Prison Dynamics, Review 2011 - Arct

FENOMENOLOGJIA E PROBLEMATIKAT NE BURGJET SHQIPTARE 

FENOMENOLOGJIA DHE 

PROBLEMATIKAT NE 

BURGJET SHQIPTARE 

Tiranë, 2011 

1


KOMISIONI EVROPIAN 


Copyright©2010, Qendra Shqiptare per Rehabilitimin 

e Traumës dhe Torturës 

Punoi: Dr. Izedin Çela 

Kopjet elektronike të këtij raporti mund të shkarkohen në faqen e 

internetit të QSHRT-së: www.arct.org . 

Qendra Shqiptare e Rehabilitimit të Traumës dhe Torturës 

Rruga Kont Urani, 10, Tiranë Shqipëri 

Tel: +355 422 56522; 

Fax:+355 422 39121; 

Email: arct@albmail.com 

2


Tabela e Lëndës 

Kapitulli i Pare: 

Probleme të Shëndetit Mendor .................. 5 

Pasojat psikologjike të burgimit tek gratë .................... 6 

Stafi, trajnimet, puna në grup ........................................ 9 

Atmosfera në një burg për gra ..................................... 11 

Fëmijët e grave të dënuara 

Shërbimi shëndetësor dhe aktivitete 

të tjera mbështetëse ........................................................ 13 

Përshtatja e sigurisë për gratë ...................................... 15 

Mundësitë për edukim, punësim 

dhe aktivitete kreative ................................................... 15 

Kapitulli i dytë: 

Siguria Dinamike, Vleresimi i 

riskut dhe i nevojave dhe 

plani individual i trajtimit ........................ 17 

Hyrje ................................................................................ 17 

Siguria dinamike ............................................................ 18 

Vleresimi i riskut dhe nevojave ................................... 21 

Programet dhe sherbimet e nevojshme per nje 

Institucion Burgimi apo Paraburgimi.......................... 23 

3


Kapitulli trete: 

Fenomeni i vetvrasjeve, realitet 

i ri per sistemin e burgjeve ........................... 25 

Parathenie ....................................................................... 25 

II INFORMOHUNI NGA FAKTET ............................ 27 

III. Shenjat dhe simptomat e një 

vetvrasje të mundshme.................................................. 32 

IV. Periudha kohore në të cilën shtohet rreziku 

për vetvrasje...............................................................32 

V. Faktorët ndikues për një vetvrasje të mundëshme ..... 32 

VI. Ndërhyrja mbi të dënuar potencialisht vetvrasës ......35 

VII. Ndërhyrjet emergjente në rastet e një 

vetvrasjeje aktive .................................................... 40 

VIII. Pasojat emocionale dhe psikologjike që 

shkaktohen nga një vetvrasje për antarët 

e familjes dhe të afermit .......................................41 

Menyra per te qene i dobishem per dike 

qe kercenon me vetvrasje.............................................. 42 

Çfare eshte depresioni................................................... 45 

Lidhja midis depresionit dhe vetvrasjes..................... 46 

Trajtimi............................................................................. 47 

Vetevrasjet midis femijeve............................................ 50 

Shenjat dhe simtomat e nje vetvrasjeje 

te mundeshme .................................................................52 

Kapitulli I katert: 

Rregullat e Kombeve të Bashkuara 

për Mbrojtjen e Të Miturve, të cilëve 

u është hequr liria ............................................ 70 

Qëllimi dhe Zbatimi i Rregullave ................................ 73 

Të miturit nën Arrest ose në pritje të Gjykimit ......... 74 

Menaxhimi i Mjediseve për të Mitur .......................... 76 

4


Kapitulli I 

Probleme të Shëndetit Mendor 

Ka një konsensus midis profesionistëve që 

problemet e shëndetit mendor janë më të shpeshta 

tek gratë e dënuara me burgim sesa tek burrat. 

Problemet me të shpeshta të shëndetit mendor 

janë depresioni, çrregullime të ankthit, çrregullime 

të personalitetit. Ka raste më të shpeshta tek gratë 

në krahasim me burrat, të dëmtimit të vetes që 

nga vet-plagosjet deri tek tentativat për vetvrasje. 

Gjithashtu tek gratë vihen re çrregullime të të 

ngrënit si anoreksi dhe bulimi, çrregullime që 

kryesisht shfaqen gjatë vuajtjes së dënimit. Tek 

gratë e dënuara ka shpesh nivel të lartë të abuzimit 

në fëmijëri, ka trauma të hershme, dhunë brenda 

familjes dhe përjetimi i tyre bën që gratë të kryejnë 

vepra të rënda penale. 

5


I. Pasojat psikologjike të burgimit tek gratë 

Nëse shohim statistikat tona për gratë e dënuara 

me burgim mund të themi se: gratë kanë dënime të 

gjata dhe vuajnë fizikisht dënimin në pjesën më të 

madhe të tij, në disa raste vuajnë të gjithë dënimin 

e dhënë nga gjykata. Vërtet shumë rrallë për gratë 

aplikohet nga gjykata lirim parakohe me kusht. 

Përshtatja e zgjatur në kohë që gratë duhet 

të bejnë me burgimin dhe frustracionet që ato 

përjetojnë, të njohura ndryshe edhe si “vuajtjet e 

burgimit” kanë padyshim pasoja psikologjike. 

Pasojat psikologjike që vijnë nga 

institucionalizimi 

Përshtatja me burgimin ose institucionalizimin 

është gjithmonë e vështirë dhe krijon zakone të të 

menduarit dhe të vepruarit që janë disfunksionale. 

Pasojat e burgimit ndryshojnë nga një individ tek 

një tjetër, por ka një pranim të gjerë që si rezultat 

i burgimit krijohen çrregullime psikologjike të 

diagnostikueshme klinikisht. Sa më ekstreme 

dhe e ashpër të jetë natyra e burgimit, aq më 

shumë gra do të vuajnë dhe dëmtimi i shkaktuar 

do të jetë më i madh. Termi “institucionalizim” 

përdoret për të përshkruar procesin nga i cili të 

dënuarit transformohen nga ambienti ku jetojnë 

gjatë burgimit. I studiuar nga sociologë, psikologë, 

psikiatër procesi përfshin disa përshtatje që shfaqen 

për t’iu përgjigjur kërkesave dhe rregullave që ka 

jeta e burgut. 

Disfunksionaliteti i këtyre përshtatjeve nuk 

është “patologjik”. Ato janë reagime normale por 

6


që bëhen problematike kur zgjasin në kohë, bëhen 

kronike dhe brendësohen nga e dënuara. 

Kur shumica e grave hyjnë në burg ato e 

kuptojnë që detyrimi për t’u përshtatur me regjimin 

institucional, mospasja e privatësisë dhe lirisë si 

dhe mbajtja e statusi që kanë si të dënuara me 

burgim është i vështirë dhe stresues. 

Mekanizmat e ndryshëm psikologjike që futen 

në punë për t’u përshtatur me kalimin e kohës 

bëhen për të dënuarat si “natyrë e dytë”, pra 

brendësohen. 

Në rast se burgimi ndodh në mosha të reja 

atëherë pasojat janë me të lehta sepse akoma nuk 

është formuar aftësia për të kontrolluar zgjedhjet e 

veta dhe për të pasur pavarësinë e një të rrituri. 

a) Varësia nga institucioni 

Institucionet penale kërkojnë nga të burgosurat 

që të heqin dorë nga liria e tyre, pavarësia për 

të bërë zgjedhje dhe për të marrë vendime, 

dhe ky është një proces që kërkon përshtatje 

të dhimbshme. Pas kontrollit që ushtrohet mbi 

to dhe vendimet e tyre, disa gra varen shumë 

nga institucioni dhe organizimi i ditës. Disa gra 

humbin aftësinë për të bërë sjellje të zgjedhura 

nga ato vetë dhe për të marrë vendime. Në raste 

ekstreme gratë e institucionalizuara gjatë e kanë të 

pamundur të përshtaten me lirinë dhe pavarësinë 

pas burgimit. 

b) Supervigjilence, mosbesim tek të tjerët, dyshim 

Për shkak se burgjet janë vende të rrezikshme 

7


nga të cilat është e pamundur të dalësh, të ikësh, 

shumë nga gratë bëhen supervigjilente ndaj 

shenjave të kërcënimit ose rrezikut. 

Nga frika se mos gratë e tjera përfitojnë nga 

dobësitë e tyre ose tregojnë moskujdes, gratë 

zhvillojnë mosbesim tek të tjerat dhe dyshim për 

çdo gjë. Disa nga gratë adoptojnë sjellje “të fortësh” 

për t’i mbajtur të tjerat larg. Të rejat në këto raste 

janë me aktive sesa të vjetrat. 

c) Kontrolli emocional, distancë psikologjike 

Krijimi i një imazhi “të fortë” kërkon një përgjigje 

emocionale të matur dhe të llogaritur mirë. Të dënuarat 

shpesh luftojnë për të kontrolluar dhe shtypur reagimet 

e tyre të brendshme. Superkontrolli emocional është i 

dukshëm tek shumeë gra sepse pranimi i dobësive në 

burg mund të jetë i rrezikshëm. 

Të dënuarat që zhvillojnë një “maskë burgu” 

si në planin emocional ashtu edhe ne sjellje dhe 

mund të shfaqin mungesë emocionesh dhe të kenë 

një distancë kronike nga të tjerët. 

d) Tërheqja sociale dhe izolimi 

Disa të dënuara mësojnë të gjejnë siguri tek 

padukshmëria sociale duke u bërë të padukshme 

për të tjerat.Tërheqja sociale dhe izolimi i vetdetyruar 

shprehet duke u tërhequr në vetvete, 

duke mos besuar asnjë dhe duke u përshtatur me 

jetën e burgut duke jetuar në mënyrë të tërhequr 

dhe të dëshpëruar. Në raste të rralla kjo përfundon 

në depresion. Këto gra duken si të sëmura, të 

pandjeshme, pa humor, të përgjumura. 

8


e) Brendësimi i normave të kulturës së burgut 

Përveç rregullave të institucionit ka edhe 

rregulla të pashkruara që përbëjnë kulturën e 

burgut. Për disa të dënuara kjo përbën një mbrojtje 

nga rreziku dhe deprivimet e ambientit dhe 

gratë zgjedhin të përqafojnë të gjitha rregullat 

e pashkruara të jetës së burgut. Përpjekjet për 

të plotësuar disa nga nevojat bazë dhe dëshirat 

që janë normale në botën e lirë - për të krijuar, 

punuar, dashuruar nuk janë pjesë e kulturës 

në burg. Kultura e burgut dënon çdo shenjë të 

shaqjes së dobësisë dhe dekurajon çdo shprehje 

të emocionave dhe intimitetit. Kështu të dënuarat 

investojnë shumë për të pasur reputacionin e të 

fortave, reagojnë fizikisht në mënyrë instinktive 

dhe largohen shumë nga shprehjet e intimitetit. 

f) Vetvlerësim i ulët 

Detyrimi për të respektuar rregullat, për të 

hequr dorë nga shumë zgjedhje, për të respektuar 

orarin e veprimeve, mund të çojë në vetvlerësim 

të ulët duke brendësuar status social të ulët, gjë që 

mbetet tek të dënuarat edhe kur lirohen. 

g) Reagime të stresit post-traumatik nga burgimi 

Për disa të dënuara mund të ndodhë që burgimi 

të shkaktojë stres post-traumatik. Kjo mund të 

shprehet me kaos të brendshem, stres dhe frikë. 

II Stafi, trajnimet, puna në grup 

Rregulli 46(1) i Rregullave Standard Minimum 

për të dënuarit me burgim dhe të paraburgosurit 

9


thotë se “administrimi i mirë i institucioneve 

varet nga integriteti i stafit, humanizmi, aftësia 

profesionale dhe qëndrueshmëria në punë”. Realiteti 

i burgjeve eshtë i tillë që të dënuarat varen shumë 

nga personeli për kërkesat e tyre, për ushqimin, 

lidhjet me fëmijët, për punën, situatën e tyre juridike, 

për çdo gjë që ne të tjerët në liri mund ta zgjidhim pa 

ia kërkuar askujt. E gjithë kjo situatë duhet kuptuar 

nga stafi dhe kësaj situate i duhet përgjigjur në 

mënyrë shumë të përgjegjshme, në mënyrë humane 

dhe profesionale. Trainimet për stafin nuk mund 

te përfundojnë me marrjen në punë dhe trainimin 

fillestar që është i përgjithshëm. Në rastet kur vërejmë 

se ka situata të përsëritura ku stafi nuk ka ditur si 

të përgjigjet, atëherë përveç trajnimeve që mund t’i 

rekomandojmë Qendrës së Trajnimeve edhe vetë 

mund të organizojmë biseda, trainime të brendshme. 

Në burgje puna në grup është e detyrueshme për 

shkak të problematikës dhe specifikës që ka puna në 

këto institucione, pikërisht për këtë arsye drejtuesit e 

sektoreve dhe drejtori i burgut duhet të kenë kujdes 

në referimin e informacionit, kërkimin e mendimit 

nga kolegët, diskutimin dhe zgjidhjen e problemit 

në grup, solidaritetin me njeri-tjetrin, konsultimin 

me eprorin. Në takimet e grupit përveç diskutimeve 

të problemeve mund të gjenden mënyra që të rritet 

kënaqësia në punë e stafit, të tilla si festimi i ngjarjeve 

të veçanta personale si ditëlindje, marrja e një grade 

më të lartë, etj. Takimet midis stafit disa herë në vit 

për raste festash ose vizita të familjarëve të tyre 

në institucion shërbejnë që rritet motivimi dhe 

përkushtimi i njerëzve për institucionin. 

10


III. Atmosfera në një burg për gra 

Atmosfera në një institucion penitenciar nuk 

bëhet nga kushtet fizike, nuk bëhet nga investimet 

por bëhet nga predispozita e stafit për të garantuar 

një klimë ku të dënuarat respektohen dhe dinjiteti 

i tyre nuk nëpërkëmbet. Normaliteti në burg ka 

lidhje të ngushtë me komunikimin e mirë midis 

të dënuarve dhe stafit, marrjen në konsideratë 

të ankesave dhe kërkesave të të dënuarave, 

organizimin e aktiviteteve dhe programeve të 

veçanta ku të dënuarat të kalojnë një pjesë të 

ditës. Mesazhet që vijnë nga stafi për moshumbjen 

e shpresës, motivimi që punonjësit iu bëjnë të 

dënuarave, interesimi i sinqertë për zgjidhjen e 

problemeve të tyre janë shumë të rëndësishme për 

të pasur atmosferën e duhur në institucion. 

IV. Fëmijët e grave të dënuara 

Fëmijët dhe mardhënia me ta është shumë e 

rëndësishme për gratë e burgosura. Shumë shpesh 

cilësia dhe frekuenca e takimeve me fëmijët bëhet 

burim i motivimit dhe ndjenjes së shpresës për të 

ardhmen tek gratë, dhe në rastet kur mardhënia është 

negative gratë përjetojnë depresion dhe ankth. 

Në burgjet për gratë kemi dy situata në 

lidhje më fëmijët e tyre. Kemi fëmijët që mund të 

qëndrojnë në institucion sipas ligjit “Për të drejtat 

dhe trajtimin e të dënuarve me burgim” deri në 

moshën 3-vjeçare dhe kemi fëmijët që vijnë të 

vizitojnë nënat e tyre. 

Në rastin e fëmijëve që qëndrojnë në institucion 

çdo politike, çdo rregullore dhe veprimtari duhet 

11


të jetë në përputhje me parimin kryesor interesin 

më të lartë të fëmijës. 

Është e rëndësishme që të kemi të përcaktuar 

parimet e shërbimit që janë: mundësimi dhe ruajtja 

e mardhënieve nënë-fëmijë, interesi më i lartë i 

fëmijës, referenca ligjore të qarta dhe në përputhje 

me Konventen Europiane të të Drejtave të Fëmijës 

ratifikuar në 1992 dhe perspektiva e zhvillimit afatgjatë 

të fëmijës. 

Rregullorja e këtij shërbimi parashikon, përveç 

parimeve të shërbimit dhe parimeve për fëmijët 

dhe nënat, të drejtat dhe përgjegjësitë e nënave të 

dënuara, të drejtat e fëmijëve, detyrat funksionale 

të punonjësve, përgjegjësitë e institucionit në lidhje 

me funksionimin e çerdhes, kriteret dhe procedurat 

përzgjedhëse të pranimit të fëmijëve, kriteret dhe 

procedurat për largimin e fëmijës nga çerdhja. 

Fëmijëve që vizitojnë nënat e tyre iu duhen 

krijuar lehtësi të veçanta në lidhje me kontrollin, 

punonjësit e shërbimit duhet të jenë të instruktuar 

për mardhënien dhe komunikimin me fëmijët, 

ambienti ku bëhen takimet duhet të ketë lodra dhe 

të jetë i përshtatshëm për fëmijët. Do të ishte mirë 

që fëmijët të takohen me nënat në një ambient të 

veçantë nga ku zhvillohen takimet me të rriturit. 

Aktivitete të ndryshme mund të organizohen 

nga institucioni ku fëmijët të marrin pjesë, nënave 

që nuk kanë mundësi financiare për të blerë karta 

telefoni mund t’iu blihen karta për të folur me 

fëmijët. Gratë duhet ta ndiejnë kujdesin e stafit 

për fëmijët e tyre megjithëse ata nuk jetojnë në 

institucion. 

12


Mund të organizohen vizita të grave të 

burgosura në institucionet e përkujdesjes ku 

qëndrojnë fëmijët, por edhe në familjet ku ata 

rriten. Programe të veçanta mund të zbatohen për 

prindërimin në distancë. 

V. Shërbimi shëndetësor dhe aktivitete të tjera 

mbështetëse 

Shteti ka përgjegjësi të sigurojë të drejtën e 

të burgosurave për të jetuar, për të pasur gjendje 

shëndetësore të mirë në burg dhe për të garantuar 

kushte jetesë dhe pune, veprimtari dhe trajtim që 

nuk dëmtojnë shëndetin e të burgosurave si dhe 

kushte dhe procedura të efektshme dhe të njëjta 

me njerëzit e lirë. 

Të jesh e burgosur do të thotë të jesh e 

pafuqishme dhe e varur, mund të mos dish se çfarë 

duhet bërë në një situatë problematike shëndetësore 

të krijuar. Kjo gjendje krijon më së shumti tek gratë 

hidhërim, agresivitet, nervozizëm dhe shqetësim. 

Gratë kryejnë me shumë vizita tek mjeku, përdorin 

me shumë qetësues dhe medikamente si dhe 

tentojnë më shumë vetvrasje. 

Në burgjet për gratë duhet të respektohet parimi 

që pacienti është gjithmonë më i rëndësishëm se 

rregulli, disiplina apo interesa të tjera të burgut. Kur 

është e mundur e dënuara duhet të marrë shërbim 

mjekësor në shërbimin publik, duhet respektuar 

e drejta e saj për të zgjedhur mjekun dhe ruajtja 

e konfidencialitetit është një parim që nuk duhet 

thyer. Për shërbimin shëndetësor një nga detyrat 

që duhet ta zbatojnë me kujdes është informacioni 

13


dhe edukimi për shëndetin. Higjena dhe ushqimi 

janë shumë të rëndësishme për shëndetin e grave, 

kështu shërbimi shëndetësor duhet të organizojë 

kontrolle ditore dhe raporton tek drejtori i burgut 

për këtë kontrolle dhe problemet që mund të 

ndikojnë shëndetin e të dënuarave. Protokolle të 

veçanta duhet të ketë për higjenizimin e vendeve 

të tilla si guzhina, tualetet, dushet, etj. 

