Learners Sect B isiXhosa Home Language.pdf
Learners Sect B isiXhosa Home Language.pdf
Learners Sect B isiXhosa Home Language.pdf
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
IsiXhosa: Ulwimi Lwasekhaya<br />
Uvavanyo olufanayo (CTA)<br />
IBanga 9<br />
2009<br />
INCWADI YOMFUNDI: Icandelo B<br />
Ixesha: : 2<br />
iiyure<br />
Amanqaku: 80<br />
Inani<br />
lamaphepha: 12
UVAVANYO OLUFANAYO (CTA)<br />
UJOLISO: Inkululeko<br />
Inqaku eliya kumfundi:<br />
Le CTA inamaCandelo A noB. Eli liCandelo B:<br />
ICANDELO B<br />
Ofanele ukuba ukwazi:<br />
Uza kulenza wedwa eli Candelo B.<br />
Imiyalelo:<br />
Landela imiyalelo yombuzo ngamnye ngenkathalo.<br />
Kolu vavanyo uza kufumana ezi Ziphumo Zokufunda nemiLinganiselo Yovavanyo<br />
elandelayo:<br />
PF 3: Umfundi uya kuba nakho ukufunda nokujonga ukuze afumane ulwazi<br />
nokuzonwabisa, aze asabele ngendlela egwebayo kwizinto ezilixabiso<br />
zobugcisa, inkcubeko novakalelo kwiitekisi.<br />
GH: Aphendule iitekisi ngendlela ehlalutyayo:<br />
• axabise uluvo lombhali;<br />
• axabise imiyalezo equkiweyo (okanye efihlakeleyo), nakuphi na<br />
ukuthath’icala okanye ukuqal’ugwebe, aze anike olwakhe uluvo<br />
nezinto ezizezinye;<br />
• ahlalutye indlela iimeko, ubume bentlalo nenckubeko ezifuthela<br />
ngayo umyalelo.<br />
GH: Unika isigwebo malunga nenkcubeko yentlalo, okusingqongileyo,<br />
neendlela ezifanelekleyo nezilixabiso ekuziphatheni, kwitekisi, aze axoxe<br />
ngeempembelelo kumfundi kwanemiba yetekisi eyenza eli futhe (umzekelo:-<br />
okuqulathiweyo, ulwimi, umsebenzi wobugcisa, imbono nokuzotywa<br />
kwabalinganiswa).<br />
PF4: Umfundi uya kuba nakho ukubhala iindidi zeetekisi ezinobunyani<br />
nezengqikelelo ebhalela uludwe lweenjongo.<br />
GH: Usebenzisa inkqubo yokubhala ngokuzimela yedwa nangokulula<br />
ukwenza iitekisi ezinzima:<br />
2
ntaba. Umdla wakhe wokufuna ulwazi nothando lobomi nentshisekelo yempumelelo<br />
yamenza waphumelela ukhwelo lesibini lentaba i Everest ngo 2005. Kodwa ngeli tyeli,<br />
inkuthazo yakhe yayehlukile. Impumelelo yakhe yaba yinzuzo kubantwana abathathu<br />
abahlelelekileyo eMzantsi.<br />
7 Xa uthetha noSibu, uqaphela ukuba ulikhenkethile ilizwe, waye futhi ungumntu ozithobileyo.<br />
Ukhenketho lwakhe lumse kwezinye zendawo ezintle kakhulu emhlabeni,<br />
ezinobumenyemenye bomkhence, inkazimulo ekhanya nasebumnyameni, nentaba<br />
ezombathiswe likhephu ukuyikhusela kwisibhakabhaka esiluhlaza. Kodwa ukufika apho<br />
unyuke amaqhina nentsunguzi ezimnyama, imimoya ehlabayo ebanda okomkhenkce. Uve<br />
iintlungu ezisika imiphunga eziva ephelelwa ngumoya oku komntu oqhawukayo.<br />
8 Noxa kunjalo, uSibu uyazi ukuba akukhonto izalula. Ulwazi lwakhe njengomkhweli-ntaba<br />
lumfundise lo nto. Omnye nomnye unentaba yakhe iEverest ekumele ayikhwele. Kodwa<br />
uyatsho ukuba xa uzimisele, usebenza nzima ubonisa ubugorha, ekunyamezeleni kukhona<br />
