14.11.2014 Views

Learners Sect B isiXhosa Home Language.pdf

Learners Sect B isiXhosa Home Language.pdf

Learners Sect B isiXhosa Home Language.pdf

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

IsiXhosa: Ulwimi Lwasekhaya<br />

Uvavanyo olufanayo (CTA)<br />

IBanga 9<br />

2009<br />

INCWADI YOMFUNDI: Icandelo B<br />

Ixesha: : 2<br />

iiyure<br />

Amanqaku: 80<br />

Inani<br />

lamaphepha: 12


UVAVANYO OLUFANAYO (CTA)<br />

UJOLISO: Inkululeko<br />

Inqaku eliya kumfundi:<br />

Le CTA inamaCandelo A noB. Eli liCandelo B:<br />

ICANDELO B<br />

Ofanele ukuba ukwazi:<br />

Uza kulenza wedwa eli Candelo B.<br />

Imiyalelo:<br />

Landela imiyalelo yombuzo ngamnye ngenkathalo.<br />

Kolu vavanyo uza kufumana ezi Ziphumo Zokufunda nemiLinganiselo Yovavanyo<br />

elandelayo:<br />

PF 3: Umfundi uya kuba nakho ukufunda nokujonga ukuze afumane ulwazi<br />

nokuzonwabisa, aze asabele ngendlela egwebayo kwizinto ezilixabiso<br />

zobugcisa, inkcubeko novakalelo kwiitekisi.<br />

GH: Aphendule iitekisi ngendlela ehlalutyayo:<br />

• axabise uluvo lombhali;<br />

• axabise imiyalezo equkiweyo (okanye efihlakeleyo), nakuphi na<br />

ukuthath’icala okanye ukuqal’ugwebe, aze anike olwakhe uluvo<br />

nezinto ezizezinye;<br />

• ahlalutye indlela iimeko, ubume bentlalo nenckubeko ezifuthela<br />

ngayo umyalelo.<br />

GH: Unika isigwebo malunga nenkcubeko yentlalo, okusingqongileyo,<br />

neendlela ezifanelekleyo nezilixabiso ekuziphatheni, kwitekisi, aze axoxe<br />

ngeempembelelo kumfundi kwanemiba yetekisi eyenza eli futhe (umzekelo:-<br />

okuqulathiweyo, ulwimi, umsebenzi wobugcisa, imbono nokuzotywa<br />

kwabalinganiswa).<br />

PF4: Umfundi uya kuba nakho ukubhala iindidi zeetekisi ezinobunyani<br />

nezengqikelelo ebhalela uludwe lweenjongo.<br />

GH: Usebenzisa inkqubo yokubhala ngokuzimela yedwa nangokulula<br />

ukwenza iitekisi ezinzima:<br />

2


ntaba. Umdla wakhe wokufuna ulwazi nothando lobomi nentshisekelo yempumelelo<br />

yamenza waphumelela ukhwelo lesibini lentaba i Everest ngo 2005. Kodwa ngeli tyeli,<br />

inkuthazo yakhe yayehlukile. Impumelelo yakhe yaba yinzuzo kubantwana abathathu<br />

abahlelelekileyo eMzantsi.<br />

7 Xa uthetha noSibu, uqaphela ukuba ulikhenkethile ilizwe, waye futhi ungumntu ozithobileyo.<br />

Ukhenketho lwakhe lumse kwezinye zendawo ezintle kakhulu emhlabeni,<br />

ezinobumenyemenye bomkhence, inkazimulo ekhanya nasebumnyameni, nentaba<br />

ezombathiswe likhephu ukuyikhusela kwisibhakabhaka esiluhlaza. Kodwa ukufika apho<br />

unyuke amaqhina nentsunguzi ezimnyama, imimoya ehlabayo ebanda okomkhenkce. Uve<br />

iintlungu ezisika imiphunga eziva ephelelwa ngumoya oku komntu oqhawukayo.<br />

8 Noxa kunjalo, uSibu uyazi ukuba akukhonto izalula. Ulwazi lwakhe njengomkhweli-ntaba<br />

lumfundise lo nto. Omnye nomnye unentaba yakhe iEverest ekumele ayikhwele. Kodwa<br />

