PokaÅ¼ caÅy numer - FPN - Farmaceutyczny PrzeglÄd Naukowy

Nr 5/2007 

Szanowni Państwo, 

Koleżanki i Koledzy, 

Drodzy Czytelnicy, 

Redaktor Naczelny: 

Prof. dr hab. Krystyna Olczyk 

Adres redakcji: 

Wydawnictwo PGK MEDIA POLSKA 

ul. Stokrotek 51, 43-384 Jaworze Górne k. Bielska-Białej, 

Konsultacyjna Rada Naukowa 

Przewodniczący: 


Członkowie: 

Prof. dr hab. Barbara Błońska - Fajfrowska 

Prof. dr hab. Jerzy Brandys 

Prof. dr hab. Elżbieta Brezińska 

Prof. dr hab Ewa Buszman 

Prof. dr hab. Zofia Dzierżewicz 

Prof. dr hab. Kazimierz Głowniak 

Prof. dr hab. Edmund Grześkowiak 

Prof. dr hab. Ewa Jagiełło-Wójtowicz 

Prof. dr hab. Krzysztof Jędrzejko 

Prof. dr hab. Krzysztof Jonderko 

Prof. dr hab. Jan Kowalski 

Prof. dr hab. Jerzy Kwapuliński 

Prof. dr hab. Jan Pachecka 

Prof. dr hab. Jerzy Pałka 

Prof. dr hab. Janusz Pluta 

Prof. dr hab. Janusz Solski 

Prof. dr hab. Artur Stojko 

Prof. dr hab. Maria Wardas 

Prof. dr hab. Marek Wesołowski 

Prof. dr hab. Ludmiła Węglarz 

Dr hab. Barbara Pilawa prof. nadzw. ŚAM 

Dr hab. Zdzisława Kondera - Anasz 

Dr hab. Urszula Mazurek 

Dr hab. Andrzej Plewka 

Dr hab. Krzysztof Solarz 

Dr hab. Krystyna Trzepietowska - Sępień 

Wydawca: 

Adres Wydawcy: 

Wydawnictwo PGK MEDIA POLSKA 

ul. Stokrotek 51, 43-384 Jaworze Górne k. Bielska-Białej, 

tel. (0-33) 817-38-79 fax (0-33)817-36-31 

P.G.K. Media Polska należy do Konsorcjum 

Wydawnictw Medycznych. 

Prezydent Konsorcjum: 

dr n. med. Adam Kwieciński 

Marketing Manager: 

Anna Janik 

anna.janik@wizja.net.pl 

Opracowanie graficzne i skład: 

Robert Cyganik 

Index Copernicus 1,73 MNiI 3,00 

Wszystkie materiały opublikowane w piśmie objęte są ochroną Prawa 

autorskiego. Projekty chronione są Ustawą o Prawie autorskim i pokrewnych 

prawach z 1994 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 83). Redakcja zastrzega 

sobie dostosowania nadesłanych materiałów do potrzeb pisma. 

Przedruki możliwe jedynie za zgodą wydawcy. Za treść materiałów 

reklamowych oraz listów od czytelników redakcja nie odpowiada. 

Uprzejmie rekomenduję 

Państwu kolejne wydanie Farmaceutycznego 

Przeglądu Naukowego. 

Choć to nie jubileuszowy 

numer Czasopisma, to można 

pokusić się o niewielkie podsumowanie 

naszej, dotychczasowej 

– jako Członków Konsultacyjnej 

Rady Naukowej – pracy 

nad jego naukową, merytoryczną treścią. Zagadnienie to było przedmiotem 

dyskusji podczas ostatniego posiedzenia Wysokiej Rady Wydziału 

Farmaceutycznego Śląskiej Akademii Medycznej, kiedy to debatowaliśmy 

o roli i pozycji naszego Przeglądu na rynku wydawniczym 

czasopism naukowych. Nie ukrywam, iż mimo dość licznego Grona 

Szanownych Członków Konsultacyjnej Rady Naukowej, artykuły Państwa 

lub Osób przez Państwa zachęcanych do publikowania w Przeglądzie, 

napływają w nader skromnej ilości. Głęboko jednak wierzę, iż 

pomimo trudnych początków, Farmaceutyczny Przegląd Naukowy zajmie 

wysoką pozycję wśród innych, ważnych dla środowiska farmaceutycznego 

i medycznego Wydawnictw. 

Skoro a aktywności mowa, to być może i wiosenne zmęczenie, które 

z jednej strony „przekłada” się na nasze umiarkowane zaangażowanie 

w pracy nad „Przeglądem”, z drugiej strony – widoczne jest i w umiarkowanej 

aktywności nad zgłaszaniem uczestnictwa w nadchodzącym, Jubileuszowym 

Zjeździe Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Brakuje 

jeszcze nieco zgłoszeń, by liczbę Uczestników określić jako bliską 

tysiącu Osób. Wprawdzie aktywność telefoniczna wobec Organizatorów 

Zjazdu rośnie z dnia na dzień, to nie znajduje ona mimo to wprost 

proporcjonalnego przełożenia na ilość zjazdowych zgłoszeń. Przedłużyliśmy 

okres wpisów oraz – przedkładania streszczeń dla Tych z Państwa, 

którzy zechcą zaprezentować wyniki własnych badań. Jednak, przypominam 

uprzejmie, iż w Zjeździe można, i z pewnością warto, uczestniczyć, 

także i nie wygłaszając prac, bowiem oferta naukowa jest bogata, 

zróżnicowana, a nazwiska Wykładowców gwarantują najwyższy merytoryczny 

poziom wiedzy, którą będą dzielić się ze Słuchaczami. 

I tymi słowami „zapraszam” do zmobilizowania wysiłków – i tak nam 

przypisanych z racji charakteru naszej wspaniałej, nieustannej i rozwijającej 

nas pracy, by ochoczo wziąć pióro w dłoń – dla „wzbogacenia” 

oferty naszego Czasopisma, a – z drugiej strony, by zachęcić Osoby 

niezdecydowane, aby zechciały – dla swojego przecież dobra, poprzez 

zagwarantowane wzbogacenie swej wiedzy i zdobycie punktów edukacyjnych 

(jeśli takie „zbierają”), a także – poprzez zregenerowanie zmęczonego 

organizmu, drogą aktywnego uczestnictwa w rozlicznych imprezach 

towarzyszących na Zjeździe, zawitać na to szczególne Jubileuszowe 

Przedsięwzięcie, bowiem następny (już nie Jubileuszowy) Zjazd Polskiego 

Towarzystwa Farmaceutycznego odbędzie się dopiero za trzy lata. 

Z życzeniami samych udanych dni, 

Krystyna Olczyk 

Spis Treœci: 

Dobrze ubezpieczonym pracuje się lepiej... 

Schorzenia narządu ruchu – profilaktyka 

i uzupełnienie leczenia preparatami pochodzenia 

roślinnego 

Palenie papierosów jest szkodliwe (cz. 2) 

Rośliny lecznicze jako zasoby metali ciężkich podczas 

profilaktyki ziołoleczniczej 

Parametry ekotoksykologiczne przydatne dla oceny 

jakości obszarów pozyskiwania roślin leczniczych 

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa 

Farmaceutycznego 

English for Pharmacists 

English Booster Dose 22 

2 

4 

7 

11 

16 

22 

34 

35 

Farmaceutyczny 

Przegl¹d Naukowy 1

Palenie papierosów jest szkodliwe 

Artyku³ redakcyjny 

Dobrze ubezpieczonym pracuje siê lepiej... 