umvuzo.Ibali lakhe ngumzekelo ophilayo!<br />
IMIBUZO<br />
1.1 Yeyiphi indlela eyiyo yokuhlanganisa ezi zivakalisi zinthathu zilandelayo?<br />
I Everest seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli-ntaba. Uninzi lwabo<br />
zange luphumelele ukubuya entabeni. Bayakuphumla ngonaphakade eluthandweni lwayo.<br />
(1)<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
IEverest seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli<br />
ntaba,uninzi lwabo zange luphumelele ukubuya entabeni futhi bayakuphumla<br />
ngonaphakade ethandweni lwayo.<br />
IEverest, seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli<br />
ntaba uninzi lwabo zange luphumelele ukubuya entabeni futhi bayakuphumla<br />
ngonaphakade ethandweni lwayo.<br />
IEverest seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli ntaba<br />
uninzi lwabo zange luphumelele ukubuya entabeni,yaye bayakuphumla,<br />
ngonaphakade ethandweni lwayo.<br />
IEverest seyisube imiphefumlo engaphezu kwamakhulu amabini abakhweli<br />
ntaba. Uninzi lwabo aluzange luphumelele ukubuya entabeni. Bayakuhlala<br />
ngonaphakade eluthandweni lwayo.<br />
1.2 Yeyiphi kwezi zilandelayo engesosizathu sokusebenzisa “umbuso omkhulu wobukhosi”<br />
okanye “ezinyaweni zeteroni yakhe“ (paragraph 1) xa uchaza intaba?<br />
(1)<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
ukuchaza ubukhulu bentaba iEverest.<br />
ukuchaza ubuhle obusisimanga be Everest.<br />
ukucacisa imvelo nendalo yeEverest.<br />
ukuveza umangaliso wobuqaqawuli be Everest<br />
1.3 Yeyiphi kwezi zilandelayo eyinjongo yesi sicatshulwa ? (1)<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
ukuvuseleleka<br />
ukusebenzisa ingqondo<br />
ukuba nolwazi<br />
ukukwazi ukuchaza<br />
4
1.4 Sesiphi isivakalisi esisiso? (1)<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
USibusiso Vilane ungumkhweli-ntaba waseMzantsi ongathandabuzisiyo.<br />
USibusiso Vilane ungomnye wabakhweli ntaba abadumileyo eMzantsi.<br />
USibusiso Vilane ungumkhweli-ntaba odumileyo.<br />
USibusiso Vilane ungoyena mkhweli-ntaba odumileyo eMzantsi<br />
1.5 Inkcazo ka Lian ku (paragraph1) ngentaba iEverest (1)<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
iyachukumisa<br />
iyoyikisa<br />
iyamkeleka<br />
iyahlonipheka<br />
1.6 Xa uLian ebefuna ukuhambisa esi sicatshulwa kwinzululwazi zamaphepha, (1)<br />
ebengasebenzisa eyiphi imizekelo kwesi sicatshulwa?<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
ubukhazikhazi bomkhenkce<br />
iintanda zomhlaba<br />
iintsunguzi ezimnyama<br />
ebanda okomkhenkce<br />
1.7 Wakhuthazwa yintoni uSibusiso ukukhwela intaba okwesibini ? (1)<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
ukuvuselela ulutsha<br />
ukuba luncedo kwabanye<br />
ukuzibonakalisa<br />
kwakusegazini ukukhwela intaba<br />