uyatsho ukuba xa uzimisele, usebenza nzima ubonisa ubugorha, ekunyamezeleni kukhona<br />

umvuzo.Ibali lakhe ngumzekelo ophilayo!<br />

IMIBUZO<br />

1.1 Yeyiphi indlela eyiyo yokuhlanganisa ezi zivakalisi zinthathu zilandelayo?<br />

I Everest seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli-ntaba. Uninzi lwabo<br />

zange luphumelele ukubuya entabeni. Bayakuphumla ngonaphakade eluthandweni lwayo.<br />

(1)<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

IEverest seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli<br />

ntaba,uninzi lwabo zange luphumelele ukubuya entabeni futhi bayakuphumla<br />

ngonaphakade ethandweni lwayo.<br />

IEverest, seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli<br />

ntaba uninzi lwabo zange luphumelele ukubuya entabeni futhi bayakuphumla<br />

ngonaphakade ethandweni lwayo.<br />

IEverest seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli ntaba<br />

uninzi lwabo zange luphumelele ukubuya entabeni,yaye bayakuphumla,<br />

ngonaphakade ethandweni lwayo.<br />

IEverest seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli<br />

ntaba. Uninzi lwabo aluzange luphumelele ukubuya entabeni. Bayakuhlala<br />

ngonaphakade eluthandweni lwayo.<br />

1.2 Yeyiphi kwezi zilandelayo engesosizathu sokusebenzisa “umbuso omkhulu wobukhosi”<br />

okanye “ezinyaweni zeteroni yakhe“ (paragraph 1) xa uchaza intaba?<br />

(1)<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

ukuchaza ubukhulu bentaba iEverest.<br />

ukuchaza ubuhle obusisimanga be Everest.<br />

ukucacisa imvelo nendalo yeEverest.<br />

ukuveza umangaliso wobuqaqawuli be Everest<br />

1.3 Yeyiphi kwezi zilandelayo eyinjongo yesi sicatshulwa ? (1)<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

ukuvuseleleka<br />

ukusebenzisa ingqondo<br />

ukuba nolwazi<br />

ukukwazi ukuchaza<br />

4


1.4 Sesiphi isivakalisi esisiso? (1)<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

USibusiso Vilane ungumkhweli-ntaba waseMzantsi ongathandabuzisiyo.<br />

USibusiso Vilane ungomnye wabakhweli ntaba abadumileyo eMzantsi.<br />

USibusiso Vilane ungumkhweli-ntaba odumileyo.<br />

USibusiso Vilane ungoyena mkhweli-ntaba odumileyo eMzantsi<br />

1.5 Inkcazo ka Lian ku (paragraph1) ngentaba iEverest (1)<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

iyachukumisa<br />

iyoyikisa<br />

iyamkeleka<br />

iyahlonipheka<br />

1.6 Xa uLian ebefuna ukuhambisa esi sicatshulwa kwinzululwazi zamaphepha, (1)<br />

ebengasebenzisa eyiphi imizekelo kwesi sicatshulwa?<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

ubukhazikhazi bomkhenkce<br />

iintanda zomhlaba<br />

iintsunguzi ezimnyama<br />

ebanda okomkhenkce<br />

1.7 Wakhuthazwa yintoni uSibusiso ukukhwela intaba okwesibini ? (1)<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

ukuvuselela ulutsha<br />

ukuba luncedo kwabanye<br />

ukuzibonakalisa<br />

kwakusegazini ukukhwela intaba<br />

1.8 Xa efunisisa kwi(internet) uLian wafunda oku kulandelayo ngoSibu<br />

Ukubonisa ubugorha nokuzithemba kwakhe uSibu ebomini,umongameli uThabo<br />

Mbeki wamwonga ngewonga i “Order of the Ikhamanga” ngo 2006, enikezelwa<br />

uubonisa ukugqwesa kwezamasiko nezithethe, ezomculo kunye nezemibhalo.<br />

Ngaloo mini okaMbeki wavuyisana naye empumelelweni yakhe watsho esithi<br />

“ngesi senzo ubonise umgangatho ophakamileyo esingafikelela kuwo xa singathi<br />

