996 en einungis 27 haustið 2000. Konur í hópi stundakennara
á föstum launum eru fleiri en karlar eins og undanfarin ár.
Meðalaldur kennara
Í töflu II er borinn saman meðalaldur kennara eftir deildum á 10 ára tímabili.
Meðalaldur kennara Háskólans fer hækkandi hjá flestum deildum á tímabilinu.
Læknadeild og verkfræðideild standa í stað en meðalaldur í guðfræðideild lækkaði.
Tafla II – Meðalaldur kennara eftir deildum, breyting á 10 ára tímabili.
60
55
Meðalaldur
50
45
40
35
30
Guðfræðideild
1991
2000
Læknadeild
Lagadeild
Hjúkrunarfræðideild
Sjúkraþjálfun
Lyfjafræðideild
Viðskipta- og hagfræðideild
Heimspekideild
Tannlæknadeild
Verkfræðideild
Raunvísindadeild
Félagsvísindadeild
Árið 1994 var gerð úttekt á aldri kennara eftir starfsheitum. Það er áhugavert að
sjá hvernig aldursdreifingin hefur breyst á þessu tímabili, sbr. töflu III og IV.
Á töflu V má greinilega sjá þá breytingu sem orðið hefur. Þar er lagður saman
fjöldi kennara, þ.e. lektora, dósenta og prófessora, á tilgreindum aldursbilum.
Þetta var unnið 1994 og aftur nú 2000. Mun fleiri raðast nú í aldurshópinn 50-59
ára en 1994.
Tafla III – Aldur kennara eftir starfsheitum árið 2000
70
60
50
Fjöldi
40
30
20
10
0
30-39 ára 40-49ára 50-59 ára 60-70 ára
Prófessorar
Dósentar
Lektorar
31

Tafla IV – Aldur kennara eftir starfsheitum árið 1994
70
60
50
Fjöldi
40
30
20
10
0
30-39 ára 40-49ára 50-59 ára 60-70 ára
Prófessorar
Dósentar
Lektorar
Tafla V – Samanburður á aldri lektora, dósenta og prófessora 1994-2000
Hundraðshluti
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
30-39 ára 40-49ára 50-59 ára 60-70 ára
1994
2000
Starfsmannastefna Háskóla Íslands
Starfsmannastefna Háskólans var samþykkt á háskólafundi í maí. Sex manna
nefnd, tilnefnd af rektor, hafði unnið að gerð hennar í um tvö ár en drögin höfðu
einnig verið kynnt fyrir forsvarsmönnum deilda og stofnana og þeim gefinn kostur
á að koma að athugasemdum og ábendingum. Í starfsmannastefnunni er velferð
starfsmannsins höfð að leiðarljósi. Töluvert er byggt á þeim heimildum sem
lög, reglugerðir og samningar taka á en svigrúm til nýmæla jafnframt nýtt og
áherslan lögð á þá ímynd og væntingar sem Háskólinn vill kynna fyrir starfsmönnum
sínum. Samkvæmt níundu grein stefnunnar ber yfirstjórn Háskólans,
stjórnendum deilda og stofnana að gera áætlanir um framkvæmd starfsmannastefnunnar
í upphafi hvers árs og að leggja fram fyrir lok hvers árs skriflega
greinargerð um það hvernig til hefur tekist og um hugsanlegar úrbætur.
Handbækur fyrir starfsmenn og stjórnendur
Í kjölfar samþykktar starfsmannastefnu Háskólans var hafist handa við að útbúa
Handbók fyrir starfsfólk Háskólans og var hún opnuð á háskólavefnum í byrjun
nóvember. Fyrir var Handbók fyrir stjórnendur sem upphaflega var eingöngu
unnin á lausblaðaformi en á árinu var hún einnig endanlega færð yfir á vefinn. Við
gerð Handbókar fyrir starfsmenn Háskólans var sérstaklega haft í huga að bókin
gæti nýst öllu starfsfólki Háskólans, jafnt þeim sem eldri eru í starfi sem yngri.
Bókin er viðamikil og er gert ráð fyrir því að starfsmenn geti á auðveldan hátt
kannað flest það er varðar réttindi og skyldur þeirra ásamt ýmsum upplýsingum
er varða starfið og starfsumhverfið. Handbækurnar eru uppfærðar og endurskoðaðar
reglulega.
Starfsþjálfun, fræðsla og gæðamál
Háskóli Íslands hefur staðið fyrir þjónustu-, gæða- og samskiptaverkefnum fyrir
starfsfólk skólans undir heitinu Sæmundur. Alls hafa um 120 starfsmenn tekið
þátt í þeim. Meginmarkmiðið með þessum verkefnum var að efla þjónustuvitund,
bæta samstarf og samskipti, auk þess sem haft er í huga að endurskoða og ein-
32

falda vinnuferla. Er þetta liður í viðleitni Háskólans til að styrkja fólk í starfi og
auka starfsánægju þess. Verkefnin eru í nokkrum skrefum og fara þau fram í
formi fræðslu, hópstarfs, vinnufunda og verklegra æfinga, auk heimavinnu og
ráðgjafar. Í þessum verkefnum er áhersla lög á gæðastarf og er stefnt að því að
gæðaliðin í Sæmundarverkefnunum tengist og vinni saman að frekari verkefnum
á þessu sviði. Í lokin voru gefnar út skýrslur með nákvæmri lýsingu verkefnanna
ásamt niðurstöðum gæðaliða. Starfsþróunarfyrirtækið Skref fyrir skref hefur haft
umsjón með verkefnunum í samvinnu við starfsmannasvið. Þess skal getið að
Starfsmannafélag ríkisstofnana hefur styrkt þessi námskeið. Sæmundur I hófst í
janúar 1999 og lauk í mars 2000. Verkefnið var fyrir starfsfólk í Aðalbyggingu sem
vinnur við stjórnsýslustörf, umsjón fasteigna og ræstingastjórn, samtals rúmlega
50 manns. Sæmundur III hófst í febrúar 2000 og lauk í október sama ár. Verkefnið
var fyrir stjórnendur og starfsfólk Háskólans sem kemur að umsjón, tækniþjónustu,
mötuneyti, ræstingastjórnun, útleigu og viðhaldsmálum fasteigna, samtals
um 40 starfsmenn. Sæmundur II fór fram í nóvember og desember 2000. Verkefnið
var fyrir stjórnendur skrifstofa deilda og þjónustustofnana Háskólans. Hafinn
er undirbúningur að sambærilegu verkefni fyrir allt starfsfólk stjórnsýslu
deilda og þjónustustofnana. Stefnt er að því að verkefnið, Sæmundur IV, fari af
stað í mars 2001 og er gert ráð fyrir um 80 þátttakendum.
Móttaka nýrra starfsmanna
Á árinu stóð starfsmannasvið fyrir kynningu fyrir nýtt starfsfólk. Þar var farið yfir
sögu skólans, lýst uppbyggingu stjórnsýslunnar og greint frá ýmsu gagnlegu fyrir
þá sem eru að hefja störf við Háskólann. Starfsmannasvið hefur útbúið minnislista
til leiðbeiningar um hvernig skuli tekið á móti nýju starfsfólki.
Morgunfundir eldri starfsmanna
Starfsmannasvið bauð til morgunfunda í Skólabæ fyrir starfsfólk Háskóla Íslands
sem hefur hætt störfum vegna aldurs eða annarra ástæðna. Þarna gefst tækifæri
fyrir þá sem eru í starfi við skólann til að hitta fyrrum starfsfélaga. Fundirnir hafa
verið vel sóttir. Gert er ráð fyrir að morgunfundirnir verði haldnir reglulega, einn
morgun í mánuði í Skólabæ yfir vetrartímann. Umsjón með morgunfundunum
verður falin ákveðnum áhugahópi og er Halldóra Kolka Ísberg umsjónarmaður
verkefnisins.
Þátttaka í smíði nýs mannauðskerfis ríkisins
Unnið var að þarfagreiningu undir verkstjórn ráðgjafafyrirtækisins PriceWaterhouseCoopers
á nýju starfsmanna- og launakerfi, svokölluðu mannauðskerfi ríkissjóðs
og stofnana. Verkefnið er samvinnuverkefni Háskólans og nokkurra annarra
ríkisstofnana við Ríkisbókhald. Áætlað er að leysa af hólmi gamalt launakerfi
ríkisins frá 1976 með víðtækara kerfi sem samanstendur af launa-, fjárhags- og
starfsmannakerfi. Miðað er við að 1. útgáfa af nýju mannauðskerfi hjá Ríkisbókhaldi
(MAUR) verði tekið upp í lok árs 2001.
Samstarfsverkefni við aðra háskóla
Samstarf starfsmannasviðs við aðra háskóla, innlenda og erlenda var með miklum
blóma á árinu. Í apríl héldu starfsmenn sviðsins, ásamt starfsfólki fjármálsviðs
í Borgarfjörðinn, ásamt starfsfélögum frá Kennaraháskóla Íslands og Háskólanum
á Akureyri á vinnu- og fræðslufund. Viðfangsefnin voru aðallega kjaramálin
ásamt fjárhags- og starfsáætlunum. Í júní stóð starfsmannasvið fyrir evrópskri
ráðstefnu í samvinnu við HUMANE (Heads of University Management &
Administration Network in Europe). Þar voru stefnur og straumar í starfsmannaog
mannauðskerfum í nokkrum Evrópuháskólum, þ.á.m. Háskóla Íslands, kynntar.
Framlag framkvæmdastjóra starfsmannasviðs leiddi síðan til þess að honum
var boðið til Rómar í september á heimsfund framkvæmdastjóra háskóla, þar
sem hann kynnti starfsmannastefnu Háskóla Íslands. Þá sóttu þrír starfsmenn
sviðsins norræna ráðstefnu á vegum NUAS (Det nordiska universitets administratorssamarbete)
til Finnlands á árinu.
Mötuneyti í Aðalbyggingu
Í kjallara Aðalbyggingar er starfrækt mötuneyti fyrir starfsfólk. Um nokkurt skeið
hefur verið starfandi „mötuneytishópur“ sem hittist reglulega og fundar með
starfsmönnum mötuneytisins. Á þessum fundum gefst bæði starfsmönnum og
neytendum tækifæri til að bera fram óskir og kvartanir. Mötuneytishópurinn samanstendur
af nokkrum gestum mötuneytisins, starfsmönnum þess svo og fulltrúum
frá starfsmannasviði. Töluverðar endurbætur hafa farið fram á húsnæðinu en
fram til þessa hefur aðstaða til að matast verið nokkuð þröng og loftræsting óviðunandi.
33

Samráðsnefnd um kjaramál
Samráðsnefnd um kjaramál er skipuð af háskólaráði. Hún tók fyrst til starfa 1990
og hefur það hlutverk að tryggja samstarf og samráð við þau kjarafélög sem
starfsfólk Háskólans eru aðilar að. Frá árinu 1997 hefur nefndin einnig farið með
hlutverk aðlögunarnefndar stofnunarinnar vegna kjarasamninga og samstarfsnefnda
eins og kveðið er á um í kjarasamningum. Nefndin er skipuð þremur
starfsmönnum Háskólans: háskólaritara, framkvæmdastjóra starfsmannasviðs
og Gísla Má Gíslasyni prófessor sem hefur verið formaður nefndarinnar frá hausti
1998. Tveir aðilar eru tilnefndir af því kjarafélagi sem til umfjöllunar er hverju
sinni. Helstu verkefni samráðsnefndar á árinu einkenndust helst af nánari útfærslu
á ýmsum þáttum samkomulags aðlögunarnefndar Félags háskólakennara
og Háskólans. Þar ber helst að nefna að nýr stigakvarði vegna mats á vinnuframlagi
lektora, dósenta, sérfræðinga, fræðimanna og vísindamanna var tekin í notkun
og voru þessir starfshópar eindregið hvattir til að láta grunnmeta verk sín upp
á nýtt. Grunnmatið náði til ársins 1998 en launabreytingar, sem urðu við nýtt mat,
giltu frá 1. janúar 2000. Í kjölfar gildistöku nýs stigakvarða vegna kennslu, rannsókna
og stjórnunar var samþykkt í samráðsnefnd, eftir að félagsfundur Félags
háskólakennara hafði samþykkt, að breyta stigakvarða vegna Vinnumatssjóðs á
sama veg. Gildir kvarðinn fyrir mat á rannsóknarframlagi frá árinu 1999 (5. gr.
vinnumatsreglna). Einnig var samþykkt að greiða vinnumat vegna stjórnunar í
einingum líkt og vinnumat vegna rannsókna.
Á árinu var ákveðið, með samþykki Ríkisbókhalds, að uppgjör kennara miðist við
almanaksárið. Við breytinguna miðaðist uppgjörstímabil í fyrsta skipti við tímabilið
1. ágúst 1999 til ársloka 2000. Háskóladeildir sjá nú sjálfar um útreikning
kennsluáætlana og uppgjör við fasta kennara.
Í mars var samþykkt að launaröðun stundakennara á föstum launum taki mið af
4. gr. samkomulags aðlögunarnefndar og var orðalagi þeirrar greinar breytt í:
„Forsendur röðunar starfa í stjórnsýslu, og við þjónusturannsóknir og stundakennslu
á föstum launum.“ Í október voru forsendur röðunar stundakennara á
föstum launum síðan samþykktar en í þeim felst að við grunnröðun (B04) er
heimilt að meta: a) menntun til allt að þriggja launarima og b) rannsóknir og
kennslureynslu til allt að fjögurra launarima.
Á árinu var hafin vinna að matskerfi til handa félagsmönnum í Félagi íslenskra
náttúrufræðinga FÍN. Þessi vinna er þó enn á frumstigi en matskerfi FÍN hefur
ekki verið fyrir hendi fram að þessu. Aðlögunarsamkomulag FÍN við Háskólann
verður endurskoðað með nýjum kjarasamningum en kjarasamningar voru lausir
frá 1. nóvember 2000 líkt og samningar annars háskólamenntaðs starfsfólks hjá
Jafnréttismál
Jafnréttisnefnd Háskóla Íslands
Jafnréttisnefnd Háskóla Íslands tók til starfa í ársbyrjun 1998. Markmið hennar er
að koma á jafnri stöðu kynjanna á öllum sviðum meðal nemenda og starfsfólks
innan skólans. Í nefndinni eiga sæti fimm kjörnir fulltrúar auk starfsmanns frá
starfsmannasviði og fulltrúa stúdenta. Í fyrstu hefur hún lagt áherslu á að framfylgja
ákvæðum laga um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla. Meðal verkefna
jafnréttisnefndar á árunum 2000-2004 er að móta stefnu og gera sérstaka
áætlun til að tryggja jafnstöðu þeirra sem teljast til minnihlutahópa við Háskóla
Íslands.
Jafnréttisnefnd setur sér að markmiði að sjá um að upplýsingasöfnun og gangavinnslu
um jafnréttismál sé sinnt. Hún vill hafa frumkvæði að umræðu og
fræðslu, koma með ábendingar, veita ráðgjöf og umsagnir í málum sem varða
jafnrétti kynjanna. Nefndin fylgist með kynjahlutfalli við stöðuveitingar og skipanir
í nefndir og gerir athugasemdir við lög og reglugerðir í þeim tilgangi að koma
jafnréttissjónarmiðum að.
Jafnréttisáætlun
Jafnréttisnefnd lagði fram drög að jafnréttisáætlun Háskóla Íslands á háskólafundi
18. og 19. maí 2000. Áætlunin var síðan samþykkt á fundi háskólaráðs þann
19. október. Jafnréttisáætlunin byggir á lögum nr. 96/2000 um jafna stöðu og jafnan
rétt kvenna og karla og tekur mið af tillögum millifundanefndar háskólaráðs
um jafnréttismál frá 16. apríl 1997. Í áætluninni felst viðurkenning á nauðsyn þess
34

að grípa til sérstakra tímabundinna aðgerða til að raunverulegt jafnrétti og jafnstaða
kvenna og karla náist.
Kynferðisleg áreitni
Árið 1998 tók til starfa starfshópur um meðferð mála um kynferðislega áreitni. Á
síðastliðnum tveimur árum hefur nefndin þrisvar sinnum haldið námskeið undir
stjórn erlends sérfræðings sem þjálfað hefur ráðgjafa og sáttasemjara til að taka
á slíkum málum. Í ársbyrjun 2000 var haldið námskeið annars vegar fyrir stjórnendur
Háskólans og hins vegar fyrir svokallaða málamiðlara eða sáttasemjara,
sem hlutu sérstaka þjálfun í að leysa mál er upp kunna að koma vegna kynferðislegrar
áreitni. Í janúar 2000 kom út fræðslubæklingur jafnréttisnefndar um kynferðislega
áreitni og var honum dreift til allra starfsmanna og nemenda Háskólans.
Átaksverkefni
Í apríl var undirritaður samstarfssamningur Háskóla Íslands, Jafnréttisstofu, félagsmálaráðuneytis,
forsætisráðuneytis, iðnaðar- og viðskiptaráðuneytis, menntamálaráðuneytis,
Félags íslenskra framhaldsskóla, Eimskipafélags Íslands,
Gallup-Ráðgarðs ehf, Orkuveitu Reykjavíkur, Landsvirkjunar og Stúdentaráðs
Háskóla Íslands um átaksverkefnið Konur til forystu og jafnara námsval kynjanna.
Jafnréttisnefnd er ásamt Jafnréttisstofu framkvæmdaaðili verkefnisins og
ráðinn var verkefnisstjóri með aðstöðu við Háskólann til að sinna verkefninu sem
er til tveggja ára. Markmið átaksverkefnisins er annars vegar að fjölga konum í
forystustörfum og hins vegar að jafna kynjahlutfall í hefðbundnum karla- og
kvennafögum og verður unnið að því með margvíslegum hætti. Með þessu vill
Háskóli Íslands, með stuðningi samstarfsaðila sinna, leggja sitt af mörkum til að
jafna hlutdeild kynjanna í þekkingar- og upplýsingasamfélagi nýrrar aldar. Víða
við háskóla erlendis hefur verið ráðist í áþekk verkefni, m. a. vegna ótta um að
stúlkur séu að missa af tölvuöldinni, að konur séu of fáar í verk- og tölvunarfræði
og að þessum greinum vísindanna og jafnrétti kynjanna stafi ógn af því ef konur
eru þar í miklum minnihluta.
Þar sem starfsemi jafnréttisnefndar hefur aukist jafnt og þétt á síðustu árum var
ráðinn starfsmaður til að starfa með henni. Fyrirhugað er að ráða jafnréttisfulltrúa
í hálft starf við Háskóla Íslands árið 2001. Fulltrúinn mun heyra beint undir
skrifstofu rektors og starfa sem sérstakur ráðgjafi í jafnréttismálum innan Háskólans.
Nánari upplýsingar um starf jafnréttisnefndar má finna á heimasíðu
nefndarinnar. Slóðin er: www.hi.is/stjorn/jafnrettisn/
Bygginga- og tæknimál
Hjá Bygginga- og tæknisviði voru starfandi á árinu um tuttugu manns og fór fjöldi
þeirra upp í þrjátíu og fimm yfir sumarið auk fjölda verktaka. Verksvið sviðsins er
að halda húsnæði, húsbúnaði, tæknibúnaði, bílastæðum og lóðum Háskólans, .ar
með töldum lóðum Þjóðarbókhlöðu og Norræna hússins, í viðunandi ástandi.
Verkefnin eru marþætt, allt frá endurnýjun ljósapera til endurbyggingar húsa.
Viðamesta verkefni ársins, eins og undanfarin ár, var bygging Náttúrufræðahússins
ásamt innréttingum á fyrstu hæð Læknagarðs og endurbyggingu hátíðasalar í
Aðalbyggingu. Rétt er að árétta að nær allt fjármagn til uppbyggingar, tækjakaupa
og viðhalds bygginga Háskóla Íslands kemur frá Happdrætti Háskólans. Hér á
eftir er drepið á helstu verkefni sem unnið var að á árinu.
Náttúrufræðahús
Verkáfanga 2, sem felur í sér uppsteypu húss og frágang að utan, var næstum
lokið á árinu. Ekki fékkst fjárveiting úr ríkissjóði svo hægt yrði að halda áfram
framkvæmdum með eðlilegum hraða og þurfti því að hægja á framkvæmdum.
Gert er ráð fyrir að hafist verði handa við hita- og loftræstilagnir á árinu 2001.
Aðalbygging
Endurnýjun hátíðasalar í Aðalbyggingu var viðamikið og flókið verkefni sem hófst
um áramót og lauk í maí. Upphaflega var gert ráð fyrir því að aðeins þyrfti að lagfæra
timburverkið en þegar til kom reyndist það svo illa farið að skipta þurfti um
og fá nýtt. Allt tréverk í salnum var endursmíðað og að mestum hluta unnið á trésmíðaverkstæði
Háskólans. Erfitt reyndist að fá réttan spón til að spónleggja nýja
tréverkið þannig að það líktist sem mest gamla viðnum og leita varð til margra
spónsala erlendis þar til rétta tréð fannst. Það má segja að salurinn hafi verið
35

gerður nær fokheldur, skipt var um allar raflagnir og settar nýjar lagnaleiðir fyrir
vegglampa, rafmagns- og tölvulagnir í sviðsgólf, lagnir fyrir nýja loftkappalýsingu,
tölvulagnir og lagnir fyrir fjarfundarbúnað. Smíðaðir voru nýir vegglampar og
settir nýir dimmanlegir lampar í ljósakappa í lofti. Svölum var breytt og timburverk
endursmíðað. Þar er nú komin aðstaða fyrir þrjátíu manns í sæti. Sviði var
breytt og það sett í upprunalega mynd. Komið var fyrir stóru rafdrifnu sýningartjaldi
innfelldu í loftaklæðningu yfir sviði. Settar voru upp nýjar fjarstýrðar rafmagnsgardínubrautir.
Allt einfalt gler var tekið úr gluggum og sett tvöfalt gler
með sólarvörn í staðinn. Opnanleg fög voru tekin úr, sandblásin, heitgalvanhúðuð
og síðan sett í þau tvöfalt gler. Keyptar voru nýjar gardínur. Fengnir voru nokkrir
húsgagnahönnuðir til að hanna nýja, staflanlega stóla í salinn og var við það miðað
að þeir myndu höfða til upprunalegu stólanna sem Guðjón Samúelsson, höfundur
hússins, teiknaði. Fyrir valinu varð tillaga frá teiknistofunni G.O. form. Í
kjölfarið var leitað til nokkurra húsgagnaframleiðenda um smíði á stólunum og
var samið við lægstbjóðanda, fyrirtækið Á. Guðmundsson e.h.f., sem því miður
sóttist verkið seint. Sett var upp nýtt og fullkomið hljóðkerfi ásamt lögnum fyrir
útsendibúnað fyrir heyrnarskerta. Bakherbergi á sviði voru einnig gerð upp svo
og turnherbergin tvö. Smíðuð voru ný fundarborð á sviðið og síðan var allt málað í
hólf og gólf. Þá voru þrjár kennslustofur í Aðalbyggingu teknar í gegn, málaðar og
gólf slípuð og lökkuð. Sett var upp ný loftræstisamstæða fyrir forsal.
Læknagarður
Vegna fyrirhugaðra innréttingaframkvæmda á fyrstu hæð Læknagarðs tók langan
tíma að samræma nýjustu þarfagreiningu húsnæðis og jafnframt að hreinsa í
burtu ýmislegt dót sem safnast hafði á þessa hæð. En unnið hefur verið nær
samfellt seinni hluta þessa árs í ýmsum verkþáttum innréttingarinnar. Nær allir
milliveggir eru komnir upp ásamt lögnum í þá. Sett var upp ný loftræsting fyrir
þessa hæð ásamt öllum lögnum. Samið var við lægstbjóðanda um innréttingarsmíði
fyrir kaffistofu, fundarherbergi, eldhús og salerniskjarna. Því miður hefur
verktakanum gengið illa að leysa þetta verk af hendi. Á þaki var undirbúin klæðning
allra þakkanta hússins þar sem þeir liggja undir skemmdum. Búið er að setja
gagnvarða timburleiðara á alla kanta, þannig að hægt sé að hefja smíði á blikkköntum.
Lokið er umfangsmikilli brunahönnun byggingarinnar að kröfu brunamálayfirvalda.
Settur var rafmagnsopnunarbúnaður á útihurð.
Eirberg
Boðin var út endurnýjun á þaki Eirbergs en tilboðin reyndust svo langt yfir kostnaðaráætlun
að ekki þótti verjandi að taka neinu þeirra. Þá var ákveðið að taka fyrir
þann hluta þaksins sem verst var farinn og leita eftir einingarverðum án útboðs
og fengust þá viðunandi verð í verkið. Ætlunin er að klára þá þakhluta sem eftir
eru eftir lok kennslu vorið 2001. Skrifstofugangur á efstu hæð var tekinn í gegn og
einnig útbúin lokun fyrir fundarherbergi. Búið er að panta þrjátíu og sex eldvarnarhurðir
í húsið og eru þær væntanlegar í mars 2001. Allar útihurðir í húsinu voru
teknar úr og slípaðar og skipt um allt gler í kringum þær. Lokið er hönnun á eldvarnarkerfi
í allt húsið.
Lögberg
Allir stigagangar og gangar á öllum hæðum voru teknir í gegn og málaðir. Einnig
voru stofur 102 og 103 gerðar upp, þ.e. settur dúkur á gólfin, allt málað, skipt út
töflum, smíðaðir töfluskápar, ræðupúlt endursmíðuð og allir lampar og stólar lagfærðir.
Endurnýjuð voru gólfefni hjá bókaverði. Einnig voru flestir lampar á göngum
endurnýjaðir. Skipt var um margar rúður í húsinu. Einnig voru sett upp 6 loftræstikerfi
af sömu gerð og sett voru upp á síðasta ári. Kennslustofu á þriðju hæð
var skipt í tvær skrifstofur og settur dúkur á gólfin og allt málað. Haldið var áfram
með netlagnir og eru komnar lagnir í stærsta hluta hússins. Undirbúningsvinna
er í fullum gangi fyrir endurnýjun stofu 101 og verður væntanlega ráðist í það
verk í lok kennslu vorið 2001. Ætlunin er að setja rafmagnsopnunarbúnað á útihurðir
á þessu ári.
Oddi
Innri útihurðir norðan megin voru teknar rækilega í gegn, skipt um lamabúnað og
hurðirnar slípaðar upp. Gluggar á þaki voru lagfærðir vegna fúa og leka. Verið er
að vinna við endurvinnslu á viðarhandriðum á milli hæða. Útbúnir voru aukalegir
loftræstistokkar fyrir kaffistofu stútenta á annarri hæð. Fyrirhugað er að setja rafmagnsopnunarbúnað
á útihurðir.
Skólabær
Í skólabæ voru gólf á fyrstu hæð slípuð og lökkuð.
36

Hagi
Mikil vinna var lögð í að skrapa og slípa upp blikkklæðningu utan á nýja húsinu.
Hafin var undirbúningsvinna fyrir endurbyggingu bílageymslu á baklóð.
VR III
Innréttaðar voru skrifstofur á annarri hæð í skála D.
VR II
Rafvirkjar settu lagnastokka í nær allt húsið til að hægt væri að koma tölvutengingum
í sem flest rými. Settur var upp nýr stjórnbúnaður fyrir loftræstingu og
hitalagnir.
VR I
Allt tréverk utanhúss var skrapað upp, grunnað og málað.
Bjarkargata 6 og Aragata 3
Bæði húsin voru seld á árinu og reyndist það mikil og seinleg vinna að hreinsa út
úr þessum húsum þar sem mikið var skilið eftir af alls kyns pappírum og gögnum
sem erfitt var að finna eigendur að.
Nýi-Garður
Útbúin var aðstaða fyrir rekstur fasteigna og ræstingu í kjallara með því að sameina
þrjú herbergi og koma fyrir fjórum vinnustöðvum ásamt tölvu- og símalögnum.
Einnig var útbúin tækja- og lagergeymsla ásamt þvottahúsi með tveimur iðnaðarþvottavélum
og þurrkaðstöðu.
Lóðir – bílastæði
Auk hefðbundinnar umhirðu og ræktunar lóða voru eftirtalin verkefni helst á árinu:
Alexsandersstígur var grafinn upp og endurhellulagður með snjóbræðslu frá Aðalbyggingu
að Hringbraut. Tröppur við Aðalbyggingu upp að Suðurgötu voru endurgerðar
en snjóbræðslubúnaður bíður tengingar. Malbikað bílaplan við Háskólabíó
var stækkað um 20 stæði fyrir Raunvísindastofnun. Bílaplan á horni Oddagötu
og Sturlugötu var stækkað um 70 stæði. Lýsing var sett upp á bílastæðum á horni
Oddagötu og Sturlugötu og við Sæmundargötu. Trjáplöntur voru góðursettar og
sáð í lóðina kringum Loftskeytastöð og bílastæði við Suðurgötu, samtals um 3000
fm. Gönguleið frá strætisvagnaskýli við Suðurgötu var hellulögð. Þá var snjóbræðsla
við Loftskeytastöð tengd.
Ýmislegt
Talsverð vinna hefur verið lögð í samtengingu á stjórnbúnaði loftræstikerfa milli
húsa og einnig er verið að endurnýja úreltan lokubúnað loftstokka. Vinnuhópur er
að vinna að úttekt á eldvarnarkerfum í byggingum Háskólans og er markmiðið að
tengja sem fyrst þau hús sem eru með þokkaleg kerfi eða þar sem auðveldast er
að koma þeim við. Einnig er nýlokið við hönnun og teiknivinnu á eldvarnarkerfum
í tvö hús. Tölvuteiknivinnu af öllum byggingum Háskólans með merktum flóttaleiðum
og upplýsingum um varasöm efni í byggingum er í lokavinnslu. Slökkvilið
Reykjavíkur hefur óskað eftir því að fá að setja þessar teikningar og upplýsingar
inn í sinn gagnagrunn, Eldibrand. Komið er á samstarf milli Félags slökkviliðsmanna
og Háskólans um námskeið til þjálfunar starfsfólks í viðbrögðum við eldi
eða slysum. Einnig er í undirbúningi að móta og koma upp viðbragðsáætlunum
fyrir hvert hús. Í athugun er að koma upp aðgangsstýringu að byggingum Háskólans.
Fjármál og rekstur
Helstu verkefni fjármálasviðs eru áætlanagerð, bókhald, fjárvarsla, innkaup og
vinna með fjármálanefnd og rektor að tillögum til háskólaráðs um skiptingu fjárveitinga
hvers árs. Árið 2000 var ár mikilla breytinga á fjármálasviði og í fjármálum
skólans í heild.
Í ársbyrjun 1999 var tekið í notkun nýtt reikningshalds- og áætlanakerfi, Navision
Financials. Miklum tíma var varið í þróun kerfisins og aðlögun að þörfum skólans.
Ársreikningur vegna ársins 1999 var fyrsti ársreikningurinn sem gerður var í
nýja kerfinu og fór af þeim sökum meiri vinna í hann en ella. Lögð var áhersla á
að þjálfa starfsmenn fjármálasviðs í að nota kerfið og einnig þá starfsmenn
38

deilda og stofnana sem bera ábyrgð á rekstri og fjármálum. Þróaðar voru nýjar
skýrslur fyrir stjórnendur til þess að fylgjast með rekstrinum og bera saman við
áætlun. Háskólaráð samþykkti nýjar verklagsreglur um eignaskrá Háskóla Íslands
og var unnið að skráningu eigna sem keyptar voru á árinu 2000. Þróaður
var vefaðgangur fyrir stjórnendur að kerfinu og frá ársbyrjun 2001 verða öll bókhaldsskjöl
skönnuð inn í kerfið og aðgengileg á skjá hjá notanda. Áframhaldandi
þróun kerfisins er fyrirsjáanleg og er mikilvægur þáttur í að bæta aðgang stjórnenda
að upplýsingum um reksturinn.
Rektor og menntamálaráðherra undirrituðu 5. október 1999 samning um kennslu
og fjárhagsleg samskipti. Þessi samningur gerbreytti fjárhagslegri stöðu Háskóla
Íslands með því að tryggja að fjárveitingar verði í takt við nemendafjölda og virkni
nemenda í námi. Á árinu 2000 var kennslan gerð upp í samræmi við samninginn
og fékk Háskólinn viðbótarfjáveitingu vegna mikillar fjölgunar nemenda, 166 m.kr.
Samningurinn hefur veruleg áhrif á skipulag fjármála og áætlanagerðar innan
skólans. Þessi áhrif eiga væntanlega enn eftir að aukast þegar gengið hefur verið
frá samsvarandi samningi um rannsóknir. Það stóð til að gera þann samning á
árinu en því var frestað fram yfir áramótin.
Háskólaráð samþykkti 21. október 1999 nýja vinnuaðferð við gerð fjárhagsáætlunar
skólans fyrir árið 2000. Með samþykktinni er deildum veitt mun víðtækara umboð
en áður til þess að meta heildarvinnu við hvert námskeið fremur en einstaka
þætti námskeiðsins þannig að kennsluhættir geti þróast eftir eðli námskeiða, vilja
kennara og þörfum nemenda án þess að kennslufyrirkomulagið hafi bein áhrif á
launagreiðslur hverju sinni. Þessi breyting er nauðsynleg í ljósi þeirra miklu
áhrifa sem tölvutæknin og netið hefur þegar haft á nám við Háskóla Íslands og
mun í enn ríkara mæli móta það í framtíðinni.
Í samvinnu við deildir og starfsmannasvið starfaði gæðahópur að því að þróa nýja
aðferð við gerð starfs- og rekstraráætlana. Virðist það hafa tekist vel og voru
áætlanir deilda, stofnana og yfirstjórnar fyrir árið 2000 unnar í þessu nýja kerfi.
Með þessum nýju vinnubrögðum er leitast við að tengja mun betur en áður áætlanagerð
og bókfærða rekstrarafkomu einstakra rekstrareininga á áætlanatímabilinu.
Leitað var tilboða í öll stærri innkaup og má þar á meðal nefna 80 tölvur fyrir
tölvuver, tölvur og skjávarpa fyrir 7 kennslustofur og 6 tannlæknastóla og tengdan
búnað fyrir tannlæknadeild. Það fengust mjög hagstæð tilboð í öllum tilvikum.
Fundað var með Ríkiskaupum um útboð á rafrænum viðskiptum með rekstrarvörur,
svokallað markaðstorg sem áætlað er að taka í notkun í mars 2001.
Framkvæmdastjóri fjármálasviðs sat í fjármálanefnd háskólaráðs eins og áður.
Nefndin vann með starfsmönnum fjármálasviðs að mörgum þeim verkefnum
sem hér hafa verið upp talin.
Heildartölur um rekstur Háskóla Íslands 2000 með samanburði við árið 1999
Fjárveiting á fjárlögum nam 2.661,6 m.kr. Til viðbótar komu fjárheimildir, einkum
frá menntamálaráðuneytinu, til sérstakra verkefna að fjárhæð 60,5 m.kr. Þá fengust
166 m.kr. á fjáraukalögum vegna fjölgunar nemenda í samræmi við kennslusamninginn
og 72,9 m.kr. voru færðar af ritlauna- og rannsóknasjóði prófessora.
Samtals námu fjárveitingar 2.973,4 m.kr. Stærsta viðbótarverkefnið, sem Háskólanum
var falið að vinna á árinu 2000, var endurmenntun framhaldsskólakennara
38,0 m.kr.
Greiðslur úr ríkissjóði á árinu námu 2.966,3 m.kr. og batnaði staða Háskóla Íslands
við ríkissjóð um 7,1 m.kr. og lækkaði skuldin úr 63,6 m.kr. í 56,6 m.kr. í árslok.
Sértekjur námu alls 1.798,2 m.kr. samanborið við 1.516,7 m.kr. árið áður. Skiptingin
kemur fram í rekstrarreikningi. Alls voru til ráðstöfunar 4.771,6 m.kr. samanborið
við 4.385 m.kr. árið 1999.
Útgjöld námu alls 4.540,8 m.kr. samanborið við 4.189,9 m.kr. árið áður og varð
rekstrarafgangur Háskólans 230,7 m.kr. samanborið við 195,1 m.kr. afgang árið
áður. Þessi góða afkomu áranna 1999 og 2000 er til komin vegna 200 m.kr. aukafjárveitingar
á árinu 1999 vegna ársins 1998 og fyrri ára og 235,3 m.kr. óreglulegra
tekna á árinu 2000. Á árinu 2000 var reikningur Lyfjabúðar Háskóla Íslands
sameinaður reikningi Háskólans og nam tekjufærsla vegna þess 94 m.kr., hlutabréf
í Intís hf voru seld með 78,8 m.kr. hagnaði og Reykjavíkurborg styrkti Há-
39

skóla Íslands með 62,4 m.kr. framlagi sem var helmingur gatnagerðargjalds
vegna byggingar Íslenskrar erfðagreiningar í Vatnsmýrinni. Rekstrarútgjöld
hækkuðu um 383,1 m.kr. eða 10,3% milli ára en framkvæmdaliðir lækkuðu um
32,1 m.kr. Heildarútgjöld jukust því um 351,0 m.kr. eða 8,4%.
Kennsla
Rekstur Háskóla Íslands á undanförnum árum hefur verið erfiður vegna þeirrar
þenslu sem er í efnahagslífi landsins. Háskólinn hefur átt erfitt með að greiða
laun sem eru sambærileg við það sem aðrar stofnanir í ríkiskerfinu og hinn
frjálsi vinnumarkaður greiða fyrir vel menntað starfsfólk. Með úrskurði kjaranefndar,
sem fram kom í júní 1998, bötnuðu kjör prófessora verulega. Með samþykkt
háskólaráðs 21. október 1999 er samfara nýjum aðferðum við áætlanagerð
lögð áhersla á að bæta grunnlaun lektora og dósenta þannig að skólinn verði betur
samkeppnisfær um vel menntaða háskólakennara. Vegna þess hækkuðu
grunnlaun lektora og dósenta nokkuð á árinu 2000.
Bókfærð gjöld umfram sértekjur á kennsludeildir námu 1.933,5 m.kr. og fjárveiting
1.916,0 m.kr. Rekstur kennsludeilda var því í jafnvægi á árinu. Endurmenntunarstofnun
Háskólans efldist enn á árinu og námu tekjur af endurmenntun og símenntun
188,6 m.kr. samanborið við 158,6 m.kr. árið áður.
Rannsóknir
Jákvæð þróun varð í fjármögnun rannsókna á árinu 2000 eftir nokkurn samdrátt
1999. Innlendir styrkir jukust verulega og námu 285,6 m.kr. samanborið við 246,8
m.kr. árið áður. Erlendir styrkir jukust einnig verulega og námu 226,7 m.kr. samanborið
við 174,1 m.kr. árið áður. Styrkirnir eru að mestu til rannsókna en þó er
hluti erlendu styrkjanna sérstaklega ætlaður til aukinna erlendra samskipta
nemenda og kennara. Aðrar sértekjur af þjónustu og rannsóknum námu 340,1
m.kr. samanborið við 325,7 m.kr. árið áður.
Erlendu styrkirnir, 226,7 m.kr., voru til rannsókna og til þess að efla erlend samskipti.
Meðal verkefna, sem hlutu erlenda styrki yfir 2 m.kr., voru: Rannsóknaþjónusta
Háskólans og Sammennt vegna KER, kortlagningar starfa, Leónardó
o.fl.; Alþjóðaskrifstofa háskólastigsins vegna Erasmus-, Comerniusar-, Sókrates-,
og Nordplus-stúdentaskipta; læknadeild vegna rannsókna á síþreytu, hagfræðiskor
vegna kennslu króatískra hagfræðinema og hagfræðistofnun vegna rannsókna
á Norræna lífeyrissjóðakerfinu og orkumálum; verkfræðideild vegna hitaveiturannsókna;
raunvísindadeild vegna bleikjueldis-rannsókna og Tjörnesrannsókna;
félagsvísindadeild vegna NICE-Sminars og rannsóknarinnar Nordic Body;
Endurmenntunarstofnun vegna sumarskóla og Sjávarútvegsstofnun vegna fiskveiðilíkans.
Sameiginleg útgjöld (rannsóknarstarfsemi) voru innan fjárveitinga.
Sameiginleg stjórnsýsla og rekstur fasteigna
Rekstur sameiginlegrar stjórnsýslu var innan fjárveitinga á árinu 2000 en halli
varð á rekstri sameiginlegra útgjalda, einkum vegna aukins kostnaðar við rannsóknarmisseri
kennara. Afgangur varð á rekstri fasteigna, m.a. í kjölfar hagræðingarátaks
í ræstingum.
Framkvæmdafé
Framlög frá Happdrætti Háskóla Íslands til viðhalds bygginga, framkvæmda og
tækjakaupa námu 325,0 m.kr. samanborið við 444,1 m.kr. árið 1999. Þessi samdráttur
stafar af því að á árinu 1999 tók happdrættið að láni 70 m.kr. en ekkert á
árinu 2000. Stærsta einstaka nýbyggingarverkefnið var bygging Náttúrufræðahúss,
183 m.kr., en þar af greiddi ríkissjóður 43 m.kr. vegna Norrænu eldfjallastöðvarinnar.
Stærstu viðhaldsverkefnin voru endurnýjun á hátíðasal, endurnýjun
á hluta þaksins á Eirbergi og endurnýjun á loftræstikerfum í Læknagarði, Lögbergi
og VRII.
40

Árseikningur Háskóla Íslands 2000
Rekstrarreikningur
2000 1999
Rekstrartekjur: þús.kr. þús.kr.
Fjárlög 2.661.600 2.401.200
Sérverkefni 60.454 55.604
Fjáraukalög* 251.314 411.480
Fjárveiting alls 2.973.368 2.868.284
Breyting á ríkissjóðsstöðu -7.052 -163.607
Greitt úr ríkissjóði á árinu 2.966.316 2.704.677
Framlag Happdrættis H.Í. 325.000 444.142
Annað framlag til bygginga 43.000 43.000
Skrásetningargjöld 136.789 124.330
Endurmenntun, símenntun 188.635 158.593
Erlendar tekjur (styrkir) 226.743 174.106
Innlendir styrkir 285.652 246.833
Aðrar sértekjur 339.864 325.718
Óreglulegar tekjur 235.295 0
Vaxtatekjur 17.205 0
Sértekjur 1.798.183 1.516.722
Rekstrartekjur alls 4.771.551 4.385.006
Rekstrargjöld:
Laun 2.880.757 2.615.597
Rekstur 1.429.993 1.364.465
Stofnkostnaður 221.904 204.343
Fjármagnsgjöld 8.201 5.458
Útgjöld alls 4.540.855 4.189.863
Þar af til framkvæmdaliða 450.469 482.583
Tekjur umfram gjöld 230.696 195.143
Skuld við ríkissjóð í árslok 56.600 63.652
Efnahagsreikningur 2000 1999
Eignir þús.kr þús.kr
Sjóðir og bankareikningar 224.122 72.850
Skammtímakröfur 284.906 138.027
Hlutafé 16.150 9.647
Eignir alls 525.178 220.523
Skuldir
Skammtímaskuldir 189.750 156.430
Skuld við ríkissjóð** 56.600 63.617
Langtímalán** 54.805 0
Höfuðstóll 224.023 476
Skuldir alls 525.178 220.523
* Vegna fjölgunar nemenda og millifærslna af Ritlauna og rannsóknasjóði prófessora.
41

Yfirlit yfir rekstur einstakra verkefna árið 2000
Allar tölur eru í þúsundum króna
Útgjöld Tekjur Mism. Fjárveiting Afgangur
og millif.r
/-Halli
Yfirstjórn 290.791 -172.757 118.034 147.255 29.221
Sameiginleg útgjöld 328.542 45.787 374.329 373.753 -576
Rekstur fasteigna 297.387 -4.400 292.987 303.070 10.083
Alþjóðaskrifstofa háskólastigsins 26.642 -4.088 22.554 20.188 -2.366
Stofnanir og sérverkefni 1.154.761 -1.063.869 90.892 165.746 74.854
Kennslu- og vísindadeildir:
Aðstoðarm.kerfi og þróunarsj. 10.032 23.447 33.479 35.030 1.551
Guðfræðideild 38.505 -737 37.768 38.045 277
Læknadeild 238.584 -5.366 233.218 231.507 -1.711
Tannlæknadeild 87.798 -5.589 82.209 71.746 -10.463
Lyfjafræði lyfsala 39.924 636 40.560 45.765 5.205
Lagadeild 71.452 898 72.350 70.587 -1.763
Viðskipta- og hagfræðideild 153.537 -1.174 152.363 164.181 11.818
Heimspekideild 294.424 -7.686 286.738 269.786 -16.952
Verkfræðideild 173.588 739 174.327 169.952 -4.375
Félagsvísindadeild 216.377 13.418 229.795 232.422 2.627
Íþróttakennsla 16.904 66 16.970 21.433 4.463
Hjúkrunarfræði 122.463 1.491 123.954 131.875 7.921
Sjúkraþjálfun 35.058 1.915 36.973 41.674 4.701
Raunvísindadeild 419.737 -6.954 412.783 392.012 -20.771
Kennsludeildir samtals 1.918.383 15.104 1.933.487 1.916.015 -17.472
Ritakaupasjóður 46.500 0 46.500 46.500 0
Óreglulegir liðir 27.380 -233.980 -206.600 0 206.600
Rekstur samtals 4.090.386 -1.418.203 2.672.183 2.972.527 300.344
Framkvæmdafé:
Viðhald fasteigna 127.959 -7.103 120.856 121.000 144
Byggingar og tækjakaup 322.510 -47.877 274.633 224.000 -50.633
Happdrættisfé 0 -325.000 -325.000 -325.000 0
Sala eigna 0 0 0 -20.000 -20.000
Framkvæmdafé samtals 450.469 -379.980 70.489 0 -70.489
Háskóli Íslands samtals 4.540.855 -1.798.183 2.742.672 2.972.527 229.855
Framkvæmdafé Háskóla Íslands árið 2000 í þús.kr.
Náttúrufræðahús 190.251
Hagi* 9.519
Háskólabíó* 33.984
Læknagarður 14.681
Tölvunet 22.556
Umsjón og smærri verk 17.554
Nýbyggingar alls 288.545
Viðhald fasteigna 127.959
Tækjakaup 17.361
Húsgögn og búnaður 16.604
Framkvæmdafé alls 450.469
* Afborganir af lánum.
42

Yfirlit yfir stöðu einstakra verkefna í árslok 2000
Allar tölur eru í þúsundum króna
Fært frá Afgangur Samtals
fyrri árum /-Halli
Yfirstjórn -42.508 29.221 -13.287
Sameiginleg útgjöld 38.182 -576 37.606
Rekstur fasteigna -59.869 10.083 -49.786
Alþjóðaskrifstofa háskólastigsins 1.411 -2.366 -955
Stofnanir og sérverkefni 183.232 74.854 258.085
Kennslu- og vísindadeildir:
Aðstoðarmannakerfi og fl -2.736 1.551 -1.185
Guðfræðideild -4.215 277 -3.938
Læknadeild 49.704 -1.711 47.993
Tannlæknadeild 11.553 -10.463 1.090
Lyfjafræði lyfsala -3.352 5.205 1.853
Lagadeild -22.817 -1.763 -24.580
Viðskipta- og hagfræðideild -39.982 11.818 -28.164
Heimspekideild -38.781 -16.952 -55.733
Verkfræðideild -9.910 -4.375 -14.285
Félagsvísindadeild -37.096 2.627 -34.469
Íþróttakennsla -5.531 4.463 -1.068
Hjúkrunarfræði -8.110 7.921 -189
Sjúkraþjálfun 6.584 4.701 11.285
Raunvísindadeild -38.156 -20.771 -58.927
Kennsludeildir samtals -142.845 -17.472 -160.317
Óreglulegir liðir 0 206.600 206.600
Rekstur samtals -22.397 300.344 277.947
Framkvæmdafé:
5.50 Viðhald fasteigna -12.771 144 -12.627
6.50 Byggingar og tækjakaup -11.089 -50.633 -61.722
1.50 Happdrættisfé 17.370 0 17.370
Sala eigna 0 -20.000 -20.000
Framkvæmdafé samtals -6.490 -70.489 -76.979
Háskóli Íslands samtals -28.887 229.855 200.968
43

Sjóðir Háskólans
Sjóðasafn Háskóla Íslands 1998
44
Nöfn sjóða Eign Tekjur Eign
31.12.1998 1999 31.12.1999
Afmælisgjöf Styrktarsjóðs
verslunarmanna á Ísafirði 264.413.90 62.322.00 326.735.00
Bókastyrktarsjóður prófessors
Guðmundar Magnússonar 50.827.89 12.315.00 62.805.00
Bræðrasjóður Háskóla Íslands 436.490.95 102.880.00 539.370.00
Dánargjöf Þórarins Jónssonar 413.582.27 97.481.00 511.063.00
Dánarsjóður Björns M. Olsens 946.681.47 224.132.00 1.170.813.00
Foreldra og sjö bræðra sjóður 282.002.58 66.185.00 348.187.00
Framfarasjóður stúdenta 231.185.08 54.359.00 285.675.00
Gjafasjóður
Gunnlaugs Kristmundssonar 825.316.38 195.526.00 1.020.842.00
Gjafasjóður Jóns og Þóru Magnússon 116.695.59 27.505.00 144.200.00
Gjafasjóður Þorkels Þorlákssonar 56.072.99 13.216.00 69.288.00
Gjöf Halldórs Andréssonar
frá Tjarnarkoti 87.184.59 20.549.00 107.733.00
Gjöf dr. Hannesar Þorsteinssonar 746.554.00 176.678.00 923.232.00
Gjöf heimsferðarnefndar
Þjóðræknifélagsins 1930 560.812.26 132.183.00 692.995.00
Háskólasjóður Hins ísl. kvenfélags 393.445.53 92.734.00 486.179.00
Heiðurslaunasjóður
Benedikts S. Þórarinssonar 281.537.69 66.358.00 347.895.00
Minningarsjóður um
Skúla Jónsson frá Boston 458.191.51 107.995.00 566.186.00
Minningarsjóður
dr. Alexanders Jóhannessonar 692.161.65 163.146.00 855.307.00
Minningarsjóður
Benedikts Sveinssonar sýslumanns 317.149.33 74.752.00 391.901.00
Minningarsjóður sýslumannshjónanna
Eggerts og Ingibjargar Briem 100.326.41 23.646.00 123.972.00
Minningarsjóður stud. juris
Halldórs Hallgríms Andréssonar 34.205.12 8.062.00 42.267.00
Minningarsjóður Hannesar Hafsteins 449.815.91 106.025.00 555.880.00
Minningarsjóður
Haralds prófessors Níelssonar 141.275.71 33.298.00 174.573.00
Minningarsjóður
Helga Hálfdanarsonar lektors 75.296.47 17.747.00 93.043.00
Minningarsjóður
Jóns prófasts Guðmundssonar 150.477.70 35.467.00 185.944.00
Minningarsjóður
Jóns Ólafssonar alþingismanns 188.453.70 44.418.00 232.871.00
Minningarsjóður
Jóns biskups Vídalíns 65.130.17 15.351.00 80.481.00
Minningarsjóður
dr. Ólafs Lárussonar prófessors 89.069.00 20.993.00 110.062.00
Minningarsjóður Páls Bjarnasonar
skólastjóra í Vestmannaeyjum 25.500.22 6.010.00 31.510.00
Minningarsjóður Páls Melsteds 524.443.02 123.598.00 648.041.00
Minningarsjóður f
rú Sigríðar Magnúsdóttur 190.102.35 44.807.00 234.909.00
Minningarsjóður systkinanna frá
Auðsholti, Elínar, Ísleifs og Sigríðar 709.606.96 167.254.00 876.860.00
Minningarsjóður
dr. Þorkels Jóhannessonar, rektors 760.507.00 176.945.00 937.638.00
Námsstyrktarsjóður
Ólafs Guðmundssonar 78.409.74 18.481.00 96.890.00
Prestaskólasjóður 141.607.16 33.376.00 174.983.00
Raskssjóður 357.095.66 84.167.00 441.262.00
Styrktarsjóður Jóhanns Jónssonar
frá Hrauni á Skaga 441.281.04 104.009.00 545.290.00

Styrktarsjóður læknadeildar H.Í. 688.187.46 162.205.00 850.392.00
Styrktarsjóður Lárusar H.
Bjarnasonar, hæstaréttardómara 53.086.00 12.512.00 65.598.00
Verðlaunasjóður
dr. juris Einars Arnórssonar 279.725.47 65.921.00 345.656.00
Minningarsjóður
Ragnheiðar Björnsdóttur 27.938.51 6.584.00 34.522.00
12.731.847.00 3.001.202.00 15.733.050.00
Samtals hrein eign sjóða í vörslu Háskóla Íslands 31.12.1999
Nöfn sjóða
Hrein eign
Sáttmálasjóður 162.408.250.99
Háskólasjóður 116.413.456.27
Almanakssjóður 49.023.899.27
Háskólasjóður hf. Eimskipafélags Íslands:
Varðveitt af Háskóla Íslands 11.574.623.61
Varðveitt af Eimskipafélagi Íslands 195.511.101.00
Columbiasjóður 7.479.539.20
Det Danske Selskabs Studenterleget 172.453.46
Gjafasjóður Guðmundar J. Andréssonar gullsmiðs 47.102.381.48
Gjafasjóður Guðmundar Thorsteinssonar 3.170.931.31
Gjöf Framkvæmdabanka Íslands 2.297.295.02
Minningarsjóður Guðmundar prófessors Magnússonar og
Katrínar Skúladóttur 4.877.067.12
Minningarsjóður um aldarafmæli frjálsrar verslunar á Íslandi 2.220.443.36
Minningarsjóður dr.phil. Jóns Jóhannssonar prófessors 1.356.374.77
Minningarsjóður Jóns Þorlákssonar verkfræðings 1.810.449.01
Minningarsjóður norskra stúdenta 940.409.51
Minningarsjóður dr. Rögnvalds Péturssonar 10.079.414.42
Minningarsjóður Þórunnar og Davíðs Schevings Thorsteinsson 1.481.999.26
Minningarsjóður Þorvaldar Finnbogasonar stúdents 1.243.458.97
Norðmannsgjöf 14.878.297.05
Sjóður Árna Magnússonar 7.537.037.13
Sjóður Níelsar Dungals 4.197.262.85
Sjóður Páls Guðmundssonar frá Rjúpnafelli 8.018.421.00
Styrktarsjóður Ragnheiðar Jónsdóttur 5.679.686.93
Styrktarsjóður Þórbergs Þórðarsonar og
Margrétar Jónsdóttur 14.858.729.34
Verðlaunasjóður Alfreds Benzons 1.348.081.28
Tækjasjóður verkfræði – landmælingar 1.127.587.80
Minningarsjóður Aðalsteins Kristjánssonar 52.046.253.14
Sjóður dr. Ejnar Munksgaards 502.732.38
Selma og Kay Langvads Legat 16.865.397.00
Menningar- og framfarasjóður Ludvigs Storr 143.837.853.87
Minningarsjóður Theodórs B. Johnsons 11.345.819.72
Starfssjóður Guðfræðistofnunar Háskóla Íslands 8.614.243.80
Sagnfræðisjóður dr. Björns Þorsteinssonar prófessors 6.785.738.83
Heimspekisjóður Brynjólfs Bjarnasonar 1.992.272.53
Almanak Háskólans 4.306.263.83
Gjöf Bandalags Háskólamanna 1.159.017.32
Háskólasjóður Stúdentafélags Reykjavíkur 196.008.89
Starfssjóður Verkfræðistofnunar Háskóla Íslands 1.663.500.00
Starfssjóður læknadeildar Háskóla Íslands 1.322.830.52
Framfarasjóður B.H. Bjarnasonar kaupmanns 163.948.00
Styrktarsjóður fatlaðra stúdenta 743.209.26
Gjöf Soffíu Jónsdóttur Sörensen 4.641.141.07
„Canada Trust“ sjóður 771.944.00
Gjöf Gunnars Th. Bjargmundssonar 354.468.00
Eggertssjóður 70.507.075.00
Sjóðasafn Háskóla Íslands 15.733.050.05
Styrktarsjóður Listasafns Háskóla Íslands 11.350.817.00
Sjóðir samtals 1.031.747.235.62
45

Deildir
Félagsvísindadeild
Almennt yfirlit
Félagsvísindadeild skiptist í sex skorir og eiga skorarformenn sæti í deildarráði
ásamt deildarforseta, varadeildarforseta og tveimur fulltrúum stúdenta. Skorirnar
eru: bókasafns- og upplýsingafræðiskor, félagsfræðiskor, mannfræði- og þjóðfræðiskor,
sálfræðiskor; stjórnmálafræðiskor og uppeldis- og menntunarfræðiskor.
Jón Torfi Jónasson, prófessor í uppeldis- og menntunarfræði, var deildarforseti
og Gunnar Helgi Kristinsson, prófessor í stjórnmálafræði varadeildarforseti.
Skrifstofustjóri deildar var Sigurbjörg Aðalsteinsdóttir.
Skrifstofa deildarinnar hefur aðsetur í Odda. Á henni störfuðu, auk skrifstofustjóra,
Aðalheiður Ófeigsdóttir fulltrúi, Ása Bernharðsdóttir fulltrúi, Ásdís Bernharðsdóttir
fulltrúi, Steinunn Helgadóttir, verkefnisstjóri í félagsráðgjöf, (allar í
hálfu starfi), Inga Þórisdóttir deildarstjóri og Lilja Úlfarsdóttir, deildarstjóri starfsmenntagreina
(í fullu starfi).
Í ársbyrjun voru fastráðnir kennarar 34. Af þeim voru 12 prófessorar, 10 dósentar
og 12 lektorar. Auk þeirra kenndu fjölmargir stundakennarar. Breytingar á starfsliði
fastráðinna kennara voru venju fremur litlar á árinu, einungis var ráðið í eitt
lektorsstarf, þegar Baldur Þórhallsson var ráðinn lektor í stjórnmálafræði. Guðný
Guðbjörnsdóttir kom aftur til starfa úr launalausu leyfi. Fimm kennarar í deildinni
hlutu framgang í starf prófessors á árinu, Guðný Guðbjörnsdóttir dósent, Ólafur Þ.
Harðarson dósent, Sigríður Dúna Kristmundsdóttir dósent, Sigrún Júlíusdóttir
dósent og Sigurður J. Grétarsson dósent. Haraldur Ólafsson, prófessor í mannfræði,
hætti störfum á miðju ári fyrir aldurs sakir.
Á vormisseri kenndi Jeffrey Kottler, prófessor við Texas Tech University, sem
gistikennari á vegum Fulbright stofnunar, í námsráðgjöf. Á haustmisseri kenndu
tveir Fulbright kennarar við deildina, John Lindow, prófessor í norrænum fræðum
og þjóðfræðum við Kaliforníuháskólann í Berkeley, kenndi í þjóðfræði. Penelope
Lisi, prófessor við Central Connecticutháskólann, var kennari í uppeldis- og
menntunarfræði.
Félagsvísindadeild 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 1.168 1.216 1.085 1.118 1.139 1.177
Brautskráðir:
M.A.-próf 1 2 2 3 8 9
B.A.-próf 140 138 150 134 162 129
Ársviðbótarnám 86 107 104 85 90 89
Kennarastörf 34,19 33,73 36,99 34,76 37 37
Stundakennsla/stundir 19.800 21.000
Aðrir starfsmenn 2,5 3,5 9,01* 16,90* 16,30* 15,36*
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 119.686 134.257 150.021 176.817 203.217 229.795
Fjárveiting í þús. kr. 109.261 121.872 125.788 170.248 209.159 237.311
* Félagsvísindastofnun meðtalin.
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Kennslumál
Til B.A. prófs eru nú kenndar eftirtaldar greinar: Bókasafns- og upplýsingafræði,
félagsfræði, mannfræði, sálarfræði, stjórnmálafræði og þjóðfræði. Atvinnulífsfræði,
félagsráðgjöf, fjölmiðlafræði, kynjafræði og uppeldis- og menntunarfræði
eru kenndar sem aukagreinar. Unnt er að taka viðbótarnám að loknu B.A.-prófi í
bókasafns- og upplýsingafræði, kennslufræði til kennsluréttinda, námsráðgjöf,
hagnýtri fjölmiðlun og félagsráðgjöf. Nemendafjöldi var nokkuð svipaður og undanfarin
ár eða 1.139.
47

Helstu nýmæli í kennslustarfi er uppbygging framhaldsnáms í deildinni og haustið
1996 hófst kennsla til meistaraprófs í uppeldis- og menntunarfræðum. Námið
er skipulagt sem tveggja ára nám og er lögð áhersla á rannsóknamiðað framhaldsnám.
Tveggja ára meistaranám í opinberri stjórnsýslu og stefnumótun innan
stjórnmálafræðiskorar hófst haustið 1997. Á sama tíma hófst einnig tveggja ára
meistaranám í mati á skólastarfi innan uppeldis- og menntunarfræðiskorar.
Framhaldsnám í sálfræði hófst síðan haustið 1999 og uppfyllir námið skilyrði laga
nr. 40/1986, með síðari breytingum um rétt til að kalla sig sálfræðing. Deildin á
einnig aðild að M.A.-námi í umhverfisfræðum og M.A.-námi sjávarútvegsfræðum.
Nemendum í framhaldsnámi hefur fjölgað að sama skapi og stunduðu 89 nemendur
nám á árinu 2000 (þar af 3 í doktorsnámi). Á árunum 1995-2000 útskrifuðust
27 nemendur með M.A. próf úr félagsvísindadeild úr eftirfarandi greinum:
Bókasafns- og upplýsingafræði, félagsfræði, mannfræði, sálfræði, stjórnmálafræði
og uppeldis- og menntunarfræði.
Á haustmisseri var tekin upp kennsla í einni hagnýtri stuttri námsleið: Diplomanám
í uppeldis- og félagsstarfi (45e) í samvinnu félagsfræðiskorar og uppeldisog
menntunarfræðiskorar.
Félagsvísindadeild hefur ákveðið að bjóða upp á námskeið kennd á ensku sem
nema 30 einingum hið minnsta á hverju háskólaári, til þess að koma til móts við
þarfir þeirra erlendu stúdenta sem hingað sækja. Á árinu var boðið upp á 15
námskeið, samtals 60 einingar, í bókasafns- og upplýsingafræði, stjórnmálafræði,
uppeldis- og menntunarfræði og þjóðfræði. Alls stunduðu 19 erlendir stúdentar
nám við deildina árið 2000.
Rannsóknir
Kennarar í félagsvísindadeild hafa á undanförnum árum verið afkastamiklir við
rannsóknir og ritstörf. Rannsóknir þeirra hafa birst í sérstökum bókum, í íslenskum
og alþjóðlegum fræðitímaritum og safnverkum.
Við deildina starfar Félagsvísindastofnun sem hefur það markmið að auka tengsl
Háskólans við atvinnulífið og efla jafnframt fræðilegar rannsóknir í félagsvísindum.
Meðal stærri rannsóknarverkefna stofnunarinnar undanfarið má nefna rannsókn
á framhaldsskólakerfinu, fjölþjóðlega rannsókn á lífsskoðun og framtíðarsýn,
rannsókn á búsetu á Íslandi, samnorrænt verkefni um fátækt, tekjuskiptingu
og lífskjör, rannsókn á almannatryggingum á Íslandi með fjölþjóðlegum
samanburði. Stofnunin hefur einnig gefið út mikið af fræðiritum. Félagsvísindastofnun
hefur aflað sér tekna með rannsóknarstyrkjum og þjónusturannsóknum
fyrir aðila utan og innan Háskólans. Friðrik H. Jónsson, dósent í sálfræði, er forstöðumaður
stofnunarinnar.
Félagsvísindadeild á aðild að Alþjóðastofnun, Rannsóknastofu í kvennafræðum,
Sjávarútvegsstofnun og Umhverfisstofnun. Félagsvísindadeild á einnig aðild að
Mannfræðistofnun. Forstöðumaður hennar er Gísli Pálsson, sem jafnframt er
prófessor í mannfræði við deildina, og formaður stjórnar er Sigríður Dúna Kristmundsdóttir,
prófessor í mannfræði.
Kennarar deildarinnar hafa margvísleg samskipti og samstarf við erlendar stofnanir
og fræðimenn. Áhugi nemenda á því að stunda hluta náms erlendis á vegum
ERASMUS og NORDPLUS fer vaxandi.
Bókastofa í Odda
Á haustmisseri var opnuð bókastofa félagsvísindadeildar og viðskipta- og hagfræðideildar
í herbergi 212 í Odda í samvinnu við Háskólabókasafn- Landsbókasafn.
Í bókastofunni eru handbækur ásamt innlendum og erlendum tímaritum á
fræðasviðum deilda. Þá var tekið í notkun sérstakt fundarherbergi fyrir deildina
og hluti af vinnuaðstöðu deildarskrifstofu var fluttur í herbergi 112.
Málþing og ráðstefnur
Stjórnmálafræðiskor Háskóla Íslands, Félag um vestræna samvinnu (SVS), Varðberg
og Félag stjórnmálafræðinga stóðu að ráðstefnu um minni ríki og Evrópusamrunann
þann 9. maí 2000. Á ráðstefnunni fluttu m.a. eftirtaldir erindi: John
Maddison, Bertel Haarder, Clive Archer, Clive Church, Baldur Þórhallsson, Christopher
N. Donnelly, Emil Kirchner, og Antti Turunen. Fundarstjóri var Ólafur Þ.
Harðarson.
48

Dagan 26.-29. maí var haldin norræn ráðstefna um rannsóknir í menntamálum
undir forsæti deildarforseta, Jóns Torfa Jónassonar. Ráðstefnan var á vegum
NICE, (Nordic network of international and comparative education) og styrkt af
NorFa fyrir fræðimenn og fólk í doktorsnámi.
Dagana 3.-6. júní stóð deildin að norrænni ráðstefnu um stjórnsýslu háskóladeilda
á vegum NUAS (Nordisk universitetsadministrators samarbete) undir heitinu:
„Universitetene i forandring. Nye rammebetingelser og utfordringer for fakultetene.“
Meðal fyrirlesara á ráðstefnunni voru Guðrún Geirsdóttir, lektor í
kennslufræði við félagsvísindadeild, Jón Torfi Jónasson, prófessor og deildarforseti
félagsvísindadeildar, Ralph Back, prófessor við Abo Akademi, Torger Reve,
prófessor við norska verslunarháskólann (BI). Auk þess fóru fram pallborðsumræður.
Ráðstefnuna sóttu 110 manns.
Þann 24.-25. ágúst 2000 var haldið norrænt málþing um máltaugafræði á vegum
sálfræðiskorar félagsvísindadeildar. Á málþinginu voru haldin 11 erindi um þetta
efni. Málþingið var styrkt af NorFa.
Þann 8. september hélt deildin málþing um þjóðfræði á Norðurlöndum í samvinnu
við Árnastofnun og Norræna þjóðfræðasambandið. Málþingið fjallaði um
þau efni sem eru ofarlega á baugi í norrænum þjóðfræðarannsóknum, m.a.
kynjafræði, sjálfsmynd og viðhald hefða. Í lokin voru pallborðsumræður undir
stjórn Gísla Sigurðssonar um stöðu þjóðfræðinnar, námsmöguleika og rannsóknarsvið
innan þjóðfræði.
Þann 9. september hélt deildin ráðstefnu um íslenska mannfræði í samvinnu við
Mannfræðistofnun og Stofnun Vilhjálms Stefánssonar við starfslok prófessors
Haraldar Ólafssonar. Haraldur Ólafssonar prófessor lauk störfum við Háskóla Íslands
í júlí. Hann var ekki aðeins brautryðjandi í kennslu og rannsóknum á sviði
mannfræði hér á landi heldur átti hann einnig drjúgan þátt í að móta fjölmennan
hóp íslenskra mannfræðinga með störfum sínum við Háskóla Íslands í rúma þrjá
áratugi. Um leið hefur hann verið ötull við að kynna fræðigrein sína fyrir öllum almenningi
í ræðu og riti. Á ráðstefnunni var rætt um framlag hans, stöðu íslenskrar
mannfræði og þau fræðilegu viðfangsefni sem Haraldur hefur látið til sín taka
á ferli sínum, m.a. trúarbrögð, bókmenntir, samfélag þjóðveldisaldar og mannvist
á norðurslóðum.
Á haustmisseri voru liðin 30 ár frá því kennsla hófst í félagsfræði, mannfræði og
stjórnmálafræði við Háskóla Íslands. Haustið 1970 var stofnað til Námsbrautar í
almennum þjóðfélagsfræðum, en það var samheiti þessara greina fyrstu árin,
eða þar til Félagsvísindadeild var stofnuð 1976. Fyrstu föstu kennararnir voru þeir
Haraldur Ólafsson, Ólafur Ragnar Grímsson og Þorbjörn Broddason. Þann 8. október
var afmælisins minnst með málþingi um sögu og stöðu þessara greina sem
haldið var í Odda. Páll Skúlason rektor setti málþingið. Þá minntist forseti Íslands,
Ólafur Ragnar Grímsson, upphafsáranna. Þórólfur Þórlindsson, sem nú er prófessor
í félagsfræði, rifjaði þessi ár upp frá sjónarmiði fyrstu nemendanna og
Helga Guðrún Jónasdóttir fjallaði um þjóðfélagsfræðin frá sjónarhóli starfandi
þjóðfélagsfræðings. Karl Sigurðsson og Inga Dóra Sigfúsdóttir ræddu hlutverk félagsvísindalegra
rannsókna. Kolbrún Hrafnsdóttir, Sveinn Eggertsson og Stefanía
Óskarsdóttir gáfu yfirlit um starfsvettvang og feril þeirra sem útskrifast hafa með
próf í greinunum þremur. Málþinginu lauk síðan á pallborðsumræðum. Deildarforseti
félagsvísindadeildar, Jón Torfi Jónasson prófessor, sleit málþinginu. Málþinginu
stjórnaði Haraldur Ólafsson prófessor.
Á haustmisseri voru liðin 10 ár frá því að kennsla hófst í námsráðgjöf og af því tilefni
var haldið málþing þann 20. október 2000 í hátíðasal Háskóla Íslands. Þeim
aðilum sem komið hafa að náminu í gegum tíðina, m.a. kennurum og útskrifuðum
nemendum, var boðið til pallborðsumræðna um stöðu námsins og framtíð
þess.
Uppeldis- og menntunarfræðiskor við félagsvísindadeild Háskóla Íslands stóð fyrir
málþingi um mat og þróunarstarf í skólum þann 24. nóvember 2000. Sérstakt
tilefni málþingsins var dvöl Penelope Lisi prófessors hér á landi sem Fulbrightkennari
við uppeldis- og menntunarfræðiskor á haustmisseri en hún hefur
sérhæft sig á sviði mats í skólastarfi. Tilefnið var einnig breytingar á námi um
„Mat og þróunarstarf í skólastarfi“, sem skorin stendur að. Næsta háskólaár verður
45 eininga mastersnám í boði sem hægt er að taka á einu ári. Þá verður einnig
í boði 15 eininga námsleið með áherslu á mat og þróunarstarf.
50

Sálfræðiskor stóð fyrir vikulegum málstofum á haustmisseri þar sem utanaðkomandi
fræðimenn kynntu rannsóknir sínar. Reglubundnar málstofur voru
einnig haldnar á vegum félagsfræði og félagsráðgjafar.
Stofnun Hollvinafélags félagsvísindadeildar
Þann 1. desember var haldinn stofnfundur Hollvinafélags félagsvísindadeildar. Á
fundinum voru samþykkt lög félagsins og kosið í stjórn. Fundarstjóri var Sigríður
Stefánsdóttir, framkvæmdastjóri Hollvinasamtaka Háskóla Íslands. Á fundinum
fluttu ávörp Jón Torfi Jónasson, forseti félagsvísindadeildar, og Haraldur Ólafsson
prófessor, formaður undirbúningsnefndar, en hann var kjörinn formaður félagsins.
Með honum í stjórn voru kosnir Berglind Magnúsdóttir, Birna Kolbrún Gísladóttir,
Daði Einarsson, Eyrún María Rúnarsdóttir og Halldór Grönvold. Margrét
Lilja Guðmundsdóttir var kosin varamaður. Markmið félagsins er að auka tengsl
félagsvísindadeildar við fyrrum nemendur sína og aðra þá sem bera hag deildarinnar
og félagsvísinda almennt fyrir brjósti svo og að styðja við kennslu og rannsóknir
í félagsvísindum. Innan félagsins starfa 11 samráðshópar úr kennslugreinum
deildarinnar.
Opinberir fyrirlestrar:
Eftirfarandi fyrirlesarar fluttu opinbera fyrirlestra í boði félagsvísindadeildar á árinu:
• 7. mars 2000. Carsten Bregenhöj, forstöðumaður þjóðháttadeildar í Vasa,
Finnlandi: „Masks in Action – Nordic Christmas Mumming“.
• 16. maí 2000. Jón Hnefill Aðalsteinsson, prófessor í þjóðfræði: „Varðlokkur
Guðríðar Þorbjarnardóttur“.
• 26. maí 2000. Christine Ingebritsen, prófessor í stjórnmálafræði við háskólann í
Washington í Seattle. „Norðurlöndin og samruni Evrópu“.
• 26. maí 2000. Prófessor Arild Tjeldvoll við Háskólann í Osló: „Resistance to
Gobalization in Higher Education – Trends Report from a Case Study of the University
of Oslo“.
• 7. september 2000. Pertti Vakkari, prófessor í bókasafns- og upplýsingafræði
við háskólann í Tampere: „NordIS-NET and Education for Research in Library
and Information Science in the Nordic Countries“.
• 18. október 2000. Jüri Allik, prófessor í sálfræði við Háskólann í Tartu í Eistlandi
og deildarforseti félagsvísindadeildar þess skóla. „Landafræði
persónuleikans“.
Guðfræðideild
Kennslumál
Guðfræðideild veitir kennslu til embættisprófs í guðfræði auk B.A.-prófs í guðfræði
og prófs í djáknafræðum. Annars vegar er um að ræða 90 eininga B.A.-nám
og hins vegar 30 eininga starfsnám til viðbótar við annað háskólanám, einkum á
sviði kennslu, félagsráðgjafar og hjúkrunar. Þá er í boði tveggja ára 60 eininga
meistaranám, M.A.-nám fyrir þá er lokið hafa B.A.-prófi í guðfræði og 30 eininga
meistaranám fyrir þá sem lokið hafa embættisprófi í guðfræði. Einnig er hægt að
stunda fjögurra ára nám til doktorsprófs við deildina.
Starfsmenn
Á árinu 2000 störfuðu við guðfræðideild 10 starfsmenn, 6 prófessorar (einn í leyfi
að hluta), 1 dósent, 2 lektorar (annar í hlutastarfi) og skrifstofustjóri í hlutastarfi.
Hjalti Hugason prófessor var deildarforseti og Gunnlaugur A. Jónsson prófessor
varadeildarforseti. Pétur Pétursson prófessor fékk leyfi frá starfi sínu að hluta árið
2001 til að gegna starfi rektors Skálholtsskóla.
Arnfríður Guðmundsdóttir var ráðin lektor í guðfræði með sérstakri áherslu á
kvennaguðfræði frá 1. janúar 2000. Hún er ráðin í tímabundið starf til tveggja ára.
Arnfríður Guðmundsdóttir er fyrsta konan sem er ráðin í starf lektors við guðfræðideild.
Hluti kostnaðar við þessa lektorsstöðu er greiddur af þróunarfé rektors.
Þá var sr. Kristján Valur Ingólfsson ráðinn í hálft starf lektors í litúrgískum
fræðum frá 1. febrúar 2000. Er það einnig tímabundin staða til tveggja ára. Þjóðkirkjan
greiðir samkvæmt samningi milli guðfræðideildar og kirkjunnar hluta
kostnaðar við starf lektors í litúrgískum fræðum. Hér er um nýmæli að ræða,
bæði varðandi samninginn við þjóðkirkjuna og framlagið af þróunarfé rektors.
51

Guðfræðideild 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 123 136 135 123 118 117
Brautskráðir:
B.A.-próf 3 4 2 5 5 7
Djáknar 6 1 6 2 4 2
Cand.theol.-próf 11 14 6 8 12 7
Kennarastörf 8 8 8 8,61 8 8,5
Aðrir starfsmenn 1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5
Stundakennsla/stundir 3.600 2.336
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 22.916 24.172 24.910 38.073 34.250 37.768
Fjárveiting í þús. kr. 21.616 23.483 24.632 29.116 38.274 39.042
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Heiðursdoktorar
Í tilefni af 1000 ára kristni á Íslandi voru á háskólahátíð 8. september veittar í guðfræðideild
fimm heiðursdoktorsnafnbætur. Þær hlutu sr. Auður Eir Vilhjálmsdóttir,
Daniel Simundsson, prófessor frá Minnesota í Bandaríkjunum, prófessor emeritus
Jón Sveinbjörnsson og Michael Fell, prófessor frá Bandaríkjunum.
Stefnumótunarvinna
Í guðfræðideild var unnið að nokkrum málum sem varða mörkun stefnu til framtíðar:
• Mótun reglna um kennslu og kennsluhætti og annað starf við guðfræðideild.
• Endurskoðun á námsskipan við guðfræðideild.
• Þróun þverfaglegs náms í almennum trúarbragðafræðum í samvinnu við
félagsvísindadeild og heimspekideild.
• Endurskoðun á starfsþjálfun prestsefna sem unnin var í samvinnu við þjóðkirkjuna.
Bókagjafir
Guðfræðideild bárust á síðasta ári og nokkur undangengin ár veglegar bókagjafir
frá Bandaríkjunum. Það er Beatirice Bixon sem hefur gefið bækurnar og eru þær
einkum á sviðum gyðingdóms og biblíufræða. Bækurnar eru varðveittar í
Landsbókasafni-Háskólabókasafni.
Erlendir fyrirlesarar og gestir
• Yuri Bobrov, prófessor í íkonafræðum við Listaháskólann í St. Pétursborg, flutti
fyrirlestur um rússneska íkonahefð.
• Jens Holger Schörring, prófessor í guðfræði við háskólann í Árósum, flutti
fyrirlestur og stýrði umræðum um þjóðkirkjur Norðurlanda eftir 1945.
• Howard J. Clinebell, prófessor emeritus við Claremont háskóla í Kaliforníu,
flutti fyrirlestur sem nefndist „Counselling for Wholeness in the 21 st. Century“.
• Gordon W. Lathrop, prófessor við Luthern Theological Seminar í Bandaríkjunum,
hélt seminar um efnið „Relevance-Rereflections on the Connections of
Liturgy and Life“.
Á árinu stunduðu einn sænskur stúdent og einn þýskur stúdent nám við guðfræðideild.
Þá stunduðu tveir stúdentar nám á Norðurlöndum á vegum NORD-
PLUS, annar í Osló og hinn í Kaupmannahöfn.
Guðfræðistofnun
Á vegum Guðfræðistofnunar voru haldnar málstofur eins og verið hefur. Þar
fjalla fræðimenn í guðfræði og öðrum greinum um málefni af ýmsum toga og
gefst tækifæri til að kynna rannsóknir sínar og ræða þær. Guðfræðistofnun gefur
út ritröðina Studia theologica islandica sem er safn fræðiritgerða. Ritstjóri
ritraðarinnar er Gunnlaugur A. Jónsson prófessor, einnig eru í ritnefndinni prófessorarnir
Einar Sigurbjörnsson og Pétur Pétursson. Stofnunin gefur einnig út
ritröð undir heitinu Skýrslur og rannsóknir Guðfræðistofnunar og eru þau rit
einkum notuð til kennslu. Kennarar guðfræðideildar stunda viðamikil rannsóknastörf
á fræðasviðum sínum, oft í samstarfi við erlenda háskóla. Má þar
m.a. nefna verkefni á sviði lífsiðfræði, í prédikunarfræði, í kontextuell guðfræði
og þróun þjóðkirkna á Norðurlöndum eftir 1945. Þrír af kennurum deildarinnar
taka þátt í ritun kristnisögu Íslands og er Hjalti Hugason prófessor ritstjóri
verksins. Einnig eru við deildina stundaðar rannsóknir á samanburðaraðferðum
52