1.8 Xa efunisisa kwi(internet) uLian wafunda oku kulandelayo ngoSibu<br />
Ukubonisa ubugorha nokuzithemba kwakhe uSibu ebomini,umongameli uThabo<br />
Mbeki wamwonga ngewonga i “Order of the Ikhamanga” ngo 2006, enikezelwa<br />
uubonisa ukugqwesa kwezamasiko nezithethe, ezomculo kunye nezemibhalo.<br />
Ngaloo mini okaMbeki wavuyisana naye empumelelweni yakhe watsho esithi<br />
“ngesi senzo ubonise umgangatho ophakamileyo esingafikelela kuwo xa singathi<br />
sibambe siqinise sisebenza ngokuzimisela.”<br />
1.8.1 ULian angathanda ukufaka esi siqendu singentla kwisicatshulwa asibhalileyo. (1)<br />
Singangena phakathi kweziphi iziqendu?<br />
A phakathi kwesiqendu 3 no 4<br />
B phakathi kwesiqendu 4 no 5<br />
C phakathi kwesiqendu 5 no 6<br />
D phakathi kwesiqendu 6 no 7<br />
1.8.2 Yeyiphi kwezi zilandelayo engathethi ntonye no qhuba kwisiqendu esingaphezulu? (1)<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
ukuzimisela<br />
ukusombulula<br />
utshiseko<br />
ukuzithemba<br />
5
1.8.3 “ngesi senzo ubonise umgangatho esingafikelela kuwo xa singathi sibambe siqinise<br />
sisebenze ngokuzimisela”.<br />
Chaza intlobo ezimbini zokuthetha ezisetyenziswe ngasentla. (1)<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
ukubaxa,ukukwekwa<br />
isifaniso,isifaniso<br />
ukukwekwa, iqhalo<br />
ukukwekwa, isifaniso<br />
1.9 Kwisiqendu sokugqibela sesicatshulwa, “i Everest” ibhalwe ngendlela eyiyo ngoba<br />
lichaza : (1)<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
ligama lentaba<br />
iinzima<br />
intetho ngqo<br />
igama mboleko kolunye ulwimi<br />
UMBUZO 2<br />
2.1 Funda esi sivakalisi singezantsi.<br />
UTshepo ubona umlambo esiya kulolongo lombhoxo qho ngeMigqibelo.<br />
Yeyiphi indlela eyiyo yokubhala esi sivakalisi? (1)<br />
A. Qho ngeMigqibelo uTshepho ubona umlambo esiya kulolongo lombhoxo.<br />
B. UTshepho ubona umlambo endleleni eya kulolongo lombhoxo qho ngeMigqibelo.<br />
C. Qho ngeMigqibelo uTshepho ubona umlambo xa esiya kulolongo lombhoxo.<br />
D. UTshepho ubona umlambo qho ngeMigqibelo esiya kulolongo lombhoxo.<br />
2.2 Igama elinomgca ngaphantsi liphikisana nasiphi isivakalisi? (1)<br />
UMBUZO 3<br />
A. Umqhubi bhayisikili wagxekwa ngemizamo yakhe yokuphumelela uhambo.<br />
B. Umqhubi bhayisikili wayezithemba ngemizamo yakhe yokuphumelela uhambo.<br />
C. Umqhubi bhayisikili wayeqinisekile ngemizamo yakhe yokuphumelela uhambo.<br />
D. Umqhubi bhayisikili wayenesiqiniseko ngemizamo yakhe yokuphumelela<br />
uhambo.<br />
Imiyalelo: Izivakalisi ezimbini ezinemigca ngaphantsi zilandelwa ngumbuzo okanye inkcazelo<br />
ngazo.. Funda iqela ngalinye lezi zivakalisi wandule ukukhetha impendul eyiyo.<br />
Umdyaro weFormula One racing ngowona uboniswa kakhulu kumabona-kude emhlabeni<br />
wonke.<br />
Malunga nenkulungwane eziyi 55 (million)zibukela umboniso walo mdlalo(GrandPrix)<br />
ngeempela veki.<br />