sibambe siqinise sisebenza ngokuzimisela.”<br />

1.8.1 ULian angathanda ukufaka esi siqendu singentla kwisicatshulwa asibhalileyo. (1)<br />

Singangena phakathi kweziphi iziqendu?<br />

A phakathi kwesiqendu 3 no 4<br />

B phakathi kwesiqendu 4 no 5<br />

C phakathi kwesiqendu 5 no 6<br />

D phakathi kwesiqendu 6 no 7<br />

1.8.2 Yeyiphi kwezi zilandelayo engathethi ntonye no qhuba kwisiqendu esingaphezulu? (1)<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

ukuzimisela<br />

ukusombulula<br />

utshiseko<br />

ukuzithemba<br />

5


1.8.3 “ngesi senzo ubonise umgangatho esingafikelela kuwo xa singathi sibambe siqinise<br />

sisebenze ngokuzimisela”.<br />

Chaza intlobo ezimbini zokuthetha ezisetyenziswe ngasentla. (1)<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

ukubaxa,ukukwekwa<br />

isifaniso,isifaniso<br />

ukukwekwa, iqhalo<br />

ukukwekwa, isifaniso<br />

1.9 Kwisiqendu sokugqibela sesicatshulwa, “i Everest” ibhalwe ngendlela eyiyo ngoba<br />

lichaza : (1)<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

ligama lentaba<br />

iinzima<br />

intetho ngqo<br />

igama mboleko kolunye ulwimi<br />

UMBUZO 2<br />

2.1 Funda esi sivakalisi singezantsi.<br />

UTshepo ubona umlambo esiya kulolongo lombhoxo qho ngeMigqibelo.<br />

Yeyiphi indlela eyiyo yokubhala esi sivakalisi? (1)<br />

A. Qho ngeMigqibelo uTshepho ubona umlambo esiya kulolongo lombhoxo.<br />

B. UTshepho ubona umlambo endleleni eya kulolongo lombhoxo qho ngeMigqibelo.<br />

C. Qho ngeMigqibelo uTshepho ubona umlambo xa esiya kulolongo lombhoxo.<br />

D. UTshepho ubona umlambo qho ngeMigqibelo esiya kulolongo lombhoxo.<br />

2.2 Igama elinomgca ngaphantsi liphikisana nasiphi isivakalisi? (1)<br />

UMBUZO 3<br />

A. Umqhubi bhayisikili wagxekwa ngemizamo yakhe yokuphumelela uhambo.<br />

B. Umqhubi bhayisikili wayezithemba ngemizamo yakhe yokuphumelela uhambo.<br />

C. Umqhubi bhayisikili wayeqinisekile ngemizamo yakhe yokuphumelela uhambo.<br />

D. Umqhubi bhayisikili wayenesiqiniseko ngemizamo yakhe yokuphumelela<br />

uhambo.<br />

Imiyalelo: Izivakalisi ezimbini ezinemigca ngaphantsi zilandelwa ngumbuzo okanye inkcazelo<br />

ngazo.. Funda iqela ngalinye lezi zivakalisi wandule ukukhetha impendul eyiyo.<br />

Umdyaro weFormula One racing ngowona uboniswa kakhulu kumabona-kude emhlabeni<br />

wonke.<br />

Malunga nenkulungwane eziyi 55 (million)zibukela umboniso walo mdlalo(GrandPrix)<br />