í ritskýringu Nýja testamentisins og áhrifasögu Gamla testamentisins í íslenskri
menningar- og kristnisögu.
Samstarfsverkefni
Guðfræðideild á aðild að nokkrum formlegum samstarfsverkefnum. Má þar nefna
„Nätverk för teologisk utbildning i Norden“ og „Netværk for studiet af Luther og
luthersk tradition“. Þá hefur deildin gert nokkra samstarfssamninga um stúdentaskipti.
Deildin hefur á undanförnum árum í samstarfi við fræðsludeild þjóðkirkjunnar
staðið að umfangsmikilli fullorðinsfræðslu um trúmál og guðfræði í
Leikmannaskólanum.
Heimspekideild
Almennt yfirlit
Heimspekideild skiptist í átta skorir: bókmenntafræði- og málvísindaskor, enskuskor,
heimspekiskor, íslenskuskor, sagnfræðiskor, skor íslensku fyrir erlenda
stúdenta, skor rómanskra og slavneskra mála og skor þýsku og Norðurlandamála.
Á deildarfundi 20. október var samþykkt að íslenskuskor og skor íslensku
fyrir erlenda stúdenta verði sameinaðar frá og með næstkomandi áramótum og
unnu skorirnar sameiginlega að kennsluskrá fyrir næsta háskólaár. Skorarformenn
eiga sæti í deildarráði ásamt deildarforseta, varadeildarforseta og tveimur
fulltrúum stúdenta. Deildarforseti fram til 25. ágúst var Jón G. Friðjónsson, prófessor
í íslenskri málfræði, og varadeildarforseti sama tíma Vilhjálmur Árnason,
prófessor í heimspeki. Tók Vilhjálmur við sem deildarforseti 25. ágúst og Ástráður
Eysteinsson, prófessor í almennri bókmenntafræði, var kosinn varadeildarforseti
á deildarfundi 20. október. Skrifstofustjóri deildarinnar var María Jóhannsdóttir.
Sameiginlegur aðalfulltrúi hugvísindasviðs (heimspekideild og guðfræðideild)
í háskólaráði var Oddný G. Sverrisdóttir, dósent í þýsku, en varamenn þau
Jón Ma. Ásgeirsson, prófessor í guðfræði, og Álfrún Gunnlaugsdóttir, prófessor í
almennri bókmenntafræði. Aðalfulltrúar heimspekideildar á háskólafundi, auk
deildarforseta, voru Gunnar Karlsson, prófessor í sagnfræði, Pétur Knútsson,
lektor í ensku, og Sigríður Þorgeirsdóttir, dósent í heimspeki. Fyrsti varamaður
var Guðrún Þórhallsdóttir, dósent í íslenskri málfræði.
Skrifstofa deildarinnar hefur aðsetur í Nýja Garði. Á henni störfuðu auk skrifstofustjóra
Anna Guðný Sigurbjörnsdóttir fulltrúi, Guðrún Birgisdóttir alþjóðafulltrúi
og Hlíf Arnlaugsdóttir fulltrúi, allar í hálfu starfi. Starfsvettvangur Hlífar er
einkum á skrifstofu í Árnagarði og meðal verkefna hennar er heimasíðugerð fyrir
skorir og kennara deildarinnar.
Við heimspekideild starfa þrjár fastanefndir, fjármálanefnd, stöðunefnd og vísindanefnd
og eru þær deildarforseta og deildarráði til ráðuneytis um þau málefni sem
falla undir verksvið þeirra. Stöðunefnd ber að fjalla um framgangs- og ráðningarmál
og veita umsögn um slík mál. Nefndina skipa átta prófessorar við deildina, auk
starfandi deildarforseta hverju sinni, sem jafnframt er formaður nefndarinnar. Vísindanefnd
fjallar um mál sem tengjast rannsóknum og kennslu og lét sig einkum
varða eflingu framhaldsnámsins á síðasta ári. Fjármálanefnd deildarinnar vinnur
að skiptingu fjár á milli skora og fylgist með fjárhagsstöðu deildarinnar. Ýmsar aðrar
nefndir störfuðu á árinu, t.d. reglugerðarnefnd sem fjallaði um ýmis mál sem
kröfðust endurskoðunar í kjölfar nýrrar reglugerðar fyrir Háskóla Íslands. Kynningarnefnd
vann og gaf út ítarlegan kynningarbækling um starfsemi deildarinnar.
Þróunarnefnd vann m.a. að uppbyggingu fjarnáms og að tölvumálum.
Í ársbyrjun voru fastráðnir kennarar við deildina alls 66, þ. e. 25 prófessorar, 21
dósent, 12 lektorar og 8 erlendir sendikennarar. Auk þess starfa fjölmargir
stundakennarar við deildina. Fáeinar breytingar urðu á starfsliði deildarinnar.
Guðrún Kvaran var ráðin forstöðumaður Orðabókar Háskólans frá 1. janúar en
sem forstöðumaður verður hún jafnframt prófessor við deildina. Sveinn Skorri
Höskuldsson, prófessor í íslenskum bókmenntum, lét af störfum í apríllok fyrir
aldurs sakir. Nýr sendikennari í dönsku tók til starfa í byrjun haustmisseris, Lise
Hvarregaard, en hún kom í stað Jons Høyers sem lét af störfum haustið 1999.
Guðmundur Hálfdanarson, dósent í sagnfræði, hlaut framgang í starf prófessors í
upphafi ársins og Dagný Kristjánsdóttir, dósent í íslenskum bókmenntum í skor
íslensku fyrir erlenda stúdenta, hlaut í árslok framgang í starf prófessors. Jón
Axel Harðarson, lektor í íslenskri málfræði, og Már Jónsson, lektor í sagnfræði,
hlutu framgang í starf dósents á árinu.
53

Kennsla
Þau nýmæli urðu í kennslu á árinu að tekið var upp kennslumiðað framhaldsnám
til meistaraprófs (M.Paed.) í dönsku, ensku og íslensku. Markmið námsins er að
búa nemendur undir kennslu og námsstjórn í kennslugrein á grunn- og framhaldsskólastigi.
Nám til M. Paed.-prófs er 45 einingar (en M.A.-próf er 60 einingar),
og skulu minnst 15 einingar námsins vera úr kennsluréttindanámi sem félagsvísindadeild
skipuleggur.
Jafnframt var á árinu farið af stað með 45 eininga grunnnám í hagnýtri dönsku,
ensku og þýsku og tvö námskeið í þýðinganámi. Hagnýta tungumálanámið veitir
undirbúning fyrir fjölbreytta þátttöku í íslensku atvinnulífi, þar sem sífellt reynir
meira á haldgóða tungumálakunnáttu. Auk skyldunámskeiða, sem þjálfa færni í
rituðu og töluðu máli og veita þekkingu á sögu og menningu viðkomandi málsvæðis,
geta nemendur valið sér mismunandi samsetningu í námi. Boðið er upp
þjálfun í viðkomandi tungumáli sem varðar til dæmis fjölmiðla, ferðamál, lög og
viðskipti. Að auki geta nemendur valið úr námskeiðum sem fjalla um menningu,
bókmenntir, málfræði, málsögu og mállýskur.
Birna Arnbjörnsdóttir var ráðin sem einn af aðalkennurum M.Paed.-námsins og
hagnýtrar ensku. Gauti Kristmannsson var ráðinn til að hafa umsjón með þýðingarnáminu.
Þau eru bæði stundakennarar við deildina.
Haldið var áfram með fjarkennslu í íslensku til B.A-prófs og er nú skammt í að öll
kjarnanámskeið í íslensku verði í boði eftir þessari námsleið.
Heimspekideild 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 1.328 1.338 1.198 1.171 1.237 1.210
Brautskráðir:
B.A.-próf 134 109 148 139 139° 115
B.Ph.Isl.-próf 5 5 5 8 10 11
M.A.-próf 12 22 7 8 15 11
M.Paed.-próf 2 1 2 4 4 3
Cand.mag.-próf 1 1 1
Táknmálstúlkun 4 4 1
Doktorspróf 1 1 1
Kennarastörf 81,25 78,81 75,24 76,03 76,85 77,59
Sendikennarar 8 8 8 8 8 9
Aðrir starfsmenn 4,55 2,33 5,9* 6,74* 4,8* 7,9*
Stundakennsla/stundir 14.400 12.500
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 156.171 173.102 180.560 253.102 277.399 286.738
Fjárveiting í þús. kr. 152.832 166.367 178.486 213.881 271.133 287.623
* Stofnanir deildar meðtaldar.
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Doktorsvarnir
Sveinn Yngvi Egilsson varði doktorsrit sitt, „Arfur og umbylting. Rannsókn á íslenskri
rómantík“, í heimspekideild 12. febrúar. Fyrsti andmælandi við doktorsvörnina
var Njörður P. Njarðvík, prófessor í heimspekideild, og annar andmælandi
var Andrew Wawn, kennari við enskudeild háskólans í Leeds.
Ólína Þorvarðardóttir varði doktorsrit sitt, „Brennuöldin. Galdur og galdratrú í
málskjölum og munnmælum“, í heimspekideild 3. júní. Fyrri andmælandi við
doktorsvörnina var Sverrir Tómasson, fræðimaður við Stofnun Árna Magnússonar,
og hinn síðari Bo Almqvist, prófessor emeritus við University College
Dublin. Ólína er fyrsti nemandinn sem lýkur doktorsprófi eftir að tekið var upp
doktorsnám í heimspekideild.
Rannsóknir
Rannsóknastarfsemi heimspekideildar fer að mestu fram á vegum fimm rannsóknastofnana
deildarinnar og standa þær einnig fyrir margvíslegri útgáfustarfsemi.
Auk þess sinna kennarar rannsóknum sínum sjálfstætt, eða í samvinnu við
stofnanir deildarinnar eða aðra aðila innanlands sem utan. Sjá nánar um rannsóknir
í kafla stofnana undir Hugvísindastofnun.
54

Alþjóðasamskipti
Erlendir stúdentar við heimspekideild á árinu voru 235 talsins. Af þeim voru 105
skráðir í íslensku fyrir erlenda stúdenta. Nemendur í skiptinámi á vegum Erasmus-menntaáætlunarinnar,
Nordplus-menntaáætlunarinnar og ISEP-studentaskipta
við Bandaríkin voru 72. Í deildinni var boðið upp á 16 námskeið sem kennd
voru á ensku fyrir utan námskeið enskuskorar en þar fer nám að sjálfsögðu fram
á ensku. Inni í þessum 16 námskeiðum eru styttri námskeið eins og málstofur
heimspekiskorar sem voru 5 talsins. Námskeið í tungumálagreinum fara að jafnaði
fram á viðkomandi tungumáli og hefur orðið vart við aukinn áhuga erlendra
nemenda á námskeiðum í tungumálaskorum.
Námskeiðin Highlights of Icelandic Literature og History of Iceland from the Settlement
to the Present sem byrjað var að kenna á vormisseri 1999 fyrir styrk úr
kennslumálasjóði voru aftur í boði á vormisseri 2001. Þá var einn hluti af því sem
kennt var á ensku námskeið íslenskuskorar Icelandic Culture Language and Literature
sem er námskeið hugsað fyrir erlenda skiptinema sem hingað eru komnir
til að stunda annað nám en í skor íslensku fyrir erlenda stúdenta. Námskeiðið
hefur verið í boði bæði misserin undanfarin fimm ár og eykst aðsókn ár frá ári.
Sú breyting varð þó á þessu námskeiði að boðið var upp á framhald af tungumálahluta
námskeiðsins, þ.e. Language and usage II vegna aukins áhuga nemenda
á að geta verið í íslenskunámi bæði misserin sem þeir dveljast við Háskóla
Íslands.
Stúdentar deildarinnar sem fóru sem Erasmus-nemar á vegum Sókratesáætlunarinnar
til erlendra háskóla á háskólaárinu 2000-2001 voru 36 talsins. Nordplusnemar
úr heimspekideild á vegum Nordplus-áætlunarinnar voru fjórir. Fimm
nemendur voru við nám í rússnesku í Rússlandi sem eins konar skiptinemar þar
sem nám í rússnesku var ekki í boð háskólaárið 2000-2001.
Kennarar deildarinnar tóku þátt í margvíslegum samskiptum við erlenda háskóla.
Ásdís Egilsdóttir, dósent í íslenskum bókmenntum, kenndi í tvær vikur við háskólann
í Róm á tímabilinu 6.-17. mars, og flutti þá fyrirlestra um Snorra Sturluson,
kveðskap á trúskiptaskeiði og túlkun kristnitökunnar í bókmenntum miðalda.
Þú flutti hún einnig kennslufyrirlestur við háskólann í Cagliari, Sardiníu, um
goðsöguna um sköpunina í eddukvæðum. Þessi kennsla var þáttur í starfsemi
Sókrates-netsins: Heathen and Christian Religion in Early Germanic Literature
and its Latin Counterparts. Þeir háskólar sem taka þátt í þessu samstarfi eru háskólarnir
í Bonn, Durham, Reykjavík og Róm. Umsjónarmaður netsins er John
McKinnell í Durham.
Á vegum þessa sama nets kom Maria Elena Ruggerini, kennari í norrænum
fræðum við háskólana í Róm og Cagliari, og kenndi við íslenskuskor á tímabilinu
frá 27. apríl til 5. maí. Kennsla hennar var felld að námskeiðinu Trúskipti og
kristnitaka og var meginefnið dýrkun og ritun um Mikjál erkiengil á Norðurlöndum.
Ásdís kenndi einnig 21. nóvember-15. desember við norrænudeild háskólans
í Erlangen. Á þessu tímabili var kennt eitt námskeið (Blockseminar), Die Bekehrung
in der isländischen Literatur des Mittelalters und die isländische
Heiligenliteratur. Námskeiðinu lauk með skriflegu prófi.
Dagný Kristjánsdóttir, prófessor í íslenskum bókmenntum í skor íslensku fyrir erlenda
stúdenta, var gestafræðimaður án kennsluskyldu og Fulbright styrkþegi í
Kaliforníuháskóla, Santa Barbara.
Margvísleg þátttaka í alþjóðasamskiptum var af hálfu kennara í erlendum tungumálum.
Guðrún Guðsteinsdóttir, dósent í ensku, var fulltrúi Háskóla Íslands í
skipulagningu fyrstu sameiginlegu ráðstefnu Manitobaháskóla og Háskólans í
október og flutti þar erindi ásamt Vésteini Ólasyni, forstöðumanni Stofnunar Árna
Magnússonar. Í síðustu Árbók láðist að geta þess að Stofnun í erlendum tungumálum
hélt alþjóðlega ráðstefnu um kanadísk fræði sem 200 manns sóttu í ágúst
1999.
Nemendur í þýsku tóku þátt í stúdentaskiptum innan Sókrates-áætlunarinnar og
stunduðu nám við háskóla í Freiburg, Tübingen, Köln og Leipzig. Tveir þýskir
nemendur í framhaldsnámi, annar frá háskólanum í Erlangen, hinn frá Berlín,
voru í starfsþjálfun á haustmisseri. Í boði DAAD héldu Gauti Kristmannsson, Peter
Weiß og Oddný G. Sverrisdóttir fyrirlestra á ráðstefnunni Deutsch im Norden
sem haldin var í Greifswald frá 8.-12. október.
56

Oddný G. Sverrisdóttir tók þátt í tveimur Lingua D (Nordlicht og Sprechstunde)
verkefnum innan Sókrates-áætlunarinnar. Samstarfsaðilar í þeim verkefnum eru
í Berlín, Óðinsvéum og Turku/Åbo og hins vegar TNP-II (Thematic Network
Project in the area of languages II) sem stýrt er frá Berlín en flestar Evrópuþjóðir
eiga aðild að.
Frönskukennarar taka þátt í Sókrates-neti með tveim frönskum háskólum, háskólanum
í Caen í Normandí og háskólanum í Montpellier. Þáttur í þeim samskiptum
var að Jean Renaud, prófessor við háskólann í Caen í Normandí, kom
hingað í apríl og kenndi stutt námskeið um franskar barnabókmenntir sem var
fellt inn í námskeiðið Saga og bókmenntir. Einnig hélt hann opinberan fyrirlestur
við deildina.
Sjö nemendur í frönsku dvöldu í Frakklandi sem Sókrates-gistinemar, 6 í Montpellier
og einn í Strasbourg.
Spænskukennarar hafa formleg samskipti við sex háskóla á Spáni: Santiago de
Compostela, Salamanca, Barcelona, Alcalá de Henares, Universidad Autónoma de
Madrid og Cáceres. Nemendur velja í síauknum mæli að taka þriðja árið í þessum
skólum eða háskólum Rómönsku-Ameríku.
Á árinu gengust spænskukennarar fyrir því ásamt spænskukennarafélaginu að fá
Menningarmálastofnun Spánar til að veita liðsinni við samningu orðabókar,
spænsk-íslenskrar og íslensk-spænskrar. Nú er unnið að umsóknum í spænska
sjóði í samvinnu við Universitat Rovira i Virgili í Katalóníu en þar starfar Maciá Riutort,
höfundur katalónsk-íslenskrar, íslensk-katalónskrar orðabókar.
Haldin voru alþjóðleg próf á vegum Menningarmálastofnunar Spánar en kennarar
í greininni hafa umsjón með þessum prófum hérlendis. Einnig var hafinn undirbúningur
að því að Háskóli Íslands sjái um alþjóðleg próf í viðskipta- og ferðamálaspænsku
sem Verslunarráð Spánar stendur fyrir. Með þessu er lagður frekari
grunnur að því að staðla það nám sem fer fram hér.
Í bókmenntafræði og málvísindaskor var framlengdur samningur við Árósaháskóla
um nemenda- og kennaraskipti og skrifað var undir nýjan samning við Torino-háskóla
um nemenda- og kennaraskipti. Nokkrir nemendur í almennri bókmenntafræði
dvöldu eitt eða tvö misseri við nám í ýmsum evrópskum háskólum
sem Sókrates-skiptinemar. Ástráður Eysteinsson, prófessor í almennri bókmenntafræði,
tók þátt í COTEPRA-rannsóknaverkefni í bókmenntafræði sem
styrkt er af Bologna-háskóla og ýmsir evrópskir háskólar taka þátt í.
Á vegum heimspekiskorar fóru að venju fram fjölbreytileg alþjóðleg kennaraskipti:
Jeff Barker frá Albright College í Bandaríkjunum kenndi málstofunámskeiðið
Siðfræði læknavísinda í janúar-febrúar og hélt opinberan fyrirlestur á
vegum heimspekideildar en heimspekiskor er með tvíhliða samning við Albright
College; heimsókn Jeffs var að hluta styrkt af heimspekiskor. Í maí kom James
Conant til Íslands á vegum heimspekiskorar og kenndi málstofunámskeið um
heimspeki Ludwigs Wittgenstein, en hann er prófessor við Chicago-háskóla. Í
september kom Carlo Penco til Íslands sem Erasmus-skiptikennari frá háskólanum
í Genúa og kenndi málstofunámskeiðið Hugsun og samhengi. Hann var
að hluta styrktur af heimspekiskor. Í október kom annar Erasmus-skiptikennari,
Frédéric Ferro, frá háskólanum í Rennes 1 og kenndi málstofunámskeiðið Frumspeki
heilda og hluta.
Dagana 7.-18. febrúar var haldið Erasmus-ákafanámskeið (intensive program) við
Háskóla Íslands. Efni námskeiðsins var Nám, skynjun og mál. Kennararnir voru
John Stewart frá Tækniháskólanum í Compiègne, Dominique Lestel frá École
Normale Supérieure í París, Alexander George frá Amherst College í Bandaríkjunum
og Mikael M. Karlsson, sem einnig stjórnaði námskeiðinu. Nemendur frá Frakklandi,
Spáni, Bretlandi, Noregi, Sviss og Íslandi tóku þátt þessu námskeiði.
Í júlí var haldið tveggja vikna Sókrates-ákafanámskeið (intensive program) sem
heimspekiskor skipulagði en það fór fram í Rennes í Frakklandi í samstarfi við Rennes-háskóla
1. Efni námskeiðsins var Hagkvæmni og réttmæti í pólitískri ákvörðunartöku.
Kennararnir voru Antonio Casado da Rocha frá Baskaháskólanum í San Sebastián,
Garrett Barden frá University College í Cork-háskóla, Giorgio Baruchello frá
Háskólanum í Genúa og Dagfinnur Sveinbjörnsson frá Háskóla Íslands. Mikael M.
Karlsson stjórnaði þessu námskeiði. Nemendur frá Frakklandi, Spáni, Ítalíu, Írlandi,
Þýskalandi, Skotlandi, Noregi, Finnlandi og Íslandi tóku þátt í námskeiðinu.
57

Mikael M. Karlsson kenndi vikulanga málstofu um aristótelíska athafnafræði við
Lettlands-háskóla í október, en heimspekiskor tekur þátt í skiptiáætlun sem er
styrkt af Norðurlandaráði. Einnig kenndi Mikael við háskólann í Genúa í tvær
vikur í desember 2000 sem Erasmus-skiptikennari.
Sagnfræðiskor tekur þátt í verkefni 38 evrópskra háskóla í 27 löndum sem nefnist
Refounding Europe: Creating Links, Insights and Overviews for a new History Agenda.
Verkefninu, sem rekið er með styrk frá Sókratesáætlun ESB og EFTA, er
stjórnað af Ann-Katherine Isaacs, prófessor í sagnfræði við háskólann í Pisa, en
Guðmundur Hálfdanarson situr í stjórnarnefnd þess. Kemur það í kjölfar
kennsluþróunarverkefnis, sem sagnfræðiskor átti einnig aðild að, en því lauk á
árinu 1999. Markmið verkefnisins er að stuðla að þróun í kennslu evrópskrar
sagnfræði og koma á samskiptum bæði kennara og nemenda um alla Evrópu.
Innan hópsins hafa verið haldin ákafanámskeið (Intensive Programmes), styrkt af
Sókratesáætluninni, og hafa þau oftast verið tvö á ári undanfarin þrjú ár.
Dagana 16.-25. maí stóð sagnfræðiskor fyrir einu slíku námskeiði sem nefndist
Nations, Nationalities and National Identities in European Perspective, og sá
Guðmundur Hálfdanarson um skipulagningu og framkvæmd námskeiðsins.
Komu 19 nemendur frá 10 háskólum á námskeiðið (auk 7 nemenda frá Háskólanum).
20 kennarar, frá 17 háskólum, fluttu fyrirlestra, en þátttakendur á námskeiðinu
komu frá 14 þjóðlöndum í allt. Nýlega hefur fengist myndarlegur styrkur
úr „Culture 2000“ áætlun ESB til að gefa út fyrirlestra á námskeiðum hópsins og
áætlað er að fyrirlestrar Reykjavíkurnámskeiðsins komi út á vegum háskólaútgáfu
Pisaháskóla árið 2001.
Önnur starfsemi
Heimspekideild tók með ýmsum hætti þátt í dagskrá verkefnisins „Reykjavík,
menningarborg Evrópu árið 2000“. Má þar nefna ráðstefnuna Líf í borg, sem haldin
var sameiginlega með Reykjavík menningarborg 2000. Ástráður Eysteinsson,
prófessor í almennri bókmenntafræði, og Guðrún Guðsteinsdóttir, dósent í ensku,
skipulögðu dagskrána Borgarmenning – listalíf, 27.-28. maí, þar sem kennarar
heimspekideildar, ásamt rithöfundum og menningarfrömuðum, héldu erindi.
Deildin átti líka hlut að verkefninu Opnum Háskóla sem var meginframlag háskólans
til Menningarborgarinnar. Auður Hauksdóttir, lektor í dönsku, sat í nefndinni
sem annaðist dagskrána og var þar boðið upp á ýmis námskeið sem tengjast
fræðasviðum heimspekideildar, þ.á.m. námskeið í erlendum tungumálum og
heimspeki fyrir börn. Þá átti deildin að venju aðild að menningarnámskeiðum
Endurmenntunarstofnunar.
Opinberir fyrirlestrar á vegum heimspekideildar árið 2000.
• 10. febrúar. Jeffrey Barker, prófessor við Albright College í Bandaríkjunum:
Dauði í Fíladelfíu og svín í Bretlandi: félagslegir, efnahagslegir og siðferðilegir
þættir í erfðafræði samtímans (A Death in Philadelphia and a Pig In Great
Britain: Facing Socio-Economic Reality and Some Ethical Challenges in
Contemporary Genetic Research and Therapy).
• 15. mars. Erik Skyum-Nielsen, bókmenntafræðingur við Konunglega danska
bókasafnið í Kaupmannahöfn: Íslenskar nútímabókmenntir á Norðurlöndum –
útbreiðsla og viðtökur.
• 30. mars. Jean Renaud, prófessor frá háskólanum í Caen í Normandí: Örnefni í
Normandí: menjar um landnám.
• 12. apríl. Ole Togeby, prófessor við háskólann í Árósum: Introduktion til
funktionel grammatik.
• 27. apríl. Kolbrún Haraldsdóttir, kennari í íslensku við háskólann í Erlangen-
Nürnberg: Flateyjarbók í ljósi upphafs Ólafs sögu helga.
• 15. maí. Julia Bolton Holloway, fyrrverandi prófessor í miðaldabókmenntum við
háskólann í Boulder í Colorado í Bandaríkjunum: Dante Alighieri, Pilgrimage
and Jubilee.
• 10. júní. Hélène Cixous, prófessor í bókmenntum við París VIII háskólann:
Enter the Theatre.
• 15. nóvember. Mauro Barindi, fræðimaður á sviði rúmenskrar tungu: The
Romanian language: an introduction. Its origin, its place among the Romance
languages, its structures.
58

Hjúkrunarfræðideild
Það sem hæst bar á árinu 2000 var að á fundi sínum 25. maí samþykkti háskólaráð
að breyta námsbraut í hjúkrunarfræði í hjúkrunarfræðideild að undangenginni
úttekt á starfsemi námsbrautarinnar.
Stofnun háskólasjúkrahúss í febrúar varð hvatning til umræðu um nýjar áherslur
í samstarfi hjúkrunarfræðideildar um kennslu og rannsóknir við helstu heilbrigðisstofnun
landsins og setti mikinn svip á allt starf deildarinnar.
Á árinu var eins og fyrr lögð mikil áhersla á að stofna til samskipta við erlendar
menntastofnanir, bæði með rannsóknir kennara og nemendaskipti í huga. Í því
sambandi var sérstök áhersla lögð á erlend samskipti innan meistaranámsins.
Sem dæmi má nefna fjarnámskeiðið Upplýsingatækni í hjúkrun. Það var samstarfsverkefni
Háskólans í Iowa í Bandaríkjunum, Oslóarháskóla í Noregi og Háskólans
í Örebro í Svíþjóð og styrkt af Nordplus. Aðalkennari námskeiðsins var
Connie Delaney, dósent við Iowaháskóla, en umsjón með því hafði Ásta St. Thoroddsen
lektor.
Einnig var áhersla lögð á að stuðla að tæknivæðingu í kennslu. Kennarar sóttu
námskeið um það efni hjá kennslumiðstöðinni. Í framhaldi af því voru
námslýsingar, dreifirit og glærur í nokkrum námskeiðum gerð aðgengileg á Netinu.
Þrír nýir lektorar hófu störf við deildina 1. ágúst, þ.e. Árdís Ólafsdóttir og Helga
Gottfreðsdóttir í ljósmóðurfræði og Dóróthea Bergs í hjúkrun fullorðinna einstaklinga.
Stöðugildi í stjórnsýslu breyttust ekkert en skrifstofustjóri tók við sínu fyrra starfi í
ágúst eftir 10 mánaða leyfi. Þóra Jenný Gunnarsdóttir, deildarstjóri í verknámsstofu,
sagði upp starfi sínu en við því tók Margrét Sigmundsdóttir hjúkrunarfræðingur.
Í júní var Marga Thome kjörin fyrsti forseti hjúkrunarfræðideildar frá 5. september.
Hún var í rannsóknarleyfi á haustmisseri og því gegndi Erla Kolbrún Svavarsdóttir
varadeildarforseti störfum forseta til áramóta.
Kennslumál
Á árinu innrituðu sig 97 nýstúdentar í grunnnám í hjúkrunarfræði, sem er talsverð
fækkun frá árinu áður þegar þeir voru 136, en eins og áður voru haldin samkeppnispróf
í desember. 13 voru teknir inn í undirbúningsnám fyrir ljósmóðurfræði
og í námið sjálft. Hins vegar voru ekki teknir inn nýnemar í sérskipulagt
BS-nám fyrir hjúkrunarfræðinga en eldri nemendur voru 68. Alls brautskráðust
88 með B.S.-gráðu í hjúkrunarfræði og 8 með embættispróf í ljósmóðurfræði.
Námsbraut í
hjúkrunarfræði 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 430 457 491 537 501 440
Brautskráðir:
B.S.-próf 68 62 98 98 92 85
M.S.-próf 3
Viðbótarnám 20 15
Ljósmóðurfræðipróf 8 6 8
Kennarastörf 18,61 17,61 19,13 17,74 17,11 17,24
Sérfræðingsstöður 1,74 2,744 1 1 1
Aðrir starfsmenn 3,5 3,5 4 4,75 5,87 5,12
Stundakennsla/stundir 22.900 20.900
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 68.368 77.655 78.002 93.892 109.120 123.954
Fjárveiting í þús. kr. 70.710 73.254 78.922 93.225 101.672 132.745
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Tölvuver, sem Reiknistofnun H.Í. rekur í Eirbergi, var fært um set, tölvurnar endurnýjaðar
og þær nettengdar.
59

Meistaranám
Meistaranám stunduðu 15 nemendur. Fyrstu þrír nemendurnir voru brautskráðir
með M.S.-gráðu í hjúkrunarfræði á árinu, einn í júní og tveir í október. Nemendur
í meistaranámi hafa sótt námskeið og ráðstefnur erlendis en um það er gerð
krafa í námi þeirra. Námskeiðið Upplýsingatækni í hjúkrun hefur verið viðurkennt
jafngilt námskeiðum erlendis.
Alþjóðasamskipti
Stúdentaskipti á vegum Nordplus-áætlunarinnar fóru fram í grunnnámi í hjúkrunarfræði
og í ljósmóðurfræði. Meðal annars komu hingað tveir nemendur í ljósmóðurfræði
frá Noregi og einn kennari frá Danmörku. Einnig fóru héðan tveir
nemendur og tveir kennarar í ljósmóðurfræði á námskeið um kennslu ljósmæðra
til Oslóar. Þá komu hingað nokkrir hópar í kynningarferðir, t.d. hópur frá Pace University
í New York. Dvaldi hann hér í viku og voru skipulagðar fyrir hann heimsóknir
í ýmsar heilbrigðisstofnanir.
Rannsóknir
Rannsóknarstarfsemi hjúkrunarfræðideildar eru gerð skil í sérstökum kafla um
Rannsóknarstofnun í hjúkrunarfræði. Stofnunin stóð fyrir margháttaðri starfsemi
á árinu, m.a. málstofum, móttöku erlendra gesta og fleira.
Í maí hélt Vinnuhópur rannsakenda frá Evrópulöndum (WENR) rannsóknarráðstefnu
í Reykjavík, sem var vettvangur skoðanaskipta um rannsóknir og háskólanám
í hjúkrun. Í kjölfar hennar efldist samstarf kennara deildarinnar við erlenda
fræðimenn.
Við deildina starfa m.a. eftirtaldar nefndir:
Nefnd:
Formaður:
Námsnefnd grunnnáms
Sóley S. Bender / Ásta St. Thoroddsen
Náms- og matsnefnd sérskipulagðs
B.S.-náms fyrir hjúkrunarfræðinga Birna G. Flygenring / Helga Jónsdóttir
Námsnefnd í ljósmóðurfræði
Ólöf Ásta Ólafsdóttir
Rannsóknanámsnefnd
Kristín Björnsdóttir
Alþjóðanefnd
Jóhanna Bernharðsdóttir
Rannsóknadagur var haldinn í maí eins og undanfarin ár. Þá kynna kandídatar,
sem brautskrást í júní, lokaverkefni sín. Alls voru kynnt 32 verkefni um hin margvíslegu
viðfangsefni hjúkrunar. Dagskráin er öllum opin og var mjög vel sótt.
Einnig kynntu 8 verðandi ljósmæður lokaverkefni sín á málstofu í ljósmóðurfræði.
Kynningarstarf
Margir erlendir gestir sóttu deildina heim. Meðal annars komu tver kennarar frá
heilbrigðisvísindaháskólanum í Sjövde í Svíþjóð til að kynna sér ljósmæðranám á
Íslandi og störf ljósmæðra á Landspítala og Heilsugæslunni í Reykjavík. Einnig
var námið og þróun íslenskra hjúkrunarrannsókna kynnt sérstaklega á árinu í
Þýskalandi og Austurríki við eftirtaldar stofnanir: Institut für Pflegewissenschaft,
Wien; Universität Witten, Herdecke; Verbund Katholischer Fachhochschulen
Deutschlands, Kath; og Fachhochschule Norddeutschlands í Osnabrück.
Lagadeild
Stjórn lagadeildar og starfslið
Á árinu 2000 störfuðu við lagadeild 10 prófessorar, tveir lektorar, fjórir aðjúnktar
og um 20-30 stundakennarar auk þriggja fastráðinna starfsmanna við stjórnsýslu,
kennslustjóra, skrifstofustjóra og alþjóðasamskiptafulltrúa. Á árinu voru tveir nýir
lektorar ráðnir til starfa við deildina, þau Áslaug Björgvinsdóttir LL.M. og Skúli
Magnússon mag. jur. Lára V. Júlíusdóttir hrl. var ráðin aðjúnkt við deildina frá 1.
mars 2000 og Róbert R. Spanó mag. jur. var ráðinn aðjúnkt frá 1. september 2000.
Á haustmisseri 2000 voru prófessorarnir Gunnar G. Schram, Páll Hreinsson og
Viðar Már Matthíasson í rannsóknarleyfi. Páll Sigurðsson prófessor tók við starfi
forseta lagadeildar 5. september 2000 og Eiríkur Tómasson prófessor tók við
starfi varadeildarforseta sama dag.
Kennslumál
Á haustmisseri 1999 var tekin upp ný og gjörbreytt námsskipan í lagadeild, með
upptöku einingakerfis og afnámi hlutaskiptingar. Þessi nýja námsskipan gildir um
alla stúdenta, sem hófu nám við lagadeild frá og með haustinu 1997 þar sem allir
61

stúdentar, sem voru á öðru og þriðja ári laganáms haustið 1999, óskuðu þess
skriflega að fá að gangast undir einingakerfið.
Á haustmisseri 2000 var í fyrsta sinn boðið upp á stutta, hagnýta námsleið við
lagadeild fyrir aðstoðarfólk lögfræðinga, svokallaða lögritara. Um er að ræða
þriggja missera nám, 45 einingar, sem byggist á námskeiðum úr lagadeild, viðskipta-
og hagfræðideild, félagsvísindadeild og heimspekideild. 10 nemendur
voru skráðir í nám þetta á haustmisseri.
Boðið hefur verið upp á 10-12 kjörgreinar við lagadeild á hverju misseri, að
nokkru mismunandi greinar frá ári til árs. Alls eru kjörgreinar þessar orðnar um
50 en nokkrar þeirra hafa þó ekki verið kenndar vegna of lítillar aðsóknar þar
sem kjörgreinar eru ekki kenndar ef skráðir nemendur eru færri en 10. Á vormisseri
2000 voru 11 kjörgreinar kenndar við lagadeild en þær eru: Alþjóðlegur
höfundaréttur, Einkaleyfi og hönnunarvernd, Evrópuréttur II, Félagaréttur II, Hafréttur,
Hagnýtur viðskiptabréfaréttur, Kvennaréttur, Rekstrarhagfræði, Samanburðarlögfræði,
Skattaréttur og Vinnuréttur. Á haustmisseri 2000 voru 10 kjörgreinar
kenndar við lagadeild en þær eru: Alþjóðlegur refsiréttur, Auðkennaréttur,
Evrópuréttur I, Félagaréttur I, Fjármuna- og efnahagsbrot. Hlutverk dómara og
lögmanna við meðferð einkamála og opinberra mála, Innlendur og erlendur samkeppnisréttur,
Umhverfisréttur, Veðréttur og ábyrgðir og Verktaka- og útboðsréttur.
Við lagadeild hefur verið unnið að skipulagningu nýrra kjörgreina, sem kenndar
verða við deildina á næstu misserum og eru þær þessar helstar: Verðbréfamarkaðsréttur,
Rafbréf og önnur viðskiptabréf, Almenn persónuvernd (Persónuréttur I),
Persónuupplýsingar og einkalífsvernd (Persónuréttur II), Stjórn fiskveiða, Trúarbragða-
og kirkjuréttur og Umhverfisrefsiréttur. Þar að auki er unnið að skipulagningu
kjörgreina á sviði netréttar og auðlindaréttar. Kjörgreinar þessar verða
einnig opnar stúdentum úr öðrum háskóladeildum. Í lagadeild og viðskipta- og
hagfræðideild hefur á undanförnum mánuðum einnig verið unnið að skipulagningu
náms á milli deilda undir stjórn prófessoranna Páls Hreinssonar og Guðmundar
Magnússonar. Annars vegar er um að ræða sérhæft 30 eininga fjármálanám
laganema við viðskipta- og hagfræðideild sem hluti kjörnáms og hins vegar
þátttaka viðskipta- og hagfræðinema í námskeiðum við lagadeild á sviði fjármagnsmarkaðsréttar.
Reglur um fjármálanám laganema við viðskipta- og hagfræðideild
voru samþykktar á deildarfundi í lagadeild og geta laganemar hafið
nám þetta á haustmisseri 2001. Samkvæmt reglunum getur stúdent í kjörnámi
við lagadeild valið 30 eininga fjármálanám við viðskipta- og hagfræðideild í stað
kjörgreina við lagadeild. 27 einingar af þessum 30 eru bundnar við tiltekin 9 námskeið
og þar til viðbótar velur stúdent eitt þriggja eininga námskeið.
Heildstætt nám á sviði fjármagnsmarkaðsréttar. Lagadeild mun á vor- og haustmisseri
2001 bjóða upp á tvö ný námskeið á sviði fjármagnsmarkaðsréttar. Námskeiðin
eru Verðbréfamarkaðsréttur og Rafbréf og önnur viðskiptabréf. Þeim er
ásamt námskeiði í Félagarétti II (félaga- og kauphallarrétti), ætlað að mæta þörfum
íslensks fjármagnsmarkaðar og efla þekkingu lögfræðinga og annarra á sviði
verðbréfamarkaðs- og félagaréttar. Námskeiðin eru einkum ætluð laganemum á
fjórða og fimmta ári en nemendur úr öðrum deildum Háskólans geta einnig valið
námskeiðin, sem eru alls 15 einingar. Starfandi lögfræðingar eiga þess einnig
kost að sækja þessi námskeið og eru þau viðurkennd af Prófnefnd verðbréfaviðskipta,
sem hluti af starfsréttindum á verðbréfa- og fjármagnsmarkaði.
Á síðari árum hefur fjölgað mjög kostum laganema til að stunda hluta kjörnáms
síns við erlenda háskóla, einkum í tengslum við Nordplus- og Erasmusáætlanirnar,
og fer þeim laganemum fjölgandi með ári hverju, sem það gera. Þannig
stunduðu 24 íslenskir laganemar nám við háskóla í Evrópu og í Bandaríkjunum á
árinu 2000.
Undanfarin ár hefur verið boðið upp á fjögur námskeið í lögfræði á ensku við
lagadeild fyrir erlenda stúdenta. Námskeið þessi svara til eins misseris náms og
eru metin til 15 eininga alls og eru kennd á haustmisseri. Þau eru: „Comparative
Criminal Law“ í umsjón Jónatans Þórmundssonar prófessors, „European Law“ í
umsjón Stefáns Más Stefánssonar prófessors, „Legal History“ í umsjón Sigurðar
Líndals prófessors og „The Law of the Sea“ í umsjón Gunnars G. Schram prófessors.
Enn fremur hefur verið boðið upp á sérhönnuð námskeið og verkefnavinnu á
ensku í lögfræði á vormisseri, þegar og ef þörf krefur. Á vormisseri voru fjórir
erlendir stúdentar í námi þessu við lagadeild og á haustmisseri voru þeir 14.
63

Fráfarandi deildarforseti, Jónatan Þórmundsson prófessor, vann áfram á árinu að
nýjum hugmyndum um framhalds- og rannsóknarnám við lagadeild og skilaði
hann af sér mjög ítarlegri skýrslu um málið í ágúst 2000. Taka hugmyndir hans
fyrst og fremst til doktorsnáms og meistaranáms á ensku, sem áætlað var í
skýrslunni að hæfist haustið 2001. Auk þess var lokið við vinnu að undirbúningi
reglna um þverfaglegt framhaldsnám lögfræðinga til meistaraprófs í sjávarútvegsfræðum
og umhverfisfræðum, sem samþykktar voru á fundi í háskólaráði 14.
júní 2000.
Lagadeild 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 530 484 457 419 426 412
Brautskráðir:
Cand.juris.-próf 48 40 42 66 80 53
Kennarastöður 9 11 11 13 13 14
Aðrir starfsmenn 1,5 1,5 2,5 1,5 1,5 1,5
Stundakennsla/stundir 7.500 7.700
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 33.875 41.049 45.417 67.457 74.522 72.350
Fjárveiting í þús. kr. 34.464 39.007 41.711 49.704 66.517 69.587
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Nemendur
Á haustmisseri 2000 voru skráðir stúdentar í lagadeild samtals 397. Þar af voru
371 í hefðbundnu laganámi, 10 í lögritaranámi, 14 í námi fyrir erlenda stúdenta,
einn í meistaranámi í sjávarútvegsfræðum og einn í meistaranámi í umhverfisfræðum.
Skipting stúdenta á milli ára í hefðbundnu laganámi er sem hér segir: Á
fyrsta ári 186, á öðru ári 45, á þriðja ári 54, á fjórða ári 47 og á fimmta ári 39.
Kynjaskiptingin er þannig: Konur 223 (56,2%) og karlar 174 (43,8%).
Á haustmisseri gengust 155 laganemar á fyrsta ári undir próf í almennri lögfræði
og náðu 35 þeirra tilskilinni lágmarkseinkunn, sem er 7,0. Brautskráðir
kandídatar frá lagadeild á árinu voru samtals 53, þar af voru 27 konur og 26
karlar. Þeir voru 13 í febrúar, 27 í júní og 13 í október. Þriðjungur þessara 53
kandídata tók um hluta kjörnáms síns við erlenda háskóla.
Rannsóknir
Lagastofnun Háskóla Íslands sendir árlega frá sér skýrslu um rannsóknir og ritstörf
kennara við lagadeild og er skýrslan birt í Tímariti lögfræðinga.
Erlendir fyrirlesarar
Victor L. Streib, lögmaður og deildarforseti og prófessor í lögum við Ohio Northern
University, Pettit College of Law, Ada, Ohio, kom í heimsókn til lagadeildar í
mars í tilefni 40 ára samstarfs Ohio-skólans og lagadeildar. Á sama tíma var
annar Bandaríkjamaður, John M. Burkoff, lögmaður og prófessor í lögum við University
of Pittsburgh, Pennsylvania í heimsókn á Íslandi á vegum bandaríska
sendiráðsins. Þessir tveir fræðimenn héldu sameiginlegan fyrirlestur á vegum
lagadeildar á sviði refsiréttar og réttarfars, sem bar yfirskriftina: „Current Trends
in U.S. Criminal Law and Proceedings“. Þar að auki hélt Victor L. Streib fyrirlestur
í kennslutíma í refsirétti um efnið: „Death Penalty in United States“ og John M.
Burkoff hélt fyrirlestur í kennslutíma í réttarfari. Í maí komu tveir færeyskir gestir
í heimsókn til lagadeildar, Jóan Pauli Jóensen, prófessor við Fróðskaparsetur
Færeyja og formaður færeysku stjórnarskrárnefndarinnar, og Kári á Rógvi, LL.M.,
ritari nefndarinnar. Var haldinn fundur með prófessorum lagadeildar og
gestunum um fyrirhugað samstarf lagadeildar og Fróðskaparsetursins á sviði
lögfræðikennslu og -rannsókna.
Útgáfu- og kynningarstarfsemi á vegum lagadeildar
Sett hefur verið á stofn sérstök kynningarnefnd innan lagadeildar, sem hefur það
hlutverk að auka kynningu á lagadeild og námi við deildina, m.a. með fréttatilkynningum,
fundum og útgáfustarfsemi ýmiss konar. Formaður nefndarinnar er
Páll Hreinsson prófessor en auk hans eiga sæti í nefndinni kennslustjóri lagadeildar
og fulltrúar lagakennara, laganema og Hollvinafélags lagadeildar.
Heimasíða lagadeildar. Lagadeild opnaði formlega heimasíðu þann 2. október
1999, og er slóðin www.hi.is/nam/laga Þar er m.a. að finna allar upplýsingar um
64

lagadeild og laganám, skipulag deildarinnar og starfsfólk, reglur um nám við
lagadeild auk námskeiðalýsinga í kjörnámi og kjarnanámi og efnis frá kennurum.
Vinna við þróun heimasíðunnar er stöðug og vaxandi og er stefnt að aukningu
efnis frá kennurum en tveir þeirra, Áslaug Björgvinsdóttir og Skúli Magnússon,
hafa nú þegar opnað eigin heimasíður.
Á hverju ári gefur lagadeild út námsvísi, um 40 bls. bækling, sem er ætlaður
nýnemum við lagadeild. Bæklingi þessum er dreift á kynningarfundi fyrir nýnema
sem haldinn er við upphaf kennslu haust hvert.
Fyrsta kennsludag á hverju hausti er haldinn sérstakur kynningarfundur fyrir
nýnema við lagadeild. Öllum skráðum laganemum er sent bréf, þar sem þeir eru
boðnir velkomnir til náms við lagadeild, ásamt dagskrá kynningarfundarins.
Í byrjun mars ár hvert gefur lagadeild út bækling um val kjörgreina í seinni hluta
laganáms. Í riti þessu eru greinargóðar lýsingar á öllum námskeiðum sem í boði
eru í kjörnámi. Þar er einnig listi yfir þær kjörgreinar sem í boði verða næstu tvö
háskólaár. Í ritinu eru auk þess birtar reglur um kjörnám við deildina auk annarra
reglna um laganámið almennt. Bæklingnum er dreift til laganema á þriðja og
fjórða ári laganáms fyrir árlegan skráningardag í námskeið við Háskóla Íslands
og á sérstakri kjörgreinakynningu í marsbyrjun ár hvert.
Lagadeild og Orator, félag laganema, standa sameiginlega fyrir kynningarfundi í
byrjun mars ár hvert um kjörgreinar við lagadeild.
Lagadeild hefur, eins og aðrar deildir Háskólans, sérstakan kynningarbás á árlegri
námskynningu Háskóla Íslands, sem fram fer í byrjun aprílmánaðar. Laganemar
auk kennslustjóra mæta þar og veita almennar og sértækar upplýsingar
um laganámið, auk þess sem dreift er einblöðungi um nám við lagadeild.
Árlega er gefinn út bæklingur á ensku um starfsemi lagadeildar. Hann er sérstaklega
ætlaður erlendum Erasmus- og Nordplus-stúdentum, sem sækja þau
námskeið deildarinnar sem kennd eru á ensku. Bæklingurinn nýtist einnig öðrum
erlendum stúdentum og fræðimönnum sem áhuga hafa á námi og fræðistörfum
við deildina.
Hollvinafélag lagadeildar
Aðalfundur Hollvinafélags lagadeildar var haldinn 28. september og voru þá
neðangreindir kosnir í stjórn félagsins: Halldór Jónatansson formaður, Hildur N.
Njarðvík gjaldkeri, Jónas Þór Guðmundsson ritari, Arnljótur Björnsson og Lilja Jónasdóttir
meðstjórnendur. Hollvinafélagið hefur staðið mjög rausnarlega að uppbyggingu
á tölvu- og tækjakosti lagadeildar með söfnunum og gjöfum. Þar skal
fyrst nefna fullkominn tölvubúnað, sem félagið, ásamt 10 lögfræðistofum og Opnum
kerfum hf, afhenti lagadeild að gjöf á hátíðisdegi Orators 16. febrúar 2000. Þann 24.
júní 2000 gáfu Hollvinafélagið og Lögfræðingafélag Íslands lagadeild skjávarpa.
Lyfjafræðideild
Lyfjafræðinám við Háskóla Íslands tekur 5 ár og því lýkur með kandídatsprófi
(candidatus pharmaciae). Til að hljóta starfsréttindi lyfjafræðings þurfa nemendur
einnig að ljúka níu mánaða starfsþjálfun, þar af sex mánuðum í apóteki eða
sjúkrahúsapóteki.
Fjöldatakmörkun hefur verið til náms í lyfjafræði og geta 12 nemendur haldið
áfram námi að loknum samkeppnisprófum sem haldin eru eftir lok fyrsta misseris
í desember.
Á árinu 2000 varð lyfjafræðin að sjálfstæðri deild innan Háskóla Íslands, lyfjafræðideild.
Lyfjafræði hefur verið kennd við Háskóla Íslands frá árinu 1957 en þá
var tekin upp kennsla í lyfjafræði innan læknadeildar undir heitinu „lyfjafræði lyfsala“.
Stofnun lyfjafræðideildar var samþykkt af háskólafundi og háskólaráði að
undangengnu faglegu mati og úttekt á kennslu og rannsóknum í lyfjafræði. Á
fyrsta deildarfundi lyfjafræðideildar 5. ágúst var Þórdís Kristmundsdóttir prófessor
kjörinn deildarforseti og Þorsteinn Loftsson prófessor varadeildarforseti.
65

Þær breytingar urðu á kennaraliði í lyfjafræði á árinu 2000 að Elín Soffía Ólafsdóttir
lektor hlaut framgang í stöðu dósents.
Kennsla
Gestakennarar tóku nokkurn þátt í kennslu lyfjafræðinema á árinu. Fræðslusjóður
Lyfjafræðingafélags Íslands greiddi kostnað vegna kennara frá University of
Strathclyde sem sáu um vikunámskeið í klínískri lyfjafræði (aðgengisfræði) fyrir
lyfjafræðinema. Námskeiðið var að mestu haldið á Landspítalanum-háskólasjúkrahúsi
í samstarfi við lyfjafræðinga sem starfandi eru við sjúkrahúsapótekið.
Þetta er í þriðja sinn sem kennarar frá University of Strathclyde eru fengnir hingað
til lands til að sinna kennslu í þessari námsgrein.
Kennsla í lyfjafræði hefur til þessa einkum verið í formi fyrirlestra, dæmatíma og
verklegra tilrauna. Notkun upplýsingatækni hefur aukist verulega við kennslu og
nám í lyfjafræði, m.a. við gerð og dreifingu kennsluefnis, við aukin samskipti milli
nemenda og kennara, og við flutning fyrirlestra. Notkun tölvuskjávarpa við
kennslu hefur aukist til muna.
Kennarar lyfjafræðideildar hafa fylgst náið með þróun lyfjafræðikennslu í nágrannalöndunum.
Lyfjafræðideildin á aðild að European Association of Faculties
of Pharmacy (EAFP) og Nordisk Federation för Farmaceutisk Undervisning
(NFFU). Sveinbjörn Gizurarson prófessor tekur þátt í starfi vinnuhóps á vegum
EAFP sem mótar sameiginlega stefnu um kennslu í lyfjafræðilegri umsjá
(pharmaceutical care) og Kristín Ingólfsdóttir prófessor er í samræmingarnefnd
vegna kennslu um erfðatæki í lyfjaframleiðslu (pharmaceutical biotechnology).
Fjórir nemendur stunduðu rannsóknartengt framhaldsnám undir handleiðslu
kennara í lyfjafræði og útskrifaðist einn þeirra á árinu. Nokkrir íslenskir lyfjafræðinemar
hafa nýtt sér Erasmus-styrki og tekið hluta af námi sínu við erlenda
háskóla.
Lyfjafræði 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 74 86 85 80 80 72
Brautskráðir:
Cand.pharm.-próf 7 11 12 10 11 15
M.S.-próf 1
Doktorspróf 1
Kennarastörf 6,37 6,37 5,37 6,37 6,37 6,37
Rannsóknarog
sérfræðingsstörf 6 6 5 7 7,15 4,65
Aðrir starfsmenn 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5
Stundakennsla/stundir 1.900 1.920
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 26.031 27.310 29.347 35.427 40.514 40.560
Fjárveiting í þús. kr. 26.060 26.526 28.358 32.688 39.188 45.897
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Rannsóknir
Kennarar í lyfjafræði hafa verið mjög virkir í rannsóknum á undanförnum árum
og hafa verið iðnir við að kynna niðurstöður rannsókna sinna á ráðstefnum bæði
innanlands og erlendis svo og í alþjóðlegum tímaritum. Að undanförnu hefur
rannsóknarsamstarf við atvinnulífið verið eflt, bæði við íslensk lyfjafyrirtæki sem
og önnur iðnfyrirtæki í landinu. Einnig hafa kennarar í lyfjafræði verið í samstarfi
við háskóla og fyrirtæki erlendis.
Már Másson, dósent í lyfjafræðideild, hlaut 2. til 3. verðlaun í „Upp úr skúffunum“
samkeppni um nýsköpun og nýtingu rannsóknaniðurstaðna við Háskólann sem
Rannsóknaþjónusta Háskóla Íslands og Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins standa
fyrir.
Á haustmisseri stundaði prófessor Hanne Hjorth Tönnesen frá Noregi rannsóknir
við lyfjafræðideild og hélt jafnframt opinn fyrirlestur um rannsóknir sínar en hún
er einn af frumkvöðlum í rannsóknum á ljósstöðugleika lyfja.
66

Læknadeild
Læknisfræðiskor
Stjórnsýsla og starfsfólk
Skrifstofa læknadeildar er til húsa í Læknagarði. Þar starfa skrifstofustjóri, deildarstjóri
og fulltrúi. Við deildina eru 25 prófessorar, 52 dósentar, 10 lektorar, tveir
kennslustjórar fyrir læknanámið, einn vísindamaður og tveir sérfræðingar. Aðjúnktar
voru 47. Flest störf klínískra kennara læknadeildar eru hlutastörf (25%,
37% og 50%), en störf prófessora og sérfræðinga teljast eitt starf. Læknisfræðiskor
læknadeildar er skipt í fræðasvið sem hvert hefur sinn forstöðumann. Forstöðumenn
eru í fyrirsvari fyrir sínum fræðasviðum gagnvart deildarstjórn og innan og
utan Háskólans. Fyrir utan sameiginlega stjórnsýslu deildarinnar hafa flestir
kennarar á klínískum þjónustudeildum eða rannsóknastofnunum ritara og annað
skrifstofufólk sér til aðstoðar. Slíkar stöður eru í nokkrum tilvikum fjármagnaðar
af læknadeild en oftar og þá að mestu leyti, af viðkomandi stofnunum.
Deildarráð var í upphafi árs óbreytt frá því árið áður undir stjórn forseta læknadeildar,
Jóhanns Ágústs Sigurðssonar prófessors. Reynir Tómas Geirsson, prófessor,
var áfram varaforseti læknadeildar. Á deildarfundi í maí 2000 var kjörið nýtt
deildarráð, sem tók til starfa þann 8. september. Reynir Tómas Geirsson prófessor
var kjörinn deildarforseti og Jónas Magnússon prófessor varadeildarforseti.
Jónas lét af störfum vegna sviðstjórastarfa á Landspítala-háskólasjúkrahúsi í
október og á deildarfundi 1. nóvember var Stefán B. Sigurðsson, prófessor, kjörinn
í hans stað. Aðrir aðalfulltrúar í deildarráði eru Hannes Pétursson prófessor,
Karl G. Kristinsson prófessor, Gunnar Sigurðsson prófessor, Jón J. Jóhannesson
dósent, Kristrún R. Benediktsdóttir dósent og Þórarinn Sveinsson dósent, skorarstjóri
sjúkraþjálfunarskorar, auk tveggja fulltrúa stúdenta. Kjarni deildarráðsins
hittist títt á skrifstofu deildarinnar og myndar ásamt deildarforseta eins konar
skorar- og deildarstjórn. Þetta auðveldar deildarforseta ákvarðanatöku í ýmsum
minniháttar málum sem ekki krefjast afgreiðslu á formlegum deildarráðsfundi.
Ný reglugerð um Háskóla Íslands tók gildi 26. júní 2000. Í framhaldi af því var
læknadeild skipt í tvær skorir, læknisfræði og sjúkraþjálfun, og jafnframt urðu
námsbrautir í hjúkrun og lyfjafræði lyfsala að sjálfstæðum deildum, hjúkrunarfræðideild
og lyfjafræðideild. Læknadeild óskaði hinum nýju deildum velfarnaðar
eftir langa og gifturíka samfylgd. Ýmis samvinna hefur þó haldist og lyfjafræðideild
á áfram fulltrúa í vísindanefnd og hefur fengið fulltrúa í rannsóknanámsnefnd.
Tannlæknadeild og sjúkraþjálfunarskor óskuðu eftir samvinnu um hið
sama, sem var vel tekið. Til að efla enn samvinnu milli heilbrigðisvísindadeildanna,
átti forseti læknadeildar, frumkvæði að stofnun Samstarfsráðs heilbrigðisvísindadeildanna
þann 2. nóvember. Þar eiga allar fjórar heilbrigðisvísindadeildirnar
og þar með báðar skorir læknadeildar fulltrúa. Meginviðfangsefni ráðsins
hefur verið að standa fyrir gerð sameiginlegs grunnsamnings um Landspítalaháskólasjúkrahús
og hófst sú vinna í árslok. Þetta hefur leitt til aukins samstarfs
deildanna, sem er jákvætt spor í að efla heilbrigðisvísindi innan Háskólans.
Á deildarfundi þann 13. desember 2000 var deildinni formlega skipt í læknisfræðiog
sjúkraþjálfunarskor og fyrra deildarráð varð þá jafnframt skorarstjórn í læknisfræði
að frátöldum fulltrúum sjúkraþjálfunar. Sjúkraþjálfun hefur einnig sérstaka
skorarstjórn, sjá umfjöllun um þá skor hér á eftir. Deildarforseti situr fundi
sjúkraþjálfunarskorar. Núverandi deildarforseti og varadeildarforseti eru jafnframt
formaður og varaformaður læknisfræðiskorar.
Á árinu voru ráðnir tveir nýir prófessorar, Karl G. Kristinsson og Gísli H. Sigurðsson,
fimm dósentar, tveir lektorar og einn sérfræðingur. Auk þess voru endurráðnir
sjö dósentar og einn lektor. Tveir fræðimenn fengu framgang í störf vísindamanna
og eru báðir starfsmenn Keldna. Tveir fengu framgang úr lektorsstarfi
í dósentsstarf og Bjarni Þjóðleifsson fékk framgang úr dósentsstarfi í prófessorsstarf.
Jóhann Axelsson prófessor lét af störfum vegna aldurs eftir langan
og árangursríkan feril við deildina.
Á árinu voru haldnir alls 14 fundir í deildarráði og 5 deildarfundir. Skorarfundur
var einn. Meginviðfangsefni deildarráðsins voru kennslumál og nýskipan náms og
inntökuprófa í upphafi ársins en stofnun háskólasjúkrahúss á Landspítala með
sameiningu hinna tveggja stóru kennslusjúkrahúsa í Reykjavík kom til í lok febrúarmánaðar.
Deildarráð kom í samvinnu við hjúkrunarfræðideildina að ráðningu
67

framkvæmdastjóra kennslu og fræða á Landspítala-háskólasjúkrahúsi. Deildarráð
hefur frá hausti 2000 boðið Gísla Einarssyni lektor, sem ráðinn var framkvæmdastjóri
kennslu og fræða á háskólasjúkrahúsinu, aðild og fundarsetu (án
atkvæðisréttar) í deildarráði læknadeildar. Forseti læknadeildar hefur fyrir hönd
deildarinnar og heilbrigðisvísindadeildanna krafist aðildar að stjórn háskólasjúkrahússins,
sem enn hefur ekki fengist. Þó deildarforseti hafi einu sinni verið
boðaður á fund í stjórnarnefnd spítalans og verið veitt aðild að þróunarnefnd spítalans,
varð ekki af formlegri aðild að stjórn spítalans, sem bíður samninga um
háskólasjúkrahúsið milli spítalastjórnar og Háskólans. Talsverðar óformlegar viðræður
hafa þó farið fram milli deildarforseta, rektors og forstöðumanna
stjórnsýslu Háskólans við forsvarsmenn stjórnar sjúkrahússins, einkum forstjóra
þess og framkvæmdastjóra kennslu og fræða. Samningaferlið var kynnt og rætt í
deildarráði og samstarfsráð heilbrigðisvísindadeildanna lagði drjúgan skref til
samningagerðarinnar.
Kennslumál
Nám til embættisprófs í læknisfræði tekur sex ár en leyfilegur hámarksfjöldi er 8
ár. Margir þreyta samkeppnispróf í desember hvers árs án þess að öðlast rétt til
áframhaldandi náms. Ekki eru sett takmörk á hversu oft stúdentar geta innritast
sem nýnemar. Sá tími sem stúdentar nota til að þreyta samkeppnispróf án tilætlaðs
árangurs er ekki talinn með í átta árunum né heldur tíminn fram að inntökuprófi,
hafi nemandinn náð þeirri einkunn, sem tryggir aðgang að deildinni. Vegna
takmarkaðrar kennslugetu í klínískum hluta námsins hafa aðeins 40 nemendur á
ári fengið að halda áfram námi (numerus clausus). Þessi kvóti var hækkaður um
fjóra haustið 1999. Tólf voru að þreyta prófið í fyrsta sinn, tuttugu í annað og átta í
þriðja sinn. Á síðustu árum hafa engir erlendir stúdentar verið meðal þeirra.
Haustið 2000 innrituðust 211 nýir nemendur í deildina, 172 fóru í samkeppnisprófið
og 98 þeirra stóðust. Fjörutíu þessara nemenda, með hæstu einkunnirnar,
héldu áfram námi í deildinni (27 konur og 13 karlar).
Sjö erlendir stúdentar voru í námi við deildina (einn á 5. ári og sex skiptinemar).
Fimm stúdentar læknisfræðiskorar stunduðu nám erlendis sem skiptinemar
samkvæmt Nordplus eða Erasmus-styrkjakerfunum.
Deildarstjórn vinnur að því að breyta núverandi fyrirkomulagi á fyrrnefndum samkeppnisprófum.
Stefnt er að nýju inntökuprófi í samvinnu við lyfjafræðideild,
sjúkraþjálfunarskor læknadeildar og tannlæknadeild sem haldið verður strax að
loknu stúdentsprófi vorið 2002. Áformað er að prófa úr nokkrum meginþáttum
námsefnis framhaldsskólastigsins, sem tengjast læknisfræði og skyldum greinum.
Alls luku 33 nemendur embættisprófi í læknisfræði árið 2000.
Reynir Tómas Geirsson prófessor var formaður kennsluráðs, sem tók til starfa í
byrjun árs eftir sameiningu kennslunefndar og námsskrárnefndar. Hið nýja ráð
sameinar verkefni þessara tveggja fyrri nefnda. Átak var gert í því að bæta
kennsluhætti með því að stefna að aukinni vandamiðari kennslu (problem-based
learning). Í því skyni fóru 5 af kennurum deildarinnar og kennslustjóri til háskólans
í Albuquerque í Nýju Mexíkó í Bandaríkjunum til að kynna sér þessar aðferðir
á vikulöngu námskeiði en því var svo fylgt eftir með heimsókn prófessors Stewarts
Mennin frá sama stað hingað til lands í maímánuði. Mennin kenndi völdum
hópi kennara í færnibúðum. Þeir eiga að leiða nýskipun í kennsluháttum í deildinni.
Fjölsóttur og góður kennslufundur var haldinn í nóvember, þar sem rætt var
um nýja námsskrá sem áformað er að koma á árið 2002 og ný prófform sem
nokkrir kennarar deildarinnar hafa tekið upp. Áfram var unnið að því að koma
hluta kennsluefnis á heimasíður tölvunetsins. Reynt hefur verið að breyta stundaskrá
og stytta kennslustundir en auka kennslu í minni hópum. Vísir að færnibúðum
(skills laboratory) var áfram í húsnæði námsbrautar í hjúkrunarfræði, þar
sem nemendur á öðru ári fá grunnþjálfun í klínískri skoðun áður en þeir fara í
starfskynningu á heilsugæslustöðvar og sjúkrahús.
68

Læknisfræði 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 325 348 327 342 393 376
Brautskráðir:
Cand.med. et chir. 33 39 42 31 38 33
M.S.-próf 2 2 5 1 7 6
B.S.-próf 2 5 2 3 1
Doktorspróf 2 1 2 2 2 2
Kennarastörf 48,19 47,98 48,19 49,27 44,74 47,28#
Rannsóknarog
sérfræðingsstörf 20,78 18,87 27,52* 29* 28,50* 26,05*
Aðrir starfsmenn 8,93 8,93 5,93 6,63 5,43 7,53
Stundakennsla/stundir 14.100 17.200
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 127.840 136.026 151.309 202.246 186.648 233.218
Fjárveiting í þús. kr. 137.836 153.667 161.550 191.878 209.362 228.168
* Rannsóknastofa í lyfjafræði er hér meðtalin.
# Stór hluti prófessora deildarinnar er í 50% starfi hjá Háskóla Íslands.
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Rannsóknir
Sem fyrr er umfangsmikil rannsóknastarfsemi aðalsmerki læknadeildar. Yfirlit
vísindarita eru birt í ársskýrslum viðkomandi heilbrigðis- og rannsóknastofnana.
Vísindaráðstefnur læknadeildar eru haldnar reglulega annað hvert ár, síðast í janúar
1999. Vísindanefnd læknadeildar undir forystu Hrafns Tuliniusar prófessors
hafði veg og vanda að ráðstefnunni. Þar voru flutt 121 erindi og kynnt 87 veggspjöld.
Vísindanefnd vinnur auk þess að mótun vísindastefnu og að framgangsmálum
einstakra kennara.
Rannsóknanámsnefnd hafði umsjón með rannsóknatengdu námi. Formaður var
Helga Ögmundsdóttir dósent og kennslustjóri Ingibjörg Harðardóttir dósent. Einn
nemandi hóf B.S.-nám og annar lauk slíku námi á árinu, átta nemendur hófu
meistaranám í heilbrigðisvísindum og sex luku því á árinu. Níu voru innritaðir í
doktorsnám. Vel sótt málstofa á vegum nefndarinnar var haldin vikulega í húsnæði
Krabbameinsfélags Íslands. Þar fluttu bæði nemendur í rannsóknatengdu
námi og kennarar erindi. Hvatt er til góðrar fræðilegrar umræðu.
Þann 30. desember 1999 var stofnuð Rannsóknastofa Háskóla Íslands og Sjúkrahúss
Reykjavíkur í öldrunarfræðum og árið 2000 var fyrsta heila starfsár hennar.
Stofunni er ætlað að vera miðstöð rannsókna á sviði öldrunarfræða og fjalla sérstaklega
um heilsufar, félagsleg og fjárhagsleg atriði og annað það sem tengist
lífsgæðum aldraðra. Forstöðumaður var kjörinn Pálmi Jónsson dósent og fyrsta
starfsárið gekk vel.
Nýir doktorar
Tveir líffræðingar og einn læknir vörðu doktorsritgerðir sínar við læknadeild, þau
Bergljót Magnadóttir og Steinunn Thorlacius, líffræðingar (prófgráða doktor í heilbrigðisvísindum)
og Gunnar Guðmundsson læknir (doktor í læknisfræði).
Sjúkraþjálfunarskor
Stjórn og starfsfólk
Við sjúkraþjálfunarskor voru mönnuð sex 100% stöðugildi kennara. Ingveldur
Ingvarsdóttir sem gegnt hefur 50% lektorstöðu var í rannsóknarleyfi á vormisseri
og sagði svo stöðu sinni lausri frá og með 1. ágúst. Skorin þakkar henni unnin
störf.
Þórarinn Sveinsson dósent var endurkjörinn skorarformaður á vormánuðum og
var María Þorsteinsdóttir lektor kjörin varaformaður. Sem fyrr var eitt 100% stöðugildi
við stjórnsýslu og gegndi Rósa G. Bergþórsdóttir því sem fyrr.
Kennsla
38 nemendur þreyttu samkeppnispróf í desember. Tilskilinni lágmarkseinkunn
(5,0) þarf að ná í öllum þeim fimm greinum sem prófað er úr og vera meðal
þeirra 18 efstu sem þeim árangri ná til að öðlast rétt til áframhaldandi náms í
sjúkraþjálfun. Á árinu var ákveðið að vinna að breyttu fyrirkomulagi á inntöku í
69

sjúkraþjálfunarnám og taka upp inntökupróf sumarið 2002. Tuttugu og einn útskriftarkandídat
kynnti tólf BS-verkefni þann 24. maí. Nítján þeirra útskrifuðust
svo í júní og einn í október.
Þrír erlendir stúdentar stunduðu klínískt nám við skorina og fjórir íslenskir stúdentar
sóttu erlenda háskóla heim í sömu erindagjörðum.
Námsbraut í sjúkraþjálfun 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar1 45 127 120 100 100 86
Brautskráðir:
B.S.-próf 20 20 19 22 16 19
Kennarastörf 4,5 4,5 5 5,5 6,5 6
Aðrir starfsmenn 1 1 1 1 1 1
Stundakennsla/stundir 7.500 7.580
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 19.645 21.947 24.097 25.966 31.457 36.973
Fjárveiting í þús. kr. 20.075 22.058 23.657 28.401 35.043 41.674
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Rannsóknir
Rannsóknir hafa haldið áfram að eflast við skorina. Unnið er að rannsóknum á
ýmsum sviðum sjúkraþjálfunar og tengdum sviðum, t.d. hreyfistjórn, stjórnun
jafnvægis hjá öldruðum, lífaflafræði fóta, heilsu, þreki og hreyfingu almennings,
o.fl. Á árinu var gert átak í því að tækjavæða rannsóknir í hreyfivísindum við skorina
og m.a. keypt göngubretti, kraftplötur og göngugreiningartæki. Þá var gerður
samstarfssamningur við Kine hf um afnot af hreyfigreiningarforritinu KineView
við rannsóknir og kennslu og þróunarsamvinnu á því. Upplýsingar um rannsóknarverkefni
einstakra kennara er að finna á heimasíðu námsbrautarinnar,
www.physio.hi.is
Kynningarstarf
Nemendur og kennarar unnu saman að því að kynna námsbrautina á námskynningu
í apríl.
Annað
Námsbraut í sjúkraþjálfun, sem svo hefur heitið frá því byrjað var að kenna
sjúkraþjálfun við Háskóla Íslands árið 1976, fékk nýtt nafn með nýrri reglugerð
fyrir Háskólann sem tók gildi 10. júlí. Fram að því hafði kennsla í sjúkraþjálfun
farið fram innan einnar af námsbrautum læknadeildar en með nýju lögunum varð
læknadeild skorarskipt. Læknadeild skiptist nú í læknisfræðiskor og sjúkraþjálfunarskor.
Litlar breytingar hafa orðið á stjórnsýslu sjúkraþjálfunar við þessar
breytingar. Þær helstu eru að kennarar í sjúkraþjálfun hafa nú atkvæðisbæran
rétt á deildarfundum læknadeildar og skorarformaður, sem áður var formaður
námsbrautarstjórnar, á nú fast sæti í deildarráði læknadeildar. Skrifstofustjóri er
enn starfandi við skorina í óbreyttri mynd. Skorarfundir eru haldnir u.þ.b. einu
sinni í mánuði meðan á kennslu stendur og deildarfundir eru haldnir tvisvar á
misseri.
Raunvísindadeild
Stjórn deildarinnar og almennt starf
Forseti raunvísindadeildar bæði misserin var Gísli Már Gíslason. Bragi Árnason
var varadeildarforseti.
Skorarformenn á árinu 2000
Formaður stærðfræðiskorar á vormisseri var Jón Ragnar Stefánsson uns Gunnar
Stefánsson tók við á haustmisseri. Örn Helgason var formaður eðlisfræðiskorar.
Formaður efnafræðiskorar á vormisseri var Baldur Símonarson en Bjarni Ásgeirsson
tók við á haustmisseri. Formaður líffræðiskorar var Eva Benediktsdóttir,
formaður jarð- og landfræðiskorar var Áslaug Geirsdóttir á vormisseri en Guðrún
Gísladóttir tók við á haustmisseri. Frá upphafi haustmisseris færðist tölvunarfræðiskor
úr raunvísindadeild yfir í verkfræðideild. Halldór Guðjónsson var skorarformaður
á vormisseri uns hann lét af störfum að eigin ósk og Jóhann P.
71

Malmquist tók við á haustmisseri. Ágústa Guðmundsdóttir var formaður matvælafræðiskorar.
Starfsemi deildarinnar var með svipuðu sniði og síðasta ár. Fjárhagur deildarinnar
versnaði verulega á árinu. Aðalástæða þess var sú að meðaldagvinnulaun í
deildinni eru miklu hærri en meðaldagvinnulaun (launastika) þau sem miðað er
við í samningi við menntamálaráðuneytið án þess að þessi mismunur fáist bættur.
Starfandi fastanefndir við deildina voru: fjármálanefnd, mats- og framgangsnefnd,
kennsluskrárnefnd, rannsóknanámsnefnd og vísindanefnd.
Guðmundur G. Haraldsson var fulltrúi raunvísindadeildar og verkfræðideildar í
háskólaráði. Valdimar K. Jónsson var fyrsti varafulltrúi og Gísli Már Gíslason annar
varafulltrúi deildanna í háskólaráði.
Fulltrúar raunvísindadeildar til setu á háskólafundi, auk deildarforseta sem er
sjálfkjörinn, voru Bragi Árnason, Rögnvaldur Ólafsson og Gunnlaugur Björnsson.
Ágústa Guðmundsdóttir tók við af Gunnlaugi um haustið þegar hann hóf störf á
Raunvísindastofnun.
Kennslumál
Árið 2000 kom til framkvæmda flutningur tölvunarfræðiskorar úr raunvísindadeild
yfir í verkfræðideild.
Þá var samþykkt að taka upp nám til BS-prófs í ferðamálafræðum frá og með
hausti 2001 en á árinu var boðið upp á nám í ferðamálafræðum til 45 eininga diplóma-prófs
sem hófst haustið 1999.
Raunvísindadeild 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 663 694 780 805 981 761
Brautskráðir:
B.S.-próf 80 123 109 139 118 121
M.S.-próf 3 16 12 14 10 25
M.S.-próf í sjávarútvegsfræði 3 2
Fjórða árs viðbótarnám 1 2 3 1
Kennarastörf 64,22 64,72 68,48 70,61 73,11 68,11#
Sérfræðingsstöður 2 3,5 17,1* 22,42* 13,9* 13*
Aðrir starfsmenn 4,6 3,6 5,0 5 5 4,30
Stundakennsla/stundir 38.900 32.862
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 231.307 256.001 285.662 359.181 394.892 412.783
Fjárveiting í þús. kr. 229.325 256.418 270.357 319.052 396.759 379.255
* Líffræðistofnun meðtalin.
# Tölvunarfræðiskor var flutt á verkfræðideild á árinu.
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Í doktorsnámi voru 15 og 84 nemendur í meistaranámi við deildina haustið 2000,
þar af 12 í umhverfisfræðum og 5 í sjávarútvegsfræðum.
Meistaranám í umhverfisfræðum er þverfaglegt, þ.e. nemendur stunda námið í
einni aðaldeild (og útskrifast frá henni) en taka námskeið í fleiri deildum. Deildirnar
sem standa að náminu eru félagsvísindadeild, heimspekideild, verkfræðideild
og raunvísindadeild og einnig taka nemendur eitt námskeið í lagadeild og eitt innan
námsbrautar í hjúkrunarfræði.
Fjármögnun meistaranámsins er enn mjög óviss en kostnaður vegna þess eykst
stöðugt vegna mikillar fjölgunar nemenda en gera þarf ráð fyrir auknu húsnæði
vegna vinnuaðstöðu nemenda og viðbótar tölvu- og tækjakosti.
Forkröfur fyrir nám í raunvísindadeild eru, sem kunnugt er, stúdentspróf af eðlisfræði-
eða náttúrufræðibraut framhaldsskóla eða sambærilegt próf, þó þannig að
nemendur hafi lokið ekki færri en 21 einingu í stærðfræði auk 30 eininga í raungreinum,
þar af 6 í eðlisfræði og 6 í líffræði. Þó nægir stúdentspróf eingöngu til að
hefja nám í landafræði við deildina.
72

Í sumarprófum 2000 var í samræmi við nýja reglugerð Háskóla Íslands viðhöfð
nafnleynd, þ.e. úrlausnir voru merktar með prófnúmeri en hvorki nafni né kennitölu
próftaka. Þetta fyrirkomulag margfaldar vinnu bæði kennara og skrifstofu og
eykur auk þess hættu á mistökum. Að fenginni heimild háskólafundar16.-17. nóvember
samþykkti raunvísindadeild fyrir sitt leyti eftirfarandi reglu: Prófúrlausnir í
raunvísindadeild skulu merktar nafni. Sama regla var samþykkt í verkfræðideild.
Við færslu tölvunarfræðiskorar úr raunvísindadeild fækkaði nemendum deildarinnar
um 360 manns. Samkvæmt tölum um fjölda nemenda í deildinni í upphafi
haustmisseris voru þeir alls 860. Á sama tíma árið 1999 voru nemendur deildarinnar
um 1070.
Stuttar hagnýtar námsleiðir
Áfram bauð Háskólinn upp á nám á 17 svokölluðum stuttum hagnýtum námsbrautum
sem eru 45 einingar og eru tvær þeirra innan raunvísindadeildar. Þessar
námsbrautir eru Ferðamálafræði og Rekstur sjávarútvegsfyrirtækja – veiðar og
vinnsla. Þá var áfram boðið upp á námskeið í fjarnámi, eitt á hvoru misseri í
ferðamálafræði.
Húsnæðismál
Sem fyrr stendur húsnæðisekla hinni fjölþættu starfsemi deildarinnar fyrir þrifum.
Í samvinnu við verkfræðideild þarf að byggja 4-5 hæða byggingu á grunninum
við VR-III við Suðurgötu. Þá er þess vænst að byggingu náttúrufræðahúss í
Vatnsmýrinni verði lokið á tilsettum tíma með tilheyrandi aðstöðu fyrir rannsóknastarfsemi
o.fl. en sú starfsemi á vegum deildarinnar sem flyst þangað er nú í
leiguhúsnæði eða öðru ófullnægjandi húsnæði.
Starfsmannamál
Robert J. Magnus var ráðinn prófessor við stærðfræðiskor frá 1. janúar 2001 að
telja. Rögnvaldur Möller var ráðinn sérfræðingur við stærðfræðistofu Raunvísindastofnunar.
Gunnlaugur Björnsson hlaut framgang í starf prófessors við eðlisfræðiskor
en hætti að eigin ósk og réð sig sem fræðimann/vísindamann við eðlisfræðistofu
Raunvísindastofnunar. Árný Erla Sveinbjörnsdóttir hlaut framgang í starf vísindamanns
við jarðeðlisfræðistofu Raunvísindastofnunar. Bryndís Brandsdóttir
hlaut framgang í starf vísindamanns, einnig við jarðeðlisfræðistofu. Hannes Jónsson
var ráðinn prófessor í eðlisefnafræði við efnafræðiskor en Steingrímur Baldursson
prófessor, sem gegnt hafði því starfi, lét af störfum vegna aldurs. Kesara A.
Jónsson hlaut framgang í starf prófessors við líffræðiskor. Guðmundur H. Guðmundsson
var ráðinn prófessor í frumulíffræði við líffræðiskor. Jón S. Ólafsson var
ráðinn í tímabundið lektorsstarf á sviði vatnalíffræði við líffræðiskor vegna starfa
Gísla Más Gíslasonar prófessors sem deildarforseti. Guðrún M. Ólafsdóttir, dósent í
landafræði við jarð- og landafræðiskor lét af störfum vegna aldurs. Ólafur Ingólfsson
var ráðinn í starf prófessors í jarðvísindum við jarð- og landafræðiskor og hefur
störf á árinu 2001. Örn Daníel Jónsson var ráðinn í 50% starf tímabundins lektors
í atvinnulífsfræðum en lét einnig af störfum við deildina á árinu að eigin ósk og var
ráðinn í starf rannsóknaprófessors við viðskiptadeild. Þá var Olgeir Sigmarsson
ráðinn sérfræðingur við jarðfræðastofu Raunvísindastofnunar. Magnús Már Kristjánsson
hlaut framgang í starf dósents við matvælafræðiskor.
Samstarf
Samstarf einstakra kennara við innlenda og erlenda aðila er mikið. Einnig er
samstarf í gangi við ýmsar stofnanir um kennslu og rannsóknir.
Þá er stefnt að því að taka upp samstarf við ríkisháskólana í Kaliforníu um nemendaskipti
og rannsóknamisseri kennara.
Evrópusamband deildarforseta í raunvísindum (European Association of Deans of
Science, EADS) eru samtök sem hafa það að markmiði að efla samvinnu og samstarf
um mál er meðal annars varða stjórnun, skipulagningu og uppbyggingu háskóladeilda
í Evrópu á sviði raunvísinda. Til stóð að halda 10. árlegu ráðstefnuna í
borginni Sarajevo í Bosníu Herzegovinu í október en henni var aflýst á síðustu
stundu vegna ótryggs stjórnmálaástands í landinu.
Samkomulag var gert milli Fræðslumiðstöðvar Reykjavíkur, raunvísindadeildar
Háskóla Íslands og Landssamtakanna heimili og skóli um tilraunaverkefni sem
felst í framboði á viðfangsefnum á sviði raunvísinda fyrir bráðger börn á miðstigi
grunnskóla, þ.e. erfiðari viðfangsefni en almennt er boðið upp á skyldunámi.
75

Viðurkenningar
Á háskólahátíð síðasta vetrardag 21. október var lýst kjöri þriggja heiðursdoktora
við raunvísindadeild. Þeir eru Guðmundur Sigvaldason jarðefnafræðingur fyrir
störf í þágu jarðvísinda, Bergþór Jóhannsson mosafræðingur fyrir rannsóknir á
sviði náttúruvísinda við greiningu og útgáfu mosaflórunnar og Vestur-Íslendingurinn
Baldur Stefánsson plöntuerfðafræðingur fyrir störf í þágu landbúnaðarvísinda.
Tannlæknadeild
Almennt yfirlit og stjórn
Deildarforseti tannlæknadeildar á árinu var Peter Holbrook prófessor og varadeildarforseti
Sigfús Þór Elíasson prófessor. Deildarfundur er æðsta ákvörðunarvald
deildarinnar og þar eiga sæti allir kennarar í 100% starfi og þrír fulltrúar
stúdenta. Með breytingum á háskólalögum nr. 41/1999 sitja nú á deildarfundum
þeir kennarar sem ráðnir eru í hlutastörf og voru þrír kennarar boðnir velkomnir
á deildarfund þann 17. okt. 2000. Jafnframt er starfandi deildarráð. Helstu fastanefndir
eru kennslunefnd og vísindanefnd.
Á skrifstofu tannlæknadeildar starfar skrifstofustjóri ásamt þrem fulltrúum í einu
og hálfu stöðugildi og á klíník starfar deildarstjóri ásamt þremur tanntæknum í
tveimur stöðugildum. Jafnframt starfar við deildina tannsmiður, tækjavörður, líffræðingur
og deildarmeinatæknir.
Fastráðnir kennarar við deildina eru alls 15 í 13,2 stöðugildum. Af þeim eru tveir
prófessorar, fjórir dósentar og níu lektorar. Auk þeirra kenna nokkrir stundakennarar
við deildina. Á árinu var Elín Sigurgeirsdóttir lektor ráðin í ótímabundna
stöðu.
Framhaldsnám
Aðsókn að framhaldsnámi við tannlæknadeild hefur aukist á árinu og bættist einn
nemi við í mastersnám og tveir í doktorsnám. Tveir erlendir háskólar og deild innan
Háskóla Íslands tengjast umsjón með þessum nemum og er það talið tryggja
gæði námsins fyrst um sinn að umsjón verði skipt milli tannlæknadeildar og aðila
með langa reynslu af slíku námi. Jafnframt hefur áhugi tannlækna á viðbótar- og
viðhaldsmenntun við deildina aukist og stunda nú þegar nokkrir slíkt nám.
Á árinu var kosið aftur í háskólaráð. Læknisfræði, tannlæknadeild og námsbrautir
í hjúkrunarfræði, sjúkraþjálfun og lyfjafræði kusu sameiginlegan fulltrúa í þetta
sinn og var Peter Holbrook, prófessor við tannlæknadeild, kosinn.
Líkt og undanfarin ár störfuðu Tannsmíðaskólinn með sex nemendur og Námsbraut
fyrir tanntækna (NAT) með 12 nemendur í húsnæði deildarinnar.
DentEd
Úttekt var gerð á tannlæknanámi við deildina á vegum DentEd sem er samstarfsverkefni
evrópskra tannlæknadeilda (svokallað E.B. Thematic Network) á vegum
menntaáætlunar Evrópusambandsins. Úttektin var í fjórum þrepum: Ítarlegt
sjálfsmat; heimsókn matsnefndar hingað; munnleg skýrsla gefin á opnum fundi
og skrifleg skýrsla. Fimm erlendir prófessorar í tannlækningum heimsóttu tannlæknadeild
í september og voru niðurstöður gagnlegar og á flestum sviðum fékk
deildin góða dóma. Formaður matsnefndarinnar, prófessor Antonio Carassi, sagði
í lokaræðu sinni að nám við Tannlæknadeild Háskóla Íslands væri í háum gæðaflokki.
Tannlæknadeild 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 48 51 46 41 70 50
Brautskráðir:
Cand.odont.-próf 8 6 7 6 7
Kennarastörf 15,29 14,24 13,87 15,11 14,24 14,24
Aðrir starfsmenn 7,1 6,5 9,6 10,6 8,5 8,5
Stundakennsla/stundir 7.000 6.900
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 45.271 44.848 50.749 63.387 62.769 82.209
Fjárveiting í þús. kr. 47.038 49.434 51.642 60.972 69.539 72.596
76
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.