Nr 5/2007 

Kto jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo 

w Twojej aptece? 

Przeterminowana partia produktów, zalanie, włamanie czy 

inny wypadek losowy może przyprawić o ból głowy nie tylko 

właściciela sklepu spożywczego. Ryzyko i niepewność towarzyszą 

prowadzeniu każdej działalności gospodarczej. Jednym 

z najlepszych znanych obecnie rozwiązań, służących zminimalizowaniu 

ryzyka z tytułu prowadzenia działalności 

gospodarczej, jest dobre ubezpieczenie. Warto jednak zastanowić 

się nad tym, jakie elementy powinno zawierać dobre 

ubezpieczenie, które sprawi, że nawet w przypadku zajścia 

niekorzystnych dla firmy okoliczności, jej właściciel czy menedżer 

będzie mógł spać spokojnie. 

Szczególny charakter pracy osób związanych z opieką 

zdrowotną (farmaceuta, lekarz, pielęgniarka) sprawia, że jest 

to grupa zawodowa wysoce narażona na ryzyko wyrządzenia 

szkody i powstania żądań z tytułu odpowiedzialności cywilnej. 

Według Journal of the American Medical Association, w samych 

Stanach Zjednoczonych, z powodu pomyłek medycznych co 

roku umiera 100 tysięcy pacjentów, stanowiąc piątą przyczynę 

wszystkich zgonów. Kolejne 200 tysięcy zostaje kalekami 

(raport Harvard School of Public Health). Porównując amerykańskie 

wyniki do kraju wielkości Polski, można oszacować, 

że co roku z powodu nieprawidłowego leczenia w Polsce życie 

może stracić około 15 tysięcy osób, a około 30 tysięcy 

może doznać uszczerbku na zdrowiu. W kontekście doświadczeń 

krajów zachodnich oraz rosnącej świadomości ubezpieczeniowej 

Polaków nie dziwi co roku rosnąca liczba roszczeń 

z tytułu odpowiedzialności cywilnej. 

Receptą na zmniejszenie stresu w pracy farmaceuty może 

okazać się dobre ubezpieczenie. Przy wyborze ubezpieczenia 

należy pomyśleć nie tylko o ochronie mienia, ale również, 

a może nawet przede wszystkim, o zabezpieczeniu się od 

odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności 

gospodarczej, w tym przypadku apteki. 

Aktualnie na polskim rynku ubezpieczeniowym funkcjonuje 

kilka produktów ubezpieczeniowych, skierowanych do 

właścicieli aptek i farmaceutów. 

Każdy produkt ma swoje wersje, warianty i odmiany. 

Dokonując wyboru oferty, należy wziąć pod uwagę zakresy 

ochrony ubezpieczeniowej w poszczególnych grupach ryzyka 

oraz ich zgodność z własnymi oczekiwaniami. Ubezpieczenie 

powinno zapewnić jednoczesną ochronę mienia i odpowiedzialności 

cywilnej właściciela oraz pracowników apteki. 

Nowością na rynku ubezpieczeń aptek jest możliwość 

ochrony przed: 

– utratą dokumentów niezbędnych do refundacji ceny 

leków, 

– kosztami utylizacji leków, szkodami powstałymi wskutek 

zanieczyszczenia lub skażenia, 

– utratą przydatności substancji i leków przechowywanych 

w urządzeniach chłodniczych, w wyniku przerwy 

w dostawie energii. 

Takim właśnie antidotum na stres w pracy aptekarza jest, 

oferowane przez największego polskiego ubezpieczyciela, 

kompleksowe ubezpieczenie majątku aptek i odpowiedzialności 

cywilnej farmaceuty o nazwie PZU Apteka. 

a. 

Zadbaj o siebie i o swoich pracowników… 

Spośród wielu sposobów zabezpieczenia prowadzonej działalności 

przed szkodą, ubezpieczenie jest tym narzędziem zarządzania 

ryzykiem, które gwarantuje, że w przypadku zajścia 

niekorzystnego zdarzenia, przedsiębiorca nie będzie zmuszony 

do użycia własnych środków na pokrycie kosztów napraw lub 

ewentualnych roszczeń osób trzecich. Dobre ubezpieczenie 

zapewni środki na przywrócenie stanu do takiego, jaki miał 

miejsce przed szkodą, zapewniając komfort pracy i poczucie 

bezpieczeństwa każdej aptece. 

Ubezpieczonym pracuje się po prostu lepiej... 

2 

Antidotum na stres 

Jak wszyscy wiemy, praca pod presją ma wyjątkowo 

szkodliwy wpływ na zdrowie, a odpowiedzialność spoczywająca 

na farmaceutach niejednokrotnie może przyprawić 

o ból głowy. 


Przegl¹d Naukowy

Schorzenia narz¹du ruchu – profilaktyka 

i uzupe³nienie leczenia preparatami 

pochodzenia roœlinnego 

Nr 5/2007 

Dr n. med. Adam Kwieciñski 

Farmakolog 

Klinika Œw. Katarzyny w Krakowie 

Narząd ruchu zapewnia człowiekowi utrzymanie 

prawidłowej postawy ciała, dowolne zmiany pozycji 

i przemieszczanie się w przestrzeni. Upośledzenie 

funkcji tego układu jest szczególnie dotkliwe, gdyż 

nie tylko przynosi rozmaite cierpienia, ale stanowi przeszkodę 

w pracy, uprawianiu sportu, prowadzeniu 

normalnego życia. 

Choroby narządu ruchu (ChNR) dotykają ludzi 

w każdym wieku. Dzieci i ludzie młodzi, poza ujawnieniem 

się wad genetycznych lub chorób metabolicznych, 

są szczególnie narażeni na urazy i infekcje. 

U ludzi w wieku średnim i starszym dochodzą do 

głosu choroby autoimmunologiczne i procesy degeneracyjne, 

będące wynikiem starzenia się organizmu. 

Ludzie starzy, poza schorzeniami przewlekłymi wyniesionymi 

z wieku średniego, ponownie są zagrożeni 

urazami i groźnymi złamaniami, do czego przyczynia 

się zrzeszotnienie kości, gorsza sprawność ogólna 

i skłonność do upadków. 

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami Amerykańskiego 

Kolegium Reumatologicznego (ACR, American 

College of Rheumatology) podstawę leczenia chorób 

narządu ruchu stanowi leczenie niefarmakologiczne, 

w którym na pierwszy plan wysuwa się profilaktyka. 

Ponadto omawiana terapia dotyczy edukacji chorego, 

jego rodziny i opiekunów, zaopatrzenia korekcyjnego 

i w sprzęt ułatwiający samoobsługę, kinezyterapię, 

fizykoterapię oraz balneoterapię. 

Choroby narządu ruch wynikają z całego szeregu 

różnych przyczyn, w tym uwarunkowania genetyczne, 

mogą predysponować do wystąpienia tych schorzeń. 