ngeempela veki.<br />

3.1 Zihlobana njani ezi zivakalisi? (1)<br />

A) Zibonakalisa ukufanekisa<br />

B) Esesibini siphikisana nesokuqala.<br />

C) Esokuqala sicacisa esesibini.<br />

D) Esesibini sinika ubungqina besokuqala.<br />

6


3.2 Leliphi kula magama alandelayo elisischasi segama u “kakhulu” kwesi sivakalisi<br />

esithetha ngomabona-kude?<br />

A) Ngamandla<br />

B) Kakuhle<br />

C) Kancinci<br />

D) Kakubi<br />

/15/<br />

UMSEBENZI 2<br />

IMPENDULO KWITEKISI<br />

IXESHA: 60 MIZUZU<br />

<br />

AMANQAKU: 33<br />

Umbuzo 1:<br />

Izixhobo zokusetyenziswa:<br />

INJONGO YOMSEBENZI<br />

Injongo yalo msebenzi ku:<br />

o kwenza intsingiselo yetekisi ebhaliweyo<br />

Itekisi: Amanqaku amaphepha kunye necwecwana<br />

elihlekisayo<br />

o kuvakalisa nokucacisa iimbono nezimvo zakho<br />

o kusebenzisa ulwazi lomsebenzi wolwimi<br />

Umsebenzi: Funda iitekisi ezivela kumaxwebhu 1-3 ze uphendule le mibuzo<br />

ilandelayo:<br />

IMVELAPHI 1<br />

KWIZIGIDI ZABANTU ABAHLWEMPUZEKILEYO, IMITHETHO<br />

YAMALUNGELO (BILL OF RIGHTS) AYITHETHI KWANTO<br />

Sol Makgabutlane<br />

Kungebhaqo, kodwa hayi ngokungafanelekanga- ukuba Imini Yamalungelo Abantu<br />

ibe nokungqubana ne Good Friday nge 21 Matshi. Ezi ntsuku zimbini zinomxholo<br />

ozidibanisayo: ukukhuselwa novelwano lwabahlwempuzekileyo,abagulayo<br />

nabadala. Masizishiye ecaleni iimfundiso ezingoThixo ezingeGood Friday,,<br />

umyalezo kaKrestu wawumalunga namalungelo nesidima sabo bangenathamsanqa,<br />

okanye abo umbhali weenoveli womRashiya, uDostoevisky ababiza<br />

njengaba”thukiweyo nabalinyaziweyo”. Ewe, asingawo onke amaqabane<br />

Amalungelo Abantu akholwayo, kodwa injongo yabo yileyo kaKrestu.<br />

7


UMzantsi Afrika sowuhambe indima ende ukusuka kwimihla enzima yobukoloni<br />

(colonialism) ocalu-calulo. Ekusukeni ekubeni yindawo eyeyona ikudidi oluphantsi<br />

emhlabeni ngenxa yemithetho yalo ucalu-calulo eyayijoliswe ekuvimbeni abemi<br />

abamnyama amalungelo asisiseko- kubandakanya nelungelo lokuzikhethela<br />

abameli- UMzantsi Afrika namhlanje uphila phantsi komgaqo siseko ongowona<br />

unenkululeko ekhululayo. Esona sahluko sibalulekileyo kwiKonstutyushini seso<br />

esiqulethe uninzi lweMithetho Yamalungelo (bill of Rights).<br />

Iquka amalungelo asisiseko abizwa njengamalungelo okuqala. Abandakanya<br />

ilungelo kubomi, inkululeko nolingano kunye nenkululeko yenkolo, ukuvakalisa<br />

izimvo nokuzibandakanya. Kodwa ke, uMthetho Wamalungelo awupheleli aph:<br />

uqhubeka uye kokubizwa ngokuba ngamalungelo entlalo noqoqosho.<br />

Ngokuthe gabalala, uMzantsi Afrika uqhube kakuhle ekukhuseleni amalungelo<br />

asisiseko abemi bawo kunye nelungelo lokhuseleko kwizohlwayo ezikhohlakeleyo<br />

nezikrwada, njengomzekelo wegwebo sika1995 esawiswa yinkundla yomgaqo<br />

siseko eyagwebela ukupheliswa kwesohlwayo sokubulawa kuba asihambelani<br />

nekonstityushini. Eso sigwebo sika1995 sesohlwayo ngokubulawa kungoku nje<br />

sisongelwe, sicelwa umngeni ngebango eliya lisanda ngengxolo lokuba esi<br />

sohlwayo ngokubulawa sikhe siphinde sibhekiswe ebantwini, kutshiwo kusithiwa esi<br />

sohlwayo masibuyiswe ukuba uninzi lwabemi lungavotela ukubuyiswa kwaso.<br />

Ukwenza loo nto phofu ke kungafuna ukuba umgaqo siseko ulungise ngokususa<br />

ilungelo lobomi, nyathelo elo elibuyisela umva nekufunela lingavunyelwanga.<br />

