You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 1<br />
SHËNDETI MENDOR<br />
dhe TË DREJTAT E NJERIUT<br />
SISTEMI I BURGJEVE NË SHQIPËRI<br />
Reformat në Drejtësinë për të Miturit dhe Roli i<br />
Institucioneve Kushtetuese
2<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Me kontributin e Bashkimit Evropian<br />
Qendra Shqiptare për Rehabilitimin<br />
e Traumës dhe Torturës<br />
“Kont Urani” No.10, Tirana<br />
Tel: ++355 42 256 522<br />
Fax: ++355 42 239 121<br />
E-mail: arct@albmail.com<br />
Web: www.arct.rog<br />
Drejtues i projektit:<br />
Adrian Kati<br />
Kopertina dhe përkujdesja grafike:<br />
Elvira Çiraku
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 3<br />
PËRMBAJTJA<br />
NORMAT LIGJORE NDERKOMBETARE PER HETIMET QE LIDHEN NE<br />
KEQTRAJTIMET DHE TORTUREN<br />
Admir Duraj, jurist...............................................................................................5<br />
• Standarte nderkombetare mbi efektiven e nje investigimi i akuvaze te tortures.........5<br />
1. Obligimi i Shtetit qe te investigoj çeshtjet ankesat ne menyre te “Shpejt”............6<br />
2. Obligimi i shteteve te investigoje kerkesat “plotesisht”, edhe pyejta e pavaresise se<br />
trupit investigues.................................................................................................6<br />
3. Investigimet efektive duhet te zhvillohen plotesisht............................................7<br />
4. Procedurat dhe rregullat me te rrendesishme per te kryer nje investigim efektiv...8<br />
5. Veprimet ne nivelet Kombetare per te rritur permiresimin edhe efektivitetin e<br />
investigimeve......................................................................................................9<br />
• Rregullat ne nivelin nderkombetar......................................................................12<br />
• Referenca........................................................................................................13<br />
EKZEKUTIMI I VENDIMEVE TË GJYKATËS EVROPIANE TË TË DREJTAVE TË<br />
NJERIUT<br />
Erinda Bllaca, MA..............................................................................................15<br />
1. Si funksionon ekzekutimi i vendimeve..............................................................15<br />
2. Plan Veprimi dhe Raport Veprimi......................................................................15<br />
2.1 Përkufizime dhe objektiva...........................................................................15<br />
2.1.1 Përkufizimi i Plan Veprimit/Raport Veprimit................................................16<br />
2.1.2 Efektet pozitive të pritshme......................................................................16<br />
3.0 Qëllimi i ekzekutimit të masave të kërkuara....................................................18<br />
4.0 Rekomandime të Komitetit të Ministrave për vendet anëtare për ekzekutimin e shpejtë<br />
të vendimeve të ECHR........................................................................................18<br />
5.0 Mbikqyrja e ekzekutimeve të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut............19<br />
5.1 Rregullat për mbikqyrjen e ekzekutimit të vendimeve........................................20<br />
6.0 Konkluzione.................................................................................................21<br />
Referencat........................................................................................................22
4<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
PERSONAT ME PAAFTESI TE PLOTE DHE TE PJESSHME DHE KUSHTET AKTUALE<br />
NE BURGJE<br />
Gazmend NELI - Drejtoria e Pergjithshme e Burgjeve...........................................23<br />
Ku bazohet shërbimi mjekësor në sistemin e burgjeve .........................................23<br />
Strukturat e sistemit penitenciar dhe kategorite e sherbimeve.................................28<br />
Te drejten e zgjedhjes se sherbimit mjekesor........................................................34<br />
Te sëmurët psiqikë në sistemin e burgjeve...........................................................39<br />
Çdo me thënë aftësi të kufizuara mendore...........................................................40<br />
Rekomandimet...................................................................................................43<br />
E DREJTA PER NJE PROCES TE RREGULLT GJYQESOR<br />
Fatjon HILA, UET..............................................................................................45<br />
1 Çfarë është procesi i rregullt ........................................................................................................46<br />
2 Elementët e procesit të rregullt........................................................................................................47<br />
3 Çfarë kuptohet me të drejta dhe detyrime civile dhe akuzë penale ..........................................47<br />
4 E drejta për t’iu drejtuar gjykatës ( aksesi ne gjykatë )................................................................48<br />
5 E drejta për një proces publik dhe të hapur...................................................................................56<br />
6 E drejta për të marrë pjesë në gjykimin e cështjes.........................................................................57<br />
7 Gjykimi nga një gjykatë e pavarur dhe paanshme........................................................................57<br />
8 Gjykimi brenda një afati të arsyeshëm ...........................................................................................61<br />
9 Barazia e mjeteve (armëve)...............................................................................................................63<br />
10 Parimi i prezumimit të pafajësisë...................................................................................................65<br />
11 E drejta e mbrojtjes..........................................................................................................................66<br />
III - CËSHTJET E SHQYRTUARA NGA GJEDNJ PËR TË DREJTËN PËR NJË<br />
PROCES TË RREGULLT KUNDËR REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË...........72<br />
1 Çështja Ramazan Driza kundër Republikës së Shqipërisë...........................................................72<br />
2 Çështja Taulant Balliu kundër Republikës së Shqipërisë............................................................73<br />
3 Çështja Qufaj Co Sh.p.k kundër Republikës së Shqipërisë.........................................................73<br />
4 Çështja Bajrami kundër Republikës së Shqipërisë.......................................................................74<br />
5 Çështja Bershiri e të tjerë kundër Republikës së Shqipërisë.......................................................75<br />
6 Çështja Ramiz Dauti kundër Republikës së Shqipërisë................................................................76
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 5<br />
NORMAT LIGJORE NDERKOMBETARE PER<br />
HETIMET QE LIDHEN NE KEQTRAJTIMET DHE<br />
TORTUREN<br />
Admir Duraj,<br />
jurist<br />
Standarte ndërkombëtare mbi efektivën e një investigimi i akuvaze të torturës.<br />
E drejta e çdo qeverie qe te kreyeje investigime te qarta dhe efiktive eshte teresisht e<br />
stabilizuar ne ligjin nderkombetar. Ne qofte se ne nje çeshtje jane gjendur indikime qe<br />
mund te verifikojne perdorimin e tortures, atehere shteti duhet qe te filloje nje investigim<br />
efektiv patjeter menjehere mbas indikimeve te tortures/dhunes. Kete proces duhet ta bejne<br />
patjeter edhe ne qofte se nuk ka ankesa per te filluar investigimin. Ne rastet e duhura,<br />
Protokolli i Stanbollit jep te drejten nderkombetare qe, “edhe ne qofte se nje ankese per te<br />
filluar nje investigim nuk eshte krijuar, shteti duhet automatikisht ta filloj investigimin, ne<br />
qofte se behen indikime te perdorjes te tortures/dhunes ose keq trajtimit”.<br />
Obligimi i qeverise per te bere nje investigim efektiv, eshte e drejta e viktimes. Ne pergjithesi,<br />
cdo ankese e cila implikon perdorimin e tortures/dhunes automatikisht e obligon shtetin<br />
per te filluar nje investigim, ne rradhe te pare, per te zbuluar bazen e ankeses plotesisht.<br />
Ky standard eshte pranuar edhe afirmuar zyrtarisht nga Keshilli i United Nations kundra<br />
dhunes Keshilli i te drejtave te njeriut, Gjyqi Europian i te drejtave te njeriut edhe nga gjyqi<br />
Inter-Amerikan i te drejtave te njeriut.<br />
Obligimi i shtetit qe te investigoje kur gjenden shfaqje torture nuk eshte efektiv per çeshtje<br />
ne te cilat shfaqja e tortures mund te jete shume e larget ose kur mundesia e egzistences<br />
se tortures dhunes te jete shume e vogel. Ne varesi te Reporterit Special mbi Torturen, te<br />
gjitha ankesat e bera te cilat kane lidhje me dhunen duhet te investigohen edhe ushtruesit<br />
e dhunes te pushohen menjehere nga puna; gjithesesi kjo gje nuk behet kur shfaqja e<br />
tortures mund te jete shume e larget ose kur mundesia e egzistences se tortures/dhunes te<br />
jete shume e vogel ne akuzimin e bere. Rregulli 36 (4) i Standardit Minimum i Rregullave<br />
per Trajtimin e te burgosurve obligon autoritetet e shtetit qe te merren me çdo ankese,<br />
vetem ne qofte se ankesa eshte e ekzagjeruar ose e pa mbrojtur atehere autoritetet nuk<br />
jane te obliguar per tu marre me ate çeshtje. Edhe deri sa Trupi i Rregullave per Mbrojtjen<br />
e te Gjithe Njerezve mbi Çdo Denim ose Burgosje nuk implikon fare kufizime te tilla,<br />
rregulli 33 (4) i cili thote:-” çdo ankese ose kerkese duhet te zhvillohet, te punohet edhe<br />
duhet te kthehet nje pergjigje e duhur brenda kohes te caktuar, per te mbaruar keto procese,<br />
pa vonese”. Por eshte mjaft e veshtire per ta prere kete gje me thike. Seksioni i meposhtem
6<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
i rrenditjeve efektive do iu japi nje kuptim me te mire te Standarteve Nderkombetare te<br />
cilat i japin te drejte viktimave te tortures qe ti investigohet çeshtja.<br />
Qe nje investigim te jete efektiv sipas te drejtave nderkombetare te njeriut, ajo duhet<br />
te jete:<br />
• E shpejte.<br />
• E drejte.<br />
• E Plote, (kuptueshme dhe e sqarueshme)<br />
1. Obligimi i Shtetit qe te investigoje çeshtjet dhe ankesat ne menyre te “Shpejtë”.<br />
Sipas Protokollit te Stambollit, “Shteti duhet te sigroje qe ankesat dhe reportet e tortures<br />
ose keq trajtimit duhet investiguar shpejt dhe efektivisht.” Artikulli12 dhe 13 i Mbledhjes<br />
kundra Tortures dhe artikulli 8 i Keshillit Inter-Amerikane kundra Dhunes. Denimi dhe<br />
tortura te dyja kerkojne investigime te shpejta ose te menjehershme, sipas marrjes te<br />
ankeses te tortures. Nuk ekzistojne rregulla te veshtira edhe te shpejta te cilat reflektojne<br />
se cfare eshte nje investigim i “shpejte” ose i “menjehershem”. Ligji nderkombetar i juridikes,<br />
indikon qe ky vendim merret sipas rrendesise se çeshtjes por fjalet e perdorura normalisht<br />
nuk do kishin kuptime figurative por kuptime komplet teknike.<br />
Shpejtesia, sipas Keshillit te Kombeve te Bashkuara kundra Tortures, nuk eshte vetem e<br />
lidhur me zgjatjen e kohes te procesit te investigimit, por edhe nga menyra sesi eshte vene<br />
ne veprim. Asamblea kunder tortures, ka shprehur edhe merak nga mungesa e investigimeve<br />
te shpejta ne observimet e tyre finale. Ne fakt edhe pse as Ligji Nderkombetar Mbi te<br />
Drejtat Civile dhe Politike, dhe Keshilli Europian mbi te Drejtat e Njeriut nuk shprehin<br />
gabimet e bera ose rregullimet qe duhet te behen mbi investigimet, edhe Keshilli i te<br />
Drejtave te Njeriut edhe Gjyqi Europian Mbi te Drejtave te Njeriut kane nxjerre nje perfundim,<br />
i cili shprehet se investigimet duhet te zhvillohen “shpejte”. Raporti Special mbi Torturen<br />
ashtu edhe instrumentet si Trupi i rregullave i te Gjithe Njerezve mbi çdo lloje forme<br />
Denimi ose Burgosje” dhe Standardi i regullave minimum i Trajtimit te te Burgosurve jane<br />
shprehur qe tortura duhet te kete investigime te shpejta.<br />
Asambleja e Te Drejtave te Njeriut ka deklaruar ne Komentin e saj te pergjithshem 20,<br />
“Ankesat duhen te investigohen shpejt dhe plotesisht nga autoritetet, qe te behet i gjithe<br />
procesi efektiv.” Gjithashtu ka shprehur edhe disa here qe “ Partite e shtetit jane te obliguara<br />
te investigojne sa me qart te jete e mundur, indikimet e alegjuara te keq trajtimit te te<br />
burgosureve”. Ne konsiderimin e raporteve te partive te shtetit, Keshilli i te Drejtave te<br />
Njeriut shpesh here edhe i ka njoftuar shtetet qe “te sigurojojne qe çdo alegim, keq trajtim<br />
ose tortur te ushtruar nga agjente te shtetit, te konsiderohen edhe te investigohen menjehere<br />
nga investigor te pavarur”. Duke ekzaminuar, ne qofte se nje investigim eshte efektive<br />
apo jo, Gjyqi Europian i te Drejtave te Njeriut ka vene ne efekt nje provim i cili teston “A<br />
reaguan autoritetet efektivisht drejt ankeses te bere gjate kohes te percaktuar” Gjyqi<br />
shpesh here ne shume çeshtje e ka bazuar gabimin i cili i dha çeshtjes nje rezultat te gabuar<br />
mbi mungesen e investigimeve te shpejta dhe te perfunduar Brenda kohes se percaktuar.<br />
Konsideratat jepen ne fillim te investivigimeve, vonesat e te marrurat e deklaratave dhe te<br />
gjithe kohen e perdorur gjate investivigimeve finale.<br />
2. Obligimi i shteteve te investigoje kerkesat “plotesisht”, edhe pyejta e pavaresise se<br />
trupit investigues.<br />
Protokolli i Stambollit thote qe mekanizma te pavarura investiguese duhet te stabilizohen.<br />
Te jep shembuj te tokave te ndryshme ose mospatje te plote te investigueseve; egzistenca
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 7<br />
e nje rradhe abusive (p.sh: ku tortura e praktikuar eshte e pakuptueshme per trupat publik)<br />
implikimi i marrjes pjese i trupave publike (p.sh: ku autoritetet kombetare kane bere perpjekje<br />
te shkaterrojne ose te vonojne investigimin e tortures) ose aty kur interesi i publikut duhet<br />
te ish servisur duke krijuar nje mekanizem investigimesh te pavarur.<br />
Drejtesia eshte pershkruar si nje çeles, ne qofte se jo me e rendesishmja pjese e procesit<br />
te investigimit. Terma ‘Drejtesi’ d.m.th te jesh e/i lire nga opinione/mendime te anesuara<br />
dhe te varura. Ne koncept eshte ndryshe nga ‘pavaresia’ e cila deklaron qe investigimi<br />
nuk eshte neper duart e trupave te cilet kane lidhje te aferta dhe personale ose profesionale<br />
me ato vet, ate cilet jan aleguar qe kane bere krimin. Por te dyja keto terma (drejtesia dhe<br />
pavaresia), jane te lidhura, sepse mos qenia e pavaresise eshte indikor shume i madh<br />
opinioneve dhe vendimeve te varura jo ne lidhje me çeshtjen e investigimit (p.sh: Per<br />
interes personal).<br />
Artikujt 12 dhe 13 te mbledhjes kundra tortures dhe artikulli 8 i Keshillit Inter-Amerikan<br />
kundra denimit dhe tortures i kerkojne patjeter trupave investiguese qe te jene te “drejte”<br />
gjat procesit te investigimit. Keshilli i te drejtave te njeriut e ka gjetur/pershkruar<br />
“drejtesine” si nje implikim i kerkuar patjeter per çdo investigim, sipas artikullit 7<br />
Rregullave Nderkombetare mbi te Drejtave Civile dhe Politike ashtu edhe Gjyqi Europian<br />
i te Drejtave Te Njeriut.<br />
Trupat e investigimit e kane arritur “drejtesine” duke vene parasysh aspektet proceduriale<br />
dhe ato institucionale. “Drejtesia” mund te lidhet me procedurat ose vendimmarrjet<br />
perfundimtare te trupit investigues, ose ne respekt te supozimit ne dukje, ose opinionit te<br />
varur, te cilat mund te zhvillohen nga konflikte interesi. Ne konsiderimin e raporteve te<br />
partive te shtetit, bashkia kundra dhunes kritikoi mungesen e trupave te pavarur ne<br />
investigimet e tortures, pikerisht torturat nga policia, institucioni i cili zakonisht do te<br />
kishe punen e investigimit te çeshtjeve te tortures. Ne shume investigime perfundimtare te<br />
raportazheve te partive te shtetit, bashkia e te drejtave te njeriut shprehu merak per mungesen<br />
e trupave te pavarur ne investigime. Gjyqi Europian i te drejtave te njeriut kur kontrollon<br />
efektivitetin e duhur neper investigime, shpesh her ka shpallur qe investigimit i mungonte<br />
pavaresia. Me thellesisht gjyqi ka caktuar qe pavaresi d.m.th jo vetem munges e te pasurit<br />
lidhje institucioniale, por edhe pavaresia ne pergjithesi/ praktike.<br />
Komisioni Inter-Amerikan mbi te Drejtat e njeriut ka pare qe mungesa e pavaresise ndikon<br />
ne menyre negative “drejtesine” e cila eshte kerkesa minimale e çdo procesi, edhe ky<br />
afrim eshte konfirmuar nga gjyqi inter- amerikan. Bashkimi Europian Kundra Tortures<br />
shpesh here i eshte stresuar faktit te rendesise te te qenurit nje proces i drejte si nje<br />
menyre per te mbrojtur te burgosurit nga tortura dhe trajtime jo njerezore.<br />
3. Investigimet efektive duhet te zhvillohen plotesisht.<br />
Investigimet duhet te jene te “plota” dhe efektive. Terma “plotesisht” ne pergjithesi eshte<br />
ne lidhje me natyren e procesit te zhvillimit te investigimit. “Efektiv” eshte ne lidhje me<br />
rezultatin e investigimit.<br />
Komisioni kunder tortures eshte shprehur qe investigimet te jene te plota dhe efektive,<br />
duhet te gjehen faktet te cilat stabilizojne identitetin e keqberesve te dyshuar. Komiteti i te<br />
Drejtave te Njeriut eshte shprehur qe shtetet e kane per detyre te investigojne çeshtje<br />
torture dhe zhdukje, plotesisht. Ne observimet finale, qe nje investigim te jete efektiv ne<br />
praktike dhe ne ligj duhet te kete mundesine per te qene kryetari e gjetjes se identifikimit<br />
dhe denimit e atyre te cilet e kane kryer dhunen dhe te kete hapesire per dheniet e ankesave<br />
nga te afermit e atyre ne proceduren investigive.
8<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Gjyqi Europian i te drejtave te njeriut shprehu qe nje investigim i plote duhet te kete<br />
mundesine per te identifikuar dhe denuar ushtruesit e keq trajtimit edhe qe eshte e<br />
“detyrueshme” te jete “efektive” ne praktike ashtu edhe ne ligj, pikerisht ne sensin qe ne<br />
perdorimin e saj mos te jete i fshehur nga autoritetet e shtetit. Ashtu edhe autoritetet duhet<br />
te bejne perpjekjen me te madhe qe te zbulojne se çfare ka ndodhur ne ate. “Nuk duhet te<br />
mbeshtetet mbi konkluzione te paprovuara ose pa fakte per te mbyllur investigimin ose ti<br />
perdorin ato si bazen e zgjedhjeve te tyre ne investigim”. Investigimet duhet te jene te<br />
arsyeshme dhe te marrin kohen e duhur ne lidhje me ankesat dhe akuzimet.84<br />
Gjyqi Europian i te drejtave te njeriut ka anlizuar te gjitha shkallet te cilat autoritetet duhet<br />
ti kryejne kur mbledhin prova, dhe ka referuar ne analizimet juridike te cilat ofrojne ndihme;<br />
sjellja e autoriteteve midis viktimave, trupave te akuzuar(s); Pyetjet e drejtuara shikueseve<br />
ne ngjarjen e krimit; kerkimi i provave ne skenen e krimit.P.sh:. duke kerkuar qendrat e<br />
denimit, kerkimin e rekordeve zyrtare, kryerjen e ekzaminimeve mjekesore nga doktor te<br />
kualifikuar; perdorimi i raporteve mjekesore, dhe ne çeshtje me penalizim vdekje, marrja<br />
e provave dhe kryerja e ekos.<br />
4. Procedurat dhe rregullat me te rrendesishme per te kryer nje investigim efektiv.<br />
Nga keto standarte Protokolli Istanbolit jep shpjegime me detaje ne elementet kryesore<br />
per te kryer nje investigim efektiv. Keto jane rregullat me kryesore te Protokolit te Stanbollit.<br />
• Investigatoret duhet te jene kompetent, te pa anesuara ne mendimet e tyre, te pavarur<br />
ndaj te akuzuarve dhe autoritetit shtetror per te cilet te akuzuarit punojne;<br />
• Metodat e perdoruara per zhvillimin e investigimit duhet te arrijne pikat me te larta<br />
profesionale dhe zbulimet duhet te behen publike;<br />
• Investiguesit duhet te kene autoritetin dhe detyren mbi çdo informacioni te nevojshem<br />
mbi çeshtjen;<br />
• Leket dhe pajisjet e nevojitura duhet te jene te pranishme per te gjithe investigatoret;<br />
• Çdo njeri i akuzuar ne ushtrim torture duhet te hiqej nga çdo lloj lidhje kontrolli ndaj<br />
viktimave te akuzuar, te pranishmit ne vendin e ngjarjes, familjeve dhe investogurseve;<br />
• Mekanizmat investiguese duhet te kene te drejten e marrjes te keshillave te pavarura<br />
ligjore te cilat sigurojne qe investigimi te nxjerr prova te mjaftueshme per procedurat<br />
kriminale;<br />
• Mekanizmat e investigimit duhet te kene autoritetin te kerkojne ndihme nga ekspertet<br />
nderkombetare ligjor te mjekesise;<br />
• Viktimat e tortures, avokatet e tyre, dhe palat e tjera te interesuar duhet te kene mundesine<br />
per te marre çdo lloj informacioni ne lidhje me investigimin dhe duhet te kene prova per<br />
te verifikuar te drejten e marrjes te informacionit.<br />
• Te pranishmit ne vendin e ngjarjes duhet te lejohen te jene te mbrojtur nga nje avokat<br />
neqoftese eshte nje mundesi shume e madhe qe ata te demtohen personalisht nga lidhja<br />
me çeshtjen.<br />
• Mekanizmat investiguese duhet te pyesin efektifikisht te pranishmit ne vendin e ngjarjes,<br />
dhe i lejohet qe te bejne pyetje me shkrim.<br />
Te burgosurit e kane te drejten e nje kontrolli mjekesor nga nje mjek i kualifikuar dhe<br />
rezultatet e kontrollit mund te perdoren si prova ne gjyqe kombetare.<br />
Protokolli i Stanbollit ka indikuar standartet minimale per investigimet te cilat nenvizojne<br />
te drejtat e viktimes, si p.sh: Te informohet viktima per natyren e procedures te investigimit<br />
edhe se si deklaratat edhe provat te ofruara nga viktimat e akuzuar perdoren, edhe nenvizon
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 9<br />
provat me te nevojshme qe duhen te merren nga viktima. Aty ku i jepet mundesia, gazetaret<br />
duhet ti bejne intervista krimineleve te akuzuar dhe te marrin prova mjekesore (fizike dhe<br />
psikollgjike), prova te gjendjes sociale ne pergjithesi, dhe deklarata nga njerezit te cilet<br />
ndodheshin ne vendin e ngjarjes (duke i siguruar atyre sigurim personal). Provat mjekesore<br />
jane shume te nevojshme edhe japin nje ndihme shume te madhe mbi denimet e drejta dhe<br />
te suksesshme. Aspekti me i rendesishem ne mbedhjen e provave, eshte qe duhet nje sasi<br />
shume e madhe provash per te arritur qellimin e investigimit (duke perfshire persekutimin<br />
e te akuzuarve dhe reparimin mendor dhe fizik te viktimes).<br />
Sherbimet publike te provave mjeksore nuk duhet te kene nje sasi shume te ndryshme<br />
provash per perdorime ligjore. Edhe komisioni Europiane kunder Tortures ka theksuar se<br />
te burgosurit te kene te drejten e te pasurit nje mjek te pavarur edhe qe te kontrollohen nga<br />
doktor te kualifikuar sa here qe zhvendosen nga nje vend denimi (p.sh: nga burgu ne<br />
burg) por edhe me deshiren e tyre personale per nje sherbim mjeksor, pa nderhyrje te<br />
jashtme si p.sh: ne prezencen e policeve.<br />
5. Veprimet ne nivelet Kombetare per te rritur permiresimin edhe efektivitetin e<br />
investigimeve.<br />
Mekanizma te ndryshme investigimesh tashme jane stabilizuar ne shume shtete te<br />
ndryshme. Por, boshlleku midis standarteve nderkombetare ne detyrimin e berjes se<br />
investigimit te akuziave mbi torturen “efektivisht”, dhe realiteti i ligjit ne pergjithesi dhe<br />
praktiken e tij eshte i dallueshem dhe evident, edhe me i dallueshem ne ca shtete sesa te<br />
tjera. Per te zvogeluar kete boshllek, avokatet duhet te perfshine standarte nderkombetare<br />
ne proceduren dhe argumentet e tyre ligjore. Eshte e rendesishme qe te gjenden prova te<br />
cilat reflektojne keto standarte nderkombetare (ne qfote se ato fatktikisht egzistojne)<br />
pikerisht gjithmon duke iu rreferuar detyrave shtetrore mbi ligjin nderkombetar.<br />
Çfare veprimesh mund te provojne efektivitetin e nje investigimi, pikerisht ne qofte se ai<br />
eshte hapur ne menyre te duhur apo jo<br />
• Sigurohu qe ankesa eshte e derguar ne shkrim dhe e stampuar me daten e caktuar.<br />
• Ankesa te jete e shkruar ne menyre te tille, e cila kerkon nje pergjigje formale mbi akuzat<br />
dhe kerkon nje kopje te procedurave te perseritura.<br />
• Aplikoni sa me shpejte per perseritje gjyqtare mbi sasine efektive te investigimit, kur nje<br />
akuzim torture i eshte vene ne vemendje autoriteteve kombetare te pergjithshem, pa patur<br />
nje investigim te hapur zyrtarisht.<br />
• Aplikoni sa me shpejte qe autoritetet te fillojne procedurat e duhura per te ruajtur provat.<br />
• Çfare veprimesh mund te behen kur trupat investiguese jane neglizhent ose nuk e zhvillojne<br />
proceduren ne menyren e duhur<br />
• Gjate procesit duhet te vesh ne prove çdo vendim te gjyqtarit investigues qe nuk perputhet<br />
me kerkesat e procedures, ose aty ku nuk eshte bere veprimi i duhur, duhet te aplikosh ne<br />
gjyqin e pershatshem per vendim urdherues qe gjyqtari investigues te zhvilloj procedure<br />
ne menyre te rregullt.<br />
• Sakteso ne qofte se eshte e mundur qe çeshtjen t’ia japesh persiper nje trupi tjeter<br />
investigues.<br />
• Keshillo trupin supervizor, si p.sh: Asamblene Gjyqtare, dhe ne raste te duhura<br />
dergo nje ankese.<br />
• Çfare veprimi mund te behet qe te vesh ne prove ose te hedhesh poshte vendimin e nje<br />
autoriteti kombetar i cili do te mbylle ose perjashtoje per nje kohe te caktuar investigimin
10<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
• Kerko nje kopje me shkrim te vendimit per mbylljen ose perjashtimin ne lidhje me<br />
investigimin;<br />
• Apliko per perseritje gjyqtare te cilat vene ne prove gjendjen ligjore ne te cilen vendimi<br />
eshte vene;<br />
• Kerko te prezantosh “fakte dhe prova te reja” ose te prezantosh argumente te cilat mund<br />
te justifikojne rihapjen e çeshtjes.<br />
v Standarti Nderkombetar mbi te drejten e nje riparimi efektiv ndaj viktimave<br />
te tortures dhe trajtimeve ose denimeve te keqija, ose jo-njerezore.<br />
E drejta e riparimit te viktimave te tortures dhe trajtimeve ose denimeve seriozisht te<br />
keqija ose jo-njerezore, eshte faktikisht shume e stabilizuar ne ligj. Eshte rregulli baze i<br />
ligjit nderkombetar te pergjithshem, i cili e siguron kryerjen e detyres te riparimit te viktimes.<br />
Mos lenia e kryerjes se tortures eshte nje obligim i çdo shteti, mbi ligjin nderkombetare te<br />
pergjithshem, keshtu qe ne qofte se kryhet tortura, ne çdo lloj marreveshje krijohet nje<br />
detyre e re nderkombetare per te kryer riparimin e viktimes.<br />
Mbi ligjin nderkombetar, “Riparimi duhet, ne menyren me te thelle te mundeshme, te<br />
fshi çdo lloj pasoje te cilat jane te krijuar nga veprimi jashteligjor i ushtruar mbi viktimen,<br />
edhe te ri-stabilizohet gjendjen edhe situaten qe duhet te egzistonte ne qofte se ky akt<br />
jasht ligjor nuk do te ishte ushtruar mbi te”. Me fjale te tjera, riparimi i tortures duhet te<br />
jete kompletisht i percaktuar me situaten. Duhet te jete e balancuar me demtimin e<br />
ushtruar, edhe sa me shume te jete e mundeshme te riktheje jeten dhe dinjitetin e viktimes<br />
te tortures. P.sh: Keshilli i te Drejtave te Njeriut ka stabilizuar, edhe pse “kompensimi”<br />
mund te varet nga sheti ne shtet, kompensimi simbolik nuk quhet si kompensim i<br />
pranueshem dhe i rregullt.<br />
Sipas Drafit te Rregullave Bazike Mbi te Drejten e Rregullimit dhe riparimit te viktimave te<br />
shkeljes te te Drejtave Nderkombetare te Njeriut edhe ligjet Humanitare, format e riparimit<br />
mund te perfshije kompensimin, rehabilitimin, edhe satisfaksioni si dhe garancia e<br />
mosperseritjes.<br />
1. Format e riparimit<br />
Restituimi: Kjo forme riparimi perfshine ristabilizimin e situates qe ekzistonte perpara<br />
ushtrimit te tortures. Edhe pse ne pergjithesi nuk eshte e mundur qe te “zhdukesh” dhimbjen<br />
apo vuajtjen te pesuara nga shkelja e te drejtave te njeriut, disa aspekte te caktuara te<br />
risituimit edhe mund te jene te realizueshme si p.sh: Kthimin e lirise, gjendjes sociale, jetes<br />
familjare, vendin e banimit, te punesimit, dhe pronave.<br />
Kompesimi: Roli i kompensimit eshte qe te mbushi çdo lloj boshlleku qe te siguroje<br />
riparim te plote per demtimin e vuajtur (ne qofte se demtimi eshte i pranishem<br />
ekonomikisht, dhe nga ana financiare e shtetit. Çmimet e kompensimit tejkalojne humbjet<br />
materiale (humbje lekesh, pensionesh, pagimesh mjekesore, etj), por perfshine esdhe<br />
gjerat jo-materjale ose demtimet morale, dhe ne pergjithesi depresionet (dhimbje edhe<br />
vuajtje, inat dhe merzitje mendore, etj.<br />
Rehabilitimi: Rehabilitimi eshte nje aspekt i rendesishem i riparimit dhe eshte nje e drejte<br />
pikerisht e njohur neper instrumente nderkombetare te te drejtave te njeriut. Deklarata e<br />
United Nations, per Rregullat Bazike te Arritjes te Drejtesise per Viktimat e Krimit edhe<br />
Abuzimit mbi Fuqine e Keq Perdorur, shpreh qe:- “viktimat duhen te marrin materialet e<br />
duhura mjeksore, psikologjike, asistence sociale, dhe mbeshtetje.” Reporteri Special mbi<br />
te drejten e riparimit eshte shprehur qe riparimi duhet te perfshije kujdes mjeksore dhe
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 11<br />
psikologjike, ashtu si edhe sherbime ligjore apo sociale. Keto sherbime mund te perfshihen<br />
ne nje pjese te pageses, qe te mos duken si nje menyre e pa drejt kompensimi, te kerkuara<br />
nga nevojitje rihabilitimi.<br />
Satisfaksioni edhe Garancia e Mosperseritjes: Satisfaksioni edhe garancia e mosperseritjes,<br />
referejne tek matjet te cilat mund te kontribuojne ne menyra me te gjata dhe jo aq apostafate<br />
te perparimit. Aspekti me i rendesishem eshte qe edhe publiku te njohi 3 2 shkeljen, te<br />
drejten e viktimes qe te dije te verteten edhe qe ti ve faj te akuzuarve. Drafti i Rregullave<br />
Bazik mbi Riparimin rendit matje si: shkelje qe ende vazhdojne; mosmarrveshje gjyqtare<br />
kundra njerezve te cilet kryejne shkeljet; kerkim falje, duke perfshir njohje publike te<br />
fakteve dhe pranimeve detyrave te marra persiper; berje tributesh per viktimen dhe sigurimin<br />
efektive civile mbi ushtrin dhe forcave te sigurise, mbrojtjen e mbrojtesve te te drejtave te<br />
njeriut edhe personave ne median ligjore edhe te tjeter ne profesione te lidhura.<br />
2. Rregulla efektive proceduriale<br />
Ne te njejten kohe, ligji nderkombetare i te drejtave te njeriut i kerkon shteteve te kene<br />
rregulla efektive proceduriale mbi ligjin domestic, qe te garantoje riparimin me te mire te<br />
mundur, per viktimat te cilet i jane shkelur te drejtat njerzore. Ne fjale te tjera, e drejta qe<br />
te riparosh viktamet e tortures perfshin edhe te drejten e riparimit te mjaftueshem (si<br />
kompesimi) ,edhe te drejten e rregullave efektive proceduriale. Ky rregull eshte i vendosur<br />
ne çdo instrument nderkombetar i te drejtave te njeriut.<br />
Ne fakt, te drejten e riparimit sipas shkeljes e te drejtave njerezore e mbrojtur nga çdo<br />
instrument nderkombetare, eshte ne vetvete nje e drejte e garantuar nderkombetare, edhe<br />
ne qofte se sipas bazat e te drejtave te njeriut edhe nuk mund te njihet. Psh: mbrojtesit<br />
porcedurial kundra tortures edhe forma te tjera keq trajtimi, si te drejten e te pasurit nje<br />
avokat edhe ne qofte se je ne denim, nuk kane limitet e veta. Sipas pershkrimit, ka ende<br />
nje obligim te pavarur i cili mund te ofroj rregulla efektive domestike per te mbrojtur te<br />
drejtat e njeriut. Gjate luftes ose paqes, edhe kur deklarohet nje faze emergjence.<br />
Instrumentet e te drejtave te njeriut garantojne, edhe te drejten proceduriale qe çdo viktime<br />
te kete nje gjyq te drejte edhe qe te kete te drejten e plote te riparimit (si risituatizimi,<br />