Rannsóknir
Eins og undanfarin ár stunduðu kennarar tannlæknadeildar rannsóknir á fræðasviðum
sínum, s.s. tannheilsu Íslendinga, langtímaáhrifum tann- og bitskekkju,
andlitsformi, tannlæknaótta, tíðni og eðli andlitsbeinbrota, tíðni og þróun tannholdsbólgu,
glerungseyðingu, bakteríum sem valda tannskemmdum og tannholdssjúkdómum,
áhrifum og einkennum hálsslinksáverka o.fl. Sum þessara
verkefna eru unnin í samvinnu við aðrar deildir Háskólans, t.d. þróun lyfja við
munnsjúkdómum í samvinnu við lyfjafræði lyfsala. Samvinna við evrópska og
bandaríska háskóla er einnig töluverð. Kennarar við tannlæknadeild tóku þátt í
fjölþjóðarannsóknarverkefni, sem styrkt var að hluta til af Evrópubandalaginu,
svokallaðri Biomed-áætlun. Fimm kennarar tóku þátt í tveimur verkefnum styrktum
af Evrópubandalaginu, annað þeirra kallaðist „Harmonisation of a European
Medical Risk Related History“. Hinu verkefninu er nýlokið en það var könnun á
tíðni flúorflekkja sem var gerð í sjö Evrópulöndum. Eftir er að birta niðurstöður
þessara rannsókna í vísindatímaritum. Nemendur hafa líka stundað rannsóknir í
auknum mæli, bæði með styrk frá Nýsköpunarsjóði námsmanna og aðstoðarmannasjóði.
Nánari upplýsingar um rannsóknaverkefni á sviði tannlæknadeildar
er í Rannsóknagagnasafni Íslands. Slóðin er: www.ris.is
Í apríl fóru tveir nemendur til Kaupmannahafnar til að kynna rannsóknaverkefni
sín í svonefndri Dentsply-keppni. Verkefnin voru unnin í samvinnu við læknadeild
og einn læknanema.
Ánægjulegt er að árlega finna æ fleiri nemendur tíma til að stunda rannsóknir,
þrátt fyrir mjög þétta stundaskrá í hefðbundnu námi. Árið 2000 höfðu þrír af sex
brautskráðum nemendum lokið rannsóknarverkefni sem valgrein.
Verkfræðideild
Stjórn
Embættismenn verkfræðideildar bæði misseri ársins 2000 voru þessir: Valdimar
K. Jónsson deildarforseti, Jónas Elíasson varadeildarforseti, Ragnar Sigbjörnsson,
formaður umhverfis- og byggingarverkfræðiskorar, og Magnús Þór Jónsson,
formaður véla- og iðnaðarverkfræðiskorar. Formaður rafmagns- og tölvuverkfræðiskorar
á vormisseri var Anna Soffía Hauksdóttir en Jóhannnes R. Sveinsson
á haustmisseri. Frá upphafi haustmisseris 2000 færðist tölvunarfræðiskor úr
raunvísindadeild yfir í verkfræðideild og var Halldór Guðjónsson formaður hennar
þar til í september er hann lét af störfum samkvæmt eigin ósk og við tók Jóhann
P. Malmquist. Sameiginlegur fulltrúi verkfræði- og raunvísindadeilda í háskólaráði
var Guðmundur G. Haraldsson, Valdimar K. Jónsson fyrsti varamaður og
Gísli Már Gíslason annar varamaður. Fulltrúar deildar til setu á háskólafundi auk
deildarforseta, sem er sjálfkjörinn, voru kjörnir Jón Atli Benediktsson og Oddur
Benediktsson.
Stefnumál og framkvæmd þeirra
Árið 2000 kom til framkvæmda flutningur tölvunarfræðiskorar úr raunvísindadeild
yfir í verkfræðideild. Einnig héldu áfram umræður, bæði innan deildar og við aðila
utan hennar, um upptöku tæknináms og arkitektanáms. Viðræður fóru fram milli
fulltrúa deildarinnar og stjórnar Tæknifræðingafélags Íslands um uppbyggingu
tæknilínu innan verkfræðideildar sem þeir nemendur deildarinnar gætu nýtt sér
sem eiga í erfiðleikum með hið mikla stærðfræðinám í verkfræðinni.
Þá var stofnað Hagsmunafélag um eflingu verk- og tæknimenntunar á Íslandi en
að því standa Háskóli Íslands, Háskólinn á Akureyri, Samtök iðnaðarins, Tæknifræðingafélag
Íslands og Verkfræðingafélag Íslands. Í stjórn félagsins eru Bjarni
Bessason (H.Í.), Bjarni Harðar (HA), Ingi Bogi Bogason (Si), Bergþór Þormóðsson
(TFÍ) og Ragnheiður Þórarinsdóttir (VFÍ)
Miklar umræður hafa farið fram innan deildarinnar um uppbyggingu nýrra námsleiða
innan deildarinnar og mun árangri þeirrar viðleitni sjá nokkurn stað í
Kennsluskrá Háskólans háskólaárið 2001-2002. Meðal þeirra námsleiða sem eru
í uppbyggingu, auk hugsanlegrar tæknilínu og arkitektanáms, eru efnaverkfræði
(sjá kaflann Samstarf), iðnaðarverkfræði og hugbúnaðarverkfræði.
Skipuð hefur verið sérstök þróunarnefnd sem hefur það hlutverk að fjalla um
stefnumörkun og þróun verkfræðideildar, tengsl hennar við aðrar deildir, skóla og
77

stofnanir. Nefndinni er sérstaklega ætlað að fjalla um húsnæðismál deildarinnar,
nám í arkitektúr og hugmyndir varðandi Tækniskóla. Nefndina skipa Jónas Elíasson,
Valdimar K. Jónsson, Sigfús Björnsson og Jóhann P. Malmquist.
Kennsla og próf
Kennsluhættir voru með svipuðu sniði og undanfarandi ár. Í framhaldi umræðu
um mikið brottfall nemenda á 1. ári í verkfræði (aðeins um 40% þeirra sem innritast
í deildina brautskrást þaðan), vegna þess að margir þeirra ráða ekki við
stærðfræðinámið sökum misjafns undirbúnings í greininni á hinum ýmsu námslínum
framhaldsskólanna, var gerð tilraun með það á haustmisseri 2000 að ráða
fjóra stúdenta úr hópi eldri nemenda til þess að annast stuðningskennslu í
Stærðfræðigreiningu I B tvisvar í viku, tvo tíma í senn, fyrir fyrsta árs nema. Enn
fremur var, að fengnu samþykki stærðfræðiskorar, ákveðið að endurkenna
Stærðfræðigreiningu I B á vormisseri 2001 fyrir þá nemendur sem innritast um
áramót eða féllu á desemberprófunum.
Forkröfur fyrir nám í verkfræðideild eru, sem kunnugt er, stúdentspróf eða sambærilegt
próf. Vegna óska Félags íslenskra framhaldsskóla um nánari skilgreiningu
inntökuskilyrðanna og að höfðu samráði við menntamálaráðuneytið samþykkti
verkfræðideild svohljóðandi reglur um nauðsynlegan undirbúning þeirra
sem hefja nám við deildina: „Nauðsynlegur undirbúningur fyrir nám í verkfræðideild
er haldgóð þekking í stærðfræði, raungreinum, íslensku og ensku. Verkfræðideild
Háskóla Íslands mælir með að nemendur taki að minnsta kosti 24 einingar
í stærðfræði og 30 einingar í náttúrufræði í framhaldsskóla (þar af a.m.k. 6
einingar í eðlisfræði)“.
Í sumarprófum 2000 var í samræmi við nýja reglugerð Háskóla Íslands viðhöfð
nafnleynd, þ.e. úrlausnir voru merktar með prófnúmeri en hvorki nafni né kennitölu
próftaka. Þetta fyrirkomulag margfaldar vinnu bæði kennara og skrifstofu og
eykur auk þess hættu á mistökum. Að fenginni heimild háskólafundar16.-17. nóvember
samþykkti verkfræðideild fyrir sitt leyti eftirfarandi reglu: Prófúrlausnir í
verkfræðideild skulu merktar nafni. Sama regla var samþykkt í raunvísindadeild.
Við færslu tölvunarfræðiskorar yfir til verkfræðideildar fjölgað nemendum deildarinnar
um hátt í 400 manns. Samkvæmt tölum um fjölda nemenda í deildinni í
upphafi haustmisseris voru þeir alls 889, þar af 383 í tölvunarfræðiskor. Á sama
tíma 1999 voru nemendur deildarinnar tæplega 420 eða um 460 færri.
Verkfræðideild 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 250 261 297 333 417 767
Brautskráðir:
Cand.scient.-próf 33 34 40 39 20 23
M.S.-próf 5 7 6 2 5 13
B.S.-próf 9 26 46
Kennarastörf 25,5 23,5 22,5 23,5 23 34#
Rannsóknarog
sérfræðingsstörf 3* 3* 2,5* 1 2 1,5
Aðrir starfsmenn 4 4 4,8 4 4 4
Stundakennsla/stundir 13.500 12.200
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 95.219 104.033 104.047 136.690 144.994 174.327
Fjárveiting í þús. kr. 93.364 100.180 105.561 121.948 149.908 198.935
* Sjávarútvegsstofnun meðtalin.
# Tölvunarfræðiskor var flutt frá raunvísindadeild í verkfræðideild á árinu.
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Húsnæðismál
Enn sem fyrr stendur húsnæðisekla vexti og viðgangi hinnar fjölþættu starfsemi
deildarinnar fyrir þrifum. Byggja þarf 4.-5. hæða byggingu á grunninum við enda VR
III við Suðurgötu en fyrir liggur að það mál verður ekki tekið fyrir í háskólaráði fyrr
en fjárveiting er fengin til þess að ljúka byggingu Náttúrufræðahúss í Vatnsmýrinni.
Skipuð hefur verið nefnd til að meta húsnæðisþörf verkfræðideildar. Í henni eiga
sæti deildarforseti, Þórður Kristinsson, framkvæmdastjóri kennslusviðs, Skúli Júlíusson,
rekstrarstjóri fasteigna og Valþór Sigurðsson byggingastjóri.
78

Við flutning aflfræðistofu Verkfræðistofnunar til Selfoss, en hún var formlega tekin
í notkun í maí, losnaði nokkurt húsnæði að Smyrilsvegi 22 og fengust þar þrjár
skrifstofur fyrir kennara deildarinnar, en það leysir lítt heildarvandann í húsnæðismálum
hennar.
Breytingar á kennaraliði
Í apríl andaðist Þorsteinn Helgason, prófessor í byggingarverkfræði og fyrrverandi
deildarforseti, eftir erfið veikindi. Á árinu voru fastráðnir þrír nýir dósentar
við véla- og iðnaðarverkfræðiskor: Ólafur Pétur Pálsson á sviði tölfræði og stýritækni,
Birna Kristinsdóttir á sviði rekstrar- og iðnaðarverkfræði og Fjóla Jónsdóttir
á sviði efnisfræði- og framleiðslutækni. Þá voru Lárus Elíasson og Helgi Þór
Ingason ráðnir í hálfa lektorsstöðu til eins árs frá 1. sept. að telja, en Lárus
gegndi áður stöðunni á vormisseri. Loks var Jón Tómas Guðmundsson ráðinn
lektor á sviði rásafræði við rafmagns- og tölvuverkfræðiskor frá 1. jan. 2001 að
telja.
Eftir flutning tölvunarfræðinnar yfir í verkfræðideild var samþykktur samningur
við Softís um störf Snorra Agnarssonar prófessors við deildina. Þá samþykkti
deildin í október að óska auglýsingar á nýrri prófessorsstöðu í tölvunarfræði. Í
upphafi haustmisseris var gengið frá samningi við Björn Birnir um kostun hálfrar
prófessorsstöðu á móti verkfræði- og raunvísindadeild.
Orkuveita Reykjavíkur samþykkti á árinu að kosta starf prófessors í raforkuverkfræði
sem ráðið verður í til tveggja ára. Hefur staðan verið auglýst og væntanlega
verður ráðið í hana á árinu 2001. Þá mun Orkuveitan styrkja á hverju ári 3-5 stúdenta
við gerð lokaverkefna.
Samstarf
Samstarf deildarinnar og kennara hennar við fjölmarga aðila, bæði innan lands
og utan, hélt áfram að eflast á árinu, svo sem samvinnan við tækniháskólana á
hinum Norðurlöndunum. Af nýmælum má nefna að á árinu fóru fram, að höfðu
samráði við efnafræðiskor raunvísindadeildar, viðræður milli verkfræðideildar og
Montana State University í Bandaríkjunum um að bjóða upp á nám í efnaverkfræði
við verkfræðideild Háskóla Íslands í samvinnu við MSU. Fóru deildarforseti
og Guðmundur G. Haraldsson, prófessor í efnafræðiskor, til Montana til þess að
kynna sér aðstæður þar. Munu viðræður þessara aðila um málið halda áfram en
verkfræðideild hefur samþykkt fyrir sitt leyti að koma náminu á fót.
Þess má og geta að „Dean-Deans“ European Academic Network, sem eru
nýstofnuð samtök deildarforseta ýmissa háskóla í löndum Evrópu, buðu verkfræðideild
að gerast aðili að samtökunum. Markmið þeirra er samvinna og samstarfi
um mál er varða stjórnun, skipulagningu, uppbyggingu háskóladeilda o.fl.
Starfsemi Senats verkfræðideildar hófst að nýju á árinu eftir nokkur hlé og samþykkti
deildin skipulagsskrá fyrir það. Formaður þess var kjörinn Guðmundur G.
Þórarinsson verkfræðingur.
Viðurkenningar
Á háskólahátíð síðasta vetrardag 21. október var lýst kjöri tveggja heiðursdoktora
við verkfræðideild í tilefni þess að um það leyti, eða 19. október, voru liðin 60 ár
frá því kennsla hófst í verkfræði við Háskóla Íslands. Heiðursdoktorarnir eru Vigdís
Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti Íslands, dóttir Finnboga Rúts Þorvaldssonar,
fyrsta prófessors við verkfræðideild, og Bjarni Tryggvason geimfari, sem er fyrsti
geimfarinn af íslensku bergi brotinn.
Úthlutun úr Minningarsjóði Þorvalds Finnbogasonar fór fram að venju á fæðingardegi
hans 21. desember. Styrkinn hlaut að þessu sinni Margrét Vilborg Bjarnadóttir,
nemandi í véla- og iðnaðarverkfræðiskor.
Viðskipta- og
hagfræðideild
Almennt yfirlit
Aðsókn að námi í viðskipta- og hagfræðideild hefur aukist jafnt og þétt ár frá ári
og var fjöldi nemenda í deildinni 1.160 í lok janúar 2000. Fyrstu nemendurnir voru
79

formlega samþykktir í doktorsnám í deildinni, þrír í hagfræðiskor og einn í
viðskiptaskor. Í meistaranámi í hagfræði, sem fer fram á ensku, voru 19 nýir
nemendur. Þar af voru tveir styrkþegar á vegum EFTA, einn frá Albaníu og einn
frá Makedóníu. Í meistaranámi í viðskiptafræði voru 55 nýir nemendur. Gert er ráð
fyrir að þessir nemendur taki námskeið á vormisseri við erlendan háskóla, nema
þeir sem sérhæfa sig í fjármálum annars vegar og stjórnun og stefnumótun hins
vegar. Boðið var upp á kennslu á vormisseri 2000 í meistaranámi í stjórnun og
stefnumótun í fyrsta sinn frá því kennsla í meistaranámi í viðskiptafræði hófst.
Sökum hins mikla fjölda nýnema var brugðið á það ráð að kenna í sal 1 í
Háskólabíói á fyrsta ári.
Viðskipta- og
hagfræðideild 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Skráðir stúdentar 608 635 802 846 1.168 1.305
Brautskráðir:
B.S./B.A.econ.-próf 14 13 26 56 91 107
M.S.econ.-próf í hagfr. 5 2 5 7 9 5
M.S.-prófi í viðskiptafr. 5
M.S.-próf í sjávarútv.fr. 2
Cand.oecon.-próf 105 80 69 70 46 44
Kennarastörf 19,87 18,97 20,60 20 20,5 24
Aðrir starfsmenn 2 2 2,5 2,4 2,4 2,4
Stundakennsla/stundir 19.000 22.600
Útgjöld (nettó) í þús. kr. 71.219 84.804 102.743 111.979 140.197 152.363
Fjárveiting í þús. kr. 71.250 77.147 82.389 104.517 125.764 169.509
Tölur um skráða stúdenta miðast við janúar árið eftir, þ.e. mitt námsárið.
Nýir kennarar
Þrír nýir kennarar voru ráðnir til starfa í deildinni. Örn D. Jónsson var ráðinn
prófessor í frumkvöðla- og nýsköpunarfræðum frá 1. ágúst 2000, Einar
Guðbjartsson var ráðinn dósent frá 1. júlí 2000 og Gylfi Dalmann Aðalsteinsson
var ráðinn lektor frá 1. ágúst 2000. Gylfi Zoëga var ráðinn tímabundið í starf
dósents frá 1. ágúst 2000 til 31. desember 2000.
Stofnanir og útgáfustarfsemi
Hagfræðistofnun hélt upp á 10 ára afmæli sitt í mars og voru henni færðar ýmsar
góðar gjafir. Viðskiptafræðistofnun gaf út nokkur smárit í samvinnu við Bókaklúbb
atvinnulífsins. Hagfræðistofnun gaf út fjölda fræðirita og skýrslur um ýmis
þjónustuverkefni á árinu. Sjá nánar: www.ioes.hi.is/rammi3.htm
Gjafir og framlög
Nokkrir af fyrrum nemendum Ólafs Björnssonar létu mála mynd af honum og
færðu deildinni að gjöf við hátíðlega athöfn 15. janúar 2000. Gunnar M.
Björgvinsson í Luxemborg færði deildinni 21 m.kr. að gjöf til þess að kosta starf
prófessors í frumkvöðla- og nýsköpunarfræðum í þrjú ár. Björn Rúriksson gaf
deildinni 5 m.kr. sem nýta á til kennslu og rannsókna í alþjóðafjármálum og
áhættustjórnun.
Stjórn deildarinnar
Guðmundur Magnússon var deildarforseti og Brynjólfur Sigurðsson
varadeildarforseti. Gylfi Magnússon var kjörinn formaður viðskiptaskorar
skólaárið 2000-2001. Tór Einarsson lét af störfum sem formaður hagfræðiskorar
og Helgi Tómasson tók við formennsku skólaárið 2000-2001.
80

Rannsóknastofnanir
Alþjóðamálastofnun
Stjórn
Á árinu sátu eftirtaldir menn í stjórn stofnunarinnar: Gunnar G. Schram prófessor
formaður, Anna Agnarsdóttir dósent, Guðmundur Magnússon prófessor, Sverrir
Gunnlaugsson ráðuneytisstjóri og Gunnar Helgi Kristinsson prófessor. Í hans stað
kom inn í stjórnina á árinu Baldur Þórhallsson lektor.
Stöðugildi á vegum stofnunarinnar voru engin í stjórnsýslu en formaður stjórnar
gegndi nauðsynlegum framkvæmdastjórnarstörfum í hjáverkum. Ástæðan er sú
að stofnunin hafði ekki frekar en endranær fjármagn til þess að ráða starfsmann,
þótt ekki væri nema í hálfa stöðu. Stóð það eðlilega starfseminni fyrir þrifum.
Útgáfa
Meginverkefni stofnunarinnar síðustu tvö árin var vinna við útgáfu hins mikla
verks Davíðs Ólafssonar f.v. seðlabankastjóra „Saga landhelgismálsins.“ Leggja
þurfti mikla vinnu af hálfu stofnunarinnar í endurskoðun og frágang handrits þar
sem höfundur andaðist í verklokum. Ritið kom út í árslok 1999 og var dreift árið
2000. Undirtektir voru hinar bestu og mjög jákvæðir ritdómar birtir í blöðum um
það. Alþjóðastofnun hyggst halda þessu verkefni áfram og réð ungan sagnfræðing,
Guðna Th. Jóhannesson, til þess að rannsaka heimildir í íslenskum og erlendum
söfnum um útfærslu landhelginnar í 50 mílur árið 1972. Vinnur hann
samhliða að samningu doktorsritgerðar í sagnfræði við Lundúnarháskóla. Er gert
ráð fyrir að verkið komi út 2004 er skjalaleynd hefur verið aflétt í breskum söfnum.
Greiðir stofnunin höfundi árlega fé til rannsókna enda er hér um grundvallarrannsóknir
í sagnfræði og alþjóðamálum að ræða. Gert er ráð fyrir að alls verði
þetta ritverk þrjú bindi og verður með því skráður einn merkasti kaflinn í nútímasögu
þjóðarinnar.
Önnur verk
Tvær rannsóknaumsóknir hafa borist stofnuninni á árinu þar sem farið er fram á
veitingu rannsóknastyrks og útgáfu rita með niðurstöðum að rannsóknum loknum.
Málið er í athugun hjá stjórn stofnunarinnar sem lítur jákvæðum augum á
þessar umsóknir.
Félagsvísindastofnun
Markmið og stjórn
Félagsvísindastofnun hefur starfað frá árinu 1986. Markmið stofnunarinnar er að
efla félagsvísindi á Íslandi með því að annast hagnýtar og fræðilegar rannsóknir
og kynna almenningi nytsemd félagsvísindalegra rannsókna. Stjórn Félagsvísindastofnunar
skipuðu: Friðrik H. Jónsson, sem er jafnframt forstöðumaður, Sigrún
Aðalbjarnardóttir, Sóley Tómasdóttir og Stefán Ólafsson.
Fjármál
Á árinu 2000 voru heildartekjur stofnunarinnar, án virðisaukaskatts, 31.727.381 kr.
Á undanförnum árum hafa heildarárstekjurnar verið á bilinu 20-30 m.kr. Félagsvísindastofnun
hefur þá sérstöðu meðal rannsóknastofnana Háskólans að fá enga
fjárveitingu frá hinu opinbera, hvorki til rannsóknastarfa né fyrir stöðuheimildir
starfsmanna. Stofnunin hefur, líkt og á fyrri árum, að mestu leyti fjármagnað
starfsemi sína með því að sinna hagnýtum þjónusturannsóknum fyrir aðila bæði
utan og innan Háskólans en að auki hefur hún notið nokkurra styrkja til einstakra
fræðilegra rannsóknarverkefna, svo sem frá Rannsóknasjóði Háskólans og Rannsóknarráði
Íslands. Stofnunin fjármagnar sjálf allan tækjabúnað og rekstrar-
81

kostnað sinn og greiðir Háskólanum markaðsverð fyrir alla þá aðstöðu er hún
nýtir í skólanum, svo sem húsnæði, rafmagn, hita og ræstingu.
Gagnasöfn
Sem fyrr sinnir stofnunin hagnýtum þjónusturannsóknum samhliða öflun gagna
fyrir fræðilegar rannsóknir. Félagsvísindastofnun hefur byggt upp viðamikið
gagnasafn með upplýsingum um velferðarmál, menntamál, kjaramál, húsnæðismál,
atvinnumál, byggðamál, stjórnmál, fjölmiðla, neysluhætti, fjölskyldumál,
menningu og almenn þjóðmál. Gögnin ná til upplýsinga um aðstæður, skilyrði og
viðhorf fólks og þar á meðal eru gögn sem aflað hefur verið með reglubundnum
hætti um árabil, til dæmis ýmsar upplýsingar um atvinnu, menntun, tekjur, fylgi
stjórnmálaflokka og þjóðmál.
Félagsvísindastofnun hefur tekið þátt í fjölþjóðlegu rannsóknarstarfi á síðustu árum,
til dæmis á sviði lífskjara- og velferðarrannsókna og rannsókna á lífsskoðunum
og viðhorfum. Stofnunin hefur aðgang að gögnum um lífsskoðun og viðhorf
frá rúmlega 40 löndum og gögnum um lífskjör og lífshætti alls staðar að af Norðurlöndunum.
Stofnunin hefur eins og á fyrri árum gert rannsóknir fyrir ráðuneyti og opinberar
stofnanir, hagsmunasamtök og almenn félagasamtök, flesta fjölmiðla landsins,
einstaka rannsóknarmenn og fyrir fjölda fyrirtækja. Hagnaði af starfseminni er
varið til að kosta fræðilega gagnaöflun og til að byggja upp tækjabúnað og hugbúnað.
Þá hefur stofnunin einnig varið umtalsverðu fé til að kosta útgáfu fræðilegra
rita á sviði félagsvísinda.
Á síðustu árum hefur stofnunin aukið mjög útgáfu fræðirita. Þá hefur verið tekið
upp það nýmæli að aðstoða nemendur í M.A.-námi auk þess sem stofnunin hefur
skotið skjólshúsi yfir og haft samstarf við félagsvísindafólk sem vinnur að sjálfstæðum
rannsóknum. Allmargir meðlimir félagsvísindadeildar hafa notað sér
þjónustu stofnunarinnar á síðastliðnum þremur árum og nokkrir hafa einnig haft
umsjón með verkefnum á vegum hennar.
Rannsóknir
Viðamestu rannsóknarverkefni Félagsvísindastofnunar árið 2000 voru kannanir á
lífsskoðunum og framtíðarsýn við aldamót, á lífsskoðunum ungs fólks í vesturnorrænum
löndum, á námsferli fólks fætt árið 1975, og á vinnuviðhorfum og kjaramálum
verslunarmanna.
Könnun á lífsskoðunum og framtíðarsýn við aldamót var gerð í flestum löndum
Evrópu og Ameríku á sama tíma. Sams konar könnun var gerð 1990 og gefur það
möguleika á samanburði, hvort heldur sem er milli þjóðfélaga eða innan þeirra.
Könnun á lífsskoðunum ungs fólks í vesturnorrænum löndum var gerð að beiðni
vestnorræna ráðherraráðsins og gefur hún haldgóðar vísbendingar um líklega
þróun samfélagsins á komandi árum auk þess að vera gagnabanki um stöðu
mála þegar hún var gerð.
Kannanir á kjaramálum og vinnuviðhorfum verslunarmanna voru annars vegar
unnar fyrir VR og hins vegar landssamband íslenskra verslunarmanna. Meginviðfangsefni
voru viðhorf til starfs, vinnustaðar og kjaramála. Samanburður var
gerður á viðhorfum og kjaramálum VR-félaga og félagsmanna annarra aðildarfélaga
LÍV.
Námskeið
Félagsvísindastofnun bauð nýnemum í félagsvísindadeild upp á stutt inngangsnámskeið
í tölvunotkun. Námskeiðið var haldið í ágúst. Stefnt er að því að auka
þennan þátt í starfsemi stofnunarinnar.
Félagsvísindastofnun, í samstarfi við sálfræðiskor, keypti einkarétt á Íslandi að
halda námskeið sem nefnast SOS! Hjálp fyrir foreldra. Um er að ræða námskeið
þar sem fólk er þjálfað í því að nota ýmsar meginreglur atferlisfræði við uppeldi
barna. Nú þegar hafa tvö námskeið verið haldin fyrir kennara og almenning.
Starfsmenn
Starfslið Félagsvísindastofnunar í reglubundnu starfi árið 2000 var sem hér segir:
Bylgja Valtýsdóttir, Guðlaug J. Sturludóttir, Gunnar Þór Jóhannesson, Hrefna Guðmundsdóttir,
Ingibjörg Kaldalóns, Kristjana Stella Blöndal, Lára K. Sturludóttir og
Ævar Þórólfsson.
82

Útgáfumál
Útgefin fræðiritverk á árunum 1999-2000:
• Úr digrum sjóði: Fjárlagagerð á Íslandi, eftir Gunnar Helga Kristinsson (1999).
• Frá skóla til atvinnulífs: rannsóknir á tengslum menntunar og starfs, eftir
Gerði G. Óskarsdóttur (2000).
• Bryddingar. Um samfélagið sem mannanna verk, eftir Þorgerði Einarsdóttur
(2000).
Dæmi um skýrslur sem gefnar voru út 2000:
• Könnun á kennslu og námskeiðum við Háskóla Íslands.
• Fylgi stjórnmálaflokka og afstaða til ríkisstjórnarinnar.
• Könnun meðal viðkomufarþega á Íslandi 1999.
• Algengi eineltis í grunnskólum og ráðgjöf sem foreldrum býðst.
• Viðhorf almennings til grunn- og framhaldsskóla á Íslandi.
• Afstaða Íslendinga til aðildar að Evrópusambandinu á tímabilinu 1989 til 1999.
• Lífsskoðanir ungs fólks á Vestur-Norðurlöndum.
• Mat félagsmanna VR á vinnustað sínum og starfsumhverfi.
• Fyrirtæki ársins 2000.
• Ýmsar kjarakannanir fyrir stéttarfélög og opinberar stofnanir.
Guðfræðistofnun
Stjórn
Stjórn Guðfræðistofnunar er skipuð þremur kennurum og einum fulltrúa stúdenta.
Á ársfundi hennar sem haldinn var 17. maí voru Arnfríður Guðmundsdóttir,
Einar Sigurbjörnsson og Jón Ma. Ásgeirsson kjörnir fulltrúar kennara og Árni
Svanur Daníelsson fulltrúi stúdenta. Einar Sigurbjörnsson var kjörinn forstöðumaður.
Á ársfundinum var og samþykkt ný reglugerð fyrir stofnunina í samræmi
við ákvæði í nýrri reglugerð fyrir Háskóla Íslands.
Framhaldsnám
Framhaldsnám í guðfræði heyrir undir Guðfræðistofnun og eru fulltrúar kennara í
stjórn stofnunarinnar jafnframt rannsóknanámsnefnd guðfræðideildar. Sex kandídatar
eru innritaðir í framhaldsnám í guðfræði, tveir til doktorsprófs og fjórir til
M.A.-prófs.
Rannsóknir
Á árinu lauk vinnu við norræna rannsóknarverkefnið „Páskaprédikun á Norðurlöndum
eftir siðbót“ og er áætlað að niðurstöður þess komi út í bók á fyrri hluta
ársins 2001. Einar Sigurbjörnsson stýrði þessu verkefni og af starfsmönnum Guðfræðistofnunar
unnu auk hans að því Arnfríður Guðmundsdóttir lektor og Pétur
Pétursson prófessor. Vinnu við rannsóknarverkefnið „Þjóðkirkjur Norðurlanda á
20. öld“ lauk einnig á árinu, en Pétur Pétursson prófessor var ráðinn til að sinna
því verkefni af hálfu Íslendinga og fékk lausn frá kennsluskyldu í því skyni. Á árinu
kom út ritið Kristni á Íslandi og var Hjalti Hugason prófessor ritstjóri þess og
að auki aðalhöfundur 1. bindis. Pétur Pétursson prófessor var aðalhöfundur 4.
bindis. Þá var nýju norrænu rannsóknarverkefni hleypt af stokkunum. Fjallar það
um Lúthersrannsóknir og hefur Hjalti Hugason umsjón með því af hálfu Íslendinga.
Enn er unnið við norræna rannsóknarverkefnið í sálmafræði sem Pétur Pétursson
hefur haft umsjón með. Í undirbúningi er að hefja nýtt norrænt rannsóknarverkefni
í sálmafræði og á það að fjalla um sálma Lúthers. Einar Sigurbjörnsson
sótti undirbúningsfund þess í Finnlandi í október. Hann situr og í norrænni
nefnd um rannsóknir á guðfræði prestsvígslunnar og sinnir auk þess rannsóknum
á íslenskum trúararfi í ljóðum, sálmum og öðrum ritum. Prófessor Björn
Björnsson hefur tekið þátt í norrænni samvinnu um rannsóknir í lífssiðfræði. Arnfríður
Guðmundsdóttir lektor hefur hafið rannsókn á viðhorfum íslenskra kvenna
til kross Krists og hefur fengið styrk frá Vísindasjóði Rannsóknarráðs Íslands til
þess verkefnis. Prófessor Gunnlaugur A. Jónsson sinnir rannsóknum á áhrifasögu
Saltarans. Kristján Búason dósent vinnur við rannsóknir á aðferðafræði
ritskýringar og rannsakar sérstaklega dæmisöguna um miskunnsama Samverjann
í Lúkasarguðspjalli 10.25-37. Prófessor Jón Ma. Ásgeirsson stýrir rannsóknarverkefni
á vegum Society for Biblical Literature á hefðum tengdum nafni Tómasar
postula. Hann hefur og sett á stofn verkefni í samvinnu við japanska sérfræðinga
á sviði táknrænnar mannfræði og félagsvísinda til rannsókna á tileinkun
og höfnun á gyðinglegum stefjum í frumkristni. Kristján Valur Ingólfsson lektor
sinnir rannsóknum á íslenskri helgisiðahefð.
83

Útgáfustarfsemi
Guðfræðistofnun átti áfram aðild að nýrri þýðingu Gamla testamentisins. Stofnunin
gefur út tímaritið Ritröð Guðfræðistofnunar. Studia theologica islandica og enn
fremur gengst hún fyrir málstofu í guðfræði að jafnaði einu sinni í mánuði yfir
vetrartímann. Í desember gekkst Guðfræðistofnun fyrir málþingi um guðfræði í
tilefni af kristnitökuári. Allir starfsmenn Guðfræðistofnunar héldu fyrirlestra um
efni tengd sínum fræðasviðum. Háskólarektor stjórnaði málþinginu. Guðfræðistofnun
hafði samvinnu við Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands um útgáfu á
Vísnabók Guðbrands og í maí átti stofnunin ásamt Árnastofnun, Bókmenntafræðistofnun
og Skálholtsskóla aðild að ráðstefnu í Skálholti um trúarleg stef í íslenskum
fornbókmenntum.
Hafréttarstofnun Íslands
Hlutverk og stjórn
Hafréttarstofnun Íslands er ein af yngstu rannsóknastofnunum Háskólans en hún
tók til starfa árið 1999. Hlutverk hennar er að annast rannsóknir og fræðslu á
sviði hafréttar. Stofnunin starfar í samvinnu við utanríkis- og sjávarútvegsráðuneytið
og nýtur liðsinnis þeirra. Í stjórn stofnunarinnar sitja Gunnar G. Schram
prófessor formaður, Sverrir Haukur Gunnlaugsson ráðuneytisstjóri, og Þorsteinn
Geirsson ráðuneytisstjóri. Varamenn eru Þorgeir Örlygsson ráðuneytisstjóri,
Tómas H. Heiðar þjóðréttarfræðingur og Kolbeinn Árnason lögfræðingur.
Ráðstefnur
Stofnunin gekkst fyrir alþjóðlegri ráðstefnu í Reykjavík dagana 13.-14. október
2000. Ráðstefnuefnið var „Landgrunnið og auðlindir þess.“ Fræðimenn og stjórnarerindrekar
frá Bretlandi, Noregi, Færeyjum og Grænlandi fluttu fyrirlestra á
ráðstefnunni, auk íslenskra vísindamanna. Ráðstefnan var haldin í sal Þjóðmenningarhússins
og var fjölsótt.
Útgáfu og kynningarstarfsemi
Fyrir stjórn stofnunarinnar lá á árinu beiðni um útgáfustyrk vegna væntanlegs rits
um hafrétt en ekkert slíkt rit hefur verið gefið út á íslensku. Á stjórnarfundi
skömmu eftir áramót samþykkti stjórnin að veita umbeðinn styrk. Þá var einnig
samþykkt af stjórn að veita tvo ríflega námsstyrki til ungra lögfræðinga til framhaldsnáms
í hafrétti. Verði þeir veittir skömmu eftir áramótin 2000-2001.
Húsnæðismál
Háskólarektor ákvað á árinu að leigja stofnuninni herbergi 310 í Lögbergi fyrir
starfsemi sína. Mun stofnunin verða þar til húsa fyrst um sinn en leigusamning
er unnt að endurnýja árlega. Er mikilvægt að stofnunin hefur nú fengið fastan
samastað. Enn hefur ekki verið ráðinn starfsmaður stofnunarinnar en það verður
gert fljótlega á árinu 2001. Háskólinn veitti stofnuninni styrk vegna húsnæðisins
úr Háskólasjóði að upphæð 74.360 kr.
Samstarf
Undirbúin var fræðileg samvinna að einstökum verkefnum við sambærilegar
stofnanir erlendis, í Kanada, Bandaríkjunum og Hollandi.
Hagfræðistofnun
Starfsmanna- og fjármál
Á árinu 2000 voru unnin um fimmtán ársverk á stofnuninni. Velta stofnunarinnar
var um 40 m.kr. sem er svipað og árið áður. Stofnunin og fastir starfsmenn hennar
fengu rannsóknarstyrki frá Seðlabanka Íslands, Rannís, fjármálaráðuneytinu,
forsætisráðuneytinu, Rannsóknarsjóði Háskólans, Evrópusambandinu, NORA,
Norrænu ráðherranefndinni, Norðurlandaráði, ríkisstjórn Íslands, og Rannsóknarframlagi
bankanna. Þrír nýir starfsmenn hófu störf á árinu. Ásgeir Jónsson
sneri heim frá framhaldsnámi í Bandaríkjunum og var hann ráðinn til að sinna
rannsóknum á peninga- og gengismálum. Sólveig F. Jóhannsdóttir var ráðin til að
sinna gerð kynslóðareikninga og jafnframt Guðrún M. Sigurðardóttir sem mun
sinna samgöngurannsóknum með námi.
84

Útgáfur
Á árinu voru gefnar út 11 skýrslur í ritröðinni þjónustuskýrslur (C ritröð):
C99:01 Samgöngulíkan fyrir Ísland: Forgangsröðun hafnarframkvæmda.
C99:02 Áhrif kvótaeignar á verðmæti sjávarútvegsfyrirtækja.
C99:03 Könnun á flutningum eftir vegakerfinu: Áfangaskýrsla nr. 4.
C99:04 Kostnaður vegna slysa á börnum á Íslandi.
C99:05 Samgöngulíkan fyrir Ísland: Áfangaskýrsla nr. 1.
C99:06 Implications of Responsible Post Harvesting Practices on Responsible
Fishing.
C99:07 Discarding Catch at Sea.
C99:08 Samanburður á lífskjörum á Íslandi og í Danmörku.
C99:09 Kjaravísitölur Verzlunarmannafélags Reykjavíkur, 1990-1999.
C99:10 Framleiðni íslenskra atvinnuvega.
C99:11 Þjónustugjöld í flug.
Gefin var út ein skýrsla í ritröðinni rannsóknarskýrslur (R ritröð):
R99:01 Reassessing Iceland's Public Sector Pension Liabilities.
Gefnar voru út 15 ritgerðir í ritröðinni Working Papers (W ritröð) en henni er dreift
til um 170 háskóla um allan heim:
W99:01 Alison L. Booth, Yu-Fu Chen og Gylfi Zoëga: Hiring and Firing: A Tale of
Two Thresholds.
W99:02 Martin Paldam og Gert Tinggaard Svendsen: Is Social Capital an Effective
Smoke Condenser?
W99:03 J. Michael Orszag og Dennis J. Snower: Anatomy of Policy Complementarities.
W99:04 Tryggvi Þór Herbertsson og Þorvaldur Gylfason: Does Inflation Matter for
Growth?
W99:05 Björn R. Guðmundsson, Gylfi Zoëga og Marco Bianchi: Iceland's Natural
Experiment in Supply-side Economics.
W99:06 Gylfi Magnússon, Haukur C. Benediktsson, Marta G. Skúladóttir og Tryggvi
Þór Herbertsson: Generational Accounts for Iceland.
W99:07 Axel Hall og Jón Þór Sturluson: Testing a CGE Model.
W99:08 Edmund S. Phelps: Equilibrium and Disequilibrium in 20th Century ‘Macro’:
With Attention to the Share Price Boom of the 1990s.
W99:09 Kenneth F. Wallis: Macroeconometric Modelling.
W99:10 Gylfi Zoëga, Marta G. Skúladóttir og Tryggvi Þór Herbertsson: Three
Symptoms and a Cure: A Contribution to the Economics of the Dutch
Disease.
W99:11 Tryggvi Þór Herbertsson og J Michael Orszag: Issues in European Pension
Reforms: Supplementary Pensions.
W99:12 Tryggvi Þór Herbertsson, J Michael Orszag og Peter Orszag: Population
Dynamics and Convergence in Fertility Rates.
W99:13 Ragnar Árnason: Costs of Fisheries Management: Theoretical and
Practical Implications.
W99:14 Ragnar Árnason: Economic Instruments to Achieve Ecosystem Objectives
in Fisheries Managemanet.
W99:15 Ragnar Árnason: Property Rights as a Means of Economic Organization.
Á árinu birtust ritgerðir í ritrýndum tímaritum eða sem bókarkaflar sem áður
hafa birst í Working Papers ritröð. Jafnframt voru nokkrar ritgerðir samþykktar til
birtingar.
W99:11 Tryggvi Þór Herbertsson og J Michael Orszag: „Issues in European
Pension Reforms: Supplementary Pensions,“ European Law and
Economics, nóvember 1999.
W99:07 Axel Hall og Jón Þór Sturluson: „Testing a CGE Model“ í Gylfi Zoëga, Már
Guðmundsson og Tryggvi Þór Herbertsson (ritstj.), Macroeconomic Policy:
Small Open Economy in an Era of Global Integration, Háskólaútgáfan 1999.
W99:06 Haukur C. Benediktsson, Tryggvi Þór Herbertsson, Gylfi Magnússon og
Marta G. Skúladóttir: „Generational Accounts for Iceland,“ í Gylfi Zoëga,
Már Guðmundsson og Tryggvi Þór Herbertsson (ritstj.), Macroeconomic
Policy: Small Open Economy in an Era of Global Integration,
Háskólaútgáfan 1999.
W98:14 Þorvaldur Gylfason: „Exports, Inflation, and Growth,“ World Developement,
júní 1999.
86

W98:13 Sveinn Agnarsson, Axel Hall, Tryggvi Þór Herbertsson, Sigurður Ingólfsson,
Gylfi Magnússon og Gylfi Zoëga: „EMU and the Icelandic Labor
Market,“ í Gylfi Zoëga, Már Guðmundsson og Tryggvi Þór Herbertsson
(ritstj.), Macroeconomic Policy: Small Open Economy in an Era of Global
Integration, Háskólaútgáfan 1999.
W98:08 Tryggvi Þór Herbertsson og Gylfi Zoëga: „Trade Surpluses and Life-cycle
Saving Behaviour,“ Economics Letters 65, nr. 2, nóvember 1999, bls. 227-237.
W97:12 Þorvaldur Gylfason, Tryggvi Þór Herbertsson og Gylfi Zoëga: „A Mixed
Blessing: Natural Resources and Economic Growth,“ Macroeconomic
Dynamics 3, NR. 2, júní 1999, bls. 204-225.
W97:07 Þór Einarsson og Milton H. Marquis: „Formal Training, On-the Job
Training, and the Allocation of Time,“ Journal of Macroeconomics 1999.
W97:02 Friðrik Már Baldursson: „Modelling the Price of Industrial Commodities,“
Economic Modelling 16, 1999, bls. 331-353.
W97:01 Þorvaldur Gylfason: „Icelandic Economists: Have They Made a Difference?
A Personal View,“ 1999 Journal of the Danish Economic Society.
W96:06 Þórólfur Matthíasson: „Cost Sharing and Catch Sharing“, 1999 Journal of
Development Economics.
Þá var gefin út bók með erindum af tíu ára afmælisráðstefnu stofnunarinnar Macroeconomic
Policy: Small Open Economy in an Era of Global Integration, Gylfi
Zoëga, Már Guðmundsson og Tryggvi Þór Herbertsson (ritstj.).
Sú nýbreytni var tekin upp á árinu að gefa út svokallaða haustskýrslu Hagfræðistofnunar,
en í henni er tekið fyrir eitthvað eitt málefni hverju sinni og það skoðað
gaumgæfilega. Fyrsta skýrslan í þessari ritröð ber heitið Velferð og viðskipti: Um
eðli og orsakir viðskiptahalla og báru Gústav Sigurðsson, Gylfi Zoëga, Marta
Skúladóttir og Tryggvi Þór Herbertsson hitann og þungann af ritun hennar.
Ráðstefnur og málstofur
Í júlí var haldin alþjóðleg ráðstefna sem bar yfirskriftina European Pensions: Issues
and Policy Options. Á ráðstefnunni voru haldin 10 erindi. Fyrirlesarar voru
Joseph Stiglitz, fyrrverandi aðalhagfræðingur Alþjóðabankans, Michael Orszag,
Birkbeck College, Peter Orszag, Sebago Accociates, Tryggvi Þór Herbertsson,
Hagfræðistofnun, Robin Ellison, Evershed, Peter Diamond, MIT, Andrew Young,
Governments Actuary's Department (UK), Dennis Snower, Birkbeck College, Amy
Finkelstein, MIT, Stefan Folster, IUI Svíþjóð, Paul Johnson, UK Financial Services
Authority, Axel Börsch-Supan, Mannheim University og Michele Boldrin, Madrid
University. Um 50 erlendir gestir sóttu ráðstefnuna.
Í nóvember var ársfundur Norræna orkuverkefnisins haldinn í Reykholti og voru
flutt 10 erindi. Um skipulagningu fundarins sá Friðrik Már Baldursson.
Á árinu voru haldnar 19 málstofur:
6. janúar Gylfi Zoëga, Birkbeck College: „Why do Firms Invest in General
Training? Good Firms and Bad Firms as a Source of Monopsony
Power.“
19. janúar Þórarinn G. Pétursson, Seðlabanka Íslands: „Business Cycle
Symmetries – Should Iceland Join the EMU? A Structural VAR
Analysis.“
26. janúar J. Michael Orszag, Birkbeck College: „Investment During
Retirement.“
2. febrúar Friðrik Már Baldursson, Hagfræðistofnun: „Skipulag á íslenskum
raforkumarkaði.“
9. febrúar Tihomir Ancev, ANC Skopje: „Firm Behaviour under Output
Restriction Uncertainty.“
16. febrúar Helgi Tómasson, viðskipta- og hagfræðideild og
Hagfræðistofnun: „Verðmætamat á fjármagnsmörkuðum.“
1. mars Jón Daníelsson, viðskipta- og hagfræðideild og London School of
Economics: „Skilyrt og óskilyrt áhættuspá.“
15. mars Sveinn Agnarsson, Hagfræðistofnun: “Samanburður á framleiðni
í sjávarútvegi í Færeyjum og Íslandi.“
29. mars Þór Einarsson, viðskipta- og hagfræðideild: „Bank Intermediation
Over the Business Cycle.“
12. apríl Ragnar Árnason, viðskipta- og hagfræðideild: „Framleiðni og
framleiðniþróun í íslenskum fiskveiðum.“
14. ágúst Carsten Kowalczyk, Flecher School of Law and Diplomacy: „WTO
After Seattle.“*
87

21. september Peder Andersen, framkvæmdastjóri Det Ökonomiske Rad:
„Denmark and Euro: Some Economic Aspects.“**
2. október Emmanuel Tumusiime-Mutebile, ráðuneytisstjóri
fjármálaráðuneytis Úganda: „Economic Reforms and their Impact
in Uganda.“***
18. október Gylfi Zoëga, Birkbeck College: „The Golden Rule of Quality and
Maintenance.“
25. október Jón Steinsson, Seðlabanka Íslands: „Tregbreytileg verðbólga í nýkeynesísku
heildarjafnvægislíkani.“
8. nóvember Niclas Damsgaard, Stockholm School of Economics: „The Power
to Cheat? Strategic Cross-Subsidization in Imperfectly
Competitive Power Markets“.
22. nóvember Friðrik Már Baldursson, Hagfræðistofnun: „Eingeng fjárfesting við
skilyrði óvissu: litið til lengri tíma.“
28. nóvember William Easterly, Alþjóðabankanum: „Growth Implosions and
Debt Explosions: Do Growth Slowdowns Explain Public Debt
Crises?“****
13. desember Helgi Tómasson, viðskipta og hagfræðideild: „Factor Analysis in
Financial Markets.“
* Málstofa í samvinnu við Seðlabankann og viðskiptaskrifstofu utanríkisráðuneytisins.
** Málstofa í samvinnu við Rannsóknarframlag bankanna.
*** Málstofa í samvinnu við Þróunarsamvinnustofnun Íslands (ICEIDA).
**** Málstofa í samvinnu við Rannsóknarframlag bankanna.
Ýmislegt
Gylfi Zoëga, Birkbeck College, dvaldi á stofnuninni við rannsóknir af og til allt árið,
J. Michael Orszag, Birkbeck College í janúar. Niclas Damsgaard, Stocholm School
of Economics í nóvember, Torben Andersen Aarhus Univeristy, í júní og Joseph
Stiglitz, Stanford University og Peter Orszag, Sebago Associates, í júlí.
Starfsmenn stofnunarinnar héldu erindi og sóttu ráðstefnur og námskeið á
ýmsum stöðum erlendis á árinu. Marías H. Gestsson hélt fyrirlestur á ráðstefnunni
Financial Stabilization and Economic Growth sem haldin var í Svishtov í
Búlgaríu í október. Tryggvi Þór Herbertsson hélt erindi um samband atvinnuleysis
og aldurssamsetningar þjóða í Harvard háskóla í Bandaríkjunum í september og
um snemmtekinn lífeyri á Norðurlöndunum á ICA ráðstefnu í Helsinki í sama
mánuði. Þá hélt Sveinn Agnarsson erindi á North American Productivity Workshop
í Union College í Bandaríkjunum.
Auk þessa héldu starfsmenn stofnunarinnar fjölmörg erindi innanlands og skrifuðu
greinar í íslensk dagblöð og tímarit og sömdu álitsgerðir fyrir Alþingi, Norrænu
ráðherranefndina og ýmis ráðuneyti og stofnanir.
Hugvísindastofnun
Almennt yfirlit
Á árinu var haldið áfram uppbyggingu Hugvísindastofnunar en hún er rannsóknastofnun
heimspekideildar og samstarfsvettvangur fimm fræðastofnana sem í
deildinni starfa. Hugvísindastofnun og aðildarstofnanir hennar veittu 11 doktorsnemum
aðstöðu á árinu. Átta þeirra vinna að doktorsritgerðum við Háskóla Íslands
en þrír eru skráðir við erlenda háskóla. Fjórir fræðimenn á nýdoktorastyrk
Rannís höfðu aðstöðu við Hugvísindastofnun og að auki fjórir stundakennarar.
Einn erlendur fræðimaður hafði aðstöðu við Hugvísindastofnun á vormisseri, Alamgir
Hashmi frá Pakistan, sem var við deildina í boði Bókmenntafræði- og Málvísindaskorar.
Auk þess fengu nokkrir framhaldsnemar og aðrir fræðimenn tímabundna
starfsaðstöðu við stofnunina.
Frá haustmisseri hefur Gauti Kristmannsson haft aðstöðu við Hugvísindastofnun.
Gauti er stundakennari við heimspekideild en hann mun jafnframt vinna að því að
byggja upp Þýðingasetur innan Hugvísindastofnunar. Í samvinnu við Gauta var
gengið til samstarfs við Landsímann um þýðingu á vefviðmóti símaskrárinnar á
tíu erlend tungumál. Á móti fær Hugvísindastofnun styrk frá Landsímanum sem
kostar þýðinguna og mun að auki styðja rannsóknir á sviði þýðingafræði.
Bókmenntafræðistofnun og Málvísindastofnun nýttu starfsaðstöðu sína innan
88

Hugvísindastofnunar fyrir starfsmenn í föstum og tímabundnum stöðum en
Sagnfræðistofnun, Heimspekistofnun og Stofnun í erlendum tungumálum lánuðu
húsnæði sitt doktorsnemum og stundakennurum.
Á vormisseri vann Hugvísindastofnun með hópi miðaldafræðinga við heimspekideild
og Árnastofnun að undirbúningi rannsóknarstofu í miðaldafræðum. Haldin
var málstofa um virðingu í miðaldasamfélaginu og um einstaklinginn á miðöldum.
Á sumar og haustmánuðum voru möguleikar kannaðir á samstarfi við erlendar
stofnanir á þessu sviði og ráða leitað meðal erlendra sérfræðinga um
hugsanlegt skipulag alþjóðlegs framhaldsnáms í íslenskri miðaldafræði.
Framkvæmdastjóri fór í ferð til Osló og Helsinki í febrúar til að kynna sér starf
háskólastofnana á sviði hugvísinda og var ferðin greidd með ACOTECH starfsmannaskiptastyrk.
Árangur þessarar ferðar var samstarf við Miðalda- og
Víkingastofnunina í Osló og tengsl við Aleksanteri stofnunina og Renvall
stofnunina í Helsinki.
Málþing og fyrirlestrar
Hugvísindastofnun stóð fyrir hádegisfyrirlestrum á vormisseri. Tilgangur þeirra er
að gefa ungum fræðimönnum og kennurum við deildina, sem eru nýkomnir úr
rannsóknarleyfi, tækifæri til að ræða um nýjar rannsóknir sínar í hópi kollega.
Hugvísindaþing var haldið á 13.-14. október. Einum fyrirlesara var boðið frá útlöndum
til að tala á þinginu. Það var Sigrún Svavarsdóttir, lektor í heimspeki við
Háskólann í Ohio. Sigrún hélt aðalfyrirlestur þingsins en hann fjallaði um tengsl
skynsemishyggju í siðfræði við hugmyndir skoska heimspekingsins Davids
Hume. Sigrún tók einnig þátt í málstofu um siðfræði seinni dag þingsins. Málstofan
bar yfirskriftina „Að kunna gott að meta. Hlutlæg verðmæti.“ Fjórar málstofur
til viðbótar voru haldnar þennan dag. Þær voru „Saga og menning kaldastríðsáranna“,
„Fórnin“, „Á milli mála“ og „Einstaklingurinn fyrr og nú.“ Auk málstofanna
héldu sjö fræðimenn sjálfstæða fyrirlestra um rannsóknir sínar. Sjálfstæðu fyrirlestrarnir
verða gefnir út í sérstöku vefriti vorið 2001. Mikil fjölmiðlaumfjöllun var
um þingið og voru sum atriði þess, einkum málstofurnar, fjölsótt. Komið var á fót
vefsíðu þingsins þar sem fyrirlestrar og málstofur voru kynntar. Einnig var vefurinn
notaður til að útbúa kynningarefni um þau fræðasvið sem til umfjöllunar voru
á þinginu. Þetta var einkum gert með krækjum í erlenda vefi. Vefur Hugvísindaþinga
er alhliða kynningarvefur Hugvísindaþinga og jafnframt vísir að ráðstefnuriti.
Sagnfræðingafélag Íslands og Sagnfræðistofnun héldu málstefnu og fyrirlestur í
tengslum við þingið. Sagnfræðingafélagið gerði upp umræðu um póstmódernisma
sem félagið hafði staðið fyrir fyrirlestraröð um á vormisseri. Norski sagnfræðingurinn
Sølvi Sogner hélt minningarfyrirlestur Jóns Sigurðssonar um þróun
hjúskaparhátta í Noregi.
Hugvísindastofnun fékk styrk frá NorFA ásamt háskólunum í Kalíningrad,
Helsinki, Osló og Uppsölum, til að standa straum af netverkefni á sviði heimspeki
og sagnfræði. Verkefnið nefnist Rationality in Global and Local Contexts. Verkefnið
á að styrkja rannsóknarnám og rannsóknasamvinnu Norðurlandanna og Háskólans
í Kalíningrad. Styrkurinn er veittur til tveggja ára.
Bókmenntafræðistofnun
Hlutverk, stjórn, starfslið og húsnæði
Meginverkefni Bókmenntafræðistofnunar eru að vera vettvangur rannsókna á
bókmenntum og annast útgáfu bókmenntatexta og fræðirita um efnið. Í stjórn
stofnunarinnar sitja tveir úr hópi fastráðinna kennara í íslenskum og almennum
bókmenntum og einn úr hópi nemenda í almennri bókmenntafræði og íslensku.
Fulltrúar kennara eru kosnir til tveggja ára í senn en ætlast til að hver þeirra sitji
tvö kjörtímabil, fyrri tvö árin sem meðstjórnandi en seinna tímabilið sem forstöðumaður.
Stjórn stofnunarinnar skipuðu árið 1999 Kristján Árnason dósent,
forstöðumaður, Bergljót Soffía Kristjánsdóttir dósent, meðstjórnandi og Erna Erlingsdóttir,
sem fulltrúi nemenda fyrri hluta ársins, en Arna Þorkelsdóttir síðari
hlutann.
Garðar Baldvinsson gegndi starfi framkvæmdastjóra uns hann sagði því lausu frá
og með 1. ágúst en hélt þó áfram að vinna sérstök verkefni á vegum stofnunar-
89

innar. Við hlutverki hans að öðru leyti tók forstöðumaður Hugvísindastofnunar,
Jón Ólafsson, enda óhætt að segja að við flutning skrifstofu Bókmenntafræðistofnunar
um mitt ár úr Árnagarði yfir í Nýja-Garð hafi þessar tvær stofnanir
færst hvor nær annarri.
Útgáfustarfsemi á árinu
Sem fyrr beindist starfsemin einkum að bókaútgáfu og komu út tvær bækur: Trú í
sögum. Um heiðni og kristni í sögum og samtíma Gunnars Gunnarssonar eftir
Höllu Kjartansdóttur. Þetta er 56. bindið í ritröðinni Studia Islandica, og er ritstjóri
hennar Vésteinn Ólason. Þá kom út þriðja bindið í ritröðinni Ungum fræðum þar
sem gefnar eru út framúrskarandi B.A.-ritgerðir, og varð fyrir valinu að þessu
sinni Maður undir himni. Trú í ljóðum Ísaks Harðarsonar eftir Andra Snæ Magnason.
Þá var unnið að útgáfu annarra verka, sem eiga eftir að koma út síðar, og má þar
nefna Vísnabók Guðbrands í umsjá Jóns Torfasonar og Kristjáns Eiríkssonar og
Bókmenntavísi sem nemendur í bókmenntum hafa unnið að fyrir styrk úr
Nýsköpunarsjóði undir stjórn Garðars Baldvinssonar. Verkið hefur loks komist á
rekspöl á þessu ári, einkum eftir að Garðar gerði á því úttekt sem getur orðið
grundvöllur að frekari styrkveitingum og árangursríku starfi í kjölfar þeirra.
Heimspekistofnun
Forstöðumaður Heimspekistofnunar 2000 var Gunnar Harðarson. Helsta verkið
sem unnið hefur verið að árið 2000 hjá Heimspekistofnun er vinna að útgáfu ritsins
Lífþróun eftir Björgu C. Þorláksdóttur og annaðist Kristín Þóra Harðardóttir
það verkefni. Útgáfu á safnritinu Hvað er heimspeki? sem unnið er af nemendum
í heimspeki, var frestað, en á móti styrkti stofnunin útgáfu ritsins Ógöngur eftir
Gilbert Ryle, sem út kom sem Lærdómsrit Bókmenntafélagsins. Þá átti Heimspekistofnun
samstarf við Félag áhugamanna um heimspeki um útgáfu heimspekitímaritsins
Hugur. Heimspekistofnun kom að ýmsum öðrum verkefnum svo
sem þróun á heimspekivef, en sú vinna er á frumstigi, og vef um B.A.-ritgerðir.
Einnig átti Heimspekistofnun aðild að málþingi um heimspeki og ævisögur sem
haldið var í samvinnu við ReykjavíkurAkademíuna, og styrkti komu James Conants,
prófessors í Chicago, og Ray Monks, prófessors í Southampton, til landsins.
James Conant fékk húsnæði stofnunarinnar til afnota á vormisseri en Eyja Margrét
Brynjarsdóttir á haustmisseri.
Málvísindastofnun
Almennt yfirlit
Hlutverk Málvísindastofnunar er að annast rannsóknir í íslenskum og almennum
málvísindum. Einnig gefur stofnunin út fræðirit í málvísindum og gengst fyrir ráðstefnum
og námskeiðum. Auk þess tekur stofnunin að sér, gegn gjaldi, ýmiss
konar þjónustuverkefni sem lúta að málfræði og málfari, svo sem prófarkalestur
og frágang á textum. Stofnunin er til húsa í Nýja-Garði í húsnæði Hugvísindastofnunar.
Heimasíða stofnunarinnar er tengd við heimasíðu Háskólans (undir
„Stofnanir“) en slóðin er annars www.hi.is/pub/malvis
Stjórn Málvísindastofnunar skipuðu Magnús Snædal dósent, forstöðumaður, Sigríður
Sigurjónsdóttir dósent, meðstjórnandi og Hallgrímur J. Ámundason (fyrri
hluta árs) og Jóhannes Bjarni Sigtryggsson (síðari hluta árs) fulltrúar stúdenta,
ritarar. Starfsmenn voru Áslaug J. Marinósdóttir framkvæmdastjóri, en henni var
um mitt ár veitt launalaust leyfi í tvö ár og var Birgitta Bragadóttir ráðin í hennar
stað, Jóhannes Bjarni Sigtryggsson, hlutastarf (40%) janúar-febrúar, Einar Sigmarsson,
hlutastarf (50%) júní-júlí.
Rannsóknir
• Athugun á C-gerð Hálfdanar sögu Brönufóstra. Stofnunin styrkti þetta verkefni
með því að greiða umsjónarmanni, Jóhannesi Bjarna Sigtryggssyni, laun í einn
mánuð.
• Langsniðsathugun á máli íslensks barns. Stofnunin styrkti þetta verkefni með
því að greiða laun aðstoðarmanns í einn og hálfan mánuð. Lokið var við að
skrá efni af segulbandi og koma þeim gögnum á tölvutækt form.
Umsjónarmaður verkefnisins er Sigríður Sigurjónsdóttir.
90

• Alþjóðlegt verkefni: Intercomprehension of Germanic Languages Online (IGLO).
Stofnunin styrkti þetta verkefni með því að greiða laun aðstoðarmanns í tvo og
hálfan mánuð. Umsjónarmaður verkefnisins er Jóhannes Gísli Jónsson.
Útgáfustarfsemi
Guðrún Þórhallsdóttir (ritstj.): The Nordic Languages and Modern Linguistics 10.
Proceedings of the Tenth International Conference of Nordic and General Linguistics,
University of Iceland, June 6–8, 1998. Auk þess voru þrettán áðurútgefnar
bækur endurútgefnar og endurprentaðar.
Fyrirlestrar
Donald Steinmetz, Augsburg College, flutti fyrirlestur á vegum stofnunarinnar 15.
maí: Gender Shifting in Germanic: The marginalization of neuter gender in West
and North Germanic.
Annað
Stofnunin veitti þremur stúdentum ferðastyrk á ráðstefnu, 50 þús. krónur hverjum.
Sagnfræðistofnun
Hlutverk
Samkvæmt reglugerð skal Sagnfræðistofnun m.a. annast rannsóknir, gangast
fyrir ráðstefnum, námskeiðum, rannsóknaræfingum og fyrirlestrum og standa
fyrir útgáfu. Stofnunin er nú hluti af Hugvísindastofnun.
Stjórn og starfsmenn
Stjórnina skipuðu Loftur Guttormsson sem gegndi starfi forstöðumanns, Guðmundur
Jónsson og Guðrún Harðardóttir, fulltrúi stúdenta. Starfsmaður stofnunarinnar
var Eggert Þór Aðalsteinsson. Hafði hann einkum milligöngu um fjölritun
kennslugagna og sá um sölu þeirra í Guðnastofu, bókastofu stofnunarinnar. Helgi
Þorláksson sat í stjórn Hugvísindastofnunar sem fulltrúi Sagnfræðistofnunar.
Gistifræðimenn og fyrirgreiðsla
Agneta Ney, sænskur sagnfræðingur, var gistifræðimaður stofnunarinnar á vormisseri.
Hrefna Róbertsdóttir, sem stundar doktorsnám í Lundi, var gistifræðimaður
í sex mánuði. Páll Björnsson sagnfræðingur, sem hlaut rannsóknarstöðustyrk
Rannís í ársbyrjun, hafði vinnuaðstöðu við stofnunina frá því í apríl.
Rannsóknarverkefni
Að verkefninu Saga íslenskrar utanlandsverslunar 900-2002 var unnið áfram
undir forystu Helga Þorlákssonar en að því eiga aðild þrír aðrir fastir kennarar við
sagnfræðiskor ásamt Halldóri Bjarnasyni. Starfið á árinu beindist ekki síst að
fjáröflun. Styrkir fengust frá Rannís sem og fjárlaganefnd Alþingis og Rannsóknasjóði
Háskóla Íslands auk nokkurra annarra aðila. Að auki hlaut Helgi Þorláksson
styrk úr Rannsóknasjóði Háskóla Íslands. Nokkrir aðstoðarmenn voru ráðnir til
að sinna afmörkuðum verkþáttum.
Sagnfræðistofnun á formlega aðild að svonefndu Reykholtsverkefni, þverfaglegu
rannsóknarverkefni sem tengist fornleifauppgreftri í Reykholti í Borgarfirði. Helgi
Þorláksson situr í stjórn verkefnisins. Guðrún Sveinbjarnardóttir fornleifafræðingur
var sem fyrr framkvæmdastjóri verkefnisins. Sagnfræðistofnun tengdist afmörkuðum
þáttum verkefnisins, s.s. gerð kortagrunns fyrir Reykholt.
Í samráði við nokkrar aðrar stofnanir hafði Sagnfræðistofnun forgöngu um að
kanna möguleika á að stofna til lýðfræðilegs gagnagrunns.
Útgáfumál
Tvö ný rit komu út á vegum stofnunarinnar. Annað er Voyages and Explorations in
the North Atlantic from the Middle Ages to the XVII Century. Um er að ræða
bráðabirgðaútgáfu, undir ritstjórn Önnu Agnarsdóttur, á sjö erindum sem voru
kynnt á Heimsþingi sagnfræðinga í Ósló í ágúst sl. Hitt er Dulsmál 1600-1900.
Fjórtán dómar og skrá sem Már Jónsson sá um útgáfu á. Þetta er annað bindi í
ritröðinni Heimildasafn Sagnfræðistofnunar sem Anna Agnarsdóttir er ritstjóri
fyrir. Bæði ritin komu út hjá Háskólaútgáfunni.
Á árinu kom út ritið Aspects of Artic and Subartic History sem Sagnfræðistofnun
gefur út ásamt tveimur öðrum aðilum undir ritstjórn Inga Sigurðssonar og Jóns
91

Skaptasonar. Ritið geymir yfir 60 fyrirlestra sem fluttir voru á fjölþjóðlegri ráðstefnu
um sögu norðurslóða í Reykjavík 1998.
Þing tengd landsnefnd sagnfræðinga
Forstöðumaður tók við formennsku í Landsnefnd íslenskra sagnfræðinga í samræmi
við skipan sem mótast hefur undanfarin ár. Auk Sagnfræðistofnunar eiga
Sagnfræðingafélag Íslands og Þjóðskjalasafn Íslands aðild að nefndinni. Landsnefndin
var á árinu riðin við þátttöku í eða undirbúning að tveimur þingum.
19. heimsþing sagnfræðinga var haldið í Ósló í ágúst 2000. Landsnefndin fékk
Önnu Agnarsdóttir til að stjórna einu hringborðsefni, Voyages and Exploration in
the North Atlantic from the Middle Ages to the XVII Century, og Helga Þorláksson
til að flytja þar einn fyrirlestranna. Landsnefndin greiddi einnig fyrir því að þrír
doktorsnemar í sagnfræði kynntu rannsóknir sínar á þinginu. 24. þing norrænna
sagnfræðinga verður svo haldið í Árósum í ágúst 2001. Lokið var við að skipuleggja
þátttöku íslenskra sagnfræðinga í formlegri dagskrá þess.
Söguþing
Haldið var áfram undirbúningi Söguþings sem verður haldið í Reykjavík 30. maí til
1. júní 2002. Fyrir hönd Sagnfræðistofnunar situr Guðmundur Jónsson í undirbúningsnefnd.
Stefnt er að því að dagskráin verði eitthvað minni í sniðum en á
fyrsta íslenska söguþinginu 1997.
Minningarfyrirlestur Jóns Sigurðssonar
Stjórn stofnunarinnar bauð Sølvi Sogner, prófessor í sagnfræði við Óslóarháskóla,
að flytja Minningarfyrirlestur Jóns Sigurðssonar og halda málstofu. Sogner hélt fyrirlesturinn
í hátíðasal í Aðalbyggingu föstudaginn 13. október, „Ekteskap i Norge etter
reformasjonen“. Á undan minntist Loftur Guttormsson Jóns Sigurðssonar í
stuttu máli. Daginn eftir hélt Sogner málstofu á vegum stofnunarinnar með kennurum,
nemum og gestum um efnið „Migrasjon i Norge i tidlig moderne tid.“
Fjármál
Framlag Hugvísindastofnunar til Sagnfræðistofnunar nam 1.240 þús.kr. Aðrar
tekjur voru andvirði af sölu kennsluefnis og bóka í Guðnastofu svo og styrkir. Á
árinu fékkst ekki uppgjör frá Háskólaútgáfunni vegna þeirra rita, sem hún hefur
gefið út undanfarin ár í samvinnu við stofnunina, og annarra eldri rita sem hún
hefur annast sölu á. Samt sem áður var fjárhagsstaða stofnunarinnar viðunandi
við árslok.
Húsnæði og vinnuaðstaða
Sagnfræðistofnun hefur umráð yfir herberginu Hafnir í Húnaþingi á 3. hæð í Nýja
Garði sem nýtist tveimur doktorsnemum. Þar að auki hafa þrír doktorsnemar í
sagnfræði aðstöðu í húsakynnum Hugvísindastofnunar. Aðstoðarmenn kennara
nýta einkum þá vinnuaðstöðu sem býðst í Guðnastofu.
Íslandssaga í greinum
Rætt var við Landsbókasafn-Háskólabókasafn um möguleika á því að gagnasafn
Gunnars Karlssonar (kallað „Íslandssaga í greinum“), efnisflokkaðar greinar um
Íslandssögu, yrði yfirfært í hið væntanlega, nýja tölvukerfi safnsins. Kom fram
áhugi á þessu hjá Landsbókasafnsmönnum en ákvörðun var frestað. Már Jónsson
hafði umsjón með því að bráðabirgðagerð af „Íslandssögu í greinum“ var
færð á Netið (sjá Heimildir.is).
Íslensk málstöð
Almennt yfirlit og stjórn
Íslensk málnefnd rekur Íslenska málstöð skv. lögum nr. 2/1990, um Íslenska málnefnd,
með síðari breytingum. Málstöðin starfar í samræmi við reglugerð nr.
159/1987. Með lögum nr. 44/2000 var málnefndarlögunum breytt þannig að ekki er
lengur gert ráð fyrir því að málnefndin reki málstöðina í samvinnu við Háskóla Íslands
né heldur að forstöðumaður sé jafnframt prófessor í heimspekideild. Starf
forstöðumanns var auglýst eftir lagabreytinguna. Að fenginni umsögn Íslenskrar
málnefndar skipaði menntamálaráðherra Ara Pál Kristinsson í starfið til fimm ára
frá 1. september 2000 að telja. Formaður málnefndar og forstöðumaður málstöðvar
hófu viðræður við Háskóla Íslands um samstarf málstöðvar við Háskóla
Íslands í kjölfar lagabreytingarinnar.
92

Íslensk málstöð hefur aðsetur í húsnæði Háskóla Íslands á Neshaga 16, Reykjavík.
Málstöðin hefur þar til starfsemi sinnar 140 fm skrifstofuhúsnæði á annarri
hæð hússins (auk 12 fm geymslu í næsta húsi, Haga við Hofsvallagötu).
Starfslið
Starfslið Íslenskrar málstöðvar á árinu var: Ari Páll Kristinsson cand. mag., forstöðumaður,
Dóra Hafsteinsdóttir deildarstjóri, Hanna Óladóttir málfræðingur (í
hálfu starfi), frá 1. apríl og Kári Kaaber deildarstjóri.
Starfsemi
Málstöðin svarar fyrirspurnum um íslenskt mál og veitir ráð og leiðbeiningar um
málfarsleg efni, oftast í síma en einnig í tölvupósti og bréflega. Fyrirspurnir og
svör voru ríflega 1900 talsins á árinu. Á vef málstöðvarinnar er einnig að finna
ýmsar ábendingar um málfar. Haldið var áfram undirbúningi að málfarsbanka Íslenskrar
málstöðvar. Málfarsbankinn verður á netinu og unnt verður að slá inn
leitarorð og fá málfarsleiðbeiningar og ábendingar sem tengjast því. Jafnframt
verður notendum boðið að senda málstöðinni fyrirspurnir og munu svör við þeim
smám saman bætast við efni málfarsbankans. Af öðrum þáttum í þjónustustarfi
málstöðvarinnar má nefna yfirlestur ritsmíða, einkum fyrir opinberar stofnanir og
ráðuneyti.
Málstöðin er í tengslum við orðanefndir sem starfa á ýmsum sérsviðum. Í árslok
2000 voru samtals 50 orðanefndir á skrá í Íslenskri málstöð. Í orðabanka Íslenskrar
málstöðvar á netinu voru í lok ársins um 126.000 færslur (hugtök) í orðasöfnum
í ýmsum greinum. „Heimsóknir“ í orðabankann voru að meðaltali um 100
á dag og uppflettingar 600-700 á dag. Vinnusvæði eru nú í orðabankanum fyrir 49
orðasöfn á ýmsum stigum og 35 orðasafnanna eru jafnframt í birtingarhlutanum.
Íslensk málstöð tók þátt í tveimur verkefnum sem nutu styrkja úr MLIS-áætlun
Evrópusambandsins. Annað verkefnið nefndist Nordterm-net og laut að því að
safna saman sem flestum tölvutækum orðasöfnum á Norðurlöndum, einkum íðorðasöfnum,
og gera þau aðgengileg sem „Norræna orðabankann“ með einu og
sama viðmóti á netinu og á geisladiskum. Að hinu verkefninu, TDC-net, stóðu íðorðastofnanir
um alla Evrópu. Það miðar að því að koma á Evrópuneti opinberra
eða opinberlega viðurkenndra stofnana sem fást við skráningu íðorða og íðorðaskráa.
Útgáfa
Í ágúst kom út Hagfræðiorðasafn (Rit Íslenskrar málnefndar 12) ásamt geisladiski.
Út komu Málfregnir 17-18. Unnið var að undirbúningi afmælisrits Baldurs
Jónssonar, Málsgreina, með greinum eftir hann. Endurnýjaðir voru samningar við
Námsgagnastofnun um útgáfu Réttritunarorðabókar handa grunnskólum. Enn
fremur fellur undir útgáfumál starf að orðabanka, málfarsbanka og öðru efni
málstöðvarinnar á netinu.
Málþing og erindi
• Dóra Hafsteinsdóttir hélt kynningarerindi um orðabanka Íslenskrar málstöðvar
og Ari Páll Kristinsson um fyrirhugaðan málfarsbanka málstöðvarinnar á
ráðstefnu sem Málræktarsjóður stóð fyrir 13. maí þar sem kynnt voru ýmis
verkefni sem Lýðveldissjóður styrkti á starfstíma sínum.
• Kristján Árnason hélt erindið „Idealer og realitet i standardisering af islandsk
udtale“ á Norræna málnefndaþinginu í Nuuk 25. ágúst.
• Íslensk málnefnd beitti sér í fimmta sinn fyrir málræktarþingi undir merkjum
dags íslenskrar tungu. Þingið var haldið 11. nóvember og efni þess var „Íslenska
sem annað mál“. Erindi fluttu Birna Arnbjörnsdóttir, Háskóla Íslands:
„Tvítyngi og skóli. Áhrif tvítyngis á framvindu í námi“; Ingibjörg Hafstað
kennsluráðgjafi, Fræðslumiðstöð Reykjavíkur: „Tvítyngdir nemendur í
íslenskum grunnskólum“; Þóra Björk Hjartardóttir dósent, Háskóla Íslands:
„Íslenska fyrir útlendinga í Háskóla Íslands“; Úlfar Bragason, forstöðumaður
Stofnunar Sigurðar Nordals: „Íslenskukennsla við erlenda háskóla“; Þóra
Másdóttir talmeinafræðingur, Talþjálfun Reykjavíkur: „Tvítyngi og frávik í
málþroska“; Matthew Whelpton lektor, Háskóla Íslands: „Að tala íslensku, að
vera íslenskur. Mál og sjálfsmynd frá sjónarhóli útlendings.“
• Kristján Árnason flutti erindið „Alþjóðleg hreintungustefna og gengi íslensku
tungunnar“ á málstefnu um íslenska tungu í Menntaskólanum á Akureyri 18.
nóvember.
93