Ilungelo lobomi likwakhusela abemi ekugetyengweni zizaphuli mthetho. Ngaphandle<br />

kwalo, ilungelo labantu libalihamte lento engekhoyo. Iinkokheli zoburhulumente<br />

kufuneka ziphande ubunyani ze zithathe izigqibo ezifanelekileyo.<br />

Inqaku elinxulumene neli nelilelona libalulekileyo liphathelele kumalungelo entlalo<br />

noqoqosho abandakanya, xa kubalwa nje ambalwa, ilungelo lokufikelela kumaziko<br />

empilo, lokuba nendlu, ukutya namanzi. Kwiimeko ezinxulumene nala malungelo,<br />

iiJaji ezininzi zithi urhulumente unoxanduva lokwandisa nokuqhubela phambili la<br />

malungelo ngezo zinto zikhoyo.<br />

Ukuba ngaba oku kuyenzeka okanye akwenzeki, nokuba ingaba izinto<br />

ezingamalungiselelo okuphumeza la malungelo ingaba zabiwa ngokulinganayo na,<br />

yenye ingxoxo leyo. Kodwa ke, into eyinyaniso yeyokuba kwizigidi ngezigidi zabemi<br />

boMzantsi Afrika, la malungelo luhaya nje lwento engekhoyo.<br />

USol Makgabutlane ngumhleli ophambili weStar iphephandaba<br />

elingudadeboPretoria News.<br />

IMVELAPHI 2<br />

UMSINDO OTSHABALALISAYO (UBURHALARHUME) UBONISA<br />

IMEKO ENGAPHAYA KWEZENOFOBHIYA<br />

Umsindo omkhulu oqhambuke e-Alex ubonisa isigulo esinzulu kunezenofobhiya.<br />

Sisiphumo sokungaphumeleli kwamalungiselelo asembindini, ukudana okuzalwa<br />

8


namalungelo odumo, ukuswela inkathalo kwamaziko afumana inkxaso-mali<br />

yenkululeko, amsebenzi wawo ikukuphuhlisa uluntu ngokulugcina luphuhlile.<br />

Ukungaphumeleli kweProjekthi ekhokelwa nguPrezidenti eyayiqhutywa ngeAlex<br />

renewal Project (ARP) kufanele ukusetyenziswa ukuvus’emaqandeni urhulumente<br />

ukuba arhoxise indlela yakhe yokuvelela uphuhliso olungapheliyo nokudambisa<br />

intswelo. Yaqalwa ngo2001 yafumana ulwabiwo mali lwezigidi zeerandi eziyi-1.3<br />

(R1.3 billion). Kungoku nje loo mali iphelile kwaye ilungelaniswe nezigidi ezi-2<br />

zeerandi (R2 billion). Kude kuthini?<br />

Ngokwengcingane, urhulumente wephondo nguye olawula iprojekthi. Ngokokwenza<br />

ilawulwa yiCity of Johannesburg nesebe lephondo, lezezindlu. Ngoko ke, imisebenzi<br />

emininzi ingenana/ ingqubana noxanduva lorhulumente wendawo, wephondo<br />

nowesizwe kulwabiwo mali, loo mali isetyenziswa ngokweemfuno zabo bayiphetheyo<br />

ukufezekisa iimfuno zabo okanye zopolitiko. Ulwabiwo lwezindlu lwenziwa<br />

ngokungafanelekanga nangokungalinganiyo, kuxhomekeke ekuthandweni komntu<br />

okanye kwiqela lopolitiko elikhethiweyo.<br />

Kwiminyaka emithathu edlulileyo i-ARP, phantsi kolawulo olungajongwanga, yakhupha<br />

amawaka eerandi asi-7(R7 million) ukuvuselela iholo kwaNobuhle njengenxalenye<br />

yenkqubo yephulo elikhulu lokuvuselela indawo. Isabelo samaxabiso omsebenzi<br />

wokwakha sanikwa abahlobo, nezizalwane zomphathi wenkqubo yophuhliso. Iikontraki<br />

ezintathu zabhengezwa njengezitshonileyo. Iholo yokuzonwabisa esebenzayo<br />

nefanelekileyo yadilizwa, ngolo hlobo kuchithwa izinga lendibano apho<br />

kwakusonwatywa ngokomdaniso nomculo ngazo zonke iimpela veki.<br />

Iholo enkulu eyakheke kakuhle eyayinokufuna nje ukulungiswa, nayo yachithwa.<br />