Jakkolwiek większości z nich nie jesteśmy w stanie 

zapobiec, to jednak poprzez odpowiednie postępowanie 

można ograniczyć ich wpływ. Odpowiednio 

wczesne korygowanie i leczenie wad postawy, koślawości 

i szpotawości kolan czy wrodzonej dysplazji 

stawu biodrowego może zmniejszyć postęp choroby 

i jej skutki. W przypadkach koniecznych polecane jest 

odpowiednie zaopatrzenie ortopedyczne, jak obuwie 

4 


Przegl¹d Naukowy 

korekcyjne, wkładki korekcyjne lub amortyzujące do 

butów czy stabilizatory stawu kolanowego. 

Prawidłowe odżywianie i unikanie nadwagi stanowi 

istotny aspekt profilaktyki. Nadwaga sprzyja zwiększonym 

przeciążeniom chrząstki stawowej, co stanowi 

ważne ogniwo patomechanizmu ChNR. W zwalczaniu 

nadwagi niezbędna jest często pomoc dietetyka. 

Istotna jest także odpowiednia aktywność fizyczna 

przy jednoczesnym unikaniu nadmiernie ciężkiej 

pracy fizycznej. Nie należy również zapominać o prawidłowym 

leczeniu złamań kości czy zakażeń stawów. 

W każdym przypadku zarówno profilaktyki, jak 

i leczenia chorób narządu ruchu, nie powinno się pomijać 

leków roślinnych. W dolegliwościach układu 

kostno-stawowego stosujemy surowce roślinne, zawierające 

łatwo przyswajalne związki krzemu. Stwarzają 

one materialną podstawę do prawidłowej przebudowy 

tkanki łącznej, z której zbudowane są kości. 

Przedstawicielem tej grupy roślin jest skrzyp, od 

stuleci stosowany w medycynie ludowej do leczenia 

„bólów krzyża, gośćca i puchliny”. Zioło to ma jednakże 

działanie wychładzające i dlatego w naszym klimacie 

– gdzie czynnikiem bezpośrednio powodującym 

nasilenie dolegliwości jest najczęściej zimno – 

warto łączyć je z roślinami silnie rozgrzewającymi, jak 

na przykład z imbirem. 

Imbir nie tylko rozgrzewa, ale również przyspiesza 

usuwanie toksyn, a także poprawia krążenie zarówno 

w chorych tkankach, jak i miejscowo. Doskonale 

więc nadaje się do uzupełnienia terapii schorzeń 

kręgosłupa, w których ciepło łagodzi dolegliwości. 

Wykorzystujemy też rośliny zawierające salicyla- 

ny. Zmniejszają one stan zapalny, nie powodując przy 

tym, w przeciwieństwie do swych syntetycznych analogów 

(kwas acetylosalicylowy), niekorzystnych objawów 

ubocznych. Przewagą naturalnej salicyny jest to, 

że jest ona w pełni strawna, nie atakuje ścian żołądka, 

co może mieć miejsce przy zażywaniu jej syntetycznego 

odpowiednika. Naturalna salicyna przecho-

Schorzenia narz¹du ruchu – profilaktyka i uzupe³nienie leczenia preparatami pochodzenia roœlinnego 

Nr 5/2007 

dzi niezmieniona przez żołądek, jej trawienie rozpoczyna 

się dopiero w wątrobie. Bogatymi źródłami są 

przede wszystkim kwiaty wiązówki, kora ora wierzby, 

wiązówkę bulwkową i grzyby hełmówki. Ich wysoką 

skuteczność w ograniczaniu procesów zapalnych 

tkanki łącznej potwierdzają liczne badania kliniczne. 

Kolejnym bardzo ważnym w ChNR, naturalnym 

związkiem jest metylosulfonylometan (MSM - organiczna 

postać siarki). Jest to substancja tak niesamowicie 

wszechstronna, że nie trudno opisać wszystkie 

obszary jej działania. 

MSM to czysty, naturalny, stabilny, biały proszek 

krystaliczny, pozbawiony nieprzyjemnego zapachu 

i smaku. MSM jest bezwonny, nie powoduje wytwarzania 

gazów jelitowych lub przykrego zapachu ciała. 

MSM jest łatwo przyswajalną substancją dietetyczną 

otrzymywaną z wielu nieprzetworzonych produktów. 

MSM pełni rolę surowca do wytwarzania ważnych 

enzymów, przeciwciał, glutationu (najważniejszego 

przeciwutleniacza w organizmie), tkanki łącznej, takiej 

jak chrząstka i kolagen oraz włosów, paznokci i skóry. 

Badania sugerują, że MSM może zapewnić znaczne 

zmniejszenie dolegliwości w przypadku zapalenia 

stawów i innych urazach stawów. Wynika to z pośrednich 

właściwości przeciwzapalnych MSM, stabilizującego 

wpływu siarki na tkanki oraz jej właściwościach 

antyoksydacyjnych. Ponadto Wiele osób przyjmujących 

MSM zwracało uwagę na znaczne złagodzenie 

bólu. Może to być spowodowane pośrednio przez 

działanie przeciwzapalne siarki. 

MSM bierze również udział w syntezie aminokwasów. 

Nawet niewielki niedobór tego związku może 

prowadzić do wielu problemów zdrowotnych. Badania 

wykazały systematyczne obniżanie się poziomu 

MSM w organizmie wraz z wiekiem, co powoduje 

większą podatność na stres, zmęczenie i choroby, stąd 

konieczność jego uzupełniania. 

Obecnie MSM jest stosowany jako suplement diety 

przy braku jakichkolwiek objawów nietolerancji czy 

reakcji alergicznych. Badania toksyczności ostrej, średniej 

i długoterminowej wykazały, że profil toksyczności 

MSM jest podobny do profilu toksyczności wody. 

K apsaicyna – główny składnik strączków chilli – 

również wspiera zdrowie. Doskonale nadaje się do 

zwalczenia dolegliwości mięśni, stawów i pleców, 

ponieważ przewlekły kontakt z omawianą substancją 

znieczula zakończenia nerwowe. Kapsaicyna pobudza 

komórki nerwowe dokładnie w ten sam sposób, co 

rzeczywiste uszkodzenia tkanek na skutek urazu mechanicznego 

lub poparzenia. 

Jak informuje pismo Biochemical and Biophysical 

Research Communications naukowcy z Nottingham 

6 



University wykazali, że kapsaicyna pobudza komórki 

nowotworowe do samozniszczenia (apoptozy), atakując 

ich mitochondria, które odpowiadają za wytwarzanie 

energii. Także inne spokrewnione z kapsaicyną 

związki – wanilloidy – potrafią specyficznie wiązać 

się z komórkami nowotworowymi, nie uszkadzając 

zdrowych. 

Powszechnie wiadomo, że wodny wyciąg z nasion 

gorczycy stosuje się w chorobach przewodu pokarmowego, 

nieżycie żołądka i jelit, zaparciach oraz niestrawności. 

Medycyna ludowa traktuje również gorczycę 

białą jako ziele „promieniujące”, dlatego zaleca 

przkładanie poduszek gorczycowych (woreczek wypełniony 

nasionami) do miejsc z bólami reumatycznymi 

i bolących stawów. 