kompesimi, edhe rehabilitimi).<br />
Nje rregull duhet te jete efektiv ne praktik, asthu si edhe ne ligj, pikerisht ne sensin qe<br />
perdorimi i tij te jete i pashmnangshem nga veprime te kryera nga autoritete kombetare.<br />
Natyra e rregullave proceduriale (gjyqesore, administrative etj) duhet te jene te pershtatshme<br />
me te drejtat e shkelura edhe efektivimin e rregullit ne 3 3 kryerjen e ndimes te pershtatur<br />
per keto lloj shkeljesh. Ne raste te çeshtjeve shume serioze te te drejtave te njeriut si<br />
torture edhe forma te ndryshme keq trjatimi, rregullat duhet te jene.<br />
E drejta e individit te hyje ne gjyq per vendimin e te drejtave civile edhe obligimeve te cilat<br />
perfshijne shkelje shume serioze te te drejtave te njeriut, eshte nje pjese shume e rendesishme<br />
e ligjit nderkombetare i te drejtave te njeriut. Duke deklaruar qe rregullat duhet te jene<br />
gjyqtare ne natyre, gjykimet nderkombetare i referojne rregullave qe shtetet duhet te kene<br />
per viktimat e shkeljeve shume te renda njerezore. P.sh: ne çeshtjen e tortures Shtetet<br />
duhet te kene:<br />
• Nje rregull efektiv per viktimat te fillojne nje investigim kriminal e cila i drejtohet<br />
persekutimit edhe denimit nga percaktuesit te trupit gjyqesor; Te drejten e viktimave te<br />
marrin riparimet perpara gjyqit.<br />
Ne çeshtje torture, rregulla te cilat nuk kane te bejne me gjyqin, si ato administrative ose<br />
rregulla te tjere nuk konsiderohen te mjaftueshme qe te plotesojne obligimet e Shteteve
12<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
sipas ligjit nderkombetar. Kjo domethene qe edhe ne qofte se nje viktim torture do te<br />
deshironte te aplikonte per kompesim, sipas nje procedure administrative, ajo/ai duhet te<br />
kete te drejten, ne ligj edhe ne praktik, te sjelle denoncime kundra individit edhe shtetit<br />
neper gjyqe.<br />
Ne menyre te ngjashme rregullat te cilat mund te perdoren nga te burgosurit duhet te<br />
jene gjyqtare. Ne fjale te tjera duhet te jene te kontrolluara nga nje autoritet te gjyqit. Ky<br />
lloj rregulli eshte edhe nje vegel shume e rendesishme per te ndalur torturen sepse<br />
zakonisht gjyqtaret jane te paret qe kane lidhje te afert me vendin e denimit te te akuzuarve.<br />
Gjithashtu mund te jete edhe mundesia e pare per te akuzuar per torturat e ushtruara<br />
mbi to. Edhe ne qofte se nje akuzim i keqtrajtimit nuk ekziston, gjyqtari duhet te kerkoje<br />
kontroll mjeksor aty ku mund te kete nje mundesi qe viktimes i eshte ushtruar dhune.<br />
Ne terma te barabarta, urdherat edhe kerkesat te tilla si kontrolli mejksore, jane te<br />
rendesishme per stabilizimin kundra tortures. Ne qofte se nje person mund te jete ne<br />
risk torture brenda vendit te denimit, atehere eshte e mundeshme te aplikosh ne gjyq<br />
per pushimin e autoriteteve publik te dyshuar.<br />
v Rregullat ne nivelin nderkombetar<br />
Mund te themi se rregullat ne nivelin nderkombetar perfshine nje sere procedurash ku<br />
mund te permendim:<br />
Procedurat kriminale: Nje person qe akuzuan qe nje autoritet publik i ka torturuar ate,<br />
mund te kerkoje procedura kriminale duke iu ankuar policise, persekutorin publik ose<br />
gjyqeve publike. Ne shume sisteme domestike ligjore, persekutimi mund te hapet vetem<br />
ne qofte se persekutori vendos qe eshte i duhur, edhe qe viktima nuk mund te direktoj<br />
procedurat. Personelet ushtarak mund te persekutohen pergjithesisht ne te njejten menyre<br />
si cdo lloj trupi tjeter zyrtar, por mund te jene te pranishem per disipline ushtarake, duke<br />
perfshire edhe mundesine e materialeve gjyqesore.<br />
Procedurat civile: Mund te jene te bazuara mbi kodin kombetar te investigimeve, mbi nje<br />
forme legjislimesh ose ligjit te perhapur. Provisjonet mund te kene te bejne me shume<br />
dilema te ndryshme, por te gjitha perfshine nje perputhje detyrash gjenerale qe i kane te<br />
gjithe, qe te praktikojne ne lidhjet e tyre me te tjere. Ne pergjithesi procedurat civile jane te<br />
rikthyera aty ku individi do te kete kompesim, zakonisht ne menyre financiare, nga njeriu<br />
i fajshem Procedurat jane gjyqtare edhe zakonisht behen ne gjyqe te zakonshme.<br />
Te drejtat e njeriut neper procedurat gjyqtare: Ne qofte se shteti ka permbledhur rregullat<br />
e te drejtave te njeriut ne legjislimin e tij kombetar, atehere, p.sh: Perbrenda kushtetutes,<br />
lista e te drejtave te cilat lejojne marreveshje nderkombetare te forcohen neper gjyqe<br />
domestike, atehere çeshtja duhet te çohet ne gjyqin e duhur per te marre kompensimin e<br />
duhur te viktimave. Komisionet/Institutet Kombetare e te Drejtave te Njeriut<br />
(NHRCs): Shumica e shteteve afrikane edhe pjese te azise kane preferuar te stabilizojne<br />
institutet kombetare e te drejtave te njeriut. Institute te tilla jane krijuar neper disa shtete<br />
te amerikes latine edhe Europes, ashtu si edhe Kanadaja. Rregullat ne lidhje me statusin e<br />
institutive kombetare (Rregullat e Parisit) jane si nje pike referimi per stabilizimin e NHRCs.<br />
Ne disa raste NHRC mund te investigoje shkeljet ne te tjera, ato kane vetem detyren e<br />
kryerjes te investigimit te shkeljeve te te drejtave te njeriut. Ndodh shpesh qe NHRC-ja te<br />
marri raporte ose ankesa nga individ ose grupe per shkelje shume te medha te te drejtave<br />
te njeriut, perfshire edhe torturen. Zakonisht nuk ka limit kohe per sjelljen e ankesave<br />
edhe ne qofte se komisioni konsideron qe shuma e provave eshte e mjaftueshme atehere,<br />
mund t’i jepen direkt autoriteteve.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 13<br />
Procedurat administrative: Shembuj te rregullave administrative, te cilat mund te jene ne<br />
lidhje me viktimen e tortures, mund te perfshijne aplikimin e nje komisioni kompes per ti<br />
dhene kompesim viktimave te krimeve te dhunshme, ose nje hyrje mbi ankesat te<br />
autoriteteve te policise. Procedurat administrative, nuk jane te detyruara te ndodhin perpara<br />
nje gjygjtari te zakonshem. Zakonisht ato do te perfshinin vendim-marrjet nga trupat e<br />
eksperteve, autoriteteve me eksperience dhe dituri speciale edhe per temen e caktuar.<br />
Procedurat disiplinore: Zakonisht, ka procedura disiplinore per ato ne lidhje te brendshme<br />
me policine, ushtrine, edhe dege te tjera forcash sigurimi. Keto jane procedura jo-gjyqtare<br />
ne te cilen nje çeshtje eshte e konsideruar nga me te rendesishmit e zyrave publike. Nje<br />
ankese mund te drejtohet me ndihmen e nje trupi zyrtar shume te rendesishem, por vendimi<br />
per te filluar procedurat mund vetem te merret ne menyre te brendshme. Procedurat<br />
disiplonore, normalisht perfshijne disiplina ne lidhje me punen, qe d.m.th mund te mos<br />
paguajne, perjashtim te kohshem nga puna, vendosje te nje poste tjeter pune, ose edhe<br />
pushimin nga puna.<br />
Edhe sepse jane shume rregulla ne nivelin kombetar, qe te jene efektive, rregullat domestike,<br />
duhet te perputhen me standarte nderkombetare. Ne fjale te tjera, viktimat e tortures<br />
duhet te kene mundesi per te bere ankesa ne mekanizmat e duhura dhe efektive. Autoritetet<br />
jane te detyruar te filloje nje investigim te shpejte dhe te pavarur, edhe aty ku gjenden<br />
prova te plota duhet qe autoritetet te persekutojne te akuzuarit edhe ne qofte se gjenden te<br />
fajshem, ta denojne ate ne menyre te duhur. Por edhe qe te garantojne efektivitetin e<br />
procesit, duhet te jene mundesira per te provuar veprimet e bera nga autoritetet gjate<br />
procedures kriminale. P.sh: Ne shtete me sistem te perhapur ligjor, ndonjehere eshte e<br />
mundeshme te fillosh nje persekutim te duhur edhe ne qofte se policia nuk vendos qe te<br />
persekutoje. Ngjashmerisht, sipas tradites te ligjit te brendshem, ku policia investiguese<br />
eshte e supervizuar nga gjyqi, eshte e mundeshme te provokosh nje vendimin per te<br />
mbyllur investigimin ose per te mos hapur persekutimin, perpara se sa ta beje gjyqtari<br />
investigues.<br />
Ne disa Shtete, gjyqet e kane mundesine per te urdheruar kompesim ose matje te tjera<br />
kunder personave te akuzuar. Por kjo nuk mund te zevendesoje te drejten e viktimes te<br />
tortures per dirkektim civil. Duke iu mos duruar sistemit ligjor, viktimat kane nje te<br />
drejte ndaj ligjit nderkombetar per te sjelle nje deklarate civile kunder te akuzuarve dhe/<br />
ose shtetit, edhe kjo e drejte eshte e pavarur per çdo persekutor kriminelesh edhe<br />
rezultateve te tyre.<br />
Edhe pse ekzistojne sisteme te ndryshme ligjore, ne brendesi te procedures domestike,<br />
shtetet duhet te kerkojne efektivitetin per te drejtesine edhe lirine e viktimes vuajtjen e<br />
esuar (duke perfshire rihabilitimin edhe kompesimin. 1<br />
v Referenca.<br />
1<br />
The Istanbul Protocol: International Guidelines for the Investigation and Documentation of<br />
Torture<br />
LEGAL INVESTIGATIONS OF TORTURE ALLEGATIONS A Practical Guide to the Istanbul<br />
Protocol – for Lawyers 2004
14<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 15<br />
EKZEKUTIMI I VENDIMEVE TË GJYKATËS<br />
EVROPIANE TË TË DREJTAVE TË NJERIUT<br />
Erinda Bllaca,<br />
MA<br />
1.0 Si funksionon ekzekutimi i vendimeve<br />
Palët e Larta Kontraktuese të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut janë angazhuar<br />
të sigurojnë për çdo njeri që i përket juridiksionit të tyre të drejtat dhe liritë e përcaktuara<br />
në Pjesën e Parë të Konventës dhe në këtë kuadër janë angazhuar “të vënë në zbatim<br />
vendimet përfundimtare të Gjykatës për çdo çështje ku ato janë palë” (Neni 46 paragrafi i<br />
1, i Konventës Evropiane të të drejtave të njeriut)<br />
Në përputhje me Nenin 46, paragrafi 2, Komiteti i Ministrave është përgjegjës për<br />
mbikqyrjen e ekzekutimit të vendimeve të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut.<br />
Kur vendimi përfundimtar i është komunikuar Komitetit të Ministrave, ky i fundit fton<br />
Shtetin e paditur ta njoftojë për hapat e marrë nga ai, për të paguar shpërblimin e drejtë<br />
(kompesimin dhe/ose kostot dhe shpenzimet) të dhënë, si dhe për çdo individ, duke<br />
përfshirë masat e përgjithshme që mund të jenë të nevojshme për të përmbushur detyrimet<br />
ligjore të Shtetit për tu angazhuar ndaj vendimit. Në kryerjen e kësaj detyre Komiteti<br />
ndihmohet, përveç sekretariatit të tij, nga një departament i posaçëm i Sekretariatit të<br />
Këshillit të Evropës i cili është Departamenti për Ekzekutimin e vendimeve të Gjykatës<br />
Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Këtu theksohen lidhjet e ngushta mes ekzekutimit të<br />
mirë, implementimit të drejtë të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut në Shtetet<br />
anëtare të Këshillit të Evropës dhe jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të të Drejtave të<br />
Njeriut. 2<br />
2.0 Plan Veprimi – Raport Veprimi<br />
2.1 Përkufizime dhe objektiva<br />
Ekziston një Memorandum i përgatitur nga Departamenti i Ekzekutimeve të vendimeve të<br />
Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Në propozimet e tij praktike për mbikqyrjen e<br />
vendimeve të Gjykatës CDDH përgjithësisht paraqet vëmendjen e Komitetit në faktin që,<br />
me qëllim shmangien e situatave të ngadalësimit, është esenciale që Shteti i paditur të<br />
2<br />
Këshilli i Evropës, ekzekutimi i vendimeve
16<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
tregojë pozicionin e tij sa më shpejt që të jetë e mundur pas një gjykimi i cili është bërë<br />
final. Në këtë pikë ajo konsiston në domosdoshmërinë e ekzekutimit të vendimit në fjalë.<br />
Është e një rëndësie të njëjtë që Shteti i paditur të raportojë, nëse janë marrë parasysh të<br />
gjitha masat e nevojshme apo kur asnjë masë nuk është marrë parasysh, pasi nuk ka qenë<br />
e nevojshme. Ky kusht i domosdoshëm del nga Rregullat e Komitetit të Ministrave dhe<br />
është nënvizuar që në vitet paraardhëse.<br />
Koncepti i Plan-Veprimit i paraqitur në metodat e reja të punës së Komitetit të Ministrave<br />
në 2004 për të standartizuar dhe specifikuar informacionin e pritur nga Shteti i paditur<br />
është gjithashtu një koncept kyç. Gjithsesi përmbajtja dhe statusi i Plan Veprimit ka për<br />
synim ngritjen e një sërë pyetjesh. CDDH përpiqet për të sqaruar dhe parashikuar përgjigjet.<br />
Gjithashtu CDDH propozoi që Komiteti të shtojë konceptin “Raport Veprim” përveç “Plan<br />
Veprim”.<br />
2.1.1 Përkufizimi i Plan Veprimit/Raport Veprimit<br />
Plan veprimi: Një Plan Veprimi është një plan i cili përcakton masat që Shteti i paditur<br />
synon ti ndërmarrë për të vënë në zbatim një gjykim. Plani në qoftë se është e mundur<br />
duhet të përcaktojë të gjitha masat e nevojshme për të zbatuar gjykimin. Në të kundërt,<br />
aty ku nuk është e mundur për të përcaktuar të gjitha masat menjëherë, Plani duhet të<br />
përcaktojë hapat që duhen ndërmarrë për të përcaktuar dhe vendosur masat e kërkuara<br />
për hapa të tilla. Planet duhet të përditësohen (update) kur të jetë e nevojshme.<br />
Raport Veprimi: Një Raport Veprim ka të bëjë me informacionin e parashikuar nga<br />
Shteti i paditur duke përcaktuar masat të cilat të çojnë në zbatimin e gjykimit, dhe/ose<br />
shpjegimin e tij që pse të tjera masa nuk janë të nevojshme.<br />
Raporti Veprimi dhe Plani Veprimi nuk janë përjashtuese, por mund të kombinohen kur<br />
është e nevojshme. Në të vërtetë në disa raste, në ekzaminimin e parë të çështjes, Shteti që<br />
në këtë fazë mund të prezantojë në një Raport Veprim disa masa të adaptuara, ndërsa<br />
prezantimin e parashikimeve të masave shtesë mund ta paraqesi në Plan Veprim. Kudo, në<br />
procesin e ekzekutimit Shteti i paditur do të jetë në gjendje të paraqesë progresin e bërë në<br />
ekzekutimin në formën e Plan Veprimit. Në rastet kur është me vend një rishikim i Plan<br />
Veprimit mund të parashtrohet.<br />
2.1.2 Efektet pozitive të pritshme<br />
* Një përqasje e tillë do të lejojë një marrëveshje më të shpejtë për të arritur në atë çka<br />
është kërkuar për ekzekutimin e vendimit.<br />
Me qëllim përmirësimin e efektivitetit të mbikqyrjes, mbi të gjitha është e rëndësishme<br />
përcaktimi sa më i shpejtë i mundshëm i masave të kërkuara për të ekzekutuar një vendim.<br />
Plan Veprimi/Raport Veprimi të parashikuara gjatë fazës së parë të procesit të ekzekutimit,<br />
mund të përdoren si baza për një konsiderim të përbashkët nga Komiteti dhe Shteti i<br />
paditur për masat e nevojshme që nga fillimi i proçesit të ekzekutimit. Plan Veprimi gjithashtu<br />
do të bëjë të mundur që Shteti të tregojë sa më shpejtë të jetë e mundur, vështirësitë që do<br />
të përballet ai dhe për të kërkuar mënyra të ndryshme për t’i tejkaluar ato.<br />
Dy aspekte janë me rëndësi të madhe në këtë kontekst:<br />
a-) Analizat nga shteti i paditur për situatën në nivel nacional është vendimtare për të bërë<br />
një vlerësim të masave të kërkuara në bazë të gjithë elementeve të rëndësishëm.<br />
Është e një rëndësie vendimtare që Shtetet e paditura të parashtrojnë informacion tek<br />
Komiteti i Ministrave nëpërmjet Departamentit për Ekzekutimin e vendimeve, ku kjo duhet
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 17<br />
të realizohet mundësisht brenda gjashtë muajve të gjykimit final, në veprime tashmë të<br />
ndërmarra dhe/ose parashikimin për të ekzekutuar një vendim.<br />
Ky informacion duhet të jetë i mjaftueshëm që të bëjë të aftë Komitetin të vlerësojë nëse<br />
gjykimi ka qenë i kënaqshëm në zbatim ose nëse hapat e përshtatshme janë parashikuar<br />
për ekzekutimin e tij. Në qoftë se për gjashtë muaj nuk është e mundur për të vendosur<br />
masat e kërkuara, një Plan Veprim duhet të parashtrohet duke paraqitur hapat e imagjinuara<br />
për t’i përcaktuar ato. Në disa raste, të gjitha masat e nevojshme për ekzekutimin e një<br />
gjykimi mund të jenë ndërmarrë në rastet kur një “Raport Veprimi” i vetëm do të ishte i<br />
përshtatshëm.<br />
b-) Çdo pengesë ose ndryshim i pikëpamjeve të cilat kanë lidhje me masat që duhet të<br />
ndërmerren për të ekzekutuar një vendim duhet të vendosen me shpejtësi.<br />
Bashkëpunimi i afërt dhe i përhershëm ndërmjet Departamentit për ekzekutimin e vendimeve<br />
si përfaqësues i përkohshëm i Komitetit dhe përfaqësive/autoriteteve të përhershëm të<br />
Shtetit të paditur aftëson zgjidhje të shpejtë të vështirësive të ndryshme të lidhura me<br />
vendosmërinë e masave që duhen ndërmarrë. Objektivi i përbashkët është pikërisht lejimi<br />
i Shtetit të paditur të paraqesi brenda afatit përfundimtar Plan Veprimin/Raport Veprimin.<br />
Departamenti i Ekzekutimit mund tu ofrojë autoriteteve një shtrirje të gjerë të asistencës<br />
me qëllim që t’i ndihmojë ata të përgatisin Plan Veprimin/Raport Veprimin.<br />
Në qoftë se disa dyshime ose mosmarrëveshje qëndrojnë, do të ishte e mundur, në bazë të<br />
Plan Veprimit/Raport Veprimit të parashtruara nga autoritetet, ti sjellin ato me shpejtësi<br />
përpara Komitetit për një zgjidhje.<br />
* Një përqasje e tillë do të aftësonte Komitetin e Ministrave edhe në reagimin më me<br />
efektivitet në rastet e ekzekutimit të gjatë edhe për t’u përqëndruar në çështjet më të<br />
rëndësishme dhe komplekse.<br />
a-) Plan Veprimi/Raport Veprimi me të vërtet që do të ndihmonin Komitetin që të identifikonin<br />
me shpejtesi situata të mundshme të ngadalësimit.<br />
Në disa raste gjashtë muajt e parë të afatit përfundimtar mund të jenë shumë të shkurtër<br />
për të finalizuar një Plan Veprim për adaptimin e masave të kërkuara. Ndërlikimi i kësaj<br />
çështjeje me të vërtetë që mund të kërkojë konsultime të detajuara dhe/ose reflektime me<br />
qëllim për të vendosur masat e përshtatshme të kërkuara për të zgjidhur problemin e<br />
identifikuar të vendimit të Gjykatës. Në qoftë se në situata të tilla Shteti i paditur parashtron<br />
te Komiteti një Plan Veprim për hapat që duhen ndërmarrë për të vendosur masat e kerkuara<br />
(e cila tregon veprime të ndërmarra ose përballjet me qëllim arritjen e një konkluzioni)<br />
duke përfshirë afate përfundimtare të qarta, Komiteti do të jetë në gjendje për të vendosur<br />
shtyrjen e përshtatshme të ekzaminimit të çështjes.<br />
Në të njëjtën mënyrë, kur përfaqësuesit (Deputetet) të mbikqyrin zbatimin e masave, Plan<br />
Veprimi/Raport Veprimi i krijon mundësinë atyre të jenë të sigurt në suksesin progresiv të<br />
ekzekutimit.<br />
Është e nevojshme në këtë pikë të nënvizohet fakti që afati pëfundimtar në një Plan<br />
Veprim qëndron tregues mjaft i pastër. Në qoftë se ato mund të tejkalohen, situata duhet<br />
të justifikohet me objektivitet. Vetëm në këtë rast Shteti i paditur do të ishte i lirë për të<br />
propozuar afate përfundimtare të reja për të zëvendësuar ato të parat. Në kontrast me çka<br />
thamë, në qoftë se afati përfundimtar është tejkaluar, pa shpjegim nga Shteti i paditur, kjo<br />
do të bënte Komitetin më vigjilent në ekzistencën e këtij problemi të ngadalshëm e cila<br />
duhet të zgjidhet në një mënyrë të përshtatshme. Një përqasje e tillë do të ishte veçanërisht
18<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
e dobishme për mbikqyrjen e ekzekutimit të vendimeve, duke nxjerrë ekzistencën e një<br />
problemi sistematik.<br />
b-) Plan Veprimi/Raport Veprimi i jep mundësi Komitetit për të proceduar me një përparësi<br />
optimale në mbikqyrjen e një numri gjithnjë e në rritje të çështjeve nën kontrollin e saj.<br />
Rregulli numër 4 tek “Rregullat e Komitetit të Ministrave për mbikqyrjen e Ekzekutimit të<br />
Vendimeve” vendos prioritete të qarta për mandatin e Komitetit në këtë fushë. Megjithatë<br />
në çështjet që kanë ngelur pezull në Komitet, identifikimi i këtyre prioriteteve bëhet akoma<br />
më i vështirë.<br />
Paraqitja e një Plan Veprimi/Raport Veprimi mjaft të qartë dhe të detajuar duhet t’i krijojë<br />
mundësi Komitetit të lehtësojë ndjekjen e çështjeve të cilat nuk kanë ndonjë problem në<br />
veçanti dhe të përqëndrojë vëmendjen e saj në çështjet apo problemet më komplekse.<br />
3.0 Qëllimi i ekzekutimit të masave të kërkuara<br />
Qëllimi i ekzekutimit të masave të kërkuara është cilësuar në çdo çështje primare në bazë<br />
të konkluzioneve të ECHR, në vendimet e tij dhe në informacionin e përshtatshëm rreth<br />
situatës së brendshme. Në situata të tilla do të ishte e nevojshme përgatitja për vendimet e<br />
mëvonshme nga ECHR, duke qartësuar çështjet e vonuara. Si shpërblim, natyra dhe qëllimi<br />
i këtyre masave të ekzekutura, qofshin individuale apo të përgjithshme, përgjithësisht<br />
qëndrojnë të heshtura.<br />
Kjo situatë shpjegohet nga parimi i “Subsidiartetit”, nga virtyti i të cilit Shteti i paditur ka<br />
liri në zgjedhje me qëllim përcaktimin e obligimeve nga ECHR. Gjithsesi kjo liri kalon në<br />
dorë të kontrollit të Komitetit të Ministrave, kështu që në rrugën e mbikqyrjes së tij,<br />
Komiteti i Ministrave mundet gjithashtu, aty ku është e nevojshme, të adaptojë vendime<br />
apo vendime të përkohshme për të shprehur problemet, nxitjet dhe/ose duke bërë sygjerime<br />
në lidhje me ekzekutimin.<br />
Në rrethana të tilla, gjithsesi, ECHR në vendimet e saj paraqet udhëheqje, seriozitet dhe<br />
siguri në masat e ekzekutuara. ECHR kohët e fundit ka paraqitur rekomandime për masat<br />
si individuale edhe të përgjithshme, të cilat janë konsideruar të përshtatshme. Për më<br />
tepër, në disa raste ECHR direkt urdhëron heqjen e masave të sigurisë. Rastet e para të<br />
këtij lloji u vendosën nga ECHR në vitet 2004-2005. Në të dyja rastet ECHR urdhëroi<br />
lirimin e aplikantëve të cilët kishin qenë të dënuar arbitrarisht.<br />
Duke vlerësuar nevojën për ekzekutimin specifik të masave dhe qëllimit të tyre, po aq të<br />
mjaftueshme sa edhe adaptimi i masave të ekzekutuara, Komiteti i Ministrave dhe Shteti i<br />
paditur asistohen nga Drejtoria e Përgjithshme e të Drejtave të Njeriut dhe e Çështjeve<br />
Ligjore, i paraqitur nga Departamenti për ekzekutimin e vendimeve të ECHR.<br />
4.0 Rekomandime të Komitetit të Ministrave për vendet anëtare për ekzekutimin<br />
e shpejtë të vendimeve të ECHR<br />
Komiteti i Ministrave nën termat e Nenit 15.b të Statutit të Këshillit të Evropës paraqet<br />
disa rekomandime për ekzekutimin e vendimeve:<br />
• Tërheqja e vëmendjes për Palët e Larta Kontraktuese për obligimin legal sipas Nenit 46<br />
të Konventës Evropiane për mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe lirive themelore, të<br />
veproj në përputhje me vendimet finale të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, në<br />
rastet kur ata janë Palë Kontraktuese;
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 19<br />
• Duke përsëritur që gjykimet në të cilat Gjykata gjen shkelje imponuese në Palët e Larta<br />
Kontraktuese, është i nevojshëm obligimi i cili bën të mundur: * adaptimin, kur është e<br />
nevojshme, e masave individuale për t’i dhënë fund kësaj shkeljeje dhe efekteve të saj sa<br />
më shpejtë të jetë e mundur; * adaptimin, kur është e nevojshme, e masave të përgjithshme<br />
për t’i dhënë fund shkeljeve të ngjashme dhe për ti ndaluar ato;<br />
• Gjithashtu, pezullimi nën mbikqyrjen e Komitetit të Ministrave, i jep mundësi Shtetit të<br />
paditur të jetë i lirë për të zgjedhur mënyrën me anë të të cilës do të zbatoj obligimin legal<br />
sipas Nenit 46 të Konventës për të vepruar në përputhje me vendimet e Gjykatës;<br />
• Me qenë i bindur që ekzekutimi i shpejt dhe efektiv i vendimeve të Gjykatës, kontribuojnë<br />
në rritjen e mbrojtjes së të drejtave të njeriut të Shteteve anëtare dhe me efektivitet afatgjatë<br />
në mbrojtjen e këtij sistemi;<br />
• Nuk duhet gjë tjetër përveç fuqizimit të kapacitetit të brendshëm për të ekzekutuar<br />
vendimet e Gjykatës;<br />
• Duke nënvizuar informacionin e mëparshëm duhet shtuar edhe bashkërendimi efektiv<br />
i të gjithë aktorëve të Shteteve të përfshirë në ekzekutimin e vendimeve;<br />
• Gjithashtu i duhet vënë theksi edhe Asamblesë Parlamentare e cila rekomandon që<br />
Komiteti i Ministrave, aty ku është e nevojshme të themelojnë mekanizmat dhe proçedurattë<br />
dyja në nivel qeveritar dhe parlamentar-për t’u siguruar në kohë dhe për zbatim efektiv<br />
të vendimeve të gjykatës, përmes vendimeve të bashkërenduara të gjithë aktorëve kombëtar<br />
të lidhur së bashku dhe me mbështetjen e nevojshme të nivelit më të lartë politik;<br />
• Përcaktimi i një koordinimi. Ky koordinim duhet të ketë fuqinë dhe autoritetin e nevojshëm<br />
për të: -siguruar informacion të përshtatshëm-duke vepruar së bashku me persona të<br />
përgjegjshëm në nivel nacional, për të vendosur për masat e nevojshme për ekzekutimin e<br />
vendimeve;<br />
• Duke siguruar nëpërmjet Përfaqësimit Parlamentar ekzistencën e mekanizmave të<br />
duhur për dialog efektiv dhe transmetimin e informacionit të duhur ndërmjet koordinatorëve<br />
dhe Komitetit të Ministrave;<br />
• Duke identifikuar të gjitha masat sa më shpejtë të jetë e mundur e cila mund të kërkohet<br />
me qëllim ekzekutimin e shpejtë. Kur është e mundur përgatitje e shpejtë e Plan Veprimit<br />
për të ekzekutuar vendimet;<br />
• Duke marrë parasysh hapat e nevojshme që aktorët e përshtatshëm në procesin e<br />
ekzekutimit të njihen mjaftueshëm me të drejtën sipas praktikës së Gjykatës po aq mirë sa<br />
edhe praktikat dhe rekomandimet e Komitetit të Ministrave;<br />
• Duke mbajtur Parlamentin të informuar me situatat që kanë lidhje me ekzekutimin e<br />
vendimeve dhe masave që janë ndërmarrë;<br />
• Aty ku kërkohet nga një problem domethënës në procesin e ekzekutimit, duhet sigurimi<br />
i të gjitha mjeteve të nevojshme riparuese.<br />
5.0 Mbikqyrja e ekzekutimeve të vendimeve të Gjykatës Evropiane për të Drejtat<br />
e Njeriut<br />
Në përputhje me Nenin 46 të Konventës, i amenduar në Protokollin Nr 11, Komiteti i<br />
Ministrave mbikqyr ekzekutimin e vendimeve të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të<br />
Njeriut. Kjo detyrë përmbushet kryesisht në katër mbledhje të rregullta në çdo vit.<br />
Dokumentacioni për këto mbledhje merr formën e “Annotated Agenda” dhe “Order of<br />
Business”. Këto dokumentacione publikohen siç janë zakonisht vendimet e marra në çdo<br />
rast. Funksioni kryesor i Komitetit të Ministrave është të sigurojë që shtetet anëtare kanë<br />
zbatuar vendimet e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Komiteti kompleton çdo
20<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
çështje me përpilimin e një rezolute finale. Në disa raste, rezolutat e përkohëshme mund të<br />
jenë të duhurat. Të dyja llojet e rezolutave publikohen.<br />
5.1 Rregullat për mbikqyrjen e ekzekutimit të vendimeve<br />
Rregulli 6. Informacioni për Komitetin e Ministrave mbi ekzekutimin e vendimeve<br />
1. Kur në një vendim të transmetuar në Komitetin e Ministrave në përputhje me Nenin<br />
46, paragrafi i dytë i Konventës, Gjykata ka vendosur se ka patur dhunim të Konventës<br />
ose të Protokollit të saj, Komiteti fton Palën e Lartë Kontraktuese që ta informojë për<br />
masat që Pala e Lartë Kontraktuese ka ndërmarrë apo ka ndër mend të ndërmarrë në lidhje<br />
me vendimin, duke patur parasysh obligimin që ka mbi Nenin 46, Paragrafi i 1, i Konventës.<br />
2. Ndërsa në lidhje me mbikqyrjen e ekzekutimit të vendimeve nga Pala e Lartë<br />
Kontraktuese, Komiteti i Ministrave do të ekzaminojë:<br />
a-) Në qoftë se ndonjë kompensim i vendosur nga Gjykata është paguar.<br />
b-) Në qoftë se Pala e Lartë Kontraktuese ka zgjedhur mënyrën e nevojshme për të<br />
pëmbushur vendimet në lidhje me:<br />
(i) Masat individuale të cilat janë ndërmarrë për të siguruar që dhunimi ka përfunduar<br />
dhe pjesa e dëmtuar të jetë në të njëjtën situatë siç ishte përpara dhunimit të Konventës;<br />
(ii) Masat e përgjithshme janë adaptuar, duke parandaluar dhunime të reja të ngjashme,<br />
dhunimet e gjetura apo kufizimin e dhunimeve të vazhdueshme.<br />
Rregulli 7. Intervalet e kontrollit<br />
1. Derisa Pala e Lartë Kontraktuese të ketë siguruar informacionin për progresin e<br />
kompensimit të vendosur nga Gjykata, çështja do të vendoset në axhendën e çdo mbledhjeje<br />
për të drejtat e njeriut të Komitetit të Ministrave deri në momentin që Komiteti vendos<br />
ndryshe.<br />
2. Nëse Pala e Lartë Kontraktuese informon Komitetin e Ministrave se nuk është ende<br />
gati ta informojë për masat e përgjithshme të nevojshme për të siguruar përmbushjen e<br />
vendimit, çështja do të paraqitet sërisht në axhendën e mbledhjes së Komitetit të Ministrave<br />
që do të zhvillohet jo më vonë se gjashtë muaj më vonë, vetëm nëse Komiteti vendos<br />
ndryshe. I njëjti rregull ndiqet nëse kjo periudhë përfundon dhe për çdo periudhe pasardhëse.<br />
Rregulli 8. Aksesi për informacion<br />
1. Masat e këtij rregulli janë pa dyshim me natyrë konfidenciale për diskutimet e Komitetit<br />
të Ministrave në përshtatje me Nenin 21 të Statutit të Këshillit të Evropës.<br />
2. Informacioni në vijimësi duhet të jetë i arritshëm tek publiku derisa Komiteti të<br />
vendosi ndryshe me qëllim për të mbrojtur publikun e arsyeshëm ose interesat private:<br />
a-) Dokumentat dhe informacionet i sigurojne Komitetit të Ministrave, në përputhje me<br />
Rregullat prezente, mbrojtjen e të drejtave të njeriut.<br />
3. Për të arritur vendimet e tij, sipas paragrafit 2 të këtij Rregulli, Komiteti duhet të<br />
ndërmarri parasysh ndër të tjera:<br />
a- ) Arsyetimin e kërkuar të bërë në mirëbesim, që do të thotë se në këtë kohë informacioni<br />
është parashtruar nga Pala e Lartë e Kontraktuar, nga pala e paditur, nga organizatat<br />
joqeveritare apo nga institucione kombëtare për promocionin dhe mbrojtjen e të drejtave.<br />
b-) Arsyetimin e kërkuar të bërë në mirëbesim nga ndonjë Palë tjetër e Lartë e Kontraktuar<br />
e lidhur me informacionin pa vonesa, ose të paktën në kohë për ekzaminimin e parë nga<br />
Komiteti.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 21<br />
4. Pas çdo takimi të Komitetit të Ministrave, “annotated agenda” e prezantuar për<br />
mbikqyrjen e Komitetit për ekzekutimin, gjithashtu duhet të jetë i arritshëm për publikun<br />
dhe duhet të publikohet, së bashku me vendimet e marra, derisa Komiteti të vendosi<br />
ndryshe. Deri atëherë dokumenta të tjera duhet t’i prezantohen Komitetit të cilat janë të<br />
pranueshme nga publiku dhe që duhen publikuar, derisa Komiteti të vendosi ndryshe.<br />
5. Në të gjitha rastet, kur palës së paditur i është dhënë një ndihmë financiare në mënyrë<br />
anonime, në përputhje me Rregullin 47, paragrafi 3 i Rregullave të Gjykatës, ai/ajo anonimati<br />
duhet të jetë prezent gjatë procesit të ekzekutimit vetëm nqs, ai/ajo kërkon me ngulm që<br />
anonimati të hiqet.<br />
Rregulli 9. Komuniki tek Komiteti i Ministrave<br />
1. Komiteti i Ministrave duhet të marrë parasysh çdo komunikatë nga pala e dëmtuar që<br />
ka të bëjë me pagesat ose marrjen e masave individuale.<br />
2. Komiteti i Ministrave duhet të marrë parasysh çdo komunikatë nga organizatat<br />
joqeveritare, në të njëjtën mënyrë edhe për institucionet kombëtare për promovimin dhe<br />
mbrojtjen e të drejtave, në lidhje me ekzekutimin e vendimeve sipas Nenit 46, paragrafi 2,<br />
i Konventës.<br />
3. Sekretariati duhet të paraqesë, në një mënyrë të përshtatshme, çdo komunikatë të<br />
marrë sipas paragrafit 1 të këtij Rregulli, në vëmendje të Komitetit të Ministarve.<br />
Rregulli 10. Referimi tek Gjykata për interpretimin e vendimit<br />
1. Në përputhje me Nenin 46, paragrafi 3, i Konventës, Komiteti i Ministrave merr në<br />
konsideratë që mbikqyrja e ekzekutimit të një vendimi final është penguar nga një problem<br />
i interpretimit të vendimit. Një vendim i ridrejtuar mund të kërkoj një votim me shumicë,<br />
me 2/3 e votës të përfaqësuesve të Komitetit.<br />