Lífeðlisfræðistofnun
Stjórn og starfsmenn
Lífeðlisfræðistofnun Háskóla Íslands var komið á fót árið 1995 með reglugerð nr.
333/1995 og tók þá við hlutverki Rannsóknastofu í lífeðlisfræði sem starfrækt
hafði verið í þrjá áratugi. Forstöðumaður stofnunarinnar hefur verið Jón Ólafur
Skarphéðinsson prófessor en Stefán B. Sigurðsson prófessor tók við í lok ársins.
Stjórn stofnunarinnar að öðru leyti skipa fastráðnir kennarar og sérfræðingar
stofnunarinnar auk fulltrúa annarra starfsmanna og fulltrúa nemenda.
Starfsmenn stofnunarinnar árið 2000 voru prófessorarnir Jóhann Axelsson, Stefán
B. Sigurðsson og Jón Ólafur Skarphéðinsson, Guðrún V. Skúladóttir vísindamaður,
dósentarnir Logi Jónsson, Sighvatur S. Árnason, Þór Eysteinsson og Þórarinn
Sveinsson, Anna Guðmunds fulltrúi og Jóhanna Jóhannesdóttir rannsóknatæknir.
Doktorsnemar voru Marta Guðjónsdóttir líffræðingur og Árni Árnason
sjúkraþjálfari. MS-nemar voru Heiðdís Smáradóttir, Atli Jósefsson, Anna Lára
Möller, Wendy Jubb, Sólrún Jónsdóttir, Amid Derayat, Anna Ragna Magnúsardóttir
og Jóhannes Helgason sem einnig var aðjúnkt. Verkefnaráðnir sérfræðingar
og/eða stundakennarar voru: Ólöf Ámundadóttir, Ragnhildur Káradóttir, Reymond
Meany, Sesselja Bjarnadóttir, Gísli Björnsson og Jóhann Ingimarsson.
Hlutverk og starfsemi
Hlutverk stofnunarinnar er tvíþætt, rannsóknastarfsemi og kennsla. Stofnunin
veitir öllum fastráðnum kennurum Háskólans í lífeðlisfræði rannsóknaraðstöðu,
hvar í deild eða skorum sem þeir eiga heima, s.s. læknadeild, raunvísindadeild
og hjúkrunarfræðideild. Einnig getur stjórn stofnunarinnar veitt vísindamönnum
á öðrum fræðasviðum aðstöðu eftir því sem aðstæður leyfa og efni standa til. Öll
rannsóknastarfsemi á stofnuninni er fjármögnuð með sjálfsaflafé. Styrkir hafa
einkum fengist frá rannsókna- og tækjakaupasjóðum Háskólans og Rannís en
einnig frá erlendum aðilum, s.s. lyfjafyrirtækjum. Heildarrekstrarkostnaður vegna
rannsóknastarfsemi á árinu er áætlaður um 5-6 m.kr.
Starfsmenn stofnunarinnar vinna að rannsóknarverkefnum á ýmsum sviðum lífeðlisfræðinnar,
s.s. starfsemi sléttra og rákóttra vöðva, stjórn blóðrásar, fituefnabúskap,
sjónlífeðlisfræði, starfsemi þekja, vatns- og saltbúskap, áreynslulífeðlisfræði,
stýringu líkamsþunga, stjórn öndunar, öndunarstarfsemi í lungnasjúklingum,
þolmörkum ýmissa umhverfisþátta hjá laxfiskum o.fl. Einnig er unnið að faraldsfræðilegum
rannsóknum á hjarta- og æðasjúkdómum og skammdegisþunglyndi.
Þá er nokkuð um þjónusturannsóknir, s.s. þrekmælingar o.fl. Niðurstöður
hafa verið birtar á árinu á nokkrum alþjóðlegum ráðstefnum og í erlendum tímaritum.
Töluvert var fjallað um rannsóknir stofnunarinnar í fjölmiðlum og þá einkum
rannsóknir á skammdegisþunglyndi.
Starfsmenn stofnunarinnar annast alla kennslu í lífeðlisfræði við Háskólann og
leggur stofnunin til aðstöðu og tækjabúnað til verklegrar kennslu. Að auki hefur
stofnunin tekið að sér að annast kennslu í lífeðlisfræðinámskeiðum þeirra námsleiða
við Háskólann sem ekki hafa fastráðinn kennara í greininni. Þannig hefur
tekist að halda nær allri starfsemi á sviði lífeðlisfræði innan Háskólans á einum
stað sem hefur ótvíræða kosti í för með sér. Árið 2000 voru kennd á vegum stofnunarinnar
15 námskeið og sóttu þau rúmlega 500 stúdentar. Jafngildir þetta um
1900 þreyttum einingum. Heildarvelta stofnunarinnar vegna kennslu og almenns
rekstrar árið 2000 nam um 32 m.kr.
Lífefna- og
sameindalíffræðistofa
Almennt yfirlit og stjórn
Rannsóknarstofan er starfsvettvangur kennara lífefnafræðasviðs læknadeildar
auk annarra sem stunda rannsóknir á skyldum sviðum. Forstöðumaður er Jón
Jóhannes Jónsson dósent. Aðrir háskólakennarar, sem starfa við fræðasviðið, eru
Eiríkur Steingrímsson rannsóknarprófessor og Ingibjörg Harðardóttir dósent. Auk
þeirra hefur Reynir Arngrímsson, dósent í klínískri erfðafræði og yfirmaður vísindarannsókna
Urðar Verðandi Skuld ehf., aðstöðu á rannsóknastofunni. Umsjón
94

með daglegum rekstri lífefna- og sameindalíffræðistofu hefur Jónína Jóhannsdóttir
deildarmeinatæknir. Á rannsóknastofunni störfuðu þrír doktorsnemar, fimm
M.S.-nemar, tveir B.S.-nemar og einn læknanemi sem vann að 4. árs verkefni.
Auk framangreindra unnu nokkrir einstaklingar í lengri eða styttri tíma að
ýmsum verkefnum.
Rannsóknir
Rannsóknarstofan er miðstöð fyrir lífefna- og sameindalíffræðirannsóknir í
grunnvísindum og læknisfræði. Almenn áherslusvið eru efnaskipti kjarnsýra,
genalækningar, þroskunarlíffræði, næringarfræði og samspil erfða og umhverfis.
Helstu einstök verkefni voru þessi:
• Hlutverk og starfsemi Mitf gensins í mús og Drosophilu.
• Breytigen arfgengrar járnofhleðslu.
• Samspil fituefnaskipta og ónæmiskerfisins.
• Greining erfðabreytileika og DNA skemmda í flóknum erfðaefnissýnum.
• Þróun kjarnsýrumælinga í plasma.
• Smíði genaferja byggðum á mæði-visnu veiru.
Á rannsóknarstofunni er sérhæfður tækjabúnaður fyrir sameindalíffræðivinnu
sem jafnframt er notaður við klínískar rannsóknir í sameindaerfðafræði í samstarfi
við meinefnafræðideild Rannsóknastofnunar Landspítala-háskólasjúkrahúss.
Viðurkenningar
Guðmundur H. Gunnarsson, M.S. nemi, fékk Nýsköpunarverðlaun Tækniþróunar
hf. 2000. Hans T. Björnsson læknanemi var útnefndur til Forsetaverðalauna
Nýsköpunarsjóðs námsmanna.
Kynningarstarfsemi
Starfsmenn rannsóknarstofunnar kynntu vinnu sína erlendis og innanlands með
þátttöku í ýmsum ráðstefnum og með einstökum fyrirlestrum.
Fyrirlestrar
Fyrirlestrar á alþjóðlegum ráðstefnum:
• Eiríkur Steingrímsson og fl.: Genetic analysis of the Microphthalmia family of
bHLHZip transcription factors. Fyrirlestur, First International Symposium on
„Basic Helix-Loop-Helix Genes: Regulators of normal development and
Indicators of Malignant Development, 16-17 nóvember 2000, Amsterdam,
Hollandi.
• Jón Jóhannes Jónsson: Therapeutic Frontiers Clinical Implications of Advances
in Health Care Technology. European Society of Clinical Pharmacists Spring
Conference, Reykjavík, 11-13 maí 2000.
• Helga Bjarnadóttir og fl.: Construction of gene transfer vectors based on
maedi-visna virus (MVV). International Conference and Workshop on Animal
Retroviruses. Cambridge, UK, 3.-6. september 2000.
Eiríkur Steingrímsson skipulagði einnig eftirfarandi vísindafyrirlestra og fræðslufundi
fyrir nemendur í rannsóknatengdu námi:
• Kristján Jessen, prófessor í taugaþroskunarfræði, Department of Anatomy and
Developmental Biology, University College of London, Englandi: Glíafrumur
úttaugakerfisins (Schwann frumur): Þroskun og hlutverk.
• Georg Klein, prófessor, Mikrobiologiskt og Tumorbiologiskt Centrum, Karolinska
Institutet, Stokkhólmi, Svíþjóð: The Multistep Development of Cancer.
• Eva Klein, prófessor, Mikrobiologiskt og Tumorbiologiskt Centrum, Karolinska
Institutet, Stokkhólmi, Svíþjóð: Cellular Immune reaction against EBV infected/immortalized
B lymphocytes. Immunological surveillance at its best.
• Michael W. Young, prófessor, Laboratory of Genetics, The Rockefeller University,
New York: Drosophila's 24-hour clock; Molecular control of circadian
rhythms.
Að auki var skipulögð fyrirlestraröð um lífupplýsingafræði á haustönn í samstarfi
við rannsóknarnámsnefnd og Þórunni Rafnar vísindamann hjá Urði Verðandi
Skuld ehf. Meðal fyrirlesara voru: Gunnar von Heijne, Háskólanum í Stokkhólmi,
Jotun Hein, Árósaháskóla og Eiríkur Pálsson, City University of New York.
Annað
Rannsóknir stofunnar voru styrktar af ýmsum aðilum, þ.m.t Rannís, Rannsóknasjóði
Háskólans, aðstoðarmannasjóði, Nýsköpunarsjóði námsmanna og NORFA
96

(upplýsingatækni). Stofnað var nýtt líftæknifyrirtæki, Lífeind ehf., til þróunar aðferða
í sameindaerfðafræði. Fyrirtækið tók að sér framhald rannsókna sem unnar
hafa verið á vegum Jóns Jóhannesar Jónssonar og nemenda hans. Framangreindir
aðilar nutu stuðnings Rannsóknaþjónustu Háskólana og Landspítala-háskólasjúkrahúss
við stofnun fyrirtækisins.
Jón Jóhannes Jónsson hafði umsjón með styrk frá Bygginga- og tækjakaupasjóði
Rannís og styrkjum af sérhæfðu tækjakaupafé Háskólans sem alls voru 3,250
þús.kr. til kaupa á örsýnagreini (microarray analyzer). Engar markverðar breytingar
urðu á húsnæðismálum rannsóknastofunnar. Áfram var unnið að undirbúningi
verkkennslustofu á 1. hæð í Læknagarði. Tilkoma hennar, væntanlega á
næsta ári, mun leysa brýnan húsnæðisvanda fyrir þá starfsemi.
Líffræðistofnun
Hlutverk og stjórn
Líffræðistofnun Háskólans tók til starfa árið 1974 samkvæmt reglugerð nr.
191/1974.
Hlutverk hennar er:
• að afla grundvallarþekkingar í líffræði, einkum þeim greinum sem kenndar
eru við raunvísindadeild Háskóla Íslands.
• að miðla grundvallarþekkingu í líffræði, kynna fræðilegar nýjungar og efla
rannsóknir og kennslu í líffræði á Íslandi.
Á stofnuninni er unnið að undirstöðurannsóknum í ýmsum greinum líffræðinnar.
Sérfræðingar stofnunarinnar stunda einnig rannsóknir á hagnýtum sviðum líffræðinnar
og taka að sér rannsóknarverkefni eftir því sem aðstæður leyfa og um
semst. Stjórn Líffræðistofnunar skipa Sigurður S. Snorrason formaður, Páll Hersteinsson
varaformaður og Rannveig Magnúsdóttir, fulltrúi stúdenta.
Á Líffræðistofnun Háskólans starfa allir kennarar sem eru í fullu starfi við líffræðiskor
raunvísindadeildar, einn fastráðinn og nokkrir lausráðnir sérfræðingar
sem ráðnir eru til að sinna sérstökum verkefnum, lausráðið aðstoðarfólk og ritari
í hálfri stöðu. Loks starfa þar að jafnaði nokkrir vísindamenn sem stofnunin veitir
aðstöðu. Sérfræðingur Náttúrurannsóknastöðvarinnar við Mývatn hefur starfsaðstöðu
við stofnunina samkvæmt sérstöku samkomulagi. Sérfræðingar Líffræðistofnunar
Háskólans starfa á eftirfarandi rannsóknasviðum:
• Agnar Ingólfsson prófessor: Vistfræði fjara og lífs í rekandi þangi.
• Arnþór Garðarsson prófessor: Vistfræði og stofnstærð sjófugla og vistfræði
Mývatns.
• Árni Einarsson sérfræðingur Náttúrurannsóknastöðvarinnar við Mývatn: Vöktun
og rannsóknir á lífverustofnum og umhverfisþáttum í Mývatni og Laxá.
• Eggert Gunnarsson lektor: Rannsóknir í örverufræði.
• Einar Árnason prófessor: Þróunar- og stofnerfðafræði, m.a. á skyldleika
þorskstofna.
• Eva Benediktsdóttir dósent: Rannsóknir á bakteríuflóru fiska.
• Gísli Már Gíslason prófessor: Vistfræði straumvatna.
• Guðmundur Eggertsson prófessor: Rannsóknir á erfðum bakteríunnar Escherichia
coli.
• Guðmundur Hrafn Guðmundsson prófessor: Bakteríudrepandi peptíð í slímhúð.
• Guðmundur V. Helgason sérfræðingur: Botndýr á Íslandsmiðum og burstaormar.
• Guðmundur Óli Hreggviðsson lektor: Rannsóknir á hitakærum örverum.
• Guðni Á. Alfreðsson prófessor: Hita- og kuldakærar örverur og salmonellubakteríur.
• Halldór Þormar prófessor: Hæggengar veirur og veirudrepandi lyf.
• Jakob Jakobsson prófessor: Fiskifræðirannsóknir.
• Jakob K. Kristjánsson dósent (nú rannsóknarprófessor): Rannsóknir á hitakærum
örverum.
• Jón S. Ólafsson lektor: Hryggleysingjar í ferskvatni.
• Jörundur Svavarsson prófessor: Botndýr á Íslandsmiðum og eiturefnavistfræði.
• Logi Jónsson dósent: Rannsóknir á lífeðlisfræði fiska.
• Páll Hersteinsson prófessor: Stofnvistfræði tófu og minks.
• Sigríður Þorbjarnardóttir sérfræðingur: Erfðafræði hitakærra örvera.
97

• Sigurður S. Snorrason dósent: Vist- og þróunarfræði botndýra og fiska í ferskvatni.
• Þóra Ellen Þórhallsdóttir prófessor: Gróðursamfélögum á hálendinu og stofnvistfræði
túnsúru.
Sérfræðingar stofnunarinnar eru í margs konar rannsóknarsamstarfi, bæði við
innlenda skóla og rannsóknarstofnanir svo og við vísindamenn og stofnanir erlendis.
Hinn 1. nóvember tók til starfa á stofnuninni Guðmundur Hrafn Guðmundsson,
sem um leið tók við prófssorsstarfi í frumulíffræði við Líffræðiskor af Halldóri
Þormar. Halldór Þormar starfar áfram hjá stofnuninni sem prófessor emeritus.
Síðastliðið sumar lét ritari Líffræðistofnunar og skorar til margra ára, Eva Þórðardóttir,
af störfum. Í stað hennar var ráðin í fulltrúastarf, Elísabet Lilja Haraldsdóttir.
Útgáfu- og kynningarmál
Líffræðistofnun hefur um langt árabil staðið að útgáfu ritraðarinnar Fjölrit Líffræðistofnunar
og eru ritin nú orðin 53 talsins, þar af komu tvö út á árinu 2000.
Stofnunin kynnti starfsemi sína á háskólasýningunni í mars og á AGORA sýningunni
í október. Af þessu tilefni var útbúin kynningarmappa þar sem rannsóknum
allra kennara og sérfræðinga er lýst.
Viðurkenningar
Tvö verkefni frá stofnuninni hlutu viðurkenningu í samkeppninni „Upp úr skúffunum“:
Verkefni Guðmundar Eggertssonar „Smíði á genaferju Rhodothermus marinus
með það að markmiði að auðvelda grunnrannsóknir og hagnýtingu á hitaþolnum
prótínum“ og verkefni Halldórs Þormars „Örverudrepandi efnasamsetningar
sem eyða kampylobakter og öðrum sýklum sem berast með matvælum“.
Málstofur
Málstofur eru haldnar á stofnuninni í tengslum við sum námskeið líffræðiskorar. Í
hádeginu á föstudögum eru haldnir fyrirlestrar um ýmis líffræðileg efni og gjarnan
leitað til sérfræðinga utan stofnunarinnar.
Fjármál
Fjárveiting til stofnunarinnar var 6.4 m.kr. á árinu og veltan um 74 m.kr. Tekjur
stofnunarinnar umfram fjárveitingar eru einkum styrkir frá ýmsum rannsóknasjóðum,
einkum sjóðum á vegum Rannsóknarráðs Íslands, Rannsóknasjóði Háskóla
Íslands, norrænum rannsóknasjóðum og Evrópusambandinu en einnig
koma talsverðar tekjur frá útseldri vinnu í umhverfisrannsóknum.
Húsnæðismál
Starfsemi Líffræðistofnunar Háskólans fer nú fram á fjórum stöðum í Reykjavík.
Að Grensásvegi 12 eru rannsóknastofur í erfða- og sameindalíffræði, frumulíffræði,
sjávarlíffræði, fiskifræði, vistfræði, grasafræði og þróunar- og stofnerfðafræði.
Þar fer og fram mestur hluti kennslu í líffræði. Að Grensásvegi 11 eru
rannsóknastofur í vatnalíffræði og dýrafræði. Rannsóknastofa í örverufræði er í
Ármúla 1a og rannsóknir í dýralífeðlisfræði eru að Vatnsmýrarvegi 16.
Mannfræðistofnun
Hlutverk og stjórn
Reglugerð stofnunarinnar gerir ráð fyrir samþættingu félagslegrar og líffræðilegrar
mannfræði. Forstöðumaður stofnunarinnar er Gísli Pálsson og er hann
jafnframt prófessor í mannfræði við Félagsvísindadeild. Stjórn stofnunarinnar
skipa Sigríður Dúna Kristmundsdóttir dósent, formaður, Alfreð Árnason erfðafræðingur,
Guðmundur Eggertsson prófessor, Ólafur Ólafsson fyrrverandi landlæknir
og Unnur Dís Skaptadóttir lektor. Stofnunin hefur verið til húsa að Hólavallagötu
13. Stofnunin réð á árinu verkefnisstjóra, Kristínu Erlu Harðardóttur meistaraprófsnema,
í hálft starf.
Starfsemi
Mannfræðistofnun hefur gengist fyrir fyrirlestraröð um efnið „Á mörkum náttúru
og samfélags“. Þegar hafa fimm fyrirlesarar komið á vegum stofnunarinnar: Paul
Rabinow (Berkeley), Veena Das (Nýju Deli/New York), Hans-Jörg Rheinberger
(Berlín), Evelyn Fox Keller (MIT) og William Cronon (Wisconsin).
98

Meginverkefni stofnunarinnar er „Líkamlegur varningur“. Þar er sjónum beint að
siðferðilegum deilum um söfnun, varðveislu og sölu líffæra, lífsýna og erfðaupplýsinga.
Verkefnisstjóri er Gísli Pálsson. Erlendir þátttakendur, alls 16, eru frá
Bretlandi, Danmörku, Finnlandi, Svíþjóð, Noregi, Ísrael og Rússlandi. Auk þess er
gert ráð fyrir samstarfi við bandaríska aðila. Verkefnið er styrkt af Rannís og fleiri
aðilum. Ritari þess er Kristín Erla Harðardóttir.
Stofnunin tekur þátt í nokkrum öðrum verkefnum, m.a. eftirfarandi:
• Erfðasaga inúíta og afdrif norrænu nýlendunnar á Grænlandi. Samstarfsverkefni
Agnars Helgasonar og Gísla Pálssonar. Umsjón Agnar Helgason.
• Seascapes and Landscapes: Linkages between Marine and Terrestrial Environments
and Human Populations in the North Atlantic. Styrkt af Bandaríska
rannsóknarráðinu (NSF). Stjórnandi er Astrid Ogilvie (University of Boulder,
Colorado). Gísli Pálsson er þátttakandi í verkefninu.
• Dagbækur Vilhjálms Stefánssonar. Þrír framhaldsnemar í mannfræði hafa
unnið að verkefninu. Samið hefur verið um útgáfu dagbókanna við New
England University Press. Ritstjórn og umsjón Gísli Pálsson.
• Alternative and Conventional Medicine in Iceland. Umsjón: Robert Anderson
(Mills College, Kaliforníu), Gísli Pálsson og Ólafur Ólafsson. Robert Anderson
skilaði ítarlegri skýrslu um verkefnið, sem Landlæknisembættið hefur gefið út
(Heilbrigðisskýrslur, 2000, 1).
• Heimildamynd um afkomendur Vilhjálms Stefánssonar í Inuvik í Kanada, gerð
fyrir sjónvarp hér og erlendis. Umsjón: Gísli Pálsson, Hákon Már Oddsson,
Friðrik Þór Friðriksson.
Í september gekkst stofnunin fyrir ráðstefnu vegna starfsloka Haralds Ólafssonar,
sem átti sæti í stjórn stofnunarinnar um skeið og kenndi mannfræði við Háskólann
í rúman aldarfjórðung. Haldnar hafa verið málstofur á vegum stofnunarinnar
í samvinnu við Mannfræði- og þjóðfræðiskor. Markmið málstofanna er að efla
skoðanaskipti meðal kennara og framhaldsnema við Háskóla Íslands og starfandi
mannfræðinga utan Háskólans. Vefsíða stofnunarinnar var uppfærð á árinu. Það
verk vann Baldur A. Sigurvinsson meistaraprófsnemi. Nokkrir framhaldsnemar
hafa haft vinnuaðstöðu af og til á stofnuninni: Baldur A. Sigurvinsson, Hulda
Proppé, Jóhann Brandsson, Jónas G. Allansson.
Orðabók Háskólans
Stjórn og starfsmenn
Alls unnu 13 starfsmenn á Orðabókinni á árinu. Af þeim voru níu í fullu starfi í
árslok. Tveir starfsmenn voru ráðnir í innslátt yfir sumarmánuðina og tveir
starfsmenn vinna í tímavinnu. Ekkert stöðugildi er í stjórnsýslu á Orðabókinni. Í
stjórn Orðabókarinnar sitja Eiríkur Rögnvaldsson prófessor, formaður, Guðvarður
Már Gunnlaugsson sérfræðingur við Stofnun Árna Magnússonar og Margrét
Jónsdóttir dósent.
Starfsemi
Á árinu 2000 var haldið áfram þar sem frá var horfið við innslátt ritmálssafnsins.
Alls voru slegnir inn um 190.000 seðlar eða 115 kassar á stafabilinu st-v. Ætla má
að innslætti ljúki snemmsumars árið 2001 ef fram heldur sem horfir. Kapp var
lagt á að flytja innslegin dæmi í gagnagrunninn jafnóðum. Á árinu var gengið frá
notkunardæmum á stafbilinu o-u og voru þau rúmlega 306.000. Þá var hugað að
eldri innslegnum dæmum frá fyrri verkefnum og reyndust þau rúmlega 42.000.
Gagnasafn Orðabókarinnar er öllum opið og er slóðin: www.lexis.hi.is
Orðabókin fékk styrk úr Lýðveldissjóði til þess að halda áfram innslætti á notkunardæmum
í ritmálssafni stofnunarinnar. Áður hafði sjóðurinn styrkt verkefnið ríflega
en án þess styrkjar hefði ekki verið unnt að ráðast í jafn umfangsmikið verkefni.
Gerð orðasambandaskrár um ritmálssafnið, sem hófst síðla árs 1996, var haldið
áfram á árinu. Farið er yfir öll tölvuskráð notkunardæmi í safninu og tilgreind
orðasambönd sem þar koma fram. Skráin hefur að geyma margvíslegar tegundir
orðasambanda, svo sem orðtök, föst (stirðnuð) orðasambönd, málshætti og orðastæður.
Orðasamböndin eru sett fram á samræmdan hátt og áhersla lögð á að
birta setningarlegt umhverfi þeirra til þess að notkun og merking sambandanna
komi sem skýrast fram. Þess er jafnframt gætt að halda til haga mismunandi af-
99

igðum orðasambanda. Við hvert orðasamband eru tilgreind meginorð sambandsins
í grunnmynd sinni. Með því að tengja þær myndir við samsvarandi
myndir í ritmálsskránni má kalla fram orðasambönd undir einstökum flettiorðum
ritmálsskrárinnar.
Á árinu var hafist handa við að skrá textasafn Orðabókarinnar inn í nýjan gagnagrunn.
Þar er gert ráð fyrir nýrri og mun ítarlegri flokkun textanna, m.a. til að auðveldara
verði að velja markvisst úr safninu, t.a.m. vegna rannsókna á máli ólíkra tímabila,
miðla, aldurshópa, kynja o.s.frv. Jafnframt þessu var unnið að því að koma skipulagi
safnsins í betra horf og hafinn undirbúningur að því að koma sjálfum textaskjölunum
á staðlað form. Allmikið bættist í textasafnið á árinu. Eins og sakir
standa hefur textasafnið að geyma u.þ.b. 600 texta sem eru samtals um 30 milljón
lesmálsorð. Stefnt er að því að efla textasafnið á næstu árum enda hljóta stafrænir
textar að gegna lykilhlutverki í söfnunarstarfi Orðabókarinnar í framtíðinni.
Útgáfa
Stofnunin átti þátt í útgáfu eins rits á síðasta ári. Var það greinasafnið Orðhagi
sem tileinkað var Jóni Aðalsteini Jónssyni, fyrrum forstöðumanni. Unnið var að
fimmta hefti tímaritsins Orðs og tungu og er það væntanlegt í ársbyrjun 2001.
Rannsóknarverkefni
Meðal rannsóknarverkefna einstakra starfsmanna má nefna að Ásta Svavarsdóttir
og Guðrún Kvaran unnu saman að athugun á erlendum áhrifum á orðaforðann
á tímabilinu 1930-1980. Ásta og Kristín Bjarnadóttir, tóku ásamt fimm öðrum málfræðingum,
þátt í verkefninu ÍS-TAL sem felst í því að koma upp gagnabanka með
íslensku talmáli. Guðrún Kvaran vann að gerð handbókar um íslenska beygingarog
orðmyndunarfræði og lýkur því verki á næsta ári. Hún vinnur að rannsókn á
málinu á Vídalínspostillu. Jón Hilmar Jónsson vinnur að því að semja orðabók
um íslensku, þar sem orðum og orðasamböndum er skipað með tilliti til þess að
notendur þarfnist vitneskju um orðafar sem snertir tiltekið hugtak.
Rannsókna- og
fræðasetur Háskóla
Íslands í Hveragerði
Stjórn
Rannsókna- og fræðasetur Háskóla Íslands í Hveragerði tók til starfa á miðju ári
2000. Starfræksla þess er samstarfsverkefni Háskóla Íslands, Prokaria ehf.,
Hveragerðisbæjar, Garðyrkjuskóla ríkisins og Rannsóknastofnunarinnar Neðri
Áss. Í stjórn setursins sitja Jakob K. Kristjánsson, prófessor við Líffræðistofnun
Háskóla Íslands, formaður, Arnþór Ævarsson, sameindalíffræðingur hjá Prokaria
ehf., Gísli Páll Pálsson, framkvæmdastjóri Dvalarheimilisins Áss/Ásbyrgis, Hálfdán
Kristjánsson, bæjarstjóri Hveragerðisbæjar, og Sveinn Aðalsteinsson, skólastjóri
Garðyrkjuskóla ríkisins. Framkvæmdastjóri setursins er Tryggvi Þórðarson.
Markmið
Meginmarkmiðið með starfsemi Rannsóknasetursins er að efla vísindarannsóknir
og fræðastarf í Hveragerði og nágrenni og að byggja upp frekari þekkingu á
svæðinu, ekki síst er snýr að náttúrufari. Setrinu er ætlað að verða miðstöð rannsókna
í umhverfismálum og náttúruvísindum í byggðarlaginu með séráherslu á
hveralíffræði og hagnýta örverufræði.
Aðsetur
Setrið er til húsa í húsnæði Rannsóknastofnunarinnar að Neðri-Ási en þar hafa
undanfarna áratugi verið stundaðar fjölbreyttar rannsóknir á ýmsum sviðum náttúruvísinda.
Í húsnæðinu er lítill fundarsalur en hægt er að halda stærri fundi og
ráðstefnur í húsnæði Garðyrkjuskóla ríkisins eftir nánara samkomulagi. Rannsóknasetrið
hefur til umráða rannsóknarstofu og bókasafn Rannsóknastofnunarinnar
að Neðra-Ási. Setrið hyggst einnig sameinast um fullkomnari rannsóknarstofuaðstöðu
með Garðyrkjuskóla ríkisins sem áætlað er að koma á fót í húsnæði
skólans að Reykjum, Ölfusi.
100

Starfsemi
Meðal verkefna Rannsóknasetursins eru umhverfis- og vistfræðirannsóknir á
hverum. Er þar m.a. lagt til grundvallar það brautryðjendastarf sem þegar hefur
verið unnið á vegum Háskóla Íslands og Rannsóknastofnunarinnar að Neðri-Ási
og sú þekking á hveralíffræði sem fyrirtækið Prokaria ehf. býr yfir.
Setrið tekur að sér verkefni við mat á áhrifum framkvæmda á lífríki hvera á
hverasvæðum sem fyrirhugað er að virkja. Það hefur lokið tveimur slíkum úttektum
á árinu 2000, við Trölladyngju á Reykjanesi og í Grensdal í Ölfusi.
Hafin er gerð flokkunar- og skráningarkerfis fyrir upplýsingar um helstu lífríkisog
vistfræðiþætti hvera á landinu en slíkt kerfi hefur ekki verið þróað áður fyrir
lífríki hvera. Söfnun og skráning vistfræðilegra upplýsinga um hveri og vistfræðileg
flokkun þeirra mun auðvelda mjög vinnu Rannsóknasetursins við mat á umhverfisáhrifum
jarðhitavirkjana auk þess sem hún er mikilvægur grunnur fyrir
allar frekari rannsóknir á samspili umhverfisþátta og lífríkis í hverunum.
Stefnt er að því að setrið hafi yfir að ráða öllum venjulegum grunnbúnaði rannsóknarstofu
og á bókasafninu verði m.a. að finna allar helstu heimildir um náttúrufræði
svæðisins og um varmalindir. Þannig er vonast til að setrið geti skapað
góða aðstöðu fyrir náms-, vísinda- og fræðimenn sem stunda vilja rannsóknir
eða fræðimennsku sem tengist varmalindum eða náttúrufari nálægra svæða.
Rannsóknasetrið hyggst einnig bæta aðstöðu sína til vistfræðilegra rannsókna á
ám og stöðuvötnum. Meðal verkefna, sem það tekur að sér, er flokkun stöðu- og
fallvatna skv. reglugerð nr. 796/1999 um varnir gegn mengun vatns. Leitað hefur
verið til heilbrigðisnefnda og þeim boðið samstarf um slíka flokkun á svæði
þeirra en nefndirnar eru ábyrgar fyrir framkvæmd ákvæðanna um flokkunina.
Þegar er hafið samstarf við Heilbrigðiseftirlit Kjósarsvæðis um flokkun vatna
næstu þrjú ár.
Stofnaðilar Rannsóknasetursins geta samkvæmt starfssamningi sett á fót sjálfstæðar
deildir innan setursins. Tvær deildir hafa formlega tekið til starfa á setrinu,
háskóladeild og deild Prokaria ehf. Deildarstjóri Háskóladeildar er Tryggvi
Þórðarson, framkvæmdastjóri og deildarstjóri deildar Prokaria ehf. er Arnþór
Ævarsson sameindalíffræðingur.
Starfsemi háskóladeildarinnar verður á næstunni einkum á sviði mats á umhverfisáhrifum,
vatnaflokkunar og þátttöku í þróun og gerð hveragagnagrunns.
Prokaria ehf. er framsækið líftæknifyrirtæki sem beitir háþróaðri líf- og tölvutækni
til að uppgötva og nýta erfðaefni í náttúrunni. Starfsemi deildar Prokaria
innan setursins mun felast í ýmiss konar rannsóknum á hveraörverum og vistkerfum
hvera en þó einkum þróun og gerð hveragagnagrunnsins.
Rannsóknarmiðstöð
í jarðskjálftaverkfræð
Almennt
Rannsóknarmiðstöð Háskóla Íslands í jarðskjálftaverkfræði var komið á fót árið
2000 samkvæmt samningi milli Háskóla Íslands, Sveitarfélagsins Árborgar,
menntamálaráðuneytisins, dómsmálaráðuneytisins og Almannavarna ríkisins.
Stofnun miðstöðvarinnar er í samræmi við stefnu Háskólans um eflingu rannsóknar-
og fræðastarfsemi á landsbyggðinni. Á vegum miðstöðvarinnar eru
stundaðar fjölfaglegar rannsóknir og er megináhersla lögð á rannsóknir sem
tengjast áhrifum jarðskjálfta. Miðstöðin er til húsa að Austurvegi 2a á Selfossi og
starfa þar nú um tíu manns. Starfsemin skiptist í þrjá meginþætti: undirstöðurannsóknir,
þjónusturannsóknir og þjálfun nemenda við rannsóknarstörf. Í miðstöðinni
er boðið upp á fundaraðstöðu auk þess sem aðstaða er fyrir smærri ráðstefnur.
Aðdragandi
Á vegum Verkfræðistofnunar Háskóla Íslands hefur verið byggð upp umfangs-
101

mikil rannsóknarstarfsemi á sviði jarðskjálftaverkfræði á síðastliðnum 20 árum.
Þungamiðja þessara rannsókna hefur verið á Suðurlandi, þ.e. á svæði sem er
mjög heppilegt til rannsókna og tilrauna á sviði jarðskjálftaverkfræði að mati erlendra
sérfræðinga. Svæðið er virkt jarðskjálftasvæði af viðráðanlegri stærð, þar
sem er að finna öll helstu mannvirki og tæknikerfi sem einkenna nútímaþjóðfélag.
Hinn 27. nóvember 1997 rituðu forsvarsmenn Háskóla Íslands, Selfossbæjar
(Sveitarfélagsins Árborgar) og Almannavarnanefndar Selfoss og nágrennis undir
samstarfssamning um eflingu rannsókna á sviði jarðskjálftaverkfræði og tengdra
greina. Í samningnum var kveðið á um að stefnt skyldi að því að komið yrði á fót
miðstöð á Selfossi þar sem stundaðar yrðu rannsóknir á áhrifum og eðli jarðskjálfta.
Jafnframt skyldi þungamiðja jarðskjálftaverkfræðirannsókna Verkfræðistofnunar
Háskóla Íslands færðar á Selfoss. Í miðstöðinni skyldi komið upp rannsóknarstofu
fyrir mælingar á áhrifum jarðskjálfta á mannvirki þar sem mæligögnum
er safnað saman og unnið er úr þeim.
Á næstu árum var unnið markvisst í samræmi við þennan samning. Stofnað var
fyrirtæki sem hafði það meginmarkmið að kaupa og innrétta húsnæði fyrir fyrirhugaða
rannsóknarmiðstöð. Þessu starfi var lokið í ársbyrjun 2000 og var Rannsóknarmiðstöð
Háskóla Íslands í jarðskjálftaverkfræði opnuð með formlegum
hætti 2. maí með undirritun samnings um starfsemina milli Háskóla Íslands,
Sveitarfélagsins Árborgar, menntamálaráðuneytisins, dómsmálaráðuneytisins og
Almannavarna ríkisins. Þessir aðilar mynda ráð og er hlutverk þess að efla starfsemi
Miðstöðvarinnar og afla fjármagns til starfseminnar. Starfsemi Miðstöðvarinnar
heyrir að öðru leyti undir Verkfræðistofnun Háskóla Íslands og hlítir þeim
reglum sem um hana gilda.
Staðsetning og aðstaða
Miðstöðin er til húsa að Austurvegi 2a í nýstandsettri byggingu sem hefur verið
innréttuð sérstaklega með þarfir miðstöðvarinnar í huga. Til ráðstöfunar fyrir
miðstöðina eru um 600 fm. húsnæði og eru þar af um 150 fm. í kjallara. Þar er
góð fundaraðstaða, níu skrifstofur auk rýmis fyrir nemendur og lausráðna starfsmenn,
ásamt rannsóknarstofum. Í kjallara eru geymslur, bílskúr auk aðstöðu fyrir
grófari vinnu sem tengist mælingum. Húsnæðið, sem myndar glæsilegan ytri
ramma um rannsóknarstarfsemina, er í eigu Borgarþróunar og greiðir Rannsóknarmiðstöðin
mánaðarlega húsaleigu samkvæmt samningi. Borgarþróun er í
eigu Sveitarfélagsins Árborgar og Atvinnuþróunar Suðurlands.
Starfslið
Hjá Miðstöðinni eru nú sex manns í fullu starfi við rannsóknir og einn fulltrúi á
skrifstofu. Auk þeirra veitir miðstöðin tveimur prófessorum starfsaðstöðu til
rannsókna. Til viðbótar er breytilegur fjöldi nemenda og lausráðinna starfsmanna
tengdur miðstöðinni. Kjarni starfsliðs Miðstöðvarinnar kemur frá Verkfræðistofnun
Háskóla Íslands, Aflfræðistofu, en forsenda stofnunar hennar var að rannsóknarstarfsemi
Verkfræðistofnunar á sviði jarðskjálftaverkfræði færðist í Miðstöðina.
Ragnar Sigbjörnsson prófessor er forstöðumaður Rannsóknarmiðstöðvarinnar
og er hann með skrifstofuaðstöðu á Selfossi.
Rannsóknir
Markmið miðstöðvarinnar er að stunda alþjóðlegar rannsóknir í jarðskjálftaverkfræði
á háskólastigi, vinna að þróun og ráðgjöf sem tekur mið af staðbundnum
þörfum, efla miðlun upplýsinga um áhrif jarðskjálfta og veita nemendum og verkfræðingum
þjálfun við rannsóknarstörf. Miðað er við að meginviðfangsefni miðstöðvarinnar
verði eftirtalin:
• Þróun og rekstur tilraunasvæðis á Suðurlandi.
• Öflun gagna um áhrif jarðskjálfta á mannvirki og samfélag.
• Líkanagerð og óvissugreining.
• Áhættumat og áhættustjórnun.
• Fjölfaglegar rannsóknir á efnahagslegum og félagslegum áhrifum jarðskjálfta.
Miðlun og þjálfun
• Veita styrkþegum aðstöðu og leiðsögn.
• Kennsla og leiðsögn fyrir háskólastúdenta í jarðskjálftaverkfræði og tengdum
greinum.
• Standa fyrir innlendum og alþjóðlegum fyrirlestrum og námskeiðum í jarðskjálftaverkfræði
og tengdum greinum.
• Upplýsingamiðlun um áhrif jarðskjálfta, m.a. á netinu, bæði á íslensku og ensku.
• Almenningsfræðsla um jarðskjálfta og áhrif þeirra.
102

Áhersla er lögð á samvinnu við EC tilraunasvæðið í Grikklandi og virka þátttöku í
rannsóknarhópum EAEE.
Suðurlandsjarðskjálftar 2000
Eins og áður er vikið að var Miðstöðin opnuð með formlegum hætti 2. maí árið
2000. Hinn 17. júní sama ár má segja að sjálf rannsóknarstofan hafi opnað með
eftirminnilegum hætti þegar fyrsti áfangi Suðurlandsjarðskjálfta reið yfir. Hjá Miðstöðinni
náðust einstæðar mælingar af þessum atburði svo og þeim fjölmörgu
jarðskjálftum sem fylgdu í kjölfarið. Tveir mestu jarðskjálftarnir voru 17. og 21.
júní. Upptök þeirra voru annars vegar í Holtum nálægt Skammbeinsstöðum og
hins vegar í Hestfjalli. Samkvæmt mælingum miðstöðvarinnar voru þeir 6,6 og 6,5
að stærð, mælt á svonefndum vægiskvarða. Mestu mæld áhrif voru 64% g og 84%
g, þar sem g vísar til fallhröðunar í þyngdarsviði jarðar við yfirborð hennar. Jarðskjálftarnir
höfðu mikla eyðileggingu í för með sér bæði á byggingum, tæknikerfum
og innanstokksmunum, enn fremur þá er ljóst að jarðskjálftarnir höfðu mikil
áhrif á sálarlíf fólks á Suðurlandi. Strax var hafist handa við öflun gagna um áhrif
jarðskjálftanna, skemmdir á mannvirkjum og tæknikerfum. Þegar hafa safnast
einstæð gögn og er ljóst að úrvinnsla þeirra mun taka nokkur ár. Við Miðstöðina
hefur verið lögð áhersla á að miðla upplýsingum um jarðskjálftana og áhrif
þeirra. Í því skyni voru haldnir fræðslufundir, komið upp heimasíðu þar sem fjallað
var um jarðskjálftana og tekið saman ritið „Jarðskjálftar á Suðurlandi“.
Kynningarstarfsemi
Lögð hefur verið mikil áhersla á að kynna starfsemi Miðstöðvarinnar bæði innanlands
og utan. Sérstaklega ber að nefna fundi, erindi, greinar og rit tengd Suðurlandsjarðskjálftunum
2000 og áhrifum þeirra á mannvirki og mannlíf á Suðurlandi.
Alþjóðleg samvinna
Rannsóknarstarfsemi Miðstöðvarinnar byggir að verulegu leyti á og nýtur góðs af
alþjóðlegri samvinnu við erlenda háskóla og rannsóknarstofnanir bæði í Evrópu
og Ameríku. Í því sambandi má nefna rannsóknir á yfirborðshröðun í stórum
jarðskjálftum, sem styrkt er af Evrópusambandinu, rannsóknir á áhrifum jarðskjálfta
á búnað í byggingum og rannsóknir á sértækum legubúnaði til þess að
draga úr þeirri áraun á mannvirki sem jarðskjálftar valda.
Rannsóknasetur
Háskóla Íslands í
Vestmannaeyjum
Almennt
Háskólayfirvöld og bæjaryfirvöld í Vestmannaeyjum hófu formlegt samstarf með
stofnun Samstarfsnefndar Háskóla Íslands og Vestmannaeyja árið 1994. Megintakmark
samstarfsins var að tengja háskólastarf rannsóknavettvangi og rannsóknaþörfum
í Vestmannaeyjum og veita jafnframt háskólakennurum aðstöðu til þess að
stunda rannsóknir í umhverfi Eyjanna sem hefur margvíslega sérstöðu, náttúru,
mannlíf og menningu. Á síðasta ári átti Samstarfsnefndin fimm ára afmæli. Í tilefni
af þeim tímamótum voru óháðir aðilar fengnir til að gera úttekt á starfinu þessi
fyrstu starfsár nefndarinnar. Úttektin var framkvæmd af Davíð Bjarnasyni og Erlu
Hlín Hjálmarsdóttur og var hún kynnt á afmælishátíð nefndarinnar sem haldin var í
Eyjum þann 15. október 1999. Á yfirstandandi ári beinist vinnan í Rannsóknasetri
Vestmannaeyja að rannsóknum á lífríki hafsins og hefur m.a. fengist styrkur frá
Rannís til þess að festa kaup á íslensku djúpfari, rannsóknadvergkafbáti sem notaður
verður til rannsókna neðansjávar við Vestmannaeyjar. Vonir eru bundnar við fiskeldi
í Eyjum og Rannsóknasetrið kemur sérstaklega að tilraunaleyfi, sem landbúnaðarráðherra
hefur veitt til allt að eitt þúsund tonna eldis í Klettsvík. Loks má nefna
að endurnýjun borholu við Skiphella við Friðarhöfn er í undirbúningi og mun sú
starfsemi tengjast setrinu, enkum Þróunarfélagi Vestmannaeyja og Náttúrustofu
Suðurlands sem eru til húsa í Rannsóknasetrinu. Mikið atvinnuleysi, sem einkennt
hefur atvinnulífið í Eyjum eftir bruna Ísfélagsins, hefur kallað á aðgerðir af hálfu
Rannsóknasetursins. Nú er ákveðið í samráði við Félagsmálaráðuneytið o.fl. að
halda námskeið til eflingar atvinnulausum í Vestmannaeyjum með áherslu á
hagnýta þekkingu á tungumálum, viðskiptum, umhverfi og stofnun eigin fyrirtækja.
103

Stjórn og starfsfólk
Í stjórn Samstarfsnefndar Háskóla Íslands og Vestmannaeyjabæjar eru skipaðir
fulltrúar frá Vestmannaeyjabæ, Háskóla Íslands, útibúi Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins
í Vestmannaeyjum, útibúi Hafrannsóknastofnunarinnar í Vestmannaeyjum
og fiskvinnslu og útgerð í Vestmannaeyjum. Árið 2000 var stjórnin skipuð
sem hér segir: Þorsteinn I. Sigfússon prófessor, fulltrúi Háskólaráðs og stjórnarformaður,
Guðjón Hjörleifsson bæjarstjóri og fulltrúi Vestmannaeyjabæjar, gjaldkeri,
Gísli Már Gíslason prófessor og fulltrúi Líffræðistofnunar, Gísli Pálsson prófessor
og fulltrúi Sjávarútvegsstofnunar, Sigmar Hjartarson, forstöðurmaður (fulltrúi
Rf). Þorsteinn I. Sigfússon, Gísli Pálsson og Gísli Már Gíslason fara með málefni
háskóladeildarinnar í Eyjum.
Stofnanir innan setursins eru fimm og hafa á að skipa um fjórtán starfsmönnum
sem eru ýmist í verkefnatengdri vinnu eða fastráðnir forstöðumenn, sérfræðingar,
eða almennir starfsmenn viðkomandi stofnana. Forstöðumaður Rannsóknasetursins
er Páll Marvin Jónsson en hann er jafnframt útibússtjóri háskóladeildarinnar.
Háskóladeildin er skipuð eftirfarandi starfsmönnum: Páll Marvin Jónsson
útibússtjóri, Guðrún Karitas Garðarsdóttir ritari, Sigurbjörg Vilhjálmsdóttir ræsting,
Hans Aðalsteinsson, verkefnastjóri Athafnaversins.
Ýmis verkefni
Fiskeldi í Vestmannaeyjum
Háskóladeildin hefur farið með ráðgjöf fyrir Vestmannaeyjabæ varðandi fyrirhugað
fiskeldi í Klettsvík. Jafnframt hefur deildin verið að skoða möguleika á
annars konar eldi en laxeldi með það að markmiði að efla atvinnulífið í Vestmannaeyjum.
Námskeiðahald
Háskóladeildin í Vestmannaeyjum stendur ár hvert fyrir fjölmörgum fyrirlestrum
og námskeiðum í samstarfi við ýmsar mennta- og fræðslustofnanir.
Háskólanám
Í Eyjum er boðið upp á háskólanám í fjarkennslu. Um er að ræða íslensku til BAprófs
við Háskóla Íslands og ferðamálafræði í samstarfi við Hólaskóla. Í Vestmannaeyjum
er mikil vöntun á hjúkrunarfræðingum og sökum þessa hefur háskóladeildin
í Eyjum unnið að því að ná samningum við Háskólann á Akureyri um
að hefja hjúkrunarfræðinám í fjarkennslu. Stefnt er að því að námið hefjist í síðasta
lagi haustið 2001.
Fræðslunet Vestmannaeyja
Rannsóknasetrið hefur umsjón með verkefni sem er ætlað að tengja þær stofnanir
sem hafa annast fullorðinsfræðslu í Vestmannaeyjum. Áætlað er að netið taki
formlega til starfa sumarið 2001.
Starfsmenntaátak
Háskóladeildin hefur að undanförnu unnið að uppsetningu öflugs starfsmenntaskóla
í Vestmannaeyjum með sérstakri áherslu á fólk á atvinnuleysisskrá. Verkefninu
var hrundið af stað vegna slæms atvinnuástands í kjölfar brunans í Ísfélagi
Vestmannaeyja.
Lifandi miðlun
Fiska-og náttúrugripasafn Vestmannaeyja og Háskóli Íslands í Vestmannaeyjum
hafa á undanförnum mánuðum unnið að verkefni sem hefur það að markmiði að
efla rannsóknir á margbrotnu fuglalífi Eyjanna og jafnframt að styrkja ferðamannaiðnaðinn
í Eyjum.
Áhrif umhverfis á form og þroska Yoldiella nana (Bivalvia,
Protobranchia) á mismunandi dýpi
Markmið verkefnisins er að kanna áhrif setgerðar, hitastigs og þrýstings á útlitsform
samlokana af ættkvíslinni Yoldiella í hlýsjónum sunnan við Ísland. Verkefnið
er styrkt af Lýðveldissjóði. Verkefnisstjóri Páll Marvin Jónsson.
Ambassador and Mrs. Day Olin Mount Fellowship
Day Olin Mount, sendiherra Bandaríkjanna, sem hefur verið auðfúsugestur í Eyjum
undanfarin ár, lét af störfum haustið 1999 eftir farsælt starf á Íslandi. Samstarfsnefnd
Háskóla Íslands og Vestmannaeyjabæjar ákvað að stofna til styrks
handa bandarískum stúdentum eða fræðimönnum sem skoða vildu samspil
manns og hafs í Vestmannaeyjum og nefna styrkinn í höfuðið á bandarísku
105

sendiherrahjónunum. Var þetta tilkynnt í kveðjuhófi sem Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra
hélt í Viðey í júlí 1999. Vonast er eftir góðri samvinnu við menningarstofnunina
Fullbright og við samfjármögnun þessa máls.
Vistvænar humarveiðar
Í ársbyrjun 1998 hófust tilraunaveiðar með humargildrur við Vestmannaeyjar sem
stjórnað var af Páli Marvin Jónssyni. Markmið tilraunaveiðanna er að kanna hagkvæmni
gildruveiða samanborið við togveiðar, ásamt því að rannsaka líffræðilega
þætti og útbreiðslu. Verkefnið er styrkt af Nýsköpunarsjóði atvinnulífsins, Haraldi
Böðvarssyni hf, Netagerðinni Ingólfi, Hafrannsóknastofnun og Hampiðjunni. Verkefnisstjóri
er Páll Marvin Jónsson.
Atferli lunda við fæðuleit, skráning dýpis og hitastigs
með DST-rafeindamerkjum
Markmið verkefnisins er að rannsaka atferli lunda með hjálp rafeindamerkja sem
skrá þrýsting og hitastig. Verkefnið er styrkt af Stjörnu-Odda ehf og Rannsóknasjóði
Háskóla Íslands.Verkefnisstjóri Páll Marvin Jónsson.
Sníkjudýr í skeldýrum
Verkefnið var unnið í samstarfi við Rannsóknastöðina á Keldum og er það styrkt
af Rannsóknasjóði Háskóla Íslands. Markmið verkefnisins er að finna millihýsil
sníkjudýrsins (ögðunnar) Prosorhynchoides (Bucephaloides) gracilescens. Verkefnisstjóri
var Matthías Eydal, Keldum.
Rannsóknastofa í
kvennafræðum
Hlutverk
Rannsóknastofa í kvennafræðum er þverfagleg stofnun sem heyrir undir háskólaráð.
Hún var stofnuð samkvæmt reglugerð frá menntamálaráðuneytinu árið
1990 en tók formlega til starfa haustið 1991. Hlutverk Rannsóknastofu í kvennafræðum
við Háskóla Íslands felst í rannsóknum og miðlun þekkingar á sviði
kvenna- og kynjafræða og jafnréttisrannsókna. Haustið 2000 setti ný stjórn Rannsóknastofu
í kvennafræðum stofunni eftirfarandi aðalmarkmið:
• efla og samhæfa rannsóknir í kvenna- og kynjafræðum og jafnréttisrannsóknir;
• vinna að og kynna niðurstöður rannsókna;
• koma á gagnabanka um kvennarannsóknir;
• að skapa rannsóknaaðstöðu fyrir sjálfstætt starfandi fræðimenn og unga
vísindamenn sem vinna verkefni á vegum stofunnar;
• veita nemum í rannsóknanámi aðstöðu og búnað til rannsóknastarfa og veita
nemum þjálfun og reynslu í vísindalegum vinnubrögðum með því að gefa þeim
kost á að vinna rannsóknastörf á vegum stofunnar;
• sinna þjónustuverkefnum á sviði kvenna- og kynjafræða, svo sem ráðgjöf fyrir
aðila utan Háskólans;
• koma á fót gagnabanka um kvenna-, kynja- og jafnréttisrannsóknir;
• gangast fyrir námskeiðum, fyrirlestrum, ráðstefnum, endurmenntun og hverri
þeirri starfsemi sem stuðlar að því að kynna rannsóknir á sviði kvenna- og
kynjafræði fyrir almenningi;
• stuðla að sterkum tengslum Háskóla Íslands við þjóðlífið;
• veita upplýsingar og ráðgjöf um kvenna- og kynjarannsóknir;
• hafa samstarf við innlenda og erlenda rannsóknaraðila;
• styðja og styrkja nám í kynjafræðum innan og utan Háskóla Íslands;
• standa að útgáfu.
Stjórn
Háskólaráð skipar sex manna stjórn Rannsóknastofu í kvennafræðum og tvo
varamenn til tveggja ára, þar af fjóra samkvæmt tilnefningum viðkomandi deilda.
Haustið 2000 var ný stjórn skipuð. Í henni sitja: Arnfríður Guðmundsdóttir, lektor
við guðfræðideild, Rannveig Traustadóttir, dósent í félagsvísindadeild, Páll Biering,
dósent við hjúkrunarfræðideild, Edda Benediktsdóttir, fræðimaður við Raunvísindastofnun,
Dagný Kristjánsdóttir, prófessor við heimspekideild, Guðný Guðbjörnsdóttir,
prófessor við félagsvísindadeild. Samkvæmt ósk stofunnar voru
skipaðir tveir varamenn sem eru Herdís Sveinsdóttir, dósent við námsbraut í
hjúkrunarfræði, og Ingólfur Gíslason félagsfræðingur. Rannveig Traustadóttir var
106

formaður frá haustinu 1999 en í september 2000 tók Arnfríður Guðmundsdóttir við
formennsku.
Samstarfssamningur Háskóla Íslands og Reykjavíkurborgar
26. júní undirrituðu Páll Skúlason, rektor Háskóla Íslands, og Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir borgarstjóri samstarfssamning Háskólans og Reykjavíkurborgar, sem
fól í sér að koma á fót stöðu forstöðumanns Rannsóknastofu í kvennafræðum.
Markmið samningsins er að efla rannsóknir á sviði kvenna- og kynjafræða innan
Háskólans. Reykjavíkurborg skuldbindur sig til að greiða helming kostnaðar við
stöðuna til næstu þriggja ára á móti Háskólanum. Jafnréttisnefnd Reykjavíkurborgar
er ábyrg fyrir framkvæmd samningsins af hálfu Reykjavíkurborgar og
Rannsóknastofa í kvennafræðum ábyrg fyrir framkvæmd samningsins fyrir hönd
Háskólans. Starf forstöðumanns stofunnar var auglýst í júlí 2000.
Starfsmenn
Í september var Irma Erlingsdóttir bókmenntafræðingur ráðin í nýtt starf forstöðumanns
Rannsóknastofu í kvennafræðum. Á vormisseri var Sóley Stefánsdóttir
starfsmaður stofunnar í 30% starfi.
Rannsóknir
Rannsóknastofan tók virkan þátt í samstarfi við erlendar rannsóknastofnanir á
sviði kvenna- og kynjafræða á árinu. Meðal annars má nefna samstarf við Norrænu
kvenna- og kynjarannsóknastofnunina NIKK (Nordisk institutt for kvinne og
kjönsforskning).
Fyrirlestrar og málþing
Eins og undanfarin ár stóð Rannsóknastofa í kvennafræðum fyrir viðamikilli
kynningu á rannsóknum í kvenna- og kynjafræðum. Þessi kynning fór einkum
fram í formi rabbfunda (Rabb um rannsóknir og kvennafræði) sem haldnir voru
að jafnaði aðra hverja viku á vor- og haustmisseri. Þá voru haldnir opinberir fyrirlestrar
með innlendum og erlendum fyrirlesurum.
Útgáfa
Á árinu 2000 gaf stofan út ritið Speglanir, konur í íslenskri bókmenntahefð og
bókmenntasögu eftir Helgu Kress, prófessor við Háskóla Íslands. Fréttabréf stofunnar
kom út einu sinni á árinu.
Rannsóknastofa í
líffærafræði
Rannsóknastofa í líffærafræði er ein sérstofnana Háskólans og lýtur hún læknadeild.
Rannsóknastofan hefur verið til húsa að Vatnsmýrarvegi 16, 4. hæð, síðan
haustið 1987. Forstöðumaður rannsóknastofunnar er Hannes Blöndal prófessor í
líffærafræði.
Starfmenn
Starfsmenn úr hópi kennara eru: Ella Kolbrún Kristinsdóttir dósent, Hannes Blöndal
prófessor, Sigurður Sigurjónsson lektor og Sverrir Harðarson dósent. Annað
starfslið: Birgitta Ásgrímsdóttir líffræðingur, Finnbogi R. Þormóðsson fræðimaður,
Fjóla Haraldsdóttir meinatæknir, Guðbjörg Bragadóttir ritari og Jóhann Arnfinnsson
líffræðingur. Starfsmönnum rannsóknastofunnar fækkaði frá árinu áður
en Sigurlaug Aðalsteinsdóttir yfirmeinatæknir lést í október.
Starfsemi
Rannsóknastofa í líffærafræði sinnir vísindalegum rannsóknum í líffærafræði
heilbrigðra og sjúkra. Starfsmenn rannsóknastofunnar annast líffærafræðikennslu
nemenda í læknisfræði, sjúkraþjálfun og tannlækningum og veita
ýmsum aðilum þjónustu í örsjárrannsóknum (electron microscopy). Á rannsóknastofunni
fer einnig fram framleiðsla kennsluefnis í líffærafræði í formi prentaðs
máls, tölvuefnis og margvíslegra kennslusýna. Á árinu 1997 gengust starfsmenn
rannsóknastofu í líffærafræði fyrir stofnun námsvers í Læknagarði en þá voru til
þess keyptar tölvur fyrir stúdenta. Síðan hefur á hverju ári verið bætt við tölvutæku
efni í líffærafræði í þeim tilgangi að auðvelda nemendum sjálfsnám þar sem
þeir njóta leiðsagnar kennara.
107

Rannsóknastarfsemi
• Rannsóknir á æða- og vefjaskemmdum fólks, sem látist hefur af völdum
arfgengrar heilablæðingar, en sjúkdómurinn finnst eingöngu á Íslandi, hafa
verið stundaðar í mörg ár á rannsóknastofunni. Á árinu 1998 tókst að einangra
og rækta sléttvöðvafrumur úr heilaæðum sjúklings með sjúkdóminn en með
því var aflað einstaks efniviðar til frekari og sértækari rannsókna á
sjúkdómnum. Síðan hefur aðallega verið unnið með þessar frumur í rækt (sjá
ritverk 1). Um aðra þætti þessara rannsókna er samstarf við Anders Grubb og
samstarfsmenn hans í Lundi í Svíþjóð (sjá ritverk 2).
• Rannsókn á heilabilun (dementia) í samvinnu við deildir Landspítala-háskólasjúkrahúss
í öldrunarlækningum og taugalækningum og öldrunardeild
Sjúkrahúss Reykjavíkur hefur staðið í nokkur ár og mun standa áfram um óákveðinn
tíma enda um framskyggna rannsókn að ræða.
• Rannsókn á taugakerfisæxlum, sem er bæði erfðafræðilegs, faraldsfræðilegs
og vefjameinafræðilegs eðlis, á sér nú stað og hefur þegar verið lokið við einn
flokk æxla (heilamengisæxli: meningioma) og í vinnslu er annar flokkur æxla
(taugatróðsæxli: gliomata). Um þessar rannsóknir hefur verið samstarf við
meinafræðideild og taugasjúkdómadeild Mayo Clinic í Rochester Minnesota frá
árinu 1995 (sjá ritverk 3).
• Rannsókn á síþreytu og skyldum sjúkdómum í samvinnu við Erni Snorrason
geðlækni hófst 1997 og er það enn þá í gangi. Þetta verkefni er styrkt af lyfjafyrirtækinu
Hunter-Fleming.
Ritverk
• Cystatin C extracted from Cystatin C amyloid is cytotoxic to cultured human
cerebrovascular smooth muscle cells. D. T. Vilhjalmsson, F. R. Thormodsson, I.
H. Olafsson, H. Blöndal. Society for Neuroscience, New Orleans nóv. 2000.
Veggspjald.
• The cerebral hemorrhage-producing cystatin C variant (L68Q) in extracellular
fluids. M. Bjarnadóttir, C. Nilsson, V. Lindström, A. Westmann, P. Davidsson, F.
Þormóðsson, H. Blöndal, G. Guðmundsson og A. Grubb. Samþykkt í sept. 2000
í Amyloid.
• Risk of Glioma, Other Primary Brain Tumor, and Systemic Cancer among
Relatives of Patients with Glioma. B. P. O'Neill, H. Blöndal, P. Yang, G. H.
Ólafsdóttir, H. Sigvaldason, J. Björnsson, R. B. Jenkins, D. W. Kimmel, B. W.
Scheithauer, W. A. Rocca og H. Tulinius. Sent í október 2000 til Cancer
Epidemiology, Biomarkers and Prevention.
• In vitro susceptibilities of gram-positive cocci to fatty acids and monoglycerides.
G. Bergsson, J. Arnfinnsson, Ó. Steingrímsson og H. Thormar. Sent 11.
sept. 2000 til Antimicrobial Agents and Chemotherapy.
• In vitro killing of candida albicans by fatty acids and monoglycerides. G.
Bergsson, J. Arnfinnsson, Ó. Steingrímsson og H. Thormar. Sent 4. des. 2000
til Antimicrobial Agents and Chemotherapy.
Kennsla
Kennsla í líffærafræði er veitt nemendum í læknisfræði, sjúkraþjálfun og tannlækningum.
Nemendafjöldi er nokkuð breytilegur eftir árum en samtals luku
prófum árið 2000, á 1. ári 241 og 68 á 2. ári. Auk þess sækja nemendur í meinaog
röntgentækni við Tækniskóla Íslands kennslu í líffærafræði til rannsóknastofunnar
og nemendur í meinatækni hljóta einnig verklega þjálfun í meinatækni á
rannsóknastofunni.
Þjónusturannsóknir
Örsjárrannsóknir til sjúkdómsgreiningar er fastur liður í starfsemi rannsóknastofunnar
og eru þær aðallega unnar fyrir Rannsóknastofu Háskólans við Barónsstíg.
Einnig eru gerðar, og hafa verið gerðar síðan 1981, örsjárrannsóknir á lífrænum
og ólífrænum sýnum fyrir aðrar stofnanir Háskólans (sjá ritverk 4 og 5)
og aðila utan hans.
108

Rannsóknastofa í lyfjaog
eiturefnafræði
Stjórn og starfsmenn
Forstöðumaður Rannsóknastofu í lyfja- og eiturefnafræði á árinu var Magnús Jóhannsson
prófessor. Fast starfslið, auk kennara með starfsaðstöðu á rannsóknastofunni,
voru 16 manns.
Fimm nemar voru í rannsóknatengdu námi á rannsóknastofunni, þrír í MS-námi,
einn læknanemi með 4. árs rannsóknaverkefni og einn Fulbrightnemi frá Bandaríkjunum.
Kennsla
Starfsfólk rannsóknastofunnar sá um eða tók þátt í kennslu læknanema, tannlæknanema,
hjúkrunarfræðinema, líffræðinema og lyfjafræðinema við Háskóla
Íslands og nema í Tækniskóla Íslands. Einnig kenndi starfsfólk rannsóknastofunnar
á ýmsum námskeiðum, m.a. á vegum Endurmenntunarstofnunar.
Grunnrannsóknir
Unnið var að mörgum rannsóknum og eru þær helstu taldar upp hér á eftir. Sumar
þeirra voru unnar í samstarfi við innlenda og erlenda vísindamenn.
• Kopar, cerúlóplasmín og súperoxíðdismútasi í sjúklingum með hrörnunarsjúkdóma
í miðtaugakerfi (með öldrunarlæknum og taugasjúkdómalæknum á
Landspítala-háskólasjúkrahúsi).
• Psilocybin og psilocin í íslenskum sveppum af ættkvíslunum Psilocybe og
Paneolus.
• Norræn rannsókn á dauðsföllum af völdum eitrana.
• Rannsókn á þætti ávana- og fíkniefna í innlögnum ungs fólks á meðferðarstofnun.
• Rannsóknir á boðkerfum í ræktuðum æðaþelsfrumum.
• Áhrif beta-toxíns bakteríunnar Clostridium perfringens á æðaþelsfrumur í
rækt.
• Rannsóknir á stjórnun samdráttarkrafts í hjartavöðva.
• Rannsókn á áhrifum lækkaðs hitastigs á hjartavöðvann.
• Rannsóknir á notkun lyfja við hjarta- og æðasjúkdómum á Íslandi (í samvinnu
við Hjartavernd).
• Þrávirk lífræn efni í teistu frá Breiðarfirði – þróun mengunar yfir 20 ára tímabil
(með Náttúrufræðistofnun).
• Þrávirk lífræn efni í sendlingum og klettadoppu í nánd við sorphauga (með
Náttúrufræðistofnun).
• Þrávirk lífræn efni í blóði íslenskra mæðra (samstarfsverkefni 8 þjóða sem
liggja að norður-heimskautssvæðinu; AMAP).
• Áhrif þrávirkra klórlífrænna efna á frjósemi íslenskra karlmanna (með
Glasafrjóvgunardeild Landspítalans).
• Þrávirk lífræn efni í selum.
• Þrávirk lífræn efni í lofti og úrkomu við Stórhöfða (með Veðurstofu Íslands).
• Þéttni etanóls í blóði eftir neyslu óáfengs bjórs (2,25%v/v).
Þjónusturannsóknir
Stundaðar voru umfangsmiklar þjónusturannsóknir í fjórum deildum: réttarefnafræðideild,
alkóhóldeild, lyfjarannsóknadeild og eiturefnadeild. Rannsóknir þessar
eru unnar fyrir dómsmála- og lögregluyfirvöld, lækna, sjúkrastofnanir, heilbrigðiseftirlitsmenn,
rafveitur, Varnarliðið, Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins, Iðntæknistofnun
o.fl.
Ráðstefnur og fundir
Haldin var ráðstefnan XIV. Nordiske kongress i Retsmedicin 25-28. júní 2000
ásamt Gunnlaugi Geirssyni prófessor og Svend Richter aðjúnkt.
109

Rannsóknastofa í
matvælaefnafræði
Almennt yfirlit og stjórn
Fjöldi starfsmanna á rannsóknastofu í matvælaefnafræði í Læknagarði er breytilegur
frá ári til árs, þ.e. hann er háður rannsóknastyrkjum. Nú starfa á þar þrír
starfsmenn, Ágústa Guðmundsdóttir prófessor, sem er yfirmaður rannsóknastofunnar,
Helga Margrét Pálsdóttir, nemandi í doktorsnámi, og Guðrún Jónsdóttir,
nemandi í meistaranámi.
Rannsóknir
Unnið er að yfirgripsmiklum rannsóknum á tjáningu kuldavirkra ensíma úr
þorski og stökkbreytingum á genum þeirra. Markmiðið er að framleiða ensímafbrigði,
sem hafa meiri hitastöðugleika en náttúrulegu afbrigði þeirra. Verkefnin
eru unnin í samstarfi við David Benjamin, örverufræðideild University of Virginia
og Charles S. Craik, lyfjaefnafræðideild University of California, San Francisco.
Innlendir samstarfsaðilar eru Jón Bragi Bjarnason prófessor og líftæknifyrirtækin
Ensímtækni ehf og Norður ehf. Á árunum 1998-2000 var unnið að sambærilegum
rannsóknum á ensímum úr suðurskautsljósátu með styrk frá breska líftæknifyrirtækinu
Phairson Medical Ltd. í London. Rannsóknaverkefnin hafa einnig verið
styrkt af Vísindasjóði og Tæknisjóði Rannís.
Útgáfa
Helstu vísindagreinar sem tengjast verkefnunum eru:
• R. Spilliaert og Á. Guðmundsdóttir (2000): „Molecular Cloning of the Atlantic Cod
Chymotrypsinogen B“. Microbial and Comparative Genomics, 1, bls. 1-10 og 2.
• S. Kristjánsdóttir og Á. Guðmundsdóttir (2000): „Propeptide dependent activation
of the Antarctic krill euphauserase precursor produced in yeast“. Eur. J.
Biochem. 267, bls. 2632-2639.
Einnig voru rannsóknirnar kynntar á ráðstefnum í Þýskalandi og á Íslandi.
Nánari upplýsingar um rannsóknirnar má finna á heimasíðu Ágústu Guðmundsdóttur:
www.hi.is/nam/matvskor/agusta
Rannsóknastofa í
meinafræði
Almennt yfirlit og stjórn
Rannsóknastofa Háskólans í meinafræði er rekin sem hluti af Landspítala-háskólasjúkrahúsi.
Henni er skipt í sjö skorir, ritaramiðstöð, vefjameinafræði, erfðameinafræði,
réttarlæknisfræði, litningarannsóknir, vefjarannsóknir og lífsýnasafn
(svokallað Dungalssafn). Auk forstöðulæknis, sem jafnframt er prófessor í
meinafræði við læknadeild, starfa þar í stjórnunarstörfum þrír yfirlæknar (tveir
þeirra eru prófessorar í læknadeild) og einn yfirmeinatæknir. Heimiluðum stöðugildum
fjölgaði úr 56 í 58 frá síðastliðnu ári og starfsmenn voru rúmlega 80 á árinu.
Breytingar í mannahaldi eru annars mjög litlar frá ári til árs.
Rannsóknir
Auk þjónusturannsókna á sviðum skoranna voru stundaðar vísindarannsóknir
innan þeirra eins og áður. Meirihluti rannsókna er á sviði krabbameinsrannsókna
og eru annars vegar um flokkun krabbameina eftir líffærum og tegundum og hins
vegar grunnrannsóknir í erfðafræði krabbameins. Þær síðarnefndu eru einkum
stundaðar á frumulíffræðideild (erfðameinafræði). Aðalviðfangsefni deildarinnar
er krabbamein í brjósti, ristli og blöðruhálskirtli. Rannsóknastofan tekur mikinn
þátt í alþjóðlegri samvinnu á þessum sviðum og heldur áfram að skila mikilvægum
þætti við einangrun áhættugena fyrir brjóstakrabbamein en nú eru tvö slík
þekkt, BRCA1 og BRCA2. Niðurstöður þessara rannsókna hafa verið birtar í vísindalegum
ritgerðum í innlendum og erlendum tímaritum.
Samstarf við erfðatæknifyrirtækin Íslenska erfðagreiningu og Urði Verðandi Skuld
fór vaxandi á árinu og eru nú tveir starfsmenn RH við störf fjármögnuð af Íslenskri
erfðagreiningu.
110

Konunglega breska meinafræðingafélagið (The Royal College of Pathologists)
gerði úttekt á stofnuninni í maí 2000 og var hún sérstaklega gerð m.t.t. kennslu til
sérfræðiréttinda. Stofnunin var talin sambærileg að gæðum við hliðstæðar stofnanir
í Bretlandi, N-Evrópu og N-Ameríku. Þessi viðurkenning er mikilsverð og
mikil hvatning fylgir henni fyrir starfsmenn RH.
Kynningarstarfsemi
Frá rannsóknastofunni hafa komið 27 vísindalegar ritgerðir og 22 úrdrættir vegna
ráðstefna á árinu 2000. Afköstin eru í samræmi við fyrri afköst á þessu sviði en á
milli 20 og 30 vísindalegar ritgerðir hafa komið árlega frá RH undanfarinn áratug.
Ekki voru haldnar sérstakar ráðstefnur eða þing á vegum stofnunarinnar árið
2000.
Annað
Hlutur Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði er innan við 2% af heildarrekstri
Landspítala-háskólasjúkrahúss en nemur samt um 200 m.kr. árlega. Öðru hverju
afla starfsmenn stórra vísindastyrkja, einkum starfsmenn frumulíffræðideildar,
en segja má að helmingur starfsmanna þar sé launaður eða styrktur af vísindasjóðum,
innlendum og erlendum.
Húsnæðismál rannsóknastofunnar eru erfið. Starfsemin er í sex byggingum og
eru þrjár á Landspítalalóð, sú fjórða er til húsa í Læknagarði, fimmta í leiguhúsnæði
að Ármúla 30 og að lokum er lífsýnasafn (Dungalssafn) í leiguhúsnæði hjá
Krabbameinsfélögunum við Skógarhlíð. Vonir standa til þess að hægt verði að
byggja yfir Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði, jafnframt því sem byggt
verður yfir aðrar rannsóknastofnanir Háskólans og Landspítala-háskólasjúkrahúss.
Rannsóknastofa í
næringarfræði
Rannsóknastofa í næringarfræði heyrir undir Landspítala-háskólasjúkrahús og
matvælafræðiskor raunvísindadeildar Háskóla Íslands. Stofan hefur aðstöðu á 2.
hæð íþróttahúss Háskólans við Suðurgötu og á næringarstofu Landspítala-háskólasjúkrahúss
að Eiríksgötu 29. Laun starfsfólks og rekstur rannsóknastofunnar
eru fjármögnuð með styrkjum eða samningum um rannsóknarverkefni og
önnur fræðileg verkefni. Opinber stöðugildi eru engin utan prófessors í næringarfræði,
Ingu Þórsdóttur, sem veitir stofunni forstöðu. Verkefnaráðið starfsfólk í
fullu starfi og stúdentar í rannsóknatengdu framhaldsnámi með aðstöðu á rannsóknastofunni
voru sex á árinu auk tveggja í hlutastarfi.
Rannsóknir
Reynt er að leggja stund á nokkuð fjölbreytileg rannsóknarverkefni á rannsóknastofunni
þar sem starfsemi stofunnar byggist að miklu leyti á verkefnum stúdenta
í rannsóknatengdu framhaldsnámi.
Tveir luku meistaranámi í næringarfræði á árinu. Verkefni Ingibjargar Gunnarsdóttur
kallaðist „Næringarástand sjúklinga á sjúkrahúsum – greiningaraðferð fyrir
vannæringu og matsáætlun“. Verkefni Hólmfríðar Þorgeirsdóttur fjallaði um
breytingar á líkamsþyngd Íslendinga og fæðuframboði hérlendis en hún vann
verkefnið hjá Manneldisráði Íslands.
Á haustmánuðum hófu tveir nemendur framhaldsnám í næringarfræði við Háskóla
Íslands. Bryndís Eva Birgisdóttir hóf doktorsnám. Verkefni hennar nefnist
„Forvarnir gegn sykursýki“, og er áætlað að prófa kenningar um ástæður fyrir því
að sykursýki er sjaldgæfari hérlendis en meðal skyldra þjóða. Kemur það m.a.
inn á gæði íslenskrar mjólkur en það efni hefur verið til umfjöllunar víða í íslensku
samfélagi á árinu, aðallega í tengslum við umsókn kúabænda um að fá að
flytja inn fósturvísa af norsku kúakyni. Ólöf Guðný Geirsdóttir hóf meistaranám og
er verkefni hennar hluti af stærri rannsókn á næringarástandi sjúklinga. Björn
Sigurður Gunnarsson vann að meistaranámsverkefni sínu um mataræði tveggja
ára barna. Skýrsla um eldra verkefni er varðar næringu ungbarna var unnin á árinu.
Anna Sigríður Ólafsdóttir meistaranemi kannaði áhrif mataræðis móður á
samsetningu brjóstamjólkur. Rannsóknin er unnin í samvinnu við Háskólann í
Vínarborg. Á árinu hófst einnig rannsókn á tengslum fæðingarþyngdar við heilsu-
111

farsþætti síðar á ævinni en þau tengsl hafa fundist víða erlendis. Rannsóknin var
skipulögð í samvinnu við Hjartavernd.
Í samvinnu við kvennadeild Landspítalans var undirbúið framhald af eldra verkefni
sem varðar þyngdaraukningu á meðgöngu hjá konum sem eru í kjörþyngd
fyrir þungun og tengsl við ýmsa heilsufarsþætti, svo sem aukaverkanir á meðgöngu
og erfiðleika við fæðingu.
Kynning og útgáfustarfsemi
Á árinu kom út bókin Norrænar ráðleggingar um næringarefni sem hefur verið í
vinnslu á rannsóknastofunni um nokkurt skeið. Þetta er í fyrsta sinn sem þessar
ráðleggingar koma út á íslensku, en þær eru þýddar úr sænsku og er Inga Þórsdóttir
meðal höfunda. Bókin skýrir vísindalegan bakgrunn ráðlegginga um næringarefni
á Norðurlöndum og er farið í hvert orkuefni, vítamín og steinefni fyrir
sig. Bókin nýtist til kennslu og fróðleiks. Háskólaútgáfan gaf bókina út og var
verkefnið styrkt af Kennslumálasjóði Háskólans.
Fjórar greinar um niðurstöður rannsókna á rannsóknastofunni birtust í erlendum
ritrýndum vísindatímaritum á árinu og þar að auki var ein grein gefin út á netinu.
Fjórir útdrættir voru gefnir út í ráðstefnuritum. Auk þess hefur starfsfólk rannsóknastofunnar
kynnt niðurstöður sínar með fyrirlestrum og veggspjöldum á ráðstefnum,
skrifað greinar í innlend blöð og aðstoðað fyrirtæki sem hafa viljað
koma upplýsingum um næringu og heilsu á netið. Næringarfræði er vinsælt efni
hjá almenningi og hafa nokkur blaða- og útvarpsviðtöl birst á árinu.
Styrkir
Landbúnaðarráðuneyti, Markaðsnefnd mjólkuriðnaðarins og Landsamband kúabænda
styrktu rín gegnum samstarfssamning sem nær til þriggja ára. Hann felur
m.a. í sér framhald rannsókna á mataræði og heilsu ungra barna hérlendis.
Rannsóknarráð Íslands og Rannsóknanámssjóður styrktu einnig verkefni sem
unnin voru á vegum rannsóknastofunnar á árinu.
Nokkur önnur samstarfsverkefni
Undirbúningur var hafinn að alþjóðlegri ráðstefnu sem haldin verður á vegum
rannsóknastofunnar í Reykjavík sumarið 2000 „18th International Symposium on
Diabetes and Nutrition“. Ráðstefnan er haldin reglulega af evrópskum hópi fólks
sem rannsakar næringu og sykursýki.
Unnið hefur verið að Evrópusamstarfi m.a. við að koma upp samevrópsku meistaranámi
í næringarfræði.
Matvælarannsóknir á Keldnaholti (Matra) og Rannsóknastofa í næringarfræði
unnu að verkefni við að kanna möguleika á að minnka saltinnihald í unnum matvælum
í samstarfi við ýmis innlend fyrirtæki. Rín útbjó skýrslu um tengsl salts og
heilsu og birti greinar í innlendum tímaritum um efnið.
Að auki var rannsóknastofan samstafsaðili að verkefni sem lýtur að því að setja
forrit til að reikna út næringargildi, og þá jafnframt gagnagrunn um íslensk matvæli,
á netið til nota fyrir almenning. Aðrir samstarfsaðilar eru Matra og Manneldisráð
Íslands ásamt hugbúnaðarfyrirtækinu Hugvit.
Heimasíða Rannsóknastofu í næringarfræði er: www.hi.is/stofn/rin
Rannsóknastofa í
ónæmisfræði
Starfsemi
Stofan annaðist eins og áður þjónusturannsóknir, kennslu og vísindarannsóknir. Í
árslok 2000 störfuðu 26 einstaklingar í um 22 stöðugildum að þessum viðfangsefnum,
þar af tveir líffræðingar og einn læknir sem vinna að rannsóknaverkefnum
til doktorsprófs og einn til meistaraprófs. Þrír læknanemar luku rannsóknaverkefnum
4. árs og tveir líffræðingar lokaverkefni. Forstöðumaður stofunnar er
Helgi Valdimarsson prófessor og skrifstofustjóri er Málfríður Ásgeirsdóttir. Ingileif
Jónsdóttir var ráðin í dósentsstöðu í ónæmisfræði við læknadeild.
112