Należy podkreślić, że wszystkie leki roślinne za- 

wierają ponadto duże ilości witamin i naturalnych 

antyoksydantów o wysokiej aktywności biologicz- 

nej, wielokrotnie przewyższającej aktywność po- 

wszechnie stosowanej syntetycznej witaminy C. 

Związki te przywracają równowagę w zachodzących 

w organizmie procesach utleniania i reduk- 

cji. Ma to ogromne znaczenie terapeutyczne, gdyż 

każdy przewlekły proces chorobowy wiąże się 

z nadmiernym uwalnianiem endogennych utlenia- 

czy, , tzw. . wolnych rodników 

ów. . One właśnie są odpowiedzialne 

za bliskie i odległe zmiany degene- 

racyjne tkanek. 

Zasadniczym i często niedocenianym, celem w leczeniu 

niefarmakologicznym ChNR jest edukacja 

pacjenta 

oraz jego najbliższego otoczenia. Ma ona na 

celu zaznajomienie chorego oraz jego rodziny i/lub 

opiekunów z istotą choroby, jej przebiegiem, konsekwencjami 

dla codziennego funkcjonowania oraz 

dostępnymi metodami leczenia, jak i związanymi z nimi 

skutkami ubocznymi. Istotne wydaje się również 

stworzenie i zachęcenie pacjentów do udziału w programach 

rehabilitacyjnych uczących samodzielnej rehabilitacji 

w domu, jak i w grupach wzajemnej pomocy. 

Rezultatem edukacji pacjenta i jego rodziny 

winno być zmniejszenie zgłaszanych dolegliwości, a co 

za tym idzie poprawa komfortu życia. 

Nie wolno również zapominać o zaopatrzeniu 

korek 

orekcyjnym oraz w sprzęt ułatwiający samoob- 

sługę, rehabilitacji czy pobytach uzdrowiskowych, 

których celami są: ułatwienie lub nawet umożliwienie 

poruszania się, utrzymanie i polepszenie czynności 

narządu ruchu, wzmocnienie osłabionych i zanikających 

mięśni, zmniejszenie istniejących przykurczy, 

zwiększenie zakresu ruchomości stawów, zapobieganie 

usztywnieniu stawów, zmniejszenie bólu oraz 

zmniejszenie lub zlikwidowanie wysięków stawowych.

Nr 5/2007 

Lata 2000-2010 zostały ogłoszone przez Światową 

Organizację Zdrowia i Organizację Narodów Zjednoczonych 

(WHO – ang. World Health Organization) 

„Dekadą adą kości i stawów”. To spektakularne docenienie 

znaczenia chorób stawów nakazuje zwrócenie 

specjalnej uwagi na tę grupę schorzeń. 

Warto podkreślić na koniec, że niezależnie od rodzaju 

schorzenia układu kostno-stawowego, wyjąwszy 

fazę ostrą procesów zapalnych i złamań, gdy konieczne 

jest czasowe unieruchomienie zajętego stawu 

czy kończyny, zasadniczą profilaktyką i lekiem jest 

ruch. Odpowiednio dobrana gimnastyka bardzo po- 


prawia sprawność stawów i zapobiega bólom. Kości 

i stawy nie lubią bezczynności i unieruchomienia. 

Wszystkie osoby z grup ryzyk 

yzyka a oraz cierpiące 

z powodu ChNR należy zachęcać do profilaktyki 

oraz terapii preparatami pochodzenia naturalnego. 

Jest, to jedyna nieinwazyjna forma zapobiegania 

i leczenia zapewniająca pozytywne skutki terapeutyczne, 

pod warunkiem, że jest prowadzona profe- 

sjonalnie i wielopłaszczyznowo. 

Piśmiennictwo u autora 

Palenie papierosów jest szkodliwe (cz. 2) 

Leki pochodzenia roœlinnego w œwietle wspó³czesnej farmakoterapii okresu menopauzy 

Dr Adam Pawlak 

Oddzia³ Chorób P³uc i GruŸlicy 

Specjalistyczny Zespó³ GruŸlicy i Chorób P³uc 

Bystra Œl¹ska 

Kontynuując rozważania na temat wpływu palenia 

papierosów na powstawanie schorzeń narządowych 

zajmiemy się chorobami układu sercowo-naczyniowego. 

Choroby układu sercowo-naczyniowego są główną 

przyczyną śmierci w Stanach Zjednoczonych, powodując 

ok.950 000 zgonów rocznie. W większości 

przypadków jest to niedokrwienna choroba mięśnia 

sercowego, która w 1993r spowodowała ok.500 000 

zgonów. 

Choroba wieńcowa 

Palenie tytoniu jest samodzielnym, ważnym czynnikiem 

rozwoju choroby niedokrwiennej serca, który 

równocześnie nasila działanie innych czynników ryzyka. 

W Polsce pali papierosy więcej niż 50% mężczyzn 

i ponad 30% kobiet. 

O związku między paleniem papierosów a podwyższonym 

ryzykiem choroby niedokrwiennej po raz 

pierwszy doniesiono w 1940 roku na podstawie 

obserwacji poczynionych w klinice Mayo. Liczne badania 

epidemiologiczne potwierdziły później silny 

związek między paleniem, a choroba niedokrwienną 

i spowodowaną nią umieralnością. Ogólnie, ryzyko 

śmierci w następstwie choroby wieńcowej jest wśród 

palaczy 2-4 razy wyższe niż w przypadku osób, które 

nigdy nie paliły. 

Zależność następstw palenia od dawki wykazano 

w dwóch ważnych badaniach. Doll I Pero zaobserwowali, 

że w grupie brytyjskich lekarzy-mężczyzn w wieku 

do 45 lat, palących 25 i więcej papierosów dziennieryzyko 

zgonu z powodu choroby niedokrwiennej mięśnia 

sercowego było 15 razy wyższe niż w przypadku 

niepalących. 

Podobną zależność od dawki stwierdzono w tej 

samej grupie 20 lat później tak u mało, średnio i dużo 

palących. W badaniu Nureses Health Study stwierdzono, 

że względne ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej 

i zgonu w przypadku kobiet wahało się od 2,2 

u mało palących do 5,4 u palących 25 i więcej papierosów 

dziennie. Na podstawie tych i innych badań 

epidemiologicznych oszacowano ryzyko choroby wieńcowej 

serca – w tym zgonu – na około dwukrotnie 

podwyższone w grupie mało i średnio palących oraz 

nawet 6 do 15 razy wyższe u palących dużo. 

Papierosy nasilają rozwój miażdżycy w różnorodny 

sposób. Udowodniono, że palenie papierosów 

wywiera niekorzystny wpływ na profil lipidowy. W po- 




równaniu z niepalącymi, „palacze” maja obniżony 

poziom HDL-Ch, a zwiększony LDL-Ch i TG. 

Dym tytoniowy zwiększa napięcie tętnic wieńcowych 

i nasila kurcz naczyń wieńcowych u osób z chorobą 

niedokrwienną serca. 

Wpływ natomiast palenia papierosów na wartości 

ciśnienia tętniczego jest różnorodny. 