3.1 Zihlobana njani ezi zivakalisi? (1)<br />
A) Zibonakalisa ukufanekisa<br />
B) Esesibini siphikisana nesokuqala.<br />
C) Esokuqala sicacisa esesibini.<br />
D) Esesibini sinika ubungqina besokuqala.<br />
6
3.2 Leliphi kula magama alandelayo elisischasi segama u “kakhulu” kwesi sivakalisi<br />
esithetha ngomabona-kude?<br />
A) Ngamandla<br />
B) Kakuhle<br />
C) Kancinci<br />
D) Kakubi<br />
/15/<br />
UMSEBENZI 2<br />
IMPENDULO KWITEKISI<br />
IXESHA: 60 MIZUZU<br />
<br />
AMANQAKU: 33<br />
Umbuzo 1:<br />
Izixhobo zokusetyenziswa:<br />
INJONGO YOMSEBENZI<br />
Injongo yalo msebenzi ku:<br />
o kwenza intsingiselo yetekisi ebhaliweyo<br />
Itekisi: Amanqaku amaphepha kunye necwecwana<br />
elihlekisayo<br />
o kuvakalisa nokucacisa iimbono nezimvo zakho<br />
o kusebenzisa ulwazi lomsebenzi wolwimi<br />
Umsebenzi: Funda iitekisi ezivela kumaxwebhu 1-3 ze uphendule le mibuzo<br />
ilandelayo:<br />
IMVELAPHI 1<br />
KWIZIGIDI ZABANTU ABAHLWEMPUZEKILEYO, IMITHETHO<br />
YAMALUNGELO (BILL OF RIGHTS) AYITHETHI KWANTO<br />
Sol Makgabutlane<br />
Kungebhaqo, kodwa hayi ngokungafanelekanga- ukuba Imini Yamalungelo Abantu<br />
ibe nokungqubana ne Good Friday nge 21 Matshi. Ezi ntsuku zimbini zinomxholo<br />
ozidibanisayo: ukukhuselwa novelwano lwabahlwempuzekileyo,abagulayo<br />
nabadala. Masizishiye ecaleni iimfundiso ezingoThixo ezingeGood Friday,,<br />
umyalezo kaKrestu wawumalunga namalungelo nesidima sabo bangenathamsanqa,<br />
okanye abo umbhali weenoveli womRashiya, uDostoevisky ababiza<br />
njengaba”thukiweyo nabalinyaziweyo”. Ewe, asingawo onke amaqabane<br />
Amalungelo Abantu akholwayo, kodwa injongo yabo yileyo kaKrestu.<br />
7
UMzantsi Afrika sowuhambe indima ende ukusuka kwimihla enzima yobukoloni<br />
(colonialism) ocalu-calulo. Ekusukeni ekubeni yindawo eyeyona ikudidi oluphantsi<br />
emhlabeni ngenxa yemithetho yalo ucalu-calulo eyayijoliswe ekuvimbeni abemi<br />
abamnyama amalungelo asisiseko- kubandakanya nelungelo lokuzikhethela<br />
abameli- UMzantsi Afrika namhlanje uphila phantsi komgaqo siseko ongowona<br />
unenkululeko ekhululayo. Esona sahluko sibalulekileyo kwiKonstutyushini seso<br />
esiqulethe uninzi lweMithetho Yamalungelo (bill of Rights).<br />
Iquka amalungelo asisiseko abizwa njengamalungelo okuqala. Abandakanya<br />
ilungelo kubomi, inkululeko nolingano kunye nenkululeko yenkolo, ukuvakalisa<br />
izimvo nokuzibandakanya. Kodwa ke, uMthetho Wamalungelo awupheleli aph:<br />
uqhubeka uye kokubizwa ngokuba ngamalungelo entlalo noqoqosho.<br />
Ngokuthe gabalala, uMzantsi Afrika uqhube kakuhle ekukhuseleni amalungelo<br />
asisiseko abemi bawo kunye nelungelo lokhuseleko kwizohlwayo ezikhohlakeleyo<br />
nezikrwada, njengomzekelo wegwebo sika1995 esawiswa yinkundla yomgaqo<br />
siseko eyagwebela ukupheliswa kwesohlwayo sokubulawa kuba asihambelani<br />
nekonstityushini. Eso sigwebo sika1995 sesohlwayo ngokubulawa kungoku nje<br />