Rannsóknir
Helstu rannsóknaviðfangsefni eru eftirfarandi:
• Orsakir og meingerð psoriasis. Þetta verkefni er að hluta styrkt af Evrópubandalaginu
og einnig af Rannís og Rannsóknasjóði Háskólans.
Samstarfsaðilar eru annars vegar sex rannsóknahópar í öðrum Evrópulöndum
og hins vegar Íslensk erfðagreining. Fimm starfsmenn Rannsóknastofu í
ónæmisfræði unnu að þessum rannsóknum samtals um 3,5 ársverk. Breskur
doktor í líffræði, Andrew Johnston, var ráðinn á árinu til að vinna að þessu
verkefni og greiðast laun hans og rannsóknakostnaður af Evrópustyrknum.
Þrjú handrit um þessar rannsóknir voru send til birtingar í erlendum
fagtímaritum. Forstöðumaður rannsóknastofunnar stjórnar þessu verkefni.
• Ónæmi og ónæmisaðgerðir gegn lungnabólgubakteríum. Bólusetningarrannsóknir
styrktar af Pasteur Mérieux, Frakklandi, Tæknisjóði Rannís,
Vísindasjóði Landspítalans og Líftækniáætlun Evrópusambandsins. Við
rannsóknina vinna fjórir starfsmenn Rannsóknastofu í ónæmisfræði og
hjúkrunarfræðingar á Heilsuverndarstöð Reykjavíkur, samtals um fjögur
ársverk. Verkefnið er unnið í samstarfi við barnalækna á Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur og Landspítala, prófessor í sýklafræði á Landspítala og
sérfræðinga hjá Aventis Pasteur. Því er stjórnað af Sigurveigu Þ.
Sigurðardóttur barnalækni og Ingileifi Jónsdóttur dósent, og það styrkt af
Tæknisjóði Rannís.
• Sýkingarmódel í músum. Þessar rannsóknir eru unnar af fjórum starfsmönnum
Rannsóknastofu í ónæmisfræði (2,5 ársverk) í samstarfi við
sérfræðinga Chiron Vaccins á Ítalíu og Aventis Pasteur í Frakklandi. Þær eru
styrktar af Aventis Pasteur, Rannsóknasjóði Háskólans, Rannsóknanámssjóði
og Nýsköpunarsjóði stúdenta og stjórnað af Ingileifi Jónsdóttur dósent. Á árinu
hófst rannsókn á bólusetningum nýbura, sem er samstarf 15
rannsóknastofnana, líftækni- og lyfjafyrirtækja, og styrkt af Lífvísindaáætlun
ESB til þriggja ára og íslenski hlutinn einnig af Tæknisjóði Rannís.
• Framvirk rannsókn á orsökum og meingerð iktsýki. Þetta verkefni hefur verið
styrkt að hluta af Rannís og Vísindasjóði Landspítalans. Samstarfsaðilar eru
gigtarlæknar á Landspítalanum en fjórir starfsmenn rannsóknastofunnar
unnu að því, samtals um tvö ársverk. Fyrstu niðurstöður hafa verið kynntar á
nokkrum ráðstefnum, ein grein hefur verið samþykkt til birtingar og tvö
handrit eru í vinnslu. Arnór Víkingsson og Þóra Víkingsdóttir stjórna þessu
verkefni í samvinnu við forstöðumann.
• Tengsl ættlægra gigtarsjúkdóma við arfbundna galla í komplímentkerfinu.
Þetta verkefni hefur verið styrkt að hluta af Rannsóknasjóði Háskólans og Vísindasjóði
Landspítalans. Þrír starfsmenn rannsóknastofunnar hafa í samvinnu
við Kristján Steinsson yfirlækni unnið að þessu verkefni, samtals um 1.25
ársverk. Niðurstöður hafa verið kynntar á vísindaráðstefnum og í greinum á
alþjóðlegum vettvangi. Kristján Erlendsson hefur stjórnað þessu verkefni í
samvinnu við Kristínu H. Traustadóttur.
• Hlutdeild komplímentkerfisins í gigtar- og kransæðasjúkdómum. Þetta
verkefni hefur verið styrkt af Rannís. Samstarfsaðilar eru gigtar- og
hjartalæknar á Landspítalanum, en tveir starfsmenn rannsóknastofunnar
unnu að því samtals um 1,5 ársverk. Niðurstöður hafa verið kynntar á
vísindaráðstefnum og greinar hafa birst eða bíða birtingar á alþjóðlegum
vettvangi. Verkefninu er stjórnað af Guðmundi J. Arasyni.
• Í samvinnu við Hjartavernd var greindur nýr óháður áhættuþáttur fyrir
kransæðastíflu. Um er að ræða skort á Mannose Binding Lectin (MBL) sem
gegnir mikilvægu hlutverki í varnarkerfi líkamans. Þessi uppgötvun samrýmist
þeirri tilgátu að þrálátar sýkingar og bólga séu mikilvægur orsakaþáttur í
kransæðasjúkdómum. Verið er að ganga frá handriti sem lýsir þessari
uppgötvun og áframhaldandi rannsóknir eru fyrirhugaðar. Forstöðumaður
rannsóknastofunnar er í forsvari fyrir þessar rannsóknir.
• Öryggisrannsókn á inngjöf á hreinsuðu Mannose Binding Lectin (MBL) var
gerð í samvinnu við Statens Serum Institut í Kaupmannahöfn. Efnið var gefið í
æð 20 heilbrigðra sjálfboðaliða sem skortir þetta efni. Engar aukaverkanir
komu fram, þannig að nú er ráðgert að hefja tilraunameðferð á sjúklingum
með MBL skort. Forstöðumaður og Þóra Víkingsdóttir voru í forsvari fyrir þetta
verkefni.
Annað
Auk ofangreindra verkefna hefur starfsfólk rannsóknastofunnar unnið að ýmsum
umfangsminni rannsóknum. Forstöðumaður og Ingileif Jónsdóttir starfa í undirbúningsnefnd
fyrir næsta alþjóðaþing ónæmisfræðinga, sem haldið verður í júlí
2001.
114

Ingileif Jónsdóttir fékk á árinu nýjan styrk til rannsókna á bólusetningu nýbura frá
Lífvísindaáætlun ESB fyrir árin 2000-2003.
Ingileif er formaður Vísindasiðanefndar. Hún á einnig sæti í vísindanefnd Háskóla
Íslands og stjórnarnefnd lífvísindaáætlunar ESB.
Greinar í alþjóðlegum tímaritum
• Eiríkur Sæland, Gestur Viðarsson og Ingileif Jónsdóttir: Pneumococcal
pneumonia and bacteremia model in mice for the analysis of protective antibodies.
Microbial Pathogenesis, 2000; 29:81-91.
• B. D. Plikaytis, D. Goldblatt, C. E. Frasch, C. Blondeau, M. J. Bybel, G. S.
Giebink, I. Jónsdóttir, H. Käyhty, H. B. Konradsen, D. V. Madore, M. H. Nahm, C.
A. Schulman, P. F. Holder, T. Lezhava, C. Elie og G. M. Carlone: An analytical
model applied to a multi-center pneumococcal ELISA study. J. Clin. Microbiol.,
2000; 38:2043-2050.
• Herbert Eiríksson, Björn Árdal, Björn Rúnar Lúðvíksson, Ásbjörn Sigfússon,
Helgi Valdimarsson, Ásgeir Haraldsson: Ofnæmi og astmi hjá íslenskum
börnum. Læknablaðið. 2000 (febrúar). 86:102-108.
• H.D. Halldórsdóttir, T. Jónsson, J. Þorsteinsson, H. Valdimarsson: A prospective
study on the incidence of rheumatoid arthritis among people with persistent
increase of rheumatoid factor. Ann. Rheum. Dis. 2000; 59:149-151.
• Þorbjörn Jónsson, Jón Þorsteinsson, Helgi Valdimarsson: Elevation of only one
rheumatoid factor isotype is not associated with increased prevalence of
rheumatoid arthritis – a population based study. Scandinvaian Journal of
Rheumatology 2000; 29: 190-191.
• B. Másdóttir, T. Jónsson, V. Manfreðsdóttir, A. Víkingsson, Á. Brekkan, H.
Valdimarsson: Smoking, rheumatoid factor isotypes and severity of
rheumatoid arthritis. Rheumatology 2000; 39:1202-1205.
Rannsóknastofa í
veirufræði
Forstöðumaður og yfirlæknir rannsóknastofu í veirufræði er Arthur Löve dósent.
Á rannsóknastofunni starfa um 25 manns í u.þ.b. 20 stöðugildum. Á árinu 2000
hættu þrír starfsmenn og voru aðrir þrír ráðnir í þeirra stað, einn efnafræðingur,
einn meinatæknir og einn rannsóknarmaður. Yfirstjórn er í höndum yfirlæknis en
daglegri verkstjórn sinnir Þorgerður Árnadóttir yfirnáttúrufræðingur. Starfsmenn
deildarinnar sinna bæði þjónustu- og grunnrannsóknum í veirufræði, sem er
hlutverk deildarinnar. Er starfsfólk af blönduðum toga, þ.e. læknar, náttúrufræðingar,
efnafræðingur, meinatæknar og annað rannsóknar- og skrifstofufólk.
Rannsóknir
Starfsvettvangur rannsóknastofu í veirufræði er einkum rannsóknir og sjúkdómsgreining
á innsendum sýnum frá sjúklingum. Einnig fléttast grunnrannsóknir inn
í starfsemina eftir föngum. Gerðar voru á árinu um 50.000 mælingar á sýnum frá
sjúklingum og hefur starfsemin á því sviði aldrei verið meiri.
Meðal helstu rannsóknarsviða má nefna eyðni- og lifrarbólgurannsóknir og
greindust fleiri sýktir af HIV veirunni árin 1999 og 2000 en mörg ár þar á undan. Er
greinilegt að hlutfall samkynhneigðra karla meðal þeirra sem greinast með HIV
sýkingu fer stöðugt lækkandi og nú eru u.þ.b. jafn margar konur og karlar sem
greinast. Lifrarbólguveira C breiðist hratt út meðal þeirra sem neyta fíkniefna í æð.
Aldrei hafa greinst fleiri sýkingar af völdum þessarar veiru en árið 2000. Samstarfsverkefni
varðandi lifrarbólguveiru C og einnig varðandi ýmsar illa skilgreindar veirur
var og hefur verið í fullum gangi við Háskólasjúkrahúsið í Málmey. Nýlega var
hleypt af stokkunum viðamikilli rannsókn varðandi sjaldgæfar smitleiðir lifrarbólguveiru
C. Er sú rannsókn gerð í samvinnu við Sjúkrahúsið að Vogi.
Annað stórt rannsóknarsvið eru skyndigreiningar á öndunarfærasýkingum þ.á.m.
á svonefndri ,,respiratory syncytial’’ (RS) veiru sem á hverju ári herjar hérlendis
og er vel skrásett faraldsfræðilega. Sama gildir um inflúensuveirur.
Iðrakvefsveirur skipa sinn sess í starfsemi deildarinnar. Á árinu greindist í fyrsta
skipti faraldur af völdum ,,caliciveira’’ en hún berst með matvælum og getur valdið
mjög heiftarlegu iðrakvefi. Ekki er ólíklegt að veira þessi hafi verið mjög vangreind
hérlendis hingað til.
115

Rannsóknarverkefni varðandi tengsl papillomaveirna og leghálskrabbameins var
skipulagt og sótt um styrki þar að lútandi í samvinnu við Krabbameinsfélagið.
Mikils er vænst af samvinnu þessara tveggja stofnana og fleiri verkefni ráðgerð í
framtíðinni.
Kjarnsýrumögnun (polymerase chain reaction, PCR) er nýleg aðferð sem notuð er
til greiningar á alls kyns veirum. Frekari þróun prófa, sem byggjast á þessari aðferð,
var haldið áfram á árinu. Má nefna að gott greiningarpróf fyrir sláturbólu
(orf) var þróað og síðan rannsóknarverkefni upp úr því.
Mótefnamælingar voru með hefðbundnu sniði og skipuðu stóran sess í starfsemi
deildarinnar sem og veiruræktanir, sem oft hafa verið nefndar miðdepill veirudeilda,
enda upphaf rannsókna á veirum afar oft tengd ræktun þeirra í frumum.
Faraldur iðraveirna, sem einkum greinast með veiruræktunum, gerði vart við sig
á haustmánuðum og stóð út árið 2000 en virtist vera mjög í rénun um áramótin.
Athyglisvert var við þennan faraldur að nær allir sem greindust með þessa iðraveirustofna,
sem upp komu síðla árs, voru innan við þrítugt sem bendir til ónæmis
hjá þeim sem eldri eru. Samt sem áður gekk aðalveirustofninn í þessum faraldri
einnig fyrir 6-7 árum. Væntanlega hefur hann verið takmarkaður og veitt
fremur litla ónæmisvörn á landsvísu.
Auk þess sem kennsla er snar þáttur í starfsemi veirudeildar hélt starfsfólk
hennar fræðslufundi víða um ýmis efni innan greinarinnar.
Yfirlæknir situr í sóttvarnaráði og er formaður nefndar til útrýmingar mænusóttar
á Íslandi. Stefnt er að útrýmingu mænusóttar úr heiminum með allsherjarbólusetningum
innan fárra ára. Bólusetningar gegn mænusótt hérlendis virðast í
mjög góðu lagi og gæti Ísland verið fordæmi í því sambandi.
Rannsóknastofa
Krabbameinsfélags
Íslands í sameinda- og
frumulíffræði
Almennt yfirlit
Árið 2000 var 14. starfsár Rannsóknastofu Krabbameinsfélagsins í sameinda- og
frumulíffræði. Tengsl hennar við Háskóla Íslands eru með samningi sem síðast
var endurnýjaður til fimm ára vorið 1996 og rennur því út nú í vor. Samkvæmt
honum eru Helga M. Ögmundsdóttir og Jórunn Erla Eyfjörð hvor um sig í hálfu
dósentsstarfi við læknadeild og nemendur njóta þjálfunar í verkefnum allt frá 5
eininga verkefnum til meistara- og doktorsverkefna. Starfslið rannsóknastofunnar
var í árslok 10 manns í 8,6 stöðugildum og auk þess einn nemandi í meistaranámi
og aðrir tveir í styttri verkefnum.
Rannsóknir
Verið er að leggja síðust hönd á úrvinnslu stórrar rannsóknar á tengslum milli
ýmissa áhættuþátta, svo sem geislunar og barneignasögu, við p53 stökkbreytingar
í brjóstakrabbameinsæxlum, en æxli sem bera slíkar stökkbreytingar eru illvígari
en önnur. Þetta verkefni hefur verið kostað í fjögur ár af sérstökum bandarískum
sjóði til styrktar á rannsóknum á brjóstakrabbameini. Þá er hafin vinna
við stórt verkefni sem sami sjóður styrkir, aftur í fjögur ár. Þessi rannsókn á að
ná til allra núlifandi íslenskra kvenna sem hafa fengið brjóstakrabbamein, ásamt
nánustu ættingja þeirra og viðmiðunarhóps, og er samanlagður fjöldi þátttakenda
áætlaðir um 6000. Markmiðið er að kanna samspil ýmissa umhverfisþátta við arfgenga
áhættu á að fá brjóstakrabbamein og er þar bæði átt við svokölluð brjóstakrabbameinsgen,
BRCA1 og BRCA2, en einnig ýmis gen sem beinlínis hafa áhrif
á samskipti við umhverfið, svo sem ýmis efnaskiptaenzym. Þetta verkefni tengist
síðan samvinnu við aðrar rannsóknir á brjóstakrabbameini og áhættuþáttum þess
annars vegar undir forystu Ingibjargar Harðardóttur, dósents í lífefnafræði við
læknadeild, og hins vegar stóra krabbameinsverkefninu sem líftæknifyrirtækið
Urður, Verðandi, Skuld er að koma á laggirnar. Árið 2000 fékkst
116

myndarlegur styrkur úr Rannsóknasjóði Háskólans til vinnu við rannsóknir á
áhrifum efna úr íslenskum fléttum á illkynja frumur, sem unnið hefur verið að
nokkur undanfarin sumur einkum með stuðningi frá Nýsköpunarsjóði stúdenta.
Það er leitt að þurfa að segja frá því að styrkurinn var þrátt fyrir allt ekki
nægilegur til þess að reka verkefnið í heilt ár og þar sem ekki var kostur á
annarri fjármögnun komst ekki skriður á verkefnið fyrr en á haustdögum. Um
haustið hófst einnig vinna við rannsóknir á vefjamyndun og myndgerð eðlilegra
og illkynja þekjufrumna úr brjósti í þrívíðum ræktum, þar sem líkt er eftir
aðstæðum í líkamanum. Markmiðið er að skoða sérstaklega áhrif BRCA2
stökkbreytinga á hegðun frumnanna. Um er að ræða samvinnu við háskólana í
Lundi og Kaupmannahöfn og er verkefnið styrkt af samtökum norrænu
krabbameinsfélaganna, Nordisk Cancer Union.
Annað
Salurinn á efstu hæð Krabbameinsfélagshússins var sem fyrr vettvangur vikulegrar
málstofu í læknadeild þar sem nemendur í meistaranámi kynna verkefni
sín til skiptis við fyrirlestra kennara og annarra gesta. Katrín Guðmundsdóttir
lauk meistaraprófi frá líffræðiskor og starfsárinu lauk með glæsilegri doktorsvörn
Steinunnar Thorlacius.
Rannsóknastofa um
mannlegt atferli
Hlutverk og stjórn
Starfsemi Rannsóknastofu um mannlegt atferli (RMA) er í alþjóðlegu samhengi
og varðar að mestu þróun og nýtingu fræðilíkans, aðferða og hugbúnaðar
(Theme) til rannsókna á formgerð og virkni mannlegs atferlis og samskipta. Aðeins
eitt fast stöðugildi er við stofnunina. Magnús S. Magnússon (MSM), forstöðumaður
RMA, er vísindamaður við Háskóla Íslands.
Í stjórn RMA eru Þór Eysteinsson dósent og Tryggvi Sigurðsson, yfirsálfræðingur
við Greiningarstöð ríkisins. Örn Bragason við Keio-háskóla, Tokyo, tengist RMA
náið. Guðberg K. Jónsson starfar við RMA og er í doktorsrannsóknum milli University
of Aberdeen og RMA, en Caroline Jaberg milli háskólans í Neuchatel í
Sviss og RMA. Tveir luku B.A.-námi í sálarfræði milli sálfræðiskorar og RMA.
Verkefni styrkt af Rannís/Tæknisjóður (3.5 m.kr.) var lokið. Stofnunin flutti í nýtt
húsnæði í húsi ReykjavíkurAkademíu 1. desember. Sjá nánar um RMA:
www.hi.is/~msm)
Erlent rannsóknasamstarf
Rektor Háskóla Íslands og fimm annarra evrópskra háskóla endurnýjuðu formlegan
samstarfssamning um aðferðafræði fyrir rannsóknir á mannlegum samskiptum
á grundvelli aðferðafræði sem MSM hefur þróað síðustu 2-3 áratugi.
Samningurinn auðveldar einnig nemendaskipti í framhaldsnámi. Mest samstarf
er við Binet sálfræðistofnunina Université de Paris V - Sorbonne (einnig CNRSrannsóknastofa
um samskipta- og hugfræði). Hinir háskólarnir eru Universitat de
Barcelona og háskólarnir í Tarragona og Logrono á Spáni og Lausanne í Sviss.
Samstarf er einnig við hátternisfræðideild Université de Paris XIII á grundvelli
formlegs tvíhliða háskólasamnings, sem einnig auðveldar nemendaskipti í rannsóknanámi.
Við ráðstefnuna Hagnýt hátternisfræði þar í desember hélt MSM fyrirlestur
og stýrði hringborðsumræðu um atferlisgreiningu.
Guðberg K. Jónsson stýrir síauknu samstarfi við John Moors University í Liverpool
sem er leiðandi aðili á sviði íþróttarannsókna í Evrópu og tekið hefur í notkun
aðferðir MSM.
Ný notkunarsvið
• Málvísindamenn í Frakklandi birtu fyrstu niðurstöður á alþjóðlegri ráðstefnu.
• Alidýrarækt: M. Martaresche, C. Le Fur , M. S. Magnusson, J.M. Faure, M.
Picard (2000) Time structure of behavioral patterns related to feed pecking in
chicks. Physiology & Behavior, Vol.70, nr.5, bls. 443-451.
• Doktorsritgerð í þróunarsálarfræði frá Universität des Saarlandes.
• Líffræðileg sálarfræði við Keio-háskóla, Tokyo.
117

Innlent samstarf
Við Greiningarstöð ríkisins, Tryggvi Sigurðsson, samskiptavandamál fatlaðra. Fyrirlestur
við sálfræðiskor Háskólans og boð um fyrirlestrahald frá Íslenskri erfðagreiningu
(haldinn 26.01.01), Kennslubraut í hjúkrun og Rannsóknastofnun landbúnaðarins.
Ráðstefnuhald og fyrirlestrar
Rannsóknastofan annaðist skipulagningu tveggja fjölþjóðlegra rástefna og tók
þátt í öðrum ráðstefnum og annaðist fyrirlestrahaldi í Bretlandi, Portúgal, Spáni,
Frakklandi, Hollandi, Finnlandi, Ítalíu og Japan:
• Önnur rástefna hins evrópska hóps (nets) um „aðferðafræði fyrir rannsóknir á
mannlegum samskiptum“ í febrúar við Parísarháskóla. Skipulögð af Binet
sálfræðistofnuninni í Sorbonne og RMA. Fyrirlesarar voru prófessorar og rannsóknafólk
frá viðkomandi háskólum, m.a. MSM, Tryggvi Sigurðsson og
Guðberg K. Jónsson frá RMA.
• Í lok júlí skipulagði RMA ráðstefnuna „Behavior and Time“ við Háskóla Íslands,
m.a. með þátttöku þriggja prófessora frá The University Chicago og Keio
University, Tokyo. Japanirnir lýsa áhuga á reglulegri endurtekningu
ráðstefnunnar hér. Örn Bragason gegndi lykilhlutverki í skipulagningu
ráðstefnunnar.
Nær allir fyrirlestrar á ofannefndum ráðstefnum vörðuðu rannsóknir á grundvelli
formgerðarlíkans MSM. (Sjá: Magnusson, M. S. (2000). „Discovering hidden time
patterns in behavior: T-patterns and their detection.“ Behavior Research Methods,
Instruments and Computers, Vol 32, nr. 1, bls. 93-110).
Fyrirlestrar og vinnustofur í Japan
MSM hélt fyrirlestra og stjórnaði vinnustofum við sálfræði- og hátternisfræðideildir
Keio-háskóla og fjögurra annarra háskóla í Tokyo, Osaka og nærliggjandi
borgum, ásamt Tokyo Technical University. Þessi verkefni voru styrkt af Sasakawa
Foundation og Atferlisgreiningu ehf, en skipulögð af Keio-háskóla, Tokyo.
Annað
• MSM hélt fyrirlestra á alþjóðlegum ráðstefnum um „semiotics“ í Finnlandi og
Portúgal og þáði boð um að ritstýra einu tölublaði „Semiotik“ í Berlín sem
helgað yrði viðfangsefni MSM;
• MSM hélt fyrirlestra við Universidad de La Rioja á Spáni og ráðstefnuna
„Measuring Behavior 2000“ í Hollandi og þáði þar boð um fyrirlestrahald frá
Konrad Lorenz Institut í Vín.
• Guðberg K. Jónsson, RMA, hélt fyrirlestra í Bretlandi, Hollandi, Ítalíu og
Frakkland m.a. um doktorsrannsóknir sínar varðandi sjálfsmynd og formgerð
samskiptaatferlis.
Sprotafyrirtæki
Í framhaldi af rannsóknum á RMA voru stofnuð tvö sprotafyrirtæki, SportScope á
Íslandi ehf og Atferlisgreining ehf sem munu þróa áfram Theme hugbúnaðinn
sem MSM hefur þróað fyrir atferlisrannsóknir.
Rannsóknastofnun í
hjúkrunarfræði
Almennt yfirlit, stjórn og starfslið
Stjórn Rannsóknastofnunar 2000 skipuðu: Marga Thome dósent, formaður til 1.
september er hún fór í rannsóknarleyfi. Við tók Helga Jónsdóttir dósent, sem var
áður varaformaður. Aðrir kennarar voru Erla K. Svavarsdóttir dósent, Herdís
Sveinsdóttir dósent og Margrét Gústafsdóttir dósent. Fulltrúi meistaranema var
Ingibjörg Elíasdóttir og síðan Ólöf Kristjánsdóttir. Starfsmenn: Páll Biering sérfræðingur.
1. október var hann endurráðinn sérfræðingur stofnunarinnar til
tveggja ára að undangengnum hæfnisdómi. Ritari í 20% starfi er Ingibjörg Ingadóttir,
starfsmaður á skrifstofu hjúkrunarfræðideildar. Marga Thome sótti um
styrk í Aðstoðarmannasjóð Háskóla Íslands til að ráða Sigrúnu A. Qvindesland til
að vinna að undirbúningi þjónusturannsóknar. Annað starfslið stofnunarinnar eru
fastráðnir kennarar hjúkrunarfræðideildar. Skrifstofustjóri hjúkrunarfræðideildar
sér um fjárhagslegt bókhald.
119

Rannsóknir
Efling rannsóknavirkni kennara er aðalviðfangsefni Rannsóknastofnunarinnar og
er unnið að því með margvíslegum hætti. Uppbygging tækjakosts, hugbúnaðar og
annarra mikilvægra rannsóknartækja, s.s. mælitækjabanka, eru mikilvæg atriði.
Umfjöllun og uppbyggileg umræða um rannsóknir almennt og rannsóknaverkefni
kennara sérstaklega skipa mikilvægan sess í starfsemi stofnunarinnar. Rannsóknastofnun
leggur sig fram við að hlúa að meistaranámi í hjúkrunarfræði, m.a.
með því að skapa stúdentum vinnuaðstöðu í húsnæði stofnunarinnar.
Á árinu 2000 höfðu samtals 69 rannsóknir í hjúkrunarfræði verið skráðar í gagnagrunn
RIS. Rannsóknaverkefni eru fjölbreytileg og tengjast í flestum tilvikum
ákveðnum hagnýtum og klínískum úrlausnarefnum. Dæmi um rannsóknaverkefni
eru: Verkir og verkjameðferð, þarfir foreldra veikra barna, heildræn hjúkrun
fólks með lungnasjúkdóma, heilbrigði kvenna og starfsánægja hjúkrunarfræðinga.
Fyrir utan rannsóknastyrki frá Rannsóknasjóði Háskóla Íslands og Rannsóknaráði
Íslands hafa kennarar fjármagnað rannsóknir með erlendum styrkjum,
styrkjum frá Félagi íslenskra hjúkrunarfræðinga og með samstarfi við hinar
ýmsu stofnanir og félagasamtök.
Mörg rannsóknaverkefni tengjast starfsvettvangi hjúkrunarfræðinga og hafa
hagnýtt gildi fyrir heilbrigðisþjónustu, sem birtist í breyttum viðhorfum eða starfsháttum.
Dæmi um hagnýt verkefni eru: Innleiðing og árangur skipulagsbreytingar
í hjúkrun, rafræn skráning hjúkrunar, ánægja foreldra með heilbrigðisþjónustu,
geðheilsuvernd mæðra eftir fæðingu, fjölskylduráðgjöf við barneignir, bætt verkjameðferð,
gæðastjórnun, skýringarlíkön ofbeldis og heilsufar flugfreyja, hjúkrunarfræðinga
og kennara. Tilkoma meistaranáms í hjúkrunarfræði hefur eflt rannsóknavirkni
kennara. Dæmi um rannsóknir sem unnar eru í samvinnu við meistaranemendur
eru: Flokkun á svefnvandamálum ungra barna, stuðningsmeðferð
fyrir foreldra á nýburadeild, stuðningsmeðferð við foreldra krabbameinsveikra
barna, mat sjúklinga á hjúkrunarþjónustu á bráðadeild og þættir á vinnustað sem
tengjast sálfélagslegum þáttum heilbrigðis. Fyrir liggja upplýsingar um 11 birtingar
á ritrýndum greinum 6 kennara í hjúkrunarfræði, nokkurn fjölda óritrýndra
greina og verulegt magn fyrirlestra á rannsóknaráðstefnum bæði hérlendis og erlendis.
Starfsmenn Rannsóknarstofnunnar veita ráðgjöf til hjúkrunarfræðinga, sem vinna
að rannsóknum á starfsvettvangi sínum, auk þess sem hluti hjúkrunarfræðikennara
vinnur í nánu rannsóknarsamstarfi við íslenska hjúkrunarfræðinga í klínískum
störfum.
Kynningarstarfsemi
Kynningarefni er á heimasíðu Rannsóknastofnunar www.hi.is/nam/hjukrun/rannsokn.html
og er þar að finna yfirlit yfir rannsóknir kennara.
Fræðslustarfsemi
Á vegum Rannsóknastofnunar eru skipulagðar sértækar málstofur og fyrirlestrar
um aðferðafræðileg viðfangsefni, almennar opinberar málstofur í hjúkrunarfræði,
málstofur meistaranema, rýnifundir þar sem handrit kennara að rannsóknagreinum
fá uppbyggilega umfjöllun, opinberir fyrirlestrar, vinnusmiðjur og málþing.
Á árinu 2000 voru haldnar 5 málstofur, 5 rannsóknaseminör og eitt málþing. Viðfangsefni
málþingsins var Sérfræðiþekking í hjúkrunarstarfinu og var það haldið í
samstarfi við Landspítala-háskólasjúkrahús, Heilsugæsluna í Reykjavík og Hollvinafélag
hjúkrunarfræðideildar.
Eftirtaldir fræðimenn fluttu erindi í málstofu:
• Laura Sch. Thorsteinsson, hjúkrunarfræðingur MSN: Gæði hjúkrunar frá
sjónarhóli einstaklinga með langvinna sjúkdóma.
• Christer Magnusson, hjúkrunarfræðingur MSN: Hjartaáfall: Upplifun sjúklinga
og hjúkrunarfræðinga.
• Hertha W. Jónsdóttir, hjúkrunarkennari og fyrrverandi hjúkrunarframkvæmdastjóri
Barnaspítala Hringsins: Þróun hjúkrunar á Barnaspítala
Hringsins 1980-1998.
• Tryggvi Sigurðsson yfirsálfræðingur, Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins:
Samskipti foreldra og ungra þroskaheftra barna sem vinna að úrlausn
verkefna.
• Cornelia M. Ruland, Institute of Nursing Science, University of Oslo, Noregi:
Improving Patient Outcomes by Including Patient Preferences in Nursing Care.
120

Breytingar á starfsemi
Breyting á skipan hjúkrunarfræði úr námsbraut í deild á árinu hefur orðið kennurum
enn frekari hvatning til að efla rannsóknastörf sín. Miklar væntingar bundnar
við eflingu klínískra rannsókna í hjúkrunarfræði með breytingu Landspítalans í
Landspítala-háskólasjúkrahús. Í undirbúningi er frekari efling samstarfs þessara
stofnana og gerð formlegs starfssamnings þar að lútandi. Rannsóknastofnun hefur
einnig haft frumkvæði að því að koma á fót formlegu samstarfi við Heilsugæsluna
í Reykjavík með það að markmiði að efla rannsóknir í heilsugæslu.
Gæðaúttekt
Á vegum menntamálaráðuneytisins var gerð heildarúttekt á starfsemi hjúkrunarfræðideildar
í tengslum við gæðaeftirlit á hjúkrunarfræðimenntun hér á landi.
Vegna þeirrar úttektar tók Rannsóknastofnun þátt í vinnslu á sjálfsmatsskýrslu,
Sjálfsmat hjúkrunarfræðideildar, sem lokið var í nóvember 2000.
Fjármál
Rekstur Rannsóknarstofnunar var fjármagnaður með 1% framlagi af heildarfjárveitingu
til hjúkrunarfræðideildar.
Rannsóknastöðin í
Sandgerði
Rannsóknastöðin í Sandgerði er samstarfsverkefni Háskóla Íslands, Náttúrufræðistofnunar
Íslands, Hafrannsóknastofnunar og Sandgerðisbæjar.
Stjórn og starfsfólk
Í Rannsóknastöðinni unnu á árinu 2000 átta rannsóknamenn í sjö stöðugildum.
Þeir sáu um að flokka botndýr sem söfnuðust í rannsóknarverkefninu „Botndýr á
Íslandsmiðum“ (BIOICE), auk þess að sinna öðrum tilfallandi verkefnum, svo sem
greiningu magasýna og aldursgreiningu á fiskum. Umsjón með rekstri stöðvarinnar
hafði Guðmundur V. Helgason sjávarlíffræðingur.
Starfsemi
Meginverkefni stöðvarinnar er rannsóknarverkefnið „Botndýr á Íslandsmiðum“.
Vinna við það hófst árið 1992. Í tengslum við verkefnið var á árinu 2000 farið í einn
rannsóknaleiðangur með rannsóknaskipinu Bjarna Sæmundssyni, dagana 24. júlí
til 2. ágústs, djúpt út af Reykjaneshrygg. Safnað var 33 sýnum á 17 stöðvum. Þátttakendur
voru 11 vísindamenn og stúdentar frá 5 löndum auk áhafnar. Þetta var
þrettándi leiðangurinn sem farinn var í tengslum við verkefnið og hefur nú meira
en 1.000 sýnum verið safnað á vegum þess. Á stöðinni eru sýnin flokkuð og þau
síðan send til yfir 140 sérfræðinga í um 20 þjóðlöndum víða um heim.
Tilraunastöð Háskólans í meinafræðum á Keldum hefur hafið samstarf við Rannsóknastöðina.
Starfsmenn fisksjúkdómadeildar nota nú aðstöðuna í Sandgerði til
að gera tilraunir með bóluefni gegn ýmsum fisksjúkdómum á lifandi fiski. Vegna
þessa voru gerðar ýmsar breytingar á frárennsli stöðvarinnar til að hægt sé að
sótthreinsa það. Yfirdýralæknir hefur nú gefið út heimild um að slíkar rannsóknir
megi fara fram í stöðinni.
Annað meginsvið Rannsóknastöðvarinnar felst í mengunarrannsóknum. Í stöðinni
hafa undanfarin ár farið fram rannsóknir á áhrifum mengandi efna á íslenskar
sjávarlífverur. Á árinu 2000 var lögð áhersla á rannsóknir á áhrifum efnisins
tríbútýltin á hrognkelsalirfur og á krækling.
Árið 2000 var þriðja árið sem Rannsóknastöðin í Sandgerði var skilgreind sem
„einstæð vísindaaðstaða“ (Large Scale Facility) á vegum 4. rammaáætlunar Evrópusambandsins.
Þessum samningi við ESB lauk í apríl 2000. Í tengslum við
þetta verkefni komu sjö vísindamenn sem dvöldu í stöðinni frá tveimur vikum upp
í rúman mánuð. Rannsóknaverkefni þessara vísindamanna voru m.a. athuganir á
komutíma jaðrakans, samanburður á smádýralífi í sandfjörum hér og á Kanaríeyjum,
flokkunarfræði burstaorma og leit að dýrum af fylkingunni Loricifera.
Þessir sérfræðingar komu frá Þýskalandi, Englandi og Spáni.
121

Auk hinna erlendu sérfræðinga stunduðu sérfræðingar Líffræðistofnunar margvíslegar
rannsóknir við stöðina og nemendur við líffræðiskor nutu aðstöðunnar
við rannsóknir sínar. Halldór P. Halldórsson vinnur alla rannsóknarvinnu meistaranáms
síns í stöðinni. Það felst í beitingu á lífeðlisfræði kræklings til að meta
mengun í sjó.
Á stöðinni fór einnig fram kennsla á vegum líffræðiskorar. Á haustmánuðum fór
umfangsmikill verklegur þáttur námskeiðsins Sjávarhryggleysingjar fram í stöðinni.
Stöðin lagði einnig til mikinn efnivið til verklegar kennslu í greinum er fást
við lífríki sjávar.
Raunvísindastofnun
Almennt
Raunvísindastofnun Háskólans er sjálfstæð rannsóknastofnun innan Háskóla Íslands
og starfar samkvæmt reglugerð. Á stofnuninni er unnið að grunnrannsóknum
í raunvísindum öðrum en líffræði. Þær hafa að markmiði að afla nýrrar þekkingar,
miðla fræðilegum nýjungum og efla rannsóknir og kennslu. Niðurstöðum
rannsókna er komið á framfæri í tímaritsgreinum, bókaköflum og skýrslum og í
erindum á ráðstefnum og fyrirlestrum fyrir almenning. Stofnunin hefur víðtækt
samstarf við aðrar innlendar og erlendar rannsóknastofnanir. Þá veitir hún aðilum
utan Háskólans fjölþætta ráðgjöf og þjónustu. Starfsemi Raunvísindastofnunar
Háskólans var fjármögnuð með fjárveitingu af fjárlögum, 171 m.kr, og með
sértekjum, 149 m.kr, ýmist úr rannsóknasjóðum eða frá fyrirtækjum.
Við stofnunina starfa sérfræðingar, tæknimenn og skrifstofufólk. Þá hafa kennarar
raunvísindadeildar, aðrir en líffræðingar, rannsóknaraðstöðu við stofnunina. Stofnunin
skiptist í rannsóknastofur eftir fræðasviðum og er gerð grein fyrir starfsemi
þeirra hér á eftir. Stjórn RH skipa 9 menn, formaður, forstöðumenn sjö rannsóknastofa,
eðlisfræðistofu, efnafræðistofu, jarðeðlisfræðistofu, jarð- og landfræðistofu,
lífefnafræðistofu, reiknifræðistofu og stærðfræðistofu, og einn fulltrúi starfsmanna.
Framkvæmdastjóri er ritari stjórnar. Alls störfuðu 145 manns við stofnunina á árinu:
50 kennarar með rannsóknaraðstöðu, 46 sérfræðingar, 38 sumarstúdentar og
nemar í framhaldsnámi, 7 á skrifstofu og tveir á verkstæði. Stöðugildi skv. fjárlögum
við stjórnsýslu voru 8 og stöðugildi við rannsóknir voru 33.
Ítarlegri upplýsingar er að fá á heimasíðu stofnunarinnar www.raunvis.hi.is
Eðlisfræðistofa
Árið 2000 var eðlisfræðistofa rannsóknarvettvangur tíu kennara við raunvísindadeild
auk þriggja sérfræðinga og þriggja tæknimanna við Raunvísindastofnun Háskólans.
Einnig störfuðu þrír verkefnaráðnir sérfræðingar og tveir verkefnaráðnir
tæknimenn á stofunni. Stúdentar í rannsóknanámi árið 2000 voru þrír, þar af tveir
í doktorsnámi. Upptalningu rannsóknaverkefna og ritverka stofufélaga má finna á
heimasíðu eðlisfræðistofu undir slóðinni: http://www.raunvis.hi.is/Edlisfr/Edlisfr.html
Eðlisfræðistofa heldur vikulega fundi sem auglýstir eru á netinu og meðal stúdenta.
Þar eru rannsóknir ræddar á aðgengilegan hátt og erlendum gestum boðið
að halda erindi.
Unnið var að fjölmörgum rannsóknaverkefnum á stofunni á árinu, frá heimsmyndarfræði
til kerfis atóma og rafeinda á nanóskala og frá rannsóknum á vetni
sem orkugjafa til íbætingar nýrra hálfleiðarakerfa og ræktunar kristalla.
Viðar Guðmundsson prófessor með rannsóknaaðstöðu á eðlisfræðistofu og Hannes
Jónsson prófessor með rannsóknaaðstöðu á efnafræðistofu keyptu á árinu
með tilstyrk Bygginga- og tækjasjóðs Vísindaráðs og Háskóla Íslands tölvuþyrpingu
til samhliðakeyrslu líkana í eðlisfræði þéttefnis og eðlisefnafræði. Um er að
ræða 16 öflugar vélar með alpha örgjörvum sem allar geta unnið að sama reikniverkefninu
samtímis. Þyrpingin hlaut nafnið nano.raunvis.hi.is enda mun hún
verða notuð við líkanagerð kerfa á nanóskala. Fyrstu reikningar Viðars á þyrpingunni
snerust um ís og ljós í skammtapunktum og seguleiginleikum þeirra. Birgir
122

Erlendsson setti tæknilegar upplýsingar um notkun þyrpingarinnar á netið með
tilstyrk Nýsköpunarsjóðs námsmanna. Sjá nánari upplýsingar á slóðinni:
http://hartree.raunvis.hi.is/~vidar/Rann/Nano/nano.html
Efnafræðistofa
Á efnafræðistofu eru stundaðar rannsóknir á flestum fræðasviðum efnafræðinnar.
Þar hafa undanfarin ár starfað að jafnaði 15 til 20 starfsmenn. Frá 1. janúar árið
2000 starfar lífefnafræðideild efnafræðistofu sem sérstök stofa: Lífefnafræðistofa.
Árið 2000 var efnafræðistofa rannsóknarvettvangur sjö kennara við raunvísindadeild
Háskóla Íslands og þriggja sérfræðinga Raunvísindastofnunar. Að auki
störfuðu við stofuna tímabundið einn verkefnaráðinn sérfræðingur og sex nemendur
í framhaldsnámi, þar af einn í doktorsnámi. Kostnaður vegna verkefnaráðins
sérfræðings og nemenda var greiddur af rannsóknarstyrkjum og samstarfsverkefnum.
Á árinu kom til starfa nýr kennari í efnafræði, Hannes Jónsson, og
eru rannsóknir hans á sviði kennilegrar efnafræði. Áður en Hannes kom til Háskóla
Íslands starfaði hann í rúman áratug við Háskólann í Seattle í Wasington.
Á efnafræðistofu eru stundaðar fjölþættar grunnrannsóknir í kennilegri efnafræði,
eðlisefnafræði, ólífrænni efnafræði, málmlífrænni efnafræði, lífrænni efnafræði og
efnagreiningartækni. Rannsóknarverkefnin eru af margvíslegum toga en flest
þeirra fjalla á einn eða annan hátt um eðli og eiginleika nýstárlegra ólífrænna og
lífrænna efnasambanda. Ítarlega upptalningu rannsóknaverkefna og ritverka má
finna í ársskýrslum á heimasíðu Raunvísindastofnunar. Slóðin er:
http://www.raunvis.hi.is/Efnafr/Efnafr.html Einnig er hægt að nálgast lýsingar á
rannsóknarverkefnum einstakra kennara á heimasíðu efnafræðiskorar. Slóðin er:
http://www.hi.is/nam/efnafr
Jarðeðlisfræðistofa
Á jarðeðlisfræðistofu störfuðu á árinu 2000 níu sérfræðingar og fimm tæknimenn.
Enn fremur höfðu þrír kennarar í eðlisfræðiskor rannsóknaraðstöðu við jarðeðlisfræðistofu.
Einn sérfræðingur hafði aðstöðu við stofuna með rannsóknarstöðustyrk
frá Rannís til að stunda jöklarannsóknir. Auk ofangreindra starfsmanna
unnu skjálftaverðir og stúdentar í hlutastarfi auk þess sem tveir sérfræðingar
störfuðu tímabundið við stofuna.
Rannsóknir stofunnar beinast mjög að ýmsum þeim ferlum sem eru sérstaklega
virkir á Íslandssvæðinu, í skorpu og möttli jarðar, við yfirborðið og í háloftunum.
Meðal annars hefur jarðeðlisfræðistofa unnið nokkur síðustu ár að rannsóknum á
jarðskjálftabylgjum frá fjarlægum skjálftum með svonefndum breiðbandsmælum.
Þær veita upplýsingar um eiginleika svokallaðs möttulstróks sem talinn er vera
undir landinu. Möttulstrókurinn veldur miklu um þá eldvirkni sem hér er en að
hluta stafar hún af landreki á Mið-Atlantshafshryggnum.
Jarðeðlisfræðistofa tók þátt í rannsóknum vegna Suðurlandsskjálftanna í júní
2000 og hafði með höndum kortlagningu yfirborðssprungna, GPS-landmælingar
og radonmælingar í samvinnu við aðrar rannsóknarstofnanir. Lokið var við kort af
eldri jarðskjálftasprungum á Suðurlandi og kortlagðar voru allar nýjar sprungur.
Vegna umfangsmikilla jarðskorpuhreyfinga í jarðskjálftunum var nauðsynlegt að
mæla allt GPS-netið á Suðurlandi, allt vestur á Reykjanesskaga. Auk þess gerðu
Heklugosið í febrúar-mars og umbrot við Mýrdals- og Eyjafjallajökul nauðsynlegt
að endurmæla netin í kringum þessar eldstöðvar. Radonmælingum á Suðurlandi
var haldið áfram og gáfu þær merkilegar niðurstöður. Forboðar mældust á undan
jarðskjálftunum í júní. Unnið var áfram að úrvinnslu gagna og frekari greinaskrifum
um misgengi í Borgarfirði. Fylgst var með þenslu Grímsvatnaeldstöðvarinnar
eftir gosið 1998.
Gerðar voru bylgjubrotsmælingar á norðaustanverðu landgrunni Íslands og Kolbeinseyjarhrygg
með það að markmiði að kanna möttulflæði heita reitsins í 200-
400 km fjarlægð frá miðju hans. Mælilínur lágu samsíða Kolbeinseyjarhrygg,
þvert á hrygginn við 68 gráðu N og frá Eyjafjarðarál, yfir norðaustanvert landgrunnið
og austur í Síldarsmugu.Verkefnið var unnið í samvinnu við Hokkaídóháskóla,
sem lagði til 33 japanska neðansjávarskjálftamæla og háskólann í Bergen
123

sem lagði til þess norska hafrannsóknarskipið Hákon Mosby sem búið er kröftugum
loftbyssum til slíkra mælinga. Landhelgisgæslan lagði til varðskipið Ægi en
verkefnið var einnig styrkt af vísindasjóði Rannís. Svo heppilega vildi til að neðansjávarmælarnir
náðu einnig að skrá báða Suðurlandsskjálftana en þau gögn veita
okkur mikilvægar viðbótarupplýsingar um innri gerð jarðskorpunnar undir landinu
sjálfu sem fróðlegt verður að bera saman við úthafsgögnin.
Unnið var að rannsóknum á eðli og hegðun eldgosa í jöklum. Í kjölfar gosanna í
Gjálp 1996 og Grímsvötnum 1998 hafa viðbrögð Vatnajökuls við eldgosum verið
könnuð, sem og gerð og lögun gosmyndana og jarðhiti þeim tengdur. Voru mælingar
unnar í leiðöngrum Jöklarannsóknafélags Íslands á jökulinn. Í kjölfar umbrota
í Mýrdalsjökli sumarið 1999 var fylgst með breytingum á yfirborði Mýrdalsjökuls
vegna jarðhita með radarhæðarmælingum úr flugvél. Eru þessar mælingar
hluti eftirlits með Mýrdalsjökli og kostaðar af Alþingi. Í ágústmánuði var haldin
í Reykjavík fyrsta alþjóðlega ráðstefnan um eldgos í jöklum, Ice-volcano interaction
on Earth and Mars. Var skipulagning hennar unnin að töluverðu leyti á jarðeðlisfræðistofu.
Haldið var áfram þyngdarmælingum á megineldstöðvum til að rannsaka innri
gerð þeirra. Í því skyni var unnið að þyngdarmælingum á Eyjafjallajökli. Þá var á
árinu unnið áfram við verkefni sem beinist að því að kanna framleiðni gosbeltisins
milli Þingvalla og Langjökuls á hlýskeiðum og jökulskeiðum með mælingum
á rúmtaki hrauna og móbergsmyndana á svæðinu. Er þetta gert með samtúlkun
þyngdarmælinga og jarðfræðikortlagningu.
Mælingar á varanlegri segulstefnu í hraunlögum á Íslandi eru gagnlegar sem
hluti kortlagningar jarðlagastaflans. Þær veita einnig ýmsar upplýsingar um
hegðun jarðsegulsviðsins (svo sem umsnúninga þess) sl. 15 milljón ár. Meginverkefnið
þessi árin er sýnasöfnun á norðvestanverðum Vestfjörðum, ásamt segulstefnumælingum
á sýnum, og úrvinnslu. Í sumar voru boruð kjarnasýni úr 190
hraunlögum í kringum elstu surtarbrandslögin sunnan og norðan Ísafjarðardjúps.
Þetta verkefni hófst 1998 og er samstarf um það við Björn S. Harðarson jarðfræðing
við R.H. og fleiri sem sjá um aðra þætti kortlagningar á svæðinu. Á árinu 2000
var verkefnið stutt af Rannsóknasjóði Háskólans. Handrit um bergsegulmælingar
á um 120 hraunlögum í Skarðsheiði var sent til birtingar. Haldið var áfram að
kortleggja jarðmyndanir frá svonefndu Skálamælifells-segulskeiði á sunnanverðum
Reykjanesskaga. Grein um flugsegulmælingar yfir Mýrdalsjökli kom á prent.
Unnið var að öflun heimilda um ýmsar rannsóknir í náttúruvísindum sem tengjast
Íslandi, einkum á 19. öld. Stærsta verkefnið þar tengist silfurbergsnámunni í
Reyðarfirði. Út kom grein um rannsóknir Þjóðverja í jarðvísindum á og við Ísland
1819-1970.
Haldið var áfram mælingum á afkomu, hreyfingu og afrennsli vatns frá Vatnajökli
og Langjökli, mati á orkuþáttum sem valda leysingu jökla (í samstarfi við Landsvirkjun
og með styrk frá Evrópusambandinu) og rannsóknum á stærð jökla á Íslandi
á sl. öld. Birtar voru ítarlegar fræðigreinar um kortagerð af yfirborði og botni
Mýrdalsjökuls með greiningu á eldstöðvum og jökulhlaupum og um líkangerð af
flæði Vatnajökuls. Unnið var að rannsóknum á breytingum á Grímsvötnum, vatnssöfnun
og jökulhlaupum frá þeim, í samstarfi við Vegagerðina.
Unnið var að skipulagningu Send International Conference on Mars Polar Science
and Exploration, 21-15 August 2000, sem haldið var við Háskóla Íslands. Enn
fremur vann starfsmaður, að beiðni rektors, í framkvæmdanefnd Jöklasýningar
og Jöklasafns á Höfn í Hornafirði.
Unnið var að rannsóknum á umbrotum í Mýrdalsjökli og veitt ráðgjöf um þau fyrir
Almannavarnir og Vegagerð og fjölmiðla.
Stöðugar samsætur súrefnis og vetnis voru mældar í völdum sýnum úr Dye-3
ískjarnanum frá Suður-Grænlandi til að meta áhrif diffusionar á samsætugildi í
jökulís. Haldið var áfram að túlka niðurstöður samsætumælinga í grunnvatnssýnum
úr Skagafirði, sem safnað var á árunum 1996-1998, og niðurstöður
kynntar á ráðstefnum og í greinum. Samsætur í grunnvatnssýnum úr Kjós og í
jarðhitavatni af Kröflusvæðinu voru mældar á árinu. Hafstraumakerfi norðan Íslands
voru könnuð með samsætumælingum í samvinnu við Hafrannsóknastofnun
og aldursgreiningar á lífrænum leifum í setkjörnum af landgrunni Íslands voru
gerðar í samvinnu við AMS aldursgreiningarstofuna í Árósum. Uppbyggingu á
lofttæmilínu til undirbúnings vatnssýna fyrir geislakolsmælingar lauk á síðasta
124

ári og hafa um 120 grunnvatnssýni úr Skagafirði verið send til Árósa til aldursgreininga
með geislakolsaðferð. Frumniðurstöður þeirra mælinga voru kynntar á
árinu á ráðstefnu og í grein.
Háloftadeild jarðeðlisfræðistofu sér um rekstur einu segulmælingastöðvar landsins,
í Leirvogi í Mosfellssveit. Deildin hefur einnig umsjón með rekstri þriggja
stöðva til norðurljósarannsókna sem Pólrannsóknastofnun Japans hefur komið
upp hér á landi í samvinnu við Raunvísindastofnun. Almanak Háskólans er reiknað
og búið til prentunar á Háloftadeild og deildin sér um dreifingu ritsins til bóksala.
Þá hefur áhersla verið lögð á íðorðastarf, einkanlega á sviði tölvutækni og
stjörnufræði.
Starfsmenn stofunnar birtu (einir eða með öðrum) um 20 greinar í ritrýndum
tímaritum á alþjóðavettvangi á árinu 2000 og auk þess kafla í bókum, fjölda af
skýrslum, greinum á íslensku, útdráttum erinda á ráðstefnum o.fl. Auk ofangreinds
veittu starfsmenn Jarðeðlisfræðistofu ráðgjöf fyrir Almannavarnir og
Vegagerð og upplýsingar til fjölmiðla um stjörnu- og jarðeðlisfræðilegt efni m.a.
um eldsumbrot.
Nánar um verkefni og ritaskrá starfsmanna jarðeðlisfræðistofu má finna á
heimasíðu stofunnar á slóðinni: http://raunvis/Jardedlisfr/Jardedlisfr.html
Jarð- og landafræðistofa
Rannsóknir jarð- og landfræðistofu spanna mjög vítt svið, frá tilraunabergfræði til
mannvistarlandafræði, frá steingervingum til eldsumbrota. Á stofunni störfuðu
árið 2000 sjö sérfræðingar, þar af þrír verkefnaráðnir, tveir tækjafræðingar, sjö
kennarar í jarð- og landafræði, og fimm nemendur í doktors- og meistaranámi,
alls 22. Rannsóknir í eldfjallafræði beindust að Kötlu, eldstöðvum í Vatnajökli og
umhverfis hann, og að Heklugosinu 2000. Fram var haldið miklu rannsóknaverkefni
um sögu loftslagsbreytinga á síðkvarter og nútíma sem rakin er úr setkjörnum
sem teknir eru á landgrunninu og í stöðuvötnum. Rannsóknir þessar, og aðrar
þeim tengdar, eru þverfaglegar í eðli sínu og samþættast í þeim greinar eins
og steingervingafræði, setlagafræði, bergsegulfræði, gjóskulagafræði, loftslagsfræði
o.fl. Enn fremur héldu áfram viðamiklar rannsóknir stofunnar á efnaveðrun
á Íslandi, jarðefnafræði kalda og heita vatnsins og eðli jarðhitans. Í berg- og bergefnafræði
er vaxandi áhersla á tilraunir, annars vegar, þar sem glímt er við þau
grundvallarlögmál sem ráða eðli og efnasamsetningu bergkviku, hins vegar á
rannsóknir á glerinnlyksum í kristöllum. Með síðarnefndu rannsóknunum er m.a.
vonast til þess að aukin vitneskja fáist um eðli möttulstróksins undir Íslandi. Í
landafræði var fram haldið rannsóknum á breytingum á gróðri og jarðvegi og
tengslum þeirra við landnýtingu á ákveðnum svæðum, auk þess sem upp voru
teknar rannsóknir á hafís kringum landið að fornu og nýju. Í mannvistarlandafræði
var m.a. unnið að rannsóknum á þróun atvinnulífs, samfélags og byggðar á
tilteknum svæðum. Á árinu 2000 birtust 46 ritgerðir eftir starfsmenn stofunnar í
innlendum og erlendum tímaritum og bókum, svo og 13 skýrslur, en erindi flutt á
ráðstefnum voru 91.
Reiknifræðistofa
Árið 2000 störfuðu á reiknifræðistofu tveir sérfræðingar, tveir verkefnaráðnir sérfræðingar
og einn aðstoðarmaður í sumarstarfi og stofan var jafnframt rannsóknarvettvangur
þriggja kennara við stærðfræðiskor raunvísindadeildar og fjögurra
kennara við tölvunarfræðiskor verkfræðideildar Háskóla Íslands.
Á reiknifræðistofu er unnið að rannsóknum á sviði hagnýtrar stærðfræði, reiknifræði
og tölvunarfræða. Rannsóknum á stofunni má skipta í grunnrannsóknir á
þeim sviðum sem undir hana heyra, svo sem líkindafræði og ýmis svið tölvunarfræða,
og rannsóknaverkefni innan annarra fræðigreina þar sem gerð stærðfræðilegra
líkana og beiting stærðfræðilegra og tölvunarfræðilegra aðferða skilar
oft miklum árangri. Þær rannsóknir hafa á undanförnum árum m.a. beinst að
verkefnum tengdum fiski- og vistfræði, straumfræði, snjóflóðum og veðurfræði.
Mörg verkefnanna hafa verið unnin í samstarfi við aðrar stofnanir, eins og t.d.
Hafrannsóknastofnun og Veðurstofu, verkfræðistofur og hugbúnaðarfyrirtæki.
126

Rannsóknarsvið reiknifræðistofu í hagnýttri stærðfræði eru einkum töluleg greining,
líkindafræði, tölfræði og lífstærðfræði, sem fjallar um gerð og greiningu
stærðfræðilegra líkana til að lýsa fyrirbærum í lífræði. Verkefni á sviði tölvunarfræði
eru af ýmsum toga. Má þar nefna rannsóknir í hugbúnaðargerð og forritunarmálum,
greiningu og hönnun reiknirita, rannsóknir á hlutbundnum gagnasafnskerfum
og hlutbundinni hönnun og rannsóknir á samhliða reikniritum og
notkun samhliða tölva til að leysa rýr jöfnuhneppi.
Árið 2000 var stóru verkefni, sem hlotið hefur veglega styrki frá Rannís og Evrópusambandinu,
hleypt af stokkunum á reiknifræðistofu. Verkefnið snýst um gerð
stærðfræði- og reiknilíkana af göngum fiskistofna og dreifingu þeirra í tíma og
rúmi. Nú vinna tveir sérfræðingar í hagnýttri stærðfræði að þessu verkefni og þrír
kennarar við stærðfræðiskor og tölvunarfræðiskor. Á árinu kom út hjá Springer
útgáfufyrirtækinu bókin Coupling, stationarity and regeneration eftir Hermann
Þórisson, vísindamann á reiknifræðistofu.
Frekari upplýsingar um starfsmenn stofunnar, rannsóknir og ritverk þeirra er að
finna á heimasíðu reiknifræðistofu: http://www.raunvis.hi.is/Reiknifr/Reiknifr.
html.
Stærðfræðistofa
Stærðfræðistofa er vettvangur rannsókna í stærðfræði og stærðfræðilegri eðlisfræði.
Þar störfuðu á árinu 7 kennarar í raunvísindadeild, fjórir sérfræðingar, einn
doktorsnemi og einn meistaraprófsnemi. Viðfangsefni stofunnar eru margvísleg
og spanna margar sérgreinar stærðfræðinnar. Má þar nefna algebru, rúmfræði,
fallagreiningu, netafræði og strengjafræði. Niðurstöður rannsóknanna eru birtar í
skýrslum stofunnar og í alþjóðlegum tímaritum en íslenskt samfélag hefur fram
til þessa verið talið of fámennt til þess að standa undir ritum um rannsóknir í
greininni.
Málstofa í stærðfræði hefur verið starfrækt á vegum stofunnar frá árinu 1975 og
er hún haldin einu sinni í viku á veturna. Þar kynna starfsmenn og ýmsir gestir
rannsóknir sínar eða aðrar nýjungar í stærðfræði. Starfsfólk stofunnar á víðtækt
samstarf við starfssystkin í öðrum löndum, s.s. í Danmörku, Svíþjóð, Englandi,
Frakklandi, Austurríki, Bandaríkjunum og Kanada. Algengt er að samstarfsfólk
komi í heimsókn hingað og þá heldur það jafnan fyrirlestra í málstofunni. Íslenskt
stærðfræðisamfélag vex mjög hratt um þessar mundir og álitlegur hópur ungra
stærðfræðinga hafa fengið störf í fyrirtækjum og stofnunum landsins, einkum við
erfðarannsóknir og fjármálastærðfræði. Þetta unga fólk hefur verið ötult að kynna
rannsóknir sínar í málstofunni.
Starfsmenn stofunnar hafa um langt árabil tekið virkan þátt í skipulagi og framkvæmd
stærðfræðikeppna fyrir framhaldsskólanema. Þær eru fjórar talsins,
landskeppni, norræn keppni, Eystrasaltskeppni og ólympíukeppni. Einnig hafa
þeir ritað kennslubækur um stærðfræði og tekið þátt í ýmiss konar ráðgjöf.
Siðfræðistofnun
Stjórn og starfslið
Í stjórn Siðfræðistofnunar árið 2000 áttu sæti Vilhjálmur Árnason prófessor, formaður,
Björn Björnsson prófessor og séra Irma Sjöfn Óskarsdóttir. Jón Á. Kalmansson
verkefnastjóri, sem starfað hefur um árabil á stofnuninni, lét af því starfi
og við tók Salvör Nordal. Aðrir starfsmenn stofnunarinnar voru Þorvarður Árnason
sérfræðingur, Svanur Kristbergsson aðstoðarmaður og Garðar Á. Árnason,
sérfræðingur.
Rannsóknir
Á vegum Siðfræðistofnunar var unnið að rannsóknarverkefni er nefnist Friðhelgi
einkalífs, upplýsingatækni og gagnagrunnar en undirbúningsstyrkur fékkst frá
Rannís til verkefnisins. Tengt rannsókninni var eitt verkefni styrkt af Nýsköpunarsjóði
námsmanna, Reglur um persónuvernd í íslenskum og alþjóðlegum rétti,
sem unnið var af þremur laganemum, þeim Ágústi Ágústssyni, Bjarna Ólafssyni
og Margréti Einarsdóttur. Þá var hafinn undirbúningur á erlendu samstarfsverk-
127

efni um gagnagrunna í lok ársins með það fyrir augum að sækja um styrk í 5.
rammaáætlun Evrópusambandsins á árinu 2001.
Á árinu var haldið áfram rannsóknum í siðfræði náttúrunnar (environmental ethics)
sem staðið hafa yfir frá árinu 1993, hin síðustu ár að stærstum hluta innan
ramma verkefnisins Náttúra, þjóðerni og umhverfisstefna á Norðurlöndum sem
unnið hefur verið að í samstarfi við háskólastofnanir í Svíþjóð og Danmörku.
Þá hefur verið unnið að rannsókn um Sjálfræði aldraðra á stofnunum á vegum
Siðfræðistofnunar en sú rannsókn hófst árið 1996. Umsjónarmenn þessarar
rannsóknar eru þau Vilhjálmur Árnason prófessor og Ástríður Stefánsdóttir
læknir og dósent við KHÍ. Tengt rannsókninni var eitt verkefni styrkt af Nýsköpunarsjóði
námsmanna, Fjárhagsleg staða aldraðra, sem unnið var af Óskari Sigurðssyni
viðskiptafræðinema.
Þjónusta
Siðfræðistofnun veitti umsagnir um ýmis lagafrumvörp og skýrslur stjórnvalda á
árinu og veitti fagfélögum og fyrirtækjum ráðgjöf um siðareglur.
Fyrirlestrar og ráðstefnur
• Þann 10. febrúar hélt Jeff Barker, prófessor við Albright College í Bandaríkjunum,
fyrirlestur á vegum Siðfræðistofnunar og heimspekideildar sem
hann nefndi „Dauði í Fíladelfíu og svín í Bretlandi: félagslegir, efnahagslegir og
siðferðilegir þættir í erfðafræði samtímans (A Death in Philadelphia and a Pig
In Great Britain: Facing Socio-Economic Reality and Some Ethical Challenges
in Contemporary Genetic Research and Therapy).“
• Siðfræðistofnun efndi í fyrsta skipti í apríl til umræðufundar í Skálholti um
siðferðileg álitamál í íslensku samfélagi. Á fyrsta fundinum var fjallað um
deilumál er varða erfðarannsóknir og gagnagrunna. Annar fundur var haldinn
í nóvember um greiningu erfðagalla á fósturstigi. Báðir þessir fundir þóttu
takast vel og byggja brú milli andstæðra skoðana.
• Þá var haldið málþing í tilefni útgáfu bókarinnar Hvers er siðfræðin megnug?
þann 15. september í hátíðasal Háskólans. Þar héldu heimspekingarnir Jón
Ólafsson og Atli Harðarson framsögur en í kjölfarið fylgdu pallborðsumræður
um efni bókarinnar.
Útgáfa
Á árinu komu út ein bók, Siðfræði handa Amador, eftir Fernando Savater í
þýðingu Hauks Ástvaldssonar.
Sjávarútvegsstofnun
Almennt
Hlutverk Sjávarútvegsstofnunar Háskóla Íslands er að efla og samhæfa menntun
og hvers konar rannsóknir sem varða sjó og sjávarútveg við Háskóla Íslands og
stuðla að samstarfi við atvinnulífið, vísindamenn og stofnanir heima og erlendis.
Beina aðild að stofnuninni eiga raunvísindadeild, verkfræðideild, viðskipta- og
hagfræðideild, félagsvísindadeild og lagadeild. Stofnunin hefur umsjón með
meistaranámi í sjávarútvegsfræðum, sem skipulagt er í samvinnu margra deilda.
Árið 2000 voru 12 nemendur skráðir í meistaranámið en þrír hinir fyrstu útskrifuðust
1997. Árið 2000 útskrifuðust tveir og hafa þá alls sjö nemendur lokið meistaraprófi
í sjávarútvegsfræðum.
Auk forstöðumanns og skrifstofustjóra unnu fimmtán verkefnaráðnir starfsmenn
að rannsóknum á vegum stofnunarinnar á árinu.
Helstu rannsóknarverkefni
• Á árinu dvaldi forstöðumaður Sjávarútvegsstofnunar í rannsóknarleyfi við höfuðstöðvar
FAO í Róm og vann að samantekt á ástandi öryggismála við fiskveiðar,
einkum í þróunarlöndum. Þrátt fyrir að skráningu slysa og mannskaða
sé mjög ábótavant, ber allar tölur að sama brunni: starf fiskimannsins er
hættulegra en önnur störf og má ætla að a.m.k. 24 þús. menn láti lífið við fiskveiðar
á hverju ári. Í kjölfar þessarar vinnu var samantekt um öryggismál
fiskimanna birt í riti FAO State of World Fisheries and Aquaculture 2000, og
skýrslan í heild Safety at sea as an integral part of fisheries management
verður prentuð sem FAO Fisheries Circular No. 966 í byrjun árs 2001.
128

• Áhættuþáttagreining í veiðiskipum er verkefni sem lýtur að slysavörnum sjómanna.
Í samvinnu við reynda sjómenn var unnin áhættugreining í helstu
gerðum fiskiskipa, togskipum, nótaskipum, netaskipum og línuskipum.
Áhættugreining er mjög víða notuð í fiskvinnslu bæði á sjó og landi og er sjómönnum
því ekki framandi. Nýnæmi verkefnisins er hins vegar að beita
áhættugreiningu til að auka öryggi sjómanna. Verkefnið var stutt af Rannís og
unnið í samvinnu við Slysavarnafélagið Landsbjörg og var meistaraprófsverkefni
Ingimundar Valgeirssonar í verkfræði, sem hann varði í árslok 1999, en
vinnu við rannsóknirnar var fram haldið árið 2000 og þær m.a. kynntar á alþjóðlegri
ráðstefnu um öryggi og fiskveiðar, IFISH, sem haldin var í Woods
Hole í október 2000.
• Öryggisþjálfun og menntun sjómanna á Norðurlöndum er borin saman og
samhæfð í norrænu samstarfsverkefni sem unnið er af stjórnendum öryggisfræðslu
á Norðurlöndum. Samanburður hefur verið gerður á opinberum kröfum
um slíka þjálfun á Norðurlöndum og einnig á fyrirkomulagi, lengd,
kennsluefni og námskröfum á öryggisnámskeiðum. Markmiðið er að samhæfa
kröfurnar og samnýta kennsluefni og kennara milli landa. Sjávarútvegsstofnun
stýrir verkefninu, sem er stutt af Norrænu ráðherranefndinni. Verkefnið var
einnig kynnt á IFISH ráðstefnunni í Woods Hole í október 2000.
• Þróun Djúpfars sem er lítill sjálfvirkur kafbátur, sem nota má við hafrannsóknir,
eftirlit með mannvirkjum í vatni, kortlagningu landslags eða lífríkis, neyðarleit
o.fl. Hjalti Harðarson verkfræðingur er frumkvöðull verkefnisins en hann
og Sjávarútvegsstofnun hafa stofnað fyrirtækið Hafmynd hf um þróun Djúpfarsins.
Fjórir meistaranemar í verkfræði unnu að gerð hugbúnaðar fyrir Djúpfarið
á árinu. Rannís styður verkefnið.
• Fiskveiðar á hafi úti er viðamikið fjölþjóðlegt samstarfsverkefni hagfræðinga,
stærðfræðinga og líffræðinga sem miðar að því að greina þau vandamál sem
upp koma við nýtingu fiskistofna sem halda sig utan fiskveiðilögsagna, ganga
út fyrir eða á milli þeirra, komast að því hvernig slíkir stofnar verða nýttir á
sem hagkvæmastan hátt og kanna forsendur þess að þjóðríki nái samningum
um slíkt.
• Endurnýting vatns og varma í fiskeldi er verkefni sem miðar að því að leysa
tæknileg og líffræðileg vandamál sem eru því samfara að rækta hlýsjávarfiska
í gríðarstórum eldiskerjum á landi. Jarðvarmi er notaður til að hita sjó sem
síðan er endurnýttur með hjálp sérstaks hreinsibúnaðar. Ýmis straumfræðileg
og líffræðileg vandamál eru því samfara að ala fisk í mjög stórum kerjum, auk
þess sem útbúa þarf nákvæmt og öflugt vöktunarkerfi. Sjávarútvegsstofnun
stýrir verkefninu sem unnið er í samvinnu við Máka hf, Origo hf á Sauðárkróki
og Landbúnaðarháskólann að Hólum, en Rannís styrkir verkefnið.
Sjávarútvegsstofnun tók þátt í skipulagningu og framkvæmd tveggja vikna sumarskóla
sem haldið var í Kristineberg hafrannsóknastöðinni við Gullmarsfjörð í
Svíþjóð í júní. Þar er frábær aðstaða til rannsókna á lífríki sjávar, kennslu og dvalar.
Um er að ræða norrænt samstarf stutt af Norfa.
Botndýr á Íslandsmiðum (BIOICE) er viðamikið fjölþjóðlegt verkefni sem Sjávarútvegsstofnun
á aðild að. Markmið þess er að kortleggja botndýralíf í íslensku lögsögunni
og koma upp varanlegum gagnagrunni með tilheyrandi safni sýna. Margar
stofnanir koma að verkefninu en höfuðstöðvar þess eru í Sandgerði. Rannsóknastöðin
í Sandgerði er fyrst íslenskra vísindastofnana til að hljóta nafnbótina
„einstæð vísindaaðstaða“ (Large Scale Facility) á vegum Evrópusambandsins og
fengu um fimmtíu vísindamenn frá Evrópu ferðastyrki í tengslum við þessa nafnbót.
Sjávarútvegsstofnun hefur frá stofnun átt aðild að vinnuhópi á vegum Norrænu
ráðherranefndarinnar, Nordisk Arbeidsgruppe for Fiskeriforskning (NAF). Hlutverk
hópsins er að leggja drög að stefnu ráðherranefndarinnar varðandi samstarf
Norðurlanda og nágranna þeirra um hvers kyns sjávarútvegsrannsóknir. Hópurinn
fundar að jafnaði tvisvar á ári.
Útgáfa
• Guðmundur Jónasson: Flutningaferli saltfisks hjá SÍF-Ísland (lokuð til 2005).
• Elías Björnsson: Nýting þorshausa um borð í frystiskipum (lokuð til 2005).
129