I tak na przykład jednorazowa inhalacja dymu 

tytoniowego podnosi ciśnienie krwi, ale w grupie przewlekłych 

palaczy tytoniu średnie wartości ciśnienia 

tętniczego są niższe niż w grupie nie palących. Być 

może wynika to z niższego średniego ciężaru ciała 

wśród osób palących. Znacznie ważniejszy jest związek 

palenia tytoniu z pierwotnym nadciśnieniem 

tętniczym i leczeniem hypotensyjnym. Palenie papierosów 

przez osoby z nadciśnieniem tętniczym dwukrotnie 

zwiększa ryzyko śmierci sercowej w porównaniu 

z grupą nie palących chorych n nadciśnieniem 

tętniczym. 

Palenie wywołuje szereg zmian w układzie krzepnięcia: 

1) nasila agregację płytek, 

2) zwiększa poziom fibrynogen(niezależnego czynnika 

ryzyka choroby niedokrwiennej serca), 

3) upośledza funkcję śródbłonka, a tym samym 

hamuje jego zdolność do wytwarzania i uwalniania 

prostacykliny, 

4) zwiększa aktywność czynników krzepnięcia. 

Zamiany te uaktywniają procesy miażdżycowe. 

Nikotyna zawarta w dymie tytoniowym pobudza układ 

współczulny i sprzyja powstawaniu zmian zakrzepowych, 

uszkadzaniu śródbłonka tętnic i występowaniu 

zaburzeń rytmu serca. 

Związane jest to z tym, że nikotyna jest agonistą 

układu adrenergicznego i istotnie zwiększa poziom 

noradrenaliny we krwi. 

Opisano także korzystne następstwa zaprzestania 

palenia papierosów. Na ogół podwyższone ryzyko 

u byłych palaczy zmniejsza się zasadniczo w pierwszych 

2-3 latach. Później tempo spadku jest wolniejsze, 

tak, że musi upłynąć nawet 10 lat, aby byli palacze 

osiągnęli poziom ryzyka taki, jak osoby, które nigdy 

nie paliły. To wolniejsze obniżenie się wskaźników 

chorobowości i umieralności z powodu choroby 

wieńcowej jest uwarunkowane cofaniem się miażdżycorodnych 

następstw palenia. 

Ryzyko zawału mięśnia sercowego obniża się po 

zaprzestaniu palenia szybko. Odpowiednie dane dotyczące 

mężczyzn i kobiet pochodzą z badań Rosenberga 

i współpracowników.Ryzyko zawału zmniejsza 

się prawie o jedną trzecią w ciągu pierwszego roku po 

Nr 5/2007 

zaprzestaniu palenia i osiąga poziom taki, jak u osób 

które nigdy nie paliły, w trzecim i czwartym roku. Ten 

gwałtowny spadek jest prawdopodobnie spowodowany 

szybkim odwróceniem wywoływanego przez palenie 

stanu nadkrzepliwości. 

Niektóre inne badania wykazały spadek zacho- 

rowania już po 2 latach, a inne udowodniły jego 

utrzymywanie się przez okres 20 lat od zaprzestania 

palenia. Niewątpliwie jednak częstość występowania 

zawałów serca sukcesywnie zmniejsza się wraz z upływem 

czasu od zaprzestania palenia i zauważalna jest 

już po roku. Nadto udowodniono, że na rozwój 

miażdżycy i ryzyko choroby niedokrwiennej mięśnia 

sercowego nie ma wpływu zawartość nikotyny i węglowodorów 

w papierosach. Znaleziono natomiast 

wprost proporcjonalną zależność między ilością 

wypalanych papierosów a rozwojem choroby nie- 

dokrwiennej mięśnia sercowego. 

Na podstawie innych badań stwierdzono, że zabieg 

rewaskularyzacji przynosi korzyści osobom z chorobą 

wieńcową które rzuciły palenie. Wykazano też, 

że w porównaniu z niepalącymi, chorzy, którzy nadal 

palili po przezskórnej rewaskularyzacji wieńcowej, 

mieli prawie dwukrotnie wyższe ryzyko zgonu z powodu 

pełnościennego zawału mięśnia sercowego. 

Wyniki badań Coronary Artery Surgery Study potwierdziły, 

że korzyści wynikające z chirurgicznej rewa- 

skular 

ularyzacji u chorych kontynuujących palenie są 

prawie żadne. 

Z tego powodu podstawową interwencją w przy- 

padku palaczy z chorobą wieńcową powinno być 

rzucenia palenia. Powoduje to nie tylko obniżenie 

całkowitego ryzyka chorobowości i umieralności z powodu 

choroby wieńcowej, ale także znacznie zmniejsza 

prawdopodobieństwo wystąpienia zawału mięśnia 

sercowego i pomaga utrwalić korzyści wynikające z inwazyjnej 

rewaskularyzacji. 

Choroby układu naczyniowo-sercowego 

Inne główne choroby układu sercowo-naczyniowego 

są ściśle związane z paleniem papierosów. Zgodne 

wyniki prospektywnych badań populacyjnych wykazały, 

że palenie jest jednym z najsilniejszych czynników 

ryzyka rozwoju chorób dotyczących naczyń obwodowych. 

Ryz 

yzyk 

yko o nasilenia zmian miażdżycowych w naczyy- 

niach obwodowych jest wyższe w grupie chorych ych konon- 

tynuujących palenie, niż wśród tych, którzy y rzucili 

palenie. 

8 




W grupie chorych ze zmianami zarostowymi w naczyniach 

częstość powikłań, w tym amputacji, jest 

wyższa wśród tych, którzy nadal palą. Z kolei umieralność 

związana z tętniakami aorty brzusznej jest 3- 

5 razy wyższa wśród palących w porównaniu z osobami 

niepalącymi oraz znacznie podwyższona w porównaniu 

z tymi, którzy przestali palić. 

Zarostowo-zakrzepowe zapalenie naczyń (choroba 

Buergera) związane ze zmianami zapalnymi w obrębie 

małych tętnic i żył, występuje niemal wyłącznie 

u palaczy. Choroba ta powoduje znaczną umieralność 

wśród chorych po 30 i 40 roku życia. Szczególnie 

wysokie ryzyko amputacji kończyn dotyczy tych chorych, 

którzy nadal palą. Jedynym skutecznym leczeniem 

jest zaprzestanie palenia. 

Palenie papierosów jest też istotnym czynnikiem 

ryzyka rozwoju zmian miażdżycowych. Badania udowodniły, 

że u palaczy w porównaniu z niepalącymi 

następuje znaczny rozwój miażdżycy, natomiast u byłych 

palaczy obserwuje się zmiany średniego stopnia. 

Nr 5/2007 

Osoby, które chcą rzucić palenie, mają do dyspozycji 

szereg nowych i skutecznych metod leczenia ułatwiających 

przezwyciężenie tego śmiertelnego uzależnienia. 

Wyniki wypływające z tych i innych badań w jasny 

sposób tłumaczą związek między paleniem papierosów, 

a chorobami układu sercowo-naczyniowego. Palenie 

jest najważniejszym pojedynczym czynnikiem 

ryzyka, zmieniającym przebieg stabilnej choroby 

miażdżycowej. Udowodnienie korzyści wynikające 

z zaprzestania palenia są szybko zauważalne. Praw- 

dopodobnie żadne inne działanie w przypadku cho- 

rób układu sercowo-naczyniowego nie jest tak ta- 

nie i skuteczne, jak rzucenie palenia. 