Unyaka wonke nqunqe, umsebenzi wawume ngxi. Abemi banethamsanqa ke kodwa,<br />

lokonwabela ukuphuculwa okuthe chu kweendawo zabo zokuhlala. Akukho nje phofu<br />

kubamelwane babo abasehostele okanye kumawaka amatyotyombe axinene kumhlaba<br />

ofumanekayo. Ukucocwa kwendawo okuman’ukwenziwa njengephulo lokutsala iivoti<br />

zamaqela opolitiko akuncedi kwaphela kuba abantu abayeki ukusebenzisa i-Alex<br />

njengendawo yokulahla inkunkuma. Isicwangciso sombane owenziwa ngesixhobo<br />

sokuguqula imitha yelanga ibe ngumbane (solar), esasithenjiswe abahlali zange<br />

siphunyezwe; njengenxalenye yeprojekthi yovuselelo lwe-Alex, saphelela emoyeni<br />

ngaphandle kwenkcazo. Ukuxuthisana ngeentwana ezikhoyo zendlela yokuphila<br />

kwenziwe mandundu kukugxalathelana kwenani elininzi lamaZimbabwe e-Alex.<br />

Iinkqubo ezincinci, iziqalo zendawo yabantu kunye namalungiselelo abumbeneyo<br />

ngezineziphumo zabahlali abanempumelelo, ingasiyiyo le meko yendawo ezala impoxo<br />

nokudana okufanelekileyo phofu, intiyo yabantu abavela ngaphandle enobugebenga<br />

nokungathembi urhulumente.<br />

Kwangaxesha linye iinkokheli zoburhulumente zithetha ubumpulampula ngamalungelo<br />

ngeli xa benegalelo ekuvimbeni la malungelo kumaZimbabwe nabemi boMzantsi Afrika<br />

bahlwempuzekileyo.<br />

(Imvelaphi 2: Pretoria News 23 Meyi 2008)<br />

9


(Imvelaphi 3: Pretoria News; 23 May 2008)<br />

UMadam no-Eve<br />

Mnumzana Zuma!!<br />

Mnumzana Zuma!!<br />

Ewe?<br />

Ungakhe uthi gqabagqaba ngolu dushe lokuqhambuka kwezenofobhiya<br />

olwenzekayo ngoku?<br />

Ewe! Ndilwa nabo!<br />

Sisisizwe esinoxolo! Abantu bayithatha phi into yokuba ubugebenga bakhe<br />

basisisombululo sengxaki?!<br />

UMSHINI WAM!<br />

(Imvelaphi 3: Pretoria News; 23 Meyi 2008)<br />

Funda itekisi ukuqalela kwimvelaphi 1 uze uphendule le mibuzo ilandelayo:<br />

IMVELAPHI 1<br />

1. Nika intsingiselo yala magama alandelayo athathwe kwimvelaphi 1:<br />

1.1 ngebhaqo (1)<br />

1.2 itshonile/ukutshona (1)<br />

1.3 ekhululayo (1)<br />

1.4 Incwadi yomgaqo siseko (1)


2. Chaza ngamagama akho kumhlathi omnye ukuba yintoni eyona ngcingane (olona<br />

luvo) iphambili kule tekisi. (Imvelaphi 1) (8)<br />

3. Chaza ngamazwi akho “amalungelo esizukulwana sokuqala” na “malungelo<br />

esizukulwana sesibini”. Ohluke njani? (4)<br />

4. Xoxa ngendlela ehlalutyayo ukuba yeyiphi indlela umbhali achaze ngayo isihloko,<br />

okanye ingaba impendulo ecacisiweyo asIyompendulo yokwenyani? (2)<br />

IMVELAPHI 2<br />

Ngoku ke funda imvelaphi 2 Uze uphendule le mibuzo ilandelayo:<br />

5. Hlalutya isihloko “Umsindo otshabalalisayo ubonisa imeko engaphaya<br />

kwezenofobhiya”. Yenza isigqibo sokuba ubulindele ntoni ngokokuqulathiweyo xa<br />