2. Një vendim i ridrejtuar mund të ndërmerret në çdo kohë gjatë mbikqyrjes së ekzekutimit<br />
të vendimeve.<br />
3. Një vendim i ridrejtuar duhet të marrë formën e një zgjidhjeje të përkohshme, duhet<br />
të jetë e arsyeshme dhe të reflektojë pikëpamjet e ndryshme brenda Komitetit të Ministrave,<br />
në veçanti atë që ka lidhje me Palën e Lartë të Kontraktimit.<br />
4. Nqs do të ishte e nevojshme, Komiteti i Ministrave duhet të raportojë përpara Gjykatës<br />
nëpërmjet kryetarit të saj, vetëm nqs Komiteti vendos një formë tjetër raportimi. Ky vendim<br />
duhet të ndërmerret nga 2/3 e shumicës.<br />
Rregulli 11. Veprimet shkelese<br />
Veprimet shkelëse mund të dërgohen vetëm në rrethana të veçanta. Ato nuk duhen ndërmarrë<br />
deri sa një njoftim zyrtar i Komitetit të njoftojë që këto veprime kanë lidhje me Palën e<br />
Lartë të Kontraktuar. Këto njoftime zyrtare duhet të jepen brenda gjashtë muajve derisa<br />
Komiteti vendos ndryshe, dhe duhet të marrë formën e një zgjidhjeje të përkohshme. Kjo<br />
formë zgjidhjeje duhet të pranohet nga një shumicë vote prej 2/3 të përfaqësuesve të<br />
Komitetit.<br />
6.0 Konkluzione<br />
Ekzekutimi i vendimeve të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë ka një rëndësi mjaft të madhe.<br />
Duke filluar që nga analizat nga Shtetet e paditura për situatën në nivel nacional për të bërë<br />
një vlerësim të masave të kërkuara në bazë të gjithë elementeve të rëndësishëm. Një<br />
përqasje e tillë do të lejojë një marrëveshje më të shpejtë për të arritur në atë çka është
22<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
kërkuar për ekzekutimin e vendimit. Çdo pengesë ose ndryshim i pikëpamjeve të cilat<br />
kanë lidhje me masat që duhet të ndërmerren për të ekzekutuar një vendim duhet të<br />
vendosen me shpejtësi. Ndër pikat më kryesore janë:<br />
• Plan Veprimi/Raport Veprimi të cilët i japin mundësi Komitetit për të proçeduar me një<br />
përparësi optimale në mbikqyrjen e një numri gjithnjë e në rritje të çështjeve nën kontrollin<br />
e saj;<br />
• Adaptimin, kur është e nevojshme, e masave individuale për t’i dhënë fund kësaj<br />
shkeljeje dhe efekteve të saj sa më shpejt të jetë e mundur; * adaptimin, kur është e<br />
nevojshme, e masave të përgjithshme për ti dhënë fund shkeljeve të ngjashme dhe për t’i<br />
ndaluar ato;<br />
• Bindshmëria që ekzekutimi i shpejtë dhe efektiv i vendimeve të Gjykatës, kontribuojnë<br />
në rritjen e mbrojtjes së të drejtave të njeriut të Shteteve anëtare dhe me efektivitet afatgjatë<br />
në mbrojtjen e këtij sistemi;<br />
• Koordinimi, i cili duhet të ketë fuqinë dhe autoritetin e nevojshëm për të: -siguruar<br />
informacion të përshtatshëm-duke vepruar së bashku me persona të përgjegjshëm në<br />
nivel nacional, për të vendosur për masat e nevojshme për ekzekutimin e vendimeve;<br />
Gjithashtu edhe mbikqyrja e ekzekutimit të vendimeve të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë<br />
ka një vëmendje mjaft të madhe, për shkak se ajo në vetvete duhet të përmbajë aksesin për<br />
informacion, shpejtësinë e këtij informacioni, komunikimin dhe referimin e tij.<br />
v Referenca:<br />
1. Council of Europe, Execution of judgments of the European Court of Human Right<br />
http://www.coealb.org/index.phpfaqe=content/detail&id=53&mnu=65<br />
2. Second Annual Report 2008, Supervision of execution of judgments of the European<br />
Court of Human Right<br />
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/execution/default_en.asp<br />
3. Website of the Department for the execution of judgments of the European Court of<br />
Human Righ<br />
http://www.coe.int/T/E/Human_rights/execution/<br />
4. Link to the European court of Human Rights<br />
http://www.echr.coe.int/ECHR/homepage_en
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 23<br />
PERSONAT ME PAAFTESI TE PLOTE DHE TE<br />
PJESSHME DHE KUSHTET AKTUALE NE<br />
BURGJE<br />
Gazmend NELI<br />
Drejtoria e Pergjithshme e<br />
Burgjeve<br />
Ku bazohet shërbimi mjekësor në sistemin e burgjeve <br />
Politikat shendetesore qe ndjek Drejtoria e Pergjithshme e burgjeve jane ne sinkron me ato<br />
politika qe shpalos Ministria e Shendetesise per te gjithe komunitetin e lire ne vendin tone,<br />
jane politika qe ne adaptojme dhe i veme me ne funksion te ketij komuniteti me liri te<br />
privuar dhe ne veçanti te atyre personave qe per shkaqe te ndryshme shendetesore kane<br />
me shume nevoje per to. Ne politikat tona per kete kontigjent te cilet jane me paaftesi te<br />
plote apo te pjesshme jemi mbeshtetur apo kemi si synim ne ate, qe nuk mund te ndertohet<br />
nje shtet i te drejtes nëse nuk zbatohen parametrat e me te dobteve.<br />
Keta persona nga ana jone nuk duhet te shikohen per meshire por t’ju jepen shanse si<br />
gjithe te tjeret.Ne politikat qe ne ndjekim per PAK duhet ti shikojme me nje vemendje<br />
teper te veçante sepse Komuniteti Europian e shikon me teper rendesi angazhimin qe<br />
kane strukturat shteterore (Drejtoria e Pergjithshme e Burgjeve) ne permiresimin e jetes<br />
per kete kontigjent.<br />
Dhe sidomos ne sistemin e burgjeve kjo pergjegjesi dhe angazhim per vete strukturat e<br />
DPB qe merren me PAK dhe pozicionin qe kane keta te fundit merre me teper rendesi<br />
sepse keta krahas problemit shendetsor qe kane jane dhe me liri te privuar.<br />
D.m.th se sa i zbatojme ne keto parametra ne raport me te drejtat e njeriut tek ky kontigjent<br />
eshte baza ku te tjeret dhe sidomos politikave zbatuese ne sistemin e burgjeve u vihet<br />
nota. Politikat e trajtimit dhe te sherbimit social per kete kontigjent jane politika ne nivel<br />
kombetar politika qe kane kosto sociale dhe financiare, politika qe kerkojne angazhimin e<br />
strukturave njerezore me objekt integrimin e tyre sa me aktiv ne shoqeri. Ne pamje te pare<br />
duket se te gjithe ketyre personave ju ofrohet sherbim shendetesor i kompletuar dhe ne<br />
nuk kemi se çfare t’ju japim me dhe jemi OK me ata. Por po te behesh pjese e punes dhe<br />
po te njohesh te drejtat qe atyre ju jep ligji do te vihet re se disa gjera nuk shkojne dhe te<br />
drejtat e tyre ne institucionet tona jane vetem ne leter ose nuk njihen.<br />
Pse nuk shkojne Ka arsye te ndryshme qe ka te beje qe nga koncepti dhe menyra se si :
24<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
• perceptohet problemi,<br />
• sensibilizimi<br />
• infrastruktura,<br />
• njohja e te drejtave ligjore,<br />
• trajnimet e personave te cilet jane ne kontakt me ata etj.<br />
Po ti bejme nje analize historikut dhe ecurise se si ka evoluar niveli i sherbimeve ne<br />
sistemin e burgjeve do te vihet re se ka permiresime te dukshme ne raport me te drejtat<br />
dhe trajtimin e personave ne konflikt me ligjin, por po te shikohet se çfare eshte bere me<br />
kete pjese te ketij komuniteti do te vihet re se ka probleme dhe nuk eshte ne ate stad<br />
ndryshimi si disa te tjera, arsyet ne i parashtruam me siper dhe nuk besojme se s’eshte<br />
nevoja per ti perseritur.<br />
Pse nuk eshte aty ku duhet ky sherbim Ne me siper parashtruam dhe ngritem<br />
pretendimet tona, por ne mendojme qe krahas te tjerave :<br />
Nuk i kemi vendosur ne planin e duhur per ti trajtuar ne menyre specifike, i kemi<br />
neglizhuar apo kemi vene ne plan te pare gjera te tjera.<br />
Gjithmone nga ana jone eshte harruar se keta persona jane nje nga arsyet se si ne zbatojme<br />
te drejtat e te denuarve dhe te paraburgosurve.<br />
Si ka mundesi qe institucionet apo shoqatat jo/qeveritare te cilat operojne ne sistemin e<br />
burgjeve nxjerin ne pah probleme per individe te ndryshem per shkelje te te drejtave te<br />
tyre, por akoma dhe kesaj dite besoj nuk operohet apo investojne aty ku duhet.<br />
Pse asnje person nga stafi mediko-social nuk ka informacionin e duhur ne lidhje me<br />
zbatimin e disa te drejtave specifike qe ka ky komunitet ne raport me ate tjeter.<br />
( bashkevuajtes).<br />
Nuk njihet nga stafi qe i sherben ketyre personave ligji per personat me aftesi te<br />
kufizuar dhe atij te shendetit mendor.<br />
Jo vetem stafi por dhe personat te cilet merren me ligjin ne sistemin e burgjeve Juristet<br />
nuk jane te mireinformuar per kete ligj. Ligje dhe te drejta te cilat ata duhet te trajnohen<br />
sepse ju sherbejne dhe ballafaqohen me ato.<br />
Duhen fakte jane rastet e I. D dhe A. G kur ne jemi penalizuar nga Gjykata e Strasburgut<br />
si per mos njohje te te drejtave te tyre ligjore dhe per ate te voneses ne ofrimin e sherbimit<br />
mjekesor.<br />
Si perceptohet nga ana jone: Aktualisht ne sistemin e burgjeve ky kontigjent fatekeqsisht<br />
shikohet si objekt vemendje dhe jo si subjekt aktiv qe personi ne jeten e lire ta shikoje<br />
veten si person aktiv per veten e vete dhe ndihme per shoqerine qe ai bene pjese.<br />
Ne sistemin e burgjeve personave me aftesi te kufizuar ju ofrohet sherbim rezidencial dhe<br />
me asistence 24 oreshe, mjeke, infermiere dhe kujdestari. Sherbim kujdestarie ne ofrojme<br />
vetem ne institucione si Kruje dhe Spitali i burgjeve institucione te cilat jane te kategorizuar<br />
per kete pune. Por edhe ketu stafi eshte jo i plote dhe ka mangesi. Eshte fakt qe ne nuk<br />
kemi sherbim kujdestarie ne te gjitha institucionet por per gjene me te vogel ne i<br />
dergojme ne institucione mjekesore te specializuar.<br />
Eshte fakt qe ne sistemin e burgjeve sherbimi fizioterapise eshte i fokusuar vetem ne spitalin<br />
e burgjeve dhe eshte nje person kur dihet qe problematika dhe nevoja eshte me e madhe.<br />
Institucioni i Krujes eshte nje institucion i cili per shkak te kategorizimit ka te akomoduar<br />
dhe persona te moshes se trete te semure kronike dhe me probleme te shendetit mental,<br />
por ky institucion nuk ka sherbimin e Fizoterapise dhe disa personave te cilat kane te<br />
rekomanduar kete sherbim nuk ofrohet.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 25<br />
Eshte nje rast flagranet ne sistemin e burgjeve ku nje person me aftesi te kufizuar eshte i<br />
akomoduar ne nje institucion i cili nuk ka ne organike sherbim kujdestarie apo kujdestar<br />
dhe ne jemi te kushtezuar qe aty te komandojme nje kujdestar nga institucionet e tjera.<br />
Eshte e fakt qe sistemin e burgjeve sidomos ne paraburgime ne nuk kemi infrastrukturen<br />
e duhur mjeksore per t’ju ofruar ketyre personave sherbim mjekesor qe ne momentin e<br />
pare. (imazherik dhe laboratorik) Fakt i vene ne dukje dhe nga organizmat.<br />
Eshte fakt qe ne sistemin e burgjeve ne shume institucione sidomos ne ato me kapacitet<br />
te madh dhe siguri te larte ne nuk kemi mundesi te ofrojme asistence psikiatrike, sepse ne<br />
asnje nga keto institucione nuk ka ne organiken e saj mjek psikiater.<br />
Problemet e shendeti mendor ne sistemin e burgjeve zene pothuajse mbi 10% te shkalles<br />
se semundshmerise (flitet per te gjitha rastet e neurozave).<br />
Eshte e patolerueshme qe ne sistemin e burgjeve asistenca e Psikologut le per te deshiruar<br />
dhe keta te fundit shpesh nuk merren me problemin.<br />
Pse neglizhohet Gjithmone sistemi shendetesor shikohet si dore e dyte dhe nuk i jepet<br />
rendesia qe duhet te kete. Kjo ndodh se dhe politik beresit ne Ministrine e Drejtesise nuk<br />
i japin ketij sherbimi ate qe i takon. Megjithe sensibilizimin tone dhe rekomandimet perseri<br />
nuk ka ndonje gje te qarte.<br />
Kush jane rekomandimet :<br />
Rritja e pagave,kalimi i sherbimit ne varesi te Ministrise se Shendetesise,futja e te denuarve<br />
dhe te paraburgosurve ne skemen e sigurimeve shendetesore etj.<br />
Ku bazohet kjo Historikisht sistemi shendetesor ne burgje ka qene objekt i kritikave<br />
nga organizat te ndryshme dhe KE per menyren e ofrimit te sherbimit dhe problematiken<br />
qe ka.<br />
Problemet qe u vune ne pah nga vizita e fundit e CPT ne sistemin e burgjeve :<br />
• ne menyren e zhvillimit te vizitave mjekesore qe ne kontaktin e pare,<br />
• nuk i ofrohet sherbim laboratorik dhe imazherik,<br />
• probleme me mireadministrimin e Kartelave Mjekesore<br />
• dokumentimin e vizitave mjekesore ne Kartela.<br />
• probleme me njohjen e ligjit per shendetin mendor,<br />
• masat shtrenguese ne lidhje me personat te shendetit mendor,<br />
• mbi ofrimin e sherbimit shendetesor ne kohe dhe ne cilesi<br />
• ne rritjen e bashkepunimit me Ministrine e Shendetesise.<br />
Por qe te arrish nje standart ne cilesi dhe ne kohe te sherbimit shendetesor eshte e nevojshme<br />
qe te arrish dhe te ezaurosh ose permiresosh problematikat e vena ne pah.<br />
Por nje gje eshte per tu theksuar ne punen e sektorit te shendetesise ne sistemin<br />
e burgjeve qe rastet e mesiperme nuk jane fenomene por raste te shkeputura dhe<br />
te vene re ne institucione te ndryshme.<br />
Qe te arrihet nje standart sherbimi duhet qe dhe propozimet per shtese te organikes te jene<br />
ne pikat me te dobeta te ketij sistemi dhe atu ku eshte me e nevojshme. Ne momentin qe<br />
ne duhet te propozojme nje shtese organike ajo duhet te jete e fokusuar dhe tek ajo se si,<br />
i sherbehet ketij komuniteti. Ne sistemin e burgjeve stafi i cili merret me personat me<br />
problemet e shendetit mendor eshte nje staf i pa trajnuar ne lidhje me menyren dhe sjelljen<br />
ndaj kesaj kategorie. Eshte fakt qe per kete kategori nga ana jone eshte bere shume pak<br />
por dhe pak eshte bere dhe nga shoqatat apo institucionet qe na monitorojne. Ka disa vite
26<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
qe ne sistemin e burgjeve ne propozimet qe behen nuk merren parasysh kerkesat per<br />
shtese organike per personat te cilet merren direkt me kete kontigjent.<br />
Mungesa te tilla ne njerez sjellin peshtjellime ne punen e stafit mjeksore ne sistemin e<br />
burgjeve dhe ballafaqime dhe perplasje jo te drejta me keta persona te cilet probleme<br />
shendetesor kerkon nje impenjim specifik apo te kujdesshem. Per vete infrastrukturen e<br />
sistemit te burgjeve te cilen ne e kemi te mbartur (pjesen me te madhe nga e kaluara) si<br />
dhe te pervojes sone ne raport me kete kontigjent ne jemi borxhlinj ne lidhje me ata jemi<br />
borxhlinj ne lidhje me parametrat te cilet ata kane nevoje t’ju sherbehet.<br />
Duhet te ndergjegjesohemi qe sherbimi dhe interesi ndaj ketyre personave mos te behet<br />
vetem kur ne inspektohemi apo monitorohemi nga nje institucion jo/qeveritar.<br />
Po te shikojme ka raste qe sistemin e burgjeve ketyre personave ju ofrohet ajo qe ju<br />
takon vetem atehere kur ky person ankohet ne institucione shteterore apo shoqata<br />
jo fitim prurese.<br />
Pse ndodh kjo dhe pse duhet te ndodhi kur pas asaj qe ne parashtruam me siper gjerat<br />
rregullohen, brenda hapesirave dhe mundesive qe te krijohen.<br />
Mendojme se ndodh sepse nuk zbatohet dhe vepron ligji per ata persona te cilet<br />
neglizhojne ose abuzojne me te drejtat e ketyre personave. Nuk del pergjegjesia.<br />
Momentalisht nuk ka raste ne te cilat ne kemi marre masa administrative per personat te<br />
cilet kane neglizhuar apo abuzuar ne raport me te drejtat e ketyre personave, gje qe i bene<br />
ata jo te ndergjegjshem ne ushtrimin e profesionit dhe ne zbatimin e te drejtave te ketyre<br />
personave. Por pa mohuar ketu punen e stafit dhe mundesite qe ka per t’ju sherbyer dhe<br />
ofruar ketij kontigjenti mundesi te kushtezuara nga fondet, ambjentet ne te cilat jane te<br />
akomoduar si dhe niveli i pergatitjes profesionale te stafit sherbyes.<br />
Si eshte niveli i pergatitjes profesionale te stafit te mesem mjekesor ne sistemin e burgjeve.<br />
Po te bejme nje rezyme do te shikohet se pjesa me e madhe e kesaj kategorie jane jo ne<br />
nivelin profesional te duhur. ( kane kurse 6 mujore, 1 vjecare etj) Nuk ofrohet nga ana<br />
e institucionit tone kryesor personel me infermieri te larte dhe ata qe ofrohen nuk punojne<br />
ne institucione mjekesore por ne disa institucione ku dhe niveli i tyre profesional me<br />
problematiken nuk ballafaqohet si duhet. Eshte nje problematike e cila interferon ne<br />
dhenien e cilesise se sherbimit shendetesor ne sistemin e burgjeve.<br />
Ku bazohet sherbimi shendetesor ne sistemin e burgjeve per personat e konflikt<br />
me ligjin ne raport kjo me kuadrin ligjor<br />
-Ne funksion te sherbimit shendetesor te drejtat e personave me aftesi te kufizuar<br />
mbrohen dhe me<br />
-Ligjin Nr 8328. date. 16/04/1998 “Per te drejtat dhe trajtimin e te denuarve me burgim”,<br />
i ndryshuar Neni 33<br />
-Me ligjin Nr 8321. date, 12/05/2005" Per sherbimin e kontrollit te brendshem ne<br />
burgje<br />
-Vendimin e Keshillit te Ministrave Nr 303, 25/05/2009 „ Per rregulloren e Pergjithshme<br />
te Burgjeve, i ndryshuar.<br />
-Ne te tre keto ligje ka nene ne te cilat tregohet te drejtat qe kane personat me liri te<br />
kufizuar me probleme shendetesore fizike dhe mentale.<br />
Ligji per integrimin e te drejtave e personave me aftesi te kufizuara :<br />
Ligji 104/1992, “ Ligji kuader per asistencen, integrimin social dhe te drejtat e personave<br />
me aftesi te kufizuara”, si thote dhe ne emertim trajton çeshtjet e asistences, te integrimit<br />
shoqeror dhe te drejtata e personave te cilet kane aftesi te kufizuar dhe parashikon njohjen
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 27<br />
e disa lehtesimeve per personat dhe familjaret qe perkujdesen per ata. Ky ligj duhet te<br />
jete pjese e ligjeve te mesiperme e te drejtave dhe trajtimit te denuarve me burgim<br />
dhe te pasqyrohet dhe te dokumentohet kjo e drejte ne te gjitha institucionet .<br />
Ne ligjin per te drejtat dhe trajtimin e denuarve Neni 16 ekziston ajo qe vetem me<br />
urdher te prokurorit duhet te behet levizja e te denuarve ne institucione mjekesore,<br />
fakt ky qe na bene te penalizohemi dhe diskriminon te drejten e perfitimit te<br />
sherbimit shendetesor. ( Merret leje tek prokurori) Fakt i vene ne pah nga Gjykata<br />
e Strasburgut gjate shqyrtimit te çeshtjes se A.G<br />
Si eshte e mundur qe sistemi i burgjeve apo Ministria e Drejtesise nuk ka te drejte te<br />
sensibilizoje apo ti rekomandoje institucionit te prokurorise dhe Gjykatave ne lidhje me<br />
personat te cilet per shkaqe shendetesore ose te semure rende vdesin ne sistemin e<br />
burgjeve kur shume mire ata per ate pak kohe jete qe ju ka mbeture mund te dergohen<br />
prane familjes. Ketu flitet vetem per rastet e pashpresa.<br />
Ne lidhje per sa me siper sqarojme se :<br />
Ne Spitalin e Burgjeve ne vitin<br />
2005 kane vdekur 5 te denuar dhe nje i paraburgosur.<br />
2006 kane vdekur 5 te denuar<br />
2007 kane vdekur 4 te denuar dhe 2 te paraburgosur<br />
2008 kane vdekur 11 te denuar<br />
2009 kane vdekur 5 te denuar dhe nje i paraburgosur.
28<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Ne asnje nga rastet e mesiperme qe kane qene raste te pashpresa Drejtoria e Pergjithshmme<br />
e Burgjeve dhe institucionet vartese te saj nuk kane nje te drejte ligjore apo morale qe keta<br />
njerez te pashprese per te jetuar te vdesin prane familjeve te tyre.<br />
Spitali i Burgjeve<br />
I.E.V.P Jordan Misja<br />
I.E.V.P MinePeza<br />
I.E.V.P Ali Demi<br />
I.E.V.P Vaqarr<br />
I.E.V.P Kruje<br />
I.E.V.P Berat<br />
I.E.V.P Tropoje<br />
I.E.V.P Tepelene<br />
I.E.V.P Kukes<br />
I.E.V.P Durres<br />
I.E.V.P Sarande<br />
I.E.V.P Lezhe<br />
I.E.V.P Rrogozhine<br />
I.E.V.P Vlore<br />
I.E.V.P Burrel<br />
I.E.V.P Peqin<br />
I.E.V.P Korce<br />
I.E.V.P F-Kruje<br />
I.E.V.P Lushnje<br />
I.E.V.P Kavaje<br />
Vete Drejtoria e Pergjithshme e<br />
Burgjeve ka ne strukturen e saj :<br />
Sektorin Shendetesise, Sektori i Edukimit, Sektori Juridik, Sektori i Policise, Sektori i<br />
Finances, Sektori i Prapavijes, Sektori i Investimes, Sektorin e Gjendjes Gjyqesore, si<br />
dhe Sektorin e Trajnimeve. Ne institucionet qe ne kemi ne varesi ofrohet sherbimi<br />
mjekesor, edukativ, asistence Ligjore dhe Siguri personave ose te jetes se tyre,<br />
Sherbim financiar dhe sherbim logjistik.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 29<br />
Strukturat e sistemit penitenciar dhe kategorite e sherbimeve<br />
Drejtoria e Pergjithshme e Burgjeve<br />
Me poshte sipas sektoreve po ju informojme ne lidhje me kete kategori sherbimesh.<br />
Sektori i Ruajtjes dhe Sigurisë<br />
Bashkërendon punën me strukturat e tjera të I.E.V.Penale, për ndjekjen e problemeve<br />
dhe eshte pjese aktive ne funksion te veprimtarise se ketij kontigjenti me objekt<br />
shendetesor. Merr pjese aktive ne te gjithe veprimtarine e ketyre personave qe ata zhvillojne<br />
ne institucion dhe jashte saj. Jane personat qe percjellin te paret neper sektor apo tek<br />
eproret problematikat e tyre. Per te vetmen arsye se jane me prane tyre se te gjithe<br />
personat e tjere te administrates.<br />
Sektori Ligjor<br />
Ofron asistencë juridike për keta persona, kur një gjë e tillë kërkohet dhe me shkrim nga<br />
vetë ata. Merr pjese aktive ne te gjitha procedurat e lirimit te tyre duke qene perfaqesues<br />
ligjor bazuar kjo ne dosjen personale te tij.<br />
Sektori i Prapavijës<br />
Harton çdo ditë planin e gatimit dhe furnizimit me mjetet bazë të normave të lejuara për<br />
kuzhinat per personat me probleme shendetesore ne baze te gjendjes se tyre shendetesore<br />
ne bashkepunim me sektorin e Shendetesise.Eshte sektori qe merret me furnizimin e<br />
ketyre personave me te gjitha mjetet e domosdoshme qe nga veshmbathja deri tek mjetet<br />
e pastrimit vetjak dhe te ambjenteve qe e rrethojne ate.<br />
Sektori i Kujdesit Social.<br />
Konsiston ne hartimin e planeve edukative dhe okupacionale qe ndikojne ne permiresimin<br />
dhe rehabilitimin e ketyre personave. Eshte sektori kryesor ne rehabilitimin e ketye personave
30<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
ne nje jete sa me aktive dhe me te qete ne baze te programeve te veçanta qe ata kane dhe<br />
specifike nne baze kjo te problematikes shendetesore qe ata kane.<br />
Me poshte po ju paraqesim programin qe sektori i Edukimit apo psikologet operojne ne<br />
sistemin e burgjeve per kete kategori. A eshte i mjaftueshem s‘diskutohet qe jo<br />
PROGRAM NDËRHYRJEJE PËR TË BURGOSUR ME AFTËSI TË KUFIZUARA.<br />
• Programi i Ndërhyrjes për të burgosur me aftësi të kufizuara intelektuale, fizike ose<br />
shqisore të burgosur në I.E.V.Penale ose që janë duke përmbushur masa sigurie në spitale<br />
psikiatrike penitenciare.<br />
• Kjo kategori përbën një problem të madh njerëzor për shkak të vështirëve të përshtatjes<br />
të cilat i bëjnë që të vuajnë veçanërisht, i bën të shpërthejnë emocionalisht, i shkakton<br />
probleme sjelljeje dhe po ashtu, po t‘i bashkojmë edhe talljet e të tjerëve, i izolon dhe i bën<br />
që të shkatërrohen aftësitë themelore dhe vetmjaftueshmërinë që zotëronin para se të<br />
hynin në burg.<br />
• Programi i drejtohet veçanërisht të paaftëve intelektualë.<br />
• Paaftësia intelektuale karakterizohet nga një funksionim intelektual më i ulët se mesatarja<br />
dhe që zakonisht bashkekziston me një mangësi në aftësinë e përshtatjes dhe në shkatërrimin<br />
e tyre pas burgimit. KËTA TË BURGOSUR KERKOJNE VËMENDJE TË<br />
SPECIALIZUAR.<br />
OBJEKTIVI<br />
- Të pikasen dhe të njihen nevojat e të burgosurit me aftësi të kufizuara në mënyrë që të<br />
promovohen kushtet e jetesës të cilat mund të lehtësojnë integrimin e tij dhe të programohen<br />
veprimtari që mund t‘i ndihmojnë të fitojnë aftësi dhe burime autonomie personale dhe<br />
marrëdhënie sociale.<br />
CILËSOHET SI PRIORITARE<br />
- DIAGNOSTIKIMI i rasteve në hyrje ose gjatë periudhës së burgimit.<br />
• Konfirmimi DIAGNOSTIK<br />
• Ndërmjetësimi i NJOHJES SË PAAFTËSISË<br />
• TRANSFERIMI në qendra spitalore penitenciare.<br />
PROGRAMI PËRBËHET NGA NJË NDËRHYRJE GLOBALE ME<br />
• Masa me karakter juridik dhe ekspertiza, për njohjen e paaftësisë në gjykatë në ulje<br />
dënimesh.<br />
• Propozime për transferime në qendra spitalore penitenciare, përkujdesjeje të rrjeteve të<br />
jashtme të mbështetjes.<br />
• Ndërhyrje Terapeutike në fushat:<br />
- Personale: mësim sjelljesh autonomie personale dhe jete të shëndetshme.<br />
- Psikosociale: ndërhyrje me qëllime terapeutike.<br />
- Familiare: favorizimi i komunikimeve familjare<br />
- Edukative: shkolla<br />
- Formim profesional: kurse formimi dhe punishte okupacionale.<br />
• Masa Asistenciale: çertifikata paaftësie, përkujdesje dhe ndërhyrje me Shoqata të<br />
specializuara.<br />
• EKSPERTËT: Staf shumëdisiplinor me formim specifik, të përbërë nga: juristi, psikologu,<br />
punonjësi social, edukatori, instruktori okupacional dhe nënpunësit e sigurisë.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 31<br />
Sektori i shendetesise<br />
Ushtron detyren ne permiresimin e jetes dhe masave per nje trajtim shendetesor sa me<br />
bashkekohor te personave me aftesi te kufizuar.<br />
Eshte sektori i cili merret ose kontakton ne te gjitha problemet shendetesore qe ka dhe<br />
bashkepunon me te gjitha strukturat mjeksore te cilat jane ne varesi te Ministrise se<br />
shendetsise per t’ju ofruar ketij kontigjenti nje asistence mjeksore te njejte me ate te<br />
komunitetit te lire.<br />
Kush jane personat me aftesi te kufizuar <br />
Person me aftesi te kufizuar eshte ai qe paraqet nje mangesi fizike, psikike apo shqisore,<br />
te stabilizuar ose progresive, per shkak te seciles ka veshtiresi ne te kuptuar ne marredhenie<br />
apo integrim ne pune dhe si i tille aftesia e kufizuar i percakton nje proces disavantazhi<br />
shoqeror.<br />
Personi me aftesi te kufizuar ka te drejten e sherbeses te percaktuarar ne favor te tij sipas<br />
natyres dhe cilesise se gjymtimit, sipas aftesise totale individuale qe i mbetet dhe sipas<br />
efikasitetit te terapise rehabilituese.<br />
Kategorite qe ne ju sherbejme jane :<br />
• Kategoria e personave me probleme te shendetit mendor (mental) qe ne sistemin e<br />
burgjeve zene pjesen me te madhe.<br />
• Kategorite e te verbereve:<br />
1. Katarktis senil.<br />
2. Katarktis senili matura<br />
• Kategrotite e tetraplegjikeve<br />
Diagnozat e personave me paaftesi jane :<br />
1. Status post Combustio extremiteteve te poshtem. PAZ mandibulare. Ankiloza e<br />
artikilacioneve te gjuri bilaterale.
32<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
2. Status post frachture e TH12 me kanalin spinal te lire.<br />
3. Paraplegji inferiore me demtime te kolones vertebrale TH4-TH8. Crregullime<br />
sfinkteriale urinare dhe anale.<br />
4. Kalkuloze koraliforme dextra. Status pos nefrechtomia sinistra epicistestomia. Fistul<br />
uretrale.<br />
5. Status post PAZ, ne rregionin torachal Th4-Th5. Paraplegji inferiore. Inchotinence<br />
urinale et anale.Plage dekubitusesh ne rrginin iskio koksigeal et maleolare bilateral<br />
6. PAZ, defekt kockor tempo parietal. Epilesi e gjeneralizuar. Kanjule trakeoktomi<br />
persistente.Hemiplegji dextar paraplegji inferior.<br />
7. HTA et SPOK et status rezexion ventrikuli.<br />
8. Semilitet i thelle et SPOK<br />
9. Semilitet i thelle<br />
10. AVC ishemich me hemipareze dextra et probabel.Demtim i nervit optik.<br />
11. Çrregullime te corpus vitru.<br />
12. Amputacio te extremiteteve inferior. HTA.<br />
13. Status amputacio mani bilateral.<br />
14. Skizofreni te prapambetjes mendore. Distrofi muskulare progresive.<br />
• Persona me semundje terminale jane gjithesej 5.<br />
Diagnozat e tyre jane :<br />
1. Ca. Bronchiale<br />
2. Ca Mame<br />
3. Ca Rechtumi<br />
4. Ca me metastaza te shprehur<br />
5. SPOK<br />
1. Kostoja e buxhetit te shtetit per keta persona.<br />
2. Mosha e ketyre personave dhe me grafik. Sa jane ne raport me semundjet e tjera ne<br />
sistemin e burgjeve dhe sa zene ne burgje ne pergjithesi dhe per persont te cilat nuk kane<br />
probleme shendetesore.<br />
3. Sa zene kosto ne sistemin e burgjeve per medikamente.<br />
4. Sa perqind jane femra ne raport me meshkuj per shkalle semundshmerie.<br />
5. Sa jane gra ne raport me meshku.<br />
6. Dy rastet qe ne jemi gjobitur nga Gjykata e Strasburgut per mos ofrim te sherbimit<br />
shendetesore.<br />
7. Ka nje person me SEP( skleroze multiple) dhe nje rast me probleme te shendetit<br />
mendor.<br />
8. Aktualisht te dy personasve ne ju kemi krijuar kushtet e duhura.<br />
Mosha e ketyre personave varjon nga 28vjec deri ne 83 vjec.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 33<br />
Sherbimet qe ofrohen nga keta sektor ndikojne ne menyre direkte apo indirekte ne aktivitetin<br />
e perditshem te personave me aftesi te kufizuar.<br />
Ne sektorin e Shendetesise, ne sistemin e burgjeve jane te punesuar:<br />
Po te shikojme organiken e institucioneve te cilat ne mendojme se ju ofrojme sherbim<br />
mjekesor i ketij kontigjenti do te vihet re se per asnje nga keta persona nuk ka nje investim<br />
serioz si ne organiken e punonjesve kujdestar apo punonjes social dhe ne infrastrukturen<br />
levizese te tyre nga nje ambjent ne tjetrin. Keta persona kane veshtiresi levizje gjate kalimit<br />
nga dhoma ne ambjentet e takimit me familjaret sepse nga ana e infrastruktures ne nuk ju<br />
a kemi lehtesuar kete dhe nuk eshte investuar. Keta persona e kane teper te veshtire n.q.s<br />
duhet te marrin pjese ne nje aktivitet apo diçka tjeter qe mund te realizoje institucioni per<br />
shkak se shpesh nuk behen pjese perberse e saj, per shkak te mentalitetit dhe infrastruktures.<br />
Po ju japim nje fakt qe ne asnje nga institucionet tona nuk ka te instaluar aksesoret me te<br />
domsdoshem per keta persona kur ata kane nevoje te kryejne nevojat personale, si dhe<br />
per kujdesin ndaj vetes si dushe etj. (vaska) shkalle te pjerreta, nuk ka korridore me<br />
aksesore anash per te levizuar etj<br />
Ne sistemin e burgjeve keta persona nuk kane nje akses te njejte ne raport me te tjeret si<br />
dhe nuk kane nje program te vecante per rehabilitmin e tyre. Ndoshta shpesh ne pershkrimin<br />
qe ne bejme per keta persona dhe pozicionin qe ata duhet te kene ne institucionet ku<br />
vuajne denimin nga ana jone nuk eshte arrritur apo rritur stadi i ndergjegjesimit te administrates<br />
mbi te drejtat e tyre.<br />
Po te shikojme qe te gjitha ndertimet e burgjeve te reja si Korçe, Fushe-Kruje, Peqin te<br />
cilat jane financuar nga KE, ne asnje nga ato nuk eshte menduar per nje infrastrukture per<br />
keta persona, per nje jete sa me aktive dhe jo te ngritura me barriera.<br />
Mendojme qe duhet te kete nje vemendje me te madhe nga KE per investimin ne<br />
ngritjen e nje infrastrukture ne funksion te nje jete sa me te aktive dhe te njejte me<br />
pjesen tjeter te personave me aftesi te kufizuar, te plote apo te pjeshme qe ndodhen ne<br />
komunitet.<br />
Nga ato qe thame me siper ne nuk duhet te harrojme dhe punen e Drejtorise Pergjithshme<br />
te Burgjeve dhe investimeve te shtetit Shqiptar per kete kontigjent por perseri ngelet<br />
shume per te bere.<br />
Sic kemi thene dhe mesiper eshte etaloni i shkalle se zbatimit te te drejtave te njeriut ky<br />
grup apo target-grup. Qe te pretendohet se ne ofrojme sherbime sociale ne kete komunitet<br />
atehere duhet te kemi parasysh nje gje, qe ne momentin qe njera nga keto nuk ofrohet<br />
atehere dhe hallka e rehabilitmit te ketyre personave per nje jete aktive nuk funksionon.<br />
Sherbimet qe ofrohen:<br />
- Paisje ndihmese<br />
- Rehabilitim fizik<br />
- Kujdes shendetesor te pershtatshem<br />
- Punesim brenda hapesirave qe te jep institucioni<br />
- Mbeshtetje profesionale dhe arsimim<br />
Nuk po permedimin dhe sherbime te tjera qe tek keta persona eshte e nevojshme, por po<br />
ti shikojme keto sherbime me ato qe ne ju mundesojme atyre per t’ju ofruar do te jemi ne<br />
nje dileme se çfare ofrojme dhe ate qe ofrojme si e ofrojme.<br />
Nga ana jone keta persona nuk shikohen si pjese e shoqerise, qe neser keta kur te dalin<br />
nga keto institucione denimi te behen pjese e shoqerise por nje shoqerie ne aktivitet.