Umieralność związana z paleniem papierosów stanowi 

około 20% zgonów w Stanach Zjednoczonych 

w ciągu roku. Dodatkowo palenie odgrywa istotną rolę 

w rozwoju czterech głównych przyczyn zgonów w tym 

kraju. Lekarze jako pierwsi widzą niszczący wpływ tych 

chorób na pacjenta oraz na jego rodzinę. Świadomość, 

że zaprzestanie palenia znacznie zmniejsza chorobowość 

i umieralność, jaka wiąże się z używaniem nikotyny, 

powinna zmusić lekarza do następującego działania: 

– dokładnego informowania pacjenta o ryzyku 

związanym z nadużywania wyrobów tytoniowych, 

– dawania osobistego przykładu, 

– podkreślania istotnych korzyści zdrowotnych 

wynikających z rzucenia palenia, 

– jednoznacznego nakłaniania pacjenta do zerwania 

nałogu. 

Piśmiennictwo 

1. Przewlekła obturacyjna choroba płuc, J. Zieliński, 

D. Górecka, PZWL, W-a,1999 r. 

2. Choroby Układu Oddechowego, P. Krakówka, 

E. Rowińska – Zakrzewska, PZWL W-a, 1993. 

3. Choroby Płuc. Diagnostyka i terapia. Wydanie 

I polskie, M.Gabriel Khan, Wyd.Urban & Partner 

2000. 

4. Choroba niedokrwienna serca, M. Dłużniewski 

i wsp., Wyd. Servier 1998 r. 

5. Choroba niedokrwienna serca, K. Jasiński i wsp., 

PZWL W-a,1987 r. 

6. Medycyna po Dyplomie 9/1999, „Sympozjum 

„Uzależnienie od nikotyny”. 

10 



Roœliny lecznicze jako zasoby metali ciê¿kich 

podczas profilaktyki zio³oleczniczej 

Medicinal plants as source heavy metals during phytotheraphy prophylaxis 

Leczenie Nr 5/2007siarczanem glukozaminy Wspó³czesne choroby zwyrodnieniowej mo¿liwoœci wykorzystania stawów techniki stymulacji przezprze³ykowej serca 

Dr n. farm. Jolanta Kowol, Mgr farm. Aneta Urban, Dr Robert Rochel, Lek. Med. Katarzyna Gruszka, 

Mgr farm. Anna Halejak, Mgr farm. Dominika Dru¿ba 

Œl¹ska Akademia Medyczna, Katedra i Zak³ad Toksykologii, Ul. Jagielloñska 4, 41-200 Sosnowiec 

Kierownik Katedry: prof. dr hab. Jerzy Kwapuliñski 

Rośliny lecznicze kumulują metale niezbędne dla 

życia, lecz także metale ciężkie. 

Pierwiastki te przechodzą następnie z gotowego 

preparatu, poprzez napary do organizmu człowieka. 

Przy dłuższym stosowaniu fitoterapii mogą pojawić 

się efekty uboczne w postaci kumulacji metali 

ciężkich w organizmie. 

Odkryto również, że pierwiastki wchodzą ze 

sobą w interakcje w samej roślinie, jak i w układzie 

gleba-roślina. Dlatego ważna jest znajomość powinowactwa 

metalu do danego gatunku rośliny, a także 

do poszczególnych części morfologicznych roślin. 

Słowa kluczowe: kumulacja metali ciężkich, ziołolecznictwo 

Medicinal plants accumulate metals necessary 

for life but also heavy metals. 

These elements passage from plants during 

infusion to human body. During the long 

phytotheraphy side effect can appear itself. 

The scientists discovered that chemical elements 

react each other in the same plant and in system 

soil-plant. It is very important knowledge about 

relation between metals for given species plant, and 

morphological part of the plant. 

Key words: metal, accumulation, phytotheraphy 

Fitoterapia jest uznaną dziedziną wykorzystującą 

substancje czynne w roślinach leczniczych. Jednakże 

wartość lecznicza jest uzależniona w dużej mierze od 

stopnia kumulacji wybranych metali w roślinach 

uprawianych na plantacjach lub pozyskiwanych z naturalnych 

siedlisk. 

Nie bez znaczenia jest właściwy sposób przygotowywania 

surowców z tych roślin. 

Rośliny w sposób bardzo czuły reagują na zmiany 

składu chemicznego głównych elementów środowiska 

przyrodniczego, a także na zaburzenia homeostazy 

ekosystemów. 

Informacja na temat zawartości poszczególnych 

metali w roślinach leczniczych jest fragmentaryczna 

i niejednokrotnie dotyczy całych roślin. Wiadomo, że 

tylko niektóre części morfologiczne stanowią surowiec 

farmaceutyczny. 

Rośliny lecznicze są wykorzystywane jako leki gotowe 

lub do sporządzania z nich przetworów, np.: 

mieszanek, naparów. 

Fakt bezpośredniego przechodzenia toksycznych 

metali z gotowego preparatu poprzez napary sprawia, 

że możliwe jest narażenie człowieka na efekty toksyczne 

niektórych pierwiastków. 

Napary (infuzje) są tradycyjną postacią leku. Przyrządzamy 

je zalewając zioła (liście, kwiaty, ziele) gotującą 

woda a następnie pozostawiając w celu zaparzenia 

pod przykryciem. Po czasie minimum 15 minut 

(maks.2-3 godzin, gdy chcemy otrzymać wodny 

wyciąg ziół) odcedza się zioła, a napar stosuje się jako 

lek. Jednak podczas przygotowywania naparu pozostaje 

niewykorzystane ok.40% substancji aktywnych 

zioła [1]. 

Gotowym preparatem mogą być różne postacie 

tabletek ziołowych, drażetek, czopków, iniekcji dokładnie 

mianowanych na zawartość w nich składników 

czynnych surowca roślinnego np.: Raphacholin, 

Alax, Valerin. Poprzez swoje działanie fizjologiczne lek 

roślinny dostarcza wielu składników mineralnych i witamin. 

Jednak długotrwałe leczenie ziołami np. schorzeń 

wieku podeszłego, takich jak zaburzenia układu 

krążenia lub układu moczowego może pociągnąć za 

sobą wiele skutków ubocznych związanych z kumulacją 

metali ciężkich w organizmie. 



Roœliny lecznicze jako zasoby metali ciê¿kich podczas profilaktyki zio³oleczniczej 

Nr 5/2007 

W dzisiejszej polipragmazji są również stosowane 

leki ziołowe, które wyrównują różne niedobory składników, 

a szczególnie mineralnych, na zasadzie synergizmu 

z lekiem syntetycznym [1]. 

W świetle dotychczas przeprowadzonych badań [2- 

4] okazało się, że zioła zawierały stosunkowo duże 

ilości metali ciężkich i co więcej, wykazane zostały 

tendencje wzrostowe ich zawartości w nawiązaniu do 

emisji daleko sięgającej, nawet nad tereny, które umownie 

uważane były za rekreacyjne. Sytuacje komplikuje 

fakt, że w glebie występują zróżnicowane ilości bezpośrednio 

biodostępnych (formy jonowymienne i adsorbowalne) 

i potencjalnie biodostępnych (węglany 

i połączenia organiczne) ilości metali w przypadku 

obecności kwaśnych deszczy. 

