POLSKA MYŚL STRATEGICZNA - Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

widzenia polityki to przekonanie o nieakcydentalnym
istnieniu jednostek i wspólnot, lecz o ich
długim trwaniu ma szczególne znaczenie dla
tworzenia postawy odpowiedzialności za losy
zbiorowości poddanej decyzjom politycznym –
w tradycyjnym wymiarze etycznym opisanym
przez cnoty – i stanowi jedno z dwóch podstawowych
ograniczeń władzy 4 .
Uwagi te mają istotne znaczenie, gdy odniesiemy
je do dyskusji o punktach zwrotnych
w dziejach, czyli tego, co można nazwać fundamentalną
rekonfiguracją historii – nie zerwaniem
sieci dziejów, ale całkowitą zmianą
znaczeń nadawanych poszczególnym wydarzeniom.
Punkty zwrotne w dziejach to momenty,
gdy dotychczasowe opisywanie traci sens
z uwagi na nie odnoszenie się do rzeczywistości.
W miejsce tych opisów pojawiają się nowe.
Historia zaczyna być „pisana od nowa”. Poczucie
odpowiedzialności i nadawanie sensu takim
momentom jest szczególnie trudne i wymaga
zrozumienia natury dokonującego się przełomu,
odkrywania jego źródeł i roli w historii.
W moim przekonaniu, najbardziej przejmujący
i intrygujący obraz dotyczący przełomowych
momentów w dziejach można znaleźć
w Biblii. Jest to opis świata tuż przed potopem,
który zakończył czasy pierwszych pokoleń ludzi
na Ziemi i był nowym początkiem historii.
Nie chodzi tu o sam przebieg wydarzeń, który
znamy z Księgi Rodzaju, ale o ich interpretację
zaprezentowaną przez Chrystusa podczas
zapowiedzi końca czasów: „Jak w czasie przed
potopem jedli i pili, żenili się i za mąż wydawali
aż do dnia, kiedy Noe wszedł do arki, i nie
4 Stąd też na przykład wzięło się, często opacznie
rozumiane przez współczesnych ignorantów żyjących
w świecie „po wartościach” i rozumiejących ograniczenia
władzy wyłącznie poprzez kategorie zakazu i normy
prawa karnego, określenie najwyższej rangi odpowiedzialności
Prezydenta II RP zawarte w Konstytucji
Kwietniowej, a więc formuła odpowiedzialności „przed
Bogiem i historią”; trudno wyobrazić sobie w wymiarze
zobowiązania moralnego wyższy nakaz etyczny troski
o los powierzonego narodu niż rozliczanie się ze sprawowanych
rządów przed tymi dwiema Instancjami.
spostrzegli się, aż przyszedł potop i pochłonął
wszystkich” 5 .
To, co jest niezwykłe w tym obrazie, to jakby
dwie płaszczyzny, w których rozgrywają się
wypadki. Jedną jest codzienne pasmo dziejów,
na którym koncentruje się uwaga ludzi, gdzie
działają ludzkie systemy i organizacja społeczna,
gdzie „toczy się codzienność” i przebiegają
indywidualne dzieje jednostek. Drugą, równoległą
płaszczyzną powstającą, jakby obok głównego
nurtu zasadniczego pasma historii jest
nowy początek dziejów. Historia nie dzieje się
jednopasmowo, interwały to nie okresy, które ze
sobą się stykają, koniec jednego jest początkiem
następnego. Historia to dzieje wielopasmowe.
Noe budował swoją arkę dłuższy czas, wybierał
zwierzęta, które miały z nim do niej wejść, przygotowywał
się na moment, którego może i sam
do końca nie rozumiał. Noe żył pośród ludzi, ale
należał już do innej sieci historycznych znaczeń
niż oni. Otaczający go tłum był częścią dziejów,
których nadchodził kres a oni nie byli tego świadomi.
A przecież Noe nie miał nakazu czynić
swych przygotowań w tajemnicy, to raczej ludzie
„nie spostrzegli się”. Te ostatnie dni przed
potopem, a zgodnie ze słowami Chrystusa, także
ostatnie dni przed Sądem Ostatecznym były
fascynującym czasem współistnienia w jednej
przestrzeni miejsca i czasu dwóch porządków –
nadchodzącego punktu zwrotnego i nieświadomego
swego końca długiego trwania dawnych
instytucji i ludzkich zachowań. I to jest fascynujące
w dziejach człowieka – podczas, gdy wielu
żyje w jednym z pasm historii, tuż obok może
powstawać inne, które w pewnym momencie
przejmie dominację i unieważni dotychczasowy
porządek. Stąd też każdy moment przełomowy
rozpoczyna się dużo wcześniej niż jego
miejsce w historii.
Z tego też powodu trudno jest opisać dzieje
poprzez prostą chronologię kolejnych wydarzeń,
a dla historyków, szczególnie kultury,
„podstawowym zadaniem jest identyfikacja rozlicznych
rywalizujących ze sobą wątków (…);
5 Ewangelia według Św. Mateusza, 24:38–39.
Część I
KULTURA MYŚLENIA STRATEGICZNEGO
Biuletyn PTE nr 2 (52) kwiecień 2011
13