Stofnun Árna
Magnússonar
Starfslið
Engar breytingar urðu á starfsliði á árinu en Guðrún Ása Grímsdóttir hlaut framgang
í stöðu vísindamanns og Gísli Sigurðsson í stöðu fræðimanns. 6. okt. andaðist
Bjarni Einarsson sem var sérfræðingur við Stofnun Árna Magnússonar á árunum
1972-1987.
Útgefin rit, rannsóknir og fyrirlestrar
• Hallgrímur Pétursson: Ljóðmæli I, xxiv+228 bls. Rit 48. Margrét Eggertsdóttir
bjó til prentunar. Stafrétt útgáfa 33 kvæða með greinargerð um varðveislu,
samband handrita og orðamun. Upphaf fræðilegrar heildarútgáfu á verkum
Hallgríms.
• Stefán Karlsson. Stafkrókar. Ritgerðir eftir Stefán Karlsson gefnar út í tilefni af
sjötugsafmæli hans 2. des. 1998. Ritstj. Guðvarður Már Gunnlaugsson. 451 bls.
• Einar Ól. Sveinsson: Ritaskrá. E.Ó.S. aldarminning 12. desember 1899-1999.
Ólöf Benediktsdóttir tók saman. 88 bls.
• Ólafur Halldórsson, fyrrum sérfræðingur við stofnunina, gaf út tvö rit á árinu:
Danish Kings and the Jomsvikings in the Greatest Saga of Óláfr Tryggvason.
Viking Society for Northern Research, London, og Óláfs saga Tryggvasonar en
mesta III. Editiones Arnamagnæanæ A 3. Kaupmannahöfn). Ólafur varð
áttræður 18. apríl.
Að vanda birtu starfsmenn stofnunarinnar á árinu greinar og bókarkafla í mörgum
innlendum og erlendum fræðiritum, tóku þátt í ráðstefnum og málþingum og
fluttu gestafyrirlestra, m.a. á Akureyri, Siglufirði, Stykkishólmi, Beijing, Berlín,
Kaupmannahöfn, Sydney, Washington, Winnipeg og Þrándheimi. Svanhildur Óskarsdóttir
hlaut doktorsnafnbót frá University College í London fyrir ritgerð sína
Universal history in fourteenth-century Iceland. Studies in AM 764 4to. Kristján Eiríksson
var meðútgefandi að nýrri útgáfu Vísnabókar Guðbrands biskups, sem út
kom hjá Bókmenntafræðistofnun.
Fjórir tugir fræðimanna sóttu stofnunina heim og fengu aðstöðu til fræðistarfa um
lengri eða skemmri tíma. Þeir voru frá Íslandi, Noregi, Danmörku, Svíþjóð, Englandi,
Þýskalandi, Tékklandi, Frakklandi, Ítalíu, Bandaríkjunum, Kína og Japan.
Auk þess fengu þrír danskir fræðimenn styrki til dvalar við stofnunina og fjórir
fyrrverandi starfsmenn höfðu þar vinnuaðstöðu.
Styrkir
Stofnunin fékk á árinu styrk til tækjakaupa frá Bygginga- og tækjakaupasjóði
Rannís en einnig fengu einstakir starfsmenn eða rannsóknamenn og framhaldsnemar
á þeirra vegum styrki úr Vísindasjóði, Rannsóknasjóði Háskóla Íslands og
Rannsóknanámssjóði.
Kynningarstarf og heimsóknir
Ný handritasýning var opnuð 1. júní í Árnagarði og ber hún heitið Ný lönd og nýr
siður. Jafnframt kom út sýningarskrá á íslensku og ensku. Sýningunni er ætlað
að vekja athygli á rituðum heimildum um þau tímamót sem urðu um árið 1000:
kristnitökuna og landaleit og landafundi á meginlandi Norður-Ameríku. Frá opnun
til ársloka sóttu sýninguna 5601 gestur, þar af voru skólanemendur 1023. Þegar
fyrri sýningu, Þorlákstíðir og önnur Skálholtshandrit, lauk 16. maí, höfðu sótt
hana frá opnun 16.377 gestir, þar af 5458 skólanemendur; á árinu 2000 urðu gestirnir
2004, þar af 1245 skólanemendur.
Auk almennra gesta sóttu ýmsir opinberir erlendir gestir stofnunina heim, m.a.
ráðherrar og sendiherrar erlendra ríkja. 11. maí komu forseti Póllands og frú
hans í heimsókn í fylgd forseta Íslands og fleiri virðulegra gesta.
Stofnun Árna Magnússonar átti með samþykki ríkisstjórnar Íslands aðild að
tveimur alþjóðlegum sýningum sem opnaðar voru á árinu. Sú fyrri var sýningin
Stefnumót við sagnahefð sem opnuð var í Þjóðarbókhlöðu 1. mars en fór síðan til
Washington, Ithaca og Winnipeg. Njálssöguhandrit frá því um 1460, Oddabók, var
sýnt í Library of Congress í Washington og í bókasafni Cornell háskóla í Ithaca. Í
lok apríl var opnuð sýningin Vikings: The North Atlantic Saga í National Museum
of Natural History, Smithsonian Institution í Washington, og stóð þar fram í ágúst,
130

en þá var hún flutt til New York og stóð þar til ársloka. Á sýningu þessa lánaði
stofnunin tvö fornsagnahandrit, Jónsbók og sögubók, þar sem m.a. er Friðþjófs
saga, en einnig brot úr Egils sögu og blöð með texta Eiríks sögu rauða. Á báðum
þessum sýningum, en einnig á sýningu á Nýfundnalandi og sýningu Þjóðmenningarhúss,
var sýnd endurgerð Flateyjarbókar sem gerð var fyrir stofnunina af
Prentsmiðjunni Odda og Hersteini Brynjólfssyni forverði.
Gjafir gefnar Stofnun Árna Magnússonar
Við hátíðlega athöfn í Þjóðarbókhlöðu 13. febrúar, þar sem forseti Íslands var viðstaddur,
afhenti Örn Arnar ræðismaður Íslands í Minnesota Stofnun Árna Magnússonar
að gjöf myndskreytt handrit af Snorra Eddu sem barst til Kanada á 19.
öld og hefur verið þar í einkaeign. Handritið er skrifað á síðari hluta 18. aldar. Við
sama tækifæri opnaði Björn Bjarnason menntamálaráðherra nýja heimasíðu
Árnastofnunar. Þar er að finna margvíslegar upplýsingar um stofnunina, starfsemi
hennar og rit, en til nýmæla má telja að þar er opnuð leið inn í stafrænt
handrita- og hljóðritasafn.
Föstudaginn 1. desember afhentu hjónin Sigríður Kjaran og Sigurjón Sigurðsson
Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi að gjöf þrjú handrit: 1) Sögur Skálholtsbiskupa
eftir Jón Halldórsson prófast í Hítardal en aftan við biskupasögurnar er ræða
Jóns biskups Vídalíns um lagaréttinn, 2) Stóradóm, um frændsemi- og sifjaspell,
hórdóm og frillulífi frá 1564, og Discursus oppositivus eður skrif á móti Stóra
dómi eftir Guðmund Andrésson, 3) Járnsíðu, lögbók sem hér á landi var í gildi frá
1271 til 1281.
Stofnun Sigurðar
Nordals
Hlutverk og stjórn
Stofnun Sigurðar Nordals er menntastofnun sem starfar við Háskóla Íslands.
Hlutverk hennar er að efla hvarvetna í heiminum rannsóknir og kynningu á íslenskri
menningu að fornu og nýju og tengsl íslenskra og erlendra fræðimanna á
því sviði. Stjórn stofnunarinnar skipa Ólafur Ísleifsson, framkvæmdastjóri alþjóðasviðs
Seðlabanka Íslands, formaður, Þóra Björk Hjartardóttir dósent og Sigurður
Pétursson lektor.
Starfslið
Forstöðumaður stofnunarinnar er Úlfar Bragason. Þórunn Sigurðardóttir sinnti
starfi forstöðumanns í leyfi hans þrjá síðustu mánuði ársins. Nína Leósdóttir
starfaði sem deildarstjóri í hálfu starfi allt árið. Baldur A. Sigurvinsson var ráðinn
frá 15. maí til að vinna við margmiðlunarefni í íslensku, fyrst í fullu starfi og síðan
í hálfu starfi frá októberbyrjun. Guðrún Theodórsdóttir og Kolbrún Friðriksdóttir
voru ráðnar tímabundið til að vinna að margmiðlunarefninu.
Húsnæði
Stofnunin hefur til umráða húseignina Þingholtsstræti 29 sem er timburhús sem
flutt var inn tilhöggvið frá Noregi og reist 1899. Það er alfriðað.
Heimasíða
Slóð heimasíðu stofnunarinnar er: www.nordals.hi.is Heimasíðan er uppfærð
reglulega. Á heimasíðunni er að finna almennar upplýsingar um stofnunina á íslensku
og ensku. Einnig er þar gerð grein fyrir starfsemi hennar: ráðstefnum,
námskeiðum, bókaútgáfu og styrkjum, sem hún veitir. Jafnframt eru þar
upplýsingar um íslenskukennslu fyrir útlendinga, ráðstefnur á sviði íslenskra
fræða víða um heim, nýjar og væntanlegar bækur og tímarit og þýðingar úr íslensku.
Skrá um fræðimenn í íslenskum fræðum er tengd heimasíðunni og
upplýsingabanki um kennslu í íslensku við erlenda háskóla.
Sendikennsla
Stofnunin annast umsjón með sendikennslu í íslensku erlendis fyrir hönd íslenskra
stjórnvalda og tekur þátt í norrænu samstarfi um Norðurlandafræðslu erlendis.
Á vormisseri störfuðu 14 sendikennarar við erlenda háskóla. Var efnt til
fundar þeirra í Reykjavík dagana 11. og 12. ágúst þar sem rædd voru málefni íslenskukennslu
erlendis. Þá var haldin ráðstefna í Berlín dagana 25.-27. maí fyrir
kennara í Norðurlandamálum í þýskumælandi löndum og stóð stofnunin að und-
131

irbúningi hennar. Áfram var unnið að gerð margmiðlunarefnis í íslensku fyrir erlenda
námsmenn í samvinnu við háskólastofnanir í Evrópu og með stuðningi
tungumálaáætlunar Evrópusambandsins og menntamálaráðuneytisins.
Sumarnámskeið
Eins og undanfarin ár gengust stofnunin og heimspekideild fyrir fjögurra vikna
sumarnámskeiði í íslensku máli og menningu í júlí. Þá stóðu stofnunin, heimspekideild
og Stofnun Árna Magnússonar að þriggja vikna miðaldanámskeiði í
júlí.
Ráðstefnur, málþing, fyrirlestrar og styrkir
• Stofnunin fékk styrk frá Landafundanefnd til að efna til alþjóðlegs þings um
miðlun þekkingar á landafundum norrænna manna við Norður-Atlantshaf á
miðöldum, vesturförunum og landnámi Íslendinga í Ameríku. Tuttugu og sex
fyrirlestrar voru fluttir. Um eitt hundrað manns sóttu ráðstefnuna. Í tengslum
við hana var farin ferð á söguslóðir í Dölum.
• Stofnunin gekkst fyrir málþingi um ritið Íslenzka menningu eftir Sigurð Nordal
í janúarmánuði. Í framhaldi af því vann Jón Yngvi Jóhannsson tvo útvarpsþætti
byggða á fyrirlestrum sem fluttir voru á þinginu og var þeim útvarpað á Rás 1 í
september 2000.
• John Lindow, prófessor við Kaliforníuháskólann í Berkeley, flutti Sigurðar
Nordals fyrirlestur í boði stofnunarinnar hinn 14. september, á fæðingardegi
Sigurðar. Nefndist fyrirlesturinn: „When disaster struck the gods: Baldr in
Scandinavian mythology.“
• Lin Hua, þýðandi frá Beijing, Christos Chrissopoulos, rithöfundur í Aþenu og
Catalin Avramescu, heimspekingur í Búkarest, nutu svonefndra styrkja Snorra
Sturlusonar á árinu 2000 en stofnunin annast úthlutun styrkjanna. Dvaldist
hver þeirra hér á landi um þriggja mánaða skeið og vann að þýðingum,
rannsóknum og skriftum.
Tilraunastöð Háskóla
Íslands í meinafræði að
Keldum
Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum tók til starfa 1948. Stofnunin
er háskólastofnun sem tengist læknadeild en hefur sérstaka stjórn og sjálfstæðan
fjárhag. Meginviðfangsefni er í hnotskurn rannsóknir á sjúkdómum, einkum
í dýrum, og varnir gegn þeim.
Stjórn
Þórður Harðarson prófessor, formaður, Bjarnheiður K. Guðmundsdóttir örverufræðingur,
Eggert Gunnarsson dýralæknir, Guðmundur Eggertsson prófessor og
Halldór Runólfsson yfirdýralæknir. Forstöðumaður Guðmundur Georgsson prófessor
og framkvæmdastjóri Helgi S. Helgason viðskiptafræðingur.
Starfslið
Alls inntu 66 manns um 50 ársverk af hendi á starfsárinu og er það svipað og árið
áður. Fimm starfsmenn unnu við stjórnsýslu, á skrifstofu og við afgreiðslu. Sérfræðingar
voru alls 21 og þeim til aðstoðar hátt í þrír tugir háskólamenntaðs, sérmenntaðs
og ófaglærðs starfsfólks. Auk fastráðinna starfsmanna komu að verki
um 15 líffræði- og dýralæknanemar. Átta þeirra, allt líffræðingar, voru í framhaldsnámi,
sjö í M.S. námi og einn á doktorsnámi. Aldrei hafa fleiri verið við
framhaldsnám á stofnuninni í senn. Einn líffræðingur lauk M.S. prófi á árinu.
Helsta breyting í mannahaldi var að dýralæknir með sérmenntun í líffærameinafræði
hóf störf á árinu.
Rannsóknir
Helstu rannsóknarsviðin voru sem fyrr ónæmis- og sjúkdómafræði fiska, hæggengir
smitsjúkdómar, þ.e. visna, riða og skyldir sjúkdómar, sníkjudýra- og
sýklafræði og líftækni, þ.e. þróun bóluefna. Allmargir áfangar náðust sem kynntir
voru á fjölmörgum ráðstefnum hérlendis og erlendis. Í alþjóðlegum ritrýndum
tímaritum birtust niðurstöður rannsókna á þáttum sem ákvarða frumusækni í
visnu, yfirlitsgrein um nýrnaveiki í laxfiskum og niðurstöður umfangsmikillar
132

annsóknar á ögðum sem nýta fjörusnigla sem millihýsla. Bergljót Magnadóttir,
sérfræðingur á Tilraunastöðinni, varði doktorsritgerð við læknadeild á árinu. Ritgerðin
sem ber titilinn „Humoral Immune Parameters of Teleost Fish” byggist á
rannsóknum hennar á ónæmiskerfi laxfiska og nokkurra sjávarfiska, einkum
þorsks. Talsverð aukning varð á þjónusturannsóknum í bakteríufræði, einkum
vegna rannsókna á útbreiðslu campylobaktería. Mjög góður árangur náðist því að
það tókst að ná tökum á campylobaktersýkingum á kjúklingabúum. Þjónusturannsóknir
vegna fisksjúkdóma voru svipaðar að umfangi en drógust saman í
sníkjudýrafræði.
Alþjóðleg samvinna
Áfram var unnið að samvinnuverkefnum sem styrkt eru af Evrópusambandinu,
þ.e. á príonsjúkdómum, riðu í sauðfé og Creutzfeldt-Jakob sjúkdómi. Allmyndarlegur
nýr styrkur frá ESB fékkst til verkefnis sem Tilraunastöðinni á aðild að en
það er þróun bóluefnis gegn alnæmi þar sem apaveiran (SIV) í rhesusöpum eru
notað sem líkan. Sérfræðingar sem fást við visnu- og sníkjudýrarannsóknir héldu
áfram þátttöku í COST-action á vegum ESB. Styrkur fékkst endurnýjaður frá Nordisk
Kontaktorgan for Jordbrugsforskning til þátttöku í samnorrænum verkefnum
vegna rannsókna á fúkkalyfjaónæmi og þróun aðferða við prófanir fyrir garnaveikismiti.
Auk formlegra samvinnuverkefna eiga velflestir sérfræðingar stofnunarinnar
samstarf við erlenda vísindamenn.
Kynningarstarfsemi
Fræðslufundir voru sem fyrr haldnir mánaðarlega að undanskildum sumarmánuðum.
Að auki var efnt til fræðslufunda ef góða gesti bar að garði. Fyrirlestrarnir
eru að jafnaði fluttir af heimamönnum og eru öllum opnir og kynntir allvíða m.a.
annars öllum háskólaborgurum og dýralæknum. Auka heimamanna koma hérlendir
og erlendir gestafyrirlesarar við sögu. Stofnunin gefur út ítarlega
ársskýrslu sem er dreift víða og tekur þátt í útgáfu tímaritsins Búvísindi. Landbúnaðarráðherra,
Guðni Ágústsson, kom í heimsókn og kynnti sér starfsemi
stofnunarinnar svo og landbúnaðarnefnd alþingis og nemendur úr náttúrufræðideild
Menntaskólans á Akureyri og líffræðinemar við Háskólann.
Annað
Reksturinn stóð í járnum á árinu. Framlög á fjárlögum voru um 112 m.kr., sértekjur
um 65 m.kr. og styrkir um 40 m.kr. Á árinu var lokið endurbótum á efstu
hæð í Rannsóknarstofuhúsi 2, alls 400 fm, sem hýsir vefjameinafræði og
sníkjudýrafræði. Einnig var unnið að því að fullgera aðstöðu til tilrauna á lifandi
fiski í Rannsóknarstofuhúsi 3. Gerð var þróunaráætlun. Var staðið þannig að því
að starfsmönnum var falið að gera grein fyrir þörfum fagsviða sinna í bráð og
lengd, þ.e.15-20 ár fram í tímann, og koma með hugmyndir um hvaða stofnanir
væru æskilegir nágrannar Tilraunastöðvarinnar. Ólafur Sigurðsson arkitekt vann
úr þessum gögnum greiningu á þörfum stofnunarinnar fyrir hús- og landrými og
gerði drög að deiliskipulagi. Þessar niðurstöður voru kynntar menntamálaráðuneytinu
og settar fram kröfur um land-og húsrými sem Tilraunastöðin þyrfti á að
halda til að geta sinnt hlutverki sínu með sóma í bráð og lengd.
Umhverfisstofnun
Hlutverk, stjórn og starfsmenn
Umhverfisstofnun Háskóla Íslands (UHÍ) var stofnuð árið 1997 en segja má að
fyrsta formlega starfsár hennar hafi verið árið 1999. Stærsta verkefnið fram til
þessa er skipulagning og umsjón með meistaranámi í umhverfisfræðum en fyrsti
hópurinn hóf nám haustið 1999.
Í stjórn Umhverfisstofnunar áttu sæti Júlíus Sólnes prófessor í verkfræðideild,
formaður, Þóra Ellen Þórhallsdóttir, prófessor í raunvísindadeild, Gísli Pálsson,
prófessor í félagsvísindadeild, Gunnar G. Schram, prófessor í lagadeild og Ragnar
Árnason, prófessor í viðskipta- og hagfræðideild.
Mannaskipti urðu hjá stofnuninni á árinu. Geir Oddsson lét af störfum sem forstöðumaður
og í stað hans var ráðinn Björn Gunnarsson. Björn gegndi starfi forstöðumanns
í 50% stöðu frá og með 1. ágúst. Auður H. Ingólfsdóttir var áfram í
hálfri stöðu sem verkefnastjóri hjá stofnuninni.
Meistaranám í umhverfisfræðum
Fjórir nýir nemendur hófu nám á haustmisseri 2000 og voru nemendur í um-
133

hverfisfræðum þá orðnir samtals 28. Þeir eru skráðir í sex deildir Háskólans:
Raunvísindadeild, félagsvísindadeild, viðskipta- og hagfræðideild, heimspekideild,
lagadeild og verkfræðideild. Námið byggir á þverfaglegum námskeiðsgrunni, sérsviði
og rannsóknarverkefni. Fyrsti nemandinn með meistaragráðu í umhverfisfræðum
útskrifaðist í október árið 2000.
Umhverfisstofnun hefur umsjón með náminu og starfsmenn stofnunarinnar tóku
jafnframt þátt í kennslu í nokkrum þeirra námskeiða sem eru í boði í Háskólanum
vegna hins nýja náms. Mikill hluti tíma starfsmanna fór í samskipti við þær
deildir sem að náminu koma, sem og samskipti við nemendaskrá og kennslusvið.
Þá hafði starfsfólk stofnunarinnar frumkvæði að því að endurskoða samsetningu
á kjarnanámskeiðum í meistaranáminu í samvinnu við deildir, nemendur
og stjórn stofnunarinnar. Er stefnt að því að þær breytingar gangi í gildi haustið
2001.
Rannsóknir og þjónustuverkefni
Auk þess að hafa umsjón með meistaranámi er hlutverk Umhverfisstofnunar að
efla og samhæfa rannsóknir í umhverfisfræðum innan Háskóla Íslands, stuðla að
samstarfi við innlenda og erlenda rannsóknaraðila, skipuleggja ráðstefnur og
fundi, gefa út fræðirit og kynna niðurstöður umhverfisrannsókna.
Vegna forstöðumannaskipta á árinu seinkaði töluvert fyrirætlunum varðandi öflunar
rannsóknar- og þjónustuverkefna. Þó má nefna greinagerð sem Auður H.
Ingólfsdóttir verkefnastjóri vann fyrir umhverfisráðuneytið um mat á umhverfisáhrifum
en verkefnið var liður í undirbúningi ráðuneytisins fyrir umhverfisþing í
byrjun árs 2001.
Ráðstefnur og þing
Umhverfisstofnun tók þátt í skipulagningu á tveimur málstofum um loftslagsbreytingar
í samvinnu við Landvernd, landgræðslu- og náttúruverndarsamtök Íslands.
Sú fyrri var haldin á degi Sameinuðu þjóðanna, 24. október, og fjallaði almennt
um loftslagsbreytingar af manna völdum og aðgerðir alþjóðasamfélagsins.
Síðari málstofan var haldinn 13. nóvember, sama dag og 6. fundur aðildarríkja
Rammasamnings Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar hófst í Haag. Efni
síðari málstofunnar var hlutverk íslensks sjávarútvegs við að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda.
Húsnæðismál
Umhverfisstofnun og Sjávarútvegsstofnun fluttu í nýtt húsnæði þann 1. mars.
Stofnanirnar eru áfram til húsa í Tæknigarði en fluttu sig til yfir á hinn ganginn á
þriðju hæðinni, þar sem þær eru með sameiginlegt húsnæði. Í nýja húsnæðinu er
m.a. rúmgott herbergi sem mun nýtast sem lesaðstaða fyrir meistaranema í
sjávarútvegsfræðum og umhverfisfræðum.
Verkfræðistofnun
Almennt
Verkfræðistofnun Háskóla Íslands er rannsóknarvettvangur kennara í verkfræðideild.
Stofnunin starfar samkvæmt reglugerð og hefur gert það frá árinu 1997. Á
stofnuninni eru stundaðar undirstöðurannsóknir verk- og tæknivísinda svo og
þjónusturannsóknir fyrir íslenskt atvinnulíf. Áhersla er lögð á uppbyggingu aðstöðu
fyrir nemendur í rannsóknartengdu framhaldsnámi, upplýsingamiðlun um
nýjungar á sviði tækni og vísinda svo og þjálfun verkfræðinga við rannsóknarstörf.
Rannsóknarstarfsemin og niðurstöður hennar er kynntar reglulega í tímaritsgreinum,
bókarköflum, skýrslum, fyrirlestrum á ráðstefum svo og erindum fyrir
almenning. Stofnunin er í víðtæku samstarfi við háskóla og rannsóknarstofnanir,
bæði innan lands og utan.
Árið 2000 var velta Verkfræðistofnunar um 100 m.kr. og lætur nærri að unnin hafi
verið alls um 22 ársverk við rannsóknir og þjónustu. Heildarfjöldi starfsmanna,
sem tengdist stofnuninni, var um 35, kennarar, sérfræðingar, aðstoðarfólk og fólk
í tímabundnum störfum.
Stofnunin skiptist í rannsóknarstofur. Þær eru eftirtaldar: Aflfræðistofa (sjá Rann-
134

sóknamiðstöð í jarðskjálftaverkfræði), Kerfisverkfræðistofa, Upplýsinga- og
merkjafræðistofa, Varma- og straumfræðistofa og Vatnaverkfræðistofa. Auk þess
starfar nokkur hópur kennara utan áðurnefndra stofa. Í stjórn stofnunarinnar sitja
forstöðumenn rannsóknarstofa, fulltrúi sjálfstætt starfandi einstaklinga og fulltrúi
tilnefndur af deildarráði verkfræðideildar. Stjórnin kýs sér formann. Hann hefur
yfirumsjón með rekstri stofnunarinnar og er hann talsmaður stofnunarinnar út á
við. Stjórnarformaður er Jónas Elíasson prófessor. Nánari upplýsingar um starfsemina
er að finna undir slóðinni: http://verk.hi.is
Sjálfstætt starfandi einstaklingar – ýmis verkefni
Rannsóknir á efniseiginleikum samsetninga eru stundaðar við VHÍ. Einnig á titrings-
og bilanagreiningu á vélum og burðarvirkjum, ásamt hönnun og svokallaðri
erfðafræðilegri bestun. Árið 1996 var tekinn í notkun álagsbúnaður til þess að
mæla álag, bæði tog- og þanþol efna, en slíkt tæki er lykiltæki við rannsóknir í
efnisfræði. Á sviði ljóstækni er tilraunaaðstaða við stofnunina. Fræðilegar rannsóknir
eru á sviði gæðastjórnunar með tilliti til mismunandi atvinnuvega.
Kerfisverkfræðistofa
Rannsóknasviðin eru ýmiss konar kerfisverkfræði, þ.m.t. stýrifræði og hugbúnaðarfræði.
Kerfisverkfræðistofa þróaði sjálfvirkt tilkynningakerfi fyrir skipaflotann í
samvinnu við Slysavarnafélagið. Sama kerfi var einnig útfært fyrir flugvélar og
landfarartæki. Samvinna við Flugmálastjórn hefur verið mikil í gegnum tíðina,
m.a. upprunaleg þróun ratsjárgagnavinnslukerfis sem er í notkun hjá Flugmálastjórn.
Enn fremur voru þróuð líkön af skekkjum ratsjáa með tilliti til framsetningar
á fjölratsjárgögnum. Hagkvæmnisathuganir voru gerðar fyrir ratsjár á
Hornafirði og á Grænlandi ásamt athugun á fjarskiptakostnaði við sjálfvirkt staðsetningareftirlit
flugvéla.
Beiting herma til þess að líkja eftir hegðun kvikra kerfa hefur verið umfangsmikið
svið við stofuna. Samvinna var við Hitaveitu Reykjavíkur (Orkuveitu Reykjavíkur)
og Rafhönnun um gerð hermis af Nesjavallavirkjun. Þróaður var flugumferðarhermir
og ratsjárgagnavinnsluhermir í samvinnu við Flugmálastjórn Íslands,
Integra Consult og Flugmálastjórn Tékklands. Einnig var þróaður hermir af járnblendiofnum
í samvinnu við Íslenska járnblendifélagið.
Á undanförnum árum hefur Kerfisverkfræðistofa tekið þátt í rannsóknarverkefnum
í samvinnu við innlend og evrópsk fyrirtæki á sviði upplýsingatækni og margmiðlunar.
Má þar einkum nefna fjarþjónustu ýmiss konar sem dreift er til notenda
yfir hraðvirkt ATM net eins og t.d. gagnvirkt sjónvarp og fjarkennslu. Á síðustu
tveimur árum hefur verið lögð áhersla á rannsóknir á endurbótum í hugbúnaðargerð.
Haldin var ráðstefna um hugbúnaðarþróun árið 2000, Views on Software
Development in the New Millennium, með yfir 90 þátttakendum. Eitt af nýjustu
verkefnum Kerfisverkfræðistofu heitir bráðviðvaranir um jarðvá og er unnið í
samvinnu við Veðurstofu Íslands og Stefju. Meginmarkmið verkefnisins er samþætting
og úrvinnsla gagna frá dreifðum lindum til að bregðast fljótt við jarðvá.
Mörg meistaraverkefni hafa verið unnin innan veggja Kerfisverkfræðistofu, m.a. í
samvinnu við Flugmálastjórn, Flugkerfi og Íslenska járnblendifélagið.
Upplýsinga- og
merkjafræðistofa
Á stofunni er m.a. unnið að sérhæfðri úrvinnslu mæligagna, skráningu fjölrása
gagna, síun og breytingu merkja á tölvutækt form. Þróaðar eru aðferðir til greiningar
og úrvinnslu gagna, til að mynda í fjarskiptafræði, lífverkfræði, lífeðlisfræði
og jarðvísindum. Fjarkönnun, myndvinnsla, gangabræðsla (data fusion), mynsturgreining
(pattern recognition), tölvugreind, loðnar (fuzzy) reikniaðferðir og tauganetsreiknar
eru mikilvæg sérsvið innan stofunnar. Í fjarkönnun eru stundaðar
mælingar úr flugvélum, m.a. til eftirlits með virkum eldfjöllum, breytingum á
jarðhitasvæðum og til að kortleggja gróðurþekju. Enn fremur er unnið úr ýmiss
konar gervitunglagögnum, t.d. varðandi suðsíun með wavelet vörpun.
135

Stofan hefur á undanförnum árum átt í samstarfi við Conexant Systems, Inc. um
greiningu á ólínulegri bjögun í fjarskiptarásum og gagnaþjöppun á tali. Einnig
hefur verið samstarf við Íslenska erfðagreiningu hf, Flögu hf, Taugagreiningu hf,
geislaeðlisfræðideild Landspítalans og augndeild Landspítalans um greiningu lífeðlisfræðilegra
merkja, t.d. í sjúkdómsgreiningu.
Varma- og straumfræðistofa
Megináhersla í rannsóknum hefur verið á sviði hitaveitukerfa þar sem stofan hefur
tekið umfangsmikinn þátt í norrænum verkefnum og tengst Orkuveitu Reykjavíkur.
Áhersla er lögð á beitingu tölfræðilegra aðferða og líkangerðar í hitaveiturannsóknum
en einnig á öðrum sviðum eins og stýritækni. Þá hefur verið þróaður
hugbúnaður fyrir rennsli í pípukerfum sem meðal annars er í notkun í
Hollandi. Hugbúnaðurinn nýtist við hönnun pípukerfa og unnt er að kanna kvika
hegðun kerfanna með honum. Í tengslum við norrænu verkefnin hefur Varma- og
straumfræðistofa staðið fyrir ráðstefnum og námskeiðum á Íslandi.
Rannsóknir á straumfræði veiðarfæra fara fram við stofuna í nánu samstarfi við
Hampiðjuna. Vinnsluferli sjávarfangs er viðfangsefni þar sem samvinna hefur
verið við Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins og fyrirtæki í sjávarútvegi.
Vatnaverkfræðistofa
Straumfræði vatnakerfa og hafs, umhverfisverkfræði og fráveitutækni eru meðal
rannsóknasviða Vatnaverkfræðistofunnar. Stofan hefur unnið við bestun á hönnun
vatnsaflsvirkjana, m.a. fyrir virkjanir í Skagafirði, (http://www.lh.is/ICEconsult/
Hydra/default.htm). Gerð hafa verið kort fyrir fimm ára úrkomu á öllu landinu,
enn fremur sérstök kort fyrir höfuðborgarsvæðið, Reykjanes og Suðurland,
sérstaklega ætluð til notkunar við fráveituhönnun.
Viðskiptafræðistofnun
Almennt yfirlit og stjórn
Stjórn Viðskiptafræðistofnunar var þannig skipuð árið 2000: Runólfur Smári Steinþórsson
dósent, formaður, Árni Vilhjálmsson prófessor, Esther Finnbogadóttir
cand.oecon. og Þráinn Eggertsson prófessor, meðstjórnendur. Forstöðumaður
stofnunarinnar er Kristján Jóhannsson lektor. Við Viðskiptafræðistofnun starfa
fastir kennarar viðskipta- og hagfræðideildar, stúdentar og sérfræðingar. Starfsmenn
þessir eru allir ráðnir á verkefnagrunni. Viðskiptafræðistofnun nýtur ekki
fastra styrkja eða fjárveitinga heldur starfar fyrir sjálfsaflafé. Í samvinnu við
Bókaklúbb atvinnulífsins gefur stofnunin út smárit um rekstrartengd málefni. Þá
hefur stofnunin einnig verið vettvangur fyrir sérrannsóknir einstakra kennara viðskiptaskorar.
Örverufræðistofa
Almennt yfirlit og stjórn
Örverufræðistofa er til húsa á 3. hæð í Ármúla 1A, en þangað flutti hún vorið 1990
úr Sigtúni 1. Þarna er rými fyrir verklega kennslu í örverufræðinámskeiðum,
bæði í framhaldsnámskeiðum og fjölmennum grunnnámskeiðum en einnig er
hægt að kenna þar minni semínarhópum. Forstöðumaður er Guðni Á. Alfreðsson
prófessor í örverufræði. Stúdentar af mörgum sviðum Háskólans sækja námskeið
í húsnæðið, t.d. stúdentar í líffræði, matvælafræði, lífefnafræði, lyfjafræði
lyfsala, læknisfræði og hjúkrunarfræði. Uppbygging aðstöðunnar hefur mjög
beinst að því að samnýta búnað fyrir bæði rannsóknir og kennslu sem er mjög
hagstætt. Nemendur í framhaldsnámi hafa einnig fengið aðstöðu þar.
Starfsfólk
Sérfræðingar á örverufræðistofu og aðrir sem tengjast henni:
136

• Eva Benediktsdóttir dósent: Fisksjúkdómabakteríur.
• Eggert Gunnarsson lektor (hlutastarf): Sýklar í búfé og búfjárafurðum.
• Guðmundur Óli Hreggviðsson lektor (hlutastarf): Hitakærar bakteríur og
hagnýting þeirra.
• Guðni Á. Alfreðsson prófessor: Kuldakærar bakteríur, salmonella og campylobacter.
• Hafliði M. Guðmundsson deildarstjóri: Kuldakærar bakteríur og ensím þeirra.
• Jakob K. Kristjánsson rannsóknarprófessor: Hitakærar bakteríur og hagnýting
þeirra.
Hlutverk
Örverufræðistofa er rannsóknarvettvangur kennara í líffræðiskor sem hafa örverufræði
(einkum bakteríufræði), örverulíftækni eða örveruvistfræði sem sérsvið,
svo og sérfræðinga sem starfa að lengri eða skemmri verkefnum á þessum sviðum.
Um aðstöðu vegna verkefna stúdenta er samið hverju sinni.
Hlutverk örverufræðistofu og starfsliðs hennar er:
• að stunda rannsóknir innan örverufræðinnar, einkum á sviði bakteríufræði, svo
og líftæknilegar rannsóknir á bakteríum og örveruvistfræðilegar rannsóknir á
íslensku umhverfi (t.d. á hitakærum og kuldakærum bakteríum,
sjávarbakteríum og dreifingu sýkla í umhverfinu).
• að miðla grundvallarþekkingu í örverufræði og niðurstöðum rannsókna á
vettvangi þjóðar og fræða, kynna nýjungar innan fræðigreinarinnar og styðja
við kennslu í henni.
Starfsemi
Vegna betra húsnæðis og nýrra tækja, sem einkum hafa fengist með rannsóknarstyrkjum,
hafa á undanförnum árum opnast möguleikar á ýmsum nýjum verkefnum.
Má hér nefna rannsóknir á hitakærum og kuldakærum bakteríum og ensímum
úr þeim, bakteríum í sjó, úr sjávarlífverum og fisksjúkdómabakteríur. Einnig
hafa sýklar í umhverfi og matvælum verið rannsakaðir.
Rannsóknasamvinna við innlenda aðila hefur verið ríkur þáttur í flestum verkefnum
örverufræðistofu svo og sérstök norræn samvinna og víðtækari Evrópusamvinna.
Einnig hefur á síðustu árum aukist mjög samvinna við stofnanir í Bandaríkjunum
og Kanada og mun það starf væntanlega eflast á næstu árum.
Á árinu 2000 var unnið við að þróa greiningartækni fyrir Moritella viscosa sem
veldur vetrarsárum í eldisfiski.
Árið 2000 var einnig unnið að framhaldi verkefnis sem hófst sumarið 1999. Þetta
er rannsóknarverkefni sem unnið er í samvinnu við eina af stofnunum bandaríska
landbúnaðarráðuneytisins um leit, einangrun og nákvæmar týpugreiningar
(„genetic fingerprinting“) á Campylobacter sýklum í tengslum við kjúklingaframleiðslu
hér á landi. Einnig var leitað að Salmonella í mörgum sýnanna. Í samvinnu
við yfirdýralækni og landbúnaðarráðuneytið hefur verið unnið að allvíðtækum
salmonellarannsóknum á umhverfi á Suðurlandi. Jafnframt hefur verið unnið
að ensímarannsóknum á kuldakærum bakteríum í samvinnu við ýmsa aðila og
hugað hefur verið að notum slíkra ensíma í líftækni.
Ofangreindar rannsóknir hafa verið styrktar af innlendum og norrænum rannsóknasjóðum
og Evrópusjóðum (t.d. úr 3. og 4. rammaáætlun ESB) og einnig af
nokkrum fyrirtækjum.
137

Þjónustustofnanir
Endurmenntunarstofnun
Háskóla Íslands
Upphaf og aðstandendur
Endurmenntunarstofnun Háskóla Íslands hefur starfað í sautján ár og hafa umsvif
hennar vaxið ár frá ári. Á aldamótaárinu 2000 var boðið upp á meira en fjögur
hundruð námskeið og þátttakendur voru vel á þrettánda þúsund. Þá hefur starfsmönnum
fjölgað um 70% á tæpum þremur árum og kennarar hafa aldrei verið
fleiri. Reglugerð sem sett var fyrir stofnunina árið 1991 er enn í gildi. Samkvæmt
sérstökum samstarfssamningi sem byggður er á reglugerðinni standa að stofnuninni
auk Háskóla Íslands, Tækniskóli Íslands, Bandalag háskólamanna (BHM),
Arkitektafélag Íslands, Félag framhaldsskólakennara, Tæknifræðingafélag Íslands
og Verkfræðingafélag Íslands.
Stjórn, starfsfólk og kennarar
Stjórn Endurmenntunarstofnunar er skipuð af háskólaráði samkvæmt áðurnefndum
samstarfssamningi. Í henni sitja fimm fulltrúar tilnefndir af Háskóla Íslands
og sex fulltrúar tilnefndir af samstarfsaðilum. Stjórnarformaður er Valdimar K.
Jónsson og endurmenntunarstjóri Kristín Jónsdóttir. Á skrifstofunni vinna fimmtán
starfsmenn með fjölbreytta menntun og bakgrunn í 14,65 stöðugildum. Starfsemin
tekur mið af nýju skipuriti þar sem námskeiðsflokkar og þverfagleg verksvið
skipast niður á verkefnastjóra með það að markmiði að tryggja sem best
gæði í kennslu, þróun námskeiða, inni og ytri þjónustu, verkefnisstjórnun og fjármálastjórn.
Þar sem starfsemi Endurmenntunarstofnunar tekur mið af samstarfi
við fjölmarga aðila og krefst stöðugrar endurskoðunar og þróunar eru haldnir
reglulegir stefnumótunarfundir með starfsfólki og kennurum. Kennarar EHÍ eru
allir verktakar og skipta þeir hundruðum á hverju ári. Þeir eru sérfræðingar hver
á sínu sviði og flestir þeirra hafa langa reynslu af kennslu á háskólastigi. Erlendir
kennarar eru einnig fengnir til samstarfs og á árinu kenndu á námskeiðum stofnunarinnar
m.a. fyrirlesarar frá Harvardháskóla og háskólanum í Syracuse í
Bandaríkjunum, Warwick-háskólanum í Englandi og frá Norræna heilbrigðisháskólanum
í Gautaborg.
Umfang starfseminnar og helstu fræðslusvið
Meginviðfangsefni Endurmenntunarstofnunar er símenntun á háskólastigi. Flest
námskeið á vegum stofnunarinnar eru 4–25 klukkustundir en allmörg ná yfir heilt
misseri. Í vaxandi mæli er boðið upp á nám samhliða starfi sem lýkur með prófum.
Þá er boðið upp á réttindanám á vegum ráðuneyta og sérsniðin námskeið
fyrir fyrirtæki og stofnanir svo skipuleggja megi stöðuga framþróun og símenntun
hjá starfsfólki.
Fjöldi þátttakenda á námskeiðum Endurmenntunarstofnunar H.Í.
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
‘83 ‘84 ‘85 ‘86 ‘87 ‘88 ‘89 ‘90 ‘91 ‘92 ‘93 ‘94 ‘95 ‘96 ‘97 ‘98 ‘99 ‘00
138

Starfstengd styttri námskeið
Alls sóttu 8.108 manns stutt starfstengd námskeið á árinu. Helstu viðfangsefnin
voru:
• Rekstur, stjórnun, starfsmannastjórnun, gæðastjórnun, fjármagnsmarkaður.
• Lögfræði, hagfræði, reikningsskil, sölu- og markaðsmál, fjármálastjórn.
• Heilbrigðis-, félags- og uppeldismál, tölfræði og rannsóknir.
• Hugbúnaðargerð, vefsmíðar og netið.
• Byggingar, umhverfi, rafmagn, tölvur, vélar og iðnaður.
• Námskeið fyrir framhaldsskólakennara.
Vaxandi eftirspurn er eftir námskeiðum um stjórnun og starfsþróun, fagnámskeiðum
ýmiss konar og sérsniðnum námskeiðum fyrir fyrirtæki og stofnanir. Þá
er mikið leitað eftir aukinni þekkingu um hugbúnað og upplýsingatækni.
Misserislöng kvöldnámskeið
Boðið er upp á misserislöng kvöldnámskeið í samstarfi við heimspekideild Háskólans,
m.a. um bókmenntir, heimspeki, siðfræði, sagnfræði, listasögu, tónlistarsögu,
fornsögur, kvikmyndafræði og trúarbragðafræði. Þá eru haldin námskeið
í samstarfi við menningarstofnanir og frjáls félagasamtök eins og Þjóðleikhús Íslands
og Geðhjálp. Námskeiðaröðin Ísland fyrir íslenska ferðamenn er einnig
nýjung sem notið hefur mikilla vinsælda. Tungumál eru einnig kennd á kvöldnámskeiðum
m.a. japanska með styrk frá Scandinavia-Japan Sasakawa stofnuninni.
Alls sóttu 1.549 manns ýmis kvöldnámskeið árið 2000.
Eins til tveggja ára nám samhliða starfi
Hlutfall lengra náms eykst jafnt og þétt hjá EHÍ og nemur það nú um 45-50% af
starfseminni. Konur eru í meirihluta þeirra sem ljúka lengra námi og athygli vekur
að háskólamenntuðu fólki fjölgar mest sem endurmenntar sig í lengra námi.
Á árinu var boðið upp á eftirfarandi námsleiðir sem 712 nemendur sóttu:
• Rekstur og viðskipti – 1 1 /2 ár.
• Rekstrarfræði – 1 ár.
• Markaðs- og útflutningsfræði – 1 ár.
• Opinber stjórnsýsla og stjórnun – 1 1 /2 ár.
• Stjórnun og rekstur í heilbrigðisþjónustu – 1 1 /2 ár.
• Rekstur og stjórnun í matvælaiðnaði – 1 1 /2 ár.
• Barnavernd – 1 1 /2 ár.
• Svæfinga-, gjörgæslu- og skurðhjúkrun – 2 ár.
• Faghandleiðsla og handleiðslutækni – 1 1 /2 ár.
• Námskrárfræði og skólanámskrárgerð – 1 ár.
• MBA-nám – 2 ár.
Námskeið fyrir framhaldsskólakennara
Námskeið fyrir framhaldsskólakennara eru haldin í samvinnu við menntamálaráðuneytið.
1.428 manns sóttu námskeiðin á árinu.
Námskeið ætluð opinberum starfsmönnum
Á árinu sóttu alls 223 manns námskeið sem eru haldin í samstarfi við Ríkisbókhald,
m.a. um rafræn greiðslu- og bókhaldskerfi.
Réttindanám á vegum ráðuneyta
Endurmenntunarstofnun sér um kennslu og próf í réttindanámi sem lög á ýmsum
sviðum kveða á um. Þannig var á árinu boðið upp á nám sem veitir leyfi til að gera
eignaskiptasamninga í samstarfi við félagsmálaráðuneytið. Í samvinnu við umhverfisráðuneytið
var nám fyrir mannvirkjahönnuði. Boðið var m.a. upp á nám til
undirbúnings löggildingarprófs í verðbréfamiðlun, námskeið og próf til réttinda í
leigumiðlun og nám og próf til réttinda í vátryggingamiðlun. Á árinu sóttu alls 1090
manns nám af þessu tagi og tóku flestir löggildingarpróf í verðbréfamiðlun.
Námskrá og kynningarmál
Tvisvar á ári gefur Endurmenntunarstofnun út yfirlit yfir námsframboð í námskrá.
Námskráin, sem er gefin er út í 35.000 litprentuðum og myndskreyttum eintökum,
er nú 48 síður. Litprentaðir og ljósritaðir bæklingar um einstök námskeið eru
sendir til markhópa og Netið er notað í vaxandi mæli til að kynna námskeið.
Lengri lýsingar á efni og skipan námskeiðs eru allar á nýju vefsetri sem tekið var
í notkun á árinu og er slóðin: www.endurmenntun.is Á vefsetrinu er jafnframt
hægt að skrá sig á námskeið. Þá eru sendar út fréttatilkynningar um einstök
námskeið sem birtar eru í dagblöðum og leitað er eftir umfjöllun fjölmiðla þegar
þurfa þykir. Lengra nám á vegum stofnunarinnar er auglýst í dagblöðum.
139

Evrópuverkefni
Endurmenntunarstofnun er aðili að EUCEN – samtökum evrópskra endurmenntunarmiðstöðva
við háskóla og tekur þátt í samstarfi á þeim vettvangi þeirra og
veitir jafnframt ráðgjöf við símenntunaráætlunina Grundtvig á vegum Evrópusambandsins.
Þá tekur stofnunin þátt í ýmsum Evrópuverkefnum.
Nýjungar árið 2000
Stöðug endurnýjun er á námskeiðaframboði Endurmenntunarstofnunar. Endurnýjunin
byggist á samstarfi við fagfélög, stofnanir, fyrirtæki, kennara, sérfræðinga
og nemendur.
Tveggja ára alþjóðlegt MBA hófst á árinu í samstarfi við viðskipta- og hagfræðideild
Háskóla Íslands.
Einnig hófst kennsla í Atvinnulífsins skóla sem rekinn er í samstarfi við einkafélag
á Öngulsstöðum í Eyjafirði. Þar eru kennd grunnatriði í rekstri, markaðsfræðum,
stjórnun og stefnumótun.
Á árinu hófst nám á nýrri þriggja missera námsbraut í barnavernd í samstarfi við
Samtök félagsmálastjóra, Félagsþjónustuna í Reykjavík og Barnaverndarstofu.
Gerður var sérstakur samningur við Lögmannafélag Íslands, Lögfræðingafélag
Íslands og Dómarafélag Íslands um endurmenntun félagsmanna þeirra.
Enn er í gangi tilraunaverkefni sem hófst haustið 1999 í samstarfi við Fræðslunet
Austurlands á Egilsstöðum um fjarkennslu í þriggja missera námi í rekstri og
viðskiptum. 11 manns stunda nú námið fyrir austan.
Sumarnámskeið fyrir bandaríska háskólanema
Haustið 1999 tók Endurmenntunarstofnun að sér að kynna og halda utan um
sumarnámskeið fyrir bandaríska háskólastúdenta hér á landi á vegum DIS (Denmarks
International Study Program). Á árinu komu 38 nemendur á námskeiðin
en alls hefur 71 bandarískur háskólanemi tekið þátt í sumarnámskeiðunum frá
upphafi.
Félagsstofnun stúdenta
Félagsstofnun stúdenta (FS) er sjálfseignarstofnun með sjálfstæða fjárhagsábyrgð.
Aðild að henni eiga menntamálaráðuneytið, Háskóli Íslands og allir skrásettir
stúdentar skólans. Rekstrarár FS hefst 1. júní ár hvert. Rekstrarárið 1999-
2000 rak FS sex deildir: Stúdentagarða, Bóksölu stúdenta, Ferðaskrifstofu stúdenta,
Kaffistofur stúdenta, Leikskóla FS og Atvinnumiðstöð stúdenta og voru
starfsmenn fyrirtækisins tæplega 80 talsins.
Stjórn FS skipuðu á árinu: Guðjón Ólafur Jónsson formaður, Ragnar Helgi Ólafsson
og Björn Ingi Hrafnsson, fulltrúar stúdenta, Atli Atlason, fulltrúi menntamálaráðuneytis,
og Kristján Jóhansson, fulltrúi Háskólans.
Guðrún Björnsdóttir viðskiptafræðingur tók við starfi framkvæmdastjóra FS á árinu.
Helstu verkefni FS árin 1999 og 2000 voru eftirfarandi:
Ferðaskrifstofa stúdenta seld
Samvinnuferðir-Landsýn tók við rekstri Ferðaskrifstofu stúdenta í nóvember en
FS hafði rekið hana frá árinu 1980. Samhliða samningi um yfirtöku á rekstrinum
gerðu Félagsstofnun stúdenta, Samvinnuferðir-Landsýn og Stúdentaráð Háskóla
Íslands samstarfssamning um ferðir fyrir stúdenta.
Uppbygging Stúdentagarða
Eggertsgata 28, sem er í Ásgarðahverfinu, var tekin í notkun á árinu. Í húsinu eru
átta einstaklingsíbúðir, átta paríbúðir og átta tvíbýli.
Beintenging háskólanetsins á Stúdentagarða
Háskóli Íslands, Reiknistofnun og FS gerðu með sér samning um beintengingu
háskólanetsins inn í íbúðir og herbergi á stúdentagörðum og samnýtingu internetssambands.
Með tengingunni geta íbúar á görðum fengið aðgang að háskólanetinu
heima hjá sér án þess að greiða mínútugjald fyrir afnot og eru símalínur
140

stúdenta ekki uppteknar þó þeir séu á netinu. Samhliða lögnum í garðana vegna
nettengingarinnar lagði Landssíminn breiðband inn í allar byggingar á stúdentagörðum.
Íbúðir fyrir námsmenn í Garðabæ
Garðabær, FS og ARKÍS ehf undirrituðu samning um byggingu og rekstur námsmannaíbúða
en Garðabær hyggst byggja leiguíbúðir fyrir námsmenn sem teknar
verða í notkun árið 2002. Verkið verður unnið í anda Ásgarða, stúdentagarðahverfis
FS, hvað varðar kostnað, fyrirkomulag, byggingartækni og frágang.
Bóksala stúdenta
Í byrjun haustmisseris var heimasíða Bóksölu stúdenta endurhönnuð og bætt við
hana svonefndri innkaupakörfu. Varð þá til netverslun sem hægt er að eiga viðskipti
gegnum með því að nota greiðslukort. Í byrjun vormisseris var þjónustan
enn bætt og geta stúdentar Háskólans nú skoðað bókalista sína á netinu, pantað
eða gengið frá kaupunum og fengið bækurnar sendar heim eða sótt þær í Bóksöluna.
Verkefnastyrkir FS
Verkefnastyrkir FS eru veittir þrisvar á ári. Tveir styrkir eru veittir við útskrift að
vori, einn í október og einn í febrúar. Nemendur sem skráðir eru til útskriftar hjá
Háskóla Íslands og þeir sem eru að vinna verkefni sem veita 6 einingar eða fleiri í
greinum þar sem ekki eru eiginleg lokaverkefni geta sótt um styrkinn. Markmiðið
með styrkveitingunni er að hvetja stúdenta til markvissari undirbúnings og metnaðarfyllri
lokaverkefna. Jafnframt er hugmyndin að koma á framfæri og kynna
frambærileg verkefni. Styrkina hlutu á árinu: Georg Lúðvíksson fyrir cand. scient
verkefni í rafmagns- og tölvuverkfræði, „Greining punktmynstra í DNA-himnum
með aðstoð mjúkra reikniaðferða“, Inga Dóra Sigfúsdóttir fyrir MA verkefni í félagsfræði,
„Skipulag og árangur á sviði vísinda- og þróunarstarfs á Íslandi í
tengslum við opinbera stefnumótun“, Gréta Björk Kristjánsdóttir fyrir MS verkefni
í jarðfræði, „Loftslags- og umhverfisbreytingar á Íslandi frá síðjökultíma fram til
nútíma í ljósi greininga á sjávarsetlögum af landgrunni Íslands“, Árni Svanur
Daníelsson fyrir kjörsviðsritgerð í guðfræði, „Formálar Lúthers að Biblíunni. Viðhorf
Lúthers til heilagrar ritningar og hugmyndir hans um túlkun hennar“.
Leikskólar FS á menningar- og fræðahátíðinni Líf í borg
Leikskólar FS tóku þátt í menningar- og fræðahátíðinni Líf í borg sem haldin var í
tilefni af því að Reykjavík var ein af menningarborgum Evrópu á árinu. Stóðu leikskólarnir
fyrir dagskrá sem haldin var í tjaldi sem SHÍ lét reisa í háskólaskeifunni
á meðan á hátíðinni stóð. Um 300 börn frá leikskólum í nágrenni háskólasamfélagsins
tóku þátt í dagskránni sem samanstóð af leikjum og skemmtiatriðum auk
þess sem verk barna á Leikskólum FS voru til sýnis í tjaldinu.
Happdrætti Háskóla
Íslands
Happdrætti Háskóla Íslands var stofnað með lögum árið 1933. Meginástæða þess
var að Alþingi hafði veitt heimild til að byggja yfir Háskóla Íslands þegar fjárveiting
fengist en veitti svo ekki fé til byggingarinnar. Happdrættið er, eins og nafnið
gefur til kynna, í eigu Háskólans og tilgangur þess er að afla fjár til bygginga, viðhalds
þeirra og tækjakaupa.
Stjórn
Háskólaráð kýs stjórn Happdrættis Háskóla Íslands og eiga nú sæti í henni Páll
Skúlason háskólarektor, formaður, Þorgeir Örlygsson ráðuneytisstjóri og Þórir
Einarsson, ríkissáttasemjari. Forstjóri Happdrættisins er Ragnar Ingimarsson en
fjármála- og markaðsstjóri er Jón Óskar Hallgrímsson. Stöðugildi í árslok 2000
voru 27. Höfuðstöðvar HHÍ eru í Tjarnargötu 4 í Reykjavík en utan þeirra starfa um
100 umboðsmenn víðs vegar um landið.
Rekstur og framlag til Háskólans árið 2000
Rekstur HHÍ er þrískiptur. Flokkahappdrættið hefur verið rekið frá árinu 1934 en
fyrst var dregið í því 10. mars það ár. Árið 1987 hóf HHÍ að selja skafmiða, Happaþrennuna,
og árið 1993 hófst rekstur á pappírslausu happdrætti, Gullnámunni.
Það er sameiginlegt þessum tveimur síðarnefndu happdrættisformum að við-
141

skiptavinir vita strax ef þeir hafa fengið vinning. Heildarvelta HHÍ árið 2000 var
nær óbreytt frá fyrra ári, um 2,2 ma.kr.
Öllum hagnaði af rekstri Happdrættis Háskóla Íslands skal lögum samkvæmt
varið til uppbyggingar Háskólans. Hagnaður af reglulegum rekstri HHÍ stóð nánast
í stað milli áranna 1999 og 2000. Framlag til Háskóla Íslands var um 350 m.kr.
árið 2000 sem er 25 m.kr. meira en árið á undan. Hluti af framlaginu, eða um 25
m.kr., er vegna lána af Nýja Garði og Náttúrufræðahúsi.
Ný þjónustustefna – fleiri miðaeigendur
Undanfarin misseri hefur flokkahappdrætti HHÍ gengið erfiðlega að fá yngra fólk til
að taka þátt í því. Samfara harðnandi samkeppni á happdrættismarkaði eftir miðjan
níunda áratuginn fækkaði miðaeigendum nokkuð og meðalaldur þeirra hækkaði.
Með nýrri þjónustustefnu og aukinni sjálfvirkni í viðskiptum hefur þessari þróun
verið snúið við og betur hefur gengið að höfða til yngra fólks. Viðskiptavinum HHÍ
hefur fjölgað síðustu ár og meðalaldur þeirra lækkað. Sú þróun hélt áfram árið
2000. Nú styðja um 35 þús. heimili í landinu uppbyggingu Háskóla Íslands með
kaupum á miða í flokkahappdrættinu.
Miðaeigendur geta nú bæði greitt miða sína beint af bankareikningi eða greiðslukorti
og fengið andvirði vinninga lagða sjálfvirkt inn á bankareikning eftir útdrátt.
Þeim býðst einnig að velja þá þjónustu sem HHÍ veitir þeim með því að velja á
heimasíðu HHÍ (www.hhi.is) hvernig haft er samband við þá og hve ört. T.a.m.
geta miðaeigendur valið á netinu hvernig þeir fá upplýsingar um vinninga, hvernig
þeir eru greiddir og hvort og hve ört þeir fá upplýsingar um niðurstöðu útdrátta.
Happdrættið mun halda áfram að þróa og auka þjónustu sína við miðaeigendur í
samræmi við breyttar þarfir og vaxandi samskiptatækni.
Eftirlit
Eftirlit með útdráttum og vinningum í HHÍ er í höndum sérstaks happdrættisráðs,
sem dómsmálaráðherra skipar. Í því áttu sæti árið 2000 þrír skrifstofustjórar
dómsmálaráðuneytisins, Ólafur Walter Stefánsson formaður, Drífa Pálsdóttir og
Jón Thors. Varamaður var Áslaug Þórarinsdóttir, deildarstjóri í dómsmálaráðuneytinu.
Ársreikningar Happdrættis Háskólans eru endurskoðaðir í umboði ríkisendurskoðunar
og birtast þeir í ríkisreikningi.
Háskólabíó
Háskólabíó er sjálfseignarstofnun í eigu Sáttmálasjóðs. Tilgangur stofnunarinnar
er að tryggja hagkvæm not á fjölsalahúsnæði sínu með því að reka þar samkomustað
fyrir fjölþætta starfsemi á sviði mennta, menningar og afþreyingar,
jafnframt því sem nafni Háskóla Íslands er haldið á loft. Háskólabíó greiðir ákveðið
hlutfall af tekjum sínum í Sáttmálasjóð sem notaður er til að styrkja háskólakennara
til fræðistarfa.
Starfsemi fyrirtækisins er fjölþætt: Kvikmyndasýningar, verslunar- og
veitingarekstur, rekstur myndbandadeildar, föst leiga á húsnæði til
Landsbanka Íslands, Háskóla Íslands og Sinfóníuhljómsveitar Íslands. Einnig hóf
Háskólabíó á árinu rekstur fullkomins mötuneytis fyrir stúdenta og aðra á háskólasvæðinu
í kjallara við sal 5. Auk þess er nokkuð um aðra útleigu á húsnæði,
tæknibúnaði og starfsfólki í tengslum við ráðstefnur, fundi, tónleika og margvísleg
fundahöld.
Hjá Háskólabíói starfa að jafnaði 60 starfsmenn en stöðugildi eru 32 að jafnaði á
ári. Framkvæmdastjóri Háskólabíós er Einar S. Valdemarsson, markaðsstjóri er
Ægir Dagsson og yfirmaður myndbandadeildar er Leó Pálsson. Á árinu var ráðinn
fjármálastjóri, sem einnig sér um útleigu á Háskólabíói, Þorsteinn Gíslason.
Háskólaútgáfan
Háskólaútgáfan sendi frá sér rúmlega 60 útgáfuverk á árinu. Þar af voru nýir titlar
45, endurútgáfur alls 10, en með nýrri stafrænni prenttækni hafa möguleikar til
hagkvæmrar endurútgáfu bóka aukist mjög. Önnur útgáfuverkefni af ýmsum toga
142

fyrir aðila innan og utan Háskóla Íslands voru u.þ.b. 7. Auk þessa sinnir útgáfan
ýmsum smáverkefnum, s.s. bæklingagerð, fréttabréfum og smáprenti fyrir fjölda
aðila ár hvert.
Stafræn prentun eða ljósritun hefur getið af sér breytt fyrirkomulag í framleiðslu
bóka á sl. ári. Tæknin felur í sér að nú er hægt að framleiða bækur í minna upplagi
en áður án þess að einingaverð þeirra hækki. Jafnframt býður hún upp á að
hægt sé að panta viðbótareintök eftir þörfum og spara þannig lagerhald. Víst er
að þetta nýja fyrirkomulag mun falla mjög vel að þörfum háskólafólks í útgáfumálum
í framtíðinni.
Af þeirri reynslu, sem fengin er af rekstri útgáfunnar sl. 12 ár, er ljóst að staða
hennar innan stjórnkerfisins er fremur óljós en hún er nú rekin sem deild á
kennslusviði og æðsti yfirmaður hennar því framkvæmdastjóri þess. Jafnframt
lýtur hún stjórn háskólaráðs sem skipar stjórn hennar. Háskólaútgáfunni hefur
vaxið mjög fiskur um hrygg og umfang henna síst minna en margra stofnana Háskólans.
Stjórn útgáfunnar telur að með tilliti til stöðu útgáfunnar út á við á markaði
sé vænlegra að henni verði breytti í sjálfstæða stofnun en reikningshald hennar
verði þó áfram hluti af reikningshaldi Háskólans. Á sl. hausti var því lögð fyrir háskólaráð
tillaga þess efnis að útgáfan verði gerð að sjálfstæðri stofnun með eigin
reglugerð og að hún heyri framvegis undir þjónustustofnanir Háskólans. Jafnframt
voru lagðar fyrir háskólaráð tillögu þess efnis að hafinn verði undirbúningur þess
að taka upp ritrýni þeirra bóka sem út koma á vegum hennar. Þessar tillögur og
drög að reglugerð fyrir útgáfuna bíða nú afgreiðslu háskólaráðs.
Bóksala ársins nam tæplega 40 m.kr. og er það talsverð aukning frá fyrra ári.
Fjöldi seldra titla var um 14.000. Fastir starfsmenn eru þrír.
Hollvinasamtök Háskóla
Íslands
Almennt
Starfsár Hollvinasamtaka Háskóla Íslands stendur frá 1. desember til jafnlengdar
næsta ár og miðast eftirfarandi yfirlit við það. Aðalfundur Hollvinasamtakanna var
haldinn 1. desember 1999 og fóru þar fram hefðbundin aðalfundarstörf. Ekki
þurfti að kjósa í stjórn þar eð kjörtímabil stjórnar er tvö ár. Í stjórninni sitja: Ragnhildur
Hjaltadóttir formaður, Sigmundur Guðbjarnarson varaformaður, Bjarni Ármannsson
gjaldkeri, Kjartan Örn Ólafsson og Steingrímur Hermannsson meðstjórnendur
og María E. Ingvadóttir varamaður. Sigmundur Guðbjarnarson er
kjörinn af háskólaráði og Kjartan Örn Ólafsson af Stúdentaráði Háskóla Íslands.
Kjartan Örn óskaði eftir því að láta af stjórnarstörfum á árinu og við tók Haukur
Þór Hannesson. Með stjórninni hafa einnig starfað formenn Stúdentaráðs, Finnur
Beck og Eiríkur Jónsson, svo og fulltrúi rektors, Jörundur Guðmundsson. Framkvæmdastjóri
Hollvinasamtakanna er Sigríður Stefánsdóttir. Á árinu bættist eitt
hollvinafélag í hópinn þegar Hollvinafélag félagsvísindadeildar var stofnað 1. desember.
Stjórnarstörf
Stjórnin heldur reglulega stjórnarfundi. Milli þeirra hafa einkum formaður og
framkvæmdastjóri átt fundi með einstökum hollvinafélögum, aðilum sem vilja
kynna sér starfsemi samtakanna eða leggja að þeim í fjáröflun og innra starfi.
Fulltrúaráð Hollvinasamtakanna kom saman í Skólabæ hinn 17. febrúar 2000 og
skiptust ráðsliðar á upplýsingum og hugmyndum að starfi hollvinafélaga.
Hollvinafélögin
Starfsemi margra hollvinafélaga var mjög öflug á árinu. Félagsmenn nutu
fræðslu og samræðu á málþingum og fundum, deildum voru færðar góðar gjafir,
kandídatar verðlaunaðir, svo fátt eitt sé nefnt. Á engan er hallað þótt sérstaklega
sé minnst á einstakt starf Hollvinafélags lagadeildar sem hefur staðið að verulegum
endurbótum á tækjabúnaði deildarinnar.
Hornsteinar
Á árinu 2000 var í fyrsta skipti farin sú leið að afla Hollvinasamtökunum svonefndra
hornsteina. Þrjú fyrirtæki gengu til liðs við Hollvinasamtökin og lögðu
fram ákveðna upphæð til rekstrarins. Fyrirtækin eru Flugfélag Íslands, Landsbanki
143

Íslands hf og Opin kerfi hf. Stuðningur þessara fyrirtækja hefur reynst samtökunum
ómetanlegur og er þess að vænta að hornsteinaleiðin verði áfram gengin.
Húsnæði
Á árinu flutti skrifstofa Hollvinasamtakanna í herbergi í Aðalbyggingu og fylgja því
ýmsir kostir, svo sem nálægð við stjórnsýslu og aðra samstarfsaðila innan Háskóla
Íslands.
Samkomur
Á hátíðarsamkomu Stúdentaráðs Háskóla Íslands hinn 1. desember afhentu forystumenn
Hollvinasamtakanna og stúdenta rektor afrakstur sameiginlegs tölvuátaks
en hann var metinn á um 50 m.kr.
Hinn 22. janúar 2000 var árshátíð Háskólans haldin. Hollvinasamtökin hafa undanfarin
ár tekið virkan þátt í hátíðinni, m.a. séð um miðasölu, og var svo einnig
nú.
Hinn 1. apríl stóðu Hollvinasamtökin, Hollvinafélag læknadeildar, námsbrauta í
hjúkrunarfræði og sjúkraþjálfun að málþingi um hjarta- og æðasjúkdóma í samstarfi
við Landlæknisembættið og Hjartavernd.
Útgáfumál
Hollvinirnir fá sent Fréttabréf Háskólans nokkrum sinnum á ári með sérstökum
hollvinafréttum.
Samstarf
Á grundvelli samstarfs Hollvinasamtakanna, Háskólans og Stúdentaráðs hafa
hollvinir frá upphafi átt þess kost að fá ýmis rit yfirstjórnar Háskólans og Stúdentablaðið
sér að kostnaðarlausu.
Hollvinasamtökin, Stúdentaráð og Háskólinn hafa á liðnu ári unnið að því að
hrinda í framkvæmd svonefndu hringborði en þar er átt við samræðuvettvang
fólks frá Háskólanum og atvinnulífinu. Þess er vænst að fljótlega verði boðið til
fyrsta hringborðsins.
Fulltrúi Hollvinasamtakanna tók þátt í starfi við endurgerð hátíðarsalarins á árinu
og lögðu samtökin nokkurt fé til þeirra framkvæmda. Á afmælisárinu 2001 munu
Hollvinasamtökin leggja ýmsum atburðum lið, beint og óbeint.
Hollvinasamtökin hafa á sl. tveimur árum unnið að þróun langtímaverkefna sem
ætlað er að skila samtökunum verulegum tekjum í framtíðinni. Slíkt starf tekur
tíma en verður unnið jafnhliða eflingu innra starfs á næstu árum.
Lokaorð
Hollvinasamtök Háskóla Íslands hafa á liðnum árum orðið fyrirmynd ýmissa hollvinasamtaka
í landinu og ljóst að hollvinahugtakið er orðið Íslendingum tamt. Það
er því brýnt að Hollvinasamtökunum, hollvinafélögum takist í samstarfi við Háskólann
og stúdentahreyfinguna að efla hollvinavitund komandi kynslóða í Háskóla
Íslands.
Landsbókasafn Íslands
– Háskólabókasafn
Rekstur
Heildarrekstrarfé safnsins, að meðtöldum sértekjum, nam 448 m.kr. á árinu 2000.
Þar af var fjárveiting til ritakaupa 70 m.kr. (Ritakaupasjóður Háskóla Íslands 46,5
m.kr., Landsbókasafnsþáttur 23,5 m.kr.) og fjárveiting frá Háskóla Íslands vegna
lengingar opnunartíma 13,3 m.kr. Mannafli nam rúmlega 90 stöðugildum að meðtöldum
ráðningum vegna tímabundinna verkefna.
Málþing var haldið 23. júní um þjónustu við Háskólann og innri málefni safnsins
sem var haft lokað þennan dag.
Ýmsar umbætur voru gerðar í rekstrinum. Tekin var upp endurmenntun og
starfsþjálfun samkvæmt fyrirfram gerðri áætlun, fram fór starfsmat sem tók til
144

allra starfa í safninu, gerður var þjónustusamningur við heilsuverndarfyrirtæki,
settar almennar starfsreglur og hafin skipuleg endurskoðun á vinnuferlum og
verklagsreglum.
Aðsókn og útlán
Safnið var opið líkt og fyrra ár, þ.e. um áttatíu tíma í viku níu mánuði ársins og
fjörutíu og fimm tíma í viku yfir hásumarmánuðina. Aðsókn fór vaxandi og nýting
lessæta var góð en útlánum fór nokkuð fækkandi, voru um 68 þús., á móti um 72
þús. á fyrra ári. Þar af voru tæp 36 þús. lán til stúdenta (um 41 þús. 1999) og um
9.400 til starfsmanna Háskólans (um níu þús. 1999). Útlán í útibúum og lán á
lestrarsali þjóðdeildar og handritadeildar eru ekki inni í ofangreindum tölum, auk
þess sem mikið af ritum er á sjálfbeina og því ekki skráð í lán séu þau notuð innan
safnsins.
Rafræn gögn
Safnið hefur undanfarin ár haft í nokkrum mæli aðgang um netið að rafrænum
gagnasöfnum.
Í flestum tilvikum hefur verið um að ræða samninga sem safnið hefur staðið að í
félagi við önnur bókasöfn eða stofnanir. Stefna menntamálaráðuneytisins er hins
vegar að semja um rafrænt aðgengi á landsvísu. 20. janúar 2000 skipaði menntamálaráðherra
verkefnisstjórn til að hrinda þeirri stefnu í framkvæmd og samkvæmt
því undirrituðu menntamálaráðherra og landsbókavörður samning við
Bell & Howell 11. október 2000. Annar stór samningur, við ISI (Institute for Scientific
Information) um aðgang að Web of Science, var tilbúinn til undirritunar í lok
ársins. Samningurinn við Bell & Howell felur í sér aðgang að nær tuttugu gagnagrunnum
og tilvísanir í yfir sjö þús. tímarit. Útdrættir eru með flestum tilvísununum
og allur texti yfir þrjú þús. tímarita. Landsbókasafn mun fara með framkvæmd
þessa samnings og annarra álíka sem á eftir fara. Verkefnisstjórnin hefur
gert tillögu um dreifingu kostnaðar við hið rafræna aðgengi. Þar eiga hlut að máli
stofnanir á vegum ríkis og sveitarfélaga, auk þess sem gert er ráð fyrir því að atvinnulífið
beri um fjórðung kostnaðar.
Gjafir
Safninu bárust bókagjafir frá fjölmörgum aðilum. Þar á meðal var mjög góður
skerfur bóka og tímarita sem Þorsteinn Helgason, prófessor í verkfræði, lét eftir
sig og erfingjar hans færðu safninu.
Í desember afhentu niðjar Þorsteins Erlingssonar skálds Landsbókasafni bréf
hans til skáldkonunnar Ólafar á Hlöðum en bréfin voru fyrir skömmu gefin út á
prenti.
Val á nýju tölvukerfi bókasafna
Háskólabókasafn og hið fyrra Landsbókasafn höfðu samvinnu um það fyrir um áratug
að tölvuvæða skrár sínar. Tölvukerfið sem keypt var, hið breska Libertas, hlaut
nafnið Gegnir á íslensku og hefur jafnframt verið notað af um tug annarra bókasafna.
Allmörg önnur kerfi hafa verið í notkun í landinu. Fyrir forystu menntamálaráðuneytis
tókst samkomulag um það á árinu að ganga til kaupa á einu kerfi fyrir
landið allt. Á það að leysa hin fyrri kerfi, flest eða öll, af hólmi. Landsbókasafn átti
aðild að valnefnd sem stofnað var til af þessu tilefni. Ríkiskaup sáu um útboð, og
komu tilboð frá átta erlendum fyrirtækjum. Undir árslok var ákveðið að ganga til
samninga um kerfi að nafni Aleph, frá ísraelska fyrirtækinu ExLibris. Að minnsta
kosti eitt ár mun líða þar til hið nýja kerfi verður komið í notkun.
Reykjavík – menningarborg Evrópu árið 2000
Fyrsta atriði hinnar formlegu dagskrár menningarborgarársins fór fram í safninu
29. janúar og nefndist Morgunverður með Erlendi í Unuhúsi. Opnaður var kassi
með gögnum úr fórum Erlends en kassinn hafði verið geymdur innsiglaður í
safninu nokkra áratugi en heimilt var að opna hann árið 2000. Í ljós kom að í
kassanum voru einkum bréf til Erlends frá skáldum og listamönnum og var Halldór
Laxness fyrirferðarmestur í þeim hópi. Voru lesnir kaflar úr bréfunum um
leið og þau voru tekin upp. Vakti þessi atburður gríðarmikinn áhuga fjölmiðla sem
skilaði sér til þjóðarinnar.
Safnið átti mjög góða samvinnu við forráðamenn menningarborgarársins og naut
styrkja vegna margra þeirra sýninga sem nefndar verða hér á eftir.
Sýningar
Fleiri sýningar voru á árinu en endranær og meira í þær lagt. Komu þar bæði til
beinir styrkir og samvinna við aðra aðila, bæði innan lands og utan. Auk þess
146

sem Reykjavík var ein af menningarborgum Evrópu, eins og áður getur, tengdust
sýningarnar m.a. afmælum landafunda og kristnitöku á Íslandi.
Hér verða nefndar helstu sýningar:
• Stefnumót við íslenska sagnahefð, 1. mars til 30. apríl. Sýningin var síðan í Library
of Congress 24. maí til 15. júlí, Cornell háskóla 17. ágúst til 10. október
og Manitoba háskóla 20. október til 31. desember.
• Ljósmyndasýning á norskum stafkirkjum, á vegum norska sendiráðsins, 4.
febrúar til 3. mars (í forsal þjóðdeildar).
• Ljósmyndasýning í tilefni af 60 ára afmæli utanríkisþjónustunnar, 10. apríl til
18. maí.
• Tengsl Íslands og Bremen í 1000 ár, 5. maí til 5. júní. Sýningin kom tilbúin að
kalla frá Þýskalandi.
• Reykjavík í bréfum og dagbókum, 10. júní til 31. ágúst.
• Forn Íslandskort, 15. september til 10. nóvember (og í smækkaðri mynd til janúarloka
2001). Sýningin var haldin í tengslum við alþjóðlegt þing kortasafnara
sem hér var haldið 15. til 17. september.
• Gamla Vilnius, 5. til 29. september. Forseti Litháens, Valdas Adamkus, opnaði
sýninguna.
• Frá huga til hugar, saga prentlistar og bókaútgáfu á Íslandi í máli og myndum
með sérstakri áherslu á útgáfu Biblíunnar, 16. nóvember til janúarloka 2001.
Útgáfa
Meðal útgáfurita safnsins á árinu voru:
• Íslensk bókaskrá og Íslensk hljóðritaskrá, rit sem greina frá bóka- og tónlistarútgáfu
liðins árs. Allar færslur í þessum ritum eru líka aðgengilegar í Gegni.
• Ritmennt 4 (1999) kom út snemma á árinu, fræðilegt ársrit, 160 blaðsíður að
stærð. Meðal efnis er grein eftir Veturliða Óskarsson um íslenskt handrit sem
kom í leitirnar í smábæ í Þýskalandi fyrir nokkrum árum. Greinar eru um Þorgeir
Guðmundsson, æskufélaga Jónasar Hallgrímssonar, Möllersku lestrarfélögin
fyrir presta, Jón Leifs og Jón Viðar Jónsson segir frá tilraun til að hefja
kvikmyndagerð á Íslandi sem heppnaðist ekki sem skyldi. Þá er grein um
Þjóðarbókhlöðuna eftir arkitekt hennar, Manfreð Vilhjálmsson.
Skylduskil
Frumvarp til nýrra laga um skylduskil til safna var til meðferðar í Alþingi á vorþinginu
2000. Menntamálanefnd þingsins kallaði eftir umsögnum og með hliðsjón
af þeim var frumvarpið til athugunar á vettvangi ráðuneytisins síðari hluta ársins.
Miðað er við að það verði lagt fyrir Alþingi að nýju snemma árs 2001.
Varaeintakasafn
Eitt eintak af hverju íslensku riti er tekið frá og geymt ónotað að kalla sem varaeintak.
Stjórnvöld ákváðu að innrétta hluta af skólahúsinu í Reykholti í Borgarfirðir
til að hýsa varaeintakasafnið. Þeirri aðgerð lauk snemma á árinu en kaup á
hillum og vinna við að flytja safnið og koma því fyrir í nýjum húsakynnum bíður
fram á árið 2001.
Bókasafn í Þjóðmenningarhúsi
Atbeina safnsins var leitað til að koma upp góðu úrvali íslenskra bóka í lestrarsal
Safnahússins við Hverfisgötu sem nú hefur fengið heitið Þjóðmenningarhús. Til
að koma þessu í kring keypti safnið drjúgan hluta af bókum Þorsteins Jósepssonar
heitins og naut til þess tilstyrks Þjóðmenningarhússins. Einnig fékk safnið
að gjöf gott úrval úr bókasafni Torfa Hjartarsonar og var þeim ritum einnig komið
fyrir í bókasal Þjóðmenningarhússins. Var fyrsta áfanga vinnunnar við að koma
bókunum fyrir lokið fyrir opnun hússins 20. apríl 2000. Hér er um að ræða eins
konar útibú frá Landsbókasafni, í raun hluta af bókminjasafni þess.
Viðbygging við Þjóðarbókhlöðu
Menntamálaráðherra skipaði í apríl 2000 nefnd til að „móta tillögur um viðbyggingu
við Þjóðarbókhlöðu sem jafnframt því að leysa úr þörfum Landsbókasafns
Íslands – Háskólabókasafns fyrir aukið rými verði aðsetur Stofnunar Árna Magnússonar
á Íslandi og fleiri háskólatengdra stofnana er fást við rannsóknir á íslenskri
tungu og bókmenntum og vinna að viðgangi þeirra.“ Stofnanir sem þarna
eiga hlut að máli, aðrar en þær sem nefndar eru í erindisbréfi nefndarinnar, eru
Orðabók Háskólans, Íslensk málstöð, Örnefnastofnun Íslands og Stofnun Sigurðar
Nordals. Nefndin lauk störfum svo sem fyrir var lagt í desember og skilaði áliti
sínu til menntamálaráðherra snemma í janúar 2001.
147

Kvennasögusafn Íslands
Á árinu veitti Kvennasögusafn Íslands notendum sínum hefðbundna þjónustu, þ.e.
aðstoð við að finna heimildir um sögu kvenna. Þá barst safninu talsvert nýrra
gagna, bæði er varða einstaklinga og félagasamtök kvenna. Að vanda stóð
Kvennasögusafnið fyrir sýningu um kvennasögulegt efni. Að þessu sinni var sett
upp í forsal þjóðdeildar Landsbókasafns sýning um Ástu Sigurðardóttur skáld- og
listakonu. Sýningin stóð yfir 31. maí til 9. september. Við opnun hennar hélt Kristín
Rósa Ármannsdóttir bókmenntafræðingur fyrirlestur um líf og list Ástu. Árleg
kvöldvaka safnsins, sem haldin var 5. desember, var helguð stöðu kvenna á árum
síðari heimsstyrjaldarinnar, og var sjónum einkum beint að „ástandinu“ svokallaða.
Fyrirlestra fluttu Bára Baldursdóttir sagnfræðingur og Herdís Helgadóttir
mannfræðingur. Einnig fluttu Ellen Kristjánsdóttir og Eyþór Gunnarsson tónlist frá
stríðsárunum.
Listasafn Háskóla
Íslands
Stjórn
Stjórn Listasafns Háskóla Íslands er skipuð af háskólaráði til fjögurra ára í senn. Í
núverandi stjórn (skipuð 1999) sitja Gunnar Harðarson dósent, formaður, Ingibjörg
Hilmarsdóttir læknir og Auður Ólafsdóttir listfræðingur sem jafnframt hefur
umsjón með safninu í umboði stjórnar.
Húsnæðismál
Listasafn Háskóla Íslands er með höfuðstöðvar sínar í Odda. Í stofnskrá safnsins,
sem staðfest var með forsetabréfi í apríl 1980, er gert ráð fyrir að byggt verði sérstakt
hús undir safnið í fyllingu tímans. En þar til sérstakt safnhús verði byggt,
„skuli því ætlaður staður í Odda á háskólalóð.“ Safnið á í brýnum húsnæðisvanda
en segja má að það sem standi helst starfsemi safnsins fyrir þrifum er að eiga
ekki eigið sýningarhúsnæði. Skortur á eigin sýningarhúsnæði kemur líka í veg
fyrir að hægt sé að setja upp metnaðarfullar sýningar á íslenskri samtímalist
með viðeigandi rannsóknarvinnu.
Sýningarhald
Haldið hefur verið uppteknum hætti árið 2000 og settar upp árlegar „innanhússýningar“
safnsins á yfir tuttugu stöðum innan Háskólans. Eftirspurn eftir
verkum úr eigu safnsins hefur vaxið ár frá ári, ekki hefur þó verið hægt að koma
til móts við allar óskir, þar sem húsnæði hefur ekki þótt hentugt, m.a. með tilliti til
öryggissjónarmiða og þess aðbúnaðar sem listaverk þurfa. Þótt starfsfólk Háskólans
og nemendur hafi undantekningarlaust sýnt varkárni og tillitssemi í
nábýli við verk safnsins þá hefur viðgerðarkostnaður safnsins vaxið hratt á síðustu
árum. Þar ræður mestu að mörg eldri verk safnsins þola illa breytingar á
hitastigi sem skapast af flutningum milli staða og hitt, eins og fyrr segir, að ekki
er um eiginlegt sýningarhúsnæði að ræða, m.a. með tilliti til jafns hitastigs, raka,
dragsúgs, lýsingar og umgangs.
Sú hefð hefur skapast í rekstri safnsins að halda sýningar á nýjustu aðföngum á
2. hæð í Odda, í rýminu fyrir framan kaffistofu og er þar jafnan um að ræða verk
eftir yngstu kynslóð íslenskra myndlistarmanna. Telst það til besta sýningarrýmis
safnsins. Þá hangir jafnan uppi á 3. hæð í Odda úrval úr „Þorvaldssafni“ listasafnsins,
þ.e. verk eftir Þorvald Skúlason frá ýmsum tímabilum ferils hans. Skipt
er um verk árlega en í eigu safnsins eru á þriðja hundrað verka eftir Þorvald. Í
ágúst 2000 var haldin í húsnæði listasafnsins í Odda sýning á „geimvísindamálverkum“
eða svokölluðum „astronomical paintings“, eftir þekktan bandarískan
geimvísindamann. Sýningin var haldin í tengslum við ráðstefnuna „Heimskautasvæðin
á Mars“ sem skipulögð var af Raunvísindastofnun Háskólans. Þá stóð
Listasafn Háskólans fyrir sýningu á verkum Marisu Arason ljósmyndara í samvinnu
við Ljósmyndasafn Reykjavíkur og Reykjavík menningarborg Evrópu árið
2000. Sýningin var hluti af samstarfsverkefni þriggja ljósmyndara frá menningarborgunum
þremur: Reykjavík, Bologna og Avignon og bar yfirskriftina Ljósmynd:
Náttúra/menning. Sýningin var opnuð í júní 2000.
Innkaup verka
Í stofnskrá Listasafns Háskóla Íslands er ákvæði sem segir að „til kaupa á lista-
148

verkum og varðveislu þeirra skuli renna 1% þeirrar fjárhæðar sem árlega er varið
til nýbygginga á vegum Háskólans.“ Hefur sú upphæð í krónum talið að mestu
verið óbreytt síðustu ár eða um ein og hálf m.kr. á ári. Fyrir þá upphæð keypti
stjórn safnsins árið 2000 samtals 5 listaverk sem til sýnis hafa verið 2. hæð í
Odda.
Fyrsta úthlutun úr styrktarsjóði Listasafns Háskóla Íslands
Listasafn Háskóla Íslands veitti í fyrsta skipti styrk úr styrktarsjóði sínum í maí
2000. Sjóðurinn var stofnaður árið 1999 af Sverri Sigurðssyni og er hlutverk hans
að styrkja rannsóknir á sviði íslenskrar myndlistarsögu og forvörslu myndverka.
Árlegt ráðstöfunarfé sjóðsins eru raunvextir af stofnfé. Sjóðurinn er sá eini sinnar
tegundar í landinu. Stjórn sjóðsins ákvað við fyrstu úthlutun að styrkurinn skyldi
koma óskiptur í hlut Ólafs Inga Jónssonar, málverkaforvarðar og nam upphæð
styrksins 700 þús.kr.
Styrkinn hlaut Ólafur Ingi fyrir rannsóknir sínar á fölsuðum málverkum og fyrir
að eiga mikilvægan þátt í koma í veg fyrir sölu og áframhaldandi falsanir á málverkum,
bæði hér heima og í Danmörku. Með rannsóknarvinnu sinni hefur Ólafur
Ingi unnið ómetanlegt starf í þágu íslenskrar myndlistarsögu. Rannsóknirnar ná
aftur til ársins 1996 en þá hóf Ólafur Ingi að eigin frumkvæði rannsóknir á íslenskum
málverkum sem grunur lék á að gætu verið fölsuð. Síðastliðin þrjú ár
hefur hann unnið sleitulaust að þessu verkefni sem er hvergi nærri lokið. Rannsóknirnar
felast m.a. í ítarlegum heildarrannsóknum á verkunum sjálfum, s.s.
smásjárrannsóknum, rannsóknum undir útfjólubláu ljósi, ásamt nákvæmum
samanburði á hinum ýmsu þáttum málverkanna við önnur verk. Þá eru gerðar
rannsóknir á sýnum, m.a. bindiefnagreining og kallaðir hafa verið til sérfræðingar
í ýmsum efnum, bæði erlendir og innlendir, m.a.frá Raunvísindastofnun Háskóla
Íslands. Fölsunarmálið á sér sem betur fer ekki fordæmi hér á landi hvað umfang
snertir en með rannsóknarvinnu sinni taldi stjórn Styrktarsjóðs Listasafns Háskólans
Ólaf Inga Jónsson hafa gert hvort tveggja, að koma í veg fyrir að slíkir
hlutir endurtaki sig í náinni framtíð hér á landi og að votta látnum
myndlistarmönnum, flestum af brautryðjendakynslóðinni, sem eignuð hafa verið
fölsuð verk, virðingu sína og annarra.
Rannsóknaþjónusta
Háskólans
Árið 2000 var 14. starfsár Rannsóknaþjónustu Háskólans. Meginviðfangsefni ársins
voru öflug þjónusta við starfsmenn Háskóla Íslands, áframhaldandi þjónusta í
tengslum við evrópskt samstarf og átaksverkefnið Nýting rannsóknaniðurstaðna.
Starfsfólk og stjórn
Stjórn stofnunarinnar var skipuð árið 1999 til tveggja ára og var því óbreytt árið
2000. Í henni sitja þrír fulltrúar Háskóla Íslands: Ágústa Guðmundsdóttir, Ingjaldur
Hannibalsson og Halldór Jónsson og þrír fulltrúar atvinnulífsins: Baldur Hjaltason,
Pronova Biocare, formaður stjórnarinnar, Jón Sigurðsson, Össuri hf og Davíð
Stefánsson, Samtökum atvinnulífsins.
Ársverk stofnunarinnar, sérstakra verkefna og þeirra fyrirtækja sem hún sér um
voru um 13. Stöðugildi við sjálfa stofnunina voru um 10, starfsmenn hjá hlutafélögum
voru þrír en lítið var um tímabundnar verkefnaráðningar. Í júní lést Magnea
I. Eyvinds eftir langvinn veikindi en hún hóf störf hjá Rannsóknaþjónustunni í
júní 1999. Nær engar breytingar urðu á mannahaldi. Forstöðumaður Rannsóknaþjónustunnar
og framkvæmdastjóri hlutafélaga var Ágúst H. Ingþórsson.
Nýting rannsóknaniðurstaðna
Samkeppnin „Upp úr skúffunum“ var haldin þriðja árið í röð. Áfram átti Rannsóknaþjónustan
gott samstarf við Nýsköpunarsjóð atvinnulífsins sem styrkti
samkeppnina og lagði fram verðlaunafé. 12 hugmyndir komu upp úr skúffunum
og hlutu þrjár þær bestu samtals 1 m.kr. í verðlaun.
Mikil áhersla var lögð á úrvinnslu þeirra hugmynda sem komu „upp úr skúffunum“
í fyrri samkeppnum. Það skilaði þeim árangri að stofnuð voru fjögur ný
sprotafyrirtæki á árinu með aðstoð Rannsóknaþjónustu Háskólans. Í upphafi árs
voru stofnuð fyrirtækin Atferlisgreining ehf. (PatternVision) og SportScope á Íslandi
ehf. sem bæði byggja á notkun hugbúnaðar sem þróaður hefur verið á
149

Rannsóknastofu um mannlegt atferli. Síðarnefnda fyrirtækið byggir á hugmynd
sem fékk fyrstu verðlaun í samkeppninni 1998. Markmið beggja fyrirtækja er að
þróa og markaðssetja hugbúnað og sérlausnir fyrir alþjóðlegan rannsóknamarkað.
Í október var fyrirtækið ReMo ehf. stofnað en hugmyndin vann fyrstu verðlaun
í samkeppninni 1999. Viðfangsefni þess er að þróa og markaðssetja öndunarhreyfingamæli.
Í desember var síðan stofnað fyrirtækið Lífeind ehf. sem vinnur að
þróun og markaðssetningu nýrrar aðferðar við genaleit.
Viðunandi rekstrarafkoma og mikil umsvif
Fjárhagslega gekk rekstur stofnunarinnar bærilega. Rekstrargjöld ársins voru
hærri en ráð var fyrir gert sem skýrist af hærri starfsmannakostnaði vegna veikinda
og fæðingarorlofa. Í árslok 2000 er þó fjárhagsleg staða stofnunarinnar
nokkurn veginn í jafnvægi.
Á árinu var haldið áfram starfrækslu skrifstofa sem veita þeim þjónustu sem taka
þátt í Evrópusamstarfi. Hér er um að ræða Kynningarmiðstöð Evrópurannsókna,
Landsskrifstofu Leonardó og Evrópumiðstöð fyrir náms- og starfsráðgjöf. Þessar
þjónustuskrifstofur eru lykilatriði í rekstri Rannsóknaþjónustunnar og tryggja að
hún sé í lifandi tengslum við fyrirtæki, skóla, fræðsluaðila og einstaklinga víðs
vegar að úr þjóðfélaginu.
Nokkrar breytingar urðu á rekstri Kynningarmiðstöðvar Evrópurannsókna sem
rekin hafði verið með óbreyttu sniði frá 1994. Skilin var í sundur kynning á evrópsku
rannsóknasamstarfi og aðstoð við umsækjendur annars vegar og hins
vegar kynning á niðurstöðum og aðstoð við tækniyfirfærslu. Rannsóknaþjónustan
tekur þó eftir sem áður þátt í báðum verkefnum en tekjur til að sinna aðstoð við
umsækjendur minnkuðu verulega.
Öðrum áfanga Leonardó-áætlunarinnar ýtt úr vör
Breytingar urðu á rekstri Landsskrifstofu Leonardó í upphafi árs þegar öðrum
áfanga áætlunarinnar var ýtt úr vör með myndarlegri ráðstefnu í Iðnó í marsmánuði.
Á ráðstefnunni var farið yfir árangur og áhrif Leonardó-áætlunarinnar frá
1995-1999. Annar áfangi Leonardó er til 7 ára og mun Rannsóknaþjónusta Háskólans
sjá um að reka landsskrifstofu fyrir áætlunina. Íslenskum umsækjendum
gekk vel á þessu fyrsta ári nýs áfanga: Landsskrifstofan úthlutaði um 25 m.kr. til
um 200 einstaklinga í mannaskiptum og tvö þróunarverkefni undir íslenskri
stjórn fengu úthlutað um 70 m.kr.
Rekstur hlutafélaga
Rannsóknaþjónusta Háskólans rekur tvö hlutafélög sem eru að hluta í eigu Háskóla
Íslands. Rekstur Tæknigarðs hf var með hefðbundnu sniði á árinu og urðu
nokkrar breytingar á leigjendahópnum. Framkvæmdir settu þó svip sinn á reksturinn
en lokið var að mestu við framkvæmdir utanhúss sunnan við Tæknigarð. Þá
var ráðist í endurbætur á veitingastofu Tæknigarðs og var endurbætt aðstaða
opnuð í desember.
Tækniþróun hf hélt á árinu samkeppni um lokaverkefni sem gæti haft hagnýtingarmöguleika.
Verðlaunaveitingin leiddi óbeint til stofnunar Lífeindar ehf. Þá lagði
Tækniþróun áhættufjármagn í ReMo ehf. sem stofnað var á árinu eins og fyrr er getið.
Á heildina litið var árið 2000 viðburða- og árangursríkt í starfi Rannsóknaþjónustunnar
og þeirra fyrirtækja sem stofnunin hefur umsjón með. Stöðugleiki einkenndi
reksturinn og áframhaldandi þróun var í helstu verkefnum. Sérstaka
ánægju vekur góður árangur við að laða fram hugmyndir til hagnýtingar og stofnun
fjögurra nýrra sprotafyrirtækja fyrir tilstilli Rannsóknaþjónustu Háskólans.
Reiknistofnun Háskóla
Íslands
Reiknistofnun Háskóla Íslands (RHÍ) sér um uppbyggingu og rekstur upplýsinga-,
gagna- og símanets Háskóla Íslands. Rekstur stofnunarinnar gekk mjög vel á árinu
2000. Mikil eftirspurn var eftir þjónustu stofnunarinnar. Í stjórn voru áfram
Þórður Kristinsson stjórnarformaður, Ásta Thoroddsen, Eiríkur Rögnvaldsson,
Hjálmtýr Hafsteinsson og Snjólfur Ólafsson.
150