34<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Eshte shume per t’u bere qe nga vetja jone ne raport me keta persona sepse ne, ne rradhe<br />
te pare duhet te ndergjegjesojme veten ne raport me keta persona, duhet te trajnohemi ne<br />
raportet qe ne duhet te krijojme me keta persona dhe duhet te mesojme qe t’ju japim ate qe<br />
ju takon me ligj.<br />
Ne sistemin e burgjeve duhet t’ju heqim mendimin sipas gjykimit tim qe ne filan personi<br />
i bejme kete gje, i ofrojme kete gje dhe menyren e te shprehurit e kemi sikur po i bejme<br />
nder, por ne te vertet ju‘i japim ate qe i takon me ligj.<br />
Stafi me organike me te specializuar mjekesore eshte i akomoduar ne dy institucionet tona<br />
• Qendra Spitalore e Burgjeve me kapacitet shtreterish 70 persona<br />
• Instituti i Veçante Kruje me nje kapacitet prej 140 shtreter<br />
Ne strukturat tona institucionet te cilat kane karakter ose profil shendetesore ne<br />
kompleksitetin e veprimtarise se tyre ne sistemin e burgjeve jane Spitali i Burgjeve Tirane<br />
dhe Institucionin e Veçante Kruje. Ne qendren spitalore te burgjeve e cila ka nje ekip<br />
mjekesore te specializuar eshte nje institucion i cili merret me trajtimin e te gjitha rasteve<br />
specifike, ne bashkepunim kjo me QSUT “ Nene Tereza” Tirane. Te gjitha keta sektore<br />
operojne midisi tyre ne sherbim te personave ne konflikt me ligjin me paaftesi te plote ose<br />
te pjesshme, ne permiresimin e cilesise se jetes nga ana shendetesore, edukimin e tyre,<br />
sigurine etj. Gjithe ky investim rehabilitues eshte per te vetmen arsye se ky kontigjent<br />
neser do te jete pjese aktive e shoqerise ne te cilen ne bejme pjese.<br />
Teknikisht si veprohet nga momenti i paraqitjes ne institucionet e paraburgimit.<br />
v Te drejten e zgjedhjes se sherbimit mjekesor<br />
Ne momentin e paraqitjese se ketyre personave ne institucionet tona ne kemi probleme<br />
akomodimin e tyre per arsye se ne institucionet e paraburgitmit ne nuk kemi staf kujdestarie<br />
dhe infrastrukturen e duhur per keta persona. Ndertimi i institucioneve qe ne kemi dhe<br />
ato qe ne kemi trasheguar nuk ka marre ne konsiderate dhe kete kontigjent gje e cila<br />
shpesh sjell pronbleme ne aktivitetin e tyre te perditshem si dhe ngarkese ne punen e stafit<br />
i cili merret me kete kontigjent.Me paraqitjen ne institucion keta persona kontaktohen nga<br />
komisioni i pritjes ne perberje te te cilit jane dhe nga stafi mjeksore, Ne lidhje me gjendjen<br />
shendetesore te tyre keta persona dergohen ne Spitalin e burgjeve per me shume asistense<br />
kujdestarie se sa shendetesore.( vetem per tetraplegjiket dhe te verberit)
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 35<br />
Ne Spitalin e burgjeve mungon infrastruktura e duhur per te pasur nje aktivitet sa me aktiv<br />
te ketyre personave. Nga ana jone cdo ndihme dhe asistence qe jepet per keta persona<br />
ofrohet vetem ne. Personat me aftesi te kufizuar te cilet kerkojen sherbime te veçanta ne<br />
sistemin e burgjeve jane 16 persona me paftesi te plote dhe probleme te shendetit mendor.<br />
Persona te cilet jane te akomoduar ne Institucionin e Veçante Kruje.<br />
Te gjithe te denurarit dhe te paraburgosurit me paraqitjen ne institucionet e denimit apo te<br />
paraburgimit kontaktohen nga stafi mjekesore.<br />
Kartela Mjekesore<br />
Qe ne momentin e pare atyre ju realizohet vizita mjekesore e cila dokumentohet ne Kartelen<br />
Mjekesore dhe ate Stomatologjike.<br />
Kartela Mjekesore eshte nje dokument mjekesore ne te cilen jane te dokumentuara problemet<br />
shendetesore te personave dhe eshte e unifikuar ne te gjithe sistemin e burgjeve.<br />
Si gjithe shtetaseve te tjere nga ana e Drejtorise Pergjithshme e Burgjeve ketyre personave<br />
ju ofrohet sherbim mjekesore . ( Medikamentoz. Ndersa Laboratorik dhe Imazheri j one<br />
momentin e pare).<br />
Konfidencialiteti<br />
Problemet shendetesore ( Diagnozen) te cilen e ka nje person me liri te privuar eshte ne<br />
dijeni vetem mjeku dhe asnje person tjeter.<br />
Afrohet falas si sherbim<br />
Ky sherbim mjekesor me te gjithe perbersit e tij ju ofrohet falas nga ana e shtetit.<br />
Kontakti qe mjeku ka me pacientin gjithmone realizohet pa pranine e personave te trete,<br />
gje e cila nenkupton konfidencilitetin e vizites.<br />
Te gjithe te denuarit apo te paraburgosurit kane te drejten e zgjedhjes se institucionet<br />
mjekesore qe duhet te vizitohen apo mjekun dhe shpenzimet e te cilave ata i marrin<br />
vete persiper.<br />
Nga ana jone ofrohet sherbim mjekesore dhe asistence mjekesore 24-oreshe dhe ne te<br />
gjitha instituconet e denimint dhe te paraburgimit ka sherbim mjekesor prezent gjate<br />
24-oreve.<br />
Mbi organizimin e sherbimit<br />
Sherbimi shendetesor eshte i organizuar ne ate menyre ku mjeku i institucionet vihet ne<br />
dijeni mbi problemet shendetesore nga infermieri i turnit.<br />
Cdo kontakti i mjekut me personin dokumentohet ne Kartelen mjekesore, ne te gjitha<br />
rastet ne te cilat personi ka nevoje per sherbim mjekesore te specializuar ajo i ofrohet nga<br />
ana jone duke e e cuar ne Spitalin e Burgjeve i cili eshte i kompletuar me staf mjekesore te<br />
specializuar dhe per me shume eshte ne teritorin e Spitalit civil.<br />
Ne rastet kur edhe kjo qender spitalore nuk i ofron ate sherbim shendetesore ne e trajtojme<br />
ne spitale civile dhe te gjitha shpenzimet e personit e meree persiper institucioni.<br />
Mbi medikamentet<br />
Trajtimi medikamentoze per personaa me paaftesi te plote apo te pjeshme eshte falas dhe<br />
mbulohet 100% nga buxheti i shtetit.<br />
Ne raste kur ne depon e institucionet per arsye te ndryshme nuk eshte medikamenti i<br />
rekomanduar ajo blihet menjehere nga instituconi ku ai eshte.<br />
Te gjithe personat kane te drejten qe te kerkojne medikamentet mjekesore me te mira nga<br />
mjeku i institucionit por ne keto raste ata duhet te perballohen vete me koston e tyre.
36<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Mbi gatimin<br />
Trajtimi ushqimor afrohet nga buxhet i shtetit dhe ajo eshte falas Trajtimiushqimor eshte<br />
ne baze te studimeve qe Drejtorias e Pertjgithshme e zBurgjeve ne bashkepunim me sektorin<br />
e Nutricionit ne Instritutyin e Shendettit Publik arriten te realizojne normen ushqimore e<br />
cila eshte e pasur ne kilokalori.<br />
Per personat te cilett kane probleme shendetesore si tetraplegjiket apo me semundje te<br />
tjera mund te trajtohen ne baze te nje diete te rekomanduar nga mjeket specialit dhe per<br />
kete kontigjent gatuahet me vete.<br />
Mbi sherbimin shendetesor<br />
Te gjithe personat me liri te kufzuar kane te drejten e zgjedhjes se sherbimit shendetesore<br />
dhe ne institucione mjekesore jashte sistemit te burgjeve. Eshte nje sherbimi i cili per keta<br />
persona ofrohet ne me te shumten e rasteve e bashkepunim me mjeket specialiste ne<br />
QSUT” Nene Tereza”<br />
Bashkepunimi me O.J.Q-te.<br />
Nga ana e sektorit te shendetesise realizohen bashkepunime me shoqata jo qeveritare te<br />
cilat jane te interesuara per shendetitn dhe permiresimin e kushteve te jetes, te ketij grupi<br />
vulnerabel.<br />
Bashkepunimi i cili konsiston ne permresimin e jetes te ketyre personave me aftesi te<br />
kufizuar te plote apo te pjesshme. Per keto grupe nga ana jone shpesh eshte kerkuar si ne<br />
menyren e trajnimeve dhe asistence materiale per kete grup. Sherbime te cilat jane te<br />
domosdoshme dhe jetesore ne veprimtarine e perditshme te ketyre personave. Sherbimi<br />
social ofrohet per keta persona nga ana e sektorit te Edukimit, ku nga keta te fundit ne<br />
raport me kete kontigjent ka programe specifike te ndryshme me ate te pjeses tjeter. Me<br />
poshte po ju shpalosim nje nga keto programe qe ky sektor realiozon ne institucione te<br />
cilat ne kemi te akomoduar keta persona, si ne I.E.V.Penale Kruje dhe Spitalin e Burgjeve.<br />
Megjithate akoma ka shume per te bere per keta personave ne fushen e sherbimi social<br />
dhe deri tani me keqardhje ja vlen ta themi se puna jone me kete kontigjent nuk eshte ne<br />
nivelin qe kerkohet per asrye se sic e kemi thene me perpara nga ana jone keta persona<br />
ose me mire te themi eshte mentakliteti qe keta persona te shifen si pjese jo aktive e<br />
shoqerise me posht pu ju japim nje pjese te programit ku sektori i edukimit ne per institucione<br />
bazohet ne programet e vecanta ne ndihme te ketij kontigjenti.<br />
Sherbim sociale nenkuptojme mbeshtetjen e ketyre personave ne te gjitha aktivitetet e<br />
perditshme qe ne realizojme ne institucione.<br />
-Drejtoria e Pergjithshme e Burgjeve ( sektori i shendetesise) ndjek politika ne funksion te<br />
permiresimit te jetes dhe nje trajtimi sa me cilesor nga ana shendetesore te personave ne<br />
konflikt me ligjin.<br />
Shkalla e semundshmerise<br />
Nga te dhenat statistikore te deri tanishme rezulton se mesatarisht çdo muaj trajtohen<br />
rreth 1620 persona per patologji te ndryshme. Nje pjese e madhe e ketyre personave jane<br />
te semure kronike qe marrin mjekim te vazhdueshem. Kemi nje person me Transplant<br />
Renal si dhe nje person me Skleroze multiple. Perdorues Droge 157 persona. HIV-pozitiv<br />
1 person me TBC -6 person dhe Hepatit B 5 persona. Persona me probleme te shendetit<br />
mendor jane 324 persona nga keta 99 persona jane me mjekim te detyruar.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 37<br />
Afersisht 1/3 e personave me liri te privuar kerkojne trajtim mjekesor çdo muaj.<br />
Ky trajtim konsiston ne ekzaminimet klinike te ndryshme, nga ato te rutines tek ato me<br />
specifike, trajtim medikamentoz, me materiale mjekesore dhe stomatologjike.<br />
Grafiku 1 : Perqindja e semundeshmerise ne Institucione.<br />
Grafiku 2: Numri i personave te semure per cdo Institucion
38<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Grafiku 3: Perqindja e semundjeve me te shpeshta dhe atyre me specifike ne<br />
sistemin e burgjeve<br />
Grafiku 4: Numri i personave te semure me patologji te caktuara.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 39<br />
TE SEMURET PSIQIKE NE SISTEMIN E BURGJEVE<br />
Mjekim i detyruar<br />
Po ju informojme mbi numrin total të personave që janë deklaruar penalisht të<br />
papërgjegjshëm dhe vendin ku ato janë akomoduar. Numrin e rasteve të është<br />
rishikuara nga gjykata kriminale (ex-officio) nën artikullin 46/2 të Kodit Penal<br />
Keta persona dhe sot e kesaj dite jane te akomoduar ne sistemin e burgjeve gje qe perben<br />
shkelje flagrante te te drejtave te njeriut. Fakt i bere publik jo vetem nga ana jone por edhe<br />
nga organizma te ndryshem. Numri total i personave që ndodhen në sistemin e burgjeve,<br />
ndaj të cilëve me vendim të gjykatës u është dhënë masa “Mjekim i detyruar” është 99 .<br />
Aktualisht 59 prej tyre janë të akomoduar në Q.S.Burgjeve dhe 40 në I.E.V.P.Krujë.<br />
- Në I.E.V.P.Krujë nga periudha 01/08/2009 e në vazhdim, janë liruar 6 shtetas pasi me<br />
vendim gjykate ju është zëvendësuar masa mjekësore “Mjekim i detyruar” në “Mjekim<br />
ambulator”, 1 ka vdekur në QSB Tiranë, 5 janë transferuar në QSB, 1 është transferuar<br />
pranë Spitalit Psikiatrik në Elbasan (po me vendim gjykate).<br />
- Janë në proces gjyqësor për rivlerësim apo revokim të masës mjekësore 11 shtetas.<br />
- Për 4 shtetas është vendosur me vendim gjykate vazhdimi i masës mjekësore “Mjekim<br />
i detyruar”.<br />
1. Në QSB, rastet për mosrevokim të masës “Mjekim i detyruar”, ( të dhëna me vendim<br />
gjykate) janë si më poshtë:<br />
- 21 raste për vitin 2008<br />
- 13 raste për vitin 2009<br />
- 5 raste për vitin 2010.<br />
- Për periudhën 2008-2010 rezultojnë 21 raste lirimesh për personat me masë “Mjekim<br />
i detyruar”, me vendim gjykate.<br />
Informacion mbi personat me probleme te shendetit mendor ne sistemin e burgjeve<br />
Persona me probleme te shendetit mendor jane 324 nga keta 99 jane me mjekim te<br />
detyruar.<br />
Ne kete informacion mbi personat me probleme te shendetit mendor ne ju kemi paraqitur<br />
vetem rastet qe jane te evidentuara dhe trajtohen nga ana jone ne vazhdimesi. N.q.s ne do<br />
t’ju bejme nje pasqyre me te gjere duke perfshire te gjitha rastet qe ne trajtojme dhe<br />
permiresohen referojme qe ky numer do te ishte 500-550 persona. Me evidente jane ne<br />
institucione e sigurise se larte. Personat me probleme te shendetit mendor ne i kemi<br />
grupuar ne Spitalin e Burgjeve si dhe ne Institutin e veçante Kruje. Ne sherbim te ketij<br />
kontigjenti teper problematike sherbejne dy mjeke psikiater qe raport me numrin e personave<br />
me probleme te shendetit mendor eshte e veshtire.<br />
Personat me aftesi te kufizuar mendore ne sistemin e burgjeve<br />
• Ç’do të thotë aftësi të kufizuara mendore ne sistemine burgjeve<br />
• Sa njerëz kanë aftësi të kufizuara mendore ne sistemin e burgjeve<br />
• Si mund të dallojme nëse dikush ka aftësi të kufizuara mendore apo jo<br />
• Me çfarë probleme mund të ballafaqohen njerëzit me aftësi të kufizuara mendore ne<br />
burgje<br />
• Çfarë të drejta kanë njerëzit me aftësi të kufizuara mendore ne burgje<br />
Keto pyetje qe ngrihen tregojne nje fakt nga studimi qe ne kemi bere ne stafin<br />
mjeksor ne disa burgje pergjigjet linin teper per te deshiruar.
40<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Çdo me thënë aftësi të kufizuara mendore<br />
Ky lloj i aftësive të kufizuara është njëra nga llojeve më të zakonshme të paftësive në<br />
institucionet tona. Ekzistojnë plot lloje të ndryshme të aftësive të kufizuara mendore, ato<br />
mund të jenë atësi të kufizuara mendore:<br />
• E lehtë<br />
• E moderuar<br />
• E rëndë<br />
• Shumë serioze<br />
Tek e lehte dhe e moderuar jane raste te cilat jane teper evidente ne sistemine burgjeve dhe<br />
jane raste te cilat dalin me shume ne pah ne ambjentet e mbyllura sic jane burgjet. Me<br />
siper ju kemi bere me dije se sa eshte ky numer ne raport me semundjet e tjera dhe ku<br />
jane te akomoduar Keto lloj diagnozash gjithmone alternohen dhe me probleme te tjera<br />
shendetesore Aftësitë e kufizuara mendore ndikojnë në aftësitë e personit për të mësuar,<br />
komunikojnë apo vështërsi me gjërat ditore.<br />
Shpesh ne sistemin e burgjeve perdoret termi handikapat nje term poshterues per kete<br />
kategori personash. Ne nga ana jone duhet te sensibilizojme dhe personelin dhe te denuarit<br />
ne sistemin e burgjeve qe ky term te mos perdoret ne asnje menyre. Ne sistemin e burgjeve<br />
diagnoza mbi keto stade vihen sipas nje protokolli mjekesor dhe kjo gje tek ne realizohet<br />
nga mjeket tane psikiater qe ne sistemin e burgjeve jane te paket dhe shume te domsdoshem.<br />
Po japim nje rezume ne lidhje me kete kategori ne sistemin e burgjeve. Shumë njerëz me<br />
aftësi të kufizuara mendore e kanë më vështirë se njerëzit e tjerë për të mësuar dhe<br />
kuptuar gjërat. Kështu që atyre ju nevojitet përkrahje me gjëra ditore si të vishen apo me<br />
pregaditje të ushqimit apo me komunikim. Njerëzit më aftësi të kufizuara të rënda mund të<br />
kenë nevojë për mbikëqyrje gjatë 24 orëve, posacërisht për njerëzit me aftësi të kufizuara<br />
mendore shumë serioze dhe me aftësi të kufizuara të shumëfishta.<br />
Është me rëndesi për të kuptuar që njerëzit me aftësi të kufizuara mentale janë individual<br />
me personalitete të veta, me gjëra që ju përqejnë apo nuk ju pëlqejnë, kanë ambicje dhe<br />
synime. Nëse ju jepet përkrahje e duhur personat me aftësi të kufizuara mentale vazhdojnë<br />
të mësojnë dhe arrijnë shumë në jetën e tyre.<br />
Si mund të dallojme nëse dikush ka aftësi të kufizuara mendore<br />
Nuk është e mundshme të dalloni nëse dikush ka aftësi të kufizuara mentale nga pamja e<br />
tyre. Disa njerëz mund të kenë tipare fizike që mund të tregon që kanë aftësi të kufizuara<br />
mentale. Mënyra se si komunikon një person mund të tregon se ata kanë aftësi të kufizuara<br />
si p.sh. të folur të ngadalësuar.<br />
Per te dalluar kete problem nga ana jone eshte teper e domosdoshme trajnimi i stafit<br />
mediko social dhe atij policor.<br />
Po te veme re ne sistemin e burgjev personat me problem te shendettit mendor te cilat<br />
kane nje stad te fshehet ose diagnoza nuk tregohet ne pamjek besoje qe tregon probleme<br />
tek ne dhe vihet re vetem ne nje stad tjeter shendetesore kur ai eshte agravuar.<br />
Me çfarë probleme mund të ballafaqohen njerëzit me aftësi të kufizuara<br />
mendore ne sistemin e burgjeve<br />
Ekzistojnë shumë probleme që njerëzit me aftësi të kufizuara mendore ballafaqohen. Ata/<br />
ato mund të kenë problem ti përdorin shërbimet më elementare sic janë shërbimet<br />
shëndetsore, arsimore, edukative etj.<br />
Shpesh ata ballafaqohen me ngacmime dhe viktima të krimeve. Po ashtu mund të<br />
diskriminohen nga bashkevuajtesist e tyre. Aftësitë dhe nevojat e tyre shpesh nuk kuptohen<br />
nga personeli në përgjithësi,
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 41<br />
Sa e rendesishme eshte per ne qe te kuptohet kjo dhe sa reale eshte shpesh ky diskreminim<br />
ne sistemin e burgjeve dhe ndonjehere eshte per te ardhur keq dhe nga stafi me perparese<br />
te bardhe.<br />
Po te shikojme ne sistemin e burgjeve ky kontigjent me ate qe ne ju pershkruam me siper<br />
nga ana e sektorit edukativ modulet e punes me kete kotigjent lene per te deshiruar dhe<br />
rezultatet gjithashtu.<br />
Sherbimi shendetesor per personat me probleme mentale ne sistemin e burgjeve le per te<br />
deshiruar.<br />
Po te shikojme menyren e ofrimit te ketij sherbimi ka probleme qe me organikene saj<br />
Çfarë të drejta kanë njerëzit me aftësi të kufizuara mendore<br />
Per gjithcka ju paraqesim me poshte do te veme ne dukje qe kjo e drejta ligjore nuk njihet<br />
nga ana jone. Personat me aftësi të kufizuara mentale duhet të kenë të drejta të njejta si<br />
personat me pa aftësi të kufizuara mentale. Gjatë viteve të fundit, shumë nga këto të drejta<br />
janë shëndruar në ligj: Në vitin 1990 ligji për mbikujdes nga komuniteti e ka përkrah të<br />
drejtën që njerëzit me aftësi të kufizuara kanë të drejtë të jetojnë në komunitet. Në vitin<br />
1995 ligji kundër diskriminimit për njerëzit me aftësi të kufizuara fizike apo mentale e kanë<br />
bërë hapin e parë për të plotësisht njohur të drejtat qytetare për njerëzit me aftësi të<br />
kufizuara mentale. Kjo i sjell të drejtat e barabarta për njerëzit me aftësi të kufizuara<br />
mentale. Në vitin 2005, ligji kundër diskriminimit për njerëzit me aftësi të kufizuara fizike<br />
apo mentale është ndryshuar duke ju japur rregulla të reja shërbimeve publike sic janë:<br />
shëndetsia dhe arsimit. Këto rregulla përfshijnë:<br />
• Për ti bërë të gjithë institucionet me hyrje të posacme për njerëzit me aftësi të kufizuara<br />
• Duke i përfshirë njerëzit me aftësi të kufizuara fizike që përdorin karroca për të udhëtuar.(<br />
transport nga nje institucion ne tjeter)<br />
Po ashtu në vitin 2005, ligji për kapacitet mendor është krijuar për të dhene strukturë<br />
ligjore dhe për ti aftësuar dhe mbrojtur njerëzit pambrojtur të cilët nuk janë në gjendje të<br />
marrin vendime vetëvetiu.<br />
Nga pershkrimi qe ne beme persiper garantojme qe ka nje hendek nga ana e punonjesve<br />
qofshin mediko-social por dhe jurist ne njohjen e ketyre te drejtave ligjore dhe ne<br />
zbatimin e tyre.<br />
E ripersersim eshte teper e domsdoshme qe te trajnohen punonjesit e sistemit te burgjerve<br />
dhe me njohjen e ligjshmerise dhe te drejtat e tyre.<br />
Edhe pse njerëzit me aftësi të kufizuara duhet ti kenë të drejtat e njejta si çdokush tjeter, ata<br />
ndonjherë nuk përfshihen dhe diskriminohen. Pa të drejta si njerëzit e tjerë apo shërbime<br />
që ju nevojiten njerëzit me aftësi të kufizuara mentale nuk mund të marrin vendime të<br />
vërteta në jetën e tyre.<br />
Po te shikojme qe ne sistemnine burgjeve dhe komunitetin qe eshte jashte nuk ka nje<br />
dokument ligjor qe keta persona pas mbarimit te denimit si mund te riintegrohen ne shoqeri<br />
dhe te jene pjese aktive e saj.<br />
Per te gjithe te denuarit dhe te paraburgosurit shteti Shqiptar investon ose me sakte cdokush<br />
ka nje kosto ditore.<br />
Edhe personat me aftesi te kufizuar te pjeshme apo te plote dhe me probleme mendore<br />
kane nje kosto dhe shteti investon per keta.Me poshte po ju bejme nje rezume te kesaj<br />
kostoje te ndare sipas kategorive te problemit shendetesor.
42<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Kostoja financiare e nje te denuari “Invalid” (I pa mundur)<br />
Elementet perberes te trajtimit ushqimor, te trajtimit shendetesor si dhe te<br />
mbajtjes se higjenes individuale dhe kolektive.<br />
Nr Elementet e kostos Sasia ne<br />
gr.<br />
Sasia<br />
ne kg.<br />
Kostoja<br />
financiare<br />
per nje dite<br />
ne/ leke<br />
Per nje muaj<br />
ne /lek<br />
1 Ushqime 1. 1 150 4500 54000<br />
2 Detergjente, sapun 350 42 1260 15120<br />
3 Solucion per larje enesh 10 13.5 405 4860<br />
Per nje vit<br />
ne / Leke<br />
4 Shpenzime per larjen e 300 1.8 53.7 644<br />
rrobave<br />
5 Rruajtje qethje (big, pasta<br />
5 150 1800<br />
etj)<br />
6 Gaz per gatim 60 7.2 216 2592<br />
7<br />
8 Medikamente dhe material<br />
(mesatarisht) 15000 180000<br />
mjeksore sipas rastit kur nje<br />
I denuar eshte me kancer,i<br />
paralizuar etj<br />
500<br />
9 Shapka ,peshqire (nje ne 1 ne vit 0.55 16.5 200<br />
vit)<br />
10<br />
11 Totali ne leke 720 21601 259218<br />
Shenim: Ne analizen e kostos financiare te mesiperme nuk eshte marre ne konsiderat<br />
elementet e shpenzimit e punonjesv per sigurimin dhe trajtimin e tyre ,(fuqia puntore)konsumi<br />
I energjis elektrike uji etj per te cilat kostoja do te ishte akoma me e larte.0<br />
Kostoja financiare e nje te denuari me Probleme te “Shendit Mendor”<br />
Elementet perberes te trajtimit ushqimor, te trajtimit shendetesor si dhe te<br />
mbajtjes se higjenes individuale dhe kolektive.<br />
Nr Elementet e kostos Sasia ne Sasia Kostoja Per nje Per nje vit<br />
gr. ne kg. financiare muaj ne / Leke<br />
per nje ne / lek<br />
dite ne/<br />
leke<br />
1 Ushqime 1.9 204 6120 73440<br />
2 Detergjente, sapun 350 42 1260 15120<br />
3 Solucion per larje enesh 10 13.5 405 4860<br />
4 Shpenzime per Larjen e rrobave 300 1.8 53.7 644<br />
5 Higjen e dhomes,fshese,qese,<br />
1.9 55 660<br />
dorez, shtup etj<br />
6 Gaz per gatim 60 7.2 216 2592<br />
7 Medikamente mjekesore 150 4500 54000<br />
8 Rruajtje, qethje 5 150 1800<br />
9 Shapka ,peshqire nje ne vit 1 ne vit 0.55 16.5 200<br />
10<br />
11 Totali ne vlere 426 12776 153316<br />
Shenim : Ne analizen e kostos financiare te mesiperme nuk eshte marre ne konsiderat<br />
elementet e shpenzimit e punonjesv per sigurimin e tyre ,(fuqia puntore) konsumi I energjis<br />
elektrike ujit etj per te cilat kostoja do te ishte akoma me e larte.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 43<br />
Ndryshimi ne vlere financiare vjen dhe sipas aplikimit te cmimeve te tregut apo te<br />
kontratave individuale qe perdorin Institucionet e ndryshme.<br />
A eshte e domosdoshme qe kjo norme ushqimore apo medikamentoze te rritet ne themi qe<br />
po se sa kjo vlen per tu trajtuar dhe diskutuar.<br />
Rastet e mesiperme na japin nje panorame qwe keta persona per shkak se kane nje kosto<br />
te larte per tu investuar, duhet te na beje qe nga ana jone te investohet se sa mundesi te<br />
kemi ne qe keta te behen pjese aktive ne jete dhe te kene mundesi ta realizojne pa nevojen<br />
e dikujt tjeter.<br />
Rekomandimet.<br />
2. Hedhja e piketave dhe sensibilisimi per ngritjen e nje infrastrukture ne pershtatje me<br />
personat me PAK ne te gjitha institucionet dhe me prioritet ato me objekt shendetesor.<br />
3. Te behet trajnimi i stafit mediko-social dhe atij policor ne raport me te semuret<br />
mendore me menyren se si duhet te evidentohen,trajtohen rehabilitohen etj<br />
4. Trajnimi i stafit mediko-social dhe atij policor ne lidhje me keta persona per ligjin<br />
mendor dhe ate te PAK dhe te rritet shkalla e ndergjegjesimit.<br />
5. Ligji per PAK te jete pjese e praktikes se punes ne sistemin e burgjeve dhe dokumentave<br />
6. Ligji per shendetin mendor te jete pjese e praktike se pune ne sistemin e burgjeve dhe<br />
dokumentave.<br />
7. Te propozohet shfuqizimi i Nenit 16 ne lidhje me lejen e prokurorit per trajtim<br />
shendetesor dhe shtrim ne spital (ligji 8328’Mbi trajtimin e personave me burgim)<br />
8. Plotesimi me organike i stafit mjeksore ne institucione me Kujdestar, Psikiater.<br />
9. Trajnimi mbi menyren dhe dhenien e nje urgjence mjeksore sa me efikase ne kohe<br />
dhe ne cilesi.<br />
10. Drejtoria e burgjeve te ve ne levizje institucionet penale ne lidhje me personat me<br />
semundje te pasherueshme ku keto te fundit te fillojne procedurat ligjore.<br />
11. Te behet pjese e punes dhe te ligjerohet qe Drejtoria e Burgjeve te sensibilizoje<br />
institucionet penale dhe shteterore ne lidhje me PAK.<br />
12. Te realizohet nje bashkepunim i frytshem dhe te ligjerohet midis institucioneve<br />
penale dhe atyre sociale,pas lirimit nga burgu.<br />
13. Permiresimi i administrimit te Kartelave mjekesore dhe dokumentimi i tyre.<br />
14. Sigurimi i të drejtave për personat me aftësi të kufizuara<br />
15. Sigurimi i arsimimit më të mirë për PAK<br />
16. Sigurimi i shanseve për punësim dhe aktivitete<br />
17. Nxitja dhe ndërgjegjësimi i shërbimeve përgjegjëse<br />
18. Mbështetja për një jetë cilësore në komunitet për PAK
44<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 45<br />
E DREJTA PER NJE PROCES TE RREGULLT<br />
GJYQESOR<br />
Fatjon HILA,<br />
UET<br />
HYRJE<br />
Koncepti dhe rëndësia e trajtimit të një punimi të tillë<br />
Respektimi i të drejtave të njeriut është një ndër kriteret kryesore që një shoqeri të<br />
konsiderohet demokratike. Të drejtat e njeriut i referohen disa të drejtave dhe lirive bazë të<br />
cilat cdo personi duhet ti sigurohen. Ky koncept është ndër më të rëndësishmit për zhvillimin<br />
e shtetit të së drejtës dhe funksionimin e një shoqërie demokratike. Niveli i respektimit të<br />
këtyre të drejtave është tregues i emancipimit të shoqërisë dhe vecanërisht, shtetit ligjor.<br />
Këto të drejta jo vetëm që shërbejnë si standarte për funksionimin e shtetit të së drejtës<br />
por janë njëkohësisht dhe themelet e shtetit demokratik. Në ditët e sotme respektimi i<br />
tyre është synim jo vetëm i vëndeve si Shqipëria por edhe atyre me një nivel demokracie<br />
tashmë të konsoliduar. Ato përbëjnë objekt të punës të një sërë organizatash<br />
ndërkombëtare si ; Kombet e Bashkuara , Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë ,<br />
Organizata Ndërkombëtare e Punës , Këshilli i Evropës, Komisioni Ndër-Amerikan i të<br />
Drejtave të Njeriut , Komisioni Afrikan për të Drejtat e Njeriut etj . Të gjithë këto<br />
institucione nxisin shtetet në arritjen dhe respektimin e standarteve sa më të larta në<br />
fushën e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut.<br />
Një ndër të drejtat kryesore e cila përbën thelbin e këtij punimi është “ E drejta për një<br />
proçes të rregullt ligjor “. Proçesi i rregullt ligjor i sanksionuar në nenin 42 të Kushtetutës<br />
së Republikës së Shqipërisë dhe 6 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe<br />
Lirive Themelore (në vazhdim do të shkruhet KEDNJ) garanton të drejtën e personave<br />
për dëgjimin dhe gjykimin e drejtë të cështjes nga gjykata.<br />
Administrimi i drejtësisë ka si qëllim shërbimin sa më të mirë ndaj qytetarëve dhe për këtë<br />
arsye cdo individ duhet të njihet me të drejtën e tij për një proçes të rregullt. Po kështu<br />
prokurorët, avokatët dhe juristët në përgjithësi në punën e tyre të përditshme kanë detyrimin<br />
të njohin dhe të respektojnë vec të tjerash, të drejtat e garantuara nga e drejta për një<br />
proçes të rregullt. Gjyqtarët si në cështjet civile ashtu dhe në ato penale duhet të shqyrtojnë<br />
cdo pretendim të palëve në lidhje me këtë të drejtë duke ia nënshtruar atë hapsirës së<br />
vlerësimit që KEDNJ i ka lënë gjykatave të vëndeve duke u siguruar që drejtësia e dhënë<br />
në emër të popullit të jetë si rrjedhojë e një proçesi të rregullt dhe të drejtë gjyqësorë.