sisongelwe, sicelwa umngeni ngebango eliya lisanda ngengxolo lokuba esi<br />
sohlwayo ngokubulawa sikhe siphinde sibhekiswe ebantwini, kutshiwo kusithiwa esi<br />
sohlwayo masibuyiswe ukuba uninzi lwabemi lungavotela ukubuyiswa kwaso.<br />
Ukwenza loo nto phofu ke kungafuna ukuba umgaqo siseko ulungise ngokususa<br />
ilungelo lobomi, nyathelo elo elibuyisela umva nekufunela lingavunyelwanga.<br />
Ilungelo lobomi likwakhusela abemi ekugetyengweni zizaphuli mthetho. Ngaphandle<br />
kwalo, ilungelo labantu libalihamte lento engekhoyo. Iinkokheli zoburhulumente<br />
kufuneka ziphande ubunyani ze zithathe izigqibo ezifanelekileyo.<br />
Inqaku elinxulumene neli nelilelona libalulekileyo liphathelele kumalungelo entlalo<br />
noqoqosho abandakanya, xa kubalwa nje ambalwa, ilungelo lokufikelela kumaziko<br />
empilo, lokuba nendlu, ukutya namanzi. Kwiimeko ezinxulumene nala malungelo,<br />
iiJaji ezininzi zithi urhulumente unoxanduva lokwandisa nokuqhubela phambili la<br />
malungelo ngezo zinto zikhoyo.<br />
Ukuba ngaba oku kuyenzeka okanye akwenzeki, nokuba ingaba izinto<br />
ezingamalungiselelo okuphumeza la malungelo ingaba zabiwa ngokulinganayo na,<br />
yenye ingxoxo leyo. Kodwa ke, into eyinyaniso yeyokuba kwizigidi ngezigidi zabemi<br />
boMzantsi Afrika, la malungelo luhaya nje lwento engekhoyo.<br />
USol Makgabutlane ngumhleli ophambili weStar iphephandaba<br />
elingudadeboPretoria News.<br />
IMVELAPHI 2<br />
UMSINDO OTSHABALALISAYO (UBURHALARHUME) UBONISA<br />
IMEKO ENGAPHAYA KWEZENOFOBHIYA<br />
Umsindo omkhulu oqhambuke e-Alex ubonisa isigulo esinzulu kunezenofobhiya.<br />
Sisiphumo sokungaphumeleli kwamalungiselelo asembindini, ukudana okuzalwa<br />
8
namalungelo odumo, ukuswela inkathalo kwamaziko afumana inkxaso-mali<br />
yenkululeko, amsebenzi wawo ikukuphuhlisa uluntu ngokulugcina luphuhlile.<br />
Ukungaphumeleli kweProjekthi ekhokelwa nguPrezidenti eyayiqhutywa ngeAlex<br />
renewal Project (ARP) kufanele ukusetyenziswa ukuvus’emaqandeni urhulumente<br />
ukuba arhoxise indlela yakhe yokuvelela uphuhliso olungapheliyo nokudambisa<br />
intswelo. Yaqalwa ngo2001 yafumana ulwabiwo mali lwezigidi zeerandi eziyi-1.3<br />
(R1.3 billion). Kungoku nje loo mali iphelile kwaye ilungelaniswe nezigidi ezi-2<br />
zeerandi (R2 billion). Kude kuthini?<br />
Ngokwengcingane, urhulumente wephondo nguye olawula iprojekthi. Ngokokwenza<br />
ilawulwa yiCity of Johannesburg nesebe lephondo, lezezindlu. Ngoko ke, imisebenzi<br />
emininzi ingenana/ ingqubana noxanduva lorhulumente wendawo, wephondo<br />
nowesizwe kulwabiwo mali, loo mali isetyenziswa ngokweemfuno zabo bayiphetheyo<br />
ukufezekisa iimfuno zabo okanye zopolitiko. Ulwabiwo lwezindlu lwenziwa<br />
ngokungafanelekanga nangokungalinganiyo, kuxhomekeke ekuthandweni komntu<br />
okanye kwiqela lopolitiko elikhethiweyo.<br />