Ponadto ostateczna kumulacja tych metali w danej 

mierze zależy również od możliwych interakcji 

między tymi pierwiastkami. 

Interakcje te sa różne ze względu na gatunek rośliny. 

Przykładowo w roślinie Tussilago farfara stwierdzono 

reakcje synergizmu między pierwiastkami: Fe- 

Zn, Fe-Cd, Mn-Pb, Zn-Cu, Zn-Cr, Pb-Ni, Ni-Cr, Cr- 

Co. Istotne reakcje o charakterze antagonistycznym 

wystąpiły w przypadku Fe-Co, Mn-Cu, Mn-Zn, Zn- 

Pb, Pb-Cu, Cu-Ni, Cu-Co, a także Cd-Cr i Co [5]. 

W rzepiku (Agrimonia eupatoria) okazało się, że 

reakcje antagonistyczne wynikające ze zmian w zawartości 

Fe dotyczą Zn, Ni, Cd, Mn-Ni, Mn-Cd, Mn-Cr, 

Zn-Cr, Pb-Cd, Cu-Cd, Cu-Cr, Ni-Co, Cd-Co, Cr-Co. 

Istotne wartości korelacji wystąpiły w parach: Fe- 

Mn, Mn-Pb, Mn-Cu, Mn-Co, Zn-Pb, Zn-Cu, Zn-Ni, 

Pb-Cu, Cu-Co, a w pewnej mierze także Zn-Cd, Pb- 

Co [5]. 

Przeciętnie w naparach ziół zawartość poszczególnych 

metali jest następująca: 

– Cd – 1,33 µg/g 

– Fe – 20,98 µg/g 

– Cu – 6,57 µg/g 

– Mn – 21,90 µg/g 

– Co – 0,46 µg/g 

– Ni – 0,12 µg/g 

– Zn – 13,87 µg/g 

– Cr – 2,29 µg/g [1] 

Ogólną charakterystykę statystyczną przedstawiają 

dane w tabeli 1. 

Niepokojącym jest fakt, że współczynnik zmienności 

występowania Pb, Ni, Zn, Cu jest bardzo duży, 

co dodatkowo rzutuje na konieczność zachowania 

dużej ostrożności przy okazji przenoszenia wyników 

badań jednego obszaru na inne obszary. 

Maksymalne ilości Pb zawierały zioła pochodzące 

z ówczesnych województw kieleckiego, radomskiego, 

lubelskiego i piotrkowskiego – 13,89 µg/g 

Gatunkowe zróżnicowanie występowania wybranych 

metali ilustrują poniższe przykłady, a mianowicie 

największe ilości Cd, w granicach 0,95 – 3 µg/g 

stwierdzono w naparze sporządzonym z dziurawca 

zwyczajnego (Hypericum perforatum). Zawartosć Cd 

w ilości 0,95 µg/g stwierdzono w naparach sporządzonych 

z: 

– arcydzięgla lekarskiego (Archangelica officinalis), 

– kolendry siewnej (Coriandrum sativum), 

– biedrzeńca anyżu (Pimpinella anisium,) 

– mydlnicy lekarskiej (Saponaria officinalis), 

– nawłoci pospolitej (Solidago virgaurea). 

Średnie zawartości Cd rzędu 1 – 2,5 µg/g stwierdzono 

w naparach z: 

– chmielu zwyczjnego (Hymulus lupulus) – 2,15 

µg/g, 

– melisy lekarskiej (

Nr 5/2007 


zawartość Pb rzędu 13,89 µg/g miała miejsce w naparach 

z: 

– tataraku zwyczajnego (Acorus calamus), 

– kasztanowca zwyczajnego (Aeculus hippocastanus), 

– prawoślazu lekarskiego (Althae officinalis), 

– nagietka lekarskiego (Calendula officinalis), 

– wrzosu zwyczajnego (Calluna vulgaris), 

– kminku zwyczajnego (Carum carvi), 

– głogu dwuszyjkowego (Crataegus oxycantha), 

– wiązówki błotnej (Filipendula ulmaria), 

– orzecha włoskiego (Juglans regia), 

– maliny właściwej (Rubus idaeus), 

– nawłoci pospolitej (Solidago virgurea), 

– lipy drobnolistnej (Tilia cordata). 

Badane rośliny zawierały stosunkowo duże ilości 

Fe. Najwięcej Fe stwierdzono w naparze z marzanny 

barwierskiej (Rubia tinctorum) 353,7µg/g. Najmniejsze 

ilości Fe=10,38 µg/g w naparze z malwy (Althaea 

rosea), rdestu ptasiego (Polygonum aviculare), rumianku 

pospolitego (Matricaria chamomilla), skrzypu 

polnego (Equisetum arvense), pięciornika gęsiego 

(Potentilla anserina). W większości naparów ilość Fe 

była rzędu 10 – 30µg/g [1]. 

Największe ilości Cu stwierdzono w naparze z arcydzięgla 

lekarskiego (Archangelica officinalis) – 

Cu=22,79 µg/g oraz mniszka lekarskiego (Taraxacum 

officinalis) i lubczyka lekarskiego (Levisticum officinale) 

– Cu=16 µg/g. Większość naparów zawierała 

Cu w zakresie od 6 do 9 µg/g [1]. 

Największe ilości Mn zawierał napar z brzozy brodawkowatej 

(Betula verrucosa) – Mn=579,3 µg/g 

a najniższą odnotowano w perzu właściwym (Agropyron 

repens) – Mn=6,23 µg/g [1] 

Kolejnym badanym metalem był Co. Jego zawartość 

w naparach mieściła się w ilościach od 0,95 do 

4,62 µg/g. Najczęściej powtarzająca się ilością Co było 

0,95 µg/g. Dotyczyło to naparów z następujących gatunków 

ziół: 

– kasztanowca zwyczajnego (Aesculus hippocastanus), 

– perzu właściwego (Agropyron repens), 

– malwy czerwonej (Althaea rosea), 

– kminku zwyczajnego (Carum carvi), 

– pięciornika jaskółcze ziele (Potentila reptans), 

– mydlnicy lekarskiej (Saponaria officinalis), 

– mniszka lekarskiego (Taraxacum officinale), 

– macierzanki piaskowej (Thymus serpyllum), 

– tymianku pospolitego (Thymus vulgaris). 

W naparach z: jarzębiny (Sorbus aucuparia), borówki 

czarnej(Vaccinum myrthillus), melisy lekarskiej 

(Melissa officinalis), rdestu ostrogorzkiego (Polygonum 

hydropiper) nie stwierdzono obecności Co [1]. 

W wypadku Ni znaczna część badanych gatunków 

ziół zawierała jego ilości w granicach od 2,41 do 6,52 

µg/g. Jest to bardzo korzystny przedział zawartości Ni 

w naparach z uwagi na jego insulinopodobne właściwości 

u człowieka. Nostrzyk biały (Melilotus albus), 

mniszek pospolity (Traxacum officinalis), arnika górska 

(Arnica montana) zawierały tę samą ilość Ni=6,52 µg/ 

h. Jednakże w szeregu sporządzonych naparów – ok. 1/ 

3 części badanych roślin Ni był nieobecny. 