46<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
E DREJTA PËR NJË PROÇES TË RREGULLT LIGJOR DHE ELEMENTËT PËRBËRËS<br />
1 Çfarë është proçesi i rregullt ligjor<br />
Proçesi i rregullt ligjor mund të cilësohet si tërësi të drejtash, lirish dhe garancish të cilat<br />
duhet ti sigurohen cdo personi. . Ai përbëhet nga një tërsi parimesh respektimi i të cilave<br />
është kusht për ekzistencën e tij. Pjesë e proçesit të rregullt janë ; e drejta për t’iu drejtuar<br />
gjykatës , e drejta për një gjykim të drejtë ( në përputhje me ligjin) , gjykim publik , gjykimi<br />
brenda një afati të arsyeshëm , gjykim nga një gjykatë e pavarur, e paanshme dhe e<br />
caktuar me ligj. Rëndësia e kësaj të drejte rrjedh nga fakti që dhënia e drejtësisë (të gjitha<br />
të drejtave) varet nga administrimi i saj<br />
Të drejtat e njeriut qëndrojnë në qëndër të shtetit demokratik dhe të së drejtës. Për garantimin<br />
e tyre janë sanksionuar një sërë normash dhe parimesh të cilat përcaktojnë proçesin e<br />
rregullt si kusht për ekzistencën e tij. Si pjesë e procesit të rregullt parimet e mësipërme<br />
duhet të zbatohen në shqyrtimin e cështjeve të ndryshme dhe që respektimi i tyre përbën<br />
garanci për ushtrimin e të drejtave të sanksionuara në Kushtetutë apo KEDNJ.<br />
Për rëndësinë që ka proçesi i rregullt , instancë e fundit për ushtrimin e ankesave për<br />
pretendimet për shkelje të proçesit të rregullt është Gjykata Kushtetuese . Proçesi i rregullt<br />
përbën bazën e ankesave individuale të cilët shqyrtohen nga Gjykata Kushtetuese. Bazuar<br />
në Kushtetutën e Shqipërisë “Gjykata Kushtetuese vendos për gjykimin përfundimtar të<br />
ankesave të individëve për shkeljen e të drejtave të tyre kushtetuese për një proçes të<br />
rregullt ligjor, pasi të jenë shteruar të gjithë mjetet juridike për mbrojtjen e këtyre të drejtave“<br />
v Mbrojtja e procesit të rregullt nga organizatat dhe aktet ndërkombëtare<br />
Proçesi i rregullt është një e drejtë e cila nuk ka vetëm karakter kombëtar. Ai është objekt<br />
i mbrojtjes së një sër organizmash ndërkombëtarë si : Organizata e Kombeve të Bashkuara<br />
(OKB), Këshilli Evropës (KE) , Bashkimi Afrikan , Organizata e Shteteve Amerikane ,<br />
Lidhja e Kombeve Jug-lindore të Azisë etj dhe për rëndësinë që paraqet sanksionohet nga<br />
një sër aktesh kombëtare dhe ndërkombëtare . Procesi i rregullt sanksionohet në nenin 42<br />
të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë , në nenin 6 të Konventës Europiane të të<br />
Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut, nenin 10 i Deklaratës Universale për të Drejtat e<br />
Njeriut (DUDNJ), neni 14 i Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike<br />
(KNDCP) , neni 8 i Konventës Amerikane për të Drejtat e Njeriut ( KADNJ), neni 7 i<br />
Kartës Afrikane për të Drejtat e Njeriut ( KADNJ) . Të gjithë këto akte kanë si qëllim<br />
mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe ndër to edhe të drejtën për një proces të rregullt ligjor<br />
si një e drejtë themelore që siguron një proces gjyqësor me garancitë e nevojshme për<br />
dhënien dhe administrimin e drejtësisë.<br />
Duke u ndalur dhe analizuar sanksionimin nga këto akte të së drejtës për një proces të<br />
rregullt ligjor mund të themi që përcaktimi i saj është pothuajse i njëjtë. Konventa<br />
Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike në nenin 14.1 siguron që “të gjithë personat”<br />
janë “të barabartë” përpara gjykatës dhe I garantohet “dëgjimi I drejtë dhe publik” në ngarkim<br />
të “akuzës penale” ose “ të drejtave dhe detyrimeve të përcaktuara nga ligji” nga një “gjykatë<br />
kompetente e pavarur, e paanshme, e krijuar me ligj” . KEDNJ në nenin 6.1 është pothuajse<br />
I njëjtë me ndryshimin që I referohet “te drejtave dhe detyrimeve civile”. Ajo gjithashtu<br />
kërkon që gjykimi të përfundojë brënda një afati të arsyeshëm. Konventa Amerikane për të<br />
Drejtat e Njeriut në nenin 8.1 njeh të drejtën e procesit të rregullt nga një gjykatë e krijuar<br />
paraprakisht me ligj dhe përdor termin të drejta dhe detyrime me qëllimin për të përfshirë në<br />
të jo vetëm të drejtat civile por edhe ato fiskale të punës apo të cdo lloj natyre tjetër. Karta
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 47<br />
Afrikane për të Drejtat e Njeriut në nenin 7 I sanksionon të drejtat e larpërmendura duke<br />
shpehur në mënyrë eksplicite të drejtën për tu gjykuar “nga një gjykatë e paanshme”, të<br />
drejtën e apelit, ndalimin e fuqisë prapaverpruese të ligjit etj. Neni 26 I së njëjtës konventë<br />
sanksionon detyrimin e shteteve për të garantuar pavarsinë e gjykatës .<br />
2.2 Elementët e proçesit të rregullt<br />
E drejta për një proçes të rregullt përfshin brenda saj një sërë të drejtash të cilat duhet t’i<br />
garantohen cdo personi dhe që i shërbejnë mbi të gjitha dhënies së drejtësisë. Për kuptimin<br />
dhe interpretimin sa më të mirë të kësaj të drejte do na duhet të analizojmë dhe interpretojmë<br />
një sërë të drejtash, parimesh dhe termash si më poshtë ;<br />
1. Çfarë duhet kuptuar me të drejta dhe detyrime civile ;<br />
2. Çfarë duhet kuptuar me akuzë penale ;<br />
3. E drejta për t’iu drejtuar gjykatës ( aksesi në gjykatë ) ;<br />
4. E drejta për një proçes publik dhe të hapur ;<br />
5. E drejta për të marrë pjesë në gjykimin e cështjes ;<br />
6. Gjykimi nga gjykatë e pavarur dhe paanshme ;<br />
7. Gjykimi i cështjes brenda një afati të arsyeshëm ;<br />
8. Barazia e mjeteve (armëve) ;<br />
9. E drejta e mbrojtjes ;<br />
10. Parimi i prezumimit të pafajësisë .<br />
3 Çfarë kuptohet me të drejta dhe detyrime civile dhe akuzë penale<br />
Pjesë e të drejtës për një proçes të rregullt, janë si proçeset civile ashtu edhe ato penale.<br />
3.1 Termi “Të drejta dhe detyrime civile”<br />
Ka një sërë cështjesh ku GJEDNJ i është dashur të interpretojë termin të drejtat dhe<br />
detyrimet civile. Interpretimi i këtij termi nga gjykata ka qënë vazhdues. Për të interpretuar<br />
termin të drejtat dhe detyrime civile duhet të mbahen parasysh një sërë elementësh.<br />
Të drejta dhe detyrime civile është nje term autonom dhe nuk varet nga ajo cfarë ligji i vëndit<br />
përkatës sanksionon si të drejta dhe detyrime civile. Gjykata është shprehur se të drejtat dhe<br />
detyrimet në marrëdhëniet private do të konsiderohen të drejta dhe detyrime civile për efekt<br />
të proçesit të rregullt. Këto marrëdhënie mund të jenë mes individëve , personave fizik apo<br />
juridik, në marrëdhëniet e tyre në të drejtën private si psh : e drejta tregtare, e drejta detyrimeve,<br />
e drejta familjare, marrëdhënie pronësore etj. Kur cështja përfshin brënda saj marrëdhëniet<br />
midis individit dhe shtetit përcaktimi i termit është më problematik. GJEDNJ ka konsideruar<br />
një sërë të drejtash dhe detyrimesh civile në këtë marrëdhënie. Pronësia është një ndër<br />
fushat e cila në të gjitha rastet mbetet civile. E drejta për një proçes te rregullt përfshin<br />
gjithashtu edhe të drejtën familjare. Shembull në këtë fushë përbëjnë vendimet e gjykatës për<br />
lënien e fëmijve në kujdestari, birësimi i fëmijeve etj.<br />
Cështje të cilat nuk bëjnë pjesë në të drejtat dhe detyrimet civile janë cështje që kanë të<br />
bëjnë me taksimin, cështje të emigracionit dhe nacionalitetit, kryerja e shërbimit ushtarak,<br />
cështjet e trajtimit mjekësor, e drejta për arsimim shtetëror etj.<br />
3.2 Termi “Akuzë penale”<br />
Klasifikimi i termit “akuzë penale” është një proces konpleks në të cilin duhet të merren<br />
në konisderatë një sërë elementësh si ; cilësimi ligjor i veprës në të drejtën e brëndshme,
48<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
natyra e shkeljes ligjore, qëllimi i ndëshkimit dhe ashpërsia e figurës së veprës penale.<br />
GjEDNJ në mjaft raste është shprehur se akuzë penale cilësohet ; njoftimi zyrtar i dhënë<br />
individit nga autoriteti kompetent që ai ose ajo është i dyshuar për kryerjen e një ose disa<br />
figurash vepre penale. Me gjithë atë ky nuk përcaktim nuk është shterues pasi ekzistojnë<br />
raste të tjera ku ndonëse nuk është kryer njoftimi zyrtarë janë bërë veprime të tilla nga<br />
organi i akuzës të cilat e kanë vënë përsonin de facto në rolin e të akuzuarit. Disa raste të<br />
tilla në të cilat përfshihet termi akuzë janë :<br />
a. kur personi pyetet si i dyshuar,<br />
b. kur është urdhëruar arrestimi i personit për një vepër penale<br />
c. kur personi është njoftuar zyrtarisht për fillimin e një proçedimi kundër tij<br />
d. kur autoritetet të cilat po investigojnë , i kërkojnë personit të paraqesë prova apo<br />
kërkojnë të sekuestrojnë llogarinë e tij bankare.<br />
Në të gjitha këto raste personit duhet ti sigurohen të gjitha garancitë e sanksionuara nga e<br />
drejta për një proces të rregullt si kusht i domosdoshëm për kryerjen e hetimve dhe<br />
veprimeve të tjera proceduriale në përputhje me këtë të drejtë.<br />
4 E drejta për t’iu drejtuar gjykatës ( aksesi ne gjykatë )<br />
E drejta për dëgjimin e cështjes nënkupton të drejtën e cdo personi për ti’u drejtuar<br />
gjykatës. Ajo sot përbën një të drejtë të njohur dhe mbrojtur universalisht duke u sanksionuar<br />
si në sistemet e brendshme të vendeve ashtu dhe në të drejtën ndërkombëtare. Kjo e drejtë<br />
përbën garancinë të cdo personi për ti drejtuar pretendimet e tij para gjykatës nga e cila<br />
kërkon marrjen e një vendimi. Ajo është një garanci për qytetarët për dëgjimin e cështjes<br />
dhe pretendimeve të tyre nga gjykata duke u shprehur në fund të gjykimit mbi to. Kjo e<br />
drejtë e gjykatës nuk duhet të konsiderohet vetëm si një veprim mekanik I cili lidhet me të<br />
drejtëm për të nisur një proces gjyqësor. Ajo është e lidhur ngushtë me të drejtën për tu<br />
gjykuar nga një gjykatë e paanshme, të drejtën e mbrojtjes , aksesi në akte, ekzekutimi i<br />
vendimit gjyqësor dhe cdo të drejtë tjetër të garantuar nga e drejta për një proces të<br />
rregullt ligjor sanksionuar nga neni 6.1 i KEDNJ. Vetëm të gjitha së bashku këto garaci<br />
sigurojnë atë që quhet e drejta për një dëgjim të drejtë . Me ngritjen e cështjes në gjykatë<br />
personat duhet të kenë të gjithë garancitë e lartpërmendura , pa garantimin e të cilave<br />
dërgimi i cështjes në gjykatë është një veprim fiktiv që nuk siguroohet në mënyrë efektive.<br />
Aplikimi i të drejtës për tiu drejtuar gjykatës në të gjitha shkallët e gjykimit<br />
Personat nuk duhet që të pengohen t’i drejtohen gjykatës në lidhje me pretendimet e tyre.<br />
Ky rregull i përgjithshëm sanksionon se këtë të drejtë e gëzon cdo person dhe në të gjithë<br />
shkallët e gjykimit përfshi edhe ankimin në gjykatën kushtetuese për pretendimet për<br />
shkelje të proçesit të rregullt.<br />
Parimi i disponibilitetit<br />
Parimi i disponibilitetit të padiësë është një ndër elementët kryesor që gjykata duhet të mbajë<br />
në vëmëndje në dhënien e vendimeve të saj. Ai sanksionohet në nenin 6 të KPRC në të cilin<br />
theksohet “ Gjykata që gjykon cështjen duhet të shprehet mbi gjithcka që kërkohet dhe<br />
vetëm për ato që kërkohet “. Sistemi gjykimit që vëndi jonë ka përzgjedhur është i rolit pasiv<br />
të gjykatës. Për këtë arsye gjykata gjithmon duhet të kujdeset për të mos kaluar në veprime<br />
aktive sic është rasti i shprehjes apo mosshprehjes nëpërmjet vendimeve për kërkesa të cilët<br />
janë ose nuk janë kërkuar nga palët. Gjykata Kushtetuese në vendimin nr.8, datë 23.04.2004<br />
është shprehur se : “Një formë tjetër e shkeljes së të drejtës për një proçes të rregullt, është<br />
edhe ajo e mosrespektimit nga ana e gjykatave të parimit të disponibilitetit të padisë. Gjykata
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 49<br />
e Rrethit Gjyqësor Tiranë, i ka kaluar kufijtë e padisë, sepse ajo është shprehur edhe për<br />
gjëra që nuk i janë kërkuar duke kaluar përvec të tjerash nga rol pasiv ne aktiv”.<br />
Parimi i mosrëndimi të pozitës është një tjetër element që ndikon në të drejtën e cdo<br />
personi për tiu drejtuar gjykatës. Pa sigurinë që pozita e personit në rast ankimi në gjykatë<br />
apo organ administrativ më të lartë nuk do të rëndohet cdo person do të ndjehej i cënuar<br />
në të drejtën e tij për tiu drejtuar gjykatës duke pasur frikën e përkeqësimit të gjëndjes së<br />
tij apo të drejtave të fituara deri në atë moment. Ky parim njihet dhe duhet të zbatohet si në<br />
ankimet në organet administrative ashtu deh në cështjet me karakter penal.<br />
Në gjykimet e cështjeve penale tashmë ekziston një jurisprundencë e pasur si nga Gjykata<br />
Kushtetuese dhe GJEDNJ të cilat në mjaft raste në interpretimin e të drejtës për tiu drejtuar<br />
gjykatës kanë janë shprehur për përfshirjen brenda saj të parimit të mosrëndimit të pozitës<br />
të të pandehurit në proçesin penal (reformatio in peius). Ky parim përcakton se “kur<br />
apelues është vetëm i pandehuri, gjykata nuk mund të caktojë një dënim më të rëndë, të<br />
zbatojë një masë sigurimi më të rëndë, t’i japë pafajësisë një shkak më pak të favorshëm<br />
nga ai i vendimit të apeluar (Ne Ultra Petita)” .<br />
Edhe në ankimet administrative parimi i mosrëndimit të pozitës gjen aplikim dhe garantohet<br />
nga e drejta për një proces të rregullt ligjor. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë dhe<br />
Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut nuk e përmendin në mënyrë të shprehur këtë<br />
parim por ai në vetvete e përmban dimensionin Kushtetues. Zbatimi i këtij parimi është një<br />
garanci më shumë për të gjykuarin, me qëllim që ai të realizojë në mënyrë efektive të<br />
drejtën për t’iu drejtuar me ankim gjykatës. Gjykata është shprehur, se ekzistenca e këtij<br />
parimi u jep mundësi të gjykuarve që të mos heqin dorë nga garancitë që ofron Kushtetuta<br />
nga frika se mund të dëmtohen rëndë interesat e tyre . Gjykata Kushtetuese ka konisderuar<br />
shkelje të proçesit të rregullt një sërë vendimesh duke konsideruar të drejtën e aksesit në<br />
gjykatë të lidhur ngushtë me parimin e mosrëndimit të pozitës si pjesë e proçesit të rregullt.<br />
Është thelbësore që të bëhet kujdes për garantimin e këtij parimi në ato raste kur cështja<br />
gjykohet nga organe të konsideruara “quazi gjykata” vendimet e të cilave janë të formës<br />
së prerë dhe nuk i japin të drejtë personave të ankohen në gjykatë<br />
Në cështje të ndryshme gjykatat mund gjykojnë që cështja është jashtë juridiksionit të tyre<br />
ose mund të mos pranojnë kërkesën e subjektit për arsye të parashkruara nga ligji sic<br />
mund të jenë mosekzistenca e zotësisë për të vepruar, e drejta është e parashkruar etj.<br />
Këto element nuk mund të konsiderohen si kufizime të së drejtës për t’iu drejtuar gjykatës<br />
pasi pasja e zotësisë për të vepruar tek individët është element thelbësor që përcakton<br />
aftësinë e subjektit për të kuptuar veprimet që po kryen dhe për të marrë përsipër të drejta<br />
dhe detyrime. Po kështu edhe parashkrimi i së drejtës është element i cili i shërben parimit<br />
të së drejtës publike të sigurisë juridike . Të dy përcaktimet përligjen dhe rrjedhimisht nuk<br />
mund të konsiderohen shkelje apo cënim të së drejtës për tiu drejtuar gjykatës. Ligji<br />
gjithashtu mund të lidh vënien në lëvizje të gjykatës me procedura, afate apo elementë të<br />
caktuar si forma e akteve . Këto përcaktime të ligjit nuk konsiderohet se mohojnë të<br />
drejtën për tju drejtuar gjykatës. (duhet zgjatur )<br />
Me gjithë atë në të gjitha rastet kur edhe pse evidentohen probleme të akteve në të gjitha<br />
rastet kur është e mundur që ato mund të ndreqen kjo mundësi duhet t’i jepet. Raste të<br />
tilla mund të jenë mungesa e akteve apo të meta të tjera lidhur me kërkespadinë. Kodi ynë<br />
i Procedurës Civile në përputhje me këtë të drejtë parashikon në nenin 154/a se kur<br />
kërkespadia paraqet probleme gjyqtari ja kthen paditësit në kohën e paraqitjes së saj ose<br />
njofton me shkrim për plotësimin e të metave.
50<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Detyrimi pozitiv i shtetit në për të siguruar asistencë ligjore falas të individëve<br />
ndaj individëve të varfër<br />
Debat dhe mendime të ndryshme ka si në doktrinën e së drejtës ashtu dhe në jurisprundencë<br />
mbi konsederimin infektiv të kufizimit të së drejtës për tiu drejtuar gjykatës kur ajo vjen<br />
për arsye ekonomike. Qëndrimi i GJEDNJ ndëonëse në mjaft raste e ka konsideruar<br />
mungesën e të ardhurave të mjaftueshme për të përballuar shpenzimet gjyqësore nga<br />
personat të konsideruar të varfër jo si shkelje së drejtës për tiu drejtuar gjykatës ka qënë<br />
mjaft i debatueshëm edhe brenda gjykatës. Tashmë GJEDNJ ndonëse nuk ka ndryshuar<br />
praktikën e saj nxit në cdo rast të evidentuar shtetet t’i sigurojnë individëve të cilët vërtetojnë<br />
se nuk mund të përballojnë dot shpenzimet gjyqësore në të gjitha llojet e cështjeve asistencën<br />
ligjore falas. Shteti si organ i cili ngrihet dhe funksionon mbi parimin e shtetit të së drejtës<br />
ka detyrimin të marri të gjitha masat dhe të krijojë në emër të drejtësië lehtësira sa më të<br />
mëdha në mënytë për ta bërë aksesin në gjykiatë dhe kërkimin e e së drejtës një element të<br />
prekshëm nga të gjithë pavarësisht mundësive financiare. Në këtë kuadër ecën edhe<br />
GJEDNJ e cila në gjykimin e cështjeve të saj i bën të mundur të gjithë personave të cilët<br />
pretendojnë shkelje të të drejtave të tyre mbulimin financiar të shpenzimeve duke mbajtur<br />
dhe mbrojtur në këtë mënyrë të paprekshëm idealin e drejtësisë.<br />
Po kështu edhe nga ana e Këshillit të Evropës nëpërmjet rekomandimit të Këshillit të<br />
Ministratave nr. (93)1, “Mbi efektivetin e ligjit dhe të drejtësisë për personat shumë të<br />
varfër” i riktheson shteteve se garancitë e sigurara nga neni 6.1 i KEDNJ janë duhet të jetë<br />
të mundshme për tu shfrytëzuar në mënyrë të barabartë si nga personat të cilët kanë<br />
mundësi ekonomike për të përballuar shpenzimet gjyqësore ashtu dhe nga ato të cilët nuk<br />
mund t’i përballojnë këto të fundit. Nëpërmjet këtij rekomandimi KE nxit vëndet antare të<br />
saj të ngrejnë apo të përmisojnë vecanërisht për të varfërit sistemin e tyre ndihmës ligjore<br />
nëpërmjet ngritjes së qëndrave të këshillimeve ligjore falas ose financimit personave të<br />
varfër. Kjo ndihmë që duhet të sigrojë shteti duhet të jetë e pakufizuar në të gjithë llojet e<br />
cështjeve (civile , penale , administrative , tregtare etj) dhe ndaj të gjithë subjekteve të cilët<br />
konsiderohen të varfër nën një minimum të caktuar që nuk lejon përballimin e shpenzimeve<br />
gjyqësore . Asistenca ligjore falas nuk duhet kuptuar si detyrim i shtetit vetëm ndaj shtetasve<br />
të tij por pa dallim edhe ndaj personave tjerë të varfër të cilët nuk janë qytetar të vëndit<br />
përkatës ose janë persona pa shtetësi, në cdo rast kur ato janë banues të vëndit përkatës.<br />
Kjo asistencë ligjore nuk duhet të sigurohet vetëm për aksesin në gjykatë por edhe në<br />
organet administrative dhe të ashtëquajturat quazi gjykata . Pa ndihmën në organet<br />
administrave në mjaft raste nuk mund të sigurohet një ndihmë ligjore për tiu drejtuar<br />
gjykatës pasi në shumë raste aksesi në gjykatë që të jetë efektiv kërkon ezaurimin e<br />
ankimit administrav. Po kështu shteti duhet të nxisë dhe mbështesë organizata të ndryshme<br />
jo qeveritare të cilat kanë si qëllim ofrimin e asistencës apo ndihmës ligjore falas.<br />
E drejta për t’iu drejtuar gjykatës ndaj vendimeve të organeve administrative<br />
Konflikti administrativ është një ndër format e konflikteve që mund të lindi midis personave<br />
dhe administratës publike. Ai përbën një mjet juridik për mbrojtjen e të drejtave ligjore të<br />
subjekteve të së drejtës dhe është instrument për kontrollin e veprimtarisë administrative.<br />
Nëpërmjet ankimit administrativ kërkuesi kundërshton paligjshmërinë, parregullsinë apo<br />
refuzimin e paligjshëm të organit për të nxjerrë një akt . Nëpërmjet veprimtarisë administrative<br />
organet e administratës publike shprehin vullnetin e tyre. Ky vullnet duhet të jetë i<br />
pasqyruar në Kushtetutë , në ligje dhe në akte të tjera me karakter nënligjor. Në ushtrimin<br />
e detyrimeve ligjore të përcaktuara në aktet e larpërmendura nuk përjashtohet mundësia e
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 51<br />
gabimeve dhe rrjedhimisht për konstatimin dhe rivendosjen në vënd të së drejtës së shkelur.<br />
Për këtë arsye është e domosdoshme ekzistenca e mundësisë e kontrollueshmërisë së<br />
këtyre akteve. Një ndër format e mbikqyrjes administrative dhe rrjedhimisht e<br />
kontrollueshmërisë së vendimeve është ekzistenca e kontrollit të brendshëm. Ankimi i<br />
brendshëm administrativ nënkupton të drejtën e personave të cilët kanë një interes të<br />
ligjshëm të kërkojnë revokimin, shfuqizimin ose ndryshimin e akteve administrative. Ankimi<br />
është instrument juridik i rëndësishëm i garantuar nga e drejta Kushtetuese për një proces<br />
të rregullt ligjor, ajo për rihabilitim dhe / ose shdëmtim në rast se personi është dëmtuar<br />
për shkak të një akti , veprimi apo mosveprimi i paligjshëm të organeve shtetërore dhe e<br />
drejta për ankim efektiv sanksionuar nga neni 13 i KEDNJ. Në ankimet administrative<br />
organet përkatëse kanë detyrimin që t’i gjykojnë ankesat në mënyrë të drejtë dhe publike.<br />
Si një garanci më shumë për subjektet për zgjedhjen në mënyrë të drejtë të konfiliktit<br />
parimet e përgjithshme gjykimit gjyqësor për aq sa është e mundur aplikohen në gjykimin<br />
e ankimit administrativ.<br />
Ndërsa ankimi administrativ është një formë e kontrollit të veprimtarisë administrative<br />
duhet që kjo e fundit t’i nënshtrohet edhe kontrollit gjyqësor në rastet kur ankimuesi nuk<br />
është dakort me vendimin e marrë nga organi administrativ edhe pas ezaurimit të shkallëve<br />
të ankimit të brendshëm. Ankimi gjyqësor ndaj vendimeve administrative përgjithësisht<br />
është i lejueshëm nga legjislacioni shqiptar me gjithë atë është e rëndësishme të theksojmë<br />
se ekzistojnë një numër ligjesh të cilat sanksionojnë formën e prerë të akteve administrative<br />
. Përsonat të cilët nuk janë dakort me këto vendime sipas ligjeve përkatëse nuk mund<br />
të kundërshtojnë ligjshmërinë apo pavlefshmërinë e tyre në gjykatë. Këto ligje nëpërmjet<br />
dispozitave të mësipërme sanksionojnë kufizimin e së drejtës për tiu drejtuar gjykatës.<br />
Ashtu sic ka theksuar Gjykata Kushtetuese drejta për t’iu drejtuar gjykatës është një nga<br />
aspektet e të drejtës për gjykim, e sanksionuar në nenin 42 të Kushtetutës dhe 6 i KEDNJ<br />
dhe se në ushtrimin e kësaj të drejte ligjvënësi mund të vendosë kufizime, por këto kufizime<br />
duhet të përmbushin kriteret e përcaktuara në nenin 17 të Kushtetutës i cili sanksionon<br />
rastet dhe kriteret mbi të cilat mund të bëhet kufizimi i një të drejte apo lirie kushtetuese.<br />
Për sa më sipër për të vlersuar kushtetutetshmërinë e këtyre kufizimeve ligjore dhe<br />
respektimin e së drejtës për një proces të rregullt ligjor duhet ushtruar një kujdes duke<br />
analizuar në mënyrë të vecantë dy element kryesor. Së pari ashtu sic ka theksuar dhe GJK<br />
duhet analizur kufizimi me përmbushjen e kritereve të përcaktuara nga 17 i Kushtetuës.<br />
Së dyti është domosdoshmëri që ashtu sic ka bërë GJEDNJ në Cështjen Dauti kundër<br />
Shqipërisë analizimi i plotësimit të kushtit të gjykimit nga një gjykatë e pavarur dhe paanshme<br />
si domosdoshmëri për të prezumuar që cështja të dëgjohet drejtësisht duke përmbushur<br />
të gjithë garancitë e sanksionuara nga neni 6.1 dhe 13 i KEDNJ.<br />
Për sa më sipër për të analizuar elementin e parë, atë të kushtetuetshmërisë së kufizimit<br />
është e domosdoshme të ndalemi dhe analizojmë këtë kufizim duke iu referuar nenit 17 të<br />
kushtetutës i cili sanksionon se:<br />
“ 1. Kufizime të të drejtave dhe lirive të parashikuara në këtë Kushtetutë mund të vendosen<br />
vetëm me ligj për një interes publik ose për mbrojtjen e të drejtave të tjerëve. Kufizimi<br />
duhet të jetë në përpjestim me gjëndjen që e ka diktuar atë.<br />
2. Këto kufizime nuk mund të cënojnë thelbin e lirive dhe të drejtave dhe në asnjë rast nuk<br />
mund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara në Konventën Europiane për të Drejtat e<br />
Njeriut”<br />
Duke u ndalur dhe interpretuar në mënyrë tekstuale (literale) kushtet e sanksionuara nga<br />
kushtetuta mund të themi se;
52<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
a. Përcaktimi se si kusht për kufizimin e një të drejte apo lirie duhet që ajo të përcaktohet<br />
vetëm me ligj në qasjen tonë përmbushet pasi kufizimet e lartpërmëndura janë kryer<br />
nëpërmjet dispozitave ligjore.<br />
b. Për një interes publik ; për të verifikuar këtë kusht duhet që interesi publik që dikton<br />
kufizimin të ballafaqohet me ato të drejta që si rezultat i tij i nënshtrohen kufizimit. Në<br />
rastin konkret kufizohet e drejta për tiu drejtuar gjykatës si një ndër të drejtat themelore.<br />
Është e domosdoshme që personat për të mbrojtur interesat e tyre të të gjitha llojeve të<br />
kënë mundësi të kontrollojnë ligjshmërinë e vendimeve apo veprimtarinë e administratës<br />
publike. Vetëm nëpërmjet garantimit të së drejtës për tiu drejtuar gjykatës personat mund<br />
të sigurojnë një sër të drejtash të tjera që vijnë si pasojë e aksesit në gjykatë si ekonomike,<br />
personale , të rihabilitohen dhe / ose dëmshpërblehen në përputhje me kushtetutën etj.<br />
Është e vështirë të justifikohet që ekziston një interes publik i cili lind si domosdoshmëri<br />
heqjen e së drejtës për të kontrolluar veprimtarinë e administratës publike nëpërmjet ndalimit<br />
të së drejtës për tiu drejtuar gjykatës. Është e vështirë gjithashtu që në ligjet e lartpërmendura<br />
të pranohet një qasje e ekzistencës së interesit publik dhe që ky i fundit ka diktuar këtë<br />
kufizim.<br />
c. Kufizimi duhet të jetë në përpjestim me gjëndjen që e ka diktuar atë (propocional) ; për<br />
tu përmbushur kushti i propocionalitetit duhet të vërtetohet ekzistenca e domosdoshmërisë<br />
, dobishmërisë dhe propocionalitetit.<br />
Duke u ndalur dhe analizuar problematikën e ngritur nëpërmjet kësaj qasje mund të themi<br />
që nuk justifikohet ekzistenca e domosdoshmërie pasi lejimi i të drejtës për tiu drejtuar<br />
gjykatës mund të realziohet dhe nuk ka asnjë pengesë. Për sa i përket elementit dobishmëri<br />
mund të themi që ankimi gjyqësor është në funksion të parimit të shtetit të së drejtës dhe<br />
dhënies dhe administrimit të drejtësisë në mënyrë sa më të drejtë. Kufizimi i një të drejte të<br />
tillë nuk sjellë dobishmëri por përkundrazi ai ndikon negativisht në dhënien dhe administrimin<br />
e drejtësisë pasi është plotësisht e mundur që të ekzistojnë rastet e interpretimit , zbatimit<br />
apo marrja e vendimeve në kundërshtim me ligjin në mënyrë të qëllimshme ose jo dhe<br />
rrjedhimisht kontrolli nga instancat gjyqësore minimizon këtë mundësi dhe kontribuon në<br />
dhënien e drejtësisë.<br />
Kriteri i tretë ai i propocionalitetit duhet të gjykohet rast pas rasti për cdo ligj i cili bën një<br />
kufizim të tillë, me gjithë atë mund të themi që edhe për këtë krietër është e vështirë që të<br />
pranohet një qasje e tillë pasi kushti i proporcionalitetit përcakton se ndërhyrja duhet të jënë<br />
në propocion me gjendjen që e ka diktuar atë. Cila është gjëndja që dikton mos lejimin e<br />
kontrollit të veprimtarisë administrative nga organet gjyqësore A ka qëllim më madhor se ai<br />
dhënies së drejtësisë të cilës i kontribuon kontrolli gjyqësor Ky kusht gjithashtu imponon<br />
ligjvënësin të aplikojë mjete të tilla ligjore, të cilat duhet të jenë efektive, d.m.th. të zgjedhura<br />
në mënyrë të tillë që të jenë të përshtatshme për realizimin e synimeve që ndiqen.<br />
Cili është qëllimi që ndiqet dhe pse është kufizimi i së drejtës për tiu drejtuar gjykatës mjet<br />
i përshtatshëm për realizimin e tij Po kështu kriteri i propocionalitetit përcakton se përdorimi<br />
i këtyre mjeteve duhet të jetë i domosdoshëm, gjë që do të thotë se synimi nuk mund të<br />
arrihet me mjete të tjera. Domosdoshmëria përcakton gjithashtu përdorimin e mjeteve më<br />
pak të dëmshme për subjektet që u cenohen të drejtat dhe liritë .<br />
d. Nuk mund të cënojë thelbin e lirisë dhe të drejtave ; për të përcaktuar nëse thelbi i lirisë<br />
cënohet nga heqja e së drejtës për tiu drejtuar gjykatës është e rëndësishme të analizojmë<br />
termin gjykatë. Në rast se do të pranojmë se organet eprore në të cilat kundërshtohen<br />
vendimet e organeve administrative më të ulta mund të konsiderohen “gjykatë” pasi ato i<br />
përmbushin kriteret për të qënë të tilla mund të themi që thelbi i së drejtës nuk cënohet. Në
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 53<br />
rast të kundërt mund të themi që ai cënohet pasi personit i është mohuar e drejta për tu<br />
gjykuar nga një trup gjyqësore në përputhje me përcaktimet e GJEDNJ mbi termin gjykatë.<br />
Në rastin e dytë mund të themi që duke qënë se organet administrative nuk i përbushin<br />
kriteret e të qënit gjykatë atëherë për të mos cënuar thelbin e lirisë duhet që personat të<br />
kenë të drejtën të gjykohen të paktën në një shkallë nga një instancë gjyqësore.<br />
e. Nuk mund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara nga Konventa Europiane për të<br />
Drejtat e Njeriut ; e drejta për ankim efektiv e cila sanksionohet në nenin 13 të KEDNJ<br />
parashikon ankimin në të paktën një instancë kombëtare. Në qasjen tonë në rast se do të<br />
bënim një interpretim literal do të thonim që ankimi në të paktën 1 instancë kombëtare<br />
ekziston. Në jurisprundencën e saj GJEDNJ nuk ka ndjekur këtë mënyrë interpretimi por<br />
është bazuar kryesisht në interpretimin teleologjik dhe sistematik. Në këtë këndvërshtrim<br />
duke u bazuar edhe në termin ankim efektiv gjykata ka konsideruar se cështja duhet të<br />
gjykohet të paktën nga një organ që i përmbush krieteret e të qënit gjykatë nga GJEDNJ.<br />
Ky është minimumi që GJEDNJ ka përcaktuar dhe që cdo garantim më i pakët do të<br />
konsiderohet në kundërshtim me konventën.<br />
Për sa më sipër për të konkluduar nëse kufizimi i së drejtës për tiu drejtuar gjykatës<br />
garantuar nga e drejta për një proces të rregullt ligjor sanksionuar nga neni 42 i Kushtetutës<br />
dhe 6 i KEDNJ është në përputhje me kriteret e nenit 17 të Kushtetuës, mjafton që vetëm<br />
një ndër elementët e mësipërm të mos përmbushet. Në qasjen tonë gjykojë që të paktën 3<br />
(tre) nga 5 (pesë) kushtet e domosdoshme për një kufizim të tillë nuk përnbushen. Ekzistenca<br />
e interesit publik , propocionaliteti i kufizimit me gjëndjen që e ka diktuar , mos tejkalimi<br />
i kufizimeve të parashikuara nga KEDNJ dhe cënimi i thelbit të lirisë nuk justifikojnë<br />
kufizimin e së drejtës për tiu drejtuar gjykatës ndaj vendimeve të organeve administrative.<br />
Elementi i dytë mbi të cilën bazohet punimi është analizimi nëse organet të cilave ligji i jep<br />
të drejtën të nxjerrin vendime të cilat nuk mund të kundërshtohen në gjykatë mund të<br />
konsiderohen de jure trupa gjyqësore. Ky përcaktim është mjaft i rëndësishëm pasi<br />
Konventa Europiane e të Drejtave dhe Lirive Thelbësore të Njeriut në nenin 13 të saj ka<br />
sanksionuar si standard minimal gjykimin nga të paktën një instancë kombëtare duke mos<br />
përcaktuar nëse kjo instancë do të jetë trupë gjyqësore, administrative apo cfarëdo tjetër.<br />
Ky përcaktim i hap rrugën të drejtës së shteteve përkatëse që në raste të caktuara edhe<br />
vendimet e organeve që nuk janë “gjykata (trupa pjesë të sistemit gjyqësor) “ të konsiderohen<br />
të formës prerë. Me gjithë këtë përcaktim dispozita 13 e KEDNJ ka përcaktuar që ankimi<br />
duhet të jetë efektiv dhe neni 6/1 që cështja të dëgjohet drejtësisht nga një trup gjyqësore<br />
e pavarur dhe paanshme. Këtë qëndrim ka mbajtur edhe GJEDNJ në shqyrtimin e ankimeve<br />
ndaj vendimeve të formës së prerë të organeve administrative të shteteve të ndryshme.<br />
Sipas saj në asnjë rast personave nuk duhet t’i kufizohet e drejta për tu dëgjuar drejtësisht.<br />
Termi “Gjykatë” nuk duhet kuptuar domosdoshmerisht si gjykatë ligji e integruar në sistemin<br />
gjyqësor të një vëndi. Fakti që trupa me funksione gjyqësore ekzistojnë nuk i klasifikojnë<br />
ato domosdoshmërisht si gjykatë. Me termin gjykatë do të konsiderohen vetëm ato organe<br />
që plotësojnë një sërë kërkesash të caktuara. GJEDNJ në mjaft raste ka interpretuar<br />
termin gjykatë dhe ka marrë në shqyrtim nëse organe administrative të caktuara I<br />
përmbushin kriteret për tu konsideruar të tilla apo jo. Në cështjen Dauti kundër Shqipërisë<br />
GJEDNJ mori në shqyrtim një vendim të “Komisionit Vlersimit të Aftësisë për Punë”<br />
duke shqyrtuar nëse ky organ I plotëson elementët për tu konsideruar I pavarur dhe I<br />
paanshëm dhe nëse rrjedhimisht cështja e individi ishte gjykuar drejtësisht. Në cështjen e<br />
tij Z.Dauti iu drejtua “Komisionit të Vlersimit të Aftësisë për Punë” duke kërkuar shpalljen<br />
e paaftësisë për punë dhe përfitimit të një pensioni në bazë të ligjit. Komisioni shqyrtojë
54<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
kërkesën dhe shpalli Z.Dauti të paaftë sipas kategorisë 4 të ligjit. I pakanqaur me vendimin<br />
kërkuesi ankimojë vendimin e komisionit të paaftësisë për punë në “Komisionin e Apelit të<br />
Vlersimit të Aftësisë për Punë”. Ky komision rrëzojë vendimin atij më të ulët duke shpallur<br />
Z.Dauti të aftë për punë dhe rrjedhimisht subjekt I cili bazuar në ligjin përkatës nuk mund<br />
të përfitonte pension. Kundër këtij vendimi subjekti iu drejtua Gjykatës së Rrethit Gjyqësor<br />
Tiranë për rrëzimin e vendimit të Komisionit të Apelit të Vlerësimit të Aftësisë në Punë.<br />
Gjykata pasi shqyrtoi cështjen vendosi se në bazë të ligjit për sigurimet shoqerore vendimi<br />
i komisionit të apelit ishte i formës së prerë dhe i pakundërshtueshëm në rrugë gjyqësore.<br />
Po të njëjtin vendim lanë në fuqi Gjykata e Apelit dhe ajo e lartë. Po kështu edhe Gjykata<br />
Kushtetuese, ku kërkuesi pretendoi shkelje të së drejtës për proçes të rregullt si pasojë e<br />
mohimit të së drejtës për akses në gjykatë rrëzoi pretendimet e kërkuesit duke mos<br />
konsideruar asnje shkelje të proçesit. Në shqyrtimin e cështjes nga GJEDNJ kjo e fundit<br />
konstatojë se në bazë të nenit 6.1 të Konventës, është e nebojshme që organet administrative<br />
qe nuk përmbushin kërkesat e këtij neni duhet t’i nënshtrohen kontrollit pasues të një<br />
“organi gjyqësor që ka juridiksion të plotë” . Po kështu gjykata konstatojë se për të<br />
konkluduar nëse këto trupa administrative mund të konsiderohen “gjykatë” duhet të<br />
përmbushin kriteret që ky term përfshin brenda tij. Për të bërë këtë janë një sër elementësh<br />
esencial që duhet të analizohen të cilët që kanë ndikim të drejtëpërdrejtë në pavarësinë dhe<br />
paanësinë e organit si a. menyra e emrimit të antarëve të komisionioneve dhe madnatit në<br />
detyre, b. garancitë e nevojshme që ekzistojnë ndaj presioneve të jashtme apo elementë të<br />
tjerë rast pas rasti të cilat gjykohen se kanë ndikuar në pavarësinë dhe paanësisë e trupës<br />
që ka gjykuar ceshtjen .<br />
Në zgjidhjen e cështjes konkrete gjykatat duhet të bënin një analizë të plotë dhe të bazuar<br />