Kwiminyaka emithathu edlulileyo i-ARP, phantsi kolawulo olungajongwanga, yakhupha<br />
amawaka eerandi asi-7(R7 million) ukuvuselela iholo kwaNobuhle njengenxalenye<br />
yenkqubo yephulo elikhulu lokuvuselela indawo. Isabelo samaxabiso omsebenzi<br />
wokwakha sanikwa abahlobo, nezizalwane zomphathi wenkqubo yophuhliso. Iikontraki<br />
ezintathu zabhengezwa njengezitshonileyo. Iholo yokuzonwabisa esebenzayo<br />
nefanelekileyo yadilizwa, ngolo hlobo kuchithwa izinga lendibano apho<br />
kwakusonwatywa ngokomdaniso nomculo ngazo zonke iimpela veki.<br />
Iholo enkulu eyakheke kakuhle eyayinokufuna nje ukulungiswa, nayo yachithwa.<br />
Unyaka wonke nqunqe, umsebenzi wawume ngxi. Abemi banethamsanqa ke kodwa,<br />
lokonwabela ukuphuculwa okuthe chu kweendawo zabo zokuhlala. Akukho nje phofu<br />
kubamelwane babo abasehostele okanye kumawaka amatyotyombe axinene kumhlaba<br />
ofumanekayo. Ukucocwa kwendawo okuman’ukwenziwa njengephulo lokutsala iivoti<br />
zamaqela opolitiko akuncedi kwaphela kuba abantu abayeki ukusebenzisa i-Alex<br />
njengendawo yokulahla inkunkuma. Isicwangciso sombane owenziwa ngesixhobo<br />
sokuguqula imitha yelanga ibe ngumbane (solar), esasithenjiswe abahlali zange<br />
siphunyezwe; njengenxalenye yeprojekthi yovuselelo lwe-Alex, saphelela emoyeni<br />
ngaphandle kwenkcazo. Ukuxuthisana ngeentwana ezikhoyo zendlela yokuphila<br />
kwenziwe mandundu kukugxalathelana kwenani elininzi lamaZimbabwe e-Alex.<br />
Iinkqubo ezincinci, iziqalo zendawo yabantu kunye namalungiselelo abumbeneyo<br />
ngezineziphumo zabahlali abanempumelelo, ingasiyiyo le meko yendawo ezala impoxo<br />
nokudana okufanelekileyo phofu, intiyo yabantu abavela ngaphandle enobugebenga<br />
nokungathembi urhulumente.<br />
Kwangaxesha linye iinkokheli zoburhulumente zithetha ubumpulampula ngamalungelo<br />
ngeli xa benegalelo ekuvimbeni la malungelo kumaZimbabwe nabemi boMzantsi Afrika<br />
bahlwempuzekileyo.<br />
(Imvelaphi 2: Pretoria News 23 Meyi 2008)<br />
9
(Imvelaphi 3: Pretoria News; 23 May 2008)<br />
UMadam no-Eve<br />
Mnumzana Zuma!!<br />
Mnumzana Zuma!!<br />
Ewe?<br />
Ungakhe uthi gqabagqaba ngolu dushe lokuqhambuka kwezenofobhiya<br />
olwenzekayo ngoku?<br />
Ewe! Ndilwa nabo!<br />
Sisisizwe esinoxolo! Abantu bayithatha phi into yokuba ubugebenga bakhe<br />
basisisombululo sengxaki?!<br />
UMSHINI WAM!<br />
(Imvelaphi 3: Pretoria News; 23 Meyi 2008)<br />
Funda itekisi ukuqalela kwimvelaphi 1 uze uphendule le mibuzo ilandelayo:<br />
IMVELAPHI 1<br />
1. Nika intsingiselo yala magama alandelayo athathwe kwimvelaphi 1:<br />
1.1 ngebhaqo (1)<br />
1.2 itshonile/ukutshona (1)<br />
1.3 ekhululayo (1)<br />
1.4 Incwadi yomgaqo siseko (1)
2. Chaza ngamagama akho kumhlathi omnye ukuba yintoni eyona ngcingane (olona<br />
luvo) iphambili kule tekisi. (Imvelaphi 1) (8)<br />
3. Chaza ngamazwi akho “amalungelo esizukulwana sokuqala” na “malungelo<br />