Największe ilości Zn stwierdzono w gatunkach ziół 

pochodzących z województw radomskiego, rzeszowskiego 

i częstochowskiego. Do gatunków tych należą: 

– brzoza brodawkowata (Betula verrucosa) – 

106,95 µg/g, 

– marzanna barwierska (Rubia tinctorum) – 

Tabela 2. Zawartość metali w naparach z wybranych mieszanek ziołowych [1] 

Rodzaj mieszanki Cd Fe Cu Pb Mn Co Ni Zn Cr 

Species desinficientiae 1,63 30,15 6,57 13,89 29,58 0,00 6.52 8,62 7,94 

Species metabolicae 1,29 28,36 6,57 13,89 37,37 0,95 6,52 9,86 0,00 

Species antiacidicae 1,12 28,36 7,65 13,89 28,38 0,00 4,47 10,27 0,00 

Species antiacneae 1,46 17,57 6,57 0,00 71,50 0,95 2,41 16,91 0,00 

Płukanka 1,29 17,57 7,65 0,00 17,61 0,95 1,39 9,44 0,00 

Species laxantes 0,95 22,96 6,57 0,00 43,95 0,95 1,39 15,67 7,94 

Species anticholelithiasicae 1,46 28,36 7.11 27,78 31,38 0,00 0,36 16,08 7,94 



14 



Tabela 3. Wymywanie metali z mieszanek zio³owych [1] 

Rodzaj mieszanki Cd w zio³ach µg/g Cd w naparach µg/g % wymywania Cu w zio³ach µg/g Cu w naparach µg/h % wymywania 

Species desinficientiae 1,33 1,63 122,43% 8,62 6,57 76,21% 

Species metabolicae 1,17 1,29 110,38% 7,61 6,57 86,27% 

Species antiacidicae 1,66 1,12 67,54% 16,40 7,65 46,63% 

Species antiacneae 1,43 1,46 102,22% 6,23 6,57 105,41% 

P³ukanka 2,55 1,29 50,61% 6,16 7,65 124,10% 

Species laxantes 1,69 0,95 56,21% 9,02 6,57 72,83% 

Species anticholelithiasicae 1,72 1,46 85,07% 12,94 7,11 54,91% 

Rodzaj mieszanki Pb w zio³ach µg/g Pb w naparach µg/g % wymywania Mn w zio³ach µg/g Mn w naparach µg/g % wymywania 





P³ukanka 8,87 0,00 0,00% 61,60 17,61 28,58% 


Species anticholelithiasicae 5,05 27,78 549,51% 125,90 31,38 24,925 

Rodzaj mieszanki Co w zio³ach µg/g Co w naparach µg/g % wymywania Ni w zio³ach µg/g Ni w naparach µg/h % wymywania 





P³ukanka 2,65 0,95 35,97% 6,16 1,39 22,53% 


Species anticholelithiasicae 2,77 0,00 0,00 4,58 0,36 7,87% 

Rodzaj mieszanki Cr w zio³ach µg/g Cr w naparach µg/g % wymywania 

Species desinficientiae 6,72 7,94 118,03% 

Species metabolicae 5,36 0,00 0,00% 

Species antiacidicae 7,98 0,00 0,00% 

Species antiacneae 4,32 0,00 0,00% 

P³ukanka 4,67 0,00 0,00% 

Species laxantes 5,27 7,94 150,55% 

Species anticholelithiasicae 7,62 7,94 104,19% 


Nr 5/2007

Nr 5/2007 


101,55 µg/g, 

– borówka czarna (Vaccinum mytrillus) – 160,47 

µg/g, 

Najczęściej zawartość tego metalu w naparach 

mieściła się w granicach od 10,69 do 62,96µg/g. 

Należały tu m.in. gatunki: 

– dziurawiec pospolity (Hypericum perforatum) 

– 62,97 µg/g, 

– orzech włoski (Juglans regia) – 14,01 µg/g, 

– dzika róża (Rosa canina) – 41,39 µg/g, 

– lipa drobnolistna (Tilia cordata) – 10,69 µg/g, 

– kozieradka (Trigonella coreulea) – 22,72 µg/g [1], 

Ostatnim badanym metalem był Cr. Duża grupa 

roślin zawierała ten pierwiastek w ilości 1,87µg/g. 

A mianowicie napary z: 

– kopru ogrodowego (Anethum graveolens), 

– arniki górskiej (Arnica montana), 

– lukrecji (Glycyrrhiza glabra), 

– pięciornika gęsiego (Potentilla anserina), 

– rzewienia dłoniastego (Rheum palmatum), 

– tymianku pospolitego (Thymus vulgaris). 

Chromu nie stwierdzono w następujących sporządzonych 

naparach z gatunków ziół: 

– perzu właścwego (Agropyron repens), 

– bylicy bożego drzewka (Artemisia abrotanum), 

– kminka zwyczajnego (Carum carvi), 

– głogu dwuszyjkowego (Crataegus oxycantha), 

– wierzby kruchej (Salix fragilis), 

– bzu czarnego (Sambucus nigra), 

– kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis) [1]. 

Jest to bardzo korzystne z punktu wykorzystania 

tych roślin jako składników mieszanek ziołowych, ponieważ 

przy dłuższym stosowaniu nie będzie dochodzić 

do zatruć przewlekłych spowodowanych przenikaniem 

przez błony komórkowe szczególnie szkodliwego 

dla człowieka Cr +6 , jego utlenianiem w organizmie 

oraz łączeniem się z DNA i powstaniem mutacji, 

mogących przekształcić się w nowotwory złośliwe [6]. 

Ilustracją możliwości kontaminacji organicznej 

podczas fitoterapii jest obecność metali w naparach 

z mieszanek ziołowych [tabela2]. 

Największe ilości w naparach mieszanek ziołowych 

o właściwościach dezynfekujących dotyczą 

– Cd – 1,63 µg/g 

– Fe – 30,15 µg/g 

– Cr – 7,94 µg/g 

Z kolei Mn, Zn, Co, występują w największych ilościach 

w mieszance ziół przeciwtrądzikowych. 

Brak obecności danego metalu w naparach był 

następujący: 

Pb – w ziołach przeciw trądzikowi, 

– w płukankach, 

– w ziołach przeczyszczających, 

Co – w ziołach dezynfekujących, 

– przeciw nadkwasocie, 

– żółciopędnych, 

Cr – w ziołach na przemianę materii, 

– przeciw nadkwasocie, 

– przeciwtrądzikowych, 

– płukankach. 

Wszystkie badane mieszanki w największych ilościach 

zawsze zawierały Fe, Mn, Zn oraz Cu, które są 

fizjologicznie niezbędne. Jednak obecność Cd i Pb, 

jako wynik zanieczyszczenia tych produktów, zmniejsza 

ich wartość użytkową w lecznictwie. 

Po przeanalizowaniu stopnia wymywania metali 

z mieszanek ziołowych w znacznym procencie do naparu 

są wymywane: Cu, Cd, Pb, Cr. W mniejszym 

stopniu są wymywane: Mn, Co, Ni. Dla porównania