ungekalifundi inqaku nokuba kutshintshe njani oko xa sele ulifundile inqaku. (3)<br />

6. Shwankathela ngamagama akho amanqaku aphambili ale tekisi. (6)<br />

7. Xoxa ngendlela ehlalutyayo, ukuba isihloko netekisi zihambelana njani okanye<br />

azihambelani njani. (3)<br />

Funda imvelaphi 3:<br />

8. Cinga ngendlela ehlalutyayo ngabalinganiswa, izehlo nemixholo ephononongwa<br />

kweli nqakwana lokuhlekisa Uze ubhale amanqaku anentsingiselo avela kweli<br />

nqakwana lokuhlekisa. Xela ukuba zinto zini ezenza ukuba ibe sisihlekisi,<br />

isigqebelo okanye sibe ntsingiselo-mbini. Nxulumanisa impendulo yakho<br />

kwiziphumo zokucinga kwakho ezivela kwimvelaphi 1 no 2. (3)<br />

(4)<br />

(33)<br />

UMSEBENZI 3<br />

UKUBHALA KOBUGCISA<br />

IXESHA: 60 MIZUZU<br />

<br />

AMANQAKU: 32<br />

INJONGO YOMSEBENZI<br />

Injongo yalo msebenzi kukuba:<br />

• Uqambe isincoko esihambelana nemilinganiselo enikiweyo<br />

• uvakalise iimbono nezimvo zakho<br />

• usebenzise ulwazi lwakho lomsebenzi wolwimi<br />

UMYALELO<br />

11


Umsebenzi wakho kukuba ubhale isincoko esinamagama amalunga nama-200<br />

ngesinye sezi zihloko zilandelayo:<br />

1. “Umbono wam woMzantsi Afrika onoxolo”. Xoxa ukuba uluntu olulolu hlobo<br />

lungenzeka kanjani. Apho kulawula uxolo kuphela.<br />

2. Amalungelo alungile (OK), oko nje kungekho xanduva luhamba nawo.<br />

3. “Ndifuna ukuzenzeIa into eyEyam – andidingi sakhelo samalungelo ukuze<br />

ndiqhubekele phambili”. Chaza amanyathelo onokuwathatha ukulandela indlela<br />

yakho eya kwikamva uze unike nezizathu zakho zokuba ucinge ukuba la<br />

manyathelo aya kuwenza umsebenzi wakho<br />

4. Ucinga ukuba yayintoni izizathu zoqhambuko lwezenofobhiya kweli lizwe<br />

ekuhambeni kwexesha?<br />

5. “Indlela abantu beenkcubeko ezahlukeneyo abaxubana ngayo kule mihla, yenza<br />

kube nzima ukugcina indlela ”esulungekileyo yenkcubeko kwiqela.” Uyidibanisa<br />

njani le nkcazo kwilungelo lonxibelelwano?<br />

6. YIntoni umbono wakho ngeDemokrasi? Singisela kwimEko-bume beklasi yakho.<br />

Uvavanyo lokubhalwa ngumntu ngamnye:<br />

Ngexesha lalo msebenzi uya kuvavanywa ngesincoko sakho osibhale wedwa<br />

ngokusekwe kule milinganiselo ilandelayo:<br />

• Isakhiwo<br />

• Okuqulathiweyo<br />

• Umsebenzi owodwa (ongalinganisi omnye)<br />

• Ukucaca kwezimvo<br />

• Igrama nokusetyenziswa kolwimi<br />

[32]<br />

AMANQAKU EWONKE ECANDELO B: 80 AMANQAKU<br />

12

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!