në elementët e mësipërm për të konkluduar nëse organi administrativ mund të konsiderohej<br />
trupë gjyqësore në bazë të ligjit. Duke analizuar elementët e përcaktuar nga jurisprundenca<br />
e GJEDNJ por edhe e Gjykatës Kushtetuese (vitet e fundit) bazuar në ligjin Nr.7703<br />
dt.11.05.1993 “Për sigurimet Shoqerore”mund të themi se :<br />
Mënyra e emrimit të komisioneve dhe antërve në detyre ; në bazë të nenit 35/b rregullat<br />
per organizimin dhe funksionimin e Komisjoneve të Vlersimieve të Aftësisë për Punë<br />
(KMCAP-ve) caktohen me rregullore te ISSH dhe Ministrise se Shendetesise dhe Mbrojtjes<br />
se Mjedisit . Po kështu edhe kryetari I Këshillit I Administrativ si organi kryesor I Institutit<br />
të Sigurimeve Shoqerore bazuar në nenin 73 të ligjit duhet të jetë nga rradhët e përfaqësuesve<br />
të ekzekutivit. Garancitë e nevojshme për ushtrimin e detyrës po ashtu janë të<br />
pamjaftueshme pasi antarët e Këshillit e Administrativ si organ qëndror dhe që vendos për<br />
përbërjen, funksionimin dhe organizimin e Këshillave të Ankimeve mund të shkarkohen<br />
në cdo rast nga autoriteti që I cakton .<br />
Po ashtu Komisionet e Ankimeve janë të përbërë tërësisht nga mjek në detyrë dhe nuk kanë<br />
në përmbërja asnjë jurist apo gjyqtar. Bazuar në këto element dhe një sër të tjerash GJEDNJ<br />
konstatojë se: “Ligji dhe rregulloret e brendshme nuk përmbajnë rregulla që të garantojnë<br />
mandatin e anëtarëve në detyrë, largimin e tyre, dorëheqjen apo ndonjë garanci për<br />
patundshmërinë e tyre duke bërë që ato të jenë të hapur ndaj mundësisë së shkarkimeve në<br />
cdo rast nga Instituti I Sigurimeve Shoqerore apo Ministria e Shëndetësisë, që ushtrojnë<br />
diskrecion të pakufizuar. Pozicioni i anëtarëve të komisionit të ankimeve është i hapur ndaj<br />
presioneve të jashtme. Një situatë e tillë minimizon dhe ul përtej kufirit minal pamjen e<br />
pavarësisë se organeve.” Për sa më sipër duke qënë se nuk ekzistojnë garanci të mjaftueshme<br />
për të konsideruar organet administrative konkrete trupa gjyqësore për shkak të mungesës<br />
së garancive të mjaftueshme të pavarësisë do të ishte e nevojshme që gjykata të merrte në
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 55<br />
shqyrtim këto elemente për t’I garantuar personave të paktën një shkallë gjyqësore të drejtën<br />
që cështja e tij të dëgjohet drejtësisht nga një trupë gjyqësore.<br />
Në rastin konkret por edhe në padi të tjera që mund t’i vijnë gjykatave kundër vendimeve të<br />
formës së prerë të organeve administrative është e rëndëishme që cështja t’i nënshtrohet një<br />
argumentimi të tillë dhe vetëm pasi të jetë siguruar që kufizimi I së drjejtës për t’iu drejtuar<br />
gjykatës është në përputhje me kriteret e përcaktuara nga neni 17 I Kushtetutës (në të<br />
kundërt duhet të kërkojë kontroll incidental në Gjykatën Kushtetutese) dhe se organi administrative<br />
I përmbush kriteret minimale të domosdoshme për tu konsideruar trup gjyqësore<br />
nëpërmjet analizës ashtu si në cështjen Dauti kundër Shqipërisë të vendos për pranueshmërinë<br />
ose jo të kërkesës. Për sa më sipër gjykojë se kjo cështje duhet të shërbej si vendim “pilot”<br />
për gjykatat shqiptare. Vetëm në këtë mënyrë mund t’I shërbehet parimit të shtetit të së<br />
drejtës dhe respektojmë garancitë kushtetuese dhe konvencionale të personave.<br />
Kufizimi i së drejtës për të apeluar vendimet e shkallës së parë.<br />
Referuar nenit 13 të KEDNJ e drejta për ankim efektiv. Rasti i juridiksionit fillestar te<br />
gjykatës së lartë etj. pyetje e prof.zaganjorit për info. Referimi te lexionet e tij.<br />
4.4 Ankimi gjyqësor i vendimit administrativ<br />
Konflikti administrativ është një ndër format e konflikteve në bazë të të cilës njërës palë i<br />
kundërshothet miratimi i një akti , nuk i jepet përgjigje brenda një afati të caktuar apo cdo<br />
pretendim tjetër i palëve i cili përbën objektin e konfliktit. Nëpërmjet veprimtarisë administrative<br />
organet e administratës publike shprehin vullnetin e tyre. Ky vullnet duhet të jetë<br />
i pasqyruar në Kushtetutë , në ligje dhe në akte të tjera me karakter nënligjor. Në ushtrimin<br />
e detyrimeve ligjore të përcaktuara në aktet e larpërmendura nuk përjashtohet mundësia e<br />
gabimeve dhe rrjedhimisht për konstatimin dhe rivendosjen në vënd e së drejtës së shkelur<br />
është e domosdoshme ekzistenca e mundësisë e kontrollueshmërisë së këtyre akteve. Një<br />
ndër format e mbikqyrjes administrative dhe rrjedhimisht e kontrollueshmërisë së gabimeve<br />
të larpërmendura është ekzistenca e kontrollit të brendshëm. Ankimi i brendshëm<br />
administrativ nënkupton të drejtën e personave të cilët kanë një interes të ligjshëm të<br />
kërkojnë revokimin , shfuqizimin ose modifikimin e akteve administrative .<br />
E drejta për një proces të rregullt ligjor i siguron gjithkujt të drejtën që edhe gjatë shqyrtimit<br />
të ankimit administrativ të gjykohet në mënyrë të drejtë dhe publike dhe brenda një afati<br />
të arësyseshëm. Me gjithë se parimet e përgjithshme administrative për aq sa është e<br />
mundur aplikohen në gjykimin e ankimit administrativ është përsëri e nevojshme që<br />
personave ti jepet e drejta e shqyrtimit gjyqësorë të pretendimeve edhe pas shqyrtimit të<br />
ankimit administrativ. Në mjaft raste vendimi administrativ është shprehje e pushtetit<br />
diskrecional dhe si e tillë nuk përjashtohen rastet që diskrecioni që ligji i ka dhënë organeve<br />
administrative të përdoret në përputhje me ligjin apo edhe të abuzohet me të. Si e tillë<br />
lindin dyshime të arësyeshme që edhe vendimet që vlerësuesit e ankimeve apo komisjonet<br />
marrin të jenë në kundërshtim apo në interpretim të gabuar të ligjit. Përcaktimi në ligj në<br />
bazë të të cilave vendimi i organit administrativ është i formës së prerë dhe rrjedhimisht<br />
nuk mund të kundërshtohet në rrugë gjyqëore paraqet probleme përsa i përket të drejtës<br />
për një proces të rregullt ligjor, pjesë e së cilës është ndër të tjera gjykimi nga një gjykatë<br />
e pavarur dhe e paanshme.<br />
Duke pasur parasysh që një ndër krieteret themelore për interpretimin Kushtetutës dhe<br />
KEDNJ është interpretimi i zgjeruar i të drejtave dhe i ngushtuar i kufizimeve. Në cështjen<br />
Dauti kundër Shqipërisë ku në bazë të nenit 35 të ligjit nr. 7703 Dt.11.05.1993 “ Për<br />
Sigurimet Shoqerore” vendimi për caktimin e aftësië për punë i marrë pas ankimit në
56<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
organin epror i Institutit të Sigurimeve Shoqerore është i formës së prerë dhe nuk mund ti<br />
nënshtrohet shqyrtimit gjyqësorë GJEDNJ konstatojë se përcaktimi ligjor i mësipërm vjen në<br />
kundërshtim me të drejtën për akses në gjykatë e garantuar nga neni 42 i Kushtetutës dhe 6 i<br />
KEDNJ. Sipas GJEDNJ e drejta për akses në gjykatë përfshin brenda saj detyrimin që vendimet<br />
e organeve administrative të jenë të rishikueshme në rrugë gjyqësore. Sipas saj gjykata në të<br />
paktën një instancë gjyqësore duhet të kishte shqyrtuar cështjen në themel dhe shprehur për<br />
pretendimet e palës. Gjykimi në rrugë gjyqësore i jep të drejtën palës që pretendimet e saj të<br />
degjohen nga një gjykatë e pavarur dhe paanshme dhe rrjedhimisht gjykimin e drejtë të cështjes<br />
. Për sa më sipër mos ekzistenca e mundësisë së shqyrtimit gjyqësor është kufizim i së drejtës<br />
për ti’u drejtuar gjykatës dhe rrjedhimisht kufizim i të drejtave dhe lirve të përcaktuara nga<br />
Konventa dhe Kushtetua. Në rast se ligji do të bëj kufizime të tilla atëhërë është e domosdoshme<br />
që ai të respektojë përcaktimet e parashikuara nga neni 17 i Kushtetuës për kufizimin e të<br />
drejtave. Në të kundërt kufizimi i të drejtës për tiu drejtuar gjykatës ashtu sic ka konstatuar dhe<br />
GJEDNJ përbën shkelje të procesit të rregullt ligjor.<br />
5. E drejta për një proçes publik dhe të hapur<br />
Drejtësia është një proçes i cili nuk ka rëndësi vetëm mënyra si jepet por edhe si duket.<br />
Kryerja e proçeseve në mënyrë të hapur lidhet me faktin që interesave të cilat duhet t’u<br />
shërbehet nga proçeset publike nuk janë vetëm ato të palëve , por edhe ato të publikut të<br />
gjërë. Në vetvete dhënia e drejtësisë në mënyrë të hapur i shërben besimit e publikut për<br />
administrimin e drejtësisë dhe edukimit të qytetarëve. Gjykimi i hapur zbatohet në cdo<br />
fazë të gjykimit dhe përfshin brenda tij dhe të drejtën për seanca dëgjimore ( vecanërisht<br />
në rastet kur njëra nga palët në cështje e kërkon një gjë të tillë). Mbajtja e gjykimit publik<br />
mbron palët nga administrimi I fshehtë I drejtësisë duke bërë administrimin e saj transparent.<br />
Në qoftë se dëgjimi publik nuk realizohet në instancën e parë të gjykimit ai mund të<br />
korrigjohet duke mbajtur një seance publike në instancën më të lartë të gjykimit.<br />
Detyrimi për bërjen e seancës publike është vetëm I shtetit dhe ai nuk varet nga kërkesat<br />
e palëve. E kundërta është e justifikuar. Pjesë e gjykimit publik dhe të hapur përbën edhe<br />
detyrimi i gjykatës për shpalljen e informacioneve mbi kohën, vëndin dhe cdo lehtësi tjetër<br />
që do ta ndihmonte publikun në ndjekjen e seancave.<br />
Gjykimi duhet të jetë i hapur për të gjithë dhe nuk mund të kufizohet vetëm për një<br />
kategori të caktuar personash. Në raste të tilla do të konsiderohet si shkelje të së drejtës<br />
për gjykim publik .<br />
Përjashtime nga dëgjimi publik. Gjykimi in camera<br />
Përjashtimet nga dëgjimet publike duhet të interpretohen në mënyrë të ngushtuar .<br />
Në cdo kërkesë për përjashtim gjykata duhet të vendos për ndikim e tyre në interesin e<br />
publikut. Publiku dhe masmedia mund të përjashtohen nga dëgjimi për arsye :<br />
a) Kur cështja përmban element të moralitetit<br />
b) Element të rendit publik<br />
c) Kur cështja përmban elementë të sigurisë kombëtare<br />
d) Kur interesat e të miturve ose mbrojtja e jetës privatë në process e kërkojnë. Cështje të<br />
tilla mund të jenë ato; familjare , divorc, kujdestari, birësim, procedimet mbi të miturit etj.<br />
e) Kur publiciteti I cështjes dëmton interesat e drejtësisë.<br />
6 E drejta për të marrë pjesë në gjykimin e cështjes<br />
Nga koncepti i “proçesit të rregullt ligjor” rrjedh parimi i përgjithshëm, që secila palë ka të<br />
drejtë të jetë e pranishme në seancë gjyqësore ose të përfaqësohet nga avokati përkatës.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 57<br />
Pjesmarrja e palëve në proçes garantohet nga e drejta për një proçes publik dhe të hapur.<br />
Në ushtrimin e kësaj të drejte ka dallim midis cështjeve me karakter civil dhe ato penale.<br />
Në cështjet civile prania në proçesin gjyqësor duhet t’i lejohet palëve, duke bërë përjashtim<br />
rastet kur nga gjykata me vendim cmohet mosprania e personave të caktuar si psh ;<br />
largimi i palës nga proçesi si pasojë e sjelljes së tij. Në cështjet penale si rregull i pandehuri<br />
duhet lejuar të marrë pjesë në proçes. Përjashtim bëjnë rastet e caktuara ku autoritetet<br />
megjithëse kanë kryer të gjithë veprimet e caktuara të nevojshme për të njoftuar personin<br />
nuk kanë qënë në gjëndje ta njoftojnë atë. Gjykimi në mungesë kërkon që përpara se<br />
cështja të gjykohet personi ndaj të cilit zhvillohet gjykimi të ketë marrë informacion të<br />
saktë për akuzën, datën, vëndin dhe kohën e gjykimit. Në qoftëse i akuzuari nuk merr këtë<br />
informacion dhe atij nuk i është dhënë koha dhe lëhtësirat e mjaftueshme për përgatitjen e<br />
mborjtjes, ai nuk mund të mbrojë veten nëpërmjet asistencës ligjore dhe nuk ka mundësi<br />
të ekazaminojë dëshmitarët kundër tij apo të pyes ato në favor të tij. Ky rast është mjaft<br />
problematik dhe duhet shqyrtuar nga gjykata në cdo rast ku konstatohet mosprania e të<br />
akuzuarit apo palës në procesin civil . Po kështu mospjesmarrja në proçes mund të lejohet<br />
për interest të administrimit të drejtësisë kur i pandehuri vuan nga një sëmundje e cila<br />
mund të pengojë proçesin. Në qoftë se i akuzuari ka qënë prezent në shkallën e parë të<br />
gjykimit pjesmarrja personale tij në apel nuk ka të njëjtën rëndësi dhe nuk duhet cmuar<br />
njëlloj si në shkallë të parë . Në të tilla raste është gjykata e apelit që do të vendosë në bazë<br />
të ligjit gjykimin ose jo në prani të personit të akuzuar. Me gjithë diskrecionin e mësipërm<br />
në rastet kur gjykata bën konsiderimin e fakteve, i akuzuari siguron të drejtën për të marrë<br />
pjesë në gjykimin e tyre.<br />
Gjykata e Lartë dhe Gjykata Kushtetuese si rregull gjykojnë pa praninë e të pandehurit<br />
pasi Gjykata e Lartë gjykon vetëm aspektin ligjor ndërsa ajo Kushtetuese vetëm pretendimet<br />
për shkelje të së drejtës për një proçes të rregullt. Gjykata në cdo rast duhet kujdeset që<br />
pala ka marrë njoftimin për gjykimin e cështjes duke i dhënë në këtë mundësi personit<br />
apo avokatit mbrojtës të jenë të pranishëm në gjykimin e cështjes. Gjykata në asnjë rast<br />
nuk mund të japi vendime ex parte ( pa i kërkuar të gjithë palëve të marrin pjesë në<br />
shqyrtimin e cështjes).<br />
7. Gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e krijuar ligjërisht<br />
7.1 Termi Gjykate (tribunal)<br />
Termi “Gjykatë” nuk duhet kuptuar domosdoshmerisht si gjykatë ligji e integruar në sistemin<br />
gjyqësor të një vëndi. Fakti që trupa me funksione gjyqësore ekzistojnë nuk i klasifikojnë<br />
ato domosdoshmërisht si gjykatë. Me termin gjykatë do të konsiderohen vetëm ato organe<br />
që plotësojnë një sërë kërkesash të caktuara si pavarësia dhe paanësia, kohëzgjatja në<br />
detyrë e anëtarve ,garancia e respektimit të procedurave etj. GJEDNJ përvec të tjerash në<br />
cështjen Dauti kundër Shqipërisë theksojë se gjykata duhet të kishte marrë në shqyrtim të<br />
paktën në një instancë gjyqësore pretendimet e ankimuesit pasi Komisioni i Apelit të<br />
Vlerësimit të Aftësisë në Punë nuk përmbush elementët thelbësor për tu konsideruar një<br />
gjykatë duke pasur probleme si përsa i përket profesionalizmit të anëtarëve për shkak të<br />
mungesës së njohurive juridike ashtu edhe paanësisë.<br />
Të kundertën ka theksuar GJEDNJ në cështjen Le Compte, Van Leuven dhe De Meyere<br />
kundër Belgjikës ku me gjithë se komisioni apelimimit i Urdhërit të Mjekut kishte në<br />
përbërje të tij mjek prezenca e më shumë se gjyysmës së anëtarëve të komisionit me<br />
profesion gjyqtar, ndër to edhe kryetari përbën një garanci të mjaftueshme për tu<br />
konsideruar i paanshëm .
58<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
7.2 E pavarur dhe e paanshme<br />
Gjykimi nga një gjykatë “e pavarur dhe paanshme” është një ndër parimet kushtetuese që<br />
qëndrojnë në themel të një proçesi të rregullt ligjor. Ai sanksionohet në nenin 7 , 145 dhe<br />
pjesë nenit 42 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë , nenit 6 të KEDNJ , 10 të<br />
Deklaratës Universale për të Drejtat e Njeriut , neni 14 i Konventës Ndërkombëtare Për të<br />
Drejtat Civile dhe Politike , neni 8 i Konventës Amerikane për të Drejtat e Njeriut , neni 7<br />
i Konventës Afrikane për të Drejtat e Njerëzve etj. Të gjithë këto akte sanksionojnë gjykimin<br />
nga gjykatë e pavarur dhe paanshme si një ndër elementët thelbësor të së drejtës për një<br />
proces të rregullt ligjor.<br />
Termi i pavarur i referoeht pavarsisë së gjykatave nga ekzekutivi, legjislativi dhe cdo palë<br />
tjetër. Termi palë të tjerë i referohet cdo personi apo organi që mund të ushtroj presion<br />
nëpërmjet autoritetit të tij shtetëror kundrejt cdo personi apo organi pjesë e pushtetit<br />
gjyqësor. Një trup gjykues mund të konsiderohet e pavarur kur ai përmbush një sër<br />
garancish të cilat sigurojnë objektivitetin e tij në gjykimin e cështjes.<br />
Pavarësia e gjyqësorit bazohet në parimin e ndarjes dhe balancimit të pushteteve i<br />
sanksionuar në nenin 7 të Kushtetutës në të cilin sanksionohet se pushteti gjyqësor ushtron<br />
veprimtarinë e tij i pavarur nga pushtetet e tjera. Ky parim përcakton funksione dhe detyra<br />
të ndryshme për cdo pushtet pasi ndarja e pushteteve në thelb është ndarje funksionesh<br />
dhe kompetencash. Ky parim në sanksioninimin e detyrave sanksionon dhe të drejtën e<br />
gjykatave nga njëra anë mos të ndikohen nga asnjë pushtet tjetër në cfarë do formë apo<br />
mënyrë dhe detyrimin e pushteteve apo cdo organi tjetër në qëndrimin pasiv për të mos<br />
ndikuar në asnjë lloj forme apo mënyre në dhënien dhe ushtrimin e drejtësisë nga gjykatat.<br />
Duke u bazuar në këtë parim pushteti gjyqësor gëzon të gjithë kompetencën për ushtrimin<br />
e funksionit në mënyrë të pavarur. Për të respektuar sa më shumë pavarësinë e gjykatave<br />
Kushtetuta ka përcaktuar një organ të vecantë që është Këshilli i Lartë i Drejtësisë i cili në<br />
shumicën e tij përbehet nga vet gjyqëtarët të zgjedhur nga Konferenca Gjyqësore .<br />
Këshilli i Lartë i Drejtësisë (KLD) është autoriteti shtetëror përgjegjës për mbrojtjen,<br />
emërimin, transferimin, shkarkimin, edukimin, vlerësimin moral e profesional, karrierën,<br />
dhe për kontrollin e veprimtarisë së gjyqtarëve të gjykatave të shkallës së parë dhe të<br />
gjykatave të apelit . Nëpërmjet sanksionimit të këtij organi mund të themi që gjyqësorit i<br />
krijohet mundësia të vetkontrollohet duke shmangur cdo dyshim për ndërhyrje të pushteteve<br />
të tjera nëpërmjet kauzës së kontrollit të ligjshmërisë së funksionimit. Po kështu mund të<br />
ketë një sër mënyrash inidirekte në të cilën një pushtet kërkon të ndërhyjë në pushtetin<br />
tjetër. Në shqyrtimin e ankesave mbi këtë element Gjykata Kushtetuese duhet të jetë e<br />
kujdesshme për të mbrojtur në cdo rast pavarësinë e gjyqsorit. Në Hungari megjithëse<br />
Ministri Dretjësisë jepte apo rekomandonte dhënien e cmimeve të nderit për gjyqtarët në<br />
aktivitet gjyqësor u konsiderua shkelje e pavarsisë së gjyqësorit si një mënyrë indirekte e<br />
ndërhyrjes në të. Po kështu në Lituani pagesa e premimve gjyqtarëve u konsiderua në<br />
kundërshtim me parimin e pavarësisë gjyqësore .<br />
Përgjithësisht konsiderohen si tre kushte thelbësore që ndikojnë mbi pavarsinë gjyqesore;<br />
a) Siguria e detyrës ( mbajtja e postit) – Është e rëndësishme që gjykatësit të kenë sigurinë<br />
që do shkarkohen nga detyra vetëm për arsye ligjore dhe që kohëzgjatja e tyre në punë do<br />
të vazhdojë deri në moshën e daljes në pension më garancinë që nuk do të ndërpritet në<br />
mënyrë arbitrare. Kjo garanci përbën parimin e pandryshueshmërisë së gjyqtarëve në<br />
detyrë. Në rast se lind e nevojshme heqja nga puna e tyre atëherë është e domosdoshme<br />
që ajo të bëhet në përputhje të plotë me procedurën e përcaktuar në Kushtetutë dhe ligjet<br />
specifike. Parimi është ngritur duke u bazuar në funksionin specifik që ka pushteti gjyqësor
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 59<br />
dhe për të garantuar pavarësinë nga pushtetet e tjera dhe ndryshimet si pasojë e zgjedhjeve<br />
periodike.<br />
b) Siguria financiare - Themelore për këtë elemënt është që e drejta për pagesën, pensionin<br />
apo cdo privilegj tjetër i fituar duhet të jetë i siguruar me ligj dhe jo të jetë subjekt i<br />
ndërprerjes arbitrare nga ekzekutivi apo legjislativi si një ndër mënyrat e mundshme të<br />
ndikimit në të. Në limitet e këtij parimi qëndron e drejta e riorganizimit të sistemit gjyqësor.<br />
c) Pavarësia institucionale lidhet me të drejtën e administrimit të sistemit gjyqësor. Është<br />
e papranueshme që ndikime të jashtme të përfshihen në këtë administrim. Megjithatë<br />
është e nevojshme të ketë disa marrdhënie institcionale midis pushtetit gjyqësor dhe atij<br />
ekzekutiv. Këto marrdhënie nuk duhet të prekin pavarsinë e gjykatës.<br />
Mbi elementët e mësipërm Gjykata Kushtetuese është shprehur se:<br />
Statusi ligjor i gjyqtarëve dhe i gjykatave duhet gjithashtu t’i shërbejë garancisë së pavarësisë<br />
së tyre. Vlerësimi i sistemit të garancive dhe pavarësia e gjyqtarëve dhe gjykatave janë<br />
ngushtësisht të ndërlidhura ndërmjet tyre. Garancitë kushtetuese për statusin e gjyqtarit<br />
lidhen me emërimin, paprekshmërinë dhe palëvizshmërinë e tyre nga detyra pa shkaqe të<br />
përligjura, me mosndjekjen e tyre penalisht dhe disiplinarisht pa vendim të motivuar të<br />
KLD-së, si dhe me garancitë financiare .<br />
Respektimi i parimit të pavarësisë mundëson respektimin e parimit të barazisë para ligjit<br />
sanksionuar në nenin 18.1 të Kushtetutës dhe krijimin e besimit që gjykatat duhet të<br />
gëzojnë në shtetin e së drejtës. Gjykimi nga një gjykatë e pavarur përbehet nga dy elementë<br />
; pavarësia dhe paanësia e gjykatës.<br />
Në përputhje me detyrat që u ka ngarkuar Kushtetuta pushteti gjyqësor është i pajisur me<br />
pushtet të mjaftueshëm, gjë që i jep mundësinë të marrë vendime në mënyrë të lirë dhe të<br />
pavarur. Ky parim ka si qëllim të vetëm të tij qënien e lirë të gjykatave për të dhënien e<br />
vendimeve të saj vetëm duke u bazuar në bindjen e brendshme dhe në përputhje me<br />
Kushtetutën dhe ligjet. Në funksion të mbrojtjes dhe respektimit të këtij parimi Kushtetuta<br />
e Shqipërisë ka përcaktuar një sër garancishë për kryerjen në mënyrë të pavarur dhe të<br />
paanshme të detyrave të nga ana e gjyqëtarëve. Pjesa 9 e saj përcakton mënyrën e emrimit<br />
të gjyqëtarëve (neni 136) , imunitetin e gjyqëtarëve ndaj ndjekjes penale ( neni 137) ,<br />
garancia e qëndrimit në detyrë për një kohë të pakufizuar si dhe moslejimin e uljes së<br />
përfitimeve të gjyqëtarëve ( neni 138) , mbarimi i mandatit të gjyqtarit ( neni 139),<br />
mospeërputhshmëria me funksionin e gjyqtarit ( neni 143) dhe mbi të gjitha neni 145 i<br />
Kushtetutës i cili përcakton se ; Gjyqtarët janë të pavarur dhe i nënshtrohen vetëm Kushtetutës<br />
dhe ligjeve. Pika 3 e nenit sanksonon ; ndërhyrja në veprimtarinë e gjykatave passjell<br />
përgjegjësi sipas ligjit.<br />
Pavarësia dhe paanësia e gjyqtarit është kusht i nevojshëm dhe i domosdoshëm për<br />
shqyrtimin e pavarur dhe të paanshëme të çështjes. Këto norma Kushtetuese i ngarkojnë<br />
institucionet dhe pushtetet e tjera me detyrën kushtetuese që të respektojnë pavarësinë e<br />
gjykatave. Garancitë për ushtrimin në mënyrë të pavarur dhe të paanshëm të detyrave të<br />
gjyqtarëve nuk duhen kuptuar si privilegj. Ajo duhet kuptuar si një detyrim i gjyqtarëve<br />
dhe gjykatës që lind nga e drejtat e cdo personi si një ndër të drejtat themelore, për të patur<br />
një arbitër nga i cili të dëgjohet dhe të jetë i paanshëm në zgjidhjen e cështjes.<br />
Ashtu sic u theksua më sipër pavarësia dhe paanësia janë koncepte qe bashkëveprojnë<br />
me njëri tjetrin por me gjithë atë mund të themi qe kanë dallime thelbësore ndërmjet tyre<br />
ku paanshmëria i referohet qëndrimit objektiv dhe subjektiv të gjyqtarit në lidhje me cështjen<br />
dhe palët. Paanshmëria përcaktohet nga dy aspekte ;
60<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
a. Testi objektiv i cili përcaktohet nga fakti nëse gjyqtari ka ofruar garanci proçeduriale të<br />
mjaftueshme për të përjashtuar cdo gjykim legjitim të anshmërisë<br />
b Testi subjektiv i cili përcaktohet nga bindja e brendshme e gjyqtarit për mënyrën e<br />
zgjidhjes së cështjes.<br />
Paanësia e gjykatës në një proçes pranohet se është një garanci kushtetuese për çdo<br />
individ. Paanësia përbën prezumim sipas të cilit gjykatësi në zgjidhjen e cështjes ka vepruar<br />
duke respektuar të dy testet e mësipërme përderisa njëra nga palët të paraqes prova në<br />
proçes që vërtetojnë të kundërtën. Në rast të vërtetimit të shkeljes së paanësisë së gjykatës<br />
atëhrë do të kemi rrjedhimisht edhe shkeljen e parimit të barazsë para ligjit pasi zbatimi i<br />
ligjit pjesë e së cilës është dhe e drejta për një proces të rregullt nuk është zbatuar në<br />
mënyrë të paanshme duke respektuar teste Paanshmëria lidhet ngushtësisht me detyrimin<br />
ligjor për të qëndruar pasiv dhe mbi palët ( super partes) të gjykatës.<br />
Mund të themi që imuniteti gjyqësor është një element që gjyqtarët ta kryejnë në mënyrë<br />
më të pavarur detyrën e tyre.<br />
Në mënyrë që të respektojë funksioni e saj super partes , gjykata nuk duhet në asnjë lloj<br />
mënyre apo forme të promovojë interesa, të ndihmojë në cfarëdolloj forme njërën nga<br />
palët. Në raste të tilla ajo shkëputet nga funksioni i saj i paanshëm duke shkelur parimin e<br />
paanësisë dhe të drejtën për një proces të rregullt ligjor.<br />
Palës në të gjitha rastet duhet t’i jepet mundësia të përgjigjet akuzave drejtuar kundër tij .<br />
Kërkesa për paanësi përfshin brënda saj parimin themelor që “një person nuk mund të jetë<br />
gjyqtar i ceshtjes së tij”. Ky parim është zhvilluar nga doktrina dhe juriprundenca duke<br />
theksuar se gjyqtari i cili është pjesë e gjykimit ka interesa mbi përfundimin e cështjes, ka<br />
dhënë mendim për të apo cfardo lidhje tjetër që lë dyshime të arësyeshme për anësi<br />
konsiderohet “pjesë e gjykimit të cështjes së tij”. Ky element është plotësisht i mjaftueshëm<br />
për të konsideruar anësinë e trupit gjykues ose për të përjashtuar paraprakisht gjyqtarin<br />
nga gjykimi i cështjes.<br />
Në rastet kur ndodhet para konfliktit të interesit të përcaktuar nga ligji , anëtarët e trupit<br />
gjykyes apo gjykatësi duhet të zëvëndësohen me anëtrë të tjerë të cilët nuk kanë asnjë<br />
element interesi mbi cështjen. Një vendim në bazë të së cilit një anëtar ka konflikt interesi<br />
nuk mund të konsiderohet që është I drejtë. Po kështu dhënia e një vendimi të mëparshëm<br />
të gjyqtarit mbi cështjen nuk lejon që gjyqtari të jetë pjesë e rigjykimit të saj. Në raste të<br />
tilla kemi shkelje paanësisë objektive. GJEDNJ është shprehur se “ cilido gjyqtar në lidhje<br />
me të cilin ekzistojnë arësye legjitime për të pasur frikë se i mungon paanshmëria duhet të<br />
tërhiqet nga gjykimi i cështjes “. Ashtu sic është theksuar në vazhdimësi nga Gjykata<br />
Kushtetuese por edhe ajo e të Drejtave të Njeriut detyrë e gjykatës në çdo proces gjyqësor<br />
është që jo vetëm të japë drejtësi por edhe të mundësojë krijimin e besimit tek publiku se<br />
ajo do të shfaqet si e paanshme në zgjidhjen e çështjes. Në demokraci, ligjshmëria e rolit<br />
të gjyqtarit varet jo vetëm nga qenia e tij, por dhe nga shfaqja e tij i paanshëm dhe i<br />
pavarur, duke qenë roli i tij në mënyrë esenciale pasiv dhe super partes.<br />
Duke pasur nën kujdes që të realizohet në cdo rast një gjykim i pavarur dhe i paanshëm i<br />
personave GJEDNJ në cështjen Dauti kundër Shqipërisë ka theksuar domosdoshmërinë<br />
e së paku një kontrolli gjyqësor vendimeve të organeve administrative. Gjykata Kushtetutese<br />
gjithashtu me vendimin. nr.10, datë 11.05.2006 ka theksuar se “Qëllimi është që ndaj<br />
veprimeve të pushtetit administrativ që prekin të drejtat e individit, duhet të ushtrohet një<br />
kontroll, i cili nuk mund të jetë tjetër veçse kontroll gjyqësor. “Shteti ligjor presupozon,
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 61<br />
ndër të tjera, që një ndërhyrje e autoriteteve ekzekutive në të drejtat e individit, duhet të<br />
jetë objekt i një kontrolli efektiv që normalisht i përket gjyqësorit, i cili ofron garantimin<br />
më të mirë të pavarësisë, paanësisë dhe procesit të rregullt”.<br />
7.3 E krijuar ligjërisht<br />
Përdorimi i termit “e krijuar ligjërisht” është përcaktuar për të siguruar që të gjithë personat<br />
do të gjykohen nga një gjykatë, juridiksioni i të cilës është krijuar para nga ligji, duke<br />
përjashtuar kështu veprimet arbitrare. Termi ka si qëllim gjithashtu të garantojë që organizimi<br />
i drejtësisë në shoqëritë demokratike duhet të jetë i rregulluar nga një ligj sa më i lartë<br />
(mundësisht Kushtetuta), duke përbërë garanci në këtë mënyrë për respektimin e së drejtës<br />
për një proces të rregullt. Termi ligjërisht përfshin brënda tij nocionet e së drejtës të<br />
kompetencës; ratione materiae, ratione personae dhe ratione temporis .<br />
Ratione personae është pasja nga subjekti kërkues i cilësisë së përcaktuar nga ligji si një<br />
ndër personat të cilët legjitiomohen të ngrënë padi apo të bëjnë kërkesa mbi cështje konkrete.<br />
Ratione materiae përbën elementin kryesor për legjitimimin e subjektve si palë në proces.<br />
Subjektet kanë detyrimin të argumentojnë interesin e ligjshëm të subjekteve nga kërkesa/<br />
t mbi cështjen. Në rast se pala nuk vërteton se ka interes të ligjshëm mbi cështjen atëherë<br />
kërkesa e tij nuk mund të shqyrtohet nga gjykata.<br />
Ratione temporis është e lidhur ngushtë me përcaktimin e një afati të caktuar brenda së<br />
cilës personi duhet t’i drejtohet gjykatës. Ligji mund të përcaktojë afate të tilla , kalimi i së<br />
cilave nuk legjitiomojnë subjektin kërkues të vërë në lëvizje gjykatën për shqyrtimin e<br />
kërkesës. I tillë është përcaktimi ligjor i nenit 50 të ligjit Nr.8577 Dt.10.02.2000 “Për<br />
Organizimin dhe Funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë” i cili<br />
sanksionon se “Kërkesat në Gjykatën Kushtetuese për shqyrtimin e pajtueshmërisë së<br />
ligjit ose të akteve të tjera normative me Kushtetutën ose me marrëveshjet ndërkombëtare,<br />
mund të paraqiten brenda 3 vjetëve nga hyrja në fuqi e tyre.” Për llogaritjen e afateve<br />
gjykata është shprehur se duke u bazuar në nenin 1, paragrafi 2, të ligjit të mësipërm në<br />
të cilin është sanksionuar rregulli se “për çështje që lidhen me procedura që nuk rregullohen<br />
nga ky ligj, Gjykata Kushtetuese merr parasysh edhe dispozitat ligjore që rregullojnë<br />
procedurat e tjera, duke marrë në konsideratë natyrën ligjore të çështjes”. Në këtë kontekst,<br />
neni 149 i Kodit të Procedurës Civile parashikon se “afati nuk quhet i humbur, kur kërkesa<br />
ose akti është dërguar me postë edhe në ditën e fundit të afatit” .<br />
8 Gjykimi brenda një afati të arsyeshëm<br />
Afati arsyeshëm është një ndër standartet që proçesi i rregullt sanksionon në bazë të të<br />
cilit qëndron fakti që dhënia e drejtësisë duhet të jepet brenda një kohe sa më të shkurtër<br />
të mundshme. Faktorë të vlerësimit nëse proçedura të caktuara kanë përmbushur standartin<br />
e “afatit të arësyeshëm” janë kompleksiteti i cështjes , qëndrimi i autoriteteve , qëndrimi i<br />
kërkuesit dhe cfarë kërkohet. Kompleksiteti i një cështje vlerësohet në dritën e faktorëve<br />
si natyra e fakteve apo numri i aktorëve të përfshirë si ; të paditurit , dëshmitarët , kryerja<br />
e veprimeve të nevojshme si ekspertimet , eksperimentet etj. GjEDNJ ka përcaktuar në<br />
një numër cështjes se sjellja e këshilltarit ligjor të palës i atribuohet asaj kur ndodhin<br />
vonesa për shkak të veprimeve të ndërmarra nga këshilltari. Vonesa për shkaqe të tilla me<br />
gjithë se mund të bëhen shkak për kalimin e një afati relativisht të gjatë nuk konsiderohen<br />
shkelje pasi është vet përfaqësuesi i palës, veprimet e të cilit përbëjnë shkak për vonesa të<br />
tilla . Përsa i përket sjelljes së autoriteteve jurisprundenca e gjykatës ka përcaktuar në<br />
mjaft raste se shteti është gjithmon përgjegjës për të gjitha vonesat e shkaktuara nga
62<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
autoritetet administrative ashtu dhe nga ato gjyqësore. Ështe detyrë e shtetit që të organizoj<br />
sistemin e tij ligjor me qëllim që të sigurojnë që proçeset gjyqësore të kryhen brenda një<br />
afati të arsyeshëm. Gjykata ka refuzuar argumentet qeveritare se pamjaftueshmëria e<br />
personelit apo mangësitë e përgjithshme administrative përbëjnë justifikim të mjaftueshëm<br />
për të ekzistuar shkelje e standartit “afat të arsyeshëm” .<br />
Kohëzgjatja në proçedurat civile nis nga data e fillimit të proçesit dhe në proçedurat penale<br />
nga data e fillimit të akuzës. Në proçedurat civile kohëzgjatja përfshin përvec përfundimit<br />
të gjykimit deri në marrjen e vendimit formë të prerë dhe ekzekutimit të tij. Fakti që<br />
gjykimi brenda një afati të arsyeshëm përfshin brenda saj ekzekutimin brënda një afati të<br />
arsyeshëm vjen për faktin se gjykimi i një të drejte është një proçes i cili përbëhet nga dy<br />
faza ; faza e parë lidhet me njohjen dhe deklarimin e të drejtës që përfundon kur kërkesa<br />
rrëzohet ose kur ajo pranohet dhe merr formë të prerë. Faza e dytë lidhet me ekzekutimin<br />
e vendimit gjyqësorë. Faza e parë nuk do të kishte vlerë nëse vendimi gjyqëosor nuk do të<br />
ekzekutohej. Nëse e drejta e siguruar me anë të vendimit nuk do të ekzekutohej atëherë<br />
vendimi gjyqësor nuk do të kishte asnje vlerë. Ajo cfarë duhet garantuar është që e drejta<br />
mos të jetë teorike apo iluzionare por praktike dhe efektive. E drejta është iluzionare kur<br />
vendimi I formës së prerë nuk zbatohet. E drejta e ekzekutimit të vendimit gjyqësor<br />
nënkupton që sado komplekse dhe cilado qofshin vështirësitë e ekzekutimit shteti duhet të<br />
marri të gjitha masat që vendimi gjykatës të ekzekutohet.<br />
Ekzekutimi i vendimeve gjyqësore është në të gjitha rastet përgjegjësi i organeve shtetërore.<br />
Kushtetuta në nenin 142/3 ka përcaktuar se “ Orgnet e shtetit janë të detyruara të ekzekutojnë<br />
vendimet gjyqësore”. Ky detyrim kushtetutes që sanksionohet edhe nëpërmjet termit gjykim<br />
brenda një afati të arësyseshëm në nenin 42 të kushtetutës dhe 6 të KEDNJ duhet të bëhet<br />
brenda një afati sa më të shkurtër.<br />
Në vështrimin e cështjeve penale kohëzgjatja fillon nga njoftimi zyrtar që i jepet individit<br />
nga autoritetet për pretendimin që ka kryer një vepër penale . Kjo e drejtë përfshin brenda<br />
saj si afatin e përfundimit të gjykimit në të gjithë shkallët e gjyqësorit ashtu dhe ekzekutimin<br />
e vendimit të formës së prerë të gjykatës brenda një afati të arsyeshëm . E drejta e<br />
gjykimit brënda një afati të arsyeshëm lind nga e drejta për t’iu drejtuar gjykatës dhe ajo e<br />
disponibilitetit të saj. Në të, sanksionohet që gjykata duhet ti japë përgjigje kërkesave të<br />
palëve brenda një afati të arsyeshëm duke dalë me anë të një vendimi përfundimtar i cili<br />
rrëzon apo pranon kërkesat e palëve. Si parimi i disponibilitetit të gjykatës ashtu dhe ai i<br />
gjykimit brenda një afati të arsyeshëm do të konsiderohen se cënohen nëse vendimi nuk<br />
ekzekutohet brenda një afati të arsyeshëm. Dhënia e drejtësisë teorikisht pa e zbatuar atë<br />
në praktikë con ipso facto ( për shkak të faktit) në mohimin e saj.<br />
Ky qëndrim është mbajtur nga Gjykata Kushtetuese e Republikës së Shqipërisë ashtu dhe<br />
nga Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut në cështjet të cilat me gjithë se ka pasur një<br />
vendim të formës së prerë , ekzekutimi i tij nuk është kryer nga autoritetet shtetërore, me<br />
gjithë se ekziston detyrimi kushtetues dhe ligjor i ekzekutimit të vendimit. “Shteti duhet të<br />
marrë përsipër vazhdimisht detyrimin për të siguruar palët pjesëmarrëse në proçes se do<br />
të kenë mundësi reale të ekzekutojnë vendimin gjyqësor të formës së prerë dhe se e drejta<br />
për të pasur akses në gjykatë do të ishte iluzion, nëse sistemi ligjor ose zbatimi i tij në<br />
praktikë do të bëhej shkak që një vendim gjyqësor i formës së prerë të mbetej inefektiv<br />
dhe i pazbatueshëm për një kohë tepër të gjatë” . Cdo qytetar që i drejtohet një gjykate<br />
kompetente për realizimin e një të drejte, nuk mund të presë pa kufi për realizimin e saj,<br />
prandaj përfundimi i cështjes është i lidhur ngushtë me domosdoshmërinë e respektimit të<br />
një afati të arsyeshëm.