esizukulwana sesibini”. Ohluke njani? (4)<br />
4. Xoxa ngendlela ehlalutyayo ukuba yeyiphi indlela umbhali achaze ngayo isihloko,<br />
okanye ingaba impendulo ecacisiweyo asIyompendulo yokwenyani? (2)<br />
IMVELAPHI 2<br />
Ngoku ke funda imvelaphi 2 Uze uphendule le mibuzo ilandelayo:<br />
5. Hlalutya isihloko “Umsindo otshabalalisayo ubonisa imeko engaphaya<br />
kwezenofobhiya”. Yenza isigqibo sokuba ubulindele ntoni ngokokuqulathiweyo xa<br />
ungekalifundi inqaku nokuba kutshintshe njani oko xa sele ulifundile inqaku. (3)<br />
6. Shwankathela ngamagama akho amanqaku aphambili ale tekisi. (6)<br />
7. Xoxa ngendlela ehlalutyayo, ukuba isihloko netekisi zihambelana njani okanye<br />
azihambelani njani. (3)<br />
Funda imvelaphi 3:<br />
8. Cinga ngendlela ehlalutyayo ngabalinganiswa, izehlo nemixholo ephononongwa<br />
kweli nqakwana lokuhlekisa Uze ubhale amanqaku anentsingiselo avela kweli<br />
nqakwana lokuhlekisa. Xela ukuba zinto zini ezenza ukuba ibe sisihlekisi,<br />
isigqebelo okanye sibe ntsingiselo-mbini. Nxulumanisa impendulo yakho<br />
kwiziphumo zokucinga kwakho ezivela kwimvelaphi 1 no 2. (3)<br />
(4)<br />
(33)<br />
UMSEBENZI 3<br />
UKUBHALA KOBUGCISA<br />
IXESHA: 60 MIZUZU<br />
<br />
AMANQAKU: 32<br />
INJONGO YOMSEBENZI<br />
Injongo yalo msebenzi kukuba:<br />
• Uqambe isincoko esihambelana nemilinganiselo enikiweyo<br />
• uvakalise iimbono nezimvo zakho<br />
• usebenzise ulwazi lwakho lomsebenzi wolwimi<br />
UMYALELO<br />
11
Umsebenzi wakho kukuba ubhale isincoko esinamagama amalunga nama-200<br />
ngesinye sezi zihloko zilandelayo:<br />
1. “Umbono wam woMzantsi Afrika onoxolo”. Xoxa ukuba uluntu olulolu hlobo<br />
lungenzeka kanjani. Apho kulawula uxolo kuphela.<br />
2. Amalungelo alungile (OK), oko nje kungekho xanduva luhamba nawo.<br />
3. “Ndifuna ukuzenzeIa into eyEyam – andidingi sakhelo samalungelo ukuze<br />
ndiqhubekele phambili”. Chaza amanyathelo onokuwathatha ukulandela indlela<br />
yakho eya kwikamva uze unike nezizathu zakho zokuba ucinge ukuba la<br />
manyathelo aya kuwenza umsebenzi wakho<br />
4. Ucinga ukuba yayintoni izizathu zoqhambuko lwezenofobhiya kweli lizwe<br />
ekuhambeni kwexesha?<br />
5. “Indlela abantu beenkcubeko ezahlukeneyo abaxubana ngayo kule mihla, yenza<br />
kube nzima ukugcina indlela ”esulungekileyo yenkcubeko kwiqela.” Uyidibanisa<br />
njani le nkcazo kwilungelo lonxibelelwano?<br />
6. YIntoni umbono wakho ngeDemokrasi? Singisela kwimEko-bume beklasi yakho.<br />
Uvavanyo lokubhalwa ngumntu ngamnye:<br />
Ngexesha lalo msebenzi uya kuvavanywa ngesincoko sakho osibhale wedwa<br />
ngokusekwe kule milinganiselo ilandelayo:<br />
• Isakhiwo<br />
• Okuqulathiweyo<br />
• Umsebenzi owodwa (ongalinganisi omnye)<br />
• Ukucaca kwezimvo<br />
• Igrama nokusetyenziswa kolwimi<br />
[32]<br />
AMANQAKU EWONKE ECANDELO B: 80 AMANQAKU<br />
12