Starfsmannamál
Lítil hreyfing var á starfmönnum RHÍ á árinu, þó hætti Margrét Friðgeirsdóttir um
áramót eftir langt og farsælt starf. Eru henni þökkuð góð störf sem ritara RHÍ. Í
hennar stað var ráðin Katla Gunnarsdóttir og hóf hún störf í september. Reiknistofnun
hefur verið einstaklega lánsöm með starfsmenn og byggir á sterkum
kjarna sem hafa þjónað Háskólanum dyggilega á liðnum árum. 17 starfsmenn
starfa hjá RHÍ.
Internetsamband Háskóla Íslands
INTIS Internet á Íslandi hf var selt Íslandssíma sem ákvað að loka þeim tveimur 2
Mbit/s línum sem tengst höfðu Nordunet. Í framhaldi af því ákvað Nordunet A/S á
fundi sínum 16. júní 2000, sem haldinn var í Odda, að leita tilboða í 45 Mbit/s
samband fyrir háskóla og rannsóknarstofnanir á Íslandi. Nordunet samdi við
Landssíma Íslands um tenginguna sem tengdi Rannsókna- og háskólanets Íslands
RHnet við Nordunet í gegnum UNI-C í Danmörku 4. október 2000 kl. 17:00. Í
framhaldi var unnið að stofnun hlutafélags um Rannsókna- og háskólanets Íslands,
með það að markmiði að tengja allar rannsókna og háskólastofnanir á Íslandi
saman á hraðvirkt gagnanet sem samnýtti tenginguna til Nordunet.
Netframkvæmdir
Árið 1995 var sett upp örbylgjusamband í Haga. Hlutverk þess var að tengja Haga
og Neshaga 16 við háskólanetið. Þetta örbylgjusamband var eitt það fyrsta sem
sett var upp hérlendis til að tengja saman tölvunet. Í seinni tíð var farið að bera
nokkuð á truflunum á þessu sambandi jafnframt því að álag á sambandið hafði
aukist mjög. Síðastliðið sumar var svo dreginn ljósleiðari frá Tæknigarði í Haga
og örbylgjusambandið þar tekið niður. Tengihraði tölvunetsins færðist þá úr því að
vera 2 Mb/s í 100 Mb/s. Nýverið var einnig gengið frá lögnum í þrjár kennslustofur
í Haga. Hver stofa fékk tvo hefðbundna fjarskiptatengla (fyrir RJ-45 tengi) og
tvo ljósleiðaratengla. Símstöðin í Haga var tengd símstöð Háskólans með leigulínum
(parsnúinn vír) frá Landssímanum. Ákveðið var að færa þessa tengingu yfir
á ljósleiðara í eigu Háskólans. Til að koma þessu í kring varð að gera nokkrar
breytingar á símstöðinni í Haga. Því verki er nú lokið. Undanfarið hefur einnig
verið unnið að því að setja upp nýja símstöð í Ármúla 30 en stöðin þar var orðin
erfið í viðhaldi.
Í VR-II voru allar tölvu- og símalagnir endurnýjaðar en slík endurnýjun hafði staðið
til í nokkur ár. Tilhögun netsins var einnig á þann veg að á álagspunktum
gengu tölvusamskipti mjög hægt. Framleiðendur netbúnaðar hafa um árabil ekki
lagt áherslu á hönnun fyrir þá lagnagerð sem þar var. M.a. af þessum ástæðum
var orðið tímabært að skipta út lögnum. Skipulagningu netsins í húsinu var jafnframt
breytt og í tengslum við þær breytingar voru settir upp nýir tengiskápar á
hverja hæð. Lagnastokkar voru settir upp þar sem þá vantaði. Allir strengir og
megnið af tengiefninu kemur frá framleiðandanum Alcatel. Til að tryggja að sú
fjárfesting, sem lagnirnar eru, verði ekki úrelt á skömmum tíma var ákveðið að
hver vinnustaður hefði aðgang að ljósleiðara. Lagðir voru fimm strengir, þar af
einn ljósleiðari að hverjum vinnustað og í hverja kennslustofu. VR-II er eitt fyrsta
húsið hérlendis þar sem ljósleiðari er lagður að hverjum einasta vinnustað („fiber
to the desk“). Lagnir í VR-II voru að mestu unnar af eftirtöldum starfsmönnum
Háskólans: Bjarna Guðnasyni, Lárusi Óskarssyni, Sigurjóni Ólafssyni og Valgeiri
Friðþjófssyni. Tengi á endum ljósleiðaranna voru hins vegar í umsjón Yngva
Markússonar hjá Rafmark ehf.
Einnig hefur verið settur upp þráðlaus sendi- móttökubúnaður fyrir tölvusamskipti
á nokkrum stöðum í VR-II, þannig að nú býðst þráðlaust samband í
kennslustofum 157, 158 og bókasafninu á þriðju hæð. Tenging hússins við net Háskólans
var færð úr 10 Mb/s í tvær 100 Mb/s tengingar, önnur fyrir starfsmenn og
hin fyrir tölvuver, kennslustofur og þráðlausa sendibúnaðinn.
Búið er að færa tengingar nokkurra annarra húsa í 100 Mb/s, má þar t.d. nefna
Háskólabíó og hús Endurmenntunar. Þá var þráðlausa 2 Mb/s sambandið í Skógarhlíð
10 uppfært í 11 Mb/s.
Gengið var frá tillögu um nýja nettilhögun í VR-III (suðurhluta) og verktaki fenginn
í verkið.
Frá síðastliðnum haustdögum hefur jafnt og þétt verið unnið að uppsetningu á
þráðlausum sendi-móttökubúnaði fyrir tölvur. Slíkur búnaður er nú kominn í fleiri
byggingar en VR-II, má þar nefna Odda, Háskólabíó, hús Endurmenntunar og
Árnagarð.
151

Upplýsingaþjónusta
Háskólans
Almennt yfirlit um stjórnun
Hjá Upplýsingaþjónustu Háskólans (UH) starfar forstöðumaður í fullu starfi og
ritari í 70% starfi. Auk þess hafa námsmenn verið í hlutastörfum við
hugbúnaðarþróun og ýmsa aðstoð, einkum að sumarlagi.
Rannsóknir og þróunarstarf
Eins og undanfarin ár lagði UH megináherslu á tvö verkefni á árinu:
• Námsnet Háskóla Íslands.
• Framleiðni í námi og fræðslu.
Um er að ræða tvö náskyld verkefni. Vinna við það fyrra hófst í febrúar 1997 og
var það aðalviðfangsefni UH það árið. Það seinna er hugsað að miklu leyti sem
stuðningur við það fyrra.
Framleiðni í námi og fræðslu (FNF)
Þetta verkefni er unnið í samvinnu við Kennaraháskóla Íslands og níu
framhaldsskóla sem njóta góðs af þeim upplýsingum sem fram hafa komið í
verkefninu. Tekið hefur verið saman mjög viðamikið efni er spannar nánast alla
þætti menntunar, kostnaðar og árangurs eða samanlagt yfir 2000 vefsíður í árslok
2000. Efnið hefur að miklu leyti verið kynnt þátttökuskólum jafnóðum og það
hefur fundist eða verið þróað. Unnið var að því að koma þeim hluta þess, sem
telja má að eigi erindi til innlendra skóla, á kynningarhæft form.
Mikill fjöldi hagnýtra hugmynda hefur komið fram við vinnslu þessa verkefnis
enda er gríðarleg gróska erlendis um þessar mundir í háskólum og öðrum
menntastofnunum. Þær hugmyndir sem skipta að líkindum mestu varða
hverskyns möguleika menntastofnana til að ná betri árangri með víðtækri
samnýtingu á gögnum með aðstoð Veraldarvefjarins.
Rafræn fræðimennska
Áformað er að þau vinnubrögð sem og gögn sem búið er að safna í tengslum við
verkefnið komi kennurum og fræðimönnum innan Háskólans að sem mestu
gagni og er áformað á næstunni að hefja formlega vinnu í þessa veru. Skyld
vinnubrögð ganga erlendis undir nafninu „rafræn fræðimennska“ (e. Electronic
scholarship). Ljóst er að í þeim felast verulegir möguleikar til að bæta afköst í
fræðimennsku. Rætt hefur verið við nokkra aðila innan Háskólans um þetta mál
og hefur því verið sýndur mikill áhugi.
Námsnet Háskóla Íslands (NNHÍ)
Vinna við verkefnið hélt áfram í tengslum við FNF. Á árinu var haldið áfram
stuðningi við ýmsa kennara í Háskóla Íslands, einkum í læknadeild. Þróuð hafa
verið vefgögn sem nýtast þeim sem áhuga hafa til að kynna sér vefsmíðar af eigin
rammleik og eru þau send þeim sem áhuga sýna.
Aukin tengsl námsfólks í rafmagnsverkfræði við innlent atvinnulíf
Í samvinnu við rafmagns- og tölvuverkfræðiskor verkfræðideildar var unnið
áfram að þróun „Þekkingarnets í rafmagns- og tölvunarverkfræði“. Um er að
ræða átak til að efla mjög verulega tengsl skorarinnar og námsfólks hennar við
innlent atvinnulíf. Átakið tengist náið námskeiði innan skorarinnar, „Nám og störf
í rafmagnsverkfræði“, sem kennt var haustið 2000 með mjög góðum árangri.
Námskeiðið var stutt myndarlega af Fjárfestingarbanka atvinnulífsins með 200
þús.kr. styrk. Rúmlega 50 nemendur tóku þetta námskeið og gengust 54 undir
próf. Nánast allir nemar skiluðu verkefnum sínum á vefnum og voru mörg
verkefnanna afburðavel unnin og verða mörg þeirra nýtt sem stoðgögn við
kennslu í námskeiðinu á komandi árum. Vinnuhópar nemenda heimsóttu um 30
innlend fyrirtæki og skiluðuð þeir vönduðum skýrslum og kynningum. Hóparnir
gerðu hver um sig munnlega grein fyrir þessum verkefnum. Mikill fjöldi gesta úr
innlendu atvinnulífi kom í tíma og kynntu þeir fyrirtæki sín og gerðu nemendum
grein fyrir eðli innlends atvinnulífs. Kynningar þessar tókust flestar afar vel.
Undirbúin hefur verið stofnun samráðshóps fagfólks í innlendum fyrirtækjum og
stofnunum til að kynna og móta þær hugmyndir er þekkingarnetið byggir á. Um
er að ræða lykilfólk hjá Marel, Landsvirkjun sem Rafteikningu. Búið er að hrinda
152

af stað einum þætti þekkingarnetsins í tengslum við fyrrgreint námskeið. Ráðgert
er að sú fyrirmynd (módel) og gögn sem þróuð hafa verið og verða þróuð geti
nýst sem víðast í innlendum skólum. Um 600 efnissíður/vefsíður voru samdar
eða teknar saman á haustmisseri vegna námskeiðsins. Allt þetta efni er
aðgengilegt þeim menntastofnunum og kennurum sem áhuga hafa á að nýta það.
Betri vinnubrögð
Stofnunin hefur haldið áfram af fullum krafti að bæta eigin vinnubrögð með
góðum árangri sem fyrr. Nú eru gögn sem tekin eru saman eða samin eru sett
upp sem vefsíður strax frá upphafi og því þegar í stað komið á miðlunarhæft
form. Í þessu felst mjög mikill vinnusparnaður og aukinn vinnsluhraði. Samanlagt
á UH nú yfir 5000 síður á Veraldarvefnum. Sett hefur verið upp „sérhæfð leitarvél“
með aðstoð RHÍ og er nú unnt að finna hvaðeina í því á örfáum sekúndum og
miðla því samstundis í tölvupósti. Í þessu felst mikil framför og eru þetta
vinnubrögð sem ljóst er að mörgum kennurum og fræðimönnum við Háskólann
væri mikill akkur í að ná góðum tökum á eins og áður sagði.
Kynningarstarfsemi
Kynningarstarf er fastur þáttur í fyrrgreindum aðalverkefnum UH (þ.e. NNHÍ og
FNF). Fjölda aðila, bæði í skólum, ráðuneytum og fjölmiðlum, sem talið er að geti
haft gagn af niðurstöðum og upplýsingum sem koma fram við vinnslu
verkefnanna eru send slík gögn í tölvupósti jafnóðum og þau hafa verið þróuð.
Að auki hafa verið haldnir fyrirlestrar fyrir ýmsa innlenda aðila. Ráðgert er að á
komandi ári verði kynningarstarf aukið til muna þar sem eitt meginverkefni UH,
Framleiðni í námi og fræðslu, er komið á það stig að ástæða er til að auka mjög
kynningu á þeim niðurstöðum sem komnar eru.
Húsnæðismál
Húsnæði UH er þröngt en dugar vel þar sem aukin áhersla á notkun
upplýsingatækni hefur dregið mjög úr þörf fyrir húsrými. Að auki er það
miðsvæðis sem skiptir miklu fyrir möguleika á tíðum samskiptum við aðila innan
Háskólans vegna þróunar á námsneti hans.
Kennsla
Forstöðumaður UH kenndi námskeiðið Nýsköpun og hönnun fyrir þriðja árs nema
í rafmagnsverkfræði á vormisseri 2000. Í námskeiði þessu er beitt til hins ýtrasta
þeim vinnubrögðum sem kynnt hafa verið sem „Samvinna kennara og nemenda
um námsgagnagerð“. Ein megináherslan í námskeiðinu felst í því að beina
verkefnavinnu nemenda að þróun vefgagna sem nýtileg séu til frambúðar. Með
þessu móti er undirstrikað að nemendur séu ábyrgir þátttakendur í þróun
námsins en ekki einungis óvirkir viðtakendur eins og enn er of algengt í æðra
námi. Að auki kenndi forstöðumaður námskeiðið Nám og störf í rafmagns- og
tölvuverkfræði á haustmisseri eins og fyrr gat.
Þjónusta við frumkvöðla
UH hefur frá árinu 1988 rekið stoðkerfi við frumkvöðla og þá sem vilja skapa sér
ný tækifæri í atvinnulífi. Ekki hefur verið lögð áhersla á að markaðssetja þessa
þjónustu á árinu vegna mikillar vinnu við fyrrgreind þróunarverkefni.
153

Brautskráningaræður
rektors
Háskóla Íslands
Þekking og þjóðfélag
framtíðar
Ræða 5. febrúar 2000
Ég óska ykkur, ágætu kandídatar, fjölskyldum ykkar og aðstandendum einlæglega
til hamingju með prófgráðuna. Þið hafið unnið til hennar og nú er hún í ykkar
hendi mikilvæg ávísun á framtíðina. Hvernig hyggist þið innleysa hana? Hvernig
ætlið þið að nýta menntunina sem þið hafið öðlast, sjálfum ykkur, fjölskyldum
ykkar og þjóðfélaginu til heilla? Vafalítið hafið þið þegar viss áform um næstu
skref í lífinu og sjáið fyrir ykkur framtíðina hvert á sinn hátt. Háskóli Íslands er
stoltur af ykkur og ber til ykkar traust. Hann veit að þið munuð nýta heimanmundinn
og leggja ykkar af mörkum hvert sem leiðir ykkar kunna að liggja til að
skapa blómlegt mannlíf hér á landi.
Stundargaman eða framtíðarsýn
Á nýbyrjuðu aldamótaári verður framtíðin enn áleitnara umhugsunarefni en hún
er ella. En hvernig eigum við að hugsa um framtíðina? Hvaða spurninga þarf að
spyrja? Og hver er staða okkar sjálfra? Hver er vandinn sem að okkur steðjar í
nútíðinni? Eitt svar við síðustu spurningunni er að finna hjá Þórarni Björnssyni,
fyrrum skólameistara Menntaskólans á Akureyri:
„Áður var vandi Íslendinga sá, ,að láta ekki baslið smækka sig´, eins og Stephan
kvað. Nú er vandinn hinn, að láta ekki velsældina gera okkur litla. Fyrri raunina
stóðst þjóðin. Það hefur hún sýnt með bjartsýni og framtaki síðustu áratuga. Síðari
raunina óttast ég meira. Hættur allsnægtanna eru viðsjálli en hættur vöntunarinnar.
Þær læðast að okkur. En vöntunin skapar drauminn, og draumurinn er
efniviður allra framtíðardáða. Þar sem draumurinn hverfur, og eltingarleikur við
stundargaman og stundarþægindi kemur í staðinn, er framtíðin í hættu.“ (Rætur
og vængir I, s. 273-274.)
Þannig mæltist Þórarni í skólaslitaræðu vorið 1966 og síðan þá hefur óseðjandi
eltingarleikur okkar Íslendinga við stundargaman og stundarþægindi síst minnkað.
Kannski má segja að boðorð okkar Íslendinga á síðustu áratugum aldarinnar
hafi verið þetta: Njótum stundarinnar, við erum óskabörn andartaksins og viljum
sá og uppskera nánast samstundis. Við slíkar aðstæður ríkir framkvæmda- og
neyslugleði, en fyrirhyggjuna skortir. Hvernig getur framtíðarsýn okkar verið við
slíkar aðstæður? Veltum við yfirleitt fyrir okkur þjóðfélagi framtíðarinnar? Eigum
við einhvern draum komandi kynslóðum til handa? Hver gæti hann verið?
Leiðum fyrst hugann að þeim spurningum sem framtíðin beinir til okkar. Sú
fyrsta er þessi: Framtíð hvers eða hverra erum við að hugsa um? Hin næsta er:
Hvaða öfl ráða öðru fremur mótun framtíðarinnar? Þriðja spurningin er svo:
Hverjir eru möguleikar okkar á að hafa áhrif á gang mála í heiminum?
Hver þessara þriggja spurninga um sig spannar feikivítt svið og er það einmitt
markmiðið með þeim. Til að átta okkur á framtíðinni þurfum við að temja okkur
að reyna að sjá heildarsamhengi hlutanna. Sé það ekki gert er hætt við að sundrung
og sundurlyndi setji mark sitt á hugsun okkar og athafnir og þá yrði líka öll
samstaða úr sögunni.
154

Framtíð hverra?
Lítum nú nánar á hverja spurningu fyrir sig. Framtíð hvers eða hverra skiptir máli
að hugleiða? Við getum haft í huga framtíð okkar sjálfra sem einstaklinga, sem
hóps eða þjóðar og líka framtíð alls mannkyns og jafnvel alls lífs á jörðinni. Allt er
þetta órofa heild. Framtíð okkar sjálfra verður að hugsa í tengslum við þau skilyrði
sem öllu öðru lífi eru búin á jörðinni. Þótt sérstaða okkar sem hugsandi vera
sé mikil meðal annarra lífvera þá deilum við lífinu með þeim og hljótum þar af
leiðandi að hugsa um hag alls sem lifir um leið og við hugsum um eigin hag. Það
sem skýrast greinir okkur frá öðrum lifandi verum er hæfileikinn til að hugsa um
lífið í heildarsamhengi og gera okkur grein fyrir hvað er til góðs og hvað er til ills
fyrir lífríki jarðar. Þess vegna hljótum við að velta fyrir okkur framtíð mannlegrar
hugsunar um lífið og okkur sjálf. Vera má að framtíð lífsins á jörðinni verði öðru
fremur undir því komin hvernig við temjum okkur að hugsa um heiminn og hag
lífveranna sem byggja hann með okkur. Og þá kann að skipta miklu að við gerum
okkur ljósa grein fyrir því hvað það merkir að hugsa um eitthvað, hvaða kröfur
hugsunin sjálf gerir til okkar.
Hvað öfl ráða mótun framtíðar?
Næsta spurning var þessi: Hvaða öfl ráða öðru fremur mótun framtíðarinnar? Við
svo stórri spurningu eru ekki til nein einhlít svör. Við höfum sjálf áhrif á hvernig
framtíðin mótast, ekki aðeins okkar eigin, heldur alls lífs á jörðinni. Núorðið vitum
við heilmikið um þau öfl sem eru að verki í náttúrunni, þótt mikið skorti á að
við getum séð fyrir hverju náttúran kann að taka upp á. Ekki er útilokað að breytingar
verði á lofthjúpi jarðar sem hafi áhrif á hitastig eða á hafstrauma og gerbreyti
framtíð lífs á jörðunni. Breytingarnar kynnu að eiga sér stað af okkar völdum,
þótt ekki hafi það verið ætlunin. Ákveðnar félagslegar aðstæður kynnu líka
að skapast hjá mannkyninu, til að mynda vegna fólksfjölgunar, sem hefðu ófyrirsjáanleg
áhrif á hagkerfi heimsins og ógnuðu öllum samskiptum manna á meðal.
Að margra dómi gæti hið síbreikkandi bil milli ríkra þjóða og fátækra skapað fyrr
eða síðar torleyst vandamál. Þess vegna sé fátt ef nokkuð brýnna en að hefja
skipulega viðleitni í þá veru að skipta gæðum heimsins á réttlátari hátt meðal
þjóða heimsins. En til að svo megi verða þurfa hinar ríku þjóðir að temja sér annan
hugsunarhátt en þann sem ríkt hefur til þessa í samskiptum þeirra við fátækari
þjóðir. Og einnig þarf að líta sér nær og leiða hugann að því hvað megi betur
fara í okkar samfélagi, okkar eigin garði og hvernig við viljum vinna að því á
ábyrgan hátt að búa í haginn fyrir komandi kynslóðir.
Hvað getum við gert?
Þriðja spurningin var: Hverjir eru möguleikar okkar á að hafa áhrif á gang mála í
heiminum? Af því sem þegar hefur verið sagt er augljóst í hverju möguleikar
okkar felast: Í þekkingu – þekkingu á lögmálum náttúrunnar, á þjóðfélaginu sem
við sjálf mótum og þekkingu á sjálfum okkur, getu okkar og takmörkunum. Þess
vegna verður að gera sér sem ljósasta grein fyrir hvað þekking er, í hverju hún er
fólgin og einnig hvernig við nýtum hana til að skipuleggja athafnir okkar og taka
ákvarðanir. Hér er hvorki staður né stund til að halda fræðilegan fyrirlestur um
þekkingu en mér hefur stundum fundist að Háskólinn ætti að leggja meiri rækt
við að fræða nemendur sína og þá einnig ykkur, ágætu kandídatar, um einkenni
fræðilegrar þekkingar, þýðingu hennar, merkingu og takmarkanir. Sérhæfingin,
sem ríkir í heim vísinda og fræða, á vissulega sinn þátt í því að nýjar niðurstöður
komi fram og árangur náist. Hjá henni verður ekki komist. En sérhæfingin á ekki
að hindra það að fólk taki til yfirvegunar hina fræðilegu þekkingu almennt. Sú
hagnýta notkun, sem nú á sér stað í þjóðfélaginu, á niðurstöðum, kenningum og
aðferðum vísinda kallar á slíka yfirvegun. Störf þeirra sem vinna að öflun, varðveislu
og miðlun þekkingar verða æ ábyrgðarmeiri og þess vegna þarf sífellt að
vega og meta þýðingu þekkingarinnar í mannlífinu og fyrir mannlífið og þar með
hvað það er í veruleikanum sem kallar á kunnáttu fólks til að afla vitneskju og
skilnings og miðla hvorutveggja til annarra.
Hvað er þekking?
Þess vegna langar mig til að reifa örlítið þekkingarhugtakið sjálft. Í daglegu tali er
þekking oft lögð að jöfnu við það sem við teljum okkur vita af reynslu eða af því
sem okkur hefur verið sagt. Slík þekking er þá safn upplýsinga eða vitneskju um
eitt og annað sem býr í mannfólkinu sjálfu eða hefur verið gert fólki tiltækt með
einhverjum hætti, í handbókum, á tölvuneti o.s.frv. Í daglegu lífi og störfum okkar
erum við háð því að geta aflað alls kyns upplýsinga; vægi þeirra er raunar orðið
slíkt að oft er talað um nútímasamfélag sem „upplýsingaþjóðfélag“, þjóðfélag sem
einkennist öðru fremur af öflun og dreifingu upplýsinga af öllu tagi.
Fræðileg þekking, sú þekking sem háskólar leitast við að afla, varðveita og miðla,
155

156

er ekki fólgin í upplýsingasöfnum. Fræðileg þekking er fyrst og fremst fólgin í
skilningi á tengslum eða samhengi tiltekinna fyrirbæra eða hluta og miðar að því
að sýna fram á hvernig og hvers vegna heimurinn eða tiltekið svið hans er eins
og það er. Vísinda- og fræðastarf snýst allt um þetta. Og það einkennist af aðferðum
sem fræðimennirnir hafa mótað annars vegar til að nálgast fyrirbærin eða
hlutina sem þeir vilja skilja og hins vegar til að setja fram tilgátur sínar, hugmyndir
og kenningar um tengsl viðkomandi fyrirbæra. Fræðastarfið felst ekki síst
í því að grandskoða sífellt aðferðirnar sem beitt er og reyna að finna eða skapa
aðrar enn betri. Hin fræðilega þekking upp-lýsir, varpar ljósi á tiltekið svið eða
hluta heimsins og gera okkur kleift að sjá þá óreiðu eða reglu sem þar ríkir, til að
mynda á hreyfingu himintungla, skýjum himinsins, eðlilegum þörfum fólks eða
vafasömum neysluvenjum fólks, svo ólík dæmi séu nefnd.
Opinn Háskóli
Fyrir viku var opnaður á heimasíðu Háskólans „Vísindavefur“ í tengslum við verkefnið
Reykjavík, menningarborg Evrópu árið 2000. Skólanemar, og hver sem er,
geta þar lagt spurningar fyrir vísinda- og fræðimenn Háskólans. Nú þegar hafa
borist margar spurningar sem langflestar lýsa áhuga spyrjandans á að átta sig á
tengslum eða ástæðum tiltekinna fyrirbæra, svo sem „af hverju breytast egg við
suðu?“, „hvers vegna eru svo fáar tegundir ferskvatnsfiska á Íslandi, samanborið
við Norðurlöndin?“ Þá er einnig spurt um merkingu ýmissa hugtaka (hvað er
„sjálfsofnæmi“, „umframbyrði skatta“, „yfirborðsspenna“?), en eitt einkenni fræðilegrar
þekkingarleitar er stöðug smíð nýrra hugtaka sem eiga að gera okkur kleift
að ná betur tökum á huglægum eða hlutlægum viðfangsefnum og fyrirbærum.
Forseti Íslands lét þau orð falla þegar Vísindavefurinn var opnaður að sú stund
markaði ef til vill meiri tímamót en við gerðum okkur grein fyrir, því með honum
væri öllum almenningi opnaður beinn aðgangur að fræðilegri þekkingu Háskólans.
Þátttaka Háskóla Íslands í menningarárinu er einmitt undir kjörorðinu „Opinn
Háskóli“ þar sem meðal annars verður haldin í vor mikil fræða- og menningarhátíð
um lífið í borginni og einnig fjöldi námskeiða sem verða öllum opin endurgjaldslaust.
Í mínum huga leikur ekki minnsti vafi á að allur þorri almennings og þjóðfélagið í
heild mun í framtíðinni leitast æ meira við að afla sér fræðilegrar þekkingar og
nýta hana í lífi og starfi. Hin fræðilega menning, háskólamenningin, hefur þegar
sett svip sinn á samfélagið allt og mjög ánægjuleg og spennandi þróun á sér stað
í atvinnulífinu þar sem öflug þekkingarfyrirtæki, fyrirtæki, sem setja sér það
markmið að skapa nýja þekkingu með aðferðum vísindanna, hafa verið að hasla
sér völl.
Vonandi verða til æ fleiri fyrirtæki af slíkum toga og vafalaust munu fyrirtæki í
hefðbundnari framleiðslu og rekstri líka færa sér í nyt vísindalegar aðferðir og
taka virkari þátt í leitinni að þekkingu og skilningi en þau hafa gert til þessa. Þá
er ljóst að stjórnvöld hljóta að leitast stöðugt meira við að gera áætlanir og taka
ákvarðanir byggðar á skilningi og fræðilegu mati á þeim kostum sem fyrir hendi
eru. Sjálft lýðræðið kallar einnig eftir fræðilegri og gagnrýninni hugsun og rökræðu
um alla þá hagsmuni sem í húfi eru á vettvangi stjórnmálanna.
Upplýsingaþjóðfélag eða þekkingarþjóðfélag
Þannig mun fræðasamfélagið smám saman víkka út uns tala má með réttu ekki
aðeins um „upplýsingaþjóðfélagið“, heldur „þekkingarþjóðfélagið“, en á þessu
tvennu ber að gera skýran greinarmun. „Upplýsingaþjóðfélagið“ einkennist af öflun
og dreifingu hvers kyns upplýsinga. „Þekkingarþjóðfélagið“ einkennist á hinn
bóginn af því að fólk leitar skilnings með aðferðum vísinda og beitir gagnrýninni
hugsun til að vega og meta hið sanna gildi hlutanna.
Ósk mín til ykkar, ágætu kandídatar, er sú að þið látið aldrei stundargaman eða
stundarþægindi byrgja ykkur sýn til framtíðar, heldur leggið ykkur alla fram um
að gera drauminn um íslenskt þekkingarþjóðfélag að veruleika.
157

Yfirvegun lífsins
Ræða 24. júní 2000
Ég óska ykkur, ágætu kandídatar, fjölskyldum ykkar og aðstandendum til hamingju
með prófgráðuna. Þetta er mikilvæg stund í lífi ykkar og hún skiptir líka
miklu fyrir Háskóla Íslands og okkur öll. Markmið Háskólans er að efla menntun
landsmanna, bæta þekkingu þeirra og skilning og styrkja með því líf og framtíð
þjóðarinnar. Og nú skipið þið flokk þeirra sem bera merki Háskóla Íslands fram á
vettvang íslenskrar og alþjóðlegrar menningar. Þið eruð merkisberar háskólamenningar
en sú menning skiptir sköpum fyrir þróun þess þekkingarþjóðfélags
sem nú er að mótast í heiminum. Háskóli Íslands er hreykinn af árangri ykkar.
Hann veit að þið vinnið af heilindum að þeim verkefnum sem ykkur eru falin og
þið sjálf kjósið að sinna. Hann treystir því að þið verðið ávallt réttsýn og eigið
frumkvæðið í lífi ykkar og starfi.
Undur tilverunnar
Háskóli Íslands veit líka að hann hefur ekki mótað ykkur nema að takmörkuðu
leyti og að sérhvert ykkar er einstök mannvera sem stefnir á sinn persónulega
hátt til móts við óræða framtíð. Eins og við öll eruð þið íbúar í dularfullum heimi
þar sem ófyrirsjáanlegir atburðir og ævintýri gerast. Tilveran er sannarlega undarleg;
það þarf engum að segja. En undarlegast af öllu er að við skulum vera til
og geta komið hér saman, hver einstök manneskja með vonir sínar og væntingar,
meðvituð um þá óvissu sem býr í veröldinni – frá einum degi til annars, frá fæðingu
til dauða. Enginn veit hvað ber við næst, veruleikinn er viðburður og við erum
vitni að því sem á sér stað og einnig þolendur þess, eins og jarðskjálftahrinunnar
á Suðurlandi þessa dagana. Oft erum við líka vitorðsmenn, því að með
ákvörðunum okkar og athöfnum eigum við sannarlega þátt í því sem gerist og
kann að gerast. Stundum erum við það óafvitandi, eins og leiksoppar lífsafla, sem
enginn veit hver ræður – afla sem vefa örlög manna og þjóða. En stundum erum
við það líka vitandi vits eins og skapandi, frjálsar verur er ákveða sjálfar hvað þær
gera til að móta lífið og breyta heiminum í samræmi við það sem þær sjálfar telja
mestu skipta.
Fyrir sérhverja lífveru, manneskjur sem skordýr, virðist mestu skipta að lifa af og
að megintilgangur lífsins sé sá að viðhalda lífinu – á hverju sem gengur. Þetta
virðast sjálfsögð sannindi en fyrir okkur mannfólkið er þetta fjarri því að vera einfalt
mál því að lífið er okkur óþrjótandi umhugsunarefni. Við lifum í rauninni ekki
aðeins náttúrulegu lífi, heldur einnig andlegu lífi, lífi sem fólgið er í því að skoða
hug sinn, hugsa um lífið og taka afstöðu til þess, spyrja um tilgang þess og þróun,
möguleikana sem í því búa og hvernig við sjálf fáum mótað það og metið. Hið
náttúrulega líf er okkur gefið, við erum ekki höfundar þess. Hið andlega eða
mannlega líf okkar sem hugsandi vera er hins vegar ekki gefið með sama hætti,
heldur verðum við sjálf að móta það með hugsunum okkar, ákvörðunum og gerðum.
Birtingarmyndir lífsins
Hvernig ber að hugsa tengslin á milli hins náttúrulega lífs sem lifir í okkur, ef svo
má orði komast, og hins andlega lífs, sem við lifum með því að leggja mat á hlutina
og skapa það sem við nefnum einu orði menningu? Hversu skörp eru skilin á
milli hins náttúrulega lífs og hins andlega eða menningarlega lífs? Er hér um að
ræða líf í tvenns konar skilningi? Eða er menningarlífið aðeins ein birtingarmynd
hins náttúrulega lífs?
Spurningar af þessum toga og raunar margar fleiri um lífið og tilveruna bar
nýlega á góma á málþingi í háskólanum um réttlæti og hið góða líf, en frummælendur
og helstu þátttakendur þingsins voru börn á aldrinum sjö til fjórtán ára. Sjö
ára börnin rökræddu meðal annars hvort leyfilegt væri að drepa dýr og komust að
þeirri niðurstöðu að það mætti ekki gera sér til gamans, heldur einungis til að
afla sér matar. Þá vaknaði sú spurning hvort rétt væri að leggja sér mannakjöt til
munns. Áheyrendum til mikillar undrunar – ef ekki skelfingar – voru börnin á
einu máli um að slíkt ætti líka að vera leyfilegt. Forsendan sem þau gáfu sér var
sú að mennirnir væru sjálfir dýr og þess vegna mætti nýta sér þá til matar. Rétt er
að taka fram að mörg þeirra höfnuðu mannáti af þeirri ástæðu að mannakjöt væri
líklega bragðvont!
Eldri börnin leiddu þessa spurningu hjá sér, en fjölluðu þeim mun meir um það
hvað gæfi lífinu gildi og hvað skipti mestu til að geta lifað góðu lífi. Hér bar vináttuna
hæst og einnig nauðsyn þess að búa í samfélagi þar sem réttlæti og sann-
158

girni ríktu í samskiptum fólks. Við ættum sífellt að stefna að fullkomnun, en börnin
töldu einnig að fullkomleikinn væri samt ekki á mannlegu valdi; enginn gæti
verið algóður; réttlæti okkar væri ábótavant og við gerðum iðulega skyssur í samskiptum.
En þau voru líka sammála um að það væri ekki aðeins hollt að hugleiða
og ræða þessi efni, heldur bókstaflega lífsnauðsyn, því annars væri hættan sú að
við skeyttum ekki lengur um þessi mikilvægu gildi lífsins og þá gætum við ekki
framar vænst þess að lifa góðu lífi.
Vangaveltur þessara ungu hugsuða voru athyglisverðar og viðfangsefni þeirra
eiga erindi við okkur öll og ekki síst ykkur, ágætu kandídatar, sem eigið lífið fram
undan. Þess vegna hvet ég ykkur að gefa sjálfum ykkur tíma til að yfirvega og
ræða við aðra hvað það er sem gefur lífinu gildi, bæði ykkar persónulega lífi og
mannlífinu öllu.
Ófullnægja
Eitt vil ég sérstaklega biðja ykkur að staldra við en það er visst einkenni á mannskepnunni
sem greinir hana skýrt frá öðrum lifandi verum. Hugsun og hegðun
manna bera gjarnan merki djúpstæðrar ófullnægju. Maðurinn hefur ekki fyrr satt
hungur sitt en hann þráir annan og betri mat. Hann hefur ekki fyrr fengið nýtt
tæki í hendur en hann leitast við að finna enn öflugra tæki. Hann hefur ekki fyrr
náð völdum en hann vill enn meiri völd. Hann er ekki fyrr orðinn frægur en hann
sækist eftir enn meiri frægð. Hann hefur ekki fyrr auðgast en hann keppir eftir
enn meiri auðæfum.
Í fæstum orðum sagt, virðast manneskjurnar óseðjandi, aldrei fyllilega ánægðar
með það sem þær eru, hafa eða geta. Þær vilja sífellt meira og virðast vera knúnar
áfram af taumlausri þrá eftir því sem gæti fullnægt löngunum þeirra. Lífsþrá
þeirra virðist gædd þeirri náttúru að ala sífellt af sér nýjar og nýjar langanir, nýjar
og nýjar hvatir til að eignast eða leggja undir sig heiminn. Líkt og tilgangur lífsins
sé sá að vera allsráðandi og alsæll – vera sem sagt eins og almáttugur guð sem
öllu ræður, á allt og nýtur aðdáunar og virðingar allra.
Þetta lýsir hinu andlega eðli mannsins. Andinn er opinn fyrir hinu óendanlega;
hann er óendanleikinn sjálfur; þess vegna virðist ekkert geta fullnægt honum
nema ef vera skyldi annar óendanlegur andi. Og þessi óseðjandi andi er fjötraður
við þetta hverfula og viðkvæma fyrirbæri sem er hinn flókni líkami okkar sjálfra,
örsmátt brot af ríki náttúrunnar þar sem allt molnar og eyðist, þar sem sífellt
koma fram ný form og nýjar myndir sem er umsvifalaust svipt á braut fyrir enn
nýjum myndum og formum.
Líf í skauti náttúrunnar er sífelld endurnýjun og eyðing, fæðing og dauði – og við,
hinar andlegu, hugsandi verur erum vitni að þessum sístarfandi sköpunar- og
eyðingarmætti sem er hið náttúrulega líf eins og það þróast á jörðinni og líka í
okkur sjálfum, í líkama okkar sem vex, dafnar og hrörnar, óvarinn fyrir ótal sjúkdómum
og slysum eins og aðrar náttúruverur, ofurseldur veðri og vindum, eldgosum
og jarðskjálftum sem skelfa okkur og storka öllum vísindum okkar og
valdi.
Andinn og gift hans
En mannsandinn lætur seint bugast, heldur safnar reynslu okkar allra saman og
heldur öllu til haga. Saga íslensku þjóðarinnar er til vitnis um það. Andinn lifir í
sögum og við Íslendingar erum söguþjóð, þjóð sem sumir segja að hafi fátt kunnað
betur en segja sögur. Vera má að þeirri kunnáttu sé ógnað núna um stundarsakir
vegna þess hve upptekin við erum við að læra á tölvur og leika okkur með
hlutabréf sem eru ávísanir á völd og velgengni í alþjóðavæddum heimi. En vitund
okkar verður aldrei södd af veraldargæðum, heldur leitar sífellt þess sem hefur
varanlegt gildi. Hún leitar andlegra verðmæta þar sem hugurinn getur fundið frið
til að finna sjálfan sig í stað þess að vera í endalausum eltingarleik við hluti sem
eru fyrirfram dæmdir til að glatast.
Hvar er að finna þau gæði sem satt geta andann? Þau er að finna í vísindum, listum
og leikjum þar sem andinn getur hafið sig til flugs, lyft sér yfir aðstæðurnar
og skoðað þær og skilið, umskapað þær og aðlagað að draumum sínum og vonum.
Stundum erum við vissulega andlaus og úrkula vonar. En fyrr en varir njótum
við líka nýrra gjafa andans sem – rétt eins og náttúran – tekur sífellt á sig
nýjar myndir og ný form, brýtur niður og byggir upp í menningu okkar.
Andinn og gift hans ráða sannarlega yfir okkur öllum. Líka ykkur, kandídatar góðir.
Lærimeistarar ykkar eru sömuleiðis á valdi þeirrar andagiftar sem fræðin hafa
159

lásið þeim í brjóst. Háskóli Íslands er sjálfur helgaður þeim óseðjandi anda sem
hefur gagntekið þjóðfélagið allt, þránni eftir æ meiri þekkingu, nýjum hugmyndum
og kenningum, skapandi hugviti sem leggur sífellt til nýrrar atlögu við veruleikann.
Stærsta verkefnið, sem reynir mest á hugvit okkar og hugdirfsku, er í því
fólgið að takast á við okkur sjálf, þau bönd sem við bindum við heiminn og þá
andlegu fjötra sem við sjálf hnýtum í æðibunugangi eftir veraldlegri fullnægingu
eða fullkomnun.
Börnin höfðu sannarlega rétt fyrir sér. Fullkomleikinn er ekki á mannlegu valdi.
Þaðan af síður fullnæging allra okkar langana og hvata. Þess vegna skiptir svo
miklu, kandídatar góðir, að við kunnum að staldra við, yfirvega andartakið sem
okkur er gefið til að taka þátt í tilverunni og læra að takast á við sjálf okkur, þann
náttúrulega og andlega lífskraft sem í okkur býr. Og um leið ber okkur að þakka
fyrir að fá að vera þátttakendur í þessu stórkostlega ævintýri sem tilveran er, lífið
með öllum sínum undrum sem við mótum líka sjálf með hugsunum okkar og
ákvörðunum.
Háskóli Íslands þakkar ykkur, ágætu kandídatar, fyrir ykkar þátt í því að gera
hann að góðum skóla þar sem fólk reynir sífellt að gera betur og nema ný lönd í
heimi andans.
Sýnd og reynd
Ræða 21. október 2000
Ég óska ykkur, ágætu kandídatar, fjölskyldum ykkar og aðstandendum til hamingju
með prófgráðuna. Hún er staðfesting þess að þið hafið náð mikilvægum
áfanga á lífsbraut ykkar og nú blasir næsti áfangi við ykkur. Hver skyldi hann
vera? Mörg ykkar hafa vafalaust tekið ákvörðun um næstu skref í lífinu, önnur
ykkar eru enn að skoða þá kosti sem bjóðast. Og öll eruð þið að velta heiminum
fyrir ykkur. Það eru vissulega ærin tilefni til þess. Heimurinn hefur aldrei virst
eins undarlegur og einmitt nú. Og aldrei hefur hann breyst eins ört og einmitt nú.
En hvað er undarlegt og hvað er að breytast? Erum við sjálf – manneskjurnar –
að verða öðruvísi í hugsun og hegðun? Eða eru breytingarnar og undarlegheitin
öll á ytra borði, í hinu efnislega og veraldlega umhverfi?
Frá því mannfólkið tók að orða hugsanir sínar hafa spurningar af þessum toga
leitað á það. Veröldin hefur ávallt verið undarleg og breytingum undirorpin. Og við
veitum þessu ævinlega eftirtekt hér og nú – við þær tilteknu aðstæður sem við lifum
á hverjum tíma.
Í þessu sambandi vil ég benda ykkur á einn greinarmun sem leikið hefur lykilhlutverk
í sögu mannsandans. Þetta er greinarmunur sýndar og reyndar. Frumherjar
vísinda á dögum Forn-Grikkja lögðu þennan greinarmun til grundvallar
fræðastarfi sínu og vísindamenn á okkar dögum gera slíkt hið sama: Markmið
vísinda er að komast að því hvernig hlutirnir eru í raun og veru, óháð því hvernig
þeir sýnast vera. Þetta er fjarri því að vera einfalt mál. Sannleikurinn er sá að við
lifum og hrærumst í heimi þar sem allt kann að sýnast okkur öðru vísi en það er,
fyrirbæri náttúru og menningar og líka við sjálf. Stundum reynum við líka að
sýnast meiri eða betri en við erum. Raunar efast ég um að nokkurt okkar sé alveg
laust við sýndarmennsku. Hvenær komum við fram alveg eins og við erum?
Vitum við sjálf hvernig við erum í raun? Veit það nokkur? Og ef ekki, er þá nokkur
ástæða til að velta þessu fyrir sér? Og skiptir þá greinarmunurinn á sýnd og
reynd nokkru máli?
Ef fólk hugsar þannig þá blasir við að sýndin hefur forgang í vitund þess fram yfir
reyndina. Vera má að svo hafi ávallt verið. Að minnsta kosti voru forn-grískir
fræðimenn með Platon í fylkingarbroddi ósparir á að gagnrýna samborgara sína
fyrir að vera hugfangna af því hvernig hlutirnir sýnast vera í stað þess að reyna að
komast að því hvernig þeir eru í raun. Í nútíma okkar er margt sem bendir til
þess að sýndin hafi sterkari tök á hugum fólks en nokkru sinni fyrr. Hún hefur
fengið til liðs við sig öflug fyrirtæki sem sérhæfa sig í auglýsingum, áróðri og
ímyndarsköpun. Hún nýtur þess að fundin hefur verið upp ný tækni til að búa
hana til og miðla henni til fólks; sú tækni er raunar í mjög örri þróun á okkar tímum
og veitir æ víðtækari aðgang að svonefndum „sýndarveruleika“ sem borinn er
uppi af tölvunetum sem teygja sig yfir alla heimsbyggðina. Við heimilistölvu okkar
160

getum við farið á netinu inn í „sýndarstofur“ þar sem við kynnumst allt öðrum aðstæðum
en þeim sem eru í okkar eigin raunverulegu stofum heima fyrir. Og kynni
okkar af þessum „sýndarheimi“ geta auðgað og víkkað reynslu okkar og veitt
okkur margvíslegan fróðleik um raunveruleikann. En raunheimur okkar er engu
að síður sá sami; og reynslan af þessum sýndarheimi kemur aldrei í stað reynslu
okkar af tilteknum raunverulegum aðstæðum, heldur byggist á henni.
Styrkur sýndarinnar í nútíma okkar hvílir ekki eingöngu á hinni nýju tækni sem
framleiðir hana og breytir henni að vild, heldur á vissum hugsunarhætti sem ég
tel að okkur stafi hætta af. Hann felst í því að ofmeta nútíðina, hugsa sér að „nútíðin“,
tíminn sem við erum að lifa á þessari stundu, sé í rauninni „veruleikinn
sjálfur“, að þeir viðburðir sem nú eru að gerast séu það eina sem máli skiptir í
heiminum. Samkvæmt þessum hugsunarmáta hefur nútíðin yfirstigið fortíðina,
hirt frá henni allt nýtilegt og látið hana falla að öðru leyti í gleymsku og dá. Og nútíðin
hefur þá líka, samkvæmt þessum hugsunarhætti, náð tökum á framtíðinni
og þegar gert sér ljósa grein fyrir öllum þeim möguleikum sem hún hefur að
bjóða.
Hættan sem leynist í slíkri nútíðardýrkun kann að vera meiri og alvarlegri en
nokkur önnur sem að okkur steðjar: „Sá sem veit ekki hvaðan hann kemur, veit
ekki heldur hvert hann stefnir; og sá sem veit ekki hvert hann stefnir, veit ekki
heldur hvar hann er.“ Þessi viskuorð, sem ég hef eftir vini mínum, eiga sannarlega
erindi til okkar nútímafólks. Og ekki síst ykkar, ágætu kandídatar, sem eigið
lífið að mestu fram undan og eruð að móta lífsstefnu ykkar. Ef við trúum því í alvöru
að við höndlum veruleikann sjálfan í þeim sýndarmyndum og því sjónarspili
sem nútíðin varpar til okkar á hverjum tíma, þá er veruleikaskyni okkar verulega
áfátt og það jafnvel orðið alvarlega brenglað. Við slíkar aðstæður skapast sú
hætta að við missum samband við þann veruleika sem heldur veröldinni saman
og týnum þar með sjálfum okkur, týnum forfeðrum okkar, týnum börnum okkar
og jafnvel framtíðinni sjálfri.
Leiðum hugann að því hvernig við nemum veruleikann. Við nemum hann í því
sem fyrir okkur ber á hverju andartaki. Hann er viðburður – rétt eins og þessi athöfn
sem við tökum þátt í á þessari stundu og hverfur fyrr en varir á vit fortíðar.
Og við bíðum, mörg okkar óþreyjufull, eftir nýjum viðburðum, nýjum veruleika
sem við væntum í framtíðinni, í kvöld, á morgun eða eftir nokkur ár. Hver einstök
mannvera lifir á sinn hátt í eigin heimi þar sem hún tengir saman fortíð, nútíð og
framtíð og finnur samhengi eða samhengisleysi síns eigin lífs og tilverunnar í
heild. Hún gerir það með því að segja sögur af því sem hún hefur lifað og kynnst.
Hvert samfélag fólks, sem deilir kjörum í tilverunni, semur líka sögur til að halda
saman eigin veruleika í fortíð, nútíð og framtíð.
Án sögunnar – frásagnarinnar af því sem gerst hefur, er að gerast og getur gerst
– væri enginn varanlegur eða merkingarbær veruleiki til fyrir okkur mannfólkið,
heldur einungis einstakir samhengislausir atburðir sem hyrfu umsvifalaust inn í
algleymi myrkurs og tóms. Tími mannkyns hér á jörðu er umvafinn slíku algleymi.
Núna fyrst á síðustu áratugum hafa fornleifafræðingar uppgötvað heimildir
úr forsögu okkar sem benda til þess að fyrsta mannveran hafi orðið til fyrir
um þremur og hálfri milljón ára; sögulegar heimildir ná um 10 þús. ár aftur í tímann;
skipuleg þekkingarleit hófst fyrir um 2500 árum; vitneskja um sólkerfið og
stöðu jarðar í því er um 500 ára; og á síðustu tveimur öldum hefur sprottið fram
hver vísindagreinin af annarri sem hefur víkkað út svið vitneskju mannfólksins
um veruleikann. Og þessar vísindagreinar hafa um leið margfaldað getu okkar til
að skapa hugtök og tæki til að hafa áhrif á og breyta aðstæðum okkar á jörðinni,
nýta gæði hennar með allt öðrum hætti en tíðkaðist um árþúsundir. Þær hafa gert
okkur kleift að búa til voldug félagsleg kerfi, stórfyrirtæki og stofnanir til að stýra
sameiginlegum málum mannkyns og skrá og semja sögu þess og jarðlífsins eftir
áður óþekktum leiðum.
Öll eiginleg menntun snýst um að efla vitund okkar um veruleikann í fortíð, nútíð
og framtíð. Hún miðar að því að styrkja vilja okkar til að bæta heiminn, gera hann
byggilegri og betri fyrir komandi kynslóðir og umfram allt felst sönn menntun í
því að læra að virða, virkja og meta að verðleikum þau öfl sem búa í okkur sjálfum,
í náttúrunni og öllu sem lifir. Sönn menntun, sú sem þroskar okkur og eflir,
snýst aldrei um sýndina, heldur um reyndina, raunveruleikann sjálfan. Og þegar
menntunin snýst um sýndina þá er það ekki vegna sýndarinnar sjálfrar, heldur til
þess að hún láti reyndina sýna sig að svo miklu leyti sem það er yfirleitt hægt. Því
reyndin er – í sannleika sagt – að langmestu leyti ósýnileg og sýnir sig aldrei
nema að hluta, í brotum, í hverfulum myndum, einstökum atburðum og orðum.
161

Hún dylst á bak við sýndina, felur sig í sálarfylgsnum okkar, í iðrum jarðar, í
ómælisdjúpi himingeimsins. Hún felst líka í því afli sem skapar samfélög fólks og
birtist í því sem kallast þjóðarvitund og þjóðarsál og enginn veit gjörla hvernig
starfar. Og hún er líka að verki í stofnunum á borð við Háskóla Íslands sem er
kallaður til að þjóna íslenskri þjóð með rannsóknum á raunveruleikanum svo hún
geti sýnt og sannað tilverurétt sinn í samfélagi þjóðanna, verið sjálfstæð og trúað
með réttu á eigin mátt og megin.
Hver er hún þessi reynd, þessi raunveruleiki sem við höfum enn ekki höndlað og
munum aldrei höndla í nútíðinni nema að örlitlu leyti? Hún er fólgin og falin í
þeim öflum og þeim krafti sem vísindi og listir eru sköpuð til að reyna að skilja og
sýna: Aflinu sem stýrir „stjarna her“, orkunni sem ræður veðri og vindum, kraftinum
sem knýr okkur til að hugsa. Reyndin sjálf er ónefnanleg, ólýsanleg og fullkomlega
óræð í sjálfri sér. Hún er veruleikinn sjálfur sem til okkar talar, ekki aðeins
í því sem við getum séð, heldur í öllu sem skilningarvit okkar geta numið og
hugurinn spannað með hugtökum sínum. Án þessa sambands við reyndina værum
við ekki hér, kandídatar góðir, samankomin til að fagna prófgráðu ykkur eftir
strangt nám í Háskóla Íslands. Hér hafa verið gerðar til ykkar miklar kröfur um
einbeitingu og heilindi í hugsun til að komast að hinu sanna og rétta á fræðasviðum
ykkar. Fræði ykkar eru engin sýndarfræði, námsgráða ykkar engin sýndargráða.
Háskóla Íslands er ekki sýndarháskóli, heldur fræðasetur þar sem fólk
vinnur hörðum höndum við að kynnast veruleikanum eins og hann er í raun.
Vafalaust erum við háskólafólk líka veikt fyrir sýndinni; við viljum vissulega að
fólk sjái um hvað Háskólinn snýst og hvað hann gerir. Og Háskólinn vill að þið,
nemendur hans, fáið tækifæri til að sýna hvað í ykkur býr og að kraftar ykkar
nýtist til að skapa betri veröld fyrir börnin sem eiga að erfa Ísland og bera merki
landsins um ókomin ár. Þess vegna heitir hann á ykkur að taka ótrauð þátt í þeirri
baráttu sem fram undan er til að draga úr áhrifamætti sýndarinnar og auka hlut
reyndarinnar í tilveru okkar.
Í þeirri baráttu skiptir höfuðmáli að leggja rækt við hugsun sína, þroska hana og
efla með því að hugleiða fortíðina, hugsa fyrir því sem kann að gerast í framtíðinni
og sýna öldnum og ungum alúð og umhyggjusemi í nútíðinni. Ég nefni sérstaklega
aldna og unga vegna þess að þeir tengja okkur við fortíðina og framtíðina.
Og það er einmitt þau bönd sem við verðum að hnýta fastar, ef við eigum ekki
að týnast í nútíðinni og sogast inn í heim sýndarinnar.
Þess vegna hvet ég ykkur, kandídatar góðir, til að styrkja eftir föngum tengsl ykkar
við forfeðurna en þó umfram allt að einbeita ykkur að uppeldi barna, sinna vel
ykkar eigin börnum og styðja við þá sem annast börn. Fátt er vænlegra til að efla
veruleikaskynið en einmitt sambandið við barnið sem er að uppgötva heiminn og
hefur ekki enn lært að sýnast. Þá höldum við líka lifandi tengslum við barnið í
sjálfum okkur og upprunalega reynslu okkar af tilverunni. Uppeldisstarfið kostar
líka blóð, svita og tár. Uppalandinn er manneskja af holdi og blóði sem verður að
gefa mikið af sjálfri sér eigi hún að ná til barnsins og veita því þann stuðning sem
það þarfnast. Og slíkt gerist ekki í neinum „sýndarveruleika“.
Störf uppalenda og kennara eru óendanlega mikilvæg fyrir unga Íslendinga og
komandi kynslóðir en þau hafa því miður verið vanmetin á síðustu áratugum. Hér
er því mikið verk óunnið í íslensku þjóðfélagi sem miklu skiptir fyrir framtíð þjóðarinnar.
Eitt stærsta verkefni íslenskrar menningar á komandi árum er endurreisn
viðurkenningar og virðingar fyrir starfi kennarans frá leikskóla til háskóla.
Háskóli Íslands vonar, ágætu kandídatar, að hann hafi verið ykkur góður skóli og
að hér hafið þið kynnst, ekki aðeins heimi fræða og kenninga, heldur líka ykkur
sjálfum og veruleikanum betur. Háskólinn þakkar ykkur samfylgdina og býður
ykkur velkomin hvenær sem er til enn frekara náms og rannsókna.
162

Brautskráðir
kandídatar
Brautskráðir kandídatar 5. febrúar 2000
Guðfræðideild (4)
Cand.theol. (4)
Árni Svanur Daníelsson
Davíð Freyr Oddsson
Hans Guðberg Alfreðsson
Sigríður Kristín Helgadóttir
Læknadeild (6)
M.S.-próf í heilbrigðisvísindum (2)
Jónína Þuríður Jóhannsdóttir
Ólöf Ragna Ámundadóttir
Lyfjafræði lyfsala (1)
M.S.-próf í lyfjafræði (1)
Jóhanna F. Sigurjónsdóttir
Námsbraut í hjúkrunarfræði (3)
B.S.-próf í hjúkrunarfræði (3)
Edda Árnadóttir
Halla Hrund Birgisdóttir
Hildur Sólveig Sigurðardóttir
Lagadeild (13)
Embættispróf í lögfræði (13)
Bryndís Guðmundsdóttir
Guðríður M. Kristjánsdóttir
Guðrún Elísabet Árnadóttir
Guðrún Margrét Baldursdóttir
Gunnar Pétursson
Gunnlaugur Pétur Erlendsson
Hanna Sigríður Gunnsteinsdóttir
Herdís Hallmarsdóttir
Hildur Briem
Hildur Dungal
Jón Sigurðsson
Ragnheiður Ólöf Böðvarsdóttir
Sólveig Ágústsdóttir
Viðskipta- og hagfræðideild (25)
M.S.-próf í viðskiptafræði (3)
Helgi Einar Baldursson
Lárus Páll Ólafsson
Sigurjón Haraldsson
Kandídatspróf í viðskiptafræði (4)
Garðar Már Newman
Jóhann Steinar Ingimundarson
Ólafur Harðarson
Steinunn Arnardóttir
B.S.-próf í viðskiptafræði (17)
Andrea Jónsdóttir
Ásta María Guðmundsdóttir
Brynjólfur Bjarnason
Indriði Freyr Indriðason
Ína Björk Hannesdóttir
Jón Þór Helgason
Karl Einarsson
Kristín Lára Ólafsdóttir
Petrea Ingileif Guðmundsdóttir
Saga Ómarsdóttir
Soffía Gunnarsdóttir*
Stefán Ari Guðmundsson
Vilhelm Ragnar Sigurjónsson
Willy Blumenstein Valdimarsson
Þorbjörg Jónsdóttir
Þorsteinn Freyr Bender
Þórunn Marinósdóttir
B.A.-próf í hagfræði (2)
Snorri Jakobsson
Soffía Gunnarsdóttir*
Heimspekideild (20)
MA.-próf í almennri bókmenntafræði (1)
Ragna Garðarsdóttir
M.A.-próf í dönsku (1)
Málfríður Þórarinsdóttir
M.A.-próf í íslenskri málfræði (1)
Margrét Guðmundsdóttir
B.A.-próf í almennri bókmenntafræði (2)
Lydia Ósk Óskarsdóttir
Pálína Kjartansdóttir
B.A.-próf í ensku (2)
Bryndís Sigtryggsdóttir
Nils Kjartan Guðmundsson
B.A.-próf í frönsku (2)
Hrafnhildur Sverrisdóttir
Pálína Þórisdóttir
B.A.-próf í heimspeki (4)
Böðvar Yngvi Jakobsson
Harpa Helgadóttir
Kristrún Gunnarsdóttir
Pétur Atli Lárusson
B.A.-próf í rússnesku (1)
Kristján Geir Pétursson
B.A.-próf í sagnfræði (4)
Atli Viðar Thorstensen
Bragi Þorgrímur Ólafsson
Njörður Sigurðsson
Ólöf Dögg Sigvaldadóttir
B.A.-próf í sænsku (1)
Hulda Hauksdóttir
B.Ph.Isl.-próf (1)
Sarah Lacroix
Verkfræðideild (10)
Meistarapróf í verkfræði (1)
Ingimundur Valgeirsson
Cand.scient.-próf í vélaog
iðnaðarverkfræði (1)
Kristján Andri Kristjánsson
Rafmagns- og tölvuverkfræði (1)
Eyjólfur Örn Snjólfsson
B.S.-próf (7)
Véla- og iðnaðarverkfræði (6)
Arnbjörg Jóna Jóhannsdóttir
Erlingur Örn Samúelsson
Eyjólfur M. Kristinsson
Friðrik Ingi Þorsteinsson
Helgi Björn Ormarsson
Ívar Sigurður Kristinsson
Rafmagns- og tölvuverkfræði (1)
Páll Óskar Gíslason
Raunvísindadeild (32)
M.S.-próf í líffræði (2)
Heiðdís Smáradóttir
Jón Einar Jónsson
M.S.próf í landafræði (1)
Fanney Ósk Gísladóttir
M.S.-próf í matvælafræði (2)
Ásbjörn Jónsson
Hlynur Veigarsson
B.S.-próf í eðlisfræði (1)
Unnar Bjarni Arnalds
B.S.-próf í efnafræði (1)
Haukur Rúnar Magnússon
B.S.-próf í lífefnafræði (4)
Frímann Stefánsson
Hallgrímur Arnarson
Linda Helgadóttir
Ragnhildur Þóra Káradóttir
B.S.-próf í líffræði (6)
Anna Heiða Ólafsdóttir
Atli Jósefsson
Dagný Hreinsdóttir
Elín Ásgeirsdóttir
Nanna Viðarsdóttir
Sigurborg Matthíasdóttir
B.S.-próf í landafræði (3)
Guðrún Ýr Sigbjörnsdóttir
Nína Hrönn Sigurðardóttir
Svava Björk Þorláksdóttir
B.S.-próf í tölvunarfræði (5)
Albert Pétur Einarsson
Birgir Hrafn Hafsteinsson
Bjarni Þór Þorsteinsson
Ívar Ragnarsson
Sæmundur Valdimarsson
B.S.-próf í matvælafræði (7)
Eiríkur Kristinsson
Gústaf Helgi Hjálmarsson
Jón Ragnar Gunnarsson
Kári Erkki Sturlaugsson
Laufey Kristjánsdóttir
María Markúsdóttir
Valgarð Thoroddsen
Félagsvísindadeild (39)
Bókasafns- og
upplýsingafræði (4)
Alma Sigurðardóttir
Anna Guðrún Sigurvinsdóttir
Guðrún Þorbjörg Einarsdóttir
Rannveig Guðjónsdóttir
Félagsfræði (3)
Hafdís Dögg Guðmundsdóttir
Hólmfríður Oddsdóttir
Jón Knútur Ásmundsson
Mannfræði (6)
Ása Björg Þorvaldsdóttir
Brynja Þorgeirsdóttir
Helga Bára Bragadóttir
Ólöf Ósk Kjartansdóttir
Ragnheiður Gestsdóttir
163

Steinunn Garðarsdóttir
Sálarfræði (10)
Anna María Frímannsdóttir
Bergþóra Sigurðardóttir
Drífa Björk Guðmundsdóttir
Einar Örn Einarsson
Elfa Dögg S. Leifsdóttir
Guðrún Lárusdóttir
Helga Haraldsdóttir
Hólmsteinn Eiður Hólmsteinsson
Ragnhildur Magnúsdóttir
Þóra Sigfríður Einarsdóttir
Stjórnmálafræði (9)
Alda Sigurðardóttir
Anna Hjartardóttir
Arna Lára Jónsdóttir
Elva Björk Sverrisdóttir
Halldór Már Sæmundsson
Harpa Guðfinnsdóttir
María Ingibjörg Ragnarsdóttir
Þorbjörg Matth. Einarsdóttir
Þóra Björk Smith
Uppeldis- og menntunarfræði (3)
Ása Eyjólfsdóttir
Elfa Hrund Guttormsdóttir
Hjördís Árnadóttir*
Þjóðfræði (1)
Björk Bjarnadóttir
Starfsréttindanám (3)
Bókasafns- og upplýsingafræði (1)
Erla Sigrún Lúðvíksdóttir
Félagsráðgjöf (1)
Hjördís Árnadóttir*
Námsráðgjöf (1)
Auður Jónsdóttir
Brautskráðir kandídatar 24.
júní 2000
Guðfræðideild (7)
Cand.theol. (3)
Bolli Pétur Bollason
Fjölnir Ásbjörnsson
Guðrún Karlsdóttir
B.A.-próf í guðfræði (3)
Haraldur Örn Gunnarsson
Rúnar Gunnarsson
Sóley Benna Stefánsdóttir
30 eininga djáknanám (1)
Jóhanna Kristín Guðmundsdóttir
Læknadeild (33)
M.S.-próf í heilbrigðisvísindum (1)
Anna Lára Þórisdóttir Möller
Embættispróf í læknisfræði (31)
Aðalsteinn Gunnlaugsson
Alfreð Harðarson
Andri Már Þórarinsson
Eva Sigvaldadóttir
Fidel Helgi Sanchez
Guðjón Leifur Gunnarsson
Guðni Arnar Guðnason
Guðrún Björk Reynisdóttir
Guðrún Scheving Thorsteinsson
Gunnar Tómasson
Gunnar Már Zoëga*
Gunnhildur Margrét Guðnadóttir
Helgi Þór Hjartarson
Hilma Hólm
Ingi Þór Ólafsson
Jón Torfi Halldórsson
Jón Magnús Kristjánsson
Judit Amalía Guðmundsdóttir
Kristín Pálsdóttir
Linda Beate Johnsen
Margrét Leósdóttir
Mikael Smári Mikaelsson
Rafn Hilmarsson
Ragnhildur Bergþórsdóttir
Sigríður Sveinsdóttir
Sigurður Yngvi Kristinsson
Torunn Gabrielsen
Valur Helgi Kristinsson
Þorvarður Jón Löve
Þórarinn Kristmundsson
Þórður Ægir Bjarnason
B.S.-próf í læknisfræði (1)
Gunnar Már Zoëga*
Lyfjafræði lyfsala (15)
Cand.pharm.-próf í lyfjafræði (15)
Anna Guðmundsdóttir
Erla Halldórsdóttir
Guðrún Björg Elíasdóttir
Haraldur Ágúst Sigurðsson
Heimir Þór Andrason
Helga Kristinsdóttir
Jóhanna Hólmfríður Guðmundsdóttir
Kolbrún Hrafnkelsdóttir
Lilja Dögg Stefánsdóttir
Margrét Jóna Höskuldsdóttir
Sesselja Sigurborg Ómarsdóttir
Stefanía Guðlaug Baldursdóttir
Tinna Traustadóttir
Valgerður Guðrún Gunnarsdóttir
Þórunn Ósk Þorgeirsdóttir
Námsbraut í hjúkrunarfræði (84)
M.S. próf í hjúkrunarfræði (1)
Gyða Baldursdóttir
B.S.-próf í hjúkrunarfræði (75)
Alda Gunnarsdóttir
Anna Eiríksdóttir
Anna Baldrún Garðarsdóttir
Anna Jónsdóttir
Anna Lilja Sigfúsdóttir
Auður Stefánsdóttir
Ásdís Pétursdóttir Ólafs
Áslaug Íris Valsdóttir
Ásta Bjarney Pétursdóttir
Bára Hildur Jóhannsdóttir
Bjarnheiður Margrét Ingimundardóttir
Björg Sofie Juto
Björg Viggósdóttir
Brynhildur Barkar Barkardóttir
Elín Birgitta Birgisdóttir
Elísabet Hlín Adolfsdóttir
Elísabet Konráðsdóttir
Erla Dögg Ragnarsdóttir
Esther Ósk Ármannsdóttir
Eyrún Ósk Guðjónsdóttir
Fanney Friðbjörnsdóttir
Gígja Grétarsdóttir
Gróa Reykdal Bjarnadóttir
Guðrún H. Guðmundsdóttir
Guðrún Pálsdóttir
Guðrún Erla Sigfúsdóttir
Guðrún Jóna Sigurðardóttir
Guðrún A. Sigurgeirsdóttir
Guðrún Björk Þorsteinsdóttir
Halla Björg Lárusdóttir
Halla Skúladóttir
Halldóra Hálfdánardóttir
Helga Sóley Alfreðsdóttir
Helga Atladóttir
Hildur Guðmundsdóttir
Hildur Björk Rúnarsdóttir
Hólmfríður J. Aðalsteinsdóttir
Hrafnhildur Stefánsdóttir
Hrönn Birgisdóttir
Hulda Pétursdóttir
Inga Þorbjörg Steindórsdóttir
Ingibjörg Kristín Eiríksdóttir
Ingibjörg Guðmundsdóttir
Ingibjörg Hreiðarsdóttir
Ingveldur Erlingsdóttir
Ingveldur Haraldsdóttir
Ingveldur Ólafsdóttir
Jóhanna Sigr. Kristjánsdóttir
Jóhanna Margrét Sveinsdóttir
Jónína Sigríður Birgisdóttir
Jónína Kristjánsdóttir
Kristín Rós Sigurðardóttir
Laufey Aðalsteinsdóttir
Margrét Þóra Sveinsdóttir
María Guðnadóttir
Marta Steinþóra Þorvaldsdóttir
Ólöf Birna Kristjánsdóttir
Ragna Pétursdóttir
Sigríður Haraldsdóttir
Sigríður Karlsdóttir
Sigríður Erla Sigurðardóttir
Sigríður Brynja Snorradóttir
Sigrún Berg Sigurðardóttir
Sigurður Harðarson
Silja Hrund Júlíusdóttir
Sóley Erla Ingólfsdóttir
Sólveig Wium
Stella I. Steinþórsdóttir
Svava Kristinsdóttir
Unnur Gunnarsdóttir
Valdís Björk Guðmundsdóttir
Valgerður Hafdís Jensen
Þorbjörg Sóley Ingadóttir
Þóra Björk Baldursdóttir
Þórunn Hildigunnur Óskarsdóttir
Embættispróf í ljósmóðurfræði (8)
Áslaug Íris Valsdóttir
Fanný B. Sveinbjörnsdóttir
Gréta Matthíasdóttir
Hafdís Rúnarsdóttir
Helga Harðardóttir
Jóna Karitas Ívarsdóttir
Sesselja Ingólfsdóttir
Sigrún Kristjánsdóttir
B.S. próf í sjúkraþjálfun (18)
Arnar Sveinsson
Bergljót Borg
Björn Pálsson
Einar Harðarson
Falur Helgi Daðason
Gígja Þórðardóttir
Gísli Sigurðsson
Gunnur Róbertsdóttir
Halla Björg Ólafsdóttir
Harpa G. Melsted
Hjálmar Jens Sigurðsson
Ingunn María Björnsdóttir
Kristín Þórdís Valdimarsdóttir
Ragnheiður Kristjánsdóttir
Sólrún Sverrisdóttir
Valur Guðjón Valsson
Veigur Sveinsson
Þórir Guðmundur Áskelsson
Lagadeild (27)
Embættispróf í lögfræði (27)
Almar Örn Hilmarsson
Anna Guðrún Jörgensdóttir
Atli Már Ingólfsson
Ágúst Geir Ágústsson
Álfheiður Mjöll Sívertsen
Ásdís Magnúsdóttir
Áslaug Einarsdóttir
Einar Kristján Jónsson
Elísabet Þórey Þórisdóttir
Elva Ósk S. Wiium
165

166
Guðmundur Örvar Bergþórsson
Halldór Björnsson
Hallmundur Albertsson
Heiðar Ásberg Atlason
Hólmfríður Grímsdóttir
Íris Arna Jóhannsdóttir
Jóhanna Áskels Jónsdóttir
Jón Þór Ólason
Ólafur Örn Svansson
Páll Egill Winkel
Vala Rebekka Þorsteinsdóttir
Viktor Stefán Pálsson
Vilhjálmur Bergs
Vilhjálmur Hans Vilhjálmsson
Þóra Hallgrímsdóttir
Þórarinn Þorgeirsson
Þórir Skarphéðinsson
Viðskipta- og hagfræðideild (84)
M.S. próf í viðskiptafræði (1)
Þórgunnur Hjaltadóttir
M.S.-próf í hagfræði (2)
Saso Andonov
Sultanija Boceva
M.S. -próf í sjávarútvegsfræðum (1)
Guðmundur Jónasson
Kandídatspróf í viðskiptafræði (28)
Arnar Þór Snorrason
Berglind Halldórsdóttir
Björn Hákonarson
Davíð Harðarson
Einar Þór Harðarson
Geir Gíslason
Guðmundur Finnur Guðjónsson
Halldóra Elín Ólafsdóttir
Halldóra Skúladóttir
Hannes Frímann Hrólfsson
Helga Gunnarsdóttir
Helga Hólmsteinsdóttir
Hlíðar Þór Hreinsson
Ingibjörg Daðadóttir*
Ingunn Hafdís Hauksdóttir
Íris Guðrún Ragnarsdóttir
Jenný Hólmsteinsdóttir
Lilja Berglind Rögnvaldsdóttir
Ólöf Hildur Pálsdóttir
Pálína Árnadóttir
Ragna Hafsteinsdóttir
Ragnheiður Harðar Harðardóttir
Rúnar Magni Jónsson
Sandra Margrét Sigurjónsdóttir
Soffía Lárusdóttir
Trausti Ágústsson
Þorvaldur Steinarsson
Þóroddur Sigfússon
B.S.-próf í viðskiptafræði (45)
Aðalheiður Sigurðardóttir
Arnar Ásmundsson
Arnfríður Kristín Arnardóttir
Arnheiður Klausen Gísladóttir
Auður Árnadóttir
Björn Hjaltested Gunnarsson
Daníel Jakobsson
Daníel Þórðarson
Einar Solheim
Elínborg Valdís Kvaran
Elísabet Jónsdóttir
Ella María Gunnarsdóttir
Eyvindur Ívar Guðmundsson
Guðbjörg Jóhannsdóttir
Guðmundur Karl Guðmundsson
Guðrún Gunnarsdóttir
Gunnar Magnússon
Gunnar Páll Tryggvason
Halla Thoroddsen
Haukur Gunnarsson
Helga Thoroddsen
Hildur Björg Bæringsdóttir
Hólmfríður Erla Finnsdóttir
Hrund Sveinsdóttir
Ingi Karl Ingólfsson
Ingibjörg Daðadóttir*
Ingibjörg Elíasdóttir
Jóhann Pétur Sturluson
Kári Jóhannsson
Kristín Björk Jónsdóttir
Kristján Rafn Gunnarsson
Leo Hauksson
Ragnheiður Hauksdóttir
Runólfur Geir Benediktsson
Selma Svavarsdóttir
Sigríður Ásta Ásbjarnardóttir
Sigríður Ómarsdóttir
Sigrún Ágústa Bragadóttir
Stefanía Björg Eggertsdóttir
Stefán Karl Pétursson
Sveinn Garðar Helgason
Viðar Kárason
Vilborg Þórðardóttir
Yngvi Halldórsson
Þórir Steinþórsson
B.S.-próf í hagfræði (3)
Magnús Fjalar Guðmundsson
Sigurður Kjartan Hilmarsson
Valdimar Ármann
B.A.-próf í hagfræði (4)
Anna Helga Eydís Baldursdóttir
Bjarni Már Gylfason
Flóki Halldórsson
Valdimar Svavarsson
Heimspekideild (85)
M.A.-próf í ensku (1)
Berta S. Sigurðardóttir
M.A.-próf í heimspeki (1)
Oddný Eir Ævarsdóttir
M.A.-próf í íslenskri málfræði (1)
Jóhannes Bjarni Sigtryggsson
M.A.-próf í íslenskum bókmenntum (1)
Jóna Guðbjörg Torfadóttir
M.A.-próf í sagnfræði (1)
Erla Doris Halldórsdóttir
M.Paed.-próf í íslensku (3)
Anna Agnarsdóttir
Heimir Freyr Hálfdanarson
Sigfríður Angantýsdóttir
B.A.-próf í almennri bókmenntafræði (13)
Ástríður Jónsdóttir
Baldur Bjarnason
Brynhildur Heiðard. Ómarsdóttir
Guðmunda Gunnlaugsdóttir
Hildur Óskarsdóttir
Iðunn Vignisdóttir
Katrín Björk Baldvinsdóttir
Kristín Bjarnadóttir
Lára Aðalsteinsdóttir
Sunna Hlín Jóhannesdóttir
Vigdís Huld Þorvaldsdóttir
Þorgerður E. Sigurðardóttir
Þórhildur Laufey Sigurðardóttir
B.A.-próf í almennum málvísindum (1)
Einar Sigmarsson
B.A.-próf í ensku (15)
Ágústa Stefánsdóttir
Baldur Hallgrímur Ragnarsson
Berglind Björk Halldórsdóttir
Bernharð Antoniussen
Finnbjörg Guðmundsdóttir
Gunnlaug Guðmundsdóttir
Hanna Björk Valsdóttir
Helga Margrét Helgadóttir
Hildur Hauksdóttir
Klara Kristín Arndal
Kolbrún Hlín Hlöðversdóttir
Smári Sigurðsson
Sólveig Björk Jakobsdóttir
Sólveig Stefánsdóttir
Zivka Lilja Smid
B.A.-próf í frönsku (2)
Klemenz Bjarki Gunnarsson
Sigríður Stefánsdóttir
B.A.-próf í heimspeki (6)
Aðalheiður Sigursveinsdóttir
Jóhannes Dagsson
Jóhannes Örn Erlingsson
Jón Páll Leifsson
Róbert Örvar Ferdinandsson
Tryggvi Guðbrandsson
B.A.-próf í íslensku (7)
Atli Steinn Guðmundsson
Berglind Rúnarsdóttir
Birna Lárusdóttir
Hjördís Hilmarsdóttir
Leifur Helgason
Maren Albertsdóttir
Valdís Ólafsdóttir
B.A.-próf í rússnesku (2)
Arnkell Logi Pétursson
Óli Björn Ólafsson
B.A.-próf í sagnfræði (11)
Brynhildur Einarsdóttir
Danival Toffolo
Drífa Kristín Þrastardóttir
Gísli Baldur Róbertsson
Guðrún Laufey Guðmundsdóttir
Kristján Guy Burgess
Magnús Sveinn Helgason
Magnús Magnússon
Páll Baldursson
Ragnar Kristinsson
Þórmundur Jónatansson
B.A.-próf í spænsku (4)
Anna Patricia Brizuela
Laufey Ingibjartsdóttir
María Rán Guðjónsdóttir
Sandra Mar Huldudóttir*
B.A.-próf í sænsku (2)
Dagný Guðnadóttir
Snjólaug Elín Sigurðardóttir
B.A.-próf í táknmálsfræði (1)
Brynja Hrönn Jónsdóttir*
B.A.-próf í þýsku (5)
Björg Helga Sigurðardóttir
Guðrún Ösp Pétursdóttir
Linda Hængsdóttir
Sólrún Svandal
Sveinbjörg Guðmundsdóttir
B.Ph.Isl.-próf (7)
Akiko Hasegawa
Edmunds Akitis
Ilva Petersone
Lemme Saukas
Nina Elisa Vikman
Ole Lindquist
Tuomas Jussi Kauko
Viðbótarnám í táknmálstúlkun (1)
Brynja Hrönn Jónsdóttir*
Tannlæknadeild (6)
Berg Valdimar Sigurjónsson
Freydís Þóroddsdóttir
Garðar Guðmundur Sigurðsson
Gunnlaugur Þór Guðmundsson
Kjartan Þór Ragnarsson
Lúðvík Kristinn Helgason