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 63<br />
E drejta për tu gjykuar brënda një afati të arsyeshëm sanksionon të drejtën e palës që<br />
cështjes së tij ti jepet zgjidhje nga gjykata pa shkaktuar vonesa të paarsyeshme. Kjo e<br />
drejtë nuk përfshin vetëm kohën e marrjes së vendimit të formës së prerë por edhe atë të<br />
ekzekutimit të vendimit. Që e drejta të jetë efektive procedura duhet të garantojë gjykim<br />
pa vonesa të pajustifikueshme si në shkallë të parë ashtu edhe ne apel .<br />
Sanskionimi i kësaj të drejte ka si qëllim të minimizojë efektet negative që shkakton vonesa<br />
e proceseve penale mbi të akuzuarin. Akuza penale së bashku me efektet e tjera të saj<br />
shkaktojnë te personi kufizimet e lirisë, shqetësime të ndryshme, opinion shoqëror negativ<br />
dhe gjëndja e rënduar psikologjike etj. Koha e pritjes për mbarimin e procesit ka efekte<br />
negative si për të akuzuarin ashtu edhe për familjen. Në rastet kur i akuzuari është i<br />
pafajshëm këto efekte janë jo të rënda. Interesi shoqëror i dhënies së drejtësisë ka si qëllim<br />
që ato që akuzohen për një vepër penale gjykohen në një mënyrë të ndershme dhe të<br />
drejtë. Koha nga e cila fillon data e procesit është ajo e castit që personi i komunikohet<br />
akuza. Kjo mund të jetë ditë para se personi të dërgohet para gjykatës, ashtu si dita e<br />
arrestimit, momenti i njfotimit zyrtar të akuzës, apo dita kur hetimet paraprake kanë filluar<br />
83. Pezullimi i procesit nuk ndërpret llogaritjen e kohës si gjykimi 85.<br />
Cilët janë elementët për të përcaktuar nëse një person është gjykuar brënda një afati të<br />
arsyeshëm GJEDNJ për llogaritjen e afatit ka përcaktuar një sërë elementësh si :<br />
a) kompleksiteti i cështjes<br />
b) sjellja e të akuzuarit<br />
c) sjellja e autoriteteve administrative dhe gjyqësore 86<br />
Llogaritja e afatit ka përcaktime të ndryshme në vënde të ndryshme.<br />
Gjykata e lartë kanadeze ka përcaktuar se gjykatat duke përcaktuar kalimin e afatit të<br />
arsyeshëm duhet të marrin në konsideratë një sërë elementësh si :<br />
1. arsyet e vonesës<br />
a) koha e nevojshme që duhet normalisht për të përfunduar procesin në fjalë<br />
b) veprimet e të akuzuarit<br />
c) veprimet e akuzës<br />
d) limitet e burimeve institucionale ( mjaft e kritikuar nga KEDNJ )<br />
e) arsye të tjera të vonesës.<br />
2. nëpërmjet marrveshjes apo sjelljeve të tjera, i akuzuari heq dorë në tërësi apo në pjesë<br />
të së drejtës së tij të gjykuar sa më shpejt.<br />
Gjykata e lartë kanadeze është shprehur se këto përcaktime nuk duhet të interpretohen në<br />
një mënyrë mekanike. Elemetët e mësipërm nuk janë të pandryshueshme . 94<br />
9 Barazia e mjeteve (armëve)<br />
Parimi I barazisë proceduriale të palëve ose sic quhet ndryshe parimi i barazisë është pjesë<br />
thelbësore e së drejtës për një proces të rregullt ligjor. Ai lidhet ngushtë me të drejtën e<br />
mbrojtjes dhe parimin e gjykimit të cështjes nga gjykatë e pavarur dhe e paanshme.<br />
Barazia e mjeteve dhe njohja me argumentët e palës kundërshtare nënkupton që cdo palë<br />
në proçes duhet të ketë mundësi për të qënë prezent në cështjen e tij para mungesës së<br />
cdo kushti që e vë atë para disavantazheve në raport me palën tjetër. Parimi shkelet kur<br />
gjyqëtari refuzon njërën palë të paraqes pretendime, prova, të marrë në pyetje dëshmitarë,<br />
të shtrojë për përgjigje pyetje ndaj ekspertit etj, në një kohë që palës apo palëve të tjera i<br />
janë lejuar këto të drejta. Të gjitha palët duhet të kenë mundësi për tu njohur me aktet e<br />
njëri tjetrit për të qënë në këtë mënyrë të barabartë dhe për të zbatuar kontradiktetin si një<br />
ndër elementët që ndihmon në vlerësimin dhe cmimin e fakteve nga gjykata.
64<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
Barazia e armëve nënkupton të drejtën e cdo pale pëer të patur mundësi për të paraqitur<br />
pretendimet, prapësimet, provat apo cdo element tjetër në kushte qe nuk e vënë atë në një<br />
disavantazh vis-à-vis kundërshtarit të tij. Ky parim aplikohet si në proçeset civile ashtu<br />
dhe në ato penale. Në procedimin penal kemi shkelje kur I akuzuari ndalohet apo njohja<br />
me aktet e procedimit bëhet e pamundur duke cënuar në këtë mënyrë si parimin ashtu dhe<br />
të drejtën për ushtrimin e një mbrojtje efektive. Në të gjitha rastet duhet patur kujdes pala<br />
jo vetëm të marrë aktet por edhe të ketë kohën e nevojshme të njihet me to. Marrja e<br />
akteve është një pjesë e së drejtës për tu njohur me aktet , njohja është pjesa e dytë e cila<br />
ashtu si e para është thelbësore pasi i siguron palës të drejtën për tu njohur dhe përgatitur<br />
mbrojtjen. Gjykata e Lartë në lidhje me të drejtën e palëve për tu njohur me aktet ka<br />
theksuar se “Gjykata vë në dukje se, nëpërmjet realizimit si duhet të proçesit të njohjes së<br />
të pandehurit apo mbrojtësit me aktet e çështjes penale në ngarkim të tij, atij i jepet mundësia<br />
që, së pari, të paraqesë pretendimet eventuale rreth rregullshmërisë së procedurës së<br />
ndjekur gjatë kryerjes së veprimeve të ndryshme hetimore apo rezultateve të tyre dhe,<br />
ç’është akoma më e rëndësishme, për të përgatitur një mbrojtje sa më efektive, të cilën do<br />
ta përdorë gjatë ecurisë së mëtejshme, deri në përfundimin në gjykatë të proçesit penal në<br />
ngarkim të tij. Trajtimi në këtë mënyrë i rëndësisë së këtij proçesi është në përputhje me<br />
frymën që del nga permbajtja e nenit 31/a, b të Kushtetutës së Shqipërisë, ku parashikohet<br />
se: Gjatë proçesit penal kushdo ka të drejtë: a) të vihet në dijeni menjëherë dhe hollësisht<br />
për akuzën që i bëhet ...; b) të ketë kohën dhe lehtësitë e mjaftueshme për të përgatitur<br />
mbrojtjen e vet. Nga ana tjeter, ky trajtim pajtohet edhe me frymën që i jep artikulli 6(3)(a)<br />
i KEDNJ të drejtës për t’u informuar mbi akuzën dhe që i përgjigjet pretendimit legjitim të<br />
personit për të ditur pse shteti ka vepruar kundër tij, si dhe qëllimit për t’i dhënë atij<br />
informacionin që do t’i nevojitet për të përgatitur mbrojtjen .”<br />
E drejta për të pasur akses mbi aktet lidhet gjithashtu edhe me një të drejtë tjetër mjaft të<br />
rëndësishme, atë të mbrojtjes . Në raste njëra nga palët nuk ka marrë dijeni për aktet<br />
atëhërë gjykata me kërkesë të palës urdhëron dhënien e një kopjeje të akteve. Parimi i<br />
barazisë së mjeteve ka si qëllim dhënien e akteve të palës që nuk i ka ato në mënyrë që të<br />
njihet me to. Vetëm nëpërmjet njohjes së akteve respektive mund të themi që realizohet<br />
parimi i barazisë së armëve. Kjo e drejtë përcakton detyrimin negativ të trupit gjykues të<br />
mos ndihmojë asnjërën nga palët në proçes me anë të mendimeve apo opinioneve të tij.<br />
Me cënimin e barazisë së mjeteve ( armvëve ) shkelet gjithashtu parimi i barazisë para<br />
ligjit sanksionuar nga neni 18.1 i Kushtetutës.<br />
Është detyrim I procesit të rregullt që prokurori të njohë palën në mbrojtje në të gjithë<br />
aktet megjithatë ky nuk është një detyrim absolut. Në rastet kur aktet përmbajnë elementë<br />
të sigurisë kombëtare, të mbrojtjes së dëshmitarëve, të mbrotjes së metodave të investigimit<br />
apo ndonjë të drejte tjetër themelore individuale apo me interes publik mund të kërkohet<br />
nga prokurori që pala mos të ketë akses në aktet. Ky ndalim duhet në cdo rast të cmohet<br />
nga gjykata në raport me të drejtën e të akuzuarit për tu njohur me aktet. Në rastet kur<br />
prokurori bind gjykatën që ndalimi I aksesit në akte është justifikuar gjykata mund të<br />
vendosë ndalimin e aksesit në akte për një afat të caktuar. Në rast se masa të tilla kufizojnë<br />
të drejtat e mbrojtjes të cilat janë absolutisht të nevojshme dhe që mos dhënia e mundësisë<br />
se aksesit në to do ta cënonte të drejtën e mbrojtjes së palës duke e vënë atë në një pozitë<br />
të disavantazhuar kufizimi I kësaj të drejte duhet të konsiderohet si shkelje e barazisë në<br />
procedura (armëve) .<br />
Për sa i përket komunikimit të kërkesave nga ana e gjykatës dhe rishikimit të vendimit<br />
gjyqsor Gjykata Kushtetues në vendimin. nr.8, datë 02.05.2006 është shprehur se “Nga
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 65<br />
zhvillimi i gjykimit rezultoi e provuar se Gjykata e Lartë ka pranuar për shqyrtim kërkesën<br />
e subjekteve të interesuara, por nuk u ka komunikuar kërkuesve një kopje të kësaj kërkese.<br />
Jo vetëm kaq por nga vendimi i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë rezulton se kërkesa për<br />
rishikim është shqyrtuar drejtpërdrejt në seancë gjyqësore dhe është vendosur pranimi i<br />
kërkesës, prishja e vendimit nr.13, datë 17.11.1998 të Gjykatës së Apelit Durrës, kthimi i<br />
çështjes për rigjykim dhe pezullimi i ekzekutimit të këtij vendimi, por pa u thirrur kërkuesit<br />
dhe pa u dëgjuar ata, megjithëse ishin palë në vendimin e cenuar.”<br />
Gjykata duhet të sigurojë në cdo rast dhe në cdo kusht që barazia e palëve të realizohet në<br />
të gjithë fazat e procedimit gjyqësor. Kur gjykata nuk arrin të kontrollojë atmosferën apo<br />
presionin e krijuar nga publiku në sallën e gjyqit duke bërë të pamundur për mbrojtjen një<br />
paraqitje normale të provave apo pyetjes së dëshmitarëve do të konsiderojmë gjithashtu<br />
shkelje të parimit .<br />
Barazia proceduriale nuk konsiderohet e dhunuar nga përdorimi I një gjuhe të caktuar. E<br />
drejta për dëgjim të drejtë nuk cënohet nga zhvillimi I procesit në një gjuhë të caktuar por<br />
cënoëht në rast se të pandehurit I cili nuk ëhtë në gjëndje të kuptoj gjuhën përkatëse nuk<br />
I ofrohen aktet në gjuhën që ai kupton dhe e drejta për tu mbrojtur dhe patur një përkthyes.<br />
Kjo është e garantuar rastet vetëm kur pala nuk kupton ose ka vështirësi në prezantimin<br />
në gjuhën përkatëse. Në rast se gjykata provon që pala kupton dhe është në gjëndje të<br />
ushtrojë të drejtën e tij në gjuhën përkatëse, gjykata nuk ka detyrime t’i ofrojë atij garancitë<br />
e mësipërmë.<br />
Raste të tjera të cilat mund të konsiderohen si shkelje parimit të barazisë së armëve janë<br />
kur një I huaj jorezident nuk lejohet të marrë pjesë personalisht në gjykimin ku ai është<br />
palë .<br />
10 Parimi i prezumimit të pafajësisë<br />
Parimi i prezumimit të pafajësisë përbën një ndër elementet e rregullsisë së të drejtës për<br />
një proces të rregullt ligjor. Ai sanksionohet në nenin 6.2 të KEDNJ dhe 30 i Kushtetutës<br />
sipas të cilit “Kushdo quhet i pafajshëm përderisa nuk i është provuar fajësia me vendim<br />
gjyqësor të formës së prerë “.<br />
Prezumimi i pafajsisë përbën të drejtën e cdo personi për tu konsideruar i pafajshëm ndaj<br />
cdo akuze derisa fajësia të vërtetohet në mënyrë të formës së prerë. Prezumimi i pafajësisë<br />
rrjedh nga parimi ligjor latin “ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat” ( barra e<br />
provës qendron tek akuzuesi, jo tek i akuzuari).<br />
Prezumimi i pafajsisë përbëhet nga tre elementë përbërës thelbësor:<br />
1. Barra e provës – i përket akuzuesit i cili ka detyrimin të provojë me fakte bindese<br />
fajësinë e të akuzuarit. Në rast se pas paraqitjes së provave dhe pas cmimit gjyqësor të<br />
tyre mbeten ende dyshime mbi fajësinë e të akuzuarit atëherë gjykata ka detyrimin e<br />
shpalljes së personit të pafajshëm. Gjykata duhet të mbajë gjithmon në konsideratë që<br />
barra e provës ështe e akuzës dhe të kujdeset që në asnjë rast ajo të mos kalojë tek i<br />
akuzuari.<br />
2. Niveli i të provuarit duhet të jetë mbi fakte të arsyëshme<br />
3. Mjetet e të provuarit duhet të jenë marrë në përputhje me ligjin<br />
Sipas këtij parimi, gjykatat nuk duhet të fillojnë proçesin me bindjen se i pandehuri ka<br />
kryer figurën e veprës penale për të cilin akuzohet. Detyrë e gjykatës së zakonshme që<br />
shqyrton një çështje penale është që t’i krijojë mundësinë të pandehurit vetë ose nëpërmjet<br />
mbrojtësit të mbrohet dhe ajo të japë vendimin e saj të bazuar mbi provat direkte e indirekte,
66<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
të cilat duhet të provohen nga akuza dhe që administrohen në dosje . Prezumimi qe parimi<br />
sanksionon ka si qëllim të minimizojë rrezikun që persona të pafajshëm të dënohën. Kjo<br />
arrihet duke i dhënë prokurorit barrën e provës dhe të akuzuarit prezumimin të pafajshëm.<br />
Prezumimi nuk duhet kuptuar vetëm si detyrim i gjykatës dhe i subjekteve në proces për<br />
të konsideruar të akuzuarin/it të pafajshëm por detyrimin e të gjithë autoriteteve, medias<br />
apo personave të mos paragjykuar rezultatin final të gjykimit. Prezumimi i pafajsisë<br />
mund të shkelet jo vetëm nga gjykata por edhe nga autoritetet publike . Kur pas arrestimin<br />
të një personi një oficer i lartë policie lajmeroi në një konferencë për shtyp arrestimin e tij<br />
duke cilësuar si një ndër nxitësit apo planifikuesit e një vrasje, KEDNJ konsiderojë këtë<br />
veprim si “ deklarim fajësie” i cili së pari inkurajoi publikun për të besuar në fajësinë e tij<br />
dhe së dyti paragjykoi cmimin e fakteve nga autoriteti gjyqësor. Këto veprime janë<br />
konsideruar nga KEDNj shkelje të parimit të prezumimit të pafajsisë. Liria e shprehjes<br />
përfshin lirinë për të marrë dhe përpunuar informacion dhe prezumimi nuk mund të privojë<br />
autoritetet nga informimi i publikut në lidhje me investigimet penale por ai kërkon që kjo<br />
liri të përdoret në përputhje me të drejtën e cdo personi për tu konsideruar i pafajshëm.<br />
Parimi sanksionon gjithashtu se përpara se fajësia e personit të provohet me vendim të<br />
formës së prerë, një vendim gjyqësor i dhënë ndaj një personi nuk duhet të reflektojë në<br />
opinion fajësinë e tij .<br />
Debat ekziston nëse pytjet e palës akuzuese për dëshmitarët në proces janë të orjentuara<br />
apo formuara në atë mënyrë që e konsiderojnë të akuzuarin fajtor përbëjnë shkelje të<br />
parimit nga ana e akuzës. Gjykata Supreme Kanadeze ka konsideruar se ky element nuk<br />
përbën shkelje të parimit .<br />
Kur një person i akuzuar në një vepër penale nuk ka të drejtën e rimbursimit të kostove të<br />
procedimit ndaj tij nuk konsiderohet shkelje e prezumimit të pafajsisë .<br />
11.E drejta e mbrojtjes<br />
E drejta e mbrojtjes përfshin brenda saj një sër elementësh thelbësor të cilët shërbejnë si<br />
standarte minimale nga Kushtetuta dhe KEDNJ për prezumimin e respektimit të së drejtës<br />
së drejtës së mbrojtjes. Të drejtat e mbrojtjes të siguruara nga neni 6/3.a i KEDNJ<br />
garantohen edhe nga Kushtetuta në nenin 31 të saj. E drejta e mbrojtjes përfshin brenda<br />
saj të drejtën e personave që;<br />
a) të informohen brenda një afati sa më të shkurtër, në një gjuhë që ai e kupton<br />
dhe në mënyrë të hollësishme, për natyrën dhe shkakun e akuzës që i bëhet;<br />
E drejta për tu informuar brënda një afati sa më të shkurtër lidhur me akuzën që i është<br />
ngarkuar personit kërkon që informacioni i sanksionuar t’i jepet personit sa më shpejtë të<br />
jetë e mundur pasi akuza të jetë deklaruar formalisht. Kjo e drejtë nuk përfshin të drejtën<br />
e personave ndaj të cilëve po bëhen hetime por kjo e drejtë zbatohet kur megjithëse po<br />
bëhen hetime dhe personi nuk është ende i akuzuar, prokurori vendos të marrë masa të<br />
caktuara ndaj të dyshuarit. Personi nuk duhet të informohet vetëm për faktet e mbledhura<br />
ndaj dhe bazën ligjore por edhe me karakteristikat ligjore të aktit për të cilin ai akuzohet .<br />
Kërkesa për të informuar të akuzuarin i siguron atij përgatitjen e mbrojtjes. Kërkesa që një<br />
i akuzuar duhet të informohet për shkakun e akuzës ndaj tij nënkuptonqë infromacioni<br />
duhet të merret nga ai. Një prezumim i marrjes së informacionit është në kundërshtim me<br />
të drejtën.<br />
b) E drejta për të patur kohë të mjaftueshme dhe lehtësira në përgatitjen ë mbrojtjes;
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 67<br />
Koha dhe njoftimi i akuzës ndryshojnë nga njëri legjislacion në tjetrin. Në disa legjislacione<br />
vlersohet se njoftimi mund të bëhet në cdo fazë të hetimit paraprak, kurse në disa të tjera<br />
akti i njoftimit të akuzës bëhet në përfundim të hetimit, pasi prokuroria të ketë vendosur<br />
për kalimin e cështjes në gjyq. Kodi ynë i Proçedurës Penale nuk përcakton castin e<br />
njoftimit të akuzës në kohë me gjithë atë e drejta për tu njohur me akuzën duhet të sigurohet<br />
personit para se prokurori t’i bëjë kërkesë gjykatës për vleftësimin e arrestit. Kur arrestimi<br />
bëhet me vendim të gjykatës , me kërkesë të prokurorit , pa praninë e të pandehurit ,<br />
njoftimi akuzës duhet të bëhet mënjehërë pas ekzekutimit të arrestimit .<br />
Kërkesa aplikohet në të gjitha shkallët e procedimit gjyqësor. Detyrimi për të patur kohën<br />
e nevojshme është në varësi të karakteristikave dhe volumit të cdo cështjeje .<br />
Dështimi i autoriteteve për të siguruar kohën e nevojshme për të përgatitur pyetjet apo<br />
ekzaminimet e dëshmitarëve përbën shkelje edhe të nenit 14/3/b të Konventës<br />
Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike ( KNDCP) . Përgatitja e mbrojtjes për të<br />
cilën koha e nevojshme dhe lehtësirat janë të domosdoshme përcakton nevojshmërinë për<br />
të marrë masa para fillimit të procesit. Lehtësirat përfshijnë aksesin në akte dhe prova të<br />
tjera, të cilët të akuzuarit i nevojiten për të përgatitur mbrojtjen. Kjo është e rëndësishmë<br />
për të garantuar procesin e rregullt ligjor që personi ndaj të cilit është ngarkuar akuza të<br />
ketë mundësinë të “familjarizohet” me aktet dhe provat ndaj tij duke ushtruar në këtë<br />
mënyrë një mbrojtje sa më efektive.<br />
Lajmërimi dhe njohja me aktet<br />
Njoftimi është një garanci për ti garantuar palëve përgatitjen e cështjes së tyre, duke<br />
përfshirë mbledhjen e fakteve të nevojshme për pregatitjen e mborjtjes. Prezumimi që del<br />
nga ky element i se drejtës është që një cështje e cila është paraprakisht e përgatitur nga<br />
palët e udhëheq gjykatën në dhënien e një vendimi sa më të mirë dhe të drejtë duke i<br />
shërbyer kështu trajtimit të drejtë. Duke konsideruar rëndësinë e së drejtës për të dëgjuar<br />
dhe lidhjen e ngushtë të saj me procesin administrativ ne duhet të konsiderojmë se cfarë<br />
efekti praktik ka ajo në procesin e vendimarrjes. Ky përcaktim lidhet me faktin që<br />
procedurat e dëgjimit mund të jenë instrumente efektivë në procesin e vendimarrjes së<br />
drejtë. Sensi që dëgjimi është një proceudrë rutinë administrative nuk duhet kuptuar si<br />
mundësia për të paraqitur para venidmarrësve faktet e nevojshme për vendimin. Gjykimet<br />
rast pas rasti të bazuara mbi fakte empirike janë ato të cilat bëjnë të mundur përcaktimin<br />
nëse e drejta për të dëgjuar është plotësuar.<br />
Apelimi dhe rekursi<br />
Pas marrjes së vendimit të shkallës së parë, faza finale e procesit është ajo e apelimit.<br />
Nëpërmjet apelimit garantohet rishqyrtimi i vendimit për të vendosur nëse ai ishte i gabuar,<br />
nëse në të është bërë gabime, apo është një vendim i dretjë i bazuar në ligj. Apelimi është<br />
një proces i cili bën shqyrtimin e cështjes nga një autoritet tjetër gjykues nga ai i vendimarrësit<br />
të parë ( ky përcaktim sanksionon mosgjykimin e së njëjtës cështje nga i njëjti gjyqtar).<br />
Procesi i apelimit përfshin tre elementë thelbësor :<br />
1) shqyrtimin i kërkesave në apelimin e palëve<br />
2) investigimin<br />
3) korrigjimin e vendimit<br />
rekursi për vendimin e apelit është elementi tjetër thelbësor i cili garanton.<br />
Njoftimi i akuzës është një ndër elementët kryesor të sigurimit të së drejtës së mbrojtjtes.<br />
Akti i komunimikimit të akuzës duhet t’i njoftohet të pandehurit.<br />
Ashtu sic ka theksuar në mjaft raste edhe Gjykata e Lartë për dërgimin e çështjes në gjyq,<br />
ashtu edhe për kërkesën për gjykim (akte këto, të cilat lidhen ngushtësisht me njëri tjetrin),
68<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
ligjvënësi shqiptar ka vendosur standard mjaft të lartë në drejtim të garantimit të të drejtave<br />
të personave, të cilët, megjithëse kanë cilësinë e të pandehurit, para se çështja në ngarkim<br />
të tyre të dërgohet në gjyq, duhet t’u vihen në dispozicion (vetë atyre ose mbrojtësve) të<br />
gjitha aktet e proçedimit penal që u përkasin atyre. Ligjvënësi ka percaktuar proçedura<br />
qartësisht të shprehura (eksplicite), respektimi me përpikmëri dhe rigorozitet i të cilave<br />
garanton, në mënyrë efektive, të drejtat e personit të njohura nga Konventa Europiane e të<br />
Drejtave të Njeriut (KEDNJ) dhe Kushtetuta e Shqipërisë për një proçes të rregullt ligjor.<br />
Neni 327 paragrafi i dytë i Kodit të Proçedurës Penale sanksionon se : “Prokurori, pasi<br />
shqyrton aktet dhe sigurohet që i pandehuri ose mbrojtësi është njohur me to vendos,<br />
sipas rastit, pushimin e çështjes ose dërgimin e saj në gjykatë”.<br />
Sigurimi i njohjes me aktet e të pandehurit është element i cili ndikon në mënyrë thelbësore<br />
në respektimin e së drejtës së mbrojtjes. Me njohje nuk duhet kuptuar një veprim formal<br />
i cili fillon dhe përfundon në castin e dërgimit të akteve personit ndaj të cilit kryhen<br />
veprimet e akuzës. Ajo është një element i cili duhet konstatuar rast pas rasti nga gjykata<br />
ku kjo e fundit duhet të ketë gjithmon parasysh volumin e akteve për përcaktimin e kohës<br />
së nevojshme për të prezumuar që personi është njohur me aktet. “Vetëm nëpërmjet njohjes<br />
me aktet e cështjes personit i jepet mundësia të paraqesë pretendimet eventuale rreth<br />
rregullshmërisë së proçedurës së ndjekur gjatë kryerjes së veprimeve të ndryshme hetimore<br />
apo rezultateve të tyre dhe, ç’është akoma më e rëndësishme, për të përgatitur një mbrojtje<br />
sa më efektive, të cilën do ta përdorë gjatë ecurisë së mëtejshme, deri në përfundimin në<br />
gjykatë të proçesit penal në ngarkim të tij “ Gjykata Lartë në këtë vendim argumentoj se<br />
dërgimi i akteve voluminoze të cështjes në të njëjtën ditë me dërgimin e cështjes në gjykatë<br />
ishte e pamjaftueshme. Sipas saj akuza nuk ka respektuar garancitë e ofruara nga Kushtetuta<br />
dhe KEDNJ pasi njohja me 8 volume në rastin konkret nuk ishte e mundur të bëhej brënda<br />
pak orësh apo edhe qoftë brenda 1 dite. Ky afat kushtëzohet gjithashtu pasi njohja është<br />
njëri element i garantimit të së drejtës së mbrojtjes. Akuza dhe gjykata duhet të sigurohen<br />
gjithashtu që së bashku me kohën e mjaftueshme për njohjen me aktet personit ti sigurohet<br />
edhe koha e domosdoshme për përgatitjen e mbrojtjes. Vetëm nëpërmjet garantimit të<br />
këtyrë dy elementëve mund të themi që respektohen garancitë e mësipërme.<br />
Informimi në gjuhë që kupton dhe brenda një afati sa më të shkurtër është element i<br />
lidhur ngushtë me drejtën e për t’u vënë në dijeni me aktet dhe përgatitjen e mbrojtjes.<br />
Mos kuptimi i gjuhës nënkupton moskuptimin e së akteve dhe të gjithë elementët e tjerë të<br />
fashikullit dhe con rrjedhimisht edhe në mos përmbushjen e së drejtës së mbrojtjes në<br />
mënyrë efektive. Njoftimi brenda një afati sa më të shkurtër gjithashtu lidhet sigurimin e<br />
kohës së nevojshme për përgatitjen e mbrojtjes efektive.<br />
Informacioni duhet të jepet në një gjuhë të cilën personi akuzuar kupton. Kur një person<br />
i cili nuk kishte origjinë italiane dhe nuk ishte resident në Itali ju dha akuza në gjuhën<br />
italiane , ai informoi autoritetet gjyqësore për shkelje të së drejtës të lartpërmëndur pasi ai<br />
nuk kishte njohuri të mjaftueshme të gjuhës italiane dhe ksihte vështirësi në kuptimin e<br />
përmbajtjtes. Personi kërkoi nga autoritetet gjyqësor vënien në dispozion të akteve në<br />
gjuhën amtare. GJEDNJ theksoi që autoritetet gjyqësore duhet të kishin marrë masa për<br />
ti vënë në dispozicion informacionin duke konsideruar mosplotësimin e kërkesës në<br />
kundërshtim me të drejtën për një proces të rregullt ligjor.<br />
Njoftimi i fundit për gjykim duhet të bëhet para se gjykimi të fillojë dhe duke u siguruar që<br />
që nga data kur personi ka marrë njoftimin deri në atë të fillimit të procesit ekziston koha<br />
e mjaftueshme për tu njohur me aktet dhe përgatitur një mbrojtje efektive. Kur njoftimi<br />
për gjykimin i është dhënë avokatit që i akuzuari ka pasur gjatë gjykimeve të mëparshme
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 69<br />
dhë jo atij prezent në atë kohë e drejta u konsiderua e shkëlur nga GJEDNJ 111<br />
c) të mbrohet vetë ose të ndihmohet nga një mbrojtës i zgjedhur prej tij dhe, kur<br />
nuk ka mjetet për të shpërblyer një mbrojtës, të asistohet falas nga një avokat i<br />
caktuar nga gjykata kur e kërkojnë interesat e drejtësisë;<br />
E drejta për asistencëligjore pa pagesë ( shih konventën)<br />
Personi mund të mos ketë njohje të ligjit dhe nuk mund të sigurojë asistencë ligjore. Shteti<br />
duhet të marrë të gjithë masat që në cështjet penale të sigurojë të akuzuarit të drejtën për<br />
të patur asistencë ligjore falas. Kjo e drejtë përfshin detyrimin e shtetit për të informuar të<br />
akuzuarin mbi asistencën në fjalë. Kjo e drejtë nuk aplikohet vetëm gjatë procesit gjyqësor<br />
por edhe gjatë dëgjimeve para gjyqësore të cështjes 117.<br />
E drejta për të patur asitencë ligjore falas përbëhet nga dy elementë :<br />
a) personi nuk ka mundësi financiare për të paguar asistencë kijgore<br />
b) interesat e drejtësisë e kërkojnë<br />
ajo që garantohet nga e drejta është asisenca ligjore dhe jo e drejta për të përzgjedhur<br />
asistencën lijgore. Në rast se mbrojtësi i caktuar kryesisht bëhet i pamundur për të ushtruar<br />
mbrojtjen e tij të mëtejshme për cfarëdo lloj arsyeje atëherë autoritetet kanë detyrimin ta<br />
zëvëndësojnë atë . 119<br />
në rast se mbrojtësi ligjor i deklaron të akuzuarit se që nuk është i përgatitur për të apeluar<br />
cështjen për shkak të mungesës së argumenteve të mëtejshme në favor të tij, një avokat<br />
tjetër do të caktohet. 122<br />
v E drejta për të komunikuar me mbrojtësin (apo këshilluesin)<br />
I akuzuari ka të drejtë për të komunikuar me mbrojtësin në kushte që sigurojnë respektim<br />
të plotë të konfidencialitetit të komunikimëve te tyre. Mbrojtësit duhet të sigurojnë të<br />
drejtën të këshillojnë dhe të përfaqësojnë klientët e tyre në përputhjë me standartet<br />
profesionale dhe gjyqësore pa asnjë kufizim, influencë, presion apo ndërhyrje të palëvë të<br />
tjera . Ky detyrim është në përputhjë me të drejtën për të pasur asistencë efektive të një<br />
mbrojtësi. Privatësia është një element thëlbësor e të drejtës për te konsultuar dhe këshilluar.<br />
Ajo është një element i cili përbën thelbin e së drejtës. Në të gjitha rastet ku privatësia nuk<br />
është siguruar, e drejta për të diskutuar dhe këshilluar nuk duhet kondiseruar e përmbushur<br />
pasi ajo ka si element thelbësor përbërës elementin privatësi .<br />
Kjo e drejtë përfshin gjithashtu detyrimin e mungesës së cdo pajisje përcjellëse apo<br />
rregjistruese të zërit apo praninë e policëve në një distancë që biseda mund të dëgjohet.<br />
Megjithatë e drejta e privatësisë në këtë rast nuk përfshin kërkesat e mundshme të të<br />
akuzuarit për të qënë larg syrit të policëve.<br />
E drejta për të kominukuar më një avokat sigurohet edhe në investigimet para dhënies së<br />
akuzës . Ndalimi i një të dyshuari menjëhëerë pas arrestimit për të diskutuar dhe këshilluar<br />
me avokatin me pretendimin që ky takim do të ndikonte në rezultatin e investigimit përbën<br />
një shkelje të së drejtës .<br />
Gjithashtu ndalesa e një të akuzuari për të komunikuar për afro 6 javë pas arrestimit të tij<br />
është konsideruar nga gjykata si një shkelje e hapur të sanksionimeve të mësipërme dhe<br />
rrjedhimisht edhe të së drejtës së mbrojtjes si pasojë e mospasjeve të lehtësirave të<br />
nevojshme. 74<br />
Ligji duhet ti garantojë personit të akuzuar të drejtën për tu mbrojtur nga një avokat i<br />
zgjedhur nga ai vetë. I akuzuari apo avokati duhet të ketë të drejtë për të bërë të gjthë<br />
veprimet e nevojshme në mënyrë për të mbrojtur të akuzuarin. E drejta për të zgjedhur<br />
këshillatarin ligjor sanksionon që i akuzuari të ketë mundësi ta zgjedhë atë lirshëm pa
70<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
ndikuar nga asnjë faktor. Kur një gjykatë ushtarake detyron të akuzuarin për të zgjedhur<br />
mborjtësin midis dy avokatëve të përcaktuar nga gjykata kjo e drejtë u cënua . 104-105<br />
d) të marrë në pyetje ose të kërkojë të merren në pyetje dëshmitarët e akuzës dhe<br />
të kërkojë thirrjen dhe pyetjen e dëshmitarëve që e shfajësojnë, në kushte të njëjta<br />
me dëshmitarët e akuzës;<br />
e) të ndihmohet falas nga një përkthyes, në qoftë se nuk kupton ose nuk flet<br />
gjuhën e përdorur në gjyq.<br />
Mbrojtja e të pandehurit, e garantuar shprehimisht në nenin 31 të Kushtetutës dhe nenin 6<br />
të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, përbënë një ndër elementët më thelbësorë<br />
të proçesit të rregullt ligjor. Për respektimin e së drejtës së mbrojtjes gjykatat duhet të<br />
përmbushin me rigorozitet një sërë detyrimesh, mes të cilave, rëndësi të veçantë paraqet<br />
sipas rastit, njoftimi i të pandehurit apo mbrojtësit të tij ligjor për akuzën, njohja me aktet,<br />
njoftimi për ankimin, rekursin, ditën dhe vendin e gjykimit të çështjes. Synim kryesor<br />
është realizimi i një debati real ndërmjet palëve , gjë që ndikon pozitivisht dhe në mënyrë<br />
të drejtpërdrejtë në zbulimin e së vërtetës dhe dhënien e drejtësisë nga gjykata me objektivitet<br />
e paanësi. Këto kërkesa kushtetuese e ligjore janë në funksion të mbrojtjes sa më efektive<br />
të të pandehurit. Është detyrë e shtetit që të marrë masat e duhura për të garantuar<br />
pjesëmarrjen në proçes të palëvë ose mbrojtësve ligjor, qoftë edhe atyre të caktuar kryesisht<br />
në cështjet penale.<br />
Gjykata Kushtetuese ka bërë gjithashtu dallimin midis të drejtës së mbrojtjes dhe asaj për<br />
tu dëgjuar nga gjykata duke theksuar se “E drejta për t’u dëgjuar nuk mund të zëvendësojë,<br />
por njëkohësisht as të njësohet me të drejtën e mbrojtjes. Të realizosh dëgjimin e personit<br />
që do të proçedohet nuk do të thotë se organi e ka përmbushur edhe standardin kushtetues<br />
të mbrojtjes për të.<br />
Baza e këtij parimi është se gjykimi duhet të zhvillohet në prezencë të të akuzuarit. Ky<br />
parim nuk nënkupton vetëm prezencën fizike por edhe kuptimin e zhvillimit të procesit.<br />
Kuptimi i procesit ka rëndësi të madhe pasi i akuzuari vendos kush dëshmitarë të thirren<br />
dhe kush jo, cfarë provash janë paraqitur kundër tij etj. një i akuzuar i cili nuk kupton<br />
gjuhën e procesit kundër tij nuk mund të konsiderohet si është gjykuar në përputhje me<br />
të drejtën për një proces të rregullt . 143.<br />
Në rastet kur ai nuk mund të kuptojë apo flasë gjuhën e procesit atij duhet ti jepet mundësia<br />
e pasjes e një përkthyesi pa pagesë. Mosgarantimi i të drejtës për ti dhënë të akuzuarit<br />
përkthime të plora të të gjithë provave përbën shkelje të së drejtës. E drejta është e rëndësishme<br />
edhe sepse moskuptimi i gjuhës con në një mohim të së drejtës së mbrojtjes . 146.<br />
Kjo e drejtë nuk i garanton personave të cilat megjithëse gjuhën amtare e kanë të ndryshmë<br />
nga ajo e zhvillimit të procesit por e kuptojnë gjuhën e zhvillimit të tij dhe janë në gjëndje<br />
të paraqesin mbrojtjen e tyre.<br />
v E drejta për të ekzaminuar dëshmitarin<br />
Kjo e drejtë garanton të akuzuarit të njëjtat garanci ligjore të ekzaminimit të dëshmitarëve<br />
nga ato të prokurorit . Dëshmia duhet të jepet në prezencë të të akuzuarit, megjithatë nuk<br />
është në kundërshtim në KEDNJ 6.1 dhe 6.3/d. Për të përdorir si evidenca deklarimet e<br />
bëra në procedimet paragjyqësor kur të drejtat e mbrojtjes janë respektuar. Kjo e drejtë<br />
garanton që të akuzuarit ti jenë dhënë të gjithë mundësitë e nevojshme për të kundërshtuar<br />
dhe pyetur dëshmitarët kundrejt tij . 131. e drejta për të ekzaminuar dëshmitarët në favor<br />
të tij njëlloj me ato kundët tij. Kjo e drejtë është caktuar për të siguruar të njëjtat fuqi ligjore<br />
si mbrojtës ashtu dhe akuzues. Kjo nuk përcakton të drejtën absolute të të akuzuarit për të
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 71<br />
thirrur cdo dëshmitar. Ligjet e brëndshme mund të përcaktojnë kushte për thirrjen apo<br />
ekzaminimin e dëshmitarëve duke u siguruar që këto kushte janë identike për dëshmitarët<br />
e dy palëve . 137. gjykata ka të drejtën të përcaktoj nëse dëgjimi i dëshmitarit është i<br />
nevojshëm për cështjen dhe nëse jo refuzon kërkesën. kur gjykata refuzon kërkesat për<br />
thirrjen e dëshmitarëve ajo do të japë argumenta për vendim 138. ex debito justitiae<br />
Në rastet kur i akuzuari icili kërkon shtyrje të seancës së marrjes në pyetje të dëshmitarit<br />
sepse dëshmitari mungon duhet normalisht të kënaqë gjykatën që : a) dëshmia është<br />
material në favor të tij, b) i akuzuari Kjo e drejtë nuk duhet interpretuar në kuptimin e<br />
ngushtë te saj por gjithashtu edhe për pyetjet e ekspertëve . 142<br />
Të drejta të tjera të garantuara nga e drejta e mbrojtjes<br />
E drejta për tu mos vetinkriminuar apo për të pranuar fajësinë<br />
Personi i akuzuar nuk duhet të detyrohet për të dëshmuar kundër vetes apo për të pranuar<br />
fajësinë. E drejta sanksionon mungesën e cdo presioni direkt apo indirekt psikologjik nga<br />
autoritetet investiguese mbi të akuzuarin në mënyrë që ai të pranojë fajësinë. Në mënyrë<br />
që personi të pranojë fajësinë apo të dëshmojë kundër vetes së tij metoda të shumta<br />
përdoren. Në qoftëse një mënyrë e tillë është përdorur për të marrë informacionë të cilat<br />
inkriminojnë të akuzuarin atëherë do të konsiderohen dëshmi imponuese. E drejta për të<br />
mos u vetinkriminuar<br />
Të jesh dëshmitar do të thotë të japësh prova, dhe këto prova mund të jepen në mënyrë<br />
orale ose me shkrim<br />
E drejta për të heshtur<br />
E drejta për të heshtur garantohet nga kombinimi i prezumimit të pafajësisë dhe parimit të<br />
mos vetinkriminimit.<br />
Asnjëri nuk mund të dënohet për një akuzë për të cilën ai është përgjigjur me vendim të<br />
formës së prerë ose janë shfajësuar në përputhjë me ligjin.<br />
Kjo e drejtë i sigurohet personave të cilët janë gjykuar me vendim të formës së prerë ose<br />
janë shfajësuar në përputhjë me ligjin. Shprehja me vendim të formës së prerë ose shfajësuar<br />
sinjifikon që të gjitha mjetet e rishikimit gjyqësor janë shteruar dhe të gjithë periudhat e<br />
pritjes kanë kaluar . 181<br />
Autrefois covict – double punishment 184<br />
Ndalimi i dënimit dyfish. Ajo nuk garanton non bis in idem 186<br />
Nullus crime sine lege<br />
Kjo e drejtë mbron personat për të mos u ndëshkuar për një veprim i cili në kohën kur<br />
është kryer nuk parashikohej si vepër penale. Kjo e drejtë mbron gjithashtu personat nga<br />
fuqia prapavepruese e ligjit penal favorizues duke mbrojtur të gjithë personat që megjithëse<br />
kanë kryer një veprim i cili përbënte vepër penale, kjo figurë vepre është hequr dhe nuk<br />
konsiderohet më si e tillë. Në këtë rast ligji është favorizues dhe ka fuqi prapavepruese.<br />
Ky parim është sanksionuar për të mbrojtur qytetarqët nga fuqia prapavepruese e ligjit ku<br />
një veprim i cili nuk përbën asnjë figurë të veprës penale të kthehet në një kohë të mëpasshme<br />
në një figurë të tillë. Ex post facto, ex tunx,<br />
Kjo e drejtë bazohet në parimin që vetëm ligji mund të ëprcaktojë figura vepre penale në<br />
ndëshkim me dikë (nullum crimen, nulla poena sine lege) 190. ky parim përjashton gjithashtu<br />
analogjinë e ligjit penal. Një figurë vepre penale duhet detyrimisht të jetë e percaktuar me ligj.<br />
Rezoluta e parlamentin hungarez e cila përcaktonte kufizime për personat të cilët kishin<br />
qënë pjesë e krimeve politike të kryëra nga 1944 deri në 1989 u konsideruan në kundërshtim<br />
me parimin sepse ishte ex post facto 202. ICCPR 15 (2)
72<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
E drejta për një proces të rregullt ligjor në KEDNJ nuk përfshin parimin “nuk ka dënim pa<br />
ligj”. ICCPR e përfshin brënda konceptit të proceit të rregultl ligjor parimin e mësipërm.<br />
KEDNJ megjithëse nuk e përfshin neni 6 i saj e sanksionon atë në nenin 7.<br />
ÇËSHTJET E SHQYRTUARA NGA GJEDNJ PËR TË DREJTËN PËR NJË PROÇES<br />
TË RREGULLT KUNDËR REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË<br />
Gama e kërkesave drejtuar GJEDNJ ndër vite ka pasur në qëndër të pretendimeve të tyre<br />
një sërë të drejtash të garantuar nga KEDNJ si e drejta për një proçes të rregullt ligjor , e<br />
drejta e pronës , e drejta për mbrojtje efektive etj.<br />
Për shkak të volumit dhe orjentimit të qasjes në këtë punim do të analizojmë në mënyrë<br />
sintetike vetëm cështjet shqiptare në GJEDNJ për pretendimet për shkeljen e proçesit të<br />
rregullt ligjor përcaktuar nga neni 42 i Kushtetutës dhe 6 i KEDNJ.<br />
3.1 Çështja Ramazan Driza kundër Republikës së Shqipërisë<br />
Në bazë të nenit 34 të konventës Z.Ramazan Driza paraqiti ankesën e tij kundrejt Shqipërisë<br />
për shkeljen e proçesit të rregullt ligjor sanksionuar nga neni 6 i KEDNJ në vitin 2002 . Ankuesi<br />
pretendoi për shkelje të proçesit të rregullt ligjor në disa aspekte dhe për dështimin në zbatimin<br />
e vendimit të formës së prerë dhe në përputhje me nenin 13 të Konventës pretendoi se nuk<br />
kishte mjete juridike efektive në dispozicion në lidhje me ankimin e mësipërm.<br />
Në cështjen Driza Gjykata e Lartë më 17 dhjetor 1998 la në fuqi njohjen e së drejtës së pronës<br />
së ankuesit. Pavarësisht kësaj Gjykata e Lartë më 7 dhjetor 2000 mori në shqyrtim cështjen<br />
me anë të rekursit në interes të ligjit cështjen në fjalë. Në vendimin e mësipërm kolegjet e<br />
bashkuara të Gjykatës së Lartë prishën vendimin gjyqësor të dhënë po nga e njëjta gjykatë.<br />
Gjykata cmoi se duke i dhënë kryetarit të drejtën për të lejuar rigjykimin e një vendimi të<br />
formës së prerë dhe duke lejuar përdorimin e proçeseve gjyqësore paralele, Gjykata e Lartë<br />
nuk mori fare parasysh të gjithë proçesin gjyqësor, rezultat i të cilit ishte një vendim gjyqësor<br />
që në fakt përbënte res judicata . Në këtë aspekt prishjen e një vendimi të formës së prerë sic<br />
ishte ai i 17 dhjetorit 1998 të gjykatës së lartë pavarësisht se ekzistonte një dispozitë ligjore në<br />
kodin e proçedurës civile që justifikonte një veprim të tillë GJEDNJ e konsideroj si shkelje e<br />
proçesit të rregullt ligjor duke u bazuar vec të tjerash në parimin e sigurisë juridike. Ankuesi<br />
pretendoi gjithashtu se është prekur parimi i paanshmërisë së gjykatës. Ky i fundit është<br />
sanksionuar si pjesë e proçesit të rregullt ligjor në nenin 42 dhe 6 të KEDNJ. Në bazë të<br />
proçesit të rregullt gjithkush ka të drejtë të degjohet drejtësisht publikisht, brenda një afati të<br />
arsyëshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme .. etj. Në lidhje me këtë pretendim<br />
ankuesi pretendoi se paanshmëria objektive e gjykatës është cënuar nga pjesëmarrja e 6 antarëve<br />
të trupit gjykues gjatë rekursit, të cilët kishin gjykuar çështjen në themel më përpara duke<br />
dhënë vendimet e datës 17 dhjetor 1998 dhe 7 dhjetor 2000. Nga këto dy fakte GJEDNJ cmoi<br />
se është shkelur e drejta e ankuesit për një gjykim të drejtë nga një gjykatë e paanshme në bazë<br />
të nenit 6/1 të KEDNJ. Po kështu mosekzekutimi i vendimeve të formës së prerë të datës 17<br />
dhjetor 1998 dhe të datës 7 dhjetor 2000 përbën shkelje po të njëjtit nen. Gjykata për shkak të<br />
shkeljes së parimit të sigurisë juridike , paanshmërisë së trupit gjykues dhe moszbatimit të një<br />
vendimi të formës së prerë vendosi se ka shkelje të proçesit të rregullt ligjor.<br />
3.2 Çështja Taulant Balliu kundër Republikës së Shqipërisë<br />
Në cështjen në fjalë ndaj Z.Taulant Balliu ai pretendoi se i është mohuar e drejta për një<br />
proçes të rregullt ligjor sanksionuar nga neni 42 i kushtetutës dhe 6 i KEDNJ. Ai argumenton
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 73<br />
që në mënyrë të vecantë, mungesa e avokatit mbrojtës në faza të caktuara të proçesit<br />
gjyqësor ka shkelur të drejtën e tij për t‘u mbrojtur me ndihmë ligjore. Për më tepër, për<br />
shkak të mungesës së avokatit ai nuk ka pasur mundësi të pyesë dëshmitarë, të cilët ishin<br />
prezent ose të kërkojë paraqitjen e dëshmitarëve, ekspertëve dhe personave të tjerë në<br />
emër të tij.<br />
Mbështetur në të drejtën për një proçes të rregullt cdo person ka të drejtë që çështja e tij<br />
të dëgjohet drejtësisht nga një gjykatë e pavarur ,e cila do të vendosë për bazueshmërinë<br />
e çdo akuze të natyrës penale të drejtuar kundër tij. Çdo njeri i akuzuar për kryerjen e një<br />
vepre penale ka një minimium të drejtash si më poshtë:<br />
a. të mbrohet vetë ose të ketë ndihmën e një mbrojtësi të zgjedhur prej tij dhe, në qoftë se<br />
ai nuk ka mjete për të shpërblyer një mbrojtës, të mund të ndihmohet falas nga një avokat<br />
i caktuar zyrtarisht, kur e kërkojnë interesat e drejtësisë<br />
b. të marrë në pyetje, ose të kërkojë që të merren në pyetje dëshmitarët e akuzës dhe të<br />
fitojë të drejtën e thirrjes dhe të pyetjes së dëshmitarëve që e shfajësojnë, në kushte të<br />
njëjta me dëshmitarët e akuzës ;<br />
Në cështjen në fjalë gjykata vërejti që me gjithë se një sërë seancash gjyqësore ishin bërë<br />
pa praninë e avokatit të personit të akuzuar ishte vet i akuzuari ai i cili me veprimet e tij ka<br />
cuar gjykatën në marrjen e vendimit për vazhdimin e proçesit edhe pa praninë e avokatit.<br />
Në këtë vendim gjykata është ndikuar dhe detyrimi që i lind asaj po sipas proçesit të<br />
rregullt ligjor është ai i shqyrtimit të cështjes brenda një afati të arsyeshëm. Në këtë<br />
këndvështrim e rëndësishme është që personit ti jepet mundësia për pasjen e një ndihme<br />
ligjore. Gjykata thekson se shtetet nuk mund të jenë përgjegjëse për cdo veprim të avokatëve<br />
të palëve dhe me veprimet e e tyre ato përmbushën në nivel të mjaftueshëm detyrimin e<br />
tyre të cilat nuk cënojnë të drejtën për sigurimin e mbrojtjes ligjore.<br />
Për sa i përket pretendimit të pandehurit se është cënuar e drejta e mbrojtjes në sanksionuar<br />
nga neni 6/d gjykata ritheksoj se e drejta e marrjes në pyetje të dëshmitarëve apo të drejta<br />
të tjera të siguruara nga e drejta për një proçes të rregullt lidhen me dhënien e mundësisë<br />
për ushtrimin e këtyre të drejtave pa asnje cënim. Në rastin Balliu si ankuesi, edhe mbrojtësi<br />
i tij, u përballën me dëshmitarët e akuzës, patën mundësinë që t’iu bënin atyre pyetje, edhe<br />
pse preferuan të mos e bënin këtë: avokati i ankuesit duke munguar, ndërsa ankuesi duke<br />
heshtur. Në këtë kundërshtim gjykata shpalli pretendimet e palës për shkelje të proçesit të<br />
rregullt nuk janë të bazuara.<br />
3.3 Çështja Qufaj Co Sh.p.k kundër Republikës së Shqipërisë<br />
Qufaj ngriti pretendimet para gjykatës europiane për ekzekutimin e një vendimi të formës<br />
prerë për pagimin e një shume të hollash. Pas nxjerrjes së urdhërit të ekzekutimit pala<br />
shqiptare refuzonte në mënyrë të vazhdueshme pagimin e detyrimit financiar. Qufaj ngriti<br />
padi para gjykatës europiane për shkeljen e proçesit të rregullt sanksionuar në nenin 42 të<br />
Kushtetutës dhe 6 të KEDNJ. Gjykata pohon se neni 6 § 1 i siguron çdokujt të drejtën për<br />
tu ankuar në gjykatë në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e tij civile; pra në këtë menyrë<br />
mishëron “të drejtën për proçes të rregullt”, - ku e drejta për akses- që është e drejta për<br />
të filluar një proçes gjyqësor për çështje civile- është njëri prej aspekteve të saj. Megjithatë,<br />
kjo e drejtë do të ishte iluzionare, nëse një sistem ligjor i brendshëm i një Shteti anëtar, do<br />
të lejonte që një vendim gjyqësor i formës së prerë, të mbetej joveprues në dëm të një pale.<br />
Do të ishte e pakonceptueshme që neni 6 § 1 të përshkruajë në detaje garancitë proçedurale<br />
të njohura palëve në proçesin gjyqësor- proçedime që duhet të jenë të ndershme, publike<br />
dhe të shpejta pa mbrojtur ekzekutimin e vendimeve gjyqësore. Interpretimi i nenit 6, si
74<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
një nen që ka të bëjë ekskluzivisht me të drejtën e aksesit në gjykatë dhe me zhvillimin e<br />
proçedurave do të çonte në situata të papajtueshme me parimin e shtetit të së drejtës, të<br />
cilin Shtetet anëtare u angazhuan për ta respektuar, kur ratifikuan Konventën.<br />
Ekzekutimi i një vendimi të dhënë nga një gjykatë duhet të konsiderohet si pjesë përbërëse<br />
e “proçesit të rregullt” sipas qëllimit të nenit 6. Autoritetet shtetërore nuk mund të përmendin<br />
mungesën e fondeve si justifikim për të mos respektuar një detyrim financiar që vjen nga<br />
një vendim gjyqësor. Pa dyshim, një vonesë në ekzekutimin e një vendimi mund të<br />
justifikohet në rrethana të veçanta. Megjithatë, vonesa nuk mund të jetë deri në atë shkallë<br />
sa të dëmtojë thelbin e së drejtës së mbrojtur sipas nenit 6 § 1. Përsa i përket Gjykatës<br />
Kushtetuese, gjykata thekson se sistemi ligjor shqiptar ofron mjete juridike të brendshme,<br />
për të ankimuar një shkelje të së drejtës për një gjykim të drejtë, mundësi kjo që teorikisht<br />
ishte në dispozicion të shoqërisë ankuese. Shoqëria u përpoq pa sukses ta shfrytëzonte<br />
këtë mjet, por Gjykata Kushtetuese e rrezoi kërkesën e saj. Në këtë kuadër, Gjykata<br />
vlerëson se e drejta për proçes te rregullt ligjor në Shqipëri duhej të ishte interpretuar në<br />
mënyrë që të garantonte një mjet juridik efektiv për shkeljet e pretenduara për<br />
mosrespektimin e kritereve të nenit 6 § 1 të Konventës. Kështu, në opinionin e Gjykatës,<br />
Gjykata Kushtetuese ishte kompetente të shqyrtonte kërkesën e shoqërisë ankuese në<br />
lidhje me mosekzekutimin e një vendimi te formës së prerë, si pjesë të juridiksionit të saj<br />
për të siguruar të drejtën për proçes të rregullt ligjor. Gjykata tashmë ka pranuar se nëse<br />
duhet të mbrohen efektivisht të drejtat dhe të krijohet shteti ligjor, autoritetet administrative,<br />
janë të detyruara rrjedhimisht të ekzekutojnë vendimet e formës së prerë. Kur autoritetet<br />
administrative refuzojnë, neglizhojnë ose vonojnë t`i ekzekutojnë këto vendime, garancitë,<br />
që gëzon një palë e përfshirë në një proçes gjyqësor, sipas nenit 6 të Konventës, e humbasin<br />
qëllimin e tyre.<br />
3.4 Çështja Bajrami kundër Republikës së Shqipërisë<br />
Z. Bajrami mori një vendim të formës së prerë në të cilin shpallej divorci i martesës së tij<br />
dhe fitimi i kujdestarisë së fëmijës së tij të mitur. Vendimi mori formë të prerë në muajin<br />
Mars 2004. Pas nxjerrjes së urdhërit të ekzekutimit Zyra e Përmbarimit në Vlorë e njoftoi<br />
ankuesin se ishte e pamundur të zbatonte vendimin, duke qenë se fëmija nuk ndodhej në<br />
Shqipëri. Më 22 Gusht 2006 autoritetet shqiptare njoftuan zyrën e Regjistrit se më 31<br />
Mars 2006, Gjykata e Apelit në Vlorë kishte shfuqizuar vendimin e kujdestarisë të 4<br />
Shkurtit 2004, me arsyetimin se F.M. nuk ishte njoftuar rregullisht në lidhje me gjykimin<br />
për kujdestarinë e të bijës. Kjo gjykatë vendosi t’ia dërgonte çështjen Gjykatës së Rrethit<br />
për t’u marrë sërish në shqyrtim dhe si rezultat gjykimi i kujdestarisë ka mbetur ende<br />
pezull. Z.Bajrami deklaroi se ai nuk ishte njoftuar për fillimin e një proçesi të ri dhe as për<br />
rezultatet e tij. Gjykimi i cështjes ndaj tij ishte zhvilluar në mungesë.<br />
Gjykata tërheq vëmendjen se ankuesi është ankuar që autoritetet kanë neglizhuar të<br />
ndërmarrin masat e nevojshme për të zbuluar vendndodhjen e së bijës, në zbatim të vendimit<br />
të kujdestarisë në favor të tij. Gjykata konstaton, se autoritetet shqiptare nuk kanë mundur<br />
të provonin argumentin e tyre,që mjeti i brendshëm i sipërpërmendur është i mundshëm<br />
dhe i përshtatshëm për të ndrequr shkeljen e pretenduar. Veç kësaj, Gjykata vëren, se për<br />
një çështje të ngjashme kundër Shtetit Shqiptar ajo evidentoi se sistemi ligjor Shqiptar<br />
ishte organizuar në një mënyrë të tillë, që nuk siguron mjete të brendshme efektive kundër<br />
veprimeve të përmbaruesve, duke qënë, se Gjykata Kushtetuese arsyetonte, se nuk kishte<br />
bazën ligjore për të shqyrtuar ankesa lidhur me proçedurat e ekzekutimit të vendimeve<br />
dhe i deklaronte ato sistematikisht të papranueshme (shih Qufaj Co. Sh.p.k. v. Albania,
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT 75<br />
Nr. 542680, § 41, më 18 Nëntor 2004). Në çdo rast, u takonte organeve kompetente të<br />
garantonin ekzekutimin e vendimeve gjyqësore duke qënë, se janë ato që kanë mjetet e<br />
nevojshme ligjore dhe burimet për të zbuluar vendndodhjen e fëmijës dhe për të siguruar<br />
kthimin e saj. Në këto rrethana, nuk mund të pretendohet, se ankuesi duhej t’u bënte<br />
kërkesa të përsëritura përmbaruesve, ose të ankohej për mosveprimin e tyre tek një gjykatë<br />
për të arritur ekzekutimin e vendimit. Ankuesi u ankua se autoritetet Shqiptare nuk mundën<br />
të vepronin në përputhje me vendimin e formës së prerë që i garantonte atij kujdestarinë<br />
për të bijën. Ai u mbështet në Nenin 6 § 1 të Konventës, i cili në pjesët e tij përbërëse<br />
nënvizon si më poshtë: “Çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht,…..nga<br />
një gjykatë….., e cila do të vendosë qoftë për mosmarrëveshjet mbi të drejtat dhe detyrimet<br />
e tij me karakter civil,……..”<br />
Lidhur me konstatimet e mësipërme gjykata konstaton Shqipërinë fajtore për shkelje të<br />
proçesit të rregullt në përputhje me nenin 6 të KEDNJ.<br />
3.5 Çështja Bershiri e të tjerë kundër Republikës së Shqipërisë<br />
Cështja Beshiri e të tjerë kundër Shqipërisë trajton pretendimet e katër vëllezërve dhe<br />
motrave për kthimin pas shtetëzimit gjatë periudhës të një godine banimi ( vilë ) dhe dy<br />
parcelave tokë në Tiranë. Në vitin 1996 pas kërkesës së ankuesve komisioni i kthimit dhe<br />
kompesimit të pronave i kthen atyre të drejtën e pronës mbi godinën e banimit ( vilën ) dhe<br />
njërën prej parcelave. Pas këtij vendimi banori i vilës që i ishte alokuar ankuesve, ngriti një<br />
padi civile në Gjykatën e Tiranës, duke pretenduar të drejta pronësie mbi vilën dhe parcelën<br />
e tokës afër saj. Cështja shkon nëpërmjet rekursit deri në Gjykatën e Lartë ku pas<br />
rekomandimeve të saj e kthen atë për rigjykim në Gjykatën e Apelit. Në vendimin e saj<br />
Gjykata e Apelit i njeh të drejtën e pronësië ankuesve Beshiri e të tjerë mbi dy parcelat e<br />
tokës. Godina e banimit sipas gjykatës nuk mund ti kthehet palëve pasi shtetëzimi i saj<br />
është bërë në përputhje me kërksesat e ligjit material dhe rrjedhimish ankuesit nuk përfitonin<br />
të drejtën e pronësisë mbi të. Përsa i pëket parcelave gjykata konstatoi pamundësinë e<br />
kthimit të tyre në natyrë dhe rrjedhimisht kompesimin e tyre në një ndër format e caktuara<br />
nga ligji. Vendimi u ankimua në Gjykatën e Lartë por kërkesa u rrëzua si e pabazuar. Pas<br />
kërkesës në Gjykatën Kushtetuese kjo e fundit deklaroi të papranueshëm kërkesën pasi<br />
ishte jashtë juridiksionin të saj .<br />
Cështja u paraqit para GJEDNJ në 2006 ndërsa vendimi i formës së prerë së Gjykatës së<br />
Apelit daton më vitin 2001. Sipas nenit 6 § 1 dhe 13 të Konventës, ankuesit u ankuan rreth<br />
neglizhencës së autoriteteve për të përmbushur detyrimet e përcaktuara në vendimin e<br />
Gjykatës së Apelit Tiranë të datës 11 prill 2001, në lidhje me çështjen e kompensimit.<br />
Sipas palës Shqiptare kërkuesit nuk e pranonin rezultatin e proçedimeve, që çuan në<br />
vendimin e datës 11 prill 2001. Në këto kushte, ata neglizhuan të kërkonin fillimin e<br />
proçesit të ekzekutimit në Gjykatën e Rrethit, Tiranë, ku do të siguronin daljen e urdhërit<br />
me shkrim për zbatimin e vendimit në fjalë. Për më tepër, referuar vëzhgimeve të palës<br />
shqiptare, ankuesit gjithashtu nuk kishin përdorur mjetet juridike të parashikuara në Aktin<br />
e ri të Pronësisë (Ligji Nr 9235 i datës 29 korrik 2004) sa i takon kompensimit. Kështu,<br />
pretendimi i ankuesve sipas këtij kreu duhej të deklarohej i papranueshëm për neglizhencë<br />
të përdorimit të mjeteve juridike të brendshme. Në vendimin e saj GJEDNJ rithekson<br />
shkeljet e proçesit të rregullt ligjor në lidhje me moszbatueshmërinë e vendimeve të formës<br />
së prerë. GJEDNJ ka shprehur përsëri ashtu se mos ekzekutimi i vendimeve gjyqësore<br />
është detyrim i autoriteteve dhe si i tillë ato duhet të marrin të gjitha masat efektive për<br />
ekzekutimin e tyre. Në këtë aspekt GJEDNJ lidh të drejtën për një proçes të rregullt ( për
76<br />
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT<br />
sa i përket ekzekutimit të vendimeve ) . Gjykata u rikujton autoriteteve shqiptare konkluzionet<br />
e saj në çështjen Qufaj kundër Shqipërisë, ku parashtroi se, autoritetet shqiptare duhet të<br />
merrnin masat e përshtatshme, me qëllim pajtimin me vendimin e formës së prerë dhe të<br />
bënin kompensim për ndonjë dëm të shkuar ose të ardhshëm shkaktuar individëve nga<br />
neglizhenca. Për rrjedhojë mos marrjen e masave nga autoritetet shqiptare për ekzekutimin<br />
e vendimit të formës së prerë gjykata rithekson mendimin e saj se përbën shkelje të<br />
proçesit të rregullt.<br />
3.6 Çështja Ramiz Dauti kundër Republikës së Shqipërisë<br />
Z. Dauti paraqiti kërkesën e tij më 12 Maj 2005 para GJEDNJ duke pretenduar shkelje të<br />
nenit 6/1 dhe 13 të KEDNJ për shkelje të së drejtës për akses në gjykatë si një mënyrë për<br />
të kundërshtuar vendimin administrativ. Në cështjen e tij Z.Dauti kërkonte marrjen e<br />
kategorisë 2 të paaftësisë për punë nga autoritet përkatëse të komisioni mjekësor i caktimit<br />
të aftësisë për punë si pasojë e një aksidenti në punë që ai kishte pësuar në vitin 1992.<br />
Komisioni pas paraqitjes së kërkesës më mars 2001 nga aplikanti më 27 Shtator 2001<br />
mori shqyrtim kërkesën dhe vendosi njohjen e paaftësisë për punë nga periudha e<br />
aksidentimit me gjithë atë vendosi marrjen e përfitimeve të kërkuesit për periudhën Mars<br />
2001 deri në Mars 2002 duke akorduar nivelin e 4 të paaftësisë për punë. Ai u konsiderua<br />
nga komisioni sikur kishte pësuar aksident jashtë pune. Me 1 Tetor 2001 kërkuesi apeloi<br />
vendimin në rrugë administrative tek organi epror i komisionit duke kundërshtuar vendimin<br />
e mëparshëm. Apeluesi pretendoi se komisioni duke vlerësuar pësimin e aksidentit jashtë<br />
pune kishte vlerësuar në mënyrë të gabuar rrethanat e cështjes duke pretenduar gjithashtu<br />
statusin e kategorisë së 2. Komisioni i apelit më 30 Janar 2003 prishi vendimin dhe deklaroi<br />
aplikuesin të shëndoshë për punë dhe të papranueshëm për përfitimin e benefiteve të<br />
paaftësisë për punë. Pas njohjes që Z.Dauti i bëri me vendim të formës së prerë në Maj<br />
2003 faktit të aksidentimit në punë nga viti 1992 më 9 qershor 2003 i drejtohet Gjykatës<br />
së Rrethit Gjyqësor Tiranë për rrëzimin e vendimit të Komisionit të Apelit të Vlerësimit të<br />
Aftësisë në Punë. Gjykata pasi shqyrtoi cështjen vendosi se në bazë të ligjit për sigurimet<br />
shoqerore vendimi i komisionit të apelit ishte i formës së prerë dhe i pakundërshtueshëm<br />
në rrugë gjyqësore. Po të njëjtin vendim lanë në fuqi Gjykata e Apelit dhe ajo e lartë. Po<br />
kështu edhe Gjykata Kushtetuese, ku kërkuesi pretendoi shkelje të së drejtës për proçes të<br />
rregullt si pasojë e mohimit të së drejtës për akses në gjykatë rrëzoi pretendimet e kërkuesit<br />
duke mos konsideruar asnje shkelje të proçesit.<br />
Cështja u morr në shqyrtim nga GJEDNJ me 13 Janar 2009. Gjykata pasi shqyrtoi cështjen<br />
konstatoi se ajo ishte pjesë e të drejtës për një proçes të rregullt. Aplikanti pretendoi shkelje<br />
të proçesit të rregullt ne përputhje me nenin 6/1 duke pretenduar se vendimet administrative<br />
edhe në përputhje me ligjin shqiptar ishin të kundërshtueshme në gjykatë ndërsa përfaqësuesja<br />
e shtetit shqiptar pretendoi se gjykatat e kishin marrë në shqyrtim cështjen dhe se vlerësimi<br />
i rrethanave dhe provave nuk është pjesë e të drejtës për një proçes të rregullt.<br />
GJEDNJ pranoi kërkimet e aplikuesit duke theksuar se e drejta për akses në gjykatë<br />
përfshin brenda saj detyrimin që vendimet e organeve administrative të jenë të rishikueshme<br />
në rrugë gjyqësore. Sipas saj gjykata në të paktën në një instancë gjyqësore duhet të<br />
kishte shqyrtuar cështjen në themel dhe shprehur për pretendimet e palës. Duke u bazuar<br />
në sa më lartë gjykata konstatoi shkelje të së drejtës për një proçes të rregullt si rrjedhojë<br />
e shkeljes së të drejtës për akses në gjykatë parashikuar nga neni 6/1 i KEDNJ.
Change language