Mjeku në burg vepron brenda tre funksioneve: 

mjek personal për të dënuarat, këshilltar për drejtorin 

e burgut dhe punonjës për shëndetin dhe higjenën. 

Trajtimi dhe kujdesi ndaj të dënuarave nga 

personeli shëndetësor është i detyrueshëm të bëhet 

pa asnjë paragjykim, duke treguar respekt për të 

drejtat e tyre dhe dinjitetin e grave. Personeli duhet 

të ketë shprehi komunikimi dhe të mbajë parasysh në 

komunikim me gratë e dënuara që respekti, dëgjimi, 

empatia janë të rëndësishëm në këtë proces. 

Marrëdhënia e besimit që është shumë e 

rëndësishme mund të krijohet vetëm nëse personeli 

shëndetësor tregon se shëndeti i pacientes është 

kryesor për të. 

Të dënuarat kanë të drejtë të bëjnë kërkesa 

dhe ankesa për kujdesin shëndetësor dhe në këto 

raste drejtuesit e burgut mund të përfshijnë në 

shqyrtimin e tyre edhe struktura të pavarura 

shëndetësore nga jashtë sistemit. 

Pjesëmarrja në kualifikime për rritjen e nivelit 

profesional duhet nxitur dhe mbështetur nga 

drejtuesit e burgut, gjithashtu sjellja e personelit 

shëndetësor me të dënuarat duhet t’i përmbahet 

Kodit të Etikës së punës në institucion. 

14


Trajtime të veçanta duhet të ofrojë ky shërbim 

për grupe të veçanta si përdorueset e drogës, të 

dënuarat me probleme të shëndetit mendor, fëmijët 

në institucion. 

Bashkëpunimi me organizma të specializur 

për çështje të ndryshme shëndetësore, trajtime 

ose politika me të efektshme duhet të jetë i 

vazhdueshëm. 

VI. Përshtatja e sigurisë për gratë 

Gratë nuk kanë nevojë për siguri maksimale 

por kanë nevojë për siguri dinamike, ku aktiviteti i 

madh ditor, pjesëmarrja e stafit gjatë ditës në rregjim, 

ndërveprimi i stafit me të dënuarat kanë shumë më 

tepër efekt në respektimin e rregullave dhe uljen 

e shkeljeve disiplinore. është e rëndësishme që 

masat e sigurisë të jenë të individualizuara, pas 

vlerësimit të rasteve dhe të mos ndikojnë të gjitha 

gratë në rregjim. 

Gratë nuk bëjnë tentativa për arratisje, e ndiejnë 

më shumë fajin se burrat dhe kanë nivel shumë më 

të ulët rezidivizmi se burrat. Këta faktorë duhet 

të mbahen parasysh në përcaktimin e shkallës së 

sigurisë së nevojshme për gratë. 

VII. Mundësitë për edukim, punësim dhe 

aktivitete kreative 

Mundësitë që ofrohen në komunitet duhet 

të ofrohen edhe në burg. Kështu në vazhdim të 

eksperiencës së shkollës 8-vjecare të Burgut Vaqarr 

autoritetet arsimore mund të sigurojnë kurse ku 

gratë të kenë mundësi të përfundojnë arsimin e 

15


detyrueshëm dhe arsimin e mesëm. Çdo seksion 

grash duhet të ofrojë trajnim profesional, por ky 

trainim do të ishte mirë të ofrohet nga qendra 

të liçensuara për të dhënë trainime. Trainimi 

profesional mund të ofrohet si brenda institucionit 

dhe jashtë institucionit. Trajnimi profesional nuk 

mund të jetë një qëllim më vete, ai duhet parë si 

mjet për të arritur punësim të gruas gjatë vuajtjes 

së dënimit dhe pas lirimit. 

Programet kreative dhe argëtuese duhet të 

jenë të kombinuara dhe të hapura për të marrë 

pjesë. Kështu mund të zhvillohen aktivitete brenda 

në burg si workshope, pikturë, IT, punëdore, 

biblioteke, sport, lojra. Eshte mirë që në mënyrë të 

individualizur gratë të kenë mënyrë të marrin pjesë 

në aktivitete jashtë institucionit. 

16


Kapitulli II 

Siguria Dinamike 

Vleresimi i riskut dhe i nevojave 

Plani individual i trajtimit 

I. Hyrje 

Çdo institucion penal dhe autoritet burgu ka 

për detyrë parësore garantimin e sigurisë së të 

dënuarve, personelit dhe vizitorëve. Ata duhet të 

jenë të sigurt nga çdolloj dhune apo kërcënimi ndaj 

jetës dhe shëndetit. Edhe komuniteti ka të drejtë 

të presë që anëtarët e vet të mbrohen nga krimi. 

Masat e sigurisë përdoren për të ruajtur rregullin 

dhe kontrollin brenda institucioneve penale. Të 

gjitha masat e sigurisë duhet të monitorohen dhe 

duhet t’i nënshtrohen kontrollit. 

17


Rregullat europiane për burgjet, nenet 51-55. 

Neni 51.1. Masat e sigurimit që aplikohen për nje 

individë, janë masa minimale të mundshme për të pasur 

një ndalim të sigurt. 

Neni 51.2. Sigurimi që ndalohet nëpërmjet 

pengesave fizike dhe mjeteve të tjera teknike plotësohet 

nga sigurimi dinamik i ofruar nga personeli që është në 

gatishmëri, i cili njeh të dënuarit që janë nën kontrollin 

e tij. 

Neni 51.3 Menjëherë pas pranimit, të dënuarit 

duhet të vlerësohen për të përcaktuar rrezikun që 

paraqesin për komunitetin në rast se: 

a. arratisen, 

b. përpiqen të arratisen vetë ose me ndihmën e të 

tjerëve. 

Neni 51.4 Më pas, çdo i dënuari mbahet në 

kushte sigurie që u përkojnë niveleve të rrezikut që ato 

paraqesin. 

Neni 51.5. Niveli i nevojshëm i sigurimit rishikohet 

në intervale të rregullta gjatë gjithë kohës së burgimit 

të një personi. 

Siguria dinamike 

Siguria nuk ka të bëjë vetëm me ngritjen e 

barrierave fizike, por edhe me të ashtuquajturën 

siguri dinamike që nënkupton ndërveprimin mes 

18


personelit dhe të dënuarve. Personeli i trajnuar mund 

të vlerësojë rreziqet dhe duke qenë i vetëdijshëm 

për atë që ndodh në burg, mund të garantojë që të 

dënuarit të mbeten aktivë në një mënyrë pozitive. 

Një tjetër fjalë për sigurinë dinamike është siguria 

psikologjike dhe kjo do të thotë që siguria arrihet 

më mirë duke ndërtuar marrëdhënie pozitive mes 

personelit dhe të dënuarve. 

Të dënuarit mund të menaxhohen në mënyrë të 

sigurt dhe pozitive vetëm nëse ata bashkëpunojnë. 

Siguria e jashtme (evitimi i arratisjeve) dhe siguria 

e brendshme (evitimi i trazirave) arrihen më mirë 

duke ndërtuar marrëdhënie të mira mes personelit 

dhe të dënuarve. Të dënuarit duhet të trajtohen me 

mirësjellje dhe me respekt për të drejtat e tyre të 

njeriut, duke u bërë të qartë zgjedhjet që kanë dhe 

pasojat e tyre. Po kështu duhet t’u ofrohet ndihmë 

për vetëzhvillim. 

Në këtë pikë merr rëndësi të madhe krijimi i 

një programi të mirë ditor që i krijon të dënuarve 

mundësi pozitive me interes për të ardhmen. 

Personeli mund të kontribuojë në këtë zhvillim 

pozitiv duke dhënë ndihmesën e vet në aspekte 

të ndryshme të programit ditor. Gjithashtu, 

personeli duhet të ketë kontakte të ngushta, por 

profesionale me të dënuarit. Ky lloj kontakti i ofron 

19


personelit informacion rreth të dënuarve dhe u jep 

mundësi të marrin masat e nevojshme. Personeli 

duhet t’i informojë kolegët mbi gjëra që ata duhet 

të dinë për të qenë të aftë të ofrojnë mbështetje 

optimale ose për të ndërhyrë gjatë incidenteve ose 

para se ato të ndodhin. Përdorimi i të dënuarve si 

informatorë nuk është i këshillueshëm jo vetëm për 

arsye etike, por edhe për shkak të besueshmërisë së 

informacionit dhe situatës së rrezikshme ku mund të 

futet informatori. Përveç kësaj, të dënuarit presin një 

lloj shpërblimi në këmbim të shërbimit të tyre dhe 

sistemi i burgimit zor se mund të japë shpërblime. 

Siguria fizike dhe dinamike, si dhe kushtet e 

sigurisë, mënyra e trajtimit, higjena, akomodimi, 

puna dhe programet e rehabilitimit social i shërbejnë 

krijimit të një klime të sigurt për të dënuarin dhe 

personelin, nga ana tjetër ndikojnë në zhvillimin e 

personalitetit të të dënuarit në drejtim progresiv . 

Prandaj, është e domosdoshme për të ndryshuar 

dinamikën e regjimit nga dinamika të forcës, 

dominimit dhe kontrollit, ne ato të metodave te 

drejtesise restauruese për rritjen e ndergjegjesimit 

dhe zbatimin e një plani denimi që siguron numer 

me te ulet te te burgosurve dhe përmirëson 

dinamiken e komunitetit. Në zhargon e termave 

peniteciar, ne flasim për sigurimin e “sigurisë 

20


dinamike” në institucionet tona, dhe shumica e 

atyre që punojnë drejtpërdrejt me te denuarit e di 

se siguria dinamike ka te beje para se gjithash me 

ndertimin e një raporti me te denuarin. Siguria 

dinamike është përdorimi i marrëdhënieve për të 

ndërtuar mjedise më të sigurt ne burg. Ky koncept, 

kur shtrihet në kontekstin e komunitetit, kthehet 

ne konceptin e njohur “Drejtësisë Restauruese”. 

Krijimi i sigurisë dinamike në të gjitha situatat 

perben nje qellim te rendesishem për të krijuar 

një model trajtimi që do të ndihmojë të gjithë 

të përfshirë të marrin përgjegjësi për sigurinë e 

mjedisit të tyre, duke bere qe te zvogëlohet kështu 

përsëritjen e sjelljes kriminale në të ardhmen. 

Vleresimi i riskut dhe nevojave 

• Një vlerësim i kujdesshëm duhet të bëhet 

nga administrata burgjeve për të përcaktuar nëse 

te burgosur të veçantë paraqesin rrezik për veten 

dhe të tjerët. Gama e rreziqeve të vlerësuara duhet 

të përfshijë dëmtimin ndaj vetes, të burgosurve 

të tjerë, të personave që punojnë me te denuarit, 

te atyre qe vizitojne burgun, komunitetin,ose 

mundësia e arratisjes. 

• Vlerësimin i nevojave duhet të identifikoj 

nevojat personale, karakteristikat e lidhura me 

21


veprën penale të burgosurit si dhe sjellje të tjera 

te dëmshme. 

• Ky vleresim i rendesishem fillestar duhet 

të kryhet nga personeli i trajnuar siç duhet. 

• Meqenese risku dhe instrumentat e 

vlerësimit te nevojave gjithmonë përmbajnë një 

marzh gabimi, ato kurrë nuk duhet të jene metoda 

e vetme e përdorur për të vleresuar te denuarin. 

• Të gjitha instrumentat e vlerësimit te riskut 

dhe nevojave duhet të vlerësohen në mënyrë që 

pikat e forta dhe dobësitë e tyre të bëhen te njohur. 

6. Vlerësimi i nevojave dhe i riskut duhet të përsëritet në 

intervale të përshtatshme kohe nga personel i trajnuar 

për të përmbushur kërkesat e planit te dënimit. 

Plani i vuajtjes se denimit 

1. Në mënyrë që të arrihen objektivat e përgjithshme 

dhe në përputhje me parimet e përmendura më sipër, 

një plan individual gjithëpërfshirës duhet të zhvillohen 

për çdo të burgosur. 

2. Këto plane duhet të përgatiten dhe të zhvillohen 

sa më shumë të jetë e mundur me pjesëmarrjen aktive të 

të burgosurit dhe veçanërisht ne fazen perfundimtare 

te denimit në bashkëpunim të ngushtë me familjen dhe 

autoritetet tjera relevante. 

22


3. Planet e dënimit duhet të përfshijne vlerësimin 

e riskut dhe të nevojave të secilit të burgosur dhe të 

përdoren për të siguruar një qasje sistematike për: 

- Percaktimin e dhomes, regjimit te të burgosurit; 

- pjesëmarrje në punë, arsimim, trajnim dhe 

aktivitete të tjera që synojne një miremenaxhim të 

kohes se kaluar në burg dhe krijimin e shanseve 

për një riintegrim të suksesshëm pas lirimit. 

- ndërhyrjen dhe pjesëmarrjen në programe të 

hartuara për të adresuar rreziqet dhe nevojat në 

mënyrë që të zvogëlojë sjelljet agresive në burg 

dhe recitivizmin. 

- pjesëmarrja në aktivitete te kohës se lirë dhe 

aktivitete të tjera për të parandaluar ose zvogeluar 

efektet e dëmshme në kushtet e nje burgimit të gjatë. 

- kushtet dhe masat e mbikëqyrjes duhet te jene të 

favorshme për një jetë që i bindet ligjit dhe favorizon 

nje sjellje korrekte ne komunitet pas lirimit. 

4. Hartimi i planit individual te dënimit duhet 

të fillojë sa më shpejt që të jetë e mundur pas hyrjes 

në burg, të rishikohet në intervale të rregullta dhe 

të ndryshohet sipas nevojave. 

Programet dhe sherbimet e nevojshme 

per nje Institucion Burgimi apo Paraburgimi. 

23


Programet qe krijojne nje ambjent nxites te rehabilitimit. Programet e rehabilitimit dhe sherbimet 

Aftesi Ri-integruese Reduktimi i recitivizmit 

Standartet baze te 

kujdesit 

Strehim, veshje dhe 

ushqim i pershtatshem 

Programe te 

klasifikuara sipas 

vleresimit te riskut 

dhe nevojave. 

Sherbim mjeksore dhe 

psikiatrik 

Nderhyrjet ne rast 

krize (vetvrasje, 

demtim te vetes, etj) 

Sherbim ligjor 

Programe per 

vetvrasjen dhe 

vetdemtimin. 

Sherbim perkthimi 

per te denuarit e huaj. 

Krijimi i nje ambjenti 

rehabilitues 

Pranimi i te denuarit 

Njohja me te drejtat dhe detyrimet 

Strategjite e menaxhimit te 

regjimit. 

Sistemi i kerkese ankeses 

Vizitat e Avokatit te Popullit 

Punesimi dhe shperblimi 

Vizitat personale 

Sherbimi Psikologjik 

Sherbimi Fetar 

Programet per te denuarit me 

varesi nga droga dhe me problem 

te shendetit mendor. 

Programet per nenen dhe femijen 

Aktivitetet social-kulturore 

Gazeta e Burgut 

Aftesit per te jetura/Life 

skills 

Kujdesi per veten 

Mirembajtja e shtepise 

Larje-e kurosje rrobash 

Argetim i strukturuar 

Menaxhimi i kohes 

Percaktimi i qellimeve 

personale 

Debatimi 

Miremenxhimi i buxhetit 

Informatika 

Programi i integrimit ne 

komunitet 

Programi individual i 

zhvillimit 

Aftesite e komunikimit 

Aftesite Sociale 

Programi i Prinderimit. 

-Programet e njohjes 

-Programe specifike per dhunen ne 

familje dhe abuzimin seksual 

-Programi per supstancat abuzive 

- Programet e Edukimit: 

Program per analfabetet 

Kurset profesionale dhe edukative 

Zgjidhja e problemeve 

Te menduarit kritik 

Korrektesia 

Te punuarit ne grup 

Perballja me autoritetet. 

Asistence per punesim 

Programe kulturore te lidhura me 

traditen e vendit nga vjen i denuari. 

24


Kapitulli III 

Fenomeni i vetvrasjeve, realitet 

i ri per sistemin e burgjeve 

I.PARATHENIE 

Vetvrasjet janë bërë një dukuri sociale me 

përmasa alarmante , jo vetëm aty ku ka varfëri, 

papunësi dhe probleme sociale, por edhe për vende 

shumë të zhvilluara.Vetvrasjet ,e kanë përcjellë 

njerzimin që nga paraqitja mbi dhe .Ato kanë 

ndodhur në oborre mbretërore dhe ndodhin edhe 

sot ne rezidencat e hierarkive të larta politike apo 

shtetërore .Ato kanë ndodhur dhe ndodhin edhe 

në mesin e të varfërve dhe në mesin e të pasurve. 

Ndodhin ,siç kanë ndodhur edhe te të dashuruarit 

edhe tek ata që nuk ishin apo nuk janë të dashuruar. 

Dhe megjithë shpjegimin e këtij fenomeni nuk është 

arritur në definimin (përkufizimin) përfundimtar të 

25


shkaqeve që çojnë në këtë akt makabër të vetflijmit 

të jetës. 

Vetvrasja si akt i mohimit dhe mospajtimit me 

gjendjen ekzistuese; si protestë ndaj gjendjes së pa 

dëshiruar; si akt dëshmie ndaj përkushtueshmërisë 

(vetvrasjet për arsye dashurie).Vetvrasjet si akt i 

shprehjes për të arritur diçka të caktuar, për ide të 

përbashkëta etj. 

Në vitet e fundit në vendin tonë janë rregjistruar 

rreth 200 raste vetvrasjesh në vit dhe rreth 400 

tentativa.Numëri i atyre që vetvriten është më i 

madh se numëri i të vrarëve nga krime të ndryshme. 

Në gjashtë mujorin e parë të vitit 2007 në Shqipëri 

kemi patur 108 raste vetvrasjesh dhe 44 vrasje.Pra 

vetvrasjet rezultojnë 2.5 herë më shumë se vrasjet. 

Ky është një fenomen i përgjithshëm.Mund të japim 

disa shifra në ShBA. 

Në Sh.B.A në vitin 2000 janë rregjistruar 83 

vetvrasje në ditë, ose një vetvrasje në çdo 17 minuta. 

Vetvrasjet renditen në vendin e nëntë në shkakun 

e vdekjeve.Për çdo 100 mijë banorë llogariten 10.8 

të vetvrarë.Në popullatën e burgut kjo shifër është 

3-5 herë më e lartë se në komunitetin e lirë.”E kush 

nga ne, pasi u bë 30-vjeç ,nuk e vrau veten nja dy a tre 

herë”,-shkruante H.Balzak në një nga romanet e tij. 

Më shumë se sa për aktin konkret të veteflijmit, 

shkrimtari i madh francez, e kishte fjalën ndofta për 

gjendjen depresive që i duhet çdo njeriu të kalojë 

në periudhën dhe moshën me delikate të jetës, deri 

sa ajo të futet në rrjedhën normale. 

Ky fenomen në burgje dhe paraburgime është 

më i mprehtë.Së pari ai ka përmasa më të mëdha. 

26


E llogaritur për 100 mijë banorë, rezulton 3-5 herë 

më i lartë se në komunitetin e lirë, së dyti për vetë 

pozitën vulnerable të komunitetit të të burgosurve 

është më i ndjeshëm.Dihet se të burgosurit 

vendosen në burg me vendim të gjykatës si një 

ndëshkim për çfarë kanë bërë.Kjo e obligon stafin 

të marrë të gjitha masat e nevojshme për sigurinë 

dhe sigurimin e tyre. 

Parandalimi i vetvrasjeve është detyrë 

e çdo punonjësi në sistemin e burgjeve dhe 

paraburgimeve.Shërbimi i sigurisë, shërbimi i 

kujdesit social, shërbimi i kujdesit shëndetsor 

dhe i trajtimit, të gjithë duhet të bashkëpunojnë 

së bashku. Vetvrasjet kanë një ndikim shumë të 

madh mbi të burgosurit dhe stafin.Është shumë 

e rëndësishme të kuptohet që punojmë me një 

popullatë e cila ka një risk të lartë për vetvrasje. 

Personat qe tentojne ti japin fund jetes në ambjentet 

e burgut janë kryesisht ata, jetët e të cilëve duket 

sikur janë në kaos. Ata mund të kenë probleme 

në përdorimin e drogës, depresionin ose ndihen 

të papërshtatshëm në komunitetin përreth tyre. 

Vetvrasja për ta duket rrugëdalje e vetme , zgjidhja 

përfundimtare e problemeve të tyre. Eshtë pjesë e 

punës sonë të përpiqemi ti ripërshtasim ata dhe ti 

ndihmojmë që të bëjmë ndryshime kuptimplote 

në jetët e tyre. Tu japim atyre mundësi të gjejnë 

ndihmën për të cilën kanë nevojë. 

II INFORMOHUNI NGA FAKTET 

1. Vetëvrasja është e parandalueshme, shumë 

individë vetvrasës në mënyrë të dëshpëruar duan 

27


të jetojnë. Ata vetëm janë të pazotë të shohin 

alternativat për problemet e tyre. 

2. S h u m e i n d i v i d ë v e t v r a s ë s j a p i n 

paralajmerime të qarta për qëllimet e tyre 

vetvrasëse, por të tjeret janë të pavetedijshem për 

domethënien e këtyre paralajmerimeve apo nuk 

dinë si tu pergjigjen atyre. 

3. Të flasësh për vetvrasje nuk e bën dikë 

vetvrases 

4. Afërsisht 32.000 Amerikanë vrasin veten çdo 

vit. Numri i tentativave të vetvrasjes është shumë më 

i madh dhe shpesh rezulton në dëmtime serioze. 

5. Vetvrasja është shkaku i tretë kryesor i 

vdekjes në moshat e reja 15 – 24 dhe është i teti në 

renditje në të gjitha moshat.( .”E kush nga ne, pasi u 

bë 30-vjeç ,nuk e vrau veten nja dy a tre herë”,-shkruante 

H.Balzak në një nga romanet e tij) 

6. Përqindjet e vetvrasjeve tek të rinjtë 15 – 24 u 

rritën më shumë se 200% nga 1950 (Kujtoni moshat 

e personave te vetvrare ne burgje.Dominojne 

moshat e reja) 

7. Përqindja e vetvrasjeve është më e lartë tek të 

moshuarit mbi 65 vjeç sesa cdo grupmoshe tjetër 

8. Burrat vrasin veten 4 herë më shumë se 

gratë, por gratë tentojnë 3 herë më shumë krahasuar 

me burret. 

9. Vetvrasja kalon nëpër të gjithë kufijtë e 

moshës, dhe nivelit të ekonomisë e gjendjes sociale 

10. Armët e zjarrit janë aktualisht metodat më 

të përdorura për vetvrasje nga të gjitha grupet 

(meshkujt, femra, të bardhë me ngjyrë etj) 

11. Anëtarët e familjes të cilët kanë eksperienca 

28


vetvrasje në familjarët e tyre jo vëtm vuajnë 

traumën e humbjes së një personi të dashur por 

dhe mund të jene një rrezik më i lartë për vetvrasje 

dhe probleme emocionale. 

Personat që janë shoqërisht të izoluar, janë në 

risk të lartë për tu vetvrarë. 

• Njohuritë në lidhje me riskun për vetvrasje në 

komunitetin tonë, janë tepër të rëndësishme, kjo na 

aftëson të konsiderojmë rritjen e rrezikut per vetvrasje 

në sistemin e burgjeve.Vetvrasja është shpesh shkaku 

më i zakonshëm në një mjedis korrektimi. 

Karakteristikat e mëposhtëme e bëjnë vetëvrasjen 

më të mundshme dhe më të realizueshme. 

1. Klima autoritare 

Personat e pamësuar me një mjedis të tillë 

mund të ndeshen me vështirësi dhe trauma në 

ambjentet e burgut. 

2. Humbja e kontrollit për të ardhmen e tyre. 

Shumë të dënuar përjetojnë ndjenjenën 

e mungesës së shpresës dhe të paaftësisë. Ata 

ndjehen të pafuqishëm dhe të tronditur. 

3. Izolimi nga familja, miqtë dhe komuniteti. 

Për të dënuarit, mbështetja e familjes dhe e 

miqve duket shumë e largët, veçanërisht në kushtet 

e telefonatave dhe takimeve të kufizuara. 

4. Ndjenja e turpit të të dënuarit. 

Kryesisht këto ndjenja, përjetohen nga ata 

persona që nuk kanë qenë të arrestuar më parë 

5. Aspektet e dehumanizimit të të dënuarve. 

Të para nga perspektiva e të denuarit, izolimi 

dhe në qelinë më të mirë, është dehumanizuese. 

Mungesa e privatësisë, paaftësia për të bërë 

29


zgjedhje personale zhurmat dhe aromat e forta, 

mjetet e vjetëruara, kanë efekt stresues. 

6. Frika 

Frika e bazuar në stereotipet e qelive që shihen 

në filma dhe dokumentarë e shtojnë ankthin mes 

të dënuarve, por edhe të stafit. 

III. Shenjat dhe simptomat e një vetvrasje të 

mundshme. 

Këto janë disa nga shenjat që demostrojnë 

individët që tentojnë të vetvriten para se të 

ndërrmarin veprimin final. 

a. Depresion ose paranojë. 

Depresioni është indikatori kryesor i një 

vetvrasje të mundshm. Afërsisht 70 deri 80 % e 

të gjitha vetvrasjeve kryhen nga individë qe janë 

vazhdimisht të depresuar. 

b. Shprehja ose evidentimi i një ndjenje të 

fortë faji ose turpi pas fajit. 

c. Biseda ose tentative vetëvrasëse. 

d. Influenca e drogës dhe e alkolit. 

e. Tentativat e mëparshme të vetevrasjes 

f. Probemeve mendore. 

g. Shqetësim dhe agresivitet i vazhdueshëm 

h. Mungesa e shpresës, për të ardhmen 

i. Shprehja e sheqtësimeve madhore dhe të 

pazakonshme lidhur me atë çka do tju ndodhë. 

j. Ndryshime të dukshme të humorit dhe/ 

ose të sjelljes së tyre. 

k. Veprime të qeta pa bërë bujë të personave 

me rrisk. 

30


l. Shprehje jorealiste për të shpëtuar nga 

qelija(për tu liruar) 

m. Vështirsi në lidhjen me të tjerët 

n. Mospërputhja me të tashmen, shqetësimi 

për të shkuarën 

o. Paketimi i sendeve personale 

p. Dhurimi i sendeve personale 

q. Përpjekje për të dëmtuar veten 

r. H a l u ç i n a c i o n e d h e d e l u z i o n e 

paranoiake 

s. Ndjenja të paaftësise për tu përballur me 

situatën, mungesë e shpresës dhe përkrahjes. 

t. Trishtim dhe të qara ekstreme 

u. Tërheqje ose heshtje 

v. Humbje ose shtim i oreksit ose peshës 

w. Mendime pesimiste për të ardhmen 

x. Pagjumësi, zgjim i hershëm ose gjum i 

tepërt 

y. Luhatje e humorit dhe mënyrës së të 

sjellurit 

z. Mungesa e vitelitetit 

aa. Humbja e vetvlerësimit 

ab. Humbje e interesit ndaj njerëzve, pamjes 

së jashtme ose e aktiviteteve 

ac. Shtimi i fajit ndaj vetes 

ad. Ndjenja të forta faji 

ae. V ë s h t i r s i t ë t ë m e n d u a r i t d h e 

përqëndrimit 

af. Nivele të larta tensioni 

ag. Ankth ekstrem dhe emocione të forta 

ah. Faj 

ai. Impulsivitet/inat 

31


rr.Dëshirë për hakmarrje. 

IV. Periudha kohore në të cilën shtohet rreziku 

për vetvrasje. 

Lista e mëposhteme tregon periudhat kohore 

gjatë së cilave një person i paraburgosur ose i 

dënuar ka më shume gjasa të kryejë nje vetvrasje. 

a. 24 orët e para të burgosjes/izolimit 

b. Toksikim/mbyllje në vetvete 

c. Pritja për ditën e gjyqit 

d. Vendimi i formës së prerë 

e. Pushime 

f. Errësira 

g. Zvogëlimi i supervizimit të stafit 

h. Marrja e lajmeve jo të mira 

i. 30 ditët pas levizjes në një institucion 

tjetër/të ri 

V. Faktorët ndikues për një vetvrasje të 

mundëshme 

a. Përdorimi i tepërt i pijeve ose drogave. Në 

mjaft raste,kur personat e intoksikuar kthjellohen, 

tek ta shfaqet depresioni. Megjithese një pjesë e 

personave me nivel të lartë të alkolit në gjak e 

kryejnë vetëvrasjen ndërsa janë ende te intoksikuar, 

tek të tjerët edhe sasi të vogla të alkolit ose drogave 

mund të shkaktojnë efekte depresive duke 

influencuar në këtë mënyrë veprimet suiçidale. 

b. Humbja e burimeve të stabilizuara 

tashmë 

Faktorët e mëposhtëm mund të influencojnë 

në sjelljen vetëvrasëse 

32


• Humbja e bashkëshortes/partneres 

• Përjashtimi nga shkolla/puna 

• Humbja e shtëpise 

• Humbja e financave 

• Faji dhe turpi 

Ndërsa shumë të dënuar të përfshirë në krime 

serioze dhe të rënda kryejnë vetvrasje, disa të tjerë 

që i japin fund jetës janë akuzuar për shkelje të 

parëndësishme ose akte dhune. Personat me status 

në komunitet, te cilët kanë kryer vepra të turpshme, 

kërkojnë vëmendje dhe kujdes të madh. 

• Nga intervistat me të dënuar të cilët ishin të 

parandaluar nga aktet vetvrasëse, shumë prej 

tyre u shprehën se ishin përdhunuar ose ishin 

detyruar për favore seksuale. 

• Sëmundjet mendore, personat që vuajnë nga 

depresioni , deluzione etj 

• Shëndeti i keq ose sëmundje terminale {të 

pashërueshme} 

• Treguesit e problemeve emocionale 

• Jepni shembuj nga eksperienca juaj, nëse është 

e mundur 

Pyesni çfarë lloj ndjenjash, gjendje shpirtërore 

mendime mbi ngjarje që mund të shkaktonte dhe 

që mund te çonte në një tentativë vetvrasje. 

Të pirët jasht mase kohët e fundit ose përdorimi 

i drogës. Në shumë raste kur njerezit te bëhen esëll, 

depresioni fillon. Gjithsesi një numër personash 

me nivel alkoli në gjak me tepër së limiti kryejnë 

vetëvrasje kur janë ende të dehur. Për disa, madje një 

sasi e vogël e alkolit dhe drogës mund të kenë nje efekt 

depresiv duke influencuar sjellje vetëvrasëse. 

33


Humbje e kohëve të fundit e burimeve 

stabilizuese. 

Pse jam i vetëm në këtë botë? 

Jepni shembuj nga eksperienca juaj n.q.s. është 

e mundur. Pyesni çfarë lloj ndjenjash, gjendjet 

shpitërore, mendime që kjo ngjarje mund të 

shkaktonte dhe që mund të çonte në një tentativë 

vetvrasjeje. 

• Humbja e bashkëshortes/ të dashurës .Për të 

miturit kjo mund të ishte një shok, mik i cili i 

ka munguar më shumë se një prind. 

• Humbja e punës, përjashtimi nga shkolla 

• Humbja e shtëpisë 


Vetëfajsi e tepruar 

“-o, pse e bëra unë kete”? 

„- Unë nuk e meriotj të jetoj“ 

Jepni shembuj nga eksperienca juaj n.q.s. është 

e mundur 

Pyesni çfarëdo lloj ndjenje , gjendje shpirterore 

apo mendime që mund tju shkaktojë kjo ngjarje që 

mund të çojë në tentativë vetëvrasjeje. 

• Kur disa të burgosur përfshihen në krime 

serioze shkaktojnë vetëvrasje.Një person me status 

të lartë në komunitet i cili kryen krime të turpshme 

(ngacmime femijesh ose agresion , mund të ketë 

nevoje për kujdes të madh. 

Përdhunimi i të njëjtit sex ose kërcënimi i tij .Jepni 

shembuj nga eksperienca juaj n.q.s. është e mundur. 

Pyesni ëfarë lloj ndjenje, gjendje shpirtërore 

apo mendime mund tju shkaktojë kjo ngjarje qe 

mund te çojë në tentative vetevrasjeje. 

34


• Perdhunimi i të njejtit sex ose kërcenimi i tij 

• Në intervista me të burgosurit të cilët janë 

ndaluar nga kryerja e vetvrasjes shumë prej 

tyre thonë se ata kane qenë perdhunuar apo të 

prirur për favore sexuale. 

• Sëmundje e vazhdueshme mendore 

• Persona që janë në depresion ose po vuajnë nga 

iluzionet *halucinacionet* janë subjekt primar 

për vetvrasje 

• Shëndeti i dobët ose sëmundja e fazes së 

fundit 

“Gjithsesi une jam i vdekur,mendojne ata” 

Jepni shembuj nga eksperienca juaj n.q.s është 

e mundur 

Pyesni çfarë lloj ndjenje, gjendje shpirtërore 

ose mendime qe kjo gjendje mund t’ju shkaktojë, 

që mund t’ju çojë në tentativë vetvrasje. 

Shendeti i dobët ose semundje e fazes së fundit 

*shumë e rënde* 

Ndonjë person që vuan nga semundje serioze 

* A.I.D.S, Kancer*, mund të jetë nje rrezik për 

vetvrasje 

VI. Ndërhyrja mbi të dënuar potencialisht 

vetvrasës 

Ndërhyrja në rastin e një tentativive për 

vetvrasje mund të realizohet kur stafi është i 

ndërgjegjshëm për simtomat, periudhat me risk 

të lartë dhe ngjarje që nxitin vetvrasje.Më pas 

stafi identifikon personat me risk dhe aplikon 

ndërhyrjen më të përshtatshme. 

Këto ndërhyrje përfshijne” 

35


a. Ekzaminimin INS 

INS(Indikations Needs Survey)Indikatoret që 

nevoiten për tu survejuar,ose të dhënat që duhet të 

vëzhgojmë, paraqiten sipas formularit më poshtë. 

Për një punë parandaluese në çdo institucion 

nevoitet të plotësohet ky formular nga specialistë 

të burgjeve dhe mbi këtë bazë të ndërtojmë punën 

për monitorimin e rastit.Formulari përmban pyetje 

për grupin e eskortës, pyetje për të dënuarin ose 

të arrestuarin dhe të dhëna që plotësohen gjatë 

vezhgimit të tij në institucion. 

36


TE DHENAT QE NEVOJITEN PER TU SURVEJUAR 

Institucioni Punonjësi (Emri Mbiemri) Data 

Emri i të Burgosurit Firma Ora 

1 Pyesni eskortën e shoqerimit “A mendoni se i burgosuri përbën rrezik vetëvrases”? 

2 “A është ky arrestimi juaj i parë?” 

3 “A keni ndonjë person që do ju vizitojë gjatë kohës që ndodheni në institucion, 

të interesohet për ju . 

4 “A jeni larguar nga puna gjatë 6 muajve të fundit?” PO JO 

“A jeni divorcuar ose përfunduar një marrëdhënie gjatë 6 muajve teë fundit?” PO JO 

“A ju ka vdekur ndonjë i afërmt ose shok i ngushtë gjatë 6 muajve të fundit?” PO JO 

5 “A keni probleme serioze financiare?” PO JO 

PO JO 

37


“A keni probleme serioze me gruan tuaj, të dashurën/in ose anëtarë të PO JO 

familjes?” 

“A keni ju ose ndonjë person i afërt probleme serioze mjekesore?” PO JO 

“A keni frike të humbisni punën?” PO JO 

6 “A ka kryer vetëvrasje ndonjë nga familjarët ose të afermit tuaj?” PO JO 

7 “A jeni kuruar ndonjëherë në një spital për të sëmuret mendor?” PO JO 

“A jeni duke marrë ndonjë mjekim për sëmundjet nervore me rekomandim PO JO 

të mjekut?” 

“A keni shkuar në ndonjë klinike për shëndetin mendor ose këshillues PO JO 

mendor gjatë 6 muajve të fundit?” 

8 “A i keni dhënë ndonjeherë makinës në gjendje të dehur?” PO JO 

“A keni marre ndonjëhere trajtim ose keshillime mbi drogen dhe alkolin?” PO JO 

“Perdorimi i droges apo alkolit, a ju ka shkaktuar probleme si largimin nga puna PO JO 

apo zenka me te dashuren/in ose bashkeshorten/ 

in?” 

“A eshte lenduar ose ankuar dikush per shkak te perdorimit te PO JO 

alkolit ose droges nga ana juaj?” 

9 “A keni pasur mendime rreth lendimit ose vrasjes se vetes tuaj?” 

38


“A jeni perpjekur te vetevriteni 

10 ndonjehere?” 

11 “A mendoni se ka nje shprese sado te vogel per ju per te ecur perpara?” 

12 A merrni ndonje medikament pa rekomandim te mjekut? 

13 A merr pjese i burgosuri ne programet rehabilituese? 

14 A ka shenja i burgosurit per perdorim te substancave alkolike ose narkotike 

ose shenja te mbylljes ne vetvete (psh. nuk flet qarte, nuk qendron dot drejt, 

ere te rende alkoli, veshtrim i turbullt)? 

15 A vleresohet i burgosuri si nje person i respektueshen nga komuniteti apo si dhunues? 

16 A ka shenja te depresionit i burgosuri? (psh. qan shpesh, ndihet si i humbur, 

psheretin) 

17 A shfaq i burgosuri shenja ankthi, frike ose paniku? (psh. levizje te shpeshta, 

ta duarve, djersin vazhdimisht, nervozizem i tepruar, ecen 

shpejt) 

18 A duket i burgosuri se vihet ne siklet ose i turpuruar? (psh. shprehje si nuk do 

te jem kurre ne gjendje te perballem me familjen 

time) 

19 A sillet i burgosuri ne menyre te çuditshme (psh. nuk kupton, degjon, shikon 

dhe nuhat gjera gje nuk ndodhen aty, i çorientuar ose shume i terhequr) 

39


a. Lajmërimi i supervizorit pas ndërrimit të 

turneve, stafi i punës në rastin e indentifikimi 

dhe stafi i kujdesit mjekësor i cili është përgjegjës 

për observimin e sjelljes te klientit. 

b. Observimi i “veëante” 

c. Këshillimi 

d. Vëzhgimi 

Sa më e hershme të jetë ndërhyrja dhe të 

trajtohet i dënuari aq më e lehtë është të shmangen 

pasojat drastike dhe të parandalohet vetevrasja apo 

vrasja e të tjerëve. 

vII. Ndërhyrjet emergjente në rastet 

e një vetvrasjeje aktive 

Në të tilla raste ju duhet 

a. Të raportoni menjëherë tentativat për vetvrasje 

aktive (Mund të përdoret protokolli i hartuar nga 

ekspertë te huaj dhe shqiptarë gjatë realizimit të 

projektit “Drejtimi human i burgjeve”i realizuar nga 

KShH me mbeshtetjen e Komisionit Europian,te 

cilin e keni bashkelidhur ketij materiali. 

b. Kontrolloni situaten për sigurinë e të gjithëve 

c. Të kërkoni për sende që mund të perdoren si 

armë, briske, thikë. 

d. Largoni nga skena të gjithë personat që nuk 

mund të luajnë rol aktiv për shpëtimin e jetës. 

e. Përdorni masa universale {doreza, maska} 

f. Kontriboni me veprime jetësore. 

• Veprime që duhen marrë në se personi që 

tenton të vetvritet është bashkëpunues 

a. Perpiquni të hiqni objektet që i dënuari mund 

40


b. 

c. 

të ketë rreth qafës që mund ti shërbejnë per tu 

vetvrare, filloni frymemarrjen artificiale , deri 

sa të vijë stafi mjekesor. 

Në se i dënuari pret/çan veten dhe në se është 

bashkëpunues pasi të merrni masat e nevojshme, 

ushtroni presion direkt në zonën e prerë dhe 

qetësohuni derisa të vije ndihma mjekesore. 

Në se ka kaluar në mbidozë, përpiquni të kuptoni 

se çfarë mjekimi ka marrë i dënuari. Mundohuni 

ta qetesoni sa me shumë te mundni personin. 

• Veprimet që duhen ndërrmarë në se personi 

që tenton të vete/ vritet është jo bashkëpunues 

ose agresiv. 

a. 

Në se persona jobashkëpunues që tentojne të 

vrasin veten, priten, të kalojnë në mbidozë ose 

përdorin ndonjë mënyrë tjetër për të dëmtuar 

veten, dhe nuk ju binden urdhërave verbal për 

të mos e kryer veprimin vetëvrases, veprimi 

më i efektshem në këto raste është përdorimi i 

mjeteve shtërnguese ,sipas dispozitave ligjore 

që tash më i nihni. 

VIII. Pasojat emocionale dhe 

psikologjike që shkaktohen nga 

një vetvrasje për antarët e familjes 

dhe të afermit 

Humbja e nje personi të dashur shpesh është 

shokuese, e dhimbshme dhe e papritur. Pikëllimi 

që vjen mund te jetë i fortë komplex dhe afat gjatë. 

Pikëllimi është një proces shumë individual dhe 

41


unik, çdo person do ta perjetojë atë në veten e tij 

dhe me ritmin e tij. 

Emocionet e zakonshme qe perjeton në 

pikellim janë: 

- Shok (goditje) 

- Faj 

- Përçmim 

- Stres 

- Kundërshtim 

- Konfuzion 

- Mohim, mospranim 

- Inat 

- Mosbesim 

- Trishtim 

- Vetmi 

- Vetfajësi 

- Depresion 

- Dhimbje 

- Turp 

- Mungesë shprese 

- Braktisje 

Këto ndjenja janë një reagim normal dhe shprehja 

e tyre është një anë natyrale ose pikëllim. 

MENYRA PER TE QENE I DOBISHEM PER 

DIKE QE KERCENON ME VETVRASJE. 

- Bëhuni të vetëdijshëm. Mesoni shenjat 

paralajmeruese 

- Përfshihuni bëhuni të gatshëm, tregoni interes 

dhe mbeshtetje 

- Pyesni ne se ai/ajo po mendon rreth 

42


- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

vetvrasjes 

Behuni te drejtperdrejte . Flisni hapur dhe 

lirshem rreth vetevrsjes 

Behuni te gatshem per te degjuar, lejoni 

shprehjen e ndjenjave dhe pranojini ato. 

Mos jini gjykues Mos debatoni nese vetvrasja 

eshte e drejte apo e gabuar apo ndjenjat jane te 

mira apo te keqija. 

Mos e nxisni ate te beje vetvrasjen 

Mos jepni keshilla duke marre vendime per 

dike tjeter dhe tu thoni atyre si te sillen 

Mos pyesni “pse”, kjo inkurajon justifikimin 

Ofroni ndjeshmeri , jo simpati 

Mos veproni si i shokuar, kjo krijon distance 

Mos u betoni per fshehtesi , kerkoni ndihme 

Ofroni shprese qe alternativat te jene te 

perdorshme 

Ndermerrni veprime. Zhvendosni mjete, 

merrni ndihme nga individe apo agjensi te 

specializuara ne nderhyrjen e krizave dhe 

parandalimin e vetvrasjes. 

BEHUNI TE VETEDIJSHEM PER NDJENJAT , 

MENDIMET DHE SJELLJET 

Pothuajse çdo njeri ne nje kohe te caktuar te 

jetes se tij/saj mendon per vetvrasjen. Pjesa me e 

madhe e njerzve vendos te jetoje sepse ata kuptojne 

qe kriza eshte e perkoheshme. Ne anen tjeter 

njerezit ne mes te krizave shpesh e perceptojne 

dilemen e tyre si pa rrugezgjidhje dhe ndjejne nje 

humbje te plote kontrolli. Shpesh ato 

1. S’mund te ndalojne dhimbjen 

43


2. S’mund te mendojne qarte 

3. S’mund te marrin vendime 

4. S’mund te shohin zgjidhje 

5. S‘mund te flene, hane apo punojne 

6. S’mund te dalin nga depresioni 

7. S’mund te largojne trishtimin 

8. S’mund te shohin veten e tyre si te 

vlefshem 

9. S’mund te kene vemendjeven e dikujt 

10. S’mund te marrin kontrollin 

Flisni me dike – ju nuk jeni vetem kontaktoni: 

• Me nje agjensi te unionit te shendetit 

mendor 

• Me nje keshillues shkolle apo psikolog 

• Me nje qender parandalimi vetvrasje apo 

nderhyrjeje krizash 

• Terapist privat 

• Mjeku i familjes 

• Udheheqes shpirteror apo fetar 

Nderhyrja e shpejte në rastin e nje te burgosuri 

vetvrases aktiv , 5 hapat. 

• Kontrollimi i vendngjarjes per sigurine e vetes 

dhe te te tjereve 

• Kontrollimi per nje fillim të veprimeve 

vetvrasëse 

• Kerkoni,gjera, sende qe mund te perdoren si 

arme (brisqe) etj. 

• Levizni te gjithe personat qe smund te bejne gje 

44


per te shpetuar jete nga vendi i ngjarjes. 

• Perdorni masa paraprake te gjithanshme 

• Doreza 

• Maska C.P.R etj 

Çfare eshte depresioni 

Çrregullimi depresiv kryesor është çrregullimi 

me dominues i shendetit mendor. Sipas nje studimi 

te fundit 9.5 % ose 18.8 milion amerikanë të rritur 

vuajnë nga sëmundje depresive. 

Simtomat e depresionit nderhyjne në zotësine e 

dikujt për të funksionuar në të gjitha fushat e jetës 

si puna, familja, gjumi etj. 

Simtoma te zakonshme të depresionit që vijnë 

çdo ditë për një periudhë 2 javore. 

• Gjendje shpirterore e deshperuar 

• Humbje interesi ne aktivitete te ndryshme 

• Humbje ose rritje peshe 

• Pagjumesi ose shume gjume 

• Shqetesim , nervozisem, pezmatim 

• Lodhje apo humbje energjie 

• Ndjenja te pashpresa 

• Pazotesi per te menduar apo per tu 

perqendruar 

• Mendime te shpeshta rreth vdekjes 

Nje depresion i trasheguar nga prinderit 

rrit shanset per te kaluar tek femija me pas. 

Trajtimi i depresionit eshte60 - 80 % efektiv. Sipas 

organizates boterore te shendetit me pak se 25% 

te individeve marrin trajtim efektiv. Depresioni 

shpesh shoqerohet nga 

45


Çrregullime mendore patologjike te tilla si , 

abuzimi me alkol dhe droge dhe nese nuk trajtohet 

si duhet ai mund te çoje ne nje numer te madh 

episodesh vetvrasjeje. 

Lidhja midis depresionit dhe vetvrasjes. 

Vetvrasja eshte komplikacioni i kercenimit 

me te madh te jetes . Çrregullimi depresiv kryesor 

eshte diagnoza psikiatrike zakonisht e shoqeruar 

me vetvrasje absolute te perfuanduar. Rreziku i jetes 

midis pacienteve te patrajtuar eshte pothuajse 20%. 

Rreth 2/3 e njerezve qe perfundojne vetvrasjen 

jane te shqetesuar ne kohen e vdekjeve te tyre. 

Ne nje studim qe u be ne Filande 71 prej tyre qe 

kryen vetvrasje dhe qe kishin çregullim depresiv 

madhor vetem 45% e tyre merrnin trajtim ne 

kohen e vdekjes dhe vetem 1/3 e ketyre merrnin 

antidepresive. 

Rreth 7 ne çdo 100 burra dhe 1 ne 100 gra te cilat 

kane qene te diagnostikuara me depresion ndonjehere 

ne jeen e tyre do te vazhdojne te bejne vetvrasje. 

Rreziku i vetvrasjes ne njerez me çrregullim 

depresiv madhor (C.D.M) eshte rreth 20 here me i 

madh se nje popullsi e zakonshme. 

Individet qe kane episode te shumefishta 

depresioni jane ne rrezik me te madh per vetvrasje 

sesa ato qe kane patur vetem nje episod. 

Njerez te cilet kane varesi nga alkoli apo droga 

veç te qenit depresiv jane ne rrezik per vetvrasje. 

Individet qe jane ne depresion dhe shfaqin 

simptomat qe pasojne jane ne nje rrezik te veçante 

per vetvrasje. 

46


Pashpresesi, pamundesi. 

Terbim(xhindosje), inat i pakontrolluar, kerkon 

hakmarrje. 

Vepron pa çare koken ose merret me aktivitete te 

rrezikshme, pa u menduar. 

Ndjehet i kapur ne gracke sikur nuk ka rruge dalje. 

Rrit perdorimin e alkolit ose droges. 

Largohet nga shoket familja shoqeria. 

Ankth, merzi, pazotesi per te flejtur ose flen gjithe 

kohes. 

Ndryshime dramatike te gjendjes shpirterore. 

Nuk shpreh arsye per te jetuar, qellim pakuptim 

per jeten. 

Trajtimi 

Trajtimet qe perdoren pergjithesisht per 

depresionin jane, 

• Farmaceologjia(antidepresivet). 

• Psikoterapia. 

• Terapia elektrokonvulsive e vullnetshme.T.E. 

Trajtimi me i mire per depresionin eshte 

kombinimi i antidepresiveve dhe psikoterapise. 

Nje analize e 16 studimeve tregoi avantazhet 

e trajtimit te kombinuar kundrejt trajtimit 

farmaceutik vetem. Nje hipoteze eshte qe terapia rrit 

besnikerine(zbatimin)ndaj trajtimit antidepresiv. 

Trajtimet jane te efektshme ne 60 deri ne 80 % te 

rasteve.Studimi bashekpunues i depresionit tregon 

qe pas episodit te pare 70% e moren veten brenda 5 

vitesh.Instituti kombetar i shendetit mendon. 

47


Antidepresivet dhe rreziku per vetvrasje 

Ne studimet afatshkurtra jane shefaqur disa 

evidenca qe femijet dhe adolishentet qe marrin 

antidepresive tregojne nje rrezik vetvrases 

rrites dhe ose sjellje vetvrasese.Duke dhene kete 

shqetesimi eshte qe antidepresivet do mund te 

çonin ne vetvrasje te perfunduaraa. 

Administrimi (Administrata e ushqimeve dhe 

ilaceve ne SH.B.A) F.D.A analizoi 24 eksperimente qe 

perfshinin 4400 paciente dhe arriti ne perfundimin 

qe rreziku i vetvrasjes ne femijet dhe adolishentet 

te cileve iu keshilloheshin antidepresive ishte 4% 

te dyhere rrezik qetesuesish te pademshem prej 

2%(www.fda.gov). 

Pavaresisht nga recetat e reja qe u jepen 

femijve dhe adolishenteve nevojitet monitorimi 

kujdesshem i siptomave dhe efekteve anesore 

te cilat duhen vezhguar nga nje i rritur. Ndonje 

ndryshim ne simptologji duhet te raportohet tek 

mjeku qe ka dhene receten.Nevojiten me shume 

kerkime per te vertetuar n.q.s depresivet jane te 

lidhur me vetvrasjen tek femijet adolishentet dhe 

te rriturit. 

F.D.A Paralajmerimet e kutia e zeze 

Administrata e ushqimeve dhe ilaçeve tani 

po kerkon nga prodhues te antidepresiveve per 

te shtuar nje etikete paralajmerimi (kuti e zeze) 

qe te pershkruaje rrezikun e madh per vetvrasje 

dhe nevojen per nje kontroll nga afer per ata qe 

keshillojne kete tip terapie farmaceutike. 

Ashtu sic paraqiti F.D.A nje guide mjekesore per 

48


pacientin, (Med Guide) ashtu dhe nje guide mjekesore 

per perdoruesit kish per qellim te edukonte pacientet 

dhe kujdestaret e tyre rreth kesaj recete. 

Nga takimi i ngushte midis Komitetit Keshillues 

te ilaçeve farmaceulogjike dhe Komitetit Keshillues te 

ilaçeve pediatrike ne shtator 2004 analizoi eksperimentet 

(provat) afatshkurtra te hapjeve qetesuese te 

pademshme te nente ilaceve antidepresive. 

Rezultatet treguan nje rrezik me te madh per 

vetvrasje pergjate muajve te pare te trajtimit te 

atyre qe merrnin antidepresive. Rreziku mesatar i 

ngjarjeve te tilla per ilacet (drogen) ishte 4% dyhere 

rrezik i pademshem i 2% es. Nuk ndodhen vetvrasje 

ne keto prova (ëëë.fda.gov) .Bazuar ne kete gjetje 

F.D.A botoi paralajmerimet (kutia e zeze) qe kishin 

te benin me antidepresivet. 

• Antidepresivet rritin rrezikun e te menduarit dhe 

sjelljes vetvrasese ne femijet dhe adolishentet 

me M.D.D(cregullim depresiv i madh) dhe 

crregullime te tjera psikiatrike. 

• Ndonjeri qe mendon perdorimin e nje 

antidepresivi nje femije apo nje adolishenti 

per ndonje perdorim klinik duhet te balancoje 

rrezikun per vetvrasje(ne shkalle te rritur) me 

nevoja klinike. 

• Pacientet te cilet fillojne terapine duhet te 

vezhgohen drejtpersedrejti per pakenaqesite 

klinike, vetvrasje apo ndryshime te pazakonta 

ne sjellje. 

• Familjet dhe kujdestaret duhet te keshillohen 

te vezhgojne drejpersedrejti pacientit dhe te 

komunikojne me mjekun. 

49


Vetevrasjet midis femijeve 

Perqindjet e vetvrasjeve per moshat 10 – 14 u 

rriten 99% midis viteve 1980 – 1997. Kjo grupmoshe 

ka treguar nje renie te vogel ne dy vitet e shkuara. 

Per 2001 raporti eshte 1.5 per 100000 

Pavarsisht se perqindjet jane me te uleta per te 

bardhet , rinia me ngjyre (zeze) mosha 10 – 14 ishte 

1.7 per 100000 (te dhena per 2001) 

Meshkujt e bardhe midis 10 dhe 14 vjecd ishin 

3 here me te mundeshem per te kryer vetevrasje 

sesa femrat e se njejtes moshe. 

Ne 2002 ndodhen 272 vetevrasje ne SH.B.A 

midis moshes 10 deri 14 vjeç. 

Faktoret te tjere 

Kerkimet kane treguar qe pjesa me e madhe e 

vetvrasjeve te adolishenteve ndodhin pas shkolle 

ne shtepite e tyre. 

Megjithese perqindjet ndryshojne disi ne baze 

te vendndodhjes gjeografike brenda nje klase tipike 

te shkolles se mesme , ka gjera qe 3 studente (1 djale 

dhe 2 vajze) kane tentuar te vetvriten. 

Profili tipik i nje adolishenti qe tenton 

vetevrasjen fatale eshte nje femer e cila gelltit 

kapsula pilula, ndersa profili tipik i nje mashkulli 

eshte vdekja nga nje plage zjarri. 

Jo te gjithe tentuesit adolishentet mund te 

realizojne qellimin e tyre.Prandaj ndonje sjellje 

e qellimshme vetedemtuese duhet te merret ne 

konsiderate seriozisht. 

Shume tentativa vetevrasjeje te adolishenteve 

ndodhin nga konfliktet nderpersonale. Qellimi 

50


i sjelljes shfaqet sikur ben efekt ne ndryshimin e 

menyres se te sjellurit apo qendrimet e te tjereve. 

Tentuesit perserites (ata qe tentojne me shume 

se nje here) zakonisht perdorin sjelljen e tyre si 

nje mjet imitimi me stresin dhe priren te shfaqin 

me shume simtoma kronike, ose siperfaqesore ne 

imitimin e histive dhe nje paraqitje (prani) te larte 

te sjelljeve vetevrasese ne familjet e tyre. 

Shume adolishente mund te shfaqin nje 

arsye me shume probleme ose “shenja” qe jepen 

te detajuara si me poshte. Lista e meparshme 

pershkruan disa faktore potencial te rrezikut 

te vetvrasjes midis te rinjve. Nese Vezhgohet 

rekomandohet nje vlersim i rrepte i specialistit. 

Prania e nje crregullimi psikiatrik p.sh. depresioni 

droga apo alkoli, crregullime ne sjellje, transmeton 

crregullimie, psh, (largohet apo ka qene ne burg) 

Shprehja , komunikimi i mendimeve per 

vetvrasje, vdekje apo pas vdekjes ne konteksin 

e trishtimit merzise, apo ndjenjave negative te 

pashpresa. 

Sjellje impulsive dhe agresive, shprehje e 

vazhdueshme terbimi (inati) 

Ekspozimi i nje sjelljeje tjeter vetevrasese rrit 

perdorimin e alkolit apo drogave, momente stresuese 

te veshtira te ndodhura se fundmi(veshtersi ne sjellje 

me orientim seksual, shtatzani e paplanifikuar, 

humbje te parakoheshme etj.)Paqendrueshmeri ne 

familje, konflikt . 

51


Shenjat dhe simtomat e nje vetvrasjeje te 

mundeshme. 

• Depresion i vazhdueshem ose paranoja 

• Shprehjet ose evidencat e fajit te forte ose turpi 

penkudrejtofendimeve 

• Bisedoni rreth vetevrasjeve 

• Nen influencen e alkolit dhe droges 

• Njohja e stafit per tentativat e meparshme 

vetevrasese te historise se semundjes 

mendore 

• Shqetesim i eger ose agresivitet 

• Projekte pa shpresa ose nje e ardhme e 

pashprese 

• Merzitje e dukshme dhe ndryshime ne sjellje 

• Shtiret mjafte i qete per vendimet qe ka 

ndermarre per te vrare vethten 

• Flet ne menyre jorealiste per ikjen ose daljen 

nga burgu 

• Ka rritur veshtersine ne lidhje me te tjeret 

• Nuk sillet me efektivitet ne te tashmen, i 

shqetesuar per te ardhmen 

• Fillon te paketoje ato gjera personale qe i 

perkasin 

• Fillon te dhuroje ato qe ka 

• Mund te perpiqet te demtoje vehten 

Depresioni eshte treguesi i vetem me i mire i 

vetvrasjeve potenciale. Afersisht 70%deri 80% e te 

gjitha vetvrasjeve jane kryer nga persona te cilet 

jane te pikelluar egersisht. 

• Ndjenja e pazotesise per te vazhduar, pamundesi 

52


per te ndihmuar veten 

• Merzi eksreme dhe ankime (qarje) 

• Zvarritje te fjaleve ose qetesi 

• Humbje ose mungese oreksi, renie peshe 

• Qendrime pesimiste rreth se ardhmes 

• Pagjumesi ose gjume i trazuar 

• Merzi dhe ndryshim ne sjllje 

Shpjegime nga kursanti: 

Sigurohuni qe si oficere korrekte ne duhet te 

jemi te vetedijshem, per lidhjen midis depresionit 

dhe vetvrasjes 

Depresioni eshte treguesi i vetm me i mire i 

vetvrasjes potenciale. Afersisht 70% deri 80% i te 

gjitha vetvrasjeve kryhen nga persona te cilet jane 

te pikelluar agersisht. 

• Tension 

• Ngadalesi e levizjeve ose nuk reagon 

• Humbje e respektit per vehten 

• Humbje e interesit per njerezit 

• Turperim i vehtes 

• Ndjenja te forta faji 

• Veshtersi ne perqendrim apo mendim 

Acarimi i vazhdueshem i paraprin vetevrasjes 

• Nivel i larte tensioni 

• Ankth ekstrem 

• Emocione te forta 

• Faj 

• Terbim 

• Deshire per hakmarrje 

53


Shpjegime: 

Viruni ne dijeni qe perpara ne tentative 

vetvrasjeje ne shohim qe personi zhytet ne irritim 

dhe terbim. 

Kur kjo sjellje ndalon shpesh ne do te shohim 

qe personi ben tentativa. 

Kohet e rrezikut rrites te vetvrasjes 

24 oret e para te izolimit 

Itoksikimi dhe rezervimi 

Pritja per gjyq 

Denim 

Pergatitja per lirim 

Ditet e pushimit 

Erresira 

Mbikqyrja e zvogeluar e stafit 

Lajme te keqija te cdo lloji 

30 ditet e para pas burgosjes ose levizja brenda 

nje lehtesie te re 

Lidhni listen e tyre me tonen 

Pyesni klasen pse çdo nga keto eshte nje 

rrezik 

Ato kane nevoje te kuptojne qe keto jane 

momente te rrezikut 

Sigurohuni qe ne jemi te vetedijshme per keto 

kohe te rreziqeve te larta dhe duhet te jemi vigjilente 

per te pare tentativa te mundshme vetevrasjesh 

Ngjarje qe mund te cojne ne nje vetvrasje te 

mundshme 

Lidhni listen e tyre me tonen 

Te piret jashte mase kohet e fundit apo 

perdorimi i droges. 

54


Spjegime nga kursanti 

Jepni shembuj nga eksperienca juaj, nese eshte 

e mundur 

Pyesni cfare lloj ndjenjash, gjendje shpirterore 

mendime qe kjo ngjarje mund te shkaktonte dhe qe 

mund te conte ne nje tentative vetvrasje. 

Te piret jasht mase kohet e fundit ose perdorimi 

i droges. Ne shume raste (shembuj) kur njerezit te 

behen esell, depresioni fillon, gjithsesi nje numer 

personash me nivel alkoli ne gjak me teper se limiti 

ligjor kryejne vetevrasje kur jane ende te dehur. 

Per disa, madje nje sasi e vogel e alkolit dhe droges 

mund te kene nje efekt depresiv duke influencuar 

sjellje vetevrasese. 

Humbje e koheve te fundit e burimeve 

stabilizuese. 

Pse jam i vetem ne kete bote? Shpjegime nga 

kursori. 

Jepni shembuj nga eksperienca juaj n.q.s. eshte 

e mundur. Pyesni cfare lloj ndjenjash, gjendjet 

shpiterore, mendime qe kjo ngjarje mund te 

shkaktonte dhe qe mund te conte ne nje tentative 

vetvrasjeje. 

• Humbja e bashkeshortes/ te dashures .Per 

te miturit kjo mund te ishte nje shok, mik i cili i ka 

munguar me shume se nje prind. 

• Puna, perjashtimi nga shkolla 

• Humbja e shtepise 


Ndaje fajin ose turpin permes ofendimeve 

-o, pse e bera une kete? 

- Une nuk e meriotj te jetoj 

55


Jepni shembuj nga eksperienca juaj n.q.s. eshte 

e mundur 

Pyesni cfaredo lloj ndjenje , gjendje 

shpirteroreapo mendime qe mund tju shkaktoje kjo 

ngjarje qe mund te coje ne tentative vetevrasjeje. 

Ndaje fajin ose turpin permes ofendimeve 

• Kur disa te burgosur perfshihen ne krime 

serioze shkaktojne vetevrasje, pjesa me e madhe 

e atyre qe marrin jetet e tyre jane pergjegjes per 

ofeza te vogla ose dhune civile. Per shume te 

burgosur vetvrases faji ose turpi mund te jete 

i ndare ne menyre te anasjellte me seriozitetin 

e ofezes.Nje person me status te larte ne 

komunitet i cili kryen kryen krime te turpshme 

(ngacmime femijesh ose agresion , mund te kete 

nevoje per kujdes te madh. 

Perdhunimi i te njejtit sex ose kercenimi i 

tij.,(une me mire te kisha vdekur sesa te beja kete) 

jepni shembuj nga eksperienca juaj n.q.s. eshte e 

mundur. 

Pyesni cfare lloj ndjenje, gjendje shpirterore 

apo mendime mund tju shkaktoje kjo ngjarje qe 

mund te coje ne tentative vetevrasjeje. 

• Perdhunimi i te njejtit sex ose kercenimi i tij 

• Ne intervista me te burgosurit te cilet jane 

ndaluar nga kryerja e vetvrasjes shume prej 

tyre thone se ata kane qene perdhunuar apo te 

prirur per favore sexuale. 

Shpjegoni nga kursanti ,jepni shembuj nga 

eksperienca juaj n.q.s. eshte e mundur. 

Pyesni cfare lloj ndjenje , gjendje shpirterore 

apo mendore mund tju shkaktoje kjo ngjarje qe 

56


mund tju coje per tentative vetevrasje. 

• Semundje e vazhdueshme mendore 

• Persona qe jane ne depresion ose po vuajne 

nga iluzionet *halucinacionet* *kane zera qe 

ju tregojne atyre se cfare duhet te bejne* jane 

subjekt primar per vetvrasje 

• Shendeti i dobet ose semundja e fazes se 

fundit 

Gjithsesi une jam i vdekur 

Shpjegoni nga kursori 

Jepni shembuj nga eksperienca juaj n.q.s eshte 

e mundur 


ose mendime qe kjo gjendje mund t’ju shkaktoje, 

qe mund t’ju coje ne tentative vetvrasje. 

Shendeti i dobet ose semundje e fazes se fundit 

*shume e rende* 

Ndonje person qe vuan nga semundje serioze 

* A.I.D.S, Kancer*, mund te jete nje rrezik per 

vetvrasje 

Duke ju afruar nje faze te fundit emocionale 

(Une nuk do ta bej me/ u mbush kupa 

Shpjegime nga kursori 

Jepni shembuj nga eksperienca juaj nese eshte 

e mundur 


apo mendore kjo gjendje mund t’ju shkaktoje ose 

t’ju coje ne tentative vetvrasje 

Duke ju afruar nje faze te fundit emocionale 

Çdo njeri prej nesh ka fazen e tij te fundit 

(Kulmin) saqe ne nuk mund te pajtohemi me stresin 

nen te cilin ndodhemi 

57


Raportoni tentativat active te vetvrasjeve 

menjehere 

Koha mund te bente gjithe ndryshimin 

Shpjegoni nga kursori 

Bisedoni se si do te funksiononte kjo ne pozitat e 

fushave te ndryshme aq mire sa lehtesite 

Raportoni 

Te raportosh vetvrasjet (vetvrasjet e 

mundshme) 

Gjithe vetvrasjet e mundshme duhet te 

lajmerohetn si urgjente 

• 10/33 

• Vetvrasje 

• Vendndodhje 

• Lloji i asistences se nevojshme 

Shpjegoni nga kursori (Thenia, Konteksi). 

Kuptoni (reflektoni) keto qe pasojne 

Ndonje staf qe degjon nje te burgosur qe flet 

per vetvrasje ose nje i burgosur ju tregon qe dikush 

po e mendon vetvrasjen ose dallon ndonje shenje 

ose siptome qe mund te cojne ne ne nje vetvrasje, 

ju kerkohet te raportoni kete informaciontek 

mbikqyresi ne detyre (Oficeret e informacionit). Ky 

mbikqyres do te mbledhe gjithe informacionin e 

rendesishem rreth nje te burgosuri ne ceshtje dhe do 

t’ja kaloje kete informacion stafit mjekesor keshtu 

qe ata mund te bjene nje ekzaminim te shendetit 

mendor dhe nje studim te dosjes bashkarisht. 

Nderhyrja e shpejte e nje te burgosuri vetvrases 

aktiv , 5 hapat. 

58


• Kontrollimi i vendngjarjes per sigurine e vetes 

dhe te te tjereve 

• Kontrollimi per nje fillim 

• Kerkoni,gjera, sende qe mund te perdoren si 

arme (brisqe) etj. 

• Levizni te gjithe personat qe smund te bejne gje 

per te shpetuar jete nga vendi i ngjarjes. 

• Perdorni masa paraprake te gjithanshme 

• Doreza 

• Syze te erreta 

• Maska C.P.R etj 

Pergjegjesite e stafit dhe mjetet raportuese 

Ju duhet te merrni gjithe raportet e vetvrasjeve 

te mundshme e serioze. 

Sakatimi i vehtes per te manipuluar mund te 

shkoje shume larg dhe te burgosurit mund te vrasin 

veten e tyre ne menyre aksidentale. Ju kerkohet ju 

te raportoni per nje menyre sjellje vetvrasese tek 

eproret tuaj. Vetem specialistet e shendetit mendor 

mund te kuptojme nese nje individ eshte vetvrases 

apo jo. 

Ju jeni pergjegjes per sigurine e te burgosurve 

tuaj qe jane ne kujdesin tuaj. 

Parandalimi i vetvrasjeve 

Çfare eshte depresioni 

Çrregullimi depresiv kryesor eshte crregullimi 

me dominues i shendetit mendor. Ne SHBA rreziku 

i jetes eshte 16.6 % . Sipas nje studimi te fundit 9.5 

% ose 18.8 milion amerikane te rritur vuajne nga 

semundje depresive. 

59


Simtomat e depresionit nderhyjne ne zotesine e 

dikujt per te funksionuar ne te gjitha fushat e jetes 

si puna, familja, gjumi etj. 

Simtoma te zakonshme te depresionit qe vijne 

cdo dite per nje periudhe 2 javore. 

• Gjendje shpirterore e deshperuar 

• Humbje interesi ne aktivitete te ndryshme 

• Humbje ose rritje peshe 

• Pagjumesi ose shume gjume 

• Shqetesim , nervozisem, pezmatim 

• Lodhje apo humbje energjie 

• Ndjenja te pashpresa 

• Pazotesi per te menduar apo per tu 

perqendruar 

• Mendime te shpeshta rreth vdekjes 

Nje depresion i trasheguar nga prinderit 

rrit shanset per te kaluar tek femija me pas. 

Trajtimi i depresionit eshte60 / 80 % efektiv. Sipas 

organizates boterore te shendetit me pak se 25% 

te individeve marrin trajtim efektiv. Depresioni 

shpesh shoqerohet nga 

Çrregullime mendore patologjike te tilla si , 

abuzimi me alkol dhe droge dhe nese nuk trajtohet 

si duhet ai mund te coje ne nje numer te madh 

episodesh vetvrasjeje. 

Lidhja midis depresionit dhe vetvrasjes. 

Vetvrasja eshte komplikacioni i kercenimit 

me te madh te jetes . Crregullimi depresiv kryesor 

eshte diagnoza psikiatrike zakonisht e shoqeruar 

me vetvrasje absolute te perfuanduar. Rreziku i jetes 

midis pacienteve te patrajtuar eshte pothuajse 20%. 

60


Rreth 2/3 e njerezve qe perfundojne vetvrasjen 

jane te shqetesuar ne kohen e vdekjeve te tyre. 

Ne nje studim qe u be ne Filande 71 prej tyre qe 

kryen vetvrasje dhe qe kishin crregullim depresiv 

madhor vetem 45% e tyre merrnin trajtim ne 

kohen e vdekjes dhe vetem 1/3 e ketyre merrnin 

antidepresive. 

Rreth 7 ne cdo 100 burra dhe 1 ne 100 gra te 

cilat kane qene te diagnostikuara me depresion 

ndonjehere ne jeen e tyre do te vazhdojne te bejne 

vetvrasje. 

Rreziku i vetvrasjes ne njerez me crregullim 

depresiv madhor (C.D.M) eshte rreth 20 here me i 

madh se nje popullsi e zakonshme. 

Individet qe kane episode te shumefishta 

depresioni jane ne rrezik me te madh per vetvrasje 

sesa ato qe kane patur vetem nje episod. 

Njerez te cilet kane varesi nga alkoli apo droga 

vec te qenit depresiv jane ne rrezik per vetvrasje. 

Individet qe jane ne depresion dhe shfaqin 

simptomat qe pasojne jane ne nje rrezik te veçante 

per vetvrasje. 

• Pashpresesi, pamundesi. 

• Terbim(xhindosje), inat i pakontrolluar, kerkon 

hakmarrje. 

• Vepron pa care koken ose merret me aktivitete 

te rrezikshme, pa u menduar. 

• Ndjehet i kapur ne gracke sikur nuk ka rruge 

dalje. 

• Rrit perdorimin e alkolit ose droges. 

• Largohet nga shoket familja shoqeria. 

• Ankth, merzi, pazotesi per te flejtur ose flen 

61


gjithe kohes. 

• Ndryshime dramatike te gjendjes shpirterore. 

• Nuk shpreh arsye per te jetuar, qellim pakuptim 

per jeten. 

Trajtimi 

Trajtimet qe perdoren pergjithesisht per 

depresionin jane, 

• Farmaceologjia(antidepresivet). 

• Psikoterapia. 

• Terapia elektrokonvulsive e vullnetshme.T.E. 

Trajtimi me i mire per depresionin eshte 

kombinimi i antidepresiveve dhe psikoterapise. 

Nje analize e 16 studimeve tregoi avantazhet 

e trajtimit te kombinuar kundrejt trajtimit 

farmaceutik vetem. Nje hipoteze eshte qe terapia rrit 

besnikerine(zbatimin)ndaj trajtimit antidepresiv. 

Trajtimet jane teefektshme ne 60 deri ne 80 % te 

rasteve.Studimi bashekpunues i depresionit tregon 

qe pas episodit te pare 70% e moren veten brenda 5 

vitesh.Instituti kombetar i shendetit mendon. 

Ne permbledhje 

• Perpjestimi i rritjes se rrezikut qendron 

qartesisht ne anen e trajtimit duke qene se 

kundershton trajtimin per depresion. 

• Trajtimi me i mire eshte kombinimi i 

farmaceologjise me psikoterapine. 

• Shume vetvrasje ne individet me crreegullim 

depresiv te madh jane ndermjet atyre qe nuk 

marrin mjekim. 

62


• Ne ende dime shume pak rreth atyre qe nuk 

permiresohen panvaresisht nga trajtimi i 

pershtatshem. 

• Nevojiten me shume kerkime klinike. 

Antidepresivet dhe rreziku per vetvrasje 

Ne studimet afatshkurtra jane shefaqur disa 

evidenca qe femijet dhe adolishentet qe marrin 

antidepresive tregojne nje rrezik vetvrases 

rrites dhe ose sjellje vetvrasese.Duke dhene kete 

shqetesimi eshte qe antidepresivet do mund te 

conin ne vetvrasje te perfunduaraa. 

Administrimi (Administrata e ushqimeve dhe 

ilaceve ne SH.B.A) F.D.A analizoi 24 eksperimente qe 

perfshinin 4400 paciente dhe arriti ne perfundimin 

qe rreziku i vetvrasjes ne femijet dhe adolishentet 

te cileve iu keshilloheshin antidepresive ishte 4% 

te dyhere rrezik qetesuesish te pademshem prej 

2%(www.fda.gov). 

Pavaresisht nga recetat e reja qe u jepen femijve 

dhe adolishenteve nevojitet monitorimii kujdesshem 

i siptomave dhe efekteve anesore te cilat duhen 

vezhguar nga nje i rritur. Ndonje ndryshim ne 

simptologji duhet te raportohet tek mjeku qe ka 

dhene receten.Nevojiten me shume kerkime per 

te vertetuar n.q.s depresivet jane te lidhur me 

vetvrasjen tek femijet adolishentet dhe te rriturit. 

F.D.A Paralajmerimet e kutia e zeze 

Administrata e ushqimeve dhe ilaceve tani 

po kerkon nga prodhues te antidepresiveve per 

te shtuar nje etikete paralajmerimi (kuti e zeze) 

63


qe te pershkruaje rrezikun e madh per vetvrasje 

dhe nevojen per nje kontroll nga afer per ata qe 

keshillojne kete tip terapie farmaceutike. 

Ashtu sic paraqiti F.D.A nje guide mjekesore per 

pacientin, (Med Guide) ashtu dhe nje guide mjekesore 

per perdoruesit kish per qellim te edukonte pacientet 

dhe kujdestaret e tyre rreth kesaj recete. 

Nga takimi i ngushte midis Komitetit Keshillues 

te ilaceve farmaceulogjike dhe Komitetit Keshillues te 

ilaceve pediatrike ne shtator 2004 analizoi eksperimentet 

(provat) afatshkurtra te hapjeve qetesuese te 

pademshme te nente ilaceve antidepresive. 

Rezultatet treguan nje rrezik me te madh per 

vetvrasje pergjate muajve te pare te trajtimit te 

atyre qe merrnin antidepresive. Rreziku mesatar i 

ngjarjeve te tilla per ilacet (drogen) ishte 4% dyhere 

rrezik i pademshem i 2% es. Nuk ndodhen vetvrasje 

ne keto prova (ëëë.fda.gov) .Bazuar ne kete gjetje 

F.D.A botoi paralajmerimet (kutia e zeze) qe kishin 

te benin me antidepresivet. 

• Antidepresivet rritin rrezikun e te menduarit dhe 

sjelljes vetvrasese ne femijet dhe adolishentet 

me M.D.D(cregullim depresiv i madh) dhe 

crregullime te tjera psikiatrike. 

• Ndonjeri qe mendon perdorimin e nje 

antidepresivi nje femije apo nje adolishenti 

per ndonje perdorim klinik duhet te balancoje 

rrezikun per vetvrasje(ne shkalle te rritur) me 

nevoja klinike. 

• Pacientet te cilet fillojne terapine duhet te 

vezhgohen drejtpersedrejti per pakenaqesite 

klinike, vetvrasje apo ndryshime te pazakonta 

64


ne sjellje. 

• Familjet dhe kujdestaret duhet te keshillohen 

te vezhgojne drejpersedrejti pacientit dhe te 

komunikojne me mjekun. 

Te gjithe pacientet qe trajtohen me antidepresiv 

duhet te keshillohen nga afer per ndonje ndryshim 

ne siptoma, vecanerisht ne fillim te trajtimit apo kur 

doza rritet/ulet. Per me shume informacion per 

paralajmerimet ju lutem vizitoni ëebsite http.// 

www.fda.gov. 

Kujdes nga ndjenjat mendimet dhe sjelljet 

Pothuajse cdo njeri ne nje kohe te caktuar te 

jetes se tij/saj mendon per vetvrasjen. Pjesa me e 

madhe e njerzve vendos te jetoje sepse ata kuptojne 

qe kriza eshte e perkoheshme. Ne anen tjeter 

njerezit ne mes te krizave shpesh e perceptojne 

dilemen e tyre si pa rrugezgjidhje dhe ndjejne nje 

humbje te plote kontrolli. Shpesh ato 

11. S’mund te ndalojne dhimbjen 

12. S’mund te mendojne qarte 

13. S’mund te marrin vendime 

14. S’mund te shohin zgjidhje 

15. S‘mund te flene, hane apo punojne 

16. S’mund te dalin nga depresioni 

17. S’mund te largojne trishtimin 

18. S‘mund te shohin veten e tyre si te 

vlefshem 

19. S’mund te kene vemendjeven e dikujt 

20. S’mund te marrin kontrollin 

65


Flisni me dike – ju nuk jeni vetem 

Kontaktoni: 

Me nje agjensi te unionit te shendetit mendor 

Me nje keshillues shkolle apo psikolog 

Me nje qender parandalimi vetvrasje apo 

nderhyrjeje krizash 

Terapist privat 

Mjeku i familjes 

Udheheqes shpirteror apo fetar 

Shoqata Amerikane e Vetvrasjes 

Qellimi i kesaj shoqate eshte te kuptojme dhe 

parandalojme vetvrasjen . AAS perkrah kerkimet 

programet e te qenit i informuar publik sdukimit 

dhe trajnimit per profesioniste te te shpetuarit dhe 

te gjithe personat e interesuar. AAS sherben si nje 

zyre qendrore per informacion mbi vetvrasjen. 

AAS ka shume burime dhe publikime te cilat jane 

te pershtatshme per anetaresine e saj dhe publikun 

e zakonshem. Per informacion anetaresie ju lutemi 

kontaktoni ne 

Amerikan Assiciation for Suicidology, 5221 

Wisconsin Aenul, second flor 

QENDRA EDUKUESE DHE INFORMUESE 

PER VETVRASJEN (SIEC)ose(QEIN) 

PROGRAMET TRAJNUESE PER 

PARANDALIMIN E VETVRASJES (SPTP) 

ose(PTPV). 

66


Te ndihmosh dike qe mund te jete vrases: 

Nese dikush qe ju njihni: 

• Kercenon me vetvrasje. 

• Flet rreth deshires per te vdekur. 

• Tregon ndryshime ne sjellje, pamje te jashtme, 

gjendje shpirterore. 

• Abuzon me drogen apo alkolin. 

• Demton me qellim vehten e tij. 

• Shfaqet i shqetesuar, i merzitur, i mbyllur ne 

vetvete. 

Ju mund ta ndihmoni ne : 

• Qendroni te qete dhe degjoni 

• Lereni personin te flase rreth ndjenjave te tij. 

• Pranojini te gjitha mos gjykoni. 

• Pyesni nese personi ka mendime vetvrasese. 

• Merrni seriozisht te gjitha kercenimet per 

vetvrasje. 

• Mos u beto per ta mbajtur sekret tregojuni 

dikujt. 

Merr ndihme ju s’mund ta beni ate vetem 

kontakto me: 

• Familjen, miqte, te afermit 

• Klerike,mesues keshillues. 

• Mjekun e familjes. 

• Linjat e krizave kombetare ose lokale. 

• Sherbimet e shendetit mendor. 

• Departamentin e urgjences spitalore. 

67


Fleta per fakte per vetvrasjen e personave te 

moshuar. 

• Te moshuarit perbejne 10.3% te popullsise.Ata 

llogariten per 17.5% te te gjithe vetvrasjeve. 

• Raporti i vetvrasjes per te moshuarit per 2002 

ishte 15.6 per 100.000 banore. 

• Ndodhte nje vetvrasje i te moshuarve cdo 95 

minuta , ndodhin 15 te tilla cdo dite. 

• Njerezit e moshuar te bardhe ishin rreziku me 

i madh ne nje raport mesatarisht 35 vetvrasje 

per 100.000 banore vcdo vit. 

• Te bardhet me moshe mbi 85 vjec te cilet jane 

goxha te vjeter ishin rreziku me i madh i te 

gjitha grup moshave dhe racave te tjera. Ne 

2002 raporti vetvrasjeve per keta njerez ishte 

51,5 per 100.000 kjo ishte 4.6 here me shume 

se raporti i vazhdueshem per te gjitha moshat 

11, per 100.000. 

• 85% e vetvrasjeve ne moshe te madhe ishin 

meshkuj. Numuri i vetvrasjeve te meshkujve 

ne moshe te trete ishte 5.5 here me i madh se 

vetvrasjeve te femrave. 

• Perqindja e vetvrasjeve per grate pas moshes 

60 vjec, pasi arrin moshen e mesme madhore 

mosha 45/ 49. 

• Perqindja e vetvrasjeve per te mosharit arriti 

kulmin ne 1987 ne 21.8 per 100000 banore. Qe 

nga 1987 perq.e vetvrasjeve per te moshuarit u 

ul ne 28% me poshte se ne 2002.,kjo eshte ulja 

me e madhe e perqindjeve te vetvrasjeve tek te 

moshuarit qe nga 1930. 

68


• Ndonese te rritur tentojne vetvrasjen shpesh 

me pak se ata ne grup moshat e tjera 

• mta kane nje perqindje te larte perfundimi 

vetvrasje .Per te gjitha moshat ka nje perllogaritje 

prej 1 vetvrasje per cdo 25 tentativa midis te 

rinjve 15 / 24 vjec, 1 vetvrasje per 100 / 200 

tentativa.Mbi moshen 65 ka nje llogaritje 1 

vetvrasje per 4 tentativa. 

• Ne 2002 perqindja e vetvrasjeve renditet nga 

13.5 per 100000 vete deri ne 17.7 per 100000 

Persona ne moshen nga 75 / 84. 

• Armet e zjarrit ishin mjetet me te zakonshme 

te perdorura per te kryer vetvrasjen midis te 

moshuarve. 795% ishin burra te cilet ishin me 

te prirur perte perdorurur armet e zjarrit. 

• Abuzimi me subsatnca apo alkol luan nje 

rol te vogel ne vetvrasjet e moshes se madhe 

krahasuar me ate e re. 

• Nje nga shkaqet kryesore te vetvrasjes te 

moshat e medha eshte depresioni shpesh i pa 

diagnostikuar apo i pa trajtuar. 

• Akti i kryerjes se nje vetvrasje rrall here 

paraprihet nga nje shkak apo arsye e vetme . 

Ne te moshuarit faktoret me te zakonshem 

perfshijne” 

a. Vdekja e nje te dashuri kohete e fundit 

b. Semundjet fizike 

c. Perceptimi i shendetit te dobet 

d. Izolim shoqeror dhe vetmi 

e. Ndryshimet te medha shoqerore si dalja ne 

pension 

69


Kapitulli IV 

Rregullat e Kombeve të Bashkuara 

për Mbrojtjen e Të 

Miturve, të cilëve u është 

hequr liria 1 

Sistemi i drejtësisë për të miturit duhet të 

mbrojë të drejtat dhe sigurinë e të miturve, si dhe 

mirëqënien e tyre fizike dhe mendore. Burgimi 

duhet përdorur si masë e fundit. 

Të miturve, duhet t’u hiqet liria vetëm 

në përputhje me parimet dhe procedurat e 

përcaktuara në këto Rregulla dhe në Rregullat e 

Standardeve Minimale të Kombeve të Bashkuara 

për Administrimin e Drejtësisë për të Miturit 

(Rregullat e Pekinit). Heqja e lirisë një të mituri 

duhet të jetë një masë e fundit dhe për një kohë 

sa më të shkurtër dhe duhet të kufizohet për 

1 

Materiale referuese per trajnime me stafin e burgjeve, 

Perkthyer nga OSBE, 2005 

70


raste të jashtëzakonshme. Kohëzgjatja e masës 

duhet përcaktuar nga një autoritet gjyqësor, pa 

përjashtuar mundësinë e lirimit të parakohshëm 

të tij ose të saj. 

Këto Rregulla kanë për qëllim të vendosin 

standarde minimale të pranuara nga Kombet e 

Bashkuara për mbrojtjen e të miturve, të cilëve u 

është hequr liria në të gjitha format, në përputhje 

me të drejtat dhe liritë themelore të njeriut dhe 

me qëllim që të neutralizojë efektet e dëmshme të 

të gjitha llojeve të ndalimit dhe për të inkurajuar 

integrimin në shoqëri. 

Këto Rregulla duhen zbatuar në mënyrë të 

paanshme, pa asnjë lloj diskriminimi për shkak të 

racës, ngjyrës, seksit, moshës, gjuhës, besimit fetar, 

kombësisë, bindjes politike apo rasteve të tjera, 

besimeve apo praktikave kulturore, pronës, statusit 

të lindjes apo atij familjar, origjinës etnike apo 

shoqërore dhe aftësisë së kufizuar. Besimet fetare 

apo kulturore, praktikat dhe konceptet morale të 

të miturve duhen respektuar. 

Këto Rregulla janë projektuar në mënyrë të 

tillë që të shërbejnë si standarte praktike referuese 

dhe për të inkurajuar e udhëzuar profesionistët 

që merren me menaxhimin e sistemit të drejtësisë 

për të mitur. 

Këto Rregulla duhet t’u jepen të gatshme 

personelit të drejtësisë për të mitur në gjuhën e 

tyre amtare. Të miturit që nuk e zotërojnë gjuhën 

e folur nga personeli i mjediseve të paraburgimit 

duhet të kenë të drejtën e shërbimeve falas të 

një përkthyesi kurdoherë që të jetë e nevojshme, 

71


në veçanti gjatë ekzaminimeve mjekësore dhe 

proceseve disiplinore. 

Aty ku është e nevojshme, Shtetet duhet t’i 

përfshijnë këto Rregulla në legjislacionin e tyre 

ose ta ndryshojnë atë si duhet dhe të sigurojnë 

kompensimin e duhur për shkeljen e tyre, përfshirë 

kompensimin kur dëmtimet bien mbi të miturit. 

Gjithashtu, Shtetet duhet të monitorojnë zbatimin 

e këtyre Rregullave. 

Autoritetet kompetente duhet të përpiqen 

vazhdimisht të rrisin ndërgjegjësimin e publikut 

se kujdesi për të miturit e ndaluar, dhe përgatitja 

për kthimin e tyre në shoqëri është një shërbim 

shoqëror me rëndësi të madhe, dhe për këtë 

qëllim duhet të ndërmerren hapa aktivë për të 

nxitur kontaktet e hapura midis të miturve dhe 

komunitetit vendas. 

Asgjë në këto Rregulla nuk duhet interpretuar 

si diçka që përjashton zbatimin e instrumenteve 

dhe standardeve të Kombeve të Bashkuara dhe 

të të drejtave të njeriut, të njohura nga komuniteti 

ndërkombëtar, që ndikojnë për sigurimin e të 

drejtave, kujdesit dhe mbrojtjen e të miturve, 

fëmijëve dhe gjithe përsonave të rinj në moshë. 

Në rast se zbatimi praktik i Rregullave të 

veçanta të përfshira në seksionet II deri në V, 

përfshirë, paraqet ndonjë konflikt me Rregullat që 

përmban ky seksion, përputhja me këto të fundit 

do të konsiderohet si kërkesa mbizotëruese. 

72


II. Qëllimi dhe Zbatimi i Rregullave 

11. Në zbatim të këtyre Rregullave, duhet të 

zbatohen përkufizimet e mëposhtme: 

(a) I mitur është çdo person nën moshën 18 vjeç. 

Kufiri i moshës, nën të cilin nuk duhet lejuar heqja 

e lirisë një fëmije, duhet përcaktuar me ligj; 

(b) Heqje lirie do të thotë çdo lloj ndalimi 

ose burgimi apo vendosja e një personi në një 

institucion publik ose privat, nga i cili ky person 

nuk lejohet të largohet me dëshirën e tij, me urdhër 

të ndonjë autoriteti gjyqësor, administrativ apo 

ndonjë autoriteti tjetër publik. 

12. Heqja e lirisë duhet të bëhet në kushte dhe 

rrethana që sigurojnë respektimin e të drejtave të 

njeriut të të miturve. Të miturve që qëndrojnë në 

ambiente paraburgimi u duhet garantuar përfitimi i 

aktiviteteve dhe programeve kuptimplote, që do të 

shërbenin për të nxitur dhe ruajtur shëndetin dhe 

vetërespektin e tyre, për të nxitur ndjenjën e tyre 

të përgjegjësisë dhe për të inkurajuar ato qëndrime 

dhe aftësi, që do t’i ndihmonin ata në zhvillimin e 

potencialit të tyre si anëtarë të shoqërisë. 

13. Të miturve, të cilëve u është hequr liria, 

nuk do t’u mohohen, për asnjë arsye që lidhet 

me statusin e tyre, të drejtat civile, ekonomike, 

politike, sociale apo kulturore, të cilat ata i gëzojnë 

me ligj vendas apo ndërkombëtar dhe që janë të 

pajtueshme me heqjen e lirisë. 

14. Mbrojtja e të drejtave individuale të të 

miturve përsa i përket sidomos ligjshmërisë 

së zbatimit të masave të ndalimit sigurohet 

73


nga autoriteti kompetent, ndërsa objektivat 

e integrimit shoqëror duhet të sigurohen nga 

kontrollet sistematike dhe mjete të tjera kontrolli, 

sipas standardeve ndërkombëtare, ligjeve dhe 

rregulloreve vendase, nga një organ i autorizuar 

për të vizituar të miturit dhe që nuk i përket 

mjedisit të paraburgimit. 

15. Rregullat janë të zbatueshme për të gjitha 

llojet e mjediseve të paraburgimit, në të cilat të 

miturve u hiqet liria. Seksionet I, II, IV, dhe V të 

këtyre Rregullave janë të zbatueshme për të gjitha 

ambientet e paraburgimit dhe institucioneve, në 

të cilat mbahen të miturit, dhe seksioni III është 

i zbatueshëm në mënyrë të veçantë për të miturit 

nën arrest ose në pritje të gjykimit. 

16. Këto Rregulla zbatohen në kontekstin e 

kushteve ekonomike, shoqërore dhe kulturore që 

mbizotërojnë në secilin Shtet Anëtar. 

III. Të miturit nën Arrest ose në pritje të 

Gjykimit 

17. Të miturit që mbahen të ndaluar nën arrest 

apo që presin gjykimin prezumohen të pafajshëm 

dhe trajtohen si të tillë. Arrestimi/ndalimi para 

gjyqit shmanget aq sa është e mundur dhe kufizohet 

në rrethana të jashtëzakonshme. Prandaj, bëhen të 

gjitha përpjekjet për të zbatuar masa alternative. 

Megjithatë, kur përdoret ndalimi parandalues, 

gjykatat e të miturve dhe organet hetuese i japin 

përparësi më të madhe procedimit të përshpejtuar 

të këtyre rasteve për të siguruar kohëzgjatjen më 

74


të shkurtër të mundshme të paraburgimit. Të 

ndaluarit, që nuk kanë dala akoma para gjyqit, duhet 

të veçohen nga të miturit që kanë marrë dënimin. 

18. Kushtet, në të cilat ndalohet një i mitur, 

duhet të jenë në përputhje me rregullat e përcaktuar 

më poshtë, me dispozita të veçanta kur është e 

nevojshme apo e duhur, duke pasur parasysh 

kërkesat e prezumimit të pafajësisë, kohëzgjatjen 

e ndalimit/detention, statusin ligjor dhe rrethanat 

e të miturit. Këto dispozita do të përfshinin, po jo 

domosdoshmërisht kufizoheshin në: 

(a) Të miturit duhet të kenë të drejtën e 

këshillimit ligjor dhe u krijohet mundësia për të 

kërkuar ndihmë ligjore falas, aty ku një ndihmë e 

tillë është e disponueshme, si dhe të komunikimit 

sistematik me këshilltarët e tyre ligjorë. Jeta private 

dhe konfidencialiteti duhet të garantohen për një 

komunikim të tillë; 

(b) Të miturve duhet t’u sigurohen, aty ku është 

e mundur, mundësitë për të punuar, me shpërblim, 

dhe për të vazhduar shkollën ose trajnimin, por nuk 

u duhet vënë kusht që ta bëjnë një gjë të tillë. Puna, 

arsimi apo trajnimi nuk duhet të bëhen shkak për 

vazhdimin e ndalimit; 

(c) Të miturve duhet t’u jepen dhe të kenë 

mundësi të ruajnë materiale për kohën e tyre të lirë 

në përputhje me interesat e vënies të drejtësisë. 

75


IV. Menaxhimi i Mjediseve për të Mitur 

A. Të dhënat e gjendjes gjyqësore 

19. Të gjithë raportet, përfshirë të dhënat 

ligjore, të dhënat mjekësore dhe ato të proceseve 

disiplinore, si dhe të gjitha dokumentet e tjera që 

kanë lidhje me formën, përmbajtjen apo hollësi 

të trajtimit, duhen vendosur në dosje individuale 

konfidenciale, të cilat duhet të rifreskohen, të mund 

të shihen vetëm nga persona të autorizuar dhe 

të klasifikohen në mënyrë të tillë që të kuptohen 

me lehtësi. Kurdo që është e mundur, çdo i mitur 

duhet të ketë të drejtë të kontestojë çdo fakt apo 

opinion, që përmban dosja e tij ose e saj në mënyrë 

që të lejohet korrigjimi i deklarimeve të pasakta, të 

pabazuara apo të padrejta. Për ta ushtruar këtë të 

drejtë, duhet të ekzistojnë procedura, që të lejojnë 

një palë të tretë të përshtatshme të ketë akses e të 

mund të shohë dosjet e kërkuara. Me lirimin e të 

miturve, të dhënat e tyre gjyqësore do të vulosen, 

dhe, në një kohë të përshtatshme, do të fshihen. 

20. Asnjë i mitur nuk duhet pranuar në një 

ambient paraburgimi pa një urdhër të vlefshëm 

të një autoriteti gjyqësor, administrativ apo një 

autoriteti tjetër publik. Hollësitë e këtij urdhëri 

duhet të shënohen menjëherë në regjistër. Asnjë 

i mitur nuk duhet mbajtur në ndonjë mjedis 

paraburgimi ku nuk ka një regjistër të tillë. 

76


B. Pranimi, regjistrimi, lëvizja dhe 

transferimi 

21. Në çdo vend ku mbahen të mitur, duhet 

të mbahen të dhëna të hollësishme, të plota dhe të 

sigurta të informacionit të mëposhtëm për çdo të 

mitur të pranuar atje: 

(a) Informacion mbi identitetin e të miturit; 

(b) Faktin dhe arsyet e angazhimit dhe 

autoritetin që e ka marrë atë; 

(c) Ditën dhe orën e pranimit, transferimit dhe 

lëshimit; 

(d) Hollësi për njoftimin e prindërve apo 

kujdestarëve për çdo pranim, transferim apo lënie 

të lirë të të miturit në kujdesin e tyre në kohën e 

angazhimit; 

(e) Hollësi për problemet e njohura fizike 

dhe mendore, përfshirë abuzimin me drogë apo 

alkohol. 

22. Informacioni për pranimin, vendin, 

transferimin dhe lënien të lirë u duhet siguruar pa 

vonesë prindërve dhe kujdestarëve ose njërëzve 

më të afërt të të miturit në fjalë. 

23. Sa më shpejt që të jetë e mundur pas pritjes, 

duhet të përgatiten raporte të plota dhe informacioni 

i duhur për situatën personale dhe rrethanat e çdo 

të mituri dhe t’i dorëzohen administratës. 

24. Në momentin e pranimit, të gjithë të 

miturve u jepet një kopjo e rregullave të ambienteve 

të paraburgimit dhe një përshkrim me shkrim i të 

drejtave dhe detyrimeve të tyre në një gjuhë që ata 

77


e kuptojnë, së bashku me adresën e autoriteteve 

kompetente, të cilave mund t’ju drejtohen ankesat, 

si dhe adresën e agjencive dhe organizatave publike 

ose private që japin ndihmë ligjore. Për ata të mitur, 

që janë analfabetë ose që nuk mund ta kuptojnë 

gjuhën në formularin e shkruar, informacioni u 

duhet transmetuar në mënyrë të tillë që të sigurohet 

se ata e kuptojnë plotësisht atë. 

25. Të gjithë të miturit duhen ndihmuar për 

të kuptuar rregullat që rregullojnë organizimin e 

brendshëm të mjedisit (të paraburgimit), qëllimet 

dhe metodologjinë e kujdesit të sigurar, kërkesat 

dhe proceset disiplinore, metodat e tjera të 

autorizuara të kërkimit të informacionit dhe të 

bërjes së ankesave dhe të gjitha çështjet e tjera të 

nevojshme për të bërë të mundur që ata t’i kuptojnë 

plotësisht të drejtat dhe detyrimet e tyre gjatë 

paraburgimit. 

26. Transporti i të miturve duhet të bëhet me 

shpenzimet e administratës me mjete transporti 

me ventilim dhe dritë të mjaftueshme, në kushte 

që, në asnjë mënyrë, nuk duhet t’i vendosë ata 

në vështirësi apo t’i bëjë objekt poshtërimi. Të 

miturit nuk duhet të transferohen nga një ambient 

paraburgimit në tjetrin në mënyrë arbitrare. 

C. Klasifikimi dhe vendosja 

27. Sa më shpejt që të jetë e mundur pas 

momentit të pranimit, çdo i mitur duhet të 

intervistohet, dhe duhet të përgatitet një raport 

psikologjik dhe social duke identifikuar çdo faktor 

78


që ka lidhje me llojin dhe nivelin specifik të kujdesit 

dhe programit që kërkohet nga i mituri. Ky raport, 

së bashku me raportin e përgatitur nga një mjek që 

ka ekzaminuar të miturin në momentin e pranimit, 

duhet t’i dërgohet drejtorit me qëllim përcaktimin 

e vendit më të përshtatshëm për të miturin brenda 

ambientit të paraburgimit, si dhe llojin dhe nivelin 

e kujdesit dhe programit të kërkuar për tu ndjekur. 

Kur kërkohet trajtim i veçantë rehabilitues, dhe kur e 

lejon koha e qëndrimit në ambientin e paraburgimit, 

personeli i trajnuar i ambientit të paraburgimit 

duhet të përgatisë një plan trajtimi me shkrim 

të individualizuar duke specifikuar objektivat e 

trajtimit, afatin kohor dhe mjetet, fazat dhe vonesat, 

me të cilat objektivat duhet të arrihen. 

28. Ndalimi i të miturve duhet të ndodhë vetëm 

në kushte që marrin plotësisht parasysh nevojat e 

tyre të veçanta, statusin dhe kërkesat speciale sipas 

moshës së tyre, personalitetit, seksit dhe llojit të 

veprës kriminale të kryer, ashtu si edhe shëndetin 

e tyre mendor dhe fizik, dhe që sigurojnë mbrojtjen 

e tyre nga ndikime të dëmshme dhe situata të 

rrezikshme. Kriteri kryesor për ndarjen e kategorive 

të ndryshme të të miturve, të cilëve u është hequr 

liria, duhet të jetë sigurimi i llojit të kujdesit, që i 

përshtatet më mirë nevojave të veçanta të individëve 

në fjalë dhe mbrojtjes së integritetit të tyre fizik, 

mendor dhe moral si dhe mirëqënies së tyre. 

29. Në të gjitha ambientet e paraburgimit, të 

miturit duhet të veçohen nga të rriturit, përveç 

rasteve kur ata janë anëtarë të së njëjtës familje. Në 

kushte të kontrolluara, të miturit mund të vihen 

79


bashkë me të rritur të zgjedhur me kujdes si pjesë 

të një programi të veçantë që ka treguar se i sjell 

përfitime të miturve në fjalë. 

30. Duhet të ngrihen ambiente paraburgimi 

të hapura për të miturit. Ambientet e hapura të 

paraburgimit janë pa masa sigurie ose me masa 

sigurie minimale. Numri i të ndaluarve në këto 

ambiente paraburgimi duhet të jetë sa më i vogël që 

të jetë e mundur. Numri i të miturve në ambiente 

paraburgimi të mbyllura duhet të jetë aq i vogël, 

sa të mundësojë trajtimin individual. Ambientet e 

paraburgimit për të mitur duhet të decentralizohen 

dhe duhet të kenë madhësi të tillë që të lehtësojë 

aksesin dhe kontaktet mes të miturve dhe familjeve 

të tyre. Duhet të ngrihen ambiente të vogla 

paraburfimi e të integrohen në mjedisin social, 

ekonomik dhe kulturor të komunitetit. 

D. Mjedisi fizik dhe sistemimi 

31. Të miturit, të cilëve u është hequr liria, 

kanë të drejtën e lehtësirave dhe shërbimeve që 

plotësojnë të gjitha kërkesat e dinjitetit shëndetësor 

dhe njërëzor. 

32. Planvendosja e ambienteve tw paraburgimit 

për të mitur dhe mjedisi fizik duhet të jenë në 

përputhje me qëllimin rehabilitues të trajtimit 

rezidencial (të banimit), duke marrë parasysh 

nevojën e të miturve për jetë private, mundësi për 

tu shoqëruar më shokë dhe për të marrë pjesë në 

sporte, ushtrime fizike dhe aktivitete në kohën e 

lirë. Planvendosja dhe struktura e ambienteve të 

80


paraburgimit për të mitur duhet të jetë e tillë që 

të minimizojë rrezikun e zjarrit dhe të sigurojë 

evakuim të plotë nga ndërtesa. Duhet të ketë një 

sistem alarmi efiçent në rast zjarri, si dhe procedura 

zyrtare dhe stërvitjeje për të garantuar sigurinë e 

të miturve. Ambientet e paraburgimit nuk duhet 

të ndodhen në zona, që dihet se paraqesin rreziqe 

për shëndetin ose rreziqe të tjera. 

33. Normalisht, vendet e fjetjes duhet të 

përbëhen nga fjetina për grupe të vogla ose dhoma 

individuale, duke pasur parasysh standardet 

vendase. Gjatë orëve të gjumit, të të gjitha zonat 

e fjetjes, përfshirë dhomat individuale dhe 

fjetinat e grupeve/kolektive duhet të mbikqyren 

sistematikisht, pa shkaktuar bezdi, për të siguruar 

sigurinë e çdo të mituri. Çdo i mitur, duhet, në 

përputhje me standardet lokale ose ato në shkallë 

vendi, të pajiset me krevatin e vet e shtresa të 

mjaftueshme për të fjetur, të cilat duhet të jenë të 

pastra kur u jepen, të mbahen mirë dhe të ndërrohen 

aq shpesh sa duhet për t’i mbajtur të pastra. 

34. Instalimet sanitare duhet të vendosen 

në vende të tilla dhe të jenë të standardeve të 

mjaftueshme për t’i mundësuar çdo të mituri të 

përmbushë, siç kërkohet, nevojat e veta fizike 

në intimitet dhe në një mënyrë të pastër dhe të 

hijshme. 

35. Zotërimi i sendeve personale është një 

element bazë i të drejtës për intimitet dhe thelbësor 

për mirëqënien psikologjike të të miturit. E drejta 

e çdo të mituri për të zotëruar sende personale 

dhe për të pasur një vend të mjaftueshëm/storage 

81


facility për t’i mbajtur ato duhet të njihet dhe 

respektohet plotësisht. Sendet personale, që i mituri 

zgjedh të mos i mbajë ose që i janë konfiskuar, 

duhet të vendosen në vend të sigurtë. Një inventar i 

tyre duhet të firmoset nga i mituri. Duhet të merren 

hapa për t’i ruajtur ato në gjendje të mirë. Të gjitha 

këto sende dhe para duhet t’i kthehen të miturit 

kur ai lirohet, përveçse kur ai ose ajo ka qënë i/e 

autorizuar të shpenzojë para ose t’i dërgojë këto 

sende jashtë ambientit të paraburgimit. Në qoftë 

se një i mitur merr ose zbulohet se zotëron ndonjë 

medikament, mjeku duhet të vendosë se çfarë 

duhet bërë me këtë medikamnet. 

36. Brenda mundësive, të miturit duhet të 

kenë të drejtë të veshin rrobat e veta. Ambientet e 

paraburgimit duhet të sigurojnë që çdo i mitur të 

ketë veshje personale të përshtatshme për klimën 

dhe të mjaftueshme për të siguruar shëndet të mirë, 

dhe që në asnjë mënyrë të mos jenë degraduese apo 

poshtëruese. Të miturit që hiqen ose largohen nga 

një ambient paraburgimi për çfarëdolloj qëllimi, 

duhet të lejohen të veshin rrobat e veta. 

37. Çdo ambient paraburgimi duhet të garantojë 

që çdo i mitur të marrë ushqim të përgatitur 

në mënyrë të përshtatshme dhe të paraqitur në 

vaktet normale të ushqimit, me atë cilësi dhe sasi 

që plotëson standardet e dietetikës, higjenës dhe 

shëndetit, dhe për aq sa është e mundur, kërkesat 

fetare dhe kulturore. Çdo i mitur duhet të ketë ujë 

të pijshëm të pastër në çfarëdolloj kohe. 

82


E. Arsimimi, trajnimi profesional dhe puna 

38. Çdo i mitur në moshën e shkollës së 

detyrueshme ka të drejtën e arsimimit të përshtatur 

me nevojat dhe aftësitë e tij ose të saj dhe të 

planifikuar në mënyrë të tillë që ta përgatisë atë 

për t’u kthyer në shoqëri. Ky arsimim duhet 

siguruar jashtë ambienteve të paraburgimit, në 

shkollat e komunitetit, kudo që të jetë e mundur 

dhe në çdo rast, nga mësues të kualifikuar përmes 

programeve të integruara në sistemin arsimor 

të vendit, në mënyrë që pas daljes në liri, të 

miturit të mund të vazhdojnë arsimimin e tyre pa 

vështirësi. Një vëmendje e veçantë i duhet kushtuar 

nga administrata e ambienteve të paraburgimit 

arsimimit të të miturve me origjinë të huaj ose me 

nevosa të veçanta kulturore ose etnike. Të miturit 

që janë analfabetë ose që kanë vështirësi cognitive/ 

njohëse apo vështirësi në të mësuar duhet të kenë 

të drejtën e një arsimimi të veçantë. 

39. Të miturit mbi moshën e shkollës së 

detyrueshme, që dëshirojnë të vazhdojnë arsimimin 

e tyre duhet të lejohen e të inkurajohen që të 

veprojnë kështu, dhe duhet bërë çdo përpjekje për 

tu dhënë atyre mundësi për të ndjekur programe 

të përshtatshme arsimore. 

40. Diplomat apo çertifikatat arsimore (dëftesat 

shkollore) që i jepen të miturve gjatë kohës që ata 

janë në paraburgim nuk duhet të përmendin/ 

tregojnë në asnjë lloj mënyre se i mituri ka qënë i 

institucionalizuar. 

41. Çdo ambient paraburgimi duhet të sigurojë 

83


mundësi hyrjeje/akses në një bibliotekë të 

pajisur mjaftueshëm si me libra udhëzues ashtu 

edhe rikrijues të përshtatshëm për të mitur, që 

duhen inkurajuar dhe mundësuar që t’i përdorin 

plotësisht ato. 

42. Çdo i mitur duhet të ketë të drejtën e 

trajnimit profesional në profesione/zanate që 

kanë mundësi ta përgatisin atë për punësim të 

ardhshëm. 

43. Përsa i përket përzgjedhjes së duhur 

professionale dhe kërkesave për administrim 

institucional, të miturit duhet të jenë në gjendje 

të zgjedhin llojin e punës që ata dëshirojnë të 

kryejnë. 

44. Të gjithë standardet mbrojtëse kombëtare dhe 

ndërkombëtare të zbatueshme për punën e fëmijëve 

dhe punëtorëve të rinj në moshë duhet të zbatohen 

për të miturit, të cilëve u është hequr liria. 

45. Kudo që është e mundur, të miturve u duhet 

dhënë mundësia që të punojnë me pagesë, nëse 

është e mundur brenda komunitetit vendas, si një 

plotësim për trajnimin profesional që u sigurohet, 

me qëllim që të rritet mundësia që të gjejnë punësim 

të përshtatshëm kur të kthehen në komunitetet e 

tyre. Lloji i punës duhet të jetë i tillë që tu sigurojë 

trajnimin e duhur, nga i cili të miturit të përfitojnë 

kur të lirohen. Organizimi dhe metodat e punës 

të ofruara në ambientet e paraburgimit duhet të 

ngjajnë sa më shumë që të jetë e mundur me punën 

e ngjashme në komunitet, në mënyrë që të miturit të 

përgatiten për kushtet e jetës normale të punës. 

46. Çdo i mitur që bën një punë duhet të ketë 

84


të drejtën e një shpërbimi/pagese të drejtë. Interesat 

e të miturve dhe ato të trajnimit të tyre profesional 

nuk duhet t’i shërbejnë qëllimit të përfitimit për 

ambientet e paraburgimit apo për një palë të tretë. 

Normalisht, një pjesë e fitimeve të të miturit duhet të 

vihet mënjanë si fond kursimesh për t’iu dorëzuar të 

miturit kur të lirohet. I mituri duhet të ketë të drejtë 

ta përdorë pjesën tjetër të këtyre fitimeve për të blerë 

sende për përdorim vetjak ose për të zhdëmtuar 

viktimën e dëmtuar nga vepra e tij kriminale ose 

për t’ia dërguar familjes së tij/saj ose personave të 

tjerë jashtë ambienteve të paraburgimit. 

F. Veprimtari zbavitëse 

47. Çdo i mitur ka të drejtën e një sasie 

të përshtatshme kohe për ushtrime të lira të 

përditshme në mjedis të hapur, kurdo që e lejon 

moti, gjatë së cilës duhet siguruar normalisht 

trajnim i përshtatshëm zbavitës dhe fizik. Për këto 

veprimtari, duhet të sigurohen hapësirë, instalime 

dhe pajisje të mjaftueshme. Çdo i mitur duhet të 

ketë kohë shtesë për veprimtari të përditshme të 

kohës së lirë, pjesë e së cilës i duhet kushtuar, nëse i 

mituri e dëshiron një gjë të tillë, zhvillimit të arteve 

dhe mjeshtërive të punëve të dorës. Mjediset e 

paraburgimit duhet të sigurojnë se çdo i mitur është 

fizikisht në gjendje të marrë pjesë në programet 

e disponueshme të edukimit fizik. Edukimi fizik 

kurues dhe terapia duhen ofruar nën mbikqyrje 

mjekësore për të miturit që kanë nevojë. 

85


G. Feja 

Çdo i mitur duhet të lejohet të përmbushë 

nevojat e jetës së vet fetare dhe shpirtërore, në 

veçanti duke ndjekur shërbesat apo takimet e 

siguruara në mjediset ku mbahet i ndaluar ose duke 

kryer vetë shërbesat fetare, si dhe të zotërojë librat 

e nevojshëm ose artikuj në lidhje me praktikimin e 

riteve fetare dhe udhëzimet për përkatësinë fetare 

të tij. Nëse një mjedis paraburgimi ka një numër 

të mjaftueshëm të miturish të një feje të caktuar, 

një ose më shumë përfaqësues të asaj feje duhet të 

caktohen ose miratohen dhe të lejohen të kryejnë 

shërbesa rregullisht, si dhe të kushtojnë vizita 

pastorale vetëm për vetëm me të miturit me kërkesë 

të tyre. Çdo i mitur duhet të ketë të drejtën të presë 

vizita nga një përfaqësues i kualifikuar i një feje 

sipas zgjedhjes së tij, si dhe të drejtën të mos marrë 

pjesë në shërbesa fetare dhe të heqë dorë lirisht nga 

edukimi, këshillimi, apo indoktrinimi fetar. 

H. Kujdesi shëndetësor 

49. Çdo i mitur duhet të marrë kujdes të 

mjaftueshëm shëndetësor, si parandalues ashtu 

edhe kurues, duke përfshirë, kujdes shëndetësor 

dentar, kujdes oftalmologjik të syve, mendor, si 

dhe produkte farmaceutike dhe dieta speciale 

sipas përshkrimit të mjekut. I gjithë ky kujdes 

shëndetësor, ku është e mundur, duhet t’u sigurohet 

të miturve nëpërmjet mjediseve dhe shërbimeve të 

përshtatshme shëndetësore të komunitetit në të 

cilin ndodhet qendra, ku mbahen të ndaluar, me 

86


qëllim parandalimin e stigmatizimit të të miturve 

dhe promovimin e respektit për veten si dhe 

integrimin në komunitet. 

50. Çdo i mitur ka të drejtën të ekzaminohet nga 

një mjek menjëherë me pranimin e tij në mjediset 

ku mbahen të ndaluar, me qëllim regjistrimin e 

ndonjë të dhëne për keqtrajtim të mëparshëm dhe 

identifikimin e ndonjë gjendjeje fizike ose mendore 

që kërkon vëmendje mjekësore. 

51. Shërbimet mjekësore të siguruara për të 

miturit duhet të kërkojnë të zbulojnë dhe duhet të 

trajtojnë çdo sëmundje fizike apo mendore, abuzim 

me substanca apo ndonjë gjendje tjetër, që mund 

të pengojë integrimin e të miturit në shoqëri. Çdo 

mjedis, ku mbahen të ndaluar të mitur, duhet të 

ketë akses të menjëhershëm në mjedise dhe pajisje 

mjekësore të mjaftueshme në pëputhje me numrin 

dhe kërkesat e banuesve si dhe personel të trajnuar 

në kujdesin shëndetësor parandalues dhe trajtimin 

e urgjencave mjekësore. Çdo i mitur, që është i 

sëmurë, që ankohet për sëmundje, ose që shfaq 

simptoma të vështirësive fizike apo mendore, 

duhet të ekzaminohet në kohë nga një mjek. 

52. Çdo mjek që ka arsye të besojë se shëndeti fizik 

apo mendor i një të mituri është ose do të dëmtohet 

nga heqja e vazhdueshme e lirisë, një grevë urie, apo 

çfarëdo gjendje e heqjes së lirisë duhet ta raportojë këtë 

fakt menjëherë tek drejtori i mjedisit të paraburgimit në 

fjalë dhe autoritetit të pavarur përgjegjës për sigurinë 

dhe mirëqënien e të miturve. 

53. I mituri që vuan nga një sëmundje mendore, 

duhet të trajtohet në një institucion të specializuar 

87


nën drejtim të pavarur mjekësor. Në marrëveshje 

me agjencitë e duhura, duhen ndërmarrë hapa 

për të siguruar çdo vazhdimësi të kujdesit për 

shëndetin mendor pas daljes. 

54. Qendrat, ku mbahen të ndaluar të miturit, 

duhet të kenë programe të specializuara të 

parandalimit dhe rehabilitimit për abuzimin 

me drogat, të administruara nga një personel i 

kualifikuar. Këto programme duhet të përshtaten 

sipas moshës, seksit dhe kërkesave të tjera 

të të miturve në fjalë, si dhe duhet të jenë të 

disponueshme mjedise dhe shërbime detoksikimi 

me personel të kualifikuar për të mitur me varësi 

ndaj drogës ose alkoolit. 

55. Medikamentet duhet të administrohen 

vetëm për trajtim të domosdoshëm për arsye 

mjekësore dhe, kur është e mundur, pasi të jetë 

marrë miratimi i informuar i të miturit në fjalë. Në 

veçanti, ato nuk duhen administruar me qëllim 

nxjerrjen e informacionit apo rrëfimin si ndëshkim 

apo si mjet shtrëngimi. Të miturit në asnjë rast nuk 

do të jenë object testimi në përdorime dhe trajtime 

eksperimentale të medikamenteve. Administrimi 

i çdo medikamenti duhet të jetë gjithmonë i 

autorizuar dhe i zbatuar nga një personel mjekësor 

i kualifikuar. 

I. Njoftimi për sëmundje, dëmtim, dhe vdekje 

56. Familja ose kujdestari i një të mituri, si dhe 

ndonjë person tjetër i përcaktuar nga i mituri, kanë 

të drejtën të informohen mbi gjendjen e shëndetit të 

88


të miturit me kërkesën e tij dhe në rast ndryshimesh 

të rëndësishme të shëndetit të të miturit. Drejtori 

i qendrës ku mbahen të ndaluar të mitur duhet 

të njoftojë menjëherë familjen ose kujdestarin 

e të miturit në fjalë, ose ndonjë person tjetër të 

përcaktuar në rast të vdekjes, sëmundjes, që kërkon 

transferim të të miturit në një mjedis mjekësor 

të jashtëm, ose të një gjendjeje që kërkon kujdes 

klinik brenda mjediseve ku mbahet i ndaluar për 

më shumë se 48 orë. Gjithashtu, duhen njoftuar 

autoritetet konsullore të Shtetit, shtetas i të cilit 

është i mituri i huaj. 

57. Me vdekjen e një të mituri gjatë periudhës së 

heqjes së lirisë, familjari më i afërt duhet të ketë të 

drejtën të inspektojë çertifikatën e vdekjes, të shohë 

trupin dhe të përcaktojë mënyrën e trajtimit dhe 

sistemimit të kufomës. Me vdekjen e një të mituri 

në heqje lirie, duhet të ketë një hetim të pavarur në 

lidhje me shkaqet e vdekjes, raporti i të cilit duhet 

të bëhet i disponueshëm për të afërmin/familjarin 

më të afërt. Ky hetim duhet të bëhet gjithashtu kur 

vdekja e një të mituri ndodh brenda gjashtë muajve 

nga data e lirimit të tij nga mjediset ku mbahej i 

ndaluar dhe ka arsye të besohet se vdekja lidhet 

me periudhën e heqjes së lirisë. 

58. Një i mitur duhet të informohet sa më herët 

të jetë e mundur mbi vdekjen, ose sëmundje serioze 

ose dëmtim të ndonjë anëtari të afërt të familjes dhe 

i duhet siguruar mundësia që ndjekë varrimin e 

të ndjerit ose të vizitojë një të afërm të sëmurë në 

gjendje kritike. 

89


J. Kontakte me një komunitet më të gjerë 

59. Duhet siguruar çdo mënyrë e mjet për të 

siguruar komunikim të mjaftueshëm të të miturit 

me botën e jashtme, që është pjesë integrale e të 

drejtës për trajtim të drejtë dhe human dhe është 

thelbësore në përgatitjen e të miturve për rikthimin 

e tyre në shoqëri. Të miturit duhet të lejohen të 

komunikojnë me familjen, miqtë e tyre dhe persona 

të tjerë ose përfaqësues të organizatave të tjera 

të jashtme me emër/reputacion të mirë, të lënë 

mjediset e kryerjes së dënimit për një vizitë pranë 

shtëpisë dhe familjes dhe të marrin leje të lënë 

vendin ku mbahen të ndaluar për arsimim, formim 

profesional ose arsye të tjera të rëndësishme. Në 

rast të kryerjes së dënimit nga ana e të miturit, koha 

e kaluar jashtë mjedisit ku mbahet i ndaluar duhet 

të llogaritet si periudhë e dënimit. 

60. Çdo i mitur duhet të ketë të drejtën të presë 

vitiza sistematike dhe të shpeshta, në parim një 

herë në javë dhe jo më pak se njëherë në muaj, në 

rrethana që respektojnë nevojën e të miturit për 

intimitet, kontakt dhe komunikim të pakufizuar 

me famijlen dhe avokatin mbrojtës. 

61. Çdo i mitur duhet të ketë të drejtën të 

komunikojë me shkrim ose me telefon të paktën 

dy herë në javë me një person sipas zgjedhjes së tij, 

përveçse kur është i kufizuar ligjërisht, dhe duhet 

të asistohet sipas nevojës me qëllim që të gëzojë të 

drejtën e tij në mënyrë të efektshme. Çdo i mitur 

dhuet të ketë të drejtën për letërkëmbim. 

62. Të miturit duhet të kenë mundësinë të 

90


informohen rregullisht në lidhje me të rejat duke 

lexuar gazetat, botimet periodike dhe botime të tjera, 

me anë të aksesit në programe radio-televizive dhe 

filmave, dhe nëpërmjet vizitave të përfaqësuesve të 

klubeve të ndryshme dhe organizatave të ligjshme 

në të cilat i mituri është i interesuar. 

K. Kufizime të shtrëngimit fizik dhe përdorimi 

i forcës 

63. Përdormi i mjeteve të shtrëngimit dhe detyrimit 

për çfarëdo qëllimi duhet të ndalohet përveçse në rastet 

e parashikuara nga rregulli 64 më poshtë. 

64. Instrumentet e shtrëngimit dhe detyrimit 

mund të përdoren vetëm në raste përjashtimore/ 

të jashtëzakonshme, ku të gjitha metodat e tjera të 

kontrollit janë përdorur dhe kanë dështuar, dhe 

vetëm sipas autorizimit të qartë dhe specifik nga 

ligji dhe rregullorja. Ato nuk duhet të shkaktojnë 

poshtërim apo degradim, duhen përdorur në mënyrë 

të kufizuar dhe vetëm për periudhën më të shkurtër 

të mundshme kohore. Me urdhër të drejtorit të 

administratës, instrumente të tilla mund të përdoren 

me qëllim që të mos lejojnë të miturin t’i shkaktojë 

ndonjë dëmtim vetes, të tjerëve apo shkatërrime 

serioze të pronës. Në raste të tilla, drejtori duhet të 

konsultohet menjëherë me personelin mjekësor dhe 

personelin tjetër përkatës dhe t’i raportojë autoritetit 

administrativ më lartë. 

65. Mbajtja dhe përdorimi i armëve nga 

personeli duhet ndaluar në çdo mjedis, ku mbahen 

të ndaluar të mitur. 

91


L. Proceset disiplinore 

66. Çdo masë dhe procedurë disiplinore 

duhet të ruajë interesin e sigurisë dhe të një 

jete komunitare të rregullt dhe duhet të jetë në 

përputhje me ruajtjen e një dinjiteti të brendshëm 

të të miturit dhe objektivin themeltar të kujdesit 

institucional, më konkretisht, mbjelljen e një sensi 

drejtësie, respekti për veten dhe respektin për të 

drejtat bazë për çdo person. 

67. Të gjitha masat disiplinore që përmbajnë 

trajtim mizor, çnjerëzor, apo degradues duhet të 

ndalohen rreptësisht, duke përfshirë ndëshkimin 

fizik, vendosjen në një qeli të errët, kufizimin 

me mbyllje ose në vetmi, apo ndonjë ndëshkim 

që mund të kompromentojë shëndetin fizik apo 

mendor të të miturit në fjalë. Reduktimi i dietës 

dhe kufizimi ose mohimi i kontaktit me pjesëtarë 

të familjes duhet të ndalohet për çfarëdolloj qëllimi. 

Puna duhet të shihet gjithmonë si mjet edukimi dhe 

promovimi i respektit për veten nga ana e të miturit 

në përgatitjen e tij për rikthim në komunitet dhe 

nuk duhet të imponohet si një masë disiplinore. 

Ndaj asnjë të mituri nuk duhen marrë masa më 

shumë se një herë për të njëjtën shkelje disiplinore. 

Masat kolektive duhen ndaluar. 

68. Legjislacioni dhe rregulloret e miratuara 

nga autoriteti adminstrativ kompetent duhet të 

përcaktojnë norma në lidhje me sa më poshtë duke 

marrë parasysh plotësisht karakteristikat, nevojat, 

dhe të drejtat themelore të të miturve: 

92


(a) Sjelljet që përbëjnë shkeljeje disiplinore; 

(b) Llojin dhe kohëzgjatjen e masave disiplinore 

që mund të merren; 

(c) Autoritetin kompetent për marrjen e 

masave të tilla; 

(d) Autoritetin kompetent për të shqyrtuar 

apelimet. 

69. Raporti për sjellje të keqe duhet paraqitur 

në kohë para autoritetit kompetent, që duhet të 

vendosë pa vonesë të panevjoshme. Autoriteti 

kompetent duhet të bëjë një shqyrtim të imtësishëm 

të rastit. 

70. Asnjë i mitur nuk duhet t’i nënshtrohet një 

sanksioni/mase disiplinore përveçse në përputhje 

të rreptë me parashikimet e ligjit dhe rregullave 

në fuqi. Asnjë i mitur nuk duhet t’i nënshtrohet 

sanksionit përveçse kur është informuar për 

shkeljen e pretenduar në mënyrën e duhur dhe 

është kuptuar në mënyrë të plotë nga ana e të 

miturit dhe i është dhënë mundësia e duhur për 

të paraqitur mbrojtjen e tij, duke përfshirë edhe të 

drejtën e apelimit pranë një autoriteti të paanshëm 

kompetent. Për të gjitha proceset disiplinore duhen 

mbajtur të dhëna të plota. 

71. Asnjë i mitur nuk duhet të jetë përgjegjës për 

funksione disiplinore përveç rasteve të mbikqyrjes 

së veprimtarive të specifikuara sociale, edukative, 

apo sportive ose në programet vetjake. 

93


M. Inspektimi i ankimimeve 

72. Inspektorë të kualifikuar ose një autoritet 

i barazvlefshëm i vendosur sipas rregullave/i 

autorizuar zyrtarisht, që nuk janë të administratës 

së mjediseve ku mbahen të ndaluar të miturit, duhet 

të fuqizohen/t’u jepet pushtet për të inspektuar 

rregullisht dhe për të ndërmarrë inspektime të 

palajmëruara me nismën e tyre, dhe duhet të 

gëzojnë garanci të plotë pavarësie në ushtrimin 

e këtij funksioni. Inspektorët duhet të kenë akses 

të pakufizuar tek të gjithë personat e punësuar 

nga një institucion paraburgimi ose personat që 

punojnë në mjedise paraburgimi, ku të miturve u 

është hequr ose mund t’u hiqet liria, tek të gjithë 

të miturit, si dhe të gjitha të dhënat në regjistrat e 

këtyre mjediseve. 

73. Në inspektime duhet të marrin pjesë 

zyrtarë të kualifikuar të mjekësisë atashuar pranë 

autoritetit inspektues ose shërbimit shëndetësor, 

duke vlerësuar përputhshmërinë me rregullat që 

kanë të bëjnë me mjedisin fizik, higjenën, strehimin, 

ushqimin, ushtrimet dhe shërbimet mjekësore, si 

dhe aspekte apo kushte të tjera të jetës institucionale, 

që ndikojnë mbi shëndetin mendor dhe fizik të të 

miturve. Çdo i mitur duhet të ketë të drejtën të flasë 

në konfidencë me çdo zyrtar inspektimi. 

74. Pas përfundimit të inspektimit, inspektorit 

duhet t’i kërkohet të paraqesë një raport 

mbi konstatimet. Raporti duhet të përfshijë 

përputhshmërinë e mjediseve ku mbahen të ndaluar 

të miturit me rregullat aktuale dhe dispozitat 

94


përkatëse të ligjit vendas si dhe rekomandime në 

lidhje me hapat e konsideruara të nevojshme për të 

siguruar përputhshmëri me to. Çdo fakt i zbuluar 

nga inspektorët që duket të tregojë se ka ndodhur 

një shkelje dispozitave ligjore për sa u përket të 

drejtave të të miturve apo operimit të një mjedisi ku 

mbahen të ndaluar të miturit duhet t’i komunikohet 

autoriteteve kompetente për hetim dhe ndjekje. 

75. Çdo i mitur duhet të ketë mundësinë të 

bëjë kërkesa apo ankime tek drejtori i mjediseve 

ku mbahen të ndaluar të miturit ose përfaqësuesit 

të tij të autorizuar. 

76. Çdo i mitur duhet të ketë të drejtën të bëjë 

kërkesa apo ankime, pa censurim në përmbajtje, 

administratës qendrore, autoriteteve gjyqësore 

apo autoriteteve të tjera të përshtatshme nëpërmjet 

rrugëve të miratuara, dhe të informohet për 

përgjigjen pa vonesë. 

77. Përpjekje duhen bërë për krijimin e një zyre 

të pavarur (ombudsman) për të marrë dhe hetuar 

ankesa të bëra nga të mitur të privuar nga liria dhe 

për të ndihmuar në arritjen e zgjidhjeve të drejta. 

78. Çdo i mitur duhet të ketë të drejtë të kërkojë 

asistencë nga pjesëtarë të familjes, këshilltar ligjor, 

grupe humanitare apo të tjerë ku është e mundur, 

me qëllim paraqitjen e një ankese. Të miturve 

analfabetë duhet t’u sigurohet asistencë në rast se u 

nevojitet të përdorin shërbime të agjencive publike 

ose private dhe organizatave që sigurojnë këshillim 

ligjor apo janë kompetente në pritjen e ankesave. 

95


N. Rikthimi në komunitet 

79. Të gjithë të miturit duhet të përfitojnë 

nga rregullimet e pëcaktuara për t’i ndihmuar në 

kthimin e tyre në shoqëri, jetën familjare, arsimim 

apo punësim pas lirimit. Për këtë qëllim duhen 

hartuar procedura, përfshirë lirim të hershëm, dhe 

kurse të veçanta. 

80. Autoritetet kompetente duhet të ofrojnë ose 

sigurojnë shërbime me qëllim asistimin e të miturve 

në rivendosjen e tyre në shoqëri dhe të pakësojë 

paragjykimin ndaj këtyre të miturve. Këto shërbime 

duhet të sigurojnë, në shkallën e mundshme, që 

i mituri të pajiset me banesë të përshtatshme, 

punësim, veshje dhe mjete të mjaftueshme për të 

mbajtur veten pas lirimit me qëllim lehtësimin e riintegrimit 

të suksesshëm. Përfaqësues të agjencive 

që sigurojnë këto shërbime duhet të konsultohen 

dhe duhet të kenë akses tek të miturit gjatë kohës që 

janë të ndaluar, me qëllim ndihmesën për kthimin 

e tyre në komunitet. 

V. Personeli 

81. Personeli duhet të jetë i kualifikuar dhe të 

përfshijë numër të mjaftueshëm specialistësh të tillë si 

edukatorë, instruktorë të profesioneve të ndryshme, 

këshilltarë, punonjës socialë, psikiatër dhe psikologë. 

Këta dhe personeli tjetër i specialistëve duhet të 

punësohen normalisht në mënyrë të përhershme. 

Kjo nuk duhet të përjashtojë punonjës me kohë të 

pjesshme apo vullnetarë kur niveli i mbështetjes dhe 

96


i trajnimit që ata sigurojnë është i përshtatshëm dhe 

përfitues. Mjediset e ndalimit të të miturve duhet të 

shfrytëzojnë burime ndreqëse edukative, morale, 

frymërore, e të tjera si dhe forma të asistencës që janë 

të përshtatshme dhe të disponueshme në komunitet, 

sipas nevojave të individëve dhe problemeve të të 

miturve të ndaluar. 

82. Adminitstrata duhet të sigurojë përzgjedhje 

dhe rekrutim të kujdesshëm të çdo grade dhe tipi 

të personelit, duke qenë se manaxhimi i duhur 

i mjediseve të ndalimit varet nga integriteti, 

humanizmi, aftësia dhe kapaciteti profesional i tyre 

për t’u marrë me të miturit si dhe përshtatshmëria 

personale për punën. 

83. Për të garantuar qëllimet e sipërpërmenduara, 

personeli duhet të emërohet në cilësinë e zyrtarëve 

profesionalë me pagesë të mjaftueshme për të 

tërhequr dhe mbajtur burra e gra të përshtatshëm. 

Personeli i mjediseve ku mbahen të ndaluar 

të miturit duhet inkurajuar vazhdimisht që të 

përmbushë detyrimet dhe detyrat në mënyrë 

humane, të përkushtuar, profesionale, të drejtë 

dhe të efektshme, të sillen gjatë gjithë kohës në 

mënyrë të tillë që të meritojnë dhe fitojnë respektin 

e të miturve dhe t’u japin të miturve një model dhe 

perspektive pozitive. 

84. Administrata duhet të fusë forma organizimi 

dhe manaxhimi që lehtësojnë komunikimin midis 

kategorive të ndryshme të personelit në çdo mjedis 

paraburgimi me qëllim rritjen e bashkëpunimit 

midis shërbimeve të ndryshme të përfshira në 

kujdesin për të miturit si dhe midis personelit dhe 

97


administratës me qëllim që të sigurohet se personeli 

në kontakt të drejtpërdrejtë me të miturit janë në 

gjendje të funksionojnë në kushte të favorshme për 

përmbushjen e efektshme të detyrave të tyre. 

85. Personeli duhet të marrë trajnim të tillë që 

do t’i mundësojë përmbushjen e përgjegjësive me 

efikasitet, në veçanti trajnim mbi psikologjinë e 

fëmijëve, mirëqënien e fëmijëve dhe standarded dhe 

normat ndërkombëtare mbi të drejtat e njeriut dhe 

të drejtat e fëmijëve, duke përfshirë dhe Rregulloren 

aktuale. Personeli duhet të ruajë dhe përmirësojë 

njohurinë dhe kapacitetin profesional duke ndjekur 

kurse trajnimi gjatë punës, që duhen organizuar në 

intervale të pështatshme përgjatë karierës së tyre. 

86. Drejtori i mjediseve duhet të ketë 

kualifikimin e mjaftueshëm për detyrën e tij, me 

aftësi administrtative dhe trajnim e përvojë të 

përshtatshme dhe duhet të kryejë detyrat e tij me 

kohë të plotë. 

87. Në kryerjen e detyrave, personeli i mjediseve 

ku mbahen të ndaluar të miturit duhet të respektojë 

dhe mbrojë dinjitetin njerëzor dhe të drejtat 

themelore të njeriut të të gjithë të miturve, në 

veçanti, në lidhje me sa më poshtë: 

(a) Asnjë pjesëtar i personelit të një mjedisi 

apo institucioni nuk mund të vendosë, shkaktojë 

apo tolerojë asnjë formë torture apo ndonjë formë 

tjetër trajtimi, ndëshkimi, ndreqjeje apo disiplinimi 

të ashpër, mizor, çnjerëzor apo degradues për asnjë 

pretekst apo rrethanë; 

(b) I gjithë personeli duhet rigorozisht të 

kundrështojë dhe luftojë çdo vepër korrupsioni, 

98


duke e raportuar pa vonesë tek autoritetet 

kompetente; 

(c) I gjithë personeli duhet të respektojë 

Rregullat aktuale. Personeli që ka arsye të besojë 

se ka ndodhur ose do të ndodhë një shkelje serioze 

e Rregullores aktuale duhet ta raportojë çështjen 

autoriteteve eprore ose organeve të veshura me 

pushtet rishikues apo zgjidhës; 

(d) I gjithë personeli duhet të sigurojë mbrojtje 

të plotë të të drejtës së të miturve për privacy 

dhe, në veçanti, duhet të mbrojë të gjitha çështjet 

konfidenciale që kanë të bëjnë me të miturin 

apo familjen e tyre të mësuara për shkak të 

profesionit; 

(e) I gjithë personeli duhet të respektojë të 

drejtën e të miturve për privacy, dhe, në mënyrë 

të veçantë, duhet të ruajë të gjitha çështjet 

konfidenciale që kanë lidhje me të miturit apo 

me familjet e tyre, që I ka mësuar si rrjedhojë e 

kapacitetit të tij professional; 

(f) I gjithë personeli duhet të kërkojë 

minimizimin e dallimeve midis jetës brenda dhe 

asaj jashtë mjedisit kur mbahen të ndaluar, që 

priren të zvogëlohen për rrjedhojë të respektit për 

dinjitetin e të miturve si qenie njerëzore. 

99

Prison Dynamics, Review 2011 - Arct

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?