Verkfræðideild (54)
Meistarapróf í verkfræði (10)
Arinbjörn Ólafsson
Friðrik Ingi Þorsteinsson
Helgi Benediktsson
Ívar Sigurður Kristinsson
Jón Vilberg Guðgeirsson
Jón Guðnason
Leifur Þór Leifsson
Ólafur Magnússon
Óskar Pétur Einarsson
Steffi Botzelmann
Cand.scient.-próf (20)
Umhverfis- og byggingarverkfræði (6)
Bjargey Björgvinsdóttir
Bryndís Friðriksdóttir
Guðmundur Valur Guðmundsson
Hlíf Ísaksdóttir
Pétur Már Ómarsson
Samúel Torfi Pétursson
Véla- og iðnaðarverkfræði (10)
Árni Viðar Sigurðsson
Ársæll Aðalsteinsson
Baldur Már Helgason
Eva Hlín Dereksdóttir
Geir Ómarsson
Gunnar Geir Gunnarsson
Kristín Birgitta Ágústsdóttir
Leifur Arnar Kristjánsson
Magnús Kjartan Gíslason
Ríkharður Einarsson
Rafmagns- og tölvuverkfræði (4)
Alfreð Hauksson
Jón Ævar Pálmason
Snorri Pétur Eggertsson
Sævar Garðarsson
B.S.-próf (24)
B.S.-próf í véla- og iðnaðarverkfræði (15)
Ármann Gylfason
Árni Einarsson
Davíð Guðjónsson
Eyjólfur Örn Jónsson
Guðmundur Axel Hansen
Ingólfur Þór Ágústsson
Jóhannes Brynjar Hreinsson
Kári Guðjón Hallgrímsson
María Sigríður Guðjónsdóttir
Óskar Sigurgeirsson
Ragnar Þórisson
Rósa Guðmundsdóttir
Sigríður Þórunn Torfadóttir
Þórður Heiðar Þórarinsson
Þrándur Sigurjón Ólafsson
B.S.-próf í rafmagns- og tölvuverkfræði (9)
Gísli Vilberg Hjaltason
Halldór Kristinn Júlíusson
Logi Viðarsson
Nökkvi Pálmason
Steindór Emil Sigurðsson
Sverrir Jan Norðfjörð
Valur Þór Ólafsson
Þorvaldur Einarsson
Þorvarður Sveinsson
Raunvísindadeild (93)
Meistarapróf (11)
M.S.-próf í jarðeðlisfræði (1)
Kirsty Ann Langley
M.S.-próf í líffræði (7)
Agnes Eydal
Bjarki Jónsson Eldon
Elena Guijarro Garcia
Guðmundur Þórðarson
Róbert Arnar Stefánsson
Sigríður Klara Böðvarsdóttir
Tómas Grétar Gunnarsson
M.S.-próf í matvælafræði (2)
Kolbrún Sveinsdóttir
Kristín Anna Þórarinsdóttir
M.S.-próf í næringarfræði (1)
Björn Sigurður Gunnarsson
B.S.-próf (82)
B.S.-próf í stærðfræði (8)
Börkur Sigurbjörnsson*
Gunnar Gunnarsson
Kári Ragnarsson
Kristjana Ýr Jónsdóttir
Kristján Rúnar Kristjánsson*
Logi Ragnarsson
Stefán Björn Pétursson
Þórdís Linda Þórarinsdóttir
B.S.-próf í eðlisfræði (2)
Kristján Rúnar Kristjánsson*
Ólafur Jens Sigurðsson
B.S.-próf í jarðeðlisfræði (2)
Eyjólfur Magnússon
Heiðrún Guðmundsdóttir
B.S.-próf í efnafræði (3)
Andri Arnaldsson
Pálmar Ingi Guðnason
Tryggvi Pétursson
B.S.-próf í lífefnafræði (5)
Auður Magnúsdóttir
Emma Bjarnadóttir
Kristín Ingvarsdóttir
Sigrún Margrét Gústafsdóttir
Snævar Sigurðsson
B.S.-próf í líffræði (26)
Agla Jael Rubner Friðriksdóttir
Elín Elísabet Torfadóttir
Elísabet Eik Guðmundsdóttir
Erlín Emma Jóhannsdóttir
Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir
Guðmundur Vignir Helgason
Guðný Steinunn Jónsdóttir
Hafdís Hanna Ægisdóttir
Harpa Kristín Einarsdóttir
Hlynur Ármannsson
Inga Dagmar Karlsdóttir
Karen Jenný Heiðarsdóttir
Kári Þór Agnarsson
Kolbrún Kristín Birgisdóttir
Margrét Yrsa Richter
María Ingimarsdóttir
Sigríður Rut Franzdóttir
Sigrún Helga Sveinsdóttir
Skarphéðinn Halldórsson
Stefanía P. Bjarnarson
Stefán Freyr Einarsson
Stefán Ragnar Jónsson
Stefán Már Stefánsson
Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir
Þorgerður Benediktsdóttir
Þorsteinn Geir Jónsson
B.S.-próf í jarðfræði (2)
Anný Gréta Þorgeirsdóttir
Kristmann Már Ísleifsson
B.S.-próf í landafræði (6)
Björn Traustason
Edward Hákon Huybens
Hilmar E. Sveinbjörnsson
Sigríður Guðmunda Ólafsdóttir
Stefanía Guðrún Halldórsdóttir
Sölvi Þór Bergsveinsson
B.S.-próf í tölvunarfræði (18)
Börkur Sigurbjörnsson*
Dagbjört Jónsdóttir
Egill Pálsson
Einar Örn Sigurðsson
Fríða Ammendrup
Guðrún Másdóttir
Guðrún Elísabet Stefánsdóttir
Gyða Guðjónsdóttir
Helgi Páll Helgason
Ívar Þrastarson
Jón Gunnar Guðjónsson
Jón Ingi Þorvaldsson
Jón Gunnar Þórarinsson
Magnús Kristjánsson
Marsibil Ingibjörg Hjaltalín
Sigrún Dóra Sævinsdóttir
Sveinn Rúnar Jónsson
Tómas Guðmundsson
B.S.-próf í matvælafræði (10)
Anna Birna Björnsdóttir
Björn Ingi Björnsson
Guðrún Jónsdóttir
Harpa Hlynsdóttir
Hildur Kristinsdóttir
Jón Haukur Arnarson
Lena Heimisdóttir
Sesselja María Sveinsdóttir
Sonja Steinsson Þórsdóttir
Þóra Valsdóttir
Félagsvísindadeild (135)
M.A.-próf í félagsfræði (1)
Kjartan Ólafsson
M.A.-próf í stjórnmálafræði (1)
Ásthildur Elva Bernharðsdóttir
M.A.-próf í uppeldis- og
menntunarfræði (1)
Helga Guðrún Loftsdóttir
M.A.-próf í mannfræði (1)
Herdís Helgadóttir
B.A.- próf í bókasafns- og
upplýsingafræði (6)
Anna Jóna Lýðsdóttir
Auður Ágústa Hermannsdóttir
Auður Björg Ingadóttir
Birna Kolbrún Gísladóttir
Jóna Guðmundsdóttir
Sigurbjörg Pálsdóttir
B.A.-próf í félagsfræði (12)
Arnfríður Aðalsteinsdóttir
Ása Kolka Haraldsdóttir
Brynja Ólafsdóttir
Elín Sigríður Gunnsteinsdóttir
Erla Sigríður Hallgrímsdóttir
Freyr Bjarnason
Gísli Steinar Ingólfsson
Hafliði Ingason
Halla Valgeirsdóttir
Ingibjörg Lilja Ómarsdóttir
Kristín Linda Ólafsdóttir
Sigríður Elín Þórðardóttir
B.A.-próf í mannfræði (11)
Ásta María Magnúsdóttir
Erna Kristín Hauksdóttir
Eyrún Einarsdóttir
Gísli Sveinn Loftsson
Guðrún Hulda Eyþórsdóttir
Guðrún Margrét Guðmundsdóttir
Hildur Kristjánsdóttir
Ólöf Gerður Sigfúsdóttir
Sigrún María Kvaran
Sigrún Sandra Ólafsdóttir
Unnur Gyða Magnúsdóttir
B.A.-próf í sálarfræði (17)
Borgar Ævar Axelsson
Eva Gunnarsdóttir
Eyrún Kristína Gunnarsdóttir
Guðný Bergþóra Tryggvadóttir
Hinrik Sigurður Jóhannesson
Hólmfríður Anna Ólafsdóttir
Hólmfríður Vilhjálmsdóttir
Hrafnhildur Hreinsdóttir
Ingibjörg Sif Antonsdóttir
167

Ólafur Arnar Þórðarson
Ólöf Benediktsdóttir
Sigrún Ingvarsdóttir
Sigrún Drífa Jónsdóttir
Sigurbjörg Jóna Ludvigsdóttir
Vibeke Svala Kristinsdóttir
Þorgerður Kristín Þráinsdóttir
Ævar Þórólfsson
B.A.-próf í stjórnmálafræði (13)
Agnes Sigríður Sveinsdóttir
Ásta Rut Jónasdóttir
Benedikt Karl Valdimarsson
Birna Ósk Hansdóttir
Brynjar Már Magnússon
Einar Örn Jónsson
Geir Bachmann
Harpa Þuríður Böðvarsdóttir
Karin Erna Elmarsdóttir
Kristinn Valdimarsson
Skorri Gíslason
Valgerður Freyja Ágústsdóttir
Valgerður Þórunn Bjarnadóttir
B.A.-próf í uppeldis- og
menntunarfræði (3)
Anný Ingimarsdóttir
Dagný Blöndal
Elín Gunnarsdóttir
Viðbótarnám til starfsréttinda (69)
Kennslufræði til kennsluréttinda (43)
Anna Sigríður Gunnarsdóttir
Anna Sigríður Þráinsdóttir
Arnheiður Hjörleifsdóttir
Atli Gunnarsson
Auður Kristín Árnadóttir
Ásta Laufey Aðalsteinsdóttir
Ásta Einarsdóttir
Berglind Rúnarsdóttir
Björg Helga Sigurðardóttir
Björk Þorgeirsdóttir
Brynja Jónsdóttir
Erlendína Kristjánsson
Gudrun Lange
Guðbjörg Bjarnadóttir
Guðbjörg Lilja Erlendsdóttir
Guðrún Ágústa Guðmundsdóttir
Guðrún Ingibjörg Stefánsdóttir
Halldóra Jóhannesdóttir
Harpa Hafsteinsdóttir
Helen Williamsdóttir Gray
Helene Havmöller Pedersen
Helga Bára Bragadóttir
Helga Pálína Sigurðardóttir
Hildur Jóna Gunnarsdóttir
Hrafnhildur Eiðsdóttir
Hrafnkell Tumi Kolbeinsson
Ingibjörg Stefánsdóttir
Ingibjörg Sigrún Stefánsdóttir
Jenný Berglind Rúnarsdóttir
Jóhanna Margrét Tryggvadóttir
Jóhannes Þór Skúlason
Karen Rut Gísladóttir
Karitas Kristjánsdóttir
Katrín H. Baldursdóttir
Kristín Jónsdóttir
Leifur Ingi Vilmundarson
María Pétursdóttir
Ragnheiður Ásta Guðnadóttir
Regína Hreinsdóttir
Sandra Mar Huldudóttir
Svanhildur Vilbergsdóttir
Valdís Harrysdóttir
Þórhildur Rúnarsdóttir
Námsráðgjöf (11)
Aníta Jónsdóttir
Ágústa Elín Ingþórsdóttir
Ásta Gunnarsdóttir
168
Guðrún Björg Karlsdóttir
Guðrún Kristinsdóttir
Guðrún Lára Skarphéðinsdóttir
Herdís Zophoníasdóttir
Inga Þóra Ingadóttir
Ingibjörg Sigtryggsdóttir
Sigurlaug Elsa Heimisdóttir
Þórdís Kristjánsdóttir
Hagnýt fjölmiðlun (5)
Bergþóra Njála Guðmundsdóttir
Elfa Björk Ellertsdóttir
Inga Rún Sigurðardóttir
María Ólafsdóttir
Nína Björk Jónsdóttir
Starfsréttindi í félagsráðgjöf (9)
Ása Eyjólfsdóttir
Bryndís Ósk Gestsdóttir
Guðlaug María Júlíusdóttir
Guðleif Birna Leifsdóttir
Hafdís Guðmundsdóttir
Hannes Jónas Eðvarðsson
Jónína Hjördís Gunnarsdóttir
Kristín Lilja Diðriksdóttir
Sigrún Ingvarsdóttir
Skólasafnvörður (1)
Sigríður Guttormsdóttir
Brautskráðir kandídatar 21.
október 2000
Guðfræðideild (4)
B.A.-próf í guðfræði (3)
Ármann Hákon Gunnarsson
Fjóla Haraldsdóttir
Jóhanna Þráinsdóttir
B.A.-próf í guðfræði, djáknanám (1)
Sigríður Laufey Einarsdóttir
Læknadeild (6)
M.S.-próf í heilbrigðisvísindum (3)
Berglind Rán Ólafsdóttir
Hólmfríður Guðmundsdóttir
Óskar Jónsson
Embættispróf í læknisfræði (2)
Sigurbjörg J. Skarphéðinsdóttir
Sverrir Þór Kiernan
B.S.-próf í sjúkraþjálfun (1)
Hrefna Frímannsdóttir
Lagadeild (13)
Embættispróf í lögfræði (13)
Arnhildur G. Guðmundsdóttir
Finnur Magnússon
Friðrik Friðriksson
Grétar Már Ólafsson
Guðrún Bergsteinsdóttir
Hjalti Árnason
Jóhanna Bryndís Bjarnadóttir
Jón Jónsson
Nökkvi Már Jónsson
Ólöf Embla Einarsdóttir
Pétur Leifsson
Rut Gunnarsdóttir
Unnur Brá Konráðsdóttir
Viðskipta- og
hagfræðideild (53)
M.S.-próf í viðskiptafræði (1)
Inga Jóna Jónsdóttir
M.S.-próf í hagfræði (3)
Lidija Pulevska
Marjan Nikolov
Þórunn Klemensdóttir
M.S.-próf í sjávarútvegsfræðum (1)
Elías Björnsson
Kandídatspróf í viðskiptafræði (12)
Gíslína Vilborg Ólafsdóttir
Guðjón Guðmundsson
Guðmundur Pétur Haraldsson
Halldóra Óskarsdóttir
Jóhann Magnús Ólafsson
Jón Hákon Hjaltalín
Jónas Birgisson
Ólafur Viðarsson
Páll Agnar Þórarinsson
Sandra Dís Hafþórsdóttir
Sigríður Rúna Þrastardóttir
Sonja Kristín Jakobsdóttir
B.S.-próf í viðskiptafræði (32)
Auðun Ólafsson
Ásbjörn Ingi Jóhannesson
Baldvin Ottó Guðjónsson
Baldvin Hrafnsson
Birna Þórunn Pálsdóttir
Darri Johansen
Einar Örn Jónsson
Guðfinnur Þór Newman
Guðmann Ólafsson
Helga Óskarsdóttir
Ingi Rafnar Júlíusson
Ingvar Már Gíslason
Ingvi Stefánsson
Jóhanna Linda Hauksdóttir
Júlíus Fjeldsted
Kári Kristinsson
Kristbjörg Jónasdóttir
Kristján Ágústsson
Kristrún Þóra Hallgrímsdóttir
Lárus Snorrason Welding
Lind Einarsdóttir
Magnús Arnar Arngrímsson
María Pálsdóttir
Nína Björk Sigurðardóttir
Sigríður Elín Ásgeirsdóttir
Sigurður Guðjónsson
Sigurjón Þór Sigurjónsson
Sonja Hansen
Sólmaj Fjørðoy Niclasen
Steinar Páll Landrö
Styrmir Guðmundsson
Sveinn Friðrik Sveinsson
B.S.-próf í hagfræði (1)
Bergur Barðason
B.A.-próf í hagfræði (3)
Gísli Hauksson
Oddgeir Gunnarsson
Sigurður Víðisson
Heimspekideild (38)
M.A.-próf í íslenskri málfræði (1)
Ágústa Þorbergsdóttir
M.A.-próf í íslenskum bókmenntum (2)
Jón Örn Guðbjartsson
Þóranna Tómasdóttir
B.A.-próf í almennri bókmenntafræði (7)
Árný Þorsteinsdóttir
Baldur Heiðar Sigurðsson
Bjarki Valtýsson
Björg Hjartardóttir
Elín Garðarsdóttir
Elísabet Sverrisdóttir
Halldóra Sigurgeirsdóttir
B.A.-próf í almennum málvísindum (1)
Þóra Birna Ásgeirsdóttir
B.A.-próf í ensku (3)
Miroslav Manojlovic
Ragnhildur Ragnarsdóttir
Sigurður Óli Sigurðsson
B.A.-próf í frönsku (8)
Anna Katrín Ólafsdóttir
Guðrún Jóhannsdóttir

Hrefna Clausen
Hrönn Bjarnadóttir
Hulda Sif Birgisdóttir
Karlotta María Leósdóttir
Kristín Jónsdóttir
Rósa Björk Brynjólfsdóttir
B.A.-próf í heimspeki (1)
Kristín Hildur Sætran
B.A.-próf í íslensku (3)
Sverrir Friðriksson
Tómas Gunnar Viðarsson
Vilborg Hildur Baldursdóttir
B.A.-próf í latínu (1)
Lilja María Sigurðardóttir
B.A.-próf í norsku (1)
Herdís Á. Sæmundardóttir
B.A.-próf í sagnfræði (2)
Hlynur Ómar Björnsson
Óli Kári Ólason
B.A.-próf í spænsku (1)
Vigdís Linda Jack
B.A.-próf í þýsku (4)
Ása Torfadóttir
Ásdís Björk Pétursdóttir
Guðný Þorsteinsdóttir
Oddný Ingimarsdóttir
B.Ph.Isl.-próf (3)
Gunilla Maria E. Johansson
Katharina Helene Gross
Tristin Michele Goodmanson
Verkfræðideild (18)
M.S.-próf í umhverfis- og
byggingarverkfræði (1)
Pálína Gísladóttir
M.S.-próf í rafmagns- og tölvuverkfræði (1)
Arnór Bergur Kristinsson
Cand.scient.-próf (1)
Véla- og iðnaðarverkfræði (1)
Eyjólfur Örn Jónsson
B.S.-próf í umhverfis- og
byggingarverkfræði (2)
Anna Runólfsdóttir
Íris Þórarinsdóttir
B.S.-próf í véla- og iðnaðarverkfræði (5)
Ástmundur Níelsson
Berglind Hallgrímsdóttir
Brynjar Arnarsson
Daði Árnason
Sigurður Ólason
B.S.-próf í rafmagns- og tölvuverkfræði (1)
Hannes Líndal Þjóðbjörnsson
B.S.-próf í tölvunarfræði (7)
Ásgeir Ólafur Pétursson
Bjarni Rúnar Einarsson
Björgvin Bæhrenz Þórðarson
Freyr Ólafsson
Gunnar Þór Sigurðsson
Kjartan Guðmundsson
Már Karlsson
Raunvísindadeild (22)
M.S.-próf í eðlisfræði (1)
Guðjón Ingvi Guðjónsson Hansen
M.S.-próf í lífefnafræði (1)
Egill Briem
M.S.-próf í líffræði (5)
Amid Derayat
Anna Guðný Hermannsdóttir
Guðlaug Þóra Kristjánsdóttir
Katrín Guðmundsdóttir
Þórður Óskarsson
M.S.-próf í umhverfisfræðum (1)
Heiðrún Guðmundsdóttir
M.S.-próf í jarðfræði (1)
Ágúst Guðmundsson
4. árs nám í efnafræði (1)
Guðmundur Hreinn Sveinsson
B.S.-próf í lífefnafræði (2)
Harpa Arnardóttir
Viktor Davíð Sigurðsson
B.S.- próf í líffræði (1)
Sesselja Guðrún Sigurðardóttir
B.S.-próf í jarðfræði (3)
Herdís Helga Schopka
Snorri Gíslason
Vera R. Karlsdóttir
B.S.-próf í landafræði (5)
Ágústa Valdís Sverrisdóttir
Björg Gunnarsdóttir
Björn Ingi Edvardsson
Elín Vignisdóttir
Hildur Bjargmundsdóttir
B.S.- próf í matvælafræði (1)
Gunnþórunn Einarsdóttir
Félagsvísindadeild (53)
M.A.-próf í stjórnmálafræði (1)
Sigurrós Þorgrímsdóttir
M.A.-próf í uppeldis- og
menntunarfræði (4)
Anna Einarsdóttir
Birgir Einarsson
Guðrún Hannele Henttinen
Sigurlaug Hrund Svavarsdóttir
B.A.-próf í bókasafns- og
upplýsingafræði (4)
Ásdís Huld Helgadóttir
Ingibjörg Jónsdóttir
Klara Katrín Friðriksdóttir
María Eyþórsdóttir
B.A.-próf í félagsfræði (9)
Anna Sólveig Þórðardóttir
Antoinette Nana Gyedu-Adomako
Bragi Freyr Gunnarsson
Dögg Hilmarsdóttir
Elísa Ragnheiður Ingólfsdóttir
Elísabet Guðmundsdóttir
Hera Hallbera Björnsdóttir
Inga Dóra Halldórsdóttir
Valdimar Tryggvi Kristófersson
B.A.- próf í sálarfræði (11)
Dóra Guðrún Guðmundsdóttir
Elísabet Helgadóttir
Eyrún Baldursdóttir
Fura Ösp Jóhannesdóttir
Gunnþóra Steingrímsdóttir
Heimir Snorrason
Jóhann Haukur Björnsson
Ragnheiður Dögg Agnarsdóttir
Sigurlaug María Jónsdóttir
Sólrún Hjaltested
Thelma Gunnarsdóttir
B.A.-próf í stjórnmálafræði (6)
Elfa Hrönn Guðmundsdóttir
Elva Ellertsdóttir
Hrafnkell Tjörvi Stefánsson
Kristinn Friðþjófur Ásgeirsson
Sigfús Þór Sigmundsson
Torfi Finnsson
B.A.-próf í þjóðfræði (1)
Jón Börkur Ákason
Viðbótarnám til starfsréttinda (17)
Kennslufræði til kennsluréttinda (7)
Birgit Henriksen
Herdís Á. Sæmundardóttir
Hrefna Clausen
Ingibjörg Karlsdóttir
Óli Kári Ólason
Sonja Elídóttir
Steinhildur Hildimundardóttir
Námsráðgjöf (1)
Kristín Sverrisdóttir
Hagnýt fjölmiðlun (7)
Elín Lilja Jónasdóttir
Ester Andrésdóttir
Halldór Jón Garðarsson
Hlín Jóhannesdóttir
Ingibjörg Ólafsdóttir
Kolbrún Guðný Þorsteinsdóttir
Ómar Kristinsson
Starfsréttindi í bókasafnsfræði (2)
Guðrún Kjartansdóttir
Kristín Ágústa Ársælsdóttir
Hjúkrunarfræðideild (12)
M.S.-próf í hjúkrunarfræði (2)
Ragnheiður Ósk Erlendsdóttir
Sigrún Gunnarsdóttir
B.S.-próf í hjúkrunarfræði (10)
Auður Ragnarsdóttir
Bryndís Þorvaldsdóttir
Elín Ýrr Halldórsdóttir
Hafdís Björg Sigurðardóttir
Kristín Þórarinsdóttir
Lilja Arnardóttir
Margrét Þórðardóttir
Matthildur Guðmannsdóttir
Ragnheiður V. Rögnvaldsdóttir
Svanhildur Jónsdóttir
*Brautskráður með tvö próf.
169

Doktorspróf
Á árinu 2000 luku fimm doktorsprófi frá Háskóla Íslands.
Læknadeild
Doktor í dýrafræði
22. janúar 2000
Bergljót Magnadóttir
Heiti ritgerðar: Humoral immune parameters of teleost fish.
Andmælendur: Ingileif Jónsdóttir dósent, Rannsóknastofu í ónæmisfræði Landspítala-háskólasjúkrahúss,
og Sigrun Espelid, Norwegian Institute of Fisheries
and Aquaculture í Tromsö Noregi.
Lýsing ritgerðar
Beinfiskar (teleosts) eru mjög fjölbreyttir bæði hvað varðar líffræði og val á umhverfi.
Um 20-30 þús. tegundir teljast til beinfiska þar með taldar flestar okkar
nytjategundir. Fiskar hafa bæði sérvirkt og ósérvirkt ónæmiskerfi sem sýnir töluverða
samsvörun við ónæmiskerfi æðri hryggdýra eins og spendýra. Ýmsir þættir
eru þó ólíkir eins og búast má við vegna langs þróunarsögulegs aðskilnaðar (400-
500 milljón ára) og ólíkra umhverfisaðstæðna. Rannsóknir á ónæmiskerfi fiska
eru áhugaverðar út frá þróunarsögulegu sjónarmiði en einnig hafa þær hagnýtt
gildi fyrir fiskeldi og við mat á áhrifum umhverfisbreytinga á afkomu og lífsgæðum
lífvera. Ritgerðin fjallar um rannsóknir á nokkrum vessa-bundnum ónæmisþáttum
beinfiska og hvaða áhrif ýmsir eðlislægir og ytri þættir hafa á þá.
Verkefninu má skipta í þrjá meginþætti:
1. Borin voru saman mótefni (IgM) fjögurra tegunda, lax, þorsks, lúðu og ýsu. Niðurstöður
sýndu að þættir eins og heildarstærð, stærð undireininga og sykrumagn
(8-12%) voru svipaðir. Hins vegar voru mótefnin breytileg á milli tegunda
hvað varðar viðurvist undirflokka (isotypes), hlutfall og gerð undireininga með
ósamgildum tengjum (redox forms), næmni fyrir próteinkljúfum og sykrugerð.
Í ljós kom að búnaður frumna til að sykra protein var eins fullkominn hjá fiskum
og hjá spendýrum. Sykruþátturinn reyndist gefa vörn gegn próteinkljúfum
en hafði ekki áhrif á bindivirkni mótefnisins né ræsingu komplement þátta.
2. Rannsökuð voru áhrif náttúrulegrar sýkingar af völdum bakteríunnar Aeromonas
salmonicida ssp. achromogenes (kýlaveikibróður) á vessabundna ónæmisþætti
lax, þ. e. heildarmagn mótefna, og virkni sérvirkra og ósérvirkra mótefna
í sermi. Í heilbrigðum laxi var mótefnamagn lágt (

við bólusetningu. Kynferði þorsks hafði engin áhrif á þá ónæmisþætti sem hér
voru mældir. Miðað við þessar niðurstöður er ljóst að ónæmiskerfi og mótefnasvar
lax og þorsks er ólíkt. Í stuttu máli má segja að ónæmisvörn laxins
byggi á litlu mótefnamagni með öfluga sérvirkni en að þorskurinn reiði sig á
mikið mótefnamagn með litla eða enga sérvirkni.
30. september 2000
Gunnar Guðmundsson
Heiti ritgerðar: Cytokines in Hypersensitivity Pneumonitis.
Andmælendur: Helgi Valdimarsson prófessor frá Háskóla Íslands og Marki Schuyler
M.D. frá háskólanum í New Mexico.
Lýsing ritgerðar
Heysótt er sjúkdómur sem fyrst var lýst í heiminum á Íslandi árið 1790. Dauðar
hitakærar bakteríur, sem vaxið hafa í illa þurrkuðu heyi og þyrlast upp þegar heyið
er gefið og berast ofan í lungu, valda sjúkdómnum. Sjúkdómseinkennin eru
hósti, mæði og hiti sem kemur nokkrum klukkustundum eftir heygjöf. Þótt einkenni
sjúkdómsins séu vel þekkt er bólguferlið, sem fram fer í lungunum, ekki
eins vel kannað. Tilgangur þessara rannsókna var að kanna betur bólguferlið
sem fer af stað í lungunum. Var þetta gert með því að framkalla sjúkdóminn í
músum og einnig með því að nota ræktaðar frumur í tilraunaglösum. Kannaður
var þáttur efna sem bera boð milli frumna og nefnast frumuhvatar. Bólgusvörunin
getur verið af Th1 gerð eða Th2 gerð og fer það eftir því hvaða frumuhvata frumurnar
losa til að miðla boðum. Með því að nota genabreyttar mýs sem ekki mynda
ákveðna frumuhvata var sýnt fram á að bólgusvörunin í þessum sjúkdómi er fyrst
og fremst af Th1 gerð og að Th2 svörun dregur úr bólgusvöruninni. Þá kom það
einnig fram í rannsóknunum að mýs, sem höfðu nýlega haft veirusýkingu í öndunarvegum,
fengu meiri bólgusvörun af Th1 gerð en mýs sem ekki höfðu sýkst.
Þá greindist einnig munur á næmi mismunandi músastofna sem eru erfðafræðilega
frábrugðnir til að fá heysótt. Munurinn reyndist að mestu leyti stafa af kröftugri
Th1 svörun í næmum músum en veikri svörun í ónæmum músum. Með því
að nota ræktaðar öndunarfæraþekjufrumur í tilraunaglösum kom í ljós að hitakæru
bakteríurnar valda beint bólguviðbrögðum í öndunarfæraþekjufrumunum.
Þetta skýrir hvernig bólgusvörunin fer af stað í upphafi. Í heild hafa rannsóknir
þessar gert það kleift að skilgreina betur bólguferlið sem á sér stað í heysótt.
16. desember 2000
Steinunn Thorlacius
Heiti ritgerðar: The involvement of BRCA2 in breast cancer in Iceland.
Andmælendur: Prófessor Mary-Claire King frá Washington háskóla í Seattle og
Jón Jóhannes Jónsson dósent við læknadeild Háskóla Íslands.
Lýsing ritgerðar
Ritgerðin ber heitið „The involvement of BRCA2 in breast cancer in Iceland“ eða
„Hlutur BRCA2 gensins í brjóstakrabbameinum á Íslandi“. Doktorsverkefnið var
unnið á Rannsóknastofu í sameinda- og frumulíffræði hjá Krabbameinsfélagi Íslands
undir leiðsögn Jórunnar Erlu Eyfjörð dósents í erfðafræði. Ritgerðin byggist
á 5 greinum sem hafa birst í viðurkenndum tímaritum á sviði erfðafræði og læknisfræði.
Brjóstakrabbamein er algengasta krabbamein í íslenskum konum og árlega
greinast um 140 konur með þennan sjúkdóm. Þekktir eru nokkrir þættir sem
auka áhættu á sjúkdómnum s.s. aldur, fjölskyldusaga um brjóstakrabbamein og
aldur við fæðingu fyrsta barns. Áætlað hefur verið að um tíunda hluta brjóstakrabbameina
megi rekja til ættlægra breytinga í brjóstakrabbameinsgenum.
Fundist hafa tvö gen sem tengjast ættlægum brjóstakrabbameinum, BRCA1 og
BRCA2. Enn er margt á huldu um eðlilega starfsemi þessara gena en að öllum
líkindum snerta þau viðgerð á erfðaefninu og stjórnun á frumuhring.
Tilgangur rannsóknarinnar var að athuga hvort gallar í BRCA2 geninu tengdust
ættlægum brjóstakrabbameinum á Íslandi. Áður hafði verið sýnt fram á að breytingar
í BRCA1 geninu væru sjaldgæfar í íslenskum brjóstakrabbameinsfjölskyldum.
Rannsóknirnar sýndu að meginþorri íslenskra fjölskyldna með háa tíðni af
brjóstakrabbameini hafði sameiginlega setröð umhverfis BRCA2 genið, sem benti
til að þessir einstaklingar hefðu allir erft stökkbreytingu frá sameiginlegum forföður.
Með því að skoða endurröðun á setröðinni tókst að þrengja að því svæði
sem innihélt BRCA2 genið.
Árið 1995 tókst stórum hópi vísindamanna víða að úr Evrópu og Bandaríkjunum
að klóna BRCA2 genið. Þá var hafist handa við að leita að stökkbreytingu í geninu
171

í íslenskum sjúklingum. Fljótlega fannst úrfelling á fimm basapörum framarlega í
geninu sem veldur því að önnur samsæta gensins myndar ekki starfhæft prótein.
Breytingin er svokölluð landnema stökkbreyting, þ.e. allir arfberar hafa erft hana
frá sameiginlegum forföður.
Í verkefninu var einnig gerð rannsókn á krabbameinsáhættu arfbera íslensku
stökkbreytingarinnar. Áhættan reyndist vera um 40% við sjötugt, sem var lægra en
erlendar rannsóknir höfðu sýnt fram á. Frekari rannsóknir fara nú fram hjá
Krabbameinsfélaginu á áhrifum þessarar stökkbreytingar á krabbameinsfrumur
auk þess sem stór styrkur hefur fengist til að rannsaka frekar áhrif ýmissa
áhættuþátta, bæði í arfberum BRCA2 stökkbreytingar og í miklu stærri hópi þeirra
brjóstakrabbameinssjúklinga sem ekki hafa neina stökkbreytingu í þessu geni.
Heimspekideild
12. febrúar 2000
Sveinn Yngvi Egilsson
Heiti ritgerðar: Arfur og umbylting. Rannsókn á íslenskri rómantík.
Andmælendur: Andrew Wawn og prófessor Njörður P. Njarðvík.
Lýsing ritgerðar
Arfur og umbylting fjallar um hefð og sögu í íslenskri rómantík. Leiðarstefið í
bókinni er hið flókna samspil bókmenntaarfs og sögulegra efna eða samtímamála
í ljóðagerð 19. aldar. Rakið er hvernig menntamenn og skáld frá tímum
Fjölnismanna til Matthíasar Jochumssonar vinna úr hefðinni og vísa í samtíð
sína. Ítarlegast er fjallað um skáldskap Jónasar Hallgrímssonar, Gríms Thomsens,
Benedikts Gröndals og Gísla Brynjúlfssonar. Viðtökur íslenskra fornbókmennta
eru þar í brennidepli en einnig er rakið hvernig skáldin gerast arftakar
erlendrar bókmenntahefðar og tengjast evrópskri sögu. Í bókinni er íslensk rómantík
skoðuð í víðu samhengi og nær rannsóknin jafnt til skáldlegra hugmynda,
ljóðforms og bókmenntaminna.
3. júní 2000
Ólína Þorvarðardóttir
Heiti ritgerðar: Brennuöldin. Galdur og galdratrú í málskjölum og munnmælum.
Andmælendur: Sverrir Tómasson og Bo Almqvist.
Lýsing ritgerðar
Brennuöldin. Galdur og galdratrú í málskjölum og munnmælum fjallar um
galdratrú 17. aldar. Annars vegar er fjallað um þau galdramál sem upp komu,
réttarfar aldarinnar, löggjöf og refsingar í íslenskum galdramálum með hliðsjón
af sambærilegum málum í Evrópu og á Norðurlöndum. Hins vegar er fjallað um
þær sögur og sagnir sem sprottið hafa upp um galdrafólk og iðju þess á Íslandi,
frá landnámi og fram eftir öldum, með megináherslu á munnmælageymdina,
einkum þjóðsögur. Í ritinu beitir höfundur þverfaglegri aðferð og nálgast viðfangsefni
sitt út frá ýmsum fræðigreinum, þ.á.m. bókmennta- og þjóðfræði, heimspeki,
réttarsögu, sagnfræði og félagssögu.
Formlegt doktorsnám við heimspekideild Háskóla Íslands var tekið upp árið 1991
og er Ólína Þorvarðardóttir sú fyrsta sem ver doktorsritgerð að afloknu doktorsnámi
við deildina. Ritgerð hennar er varin í íslenskum bókmenntum og þjóðfræðum
og er jafnframt fyrsta doktorsverkefnið sem hefur íslensk þjóðfræði og þjóðsagnageymd
að aðalviðfangsefni.
172

Heiðursdoktorar
Á árinu 2000 var 12 manns veitt heiðursdoktorsnafnbót frá Háskóla Íslands.
Formálar að heiðursdoktorskjöri
DOCTORES PROMOVENDI HONORIS CAUSA
Í guðfræðideild
Auður Eir Vilhjálmsdóttir
Séra Auður Eir Vilhjálmsdóttir er fædd í Reykjavík árið 1937. Hún lauk embættisprófi
í guðfræði frá guðfræðideild Háskóla Íslands árið 1962 og var önnur konan
sem það gerði. Séra Auður Eir lagði stund á framhaldsnám í guðfræði við háskólann
í Strassborg 1973-1974. Auk hefðbundinna sóknarprestsstarfa hefur hún setið
í mörgum nefndum og ráðum á vegum íslensku þjóðkirkjunnar bæði á innlendum
og alþjóðlegum vettvangi.
Séra Auður Eir varð fyrst til að kynna hið nýja sjónarhorn kvennaguðfræðinnar
hér á landi og hefur unnið mikið brautryðjendastarf innan íslensku kirkjunnar á
vettvangi kvennaguðfræðinnar síðustu 20 árin. Má þar m.a. nefna starf hennar í
Kvennakirkjunni, en sr. Auður Eir átti, ásamt hópi leikra kvenna, frumkvæði að
stofnun hennar árið 1993. Frá 1. janúar 1999 hefur hún sinnt starfi sérþjónustuprests
á Biskupsstofu og er þjónustan í Kvennakirkjunni hluti af starfi hennar.
Séra Auður Eir hefur bæði í starfi sínu og rituðu máli kynnt erlendar rannsóknir á
trúarritum og helgisiðum þar sem sýnt hefur verið fram á að hlutur kvenna hefur
verið fyrir borð borinn og reynsla þeirra hefur ekki verið tekin gild innan kristinnar
kirkju. Þannig hefur hún verið frumkvöðull í því að laga nýja erlenda strauma
og stefnur að íslenskum aðstæðum.
Á síðari árum hefur ásýnd íslensku þjóðkirkjunnar breyst mjög frá því sem áður
var en hún er nú skilgreind sem sjálfstætt trúfélag á evangelísk-lútherskum
grunni. Þá hefur kirkjan og starf hennar tekið miklum breytingum við það að konur
hafa orðið stöðugt virkari í starfi á vegum hennar. Um langan aldur störfuðu konur í
kirkjunni nær eingöngu í skugga karla. Nú gegna þær á hinn bóginn kirkjulegri
þjónustu á eigin forsendum sem prestar, djáknar og safnaðarstarfsmenn í launaðri
eða ólaunaðri þjónustu. Þessi þróun er mikils virði þar sem hún áréttar einingu
karla og kvenna í Kristi og jafna stöðu allra manna frammi fyrir Guði. Á vettvangi
guðfræðideildar hefur þessi þróun komið fram í stöðugt vaxandi fjölda kvenna í
röðum stúdenta og eru þær nú um 65 af hundraði í hópi stúdenta. Í byrjum þessa
árs var fyrsta konan einnig ráðin sem kennari við guðfræðideild og er sérsvið
hennar á sviði kvennaguðfræði. Enginn einn atburður er táknrænni eða þýðingarmeiri
fyrir þessa þróun en fyrsta prestsvígsla konu er átti sér stað árið 1974. Til að
ítreka gildi þeirra breytinga sem hér hafa orðið vill guðfræðideild sæma sr. Auði Eir
sem fyrst tók þetta mikilvæga skref heiðursdoktorsnafnbót í guðfræði.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra sr. Auði
Eir Vilhjálmsdóttur með nafnbótinni doctor theologiae honoris causa. Sé það góðu
heilli gert og vitað.
Daniel J. Simundson
Daniel J. Simundson er fæddur árið 1933 í Bandaríkjunum af íslenskum foreldrum.
Hann stundaði guðfræðinám við Stanford University þaðan sem hann lauk
B.A. gráðu 1955 og Lutheran School of Theology í Chicago þaðan sem hann lauk
B.D. gráðu 1959. Sama ár vígðist hann til prests við Salem Lutheran Church í
Mendon, Illinois og gegndi því starfi til 1961 er hann tók við starfi sjúkrahúsprests
við Washington University Medical School í St. Louis þar sem hann starfaði til
ársins 1967. Doktorsgráðu í guðfræði hlaut hann frá Harvard University 1971.
Hann var aðstoðarprófessor í heimspeki og guðfræði við Appalachian State University
í North Carolina 1971-1972. Frá 1972 hefur hann kennt við Luther Seminary
í St. Paul, Minnesota og verið prófessor þar frá 1981.
Daniel J. Simundson hefur skrifað fjölda bóka sem eiga það allar sameiginlegt að
þar notfærir hann sér þekkingu sína á Gamla testamentinu, og raunar Biblíunni í
heild, til að byggja brú frá hinum fornu textum yfir til spurninga og vandamála
sem glímt er við í samtíð okkar. Oft er um að ræða tilvistarspurningar, um mann-
173

lega þjáningu og böl heimsins. Hann tengir biblíufræðin á óvenjulega áhrifamikinn
hátt sálgæslufræði og reynslu sinni af sálgæslu, ekki síst á sjúkrahúsum.
Bækur hans eru sérlega læsilegar, margar skrifaðar þannig að sem flestir geti
lesið þær sér til gagns. Meðal bóka hans má nefna Where is God in my Suffering?
(1983) og Message of Job (1986). Um þessar mundir vinnur Daniel J. Simundson
að skýringariti við bækur sex af spámönnum Gamla testamentisins.
Nokkrir íslenskir prestar hafa stundað nám undir handleiðslu prófessors Daniels
J. Simundson við Luther Seminary í St. Paul auk þess sem hann hefur á annan
hátt greitt götu fjölda íslenskra námsmanna þar í borg.
Daniel J. Simundson dvaldi hér á landi haustmisserið 1999 og kenndi þá námskeið
við guðfræðideild Háskóla Íslands, auk þess sem hann flutti fjölda fyrirlestra
og námskeiða víðs vegar um land. Það er guðfræðideild mikil ánægja að
veita Daniel J. Simundson heiðursdoktorsnafnbót í guðfræði fyrir framlag hans á
ofangreindu sviði, sem og fyrir að efla akademísk tengsl deildarinnar við Vesturheim.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra Daniel J.
Simundson með nafnbótinni doctor theologiae honoris causa. Sé það góðu heilli
gert og vitað.
Jón Sveinbjörnsson
Jón Sveinbjörnsson fæddist í Reykjavík árið 1928. Hann lauk fil. kand. prófi í
grísku, trúarbragðafræðum og kenningarlegri heimspeki frá Uppsalaháskóla árið
1955. Þá lauk hann cand. theol. prófi frá Háskóla Íslands árið 1959 og stundaði
enn fremur framhaldsnám í grísku og nýjatestamentisfræðum við Uppsalaháskóla
og Háskólann í Cambridge á Englandi. Jón varð lektor í grísku við guðfræðideild
Háskóla Íslands árið 1966 og skipaður dósent í sömu grein árið 1971.
Hann var skipaður prófessor í nýjatestamentisfræðum árið 1974. Því embætti
gegndi hann til ársins 1998 er hann lét af störfum fyrir aldurs sakir. Jón var tvívegis
forseti guðfræðideildar og gegndi auk þess margvíslegum trúnaðarstörfum
fyrir hönd guðfræðideildar og Háskóla Íslands.
Jón Sveinbjörnsson beitti sér fyrir því að aðlaga nám í guðfræði kröfum nýrra
tíma. Honum var í mun að guðfræðideild tileinkaði sér kennsluhætti í samræmi
við það sem tíðkaðist við erlenda háskóla. Honum var það og mikið kappsmál að
nám til meistara- og doktorsprófs væri tekið upp við guðfræðideild Háskóla Íslands
og átti stóran þátt í að svo varð.
Biblíurannsóknir og þýðingarfræði eru samofin guðfræði- og prestsmenntun á Íslandi
frá upphafi en eru einnig þýðingarmikill þáttur í íslenskri málþróun. Þá
munu þessi fræði skipta sköpum fyrir nýjar þýðingar á heilagri ritningu fyrir íslenskt
málsamfélag í framtíðinni. Jón Sveinbjörnsson hefur á síðustu áratugum
kynnt stúdentum og sérfræðingum nýjustu vísindalegar aðferðir og tækni á sviði
biblíuþýðinga af einstakri natni sem einkennst hefir af brennandi áhuga og djúpu
innsæi. Auk þess sem hann hefur beitt þessum aðferðum sjálfur í hagnýtu
þýðingarstarfi en um árabil sat Jón í þýðingarnefnd Hins íslenska biblíufélags.
Framlag hans til þýðingar Nýja testamentisins og Apokrýfra bóka Gamla testamentisins
á síðasta aldarfjórðungi hefir í senn sýnt fram á hvílík vandaverk
þýðingarvinna af þessu tagi er en um leið valdið vatnaskilum hvað varðar skilning
á textum helgra ritninga og merkingu þeirra í nútímasamfélagi.
Á þessu hátíðarári vill guðfræðideild sæma prófessor emeritus Jón Sveinbjörnsson
heiðursdoktorsnafnbót í guðfræði fyrir framlag hans til eflingar guðfræðimenntun
við Háskóla Íslands sem og til biblíuvísinda og tengsla þeirra við íslenska
menningu.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra Jón
Sveinbjörnsson með nafnbótinni doctor theologiae honoris cusa. Sé það góðu
heilli gert og vitað.
Karl Sigurbjörnsson
Herra Karl Sigurbjörnsson biskup fæddist í Reykjavík árið 1947. Hann lauk cand.
theol. prófi frá guðfræðideild Háskóla Íslands árið 1973. Hann var settur sóknarprestur
í Vestmannaeyjum frá 1. febrúar 1973 og vígður 4. febrúar sama ár. Frá 1.
janúar 1974 var hann skipaður sóknarprestur í Hallgrímsprestakalli í Reykjavík. Á
námsárum sínum og prestskaparárum átti herra Karl Sigurbjörnsson lengri og
skemmri námsdvalir bæði austan hafs og vestan. Þá hefur hann tekið saman
174

nokkur rit, einkum um kristna trúariðkun. Herra Karl Sigurbjörnsson var kjörinn
biskup Íslands í september árið 1997, var vígður biskupsvígslu 23. nóvember
sama ár og tók við embætti 1. janúar árið 1998.
Frá upphafi kristni í landinu og fram á þessa öld lágu leiðir kirkju og menntakerfis
mjög saman. Bóklegar lærdómslistir að evrópskri fyrirmynd hófust í landinu í kjölfar
kristnitöku. Þeir sem fyrstir stunduðu bóklega fræðslu hér á landi voru boðberar
kristninnar. Þá gengu fyrstu Íslendingarnir, sem hlutu bóklega menntun, í þjónustu
kirkjunnar innan lands eða utan. Má raunar telja líklegt að trúboðsbiskupar
þeir sem hér störfuðu beggja vegna kristnitöku hafi fyrstir menntað presta hér á
landi. Síðar urðu biskupsstólarnir í Skálholti og á Hólum miðstöðvar prestsmenntunar
og raunar allrar lærðrar menntunar í landinu og komust loks á stólsskólar á
báðum stöðunum er störfuðu allt fram undir aldamótin 1800. Þá átti biskup áfram
sæti í yfirstjórn æðstu menntastofnana landsins allt fram til upphafs heimastjórnar
árið 1904. Árið 1847 færðist prestsmenntunin til Prestaskólans sem starfaði í nánum
tengslum við biskupsembættið allt þar til hann skilaði þessu mikilvæga hlutverki
til guðfræðideildar Háskóla Íslands við stofnun hans árið 1911.
Nú á dögum eru náin en þó óformleg tengsl milli kirkju og guðfræðideildar. Koma
þau einkum fram í því að deildin gegnir lykilhlutverki við menntun presta og á
síðari árum einnig djákna er starfa á vettvangi íslensku þjóðkirkjunnar. Guðfræðideildin
vill í framtíðinni varðveita þetta samband með því að kosta kapps um að
veita prests- og djáknaefnum, og eftir atvikum öðrum verðandi starfsmönnum íslensku
þjóðkirkjunnar vandaða menntun er búi fólk undir að rækja þjónustu sína
á faglegan og sjálfstæðan hátt.
Í tilefni af því að 1000 ár eru liðin frá kristnitöku vill guðfræðideild minnast þessarar
samfylgdar kirkju og skóla með því að sæma biskupinn yfir Íslandi heiðursdoktorsnafnbót
í guðfræði.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra herra
Karl Sigurbjörnsson með nafnbótinni doctor theologiae honoris causa. Sé það
góðu heilli gert og vitað.
Michael Fell
Michael Fell er fæddur árið 1923 í Vancouver í Kanada og er kanadískur ríkisborgari.
Hann lauk B.A. prófi frá University of British Columbia 1943 og M.A. prófi
í eðlisfræði 1945 frá University of California í Berkeley. Eftir nám og rannsóknir við
ýmsa háskóla lauk hann doktorsprófi í stærðfræði frá University of California árið
1951. Hann stundaði rannsóknir og kennslu við ýmsa háskóla og rannsóknastofnanir
í Bandaríkjunum til ársins 1965 er hann var ráðinn prófessor í stærðfræði við
University of Pennsylvania og gegndi því starfi til ársins 1991.
Michael Fell kom fyrst til Íslands árið 1980 og varð hugfanginn af landi og þjóð.
Hann hóf nám í íslensku og hefur náð mikilli færni í að tala og skrifa málið. Hann
hefur verið virkur í kirkjulegu starfi í heimalandi sínu og ákvað að sameina tvö
áhugamál sín, kristindóm og Ísland, í eitt með því að rannsaka íslenska kristni og
kynna hana fyrir umheiminum. Það hefur hann gert með því að þýða valdar prédikanir
eftir Jón Vídalín sem komu út hjá Peter Lang útgáfunni í New York árið
1998: Whom Wind and Waves Obey – Selected Sermons of bishop Jón Vídalín.
Enn fremur hefur hann þýtt sjálfsævisögu séra Jóns Steingrímssonar og kemur
hún út fljótlega hjá sama útgáfufyrirtæki: A Very Present Help in Trouble – The
Autobiography of the Fire-Priest. Loks hefur hann ritað ágrip af sögu íslenskrar
kristni sem kom út árið 1999 einnig hjá Peter Lang: And Some Fell into Good Soil
– A History of Christianity in Iceland.
Vegna þeirrar kynningar á íslenskum trúararfi sem Michael Fell hefur unnið að
hefur guðfræðideild Háskóla Íslands ákveðið að sæma Michael Fell heiðursdoktorsnafnbót
í guðfræði.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra Mikael Fell
með nafnbótinni doctor theologiae honoris causa. Sé það góðu heilli gert og vitað.
Í heimspekideild
Elsa E. Guðjónsson
Elsa E. Guðjónsson er fædd í Reykjavík árið 1924. Hún lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík árið 1942 og BA-prófi í textíl- og búningahönnun og
176

listasögu frá University of Washington í Seattle árið 1945. MA-prófi í sömu aðalgreinum
ásamt miðaldasögu lauk hún frá sama skóla árið 1961. Elsa vann að
stofnun handavinnudeildar Kennaraskóla Íslands 1947 og kenndi þar og víðar þar
til hún varð sérfræðingur í textíl- og búningafræðum við Þjóðminjasafn Íslands
árið 1963 og deildarstjóri árin 1985-1994. Hún hefur jafnframt stundað kennslu í
sérgrein sinni og haldið fyrirlestra við Kennaraháskóla Íslands, Myndlista- og
handíðaskóla Íslands og Háskóla Íslands. Einnig hefur hún haldið vísindaleg erindi
um sömu efni á fjölmörgum þingum og ráðstefnum víða um heim.
Elsa hefur verið ótvíræður brautryðjandi á sviði textíl- og búningafræði hérlendis.
Vinnubrögð hennar einkennast af stakri vísindalegri nákvæmni og hún hefur
dregið fram í dagsljósið mikla vitneskju úr handritum og lítt kunnum heimildum.
Þannig hefur hún varpað ljósi á lítt könnuð svið íslenskrar sögu, m.a. hvað varðar
myndlist, handíðir og þjóðhætti ýmiss konar. Auk framlags síns á sviði vísindalegra
rannsókna hefur Elsa lagt sig fram um að kynna niðurstöður sínar fyrir almenningi
og öllum þeim sem fást við hannyrðir. Þetta hefur hún gert með bókum,
ritgerðum, fyrirlestrum og í sjónvarpi enda hefur það færst í vöxt að hannyrðakonur
séu aftur teknar að nýta sér fornar aðferðir við gerð altarisklæða og annars
kirkjubúnaðar, auk klæðasaums og vefnaðar. Elsa hefur verið afar afkastamikill
rithöfundur á sínu sérsviði og fyllir ritaskrá hennar um 30 blaðsíður.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér sæmdarauka að heiðra Elsu E. Guðjónsson
með titlinum doctor philosophiae honoris causa. Sé það góðu heilli gert
og vitað.
Stefán Karlsson
Stefán Karlsson er fæddur 2. desember 1928. Hann lauk stúdentsprófi frá stærðfræðideild
Menntaskólans á Akureyri 1948 og magistersprófi í norrænni fílólógíu
frá Hafnarháskóla 1961. Hann var styrkþegi Árnanefndar í Kaupmannahöfn árin
1959-1961 og var ráðinn í rannsóknarstöðu við Det arnamagnæanske institut frá
vori 1962 til vors 1970. Frá 1970 til 1994 var hann fastráðinn sérfræðingur við
Handritastofnun Íslands og síðar Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi. Forstöðumaður
sömu stofnunar og prófessor við heimspekideild var hann frá 1994 til ársloka
1998.
Stefán er einn virtasti sérfræðingur á sviði íslenskrar fornskriftar- og textafræði
og hefur með rannsóknum sínum lagt fram mikilvægan skerf til þekkingar á íslenskum
handritum, íslenskri tungu og bókmenntum. Fyrsta stórvirki Stefáns
kom út árið 1963 en það var verkið Islandske originaldiplomer ind til 1450. Stefán
sýndi og sannaði með þessari útgáfu að hann er afburðaglöggur handritalesari en
sérstaklega merk er umfjöllun hans um skrifarahendur í þessari útgáfu. Stefán
hefur ekki einungis borið saman hendur á öllum bréfunum sem eru birt í útgáfunni
heldur hefur hann einnig leitað þessara handa í yngri bréfum, bréfabókum
og öðrum handritum. Undirbúningur að þessum útgáfum og rannsóknir í sambandi
við þær hafa orðið til þess að Stefán hefur aflað sér meiri vitneskju en
nokkur maður annar um þróun skriftar fram til siðaskipta á Íslandi og um íslenska
málsögu er hann flestum mönnum fróðari.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér sæmdarauka að heiðra Stefán Karlsson
með titlinum doctor philosophiae honoris causa. Sé það góðu heilli gert og
vitað.
Í raunvísindadeild
Baldur Rosmund Stefánsson
Baldur Rosmund Stefánsson er fæddur í Vestfold Manitoba árið 1917. Hann lauk
B.S. prófi frá plöntuvísindadeild Manitobaháskóla árið 1950, meistaraprófi frá
sama skóla árið 1952 og doktorsprófi árið 1966. Baldur varð sérfræðingur við
plöntuvísindadeild Manitobaháskóla árið 1952 og starfaði við þá deild alla sína
starfsævi. Hann varð dósent árið 1966 og prófessor árið 1974. Frá árinu 1987 hefur
Baldur verið prófessor emeritus við Manitobaháskóla.
Vísindastörf Baldurs hafa einkum beinst að betrumbótum á nytjaplöntum með
erfðafræðilegum aðferðum. Hann hefur lagt sérstaka áherslu á kynbætur repju
(Brassica napus) til framleiðslu matarolíu, en repja hentar einkar vel til ræktunar
á kaldari landsvæðum Kanada. Á árabilinu 1964-1985 þróaði Baldur fjölda afbrigða
af repju- og sojaplöntum fyrir Kanada. Það er ekki síst vegna þessa framlags
Baldurs til rannsókna, sem Kanada stendur framarlega í framleiðslu olíu-
177

epju í heiminum í dag. Árangur Baldurs á þessu sviði er því einstakur og hafa
rannsóknir hans leitt til mikils efnahagslegs ávinnings fyrir Kanada. Framlag
Baldurs í þágu landbúnaðarvísinda hefur meðal annars leitt til aukinnar arðsemi í
landbúnaði og nýjunga í matvælaframleiðslu á alþjóðlegum vettvangi. Honum
tókst með kynbótum að gera repjuolíu hentuga til manneldis með hönnun nýrra
afbrigða repjuplantna, sem innihéldu lítið af óæskilegri fitusýru (erucic sýru). Auk
þess höfðu fræ nýju afbrigðanna minna magn ómeltanlegra efna (glukosinolate)
og henta því vel í dýrafóður. Olíu úr þessum og öðrum kynbættum repjuplöntum
var síðar gefið nafnið CANOLA, sem er einnig þekkt undir nafninu LEA (low-erucic
acid) olía. Canola olía er nú notuð um allan heim til manneldis m.a. í salöt,
smjörlíki og sem steikingarolía. Úr plöntufræjum, sem hafa hlutfallslega hátt
próteinmagn, er unninn fóðurbætir. Aðrar verðmætar afurðir eru framleiddar úr
repjuolíu svo sem lífrænt eldsneyti úr LEA canolaolíu. Úr HEA (high-erucic acid)
afbrigðinu eru m.a. unnin plastefni, nylon og gúmmí. Framleiðsla repju hefur vaxið
jafnt og þétt í Kanada frá árinu 1974 en árið 1985 var landsframleiðslan orðin
um 3,5 milljón tonn. Til að tryggja markaðshlutdeild sína á heimsmarkaði er síaukin
áhersla lögð á framleiðslu LEA canola-repju í Kanada.
Baldur R. Stefánsson hefur hlotið fjölda viðurkenninga fyrir rannsóknastörf sín,
bæði í Kanada og annars staðar. Hann hefur verið sæmdur Riddarakrossi hinnar
íslensku fálkaorðu, æðstu heiðursmerkjum Kanada og víðar fyrir framlag sitt til
nýjunga í framleiðslu landbúnaðarafurða. Baldur hefur verið mjög virkur í rannsóknum
allt frá upphafi starfsferils síns og hafa ritverk hans birst í virtum alþjóðlegum
vísindaritum. Enn fremur hefur Baldur ritað fjölda bókarkafla og yfirlitsgreina
og verið ötull við að kynna rannsóknir sínar á alþjóðlegum vísindaráðstefnum.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra Baldur R.
Stefánsson með titlinum doctor scientiarum honoris causa. Sé það góðu heilli
gert og vitað.
Bergþór Jóhannsson
Bergþór Jóhannsson fæddist í Goðdal á Ströndum árið 1933. Áhugi hans á grasafræði
kviknaði snemma, fyrsta grein hans birtist í Náttúrufræðingnum árið 1946,
þegar hann var aðeins 13 ára gamall. Bergþór lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum
í Reykjavík 1954 og prófi í forspjallsvísindum frá Háskóla Íslands 1955. Árið
1956 hélt hann utan til náms við Háskólann í Göttingen þar sem hann tók fyrri
hluta próf í líffræði 1959. Bergþór hafði þá ákveðið að einbeita sér að mosum og
flutti sig í því skyni til Oslóarháskóla og lauk þaðan cand. rer. nat. prófi árið 1964
undir leiðsögn Per Störmer.
Að námi loknu réðist Bergþór til starfa á Náttúrufræðistofnun Íslands og hefur
starfað þar síðan, fyrst og fremst að rannsóknum á íslenskum mosum. Bergþór
hefur lagt mikilsverðan skerf til þekkingar á íslenskum blómplöntum. Hann hefur
verið eini sérfræðingur landsins í mosum og hefur unnið við greiningu mosa sem
safnað hefur verið við hinar margvíslegu rannsóknir.
Markmið Bergþórs er að ljúka útgáfu fyrstu íslensku mosaflórunnar en það verk
er nú langt komið. Bergþór hefur samið íslensk nöfn á allar tegundir í flórunni
sem fæstar báru alþýðuheiti fyrir.
Innan Náttúrufræðistofnunar Íslands hefur uppbygging og skráning á mosasafni
verið í höndum Bergþórs. Safnið hefur aukist gífurlega undir umsjón hans eða úr
um 1.320 eintökum í næstum 40.000 eintök. Hefur Bergþór fundið og lýst mörgum
nýjum og áður óþekktum tegundum mosa hér á landi. Bergþór hefur einnig verið
fundvís á nýjar tegundir annarra hópa plantna. Ásamt Herði Kristinssyni bjó hann
til reitakerfi fyrir skráningu plantna og dýra hér á landi.
Bergþór Jóhannsson var stundakennari við líffræðiskor í 21 ár, frá 1969-1989.
Lagði hann grunn að kennslu í líffræði lágplantna.
Af öðrum störfum Bergþórs má nefna að hann hefur verið forseti samtaka norrænna
mosafræðinga og sat í fyrstu stjórn Náttúrufræðistofnunar Íslands. Þá sat
hann lengi í stjórn Hins íslenska náttúrufræðifélags og var varaformaður þess um
skeið.
Bergþór Jóhannsson hefur með mosaflóru sinni lagt mjög stóran skerf til aukinnar
þekkingar á náttúru Íslands. Mosaflóran er brautryðjendastarf, heildsteypt
grundvallarlýsing á veigamiklum hluta íslensks lífríkis. Síðasta hliðstæða verkið
178

innan íslenskrar grasafræði var Flóra Íslands sem Stefán Stefánsson gaf út árið
1901 og er hún enn eina vísindalega háplöntuflóra landsins. Það er því tæp öld
síðan sambærilegt heildarverk um svo stóran þátt íslenskrar náttúru birtist á
prenti.
Til viðbótar því gildi sem mosaflóran hefur sem lýsing á náttúru Íslands hefur
Bergþór unnið gífurlega mikla og vandaða greiningarvinnu fyrir hverja tegund.
Það má því segja með sanni að verk Bergþórs sé einstætt afrek innan íslenskrar
náttúrufræði.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra Bergþór
Jóhannsson með titlinum doctor scientiarum honoris causa. Sé það góðu heilli
gert og vitað.
Guðmundur E. Sigvaldason
Guðmundur E. Sigvaldason fæddist í Reykjavík árið 1932. Hann lauk stúdentsprófi
frá stærðfræðideild Menntaskólans í Reykjavík vorið 1952. Eftir eins vetrar nám
við Háskóla Íslands hélt hann til Göttingen þar sem hann nam berg- og jarðefnafræði
til doktorsprófs árið 1959. Leiðbeinandi hans þar var prófessor C. W. Correns,
eftirmaður V. M. Goldschmidts sem nefndur hefur verið „faðir jarðefnafræðinnar“.
Að námi loknu dvaldist Guðmundur tvö ár við rannsóknastofnun U. S. Geological
Survey í Menlo Park þar sem hann sérhæfði sig í könnun jarðhitakerfa í
samstarfi við Donald White. Árin 1961-1973 starfaði hann sem jarðefnafræðingur
á iðnaðardeild Atvinnudeildar Háskólans og síðar Raunvísindastofnun Háskólans,
uns hann tók við stöðu fyrsta forstjóra Norrænu eldfjallastöðvarinnar árið 1973.
Hann var jafnframt stundakennari við jarðfræðiskor Háskóla Íslands 1968-1975.
Árin 1968-1969 dvaldi hann í El Salvador við jarðhitarannsóknir á vegum Sameinuðu
þjóðanna og aftur í Nicaragua árið 1972.
Um það bil sem Guðmundur kom heim frá Bandaríkjunum hófst gos í Öskju
(1961) þar sem hann hlaut eldskírn sína við eldgosarannsóknir í samstarfi við
Sigurð Þórarinsson. Ásamt Sigurði var hann frumkvöðull að stofnun Norrænu
eldfjallastöðvarinnar hér á landi en sú stofnun var fyrsta fjölþjóðlega vísindastofnun
landsins og var hann forstöðumaður hennar frá stofnun 1973 til ársins
1998. Undir forystu hans hefur Eldfjallastöðin verið mikil lyftistöng íslenskum eldfjalla-
og jarðfræðirannsóknum.
Vísindastörf Guðmundar hafa einkum verið á sviði jarðefnafræði og bergfræði en
Guðmundur er fyrsti lærði jarðefnafræðingur Íslendinga. Hann vann brautryðjendastarf
hér á landi á rannsóknum á ummyndun jarðhitasvæða. Í Surtseyjargosinu
1963-1967 var skerfur Guðmundar til rannsóknanna hinn athyglisverðasti,
honum tókst með fulltingi samstarfsmanna að safna hreinustu sýnum af eldfjallagufum
sem þá þekktust og efnagreina þau. Eftir 1970 skrifaði Guðmundur
tímamótaritgerð um bergfræði Heklu og uppruna súra bergsins á Íslandi. Guðmundur
vann brautryðjendastarf með rannsóknaverkefni er beindist að því að
tengja bergfræði Íslands við flekakenninguna. Hin síðari ár hefur Guðmundur
unnið að rannsóknum í Dyngjufjöllum og Ódáðahrauni og m.a. lagt áhugaverðan
skerf til þekkingar vorrar á móbergi og bólstrabergi, sem og á kerfisbundnum
breytingum á eldvirkni landsins. Guðmundur byggði upp, ásamt Sigurði Þórarinssyni
og Þorleifi Einarssyni, kennslu í jarðvísindum við Háskóla Íslands og var einn
af aðalkennurum jarð- og landfræðiskorar fyrstu árin.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra Guðmund
E. Sigvaldason með titlinum doctor scientiarum honoris causa. Sé það góðu heilli
gert og vitað.
Í verkfræðideild
Bjarni Tryggvason
Bjarni Tryggvason fæddist árið 1945 í Reykjavík. Hann fluttist barn að aldri ásamt
foreldrum sínum til Kanada og hefur búið þar síðan. Hann lauk B.S. prófi í eðlisverkfræði
frá háskólanum í British Columbia árið 1972. Í framhaldsnámi lagði
hann einkum stund á hagnýtta stærðfræði og straumfræði. Á háskólaárum hlaut
Bjarni fjölmargar viðurkenningar. Á árunum 1972-1973 vann hann með veðurfræðingum
við að kanna eðli skýja og 1974 rannsakaði hann í háskólanum í Vestur-Ontario
áhrif vinds á byggingar. Bjarni kenndi við háskóla í Kanada, Japan og
Ástralíu, meðal annars hagnýtta stærðfræði.
179

Árið 1982 stýrði Bjarni rannsóknum á hægum loftstraumi og árið 1983 var hann
valinn í hóp 6 kanadískra geimfara. Bjarni hafði umsjón með smíði geimsjárkerfis
og í lok október árið 1992 fór hann í geimferð þar sem kerfið var reynt. Þá átti
hann drjúgan þátt í smíði festingar sem kemur í veg fyrir titring þar sem þyngdarafls
gætir lítið. Þessar festingar skipta miklu máli þegar farið verður að búa til
fullkomnar málm- eða efnablöndur í geimnum. Frá apríl 1996 hafa festingarnar
verið notaðar í MÍR geimstöðinni rússnesku.
Í ágúst 1997 fór Bjarni í 11 daga geimferð með Discovery þar sem hann rannsakaði
breytingar á lofthjúp jarðar og gerði tilraunir með festingarnar sem áður er
getið. Verkfræðingar þurfa í sífellu að beita fræðilegri þekkingu á ný vandamál og
búa þannig í haginn fyrir samferðamenn sína. Um það er Bjarni skýrt dæmi.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra Bjarna
Tryggvason með nafnbótinni doctor technices honoris causa. Sé það góðu heilli
gert og vitað.
Frú Vigdís Finnbogadóttir
Frú Vigdís Finnbogadóttir fæddist í Reykjavík árið 1930. Hún lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík en hélt eftir það utan, lagði stund á frönsku og leikhúsfræði
í Frakklandi, leikhússögu í Kaupmannahöfn og frönsk málvísindi í Uppsölum.
Þá lauk hún B.A. prófi í ensku og frönsku frá Háskóla Íslands og enn
fremur prófi í uppeldisfræðum.
Frú Vigdís starfaði um skeið sem frönskukennari við menntaskólana í Reykjavík
og í Hamrahlíð og kenndi auk þess leikhúsfræði við Háskóla Íslands. Árið 1972
var hún ráðin leikhússtjóri Leikfélags Reykjavíkur og gegndi því starfi í 8 ár eða
þar til hún var kjörin forseti Íslands árið 1980.
Hugvísindi eru snar þáttur í menntun og ævistarfi frú Vigdísar en verkfræðin
skipar þar líka háan sess. Hún er dóttir Finnboga Rúts Þorvaldssonar, sem veitti
verkfræðikennslu forstöðu frá því að undirbúningskennsla hófst laugardaginn 19.
október 1940 og til hausts 1945, en verkfræðideild var stofnuð með lögum 28.
desember 1944. Finnbogi var einn af forvígismönnum Verkfræðingafélags Íslands.
Frú Vigdís ólst upp í umhverfi sem mótaðist mjög af viðhorfum verkfræðinga
og hefur alla tíð sýnt málefnum verkfræðingastéttarinnar hollustu og
ræktarsemi.
Um langt árabil hefur hún setið í stjórn Minningarsjóðs Þorvalds Finnbogasonar,
verkfræðistúdents. Þorvaldur var bróðir frú Vigdísar en hann lést rúmlega tvítugur
að aldri. Sjóðurinn styrkir á hverju ári verkfræðistúdent sem skarar fram úr í
námi og hefur frú Vigdís gert sér sérstakt far um að fylgjast með því unga fólki
sem styrkinn hlýtur. Þá hefur hún sýnt mikinn áhuga á hinu merkilega
málræktarstarfi sem orðanefndir verkfræðinga hafa unnið. Vigdís var gerð að
heiðursfélaga í Verkfræðingafélagi Íslands árið 1992.
Af þessum sökum telur Háskóli Íslands sér það sæmdarauka að heiðra frú Vigdísi
Finnbogadóttur með nafnbótinni doctor technices honoris causa. Sé það góðu
heilli gert og vitað.
180

Helstu símanúmer, bréfsímanúmer,
netföng og vefföng Háskóla Íslands
Rannsóknastofnanir, rannsóknastofur og fyrirtæki í tengslum við Háskóla Íslands
Margvíslegar rannsóknir fara fram á vegum Háskóla Íslands enda eru rannsóknir helsta verkefni háskólakennara að frátalinni
kennslu. Þar er rekinn fjöldi rannsóknastofa og -stofnana og innan þeirra fer fram mikilvæg vísindastarfsemi. Auk þess er fjöldi
þjónustustofnana á vegum eða í tengslum við Háskóla Íslands. Þessar stofnanir eru:
Alþjóðamálastofnun
Lögbergi
Sími 525 4385; bréfsími 525 4388
netfang ggschram@hi.is
Alþjóðaskrifstofa háskólastigsins
Neshaga 16
Sími 525 4311; bréfsími 525 5850
netfang ask@hi.is
http://www.ask.hi.is/
Bókmenntafræðistofnun
Nýja Garði Hugvísindastofnun
101 Reykjavík
Sími 525 4093; bréfsími 525 4410
netfang gardarb@hi.is
http://www.hi.is/HI/Stofn/BHI/
Endurmenntunarstofnun
Dunhaga 7
Sími 4923/24/25; bréfsími 525 4080
netfang endurm@hi.is
http://www.endurmenntun.hi.is/
Félagsvísindastofnun
Aragötu 9
101 Reykjavík
Sími 525 4545; bréfsími 525 4179
netfang felagsvisindastofnun@hi.is
http://www.fel.hi.is/
Guðfræðistofnun
Aðalbyggingu
101 Reykjavík
Sími 525 4348; bréfsími 552 1331
asdis@hi.is
Hagfræðistofnun
Aragötu 14
101 Reykjavík
Sími 525 4229; bréfsími 525 4096
http://www.hag.hi.is/ioes/
Happdrætti Háskóla Íslands
Tjarnargötu 4
101 Reykjavík
Sími 563 8300; bréfsími 563 8350
http://www.hhi.is/
Háskólaútgáfan
Aðalbyggingu
101 Reykjavík
Sími 525 4003; bréfsími 552 1331
Heimspekistofnun
Nýja Garði Hugvísindastofnun
101 Reykjavík
Sími 525 4039; bréfsími 525 4410
http://www.hi.is/~mhs/hstofn/hstofn.html
182
Hollvinasamtök Háskóla Íslands
Aðalbyggingu
101 Reykjavík
Sími 551 4374; bréfsími 552 1331
http://www.
Íslensk málstöð
Neshaga 16
107 Reykjavík
Sími 525 4443/552 8530; bréfsími 562 2699
Kerfisverkfræðistofa
VR III
107 Reykjavík
Sími 525 4703
Lagastofnun
Lögbergi
101 Reykjavík
Sími 525 4381; bréfsími 525 4388
Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn
Arngrímsgötu 3
107 Reykjavík
Sími 525 5600; bréfsími 525 5615, netfang
lbs@bok.hi.is
http://www.bok.hi.is/
Listasafn Háskólans
Odda
101 Reykjavík
Sími 525 4411; 552 6806
http://www.listasafn.hi.is/
Líffræðistofnun
Grensásvegi 11
108 Reykjavík
Sími 525 4618; bréfsími 525 4281
http://www.hi.is/pub/lif/
Líffræðistofnun
Grensásvegi 12
108 Reykjavík
Sími 525 4600; bréfsími 525 4637
http://www.hi.is/pub/lif/
Líffræðistofnun, örverufræðistofa
Ármúla 1A
108 Reykjavík
Sími og 525 4955/568 8447, bréfsími 568 8457
Mannfræðistofnun
Hólavalla 13
101 Reykjavík
Sími 525 4253
http://www.hi.is/pub/anthrice/mannfs.html
Mannréttindastofnun
Lögbergi
101 Reykjavík
Sími 525 4385; bréfsími 525 8388
Málvísindastofnun
Nýja Garði Hugvísindastofnun
101 Reykjavík
Sími 525 4408; bréfsími 525 4410
http://www.hi.is/pub/malvis/
Námsbraut fyrir aðstoðarfólk tannlækna
Læknagarði, Vatnsmýrarvegi 16
101 Reykjavík
Sími 525 4865; bréfsími 525 4874
Námsráðgjöf
Aðalbyggingu
101 Reykjavík
Símar 525 4315/4316; bréfsími 552 1331.
Norræna eldafjallastöðin
Grensásvegi 50
108 Reykjavík
Sími 525 4492; bréfsími 562 9767
http://www.norvol.hi.is/index.html
Orðabók Háskólans
Neshaga 16
107 Reykjavík
Sími 525 4430; bréfsími 562 7242
http://www.lexis.hi.is/
Prokaria
Gylfaflöt 5
112 Reykjavík
Sími 570 7900; bréfsími 570 7901
Rannsóknamiðstöð í jarðskjálftaverkfræði
Austurvegi 2a
800 Selfossi
Sími 525 4136/4137; bréfsími 525 4140
Rannsókna- og fræðasetur Háskóla Íslands í
Hveragerði
Sími 483 4360
Rannsóknasetur Háskóla Íslands í
Vestmannaeyjum
Strandvegi 50
900 Vestmannaeyjum
Sími 481 1111; bréfsími 481 2669
Veffang: http://www.veyeyjar.is/-palmar
Rannsóknastöðin Sandgerði
Garðvegi 1
245 Sandgerði
Sími 423 7870
Rannsóknastofa í heilbrigðisfræði
Sóltúni 1
105 Reykjavík
Sími 525 4956; bréfsími 562 2013

Rannsóknastofa í kvennafræðum
Aðalbyggingu
101 Reykjavík
Sími 525 4595; bréfsími 552 1331, netfang
fem@hi.is
Rannsóknastofa í líffærafræði
Læknagarði, Vatnsmýrarvegi 16
101 Reykjavík
Sími 525 4853/4821; bréfsími 525 4893/4864
Rannsóknastofa í lyfjafræði
Ármúla 30
108 Reykjavík
Sími 525 4369/568 0866; bréfsími 568 0872
Rannsóknastofa í klínískri eðlisfræði
Læknagarði, Vatnsmýrarvegi 16
101 Reykjavík
Sími 525 4890; bréfsími 525 4891
Rannsóknastofa í matvælafræði
Læknagarði, Vatnsmýrarvegi 16
101 Reykjavík
Sími 525 4210/4848; bréfsími 552 8911
Rannsóknastofa í meinafræði
Landspítala v/Barónstíg
101 Reykjavík
Sími 560 1900; bréfsími 560 1904
Rannsóknastofa í næringarfræði
Íþróttahúsi Háskólans
101 Reykjavík
Sími 525 4260/4269
Rannsóknastofa í ónæmisfræði
Landspítala
101 Reykjavík
Sími 560 1960/63; bréfsími 560 1943
Rannsóknastofa í sýklafræði
Landspítala
101 Reykjavík
Sími 560 1900; bréfsími 560 1957
Rannsóknastofa kvennadeildar Landspítalans
Landspítala
101 Reykjavík
Sími 560 1000; bréfsími 560 1191
Rannsóknastofa Lífeðlisfræðistofnunar
Læknagarði, Vatnsmýrarvegi 16
101 Reykjavík
Sími 525 4855; bréfsími 525 4886
Rannsóknastofa um mannlegt atferli
Skólabæ, Suðurgötu 26
101 Reykjavík
Sími 525 4585
Rannsóknastofa tannlæknadeildar
Læknagarði, Vatnsmýrarvegi 16
101 Reykjavík
Sími 525 4882/4895; bréfsími 525 4874
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins
Sjávarútvegshúsinu, Skúlagötu 4
101 Reykjavík
Sími 562 0240; bréfsími 562 0740
Rannsóknastofnun í hjúkrunarfræði
Eirbergi Eiríksgötu 34
105 Reykjavík
Sími 525 5281/82
Rannsóknaþjónusta Háskólans
Tæknigarði, Dunhaga 5
107 Reykjavík
Sími 525 4900; bréfsími 552 8801; netfang
rthj@rthj.hi.is
Raunvísindastofnun, með rannsóknastofur í
stærðfræði, eðlisfræði,
efnafræði, jarðfræði, jarðeðlisfræði (með
háloftadeild) og reiknifræði.
Sími 525 4800; bréfsími 552 8911; netfang
http://www.raunvis.hi.is/RaunvisHome.html
Reiknistofnun Háskólans
Tæknigarði, Dunhaga 5
107 Reykjavík
Sími 525 4761; bréfsími 552 8801; netfang
help@hi.is
Sagnfræðistofnun
Árnagarði
101 Reykjavík
Sími 525 4097; bréfsími 525 4242
http://www.hi.is/~eggthor/stofnun.htm
Siðfræðistofnun
Skólabæ
Suðurgötu 26
101 Reykjavík
Sími 525 4077; bréfsími 551 2167
Sjávarútvegsstofnun
Tæknigarði, Dunhaga 5
107 Reykjavík
Sími 525 4056/4724; bréfsími 525 5829
http://www.sushi.hi.is/sus.htm
Skjalasafn Háskóla Íslands
Aðalbyggingu
101 Reykjavík
Sími 525 4246; bréfsími 552 1331
http://www.hi.is/stofn/skjalasafn/
Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi
Árnagarði
101 Reykjavík
Sími 525 4010; bréfsími 525 4035
http://www.hi.is/HI/Ranns/SAM/
Stofnun í erlendum tungumálum
Nýja Garði Hugvísindastofnun
101 Reykjavík
Sími 525 4191; bréfsími 525 4410
http://www.hi.is/pub/siet/
Stofnun Sigurðar Nordals
Þingholtsstræti 29
101 Reykjavík
Sími 562 6050; bréfsími 562 6263
http://www.nordals.hi.is
Tannsmiðaskóli Íslands
Læknagarði,
Vatnsmýrarvegi 16
101 Reykjavík
Sími 525 4892; bréfsími 525 4874
Tilraunastöð Háskólans í meinafræði
Keldum
v/Vesturlandsveg
110 Reykjavík
Sími 567 4700; bréfsími 567 3979
http://www.hi.is/pub/keldur/
Tungumálamiðstöð Háskóla Íslands
Nýja Garði
101 Reykjavík
Sími 525 4593; bréfsími 525 4410; netfang
ems@hi.is;
veffang http://www.hi.is/~ems/
Tækniþróun hf
Tæknigarði, Dunhaga 5
107 Reykjavík
Sími 525 4921; bréfsími 552 8801
Umhverfisstofnun
Tæknigarði, Dunhaga 5
Sími 525 5871/5286
http://vera.verk.hi.is/kenn/solnes/Uhi/index.ht
ml
Upplýsingaþjónusta Háskólans
Aðalbyggingu
101 Reykjavík
Sími 525 4665/66; bréfsími 569 4723
http://www.hi.is/~joner/index11.html
Veirufræðistofnun
Ármúla 1a
108 Reykjavík
Sími 525 5220; bréfsími 525 5220
Verkfræðistofnun Háskóla Íslands
Smyrilsvegi 22
107 Reykjavík
Sími 525 4919; bréfsími 525 4913
http://verk.hi.is/vstofnun/
Viðskiptafræðistofnun Háskóla Íslands
Odda
101 Reykjavík
Sími 525 4555; bréfsími 552 6806
Örverufræðistofa
Ármúla 1a
108 Reykjavík
Sími 525 4955; bréfsími
183

Útgefandi: Háskóli Íslands
Ritstjórn: Magnús Diðrik Baldursson og Magnús Guðmundsson
Hönnun: Hildigunnur Gunnarsdóttir
Prófarkalestur: Gunnar Skarphéðinsson
Ljósmyndir: Kristinn Ingvarsson
Umbrot: Háskólaútgáfan, Kristinn Gunnarsson
Filmuvinna og prentun: Gutenberg
Upplag: 1200
Maí 2001

185

186

187

188

189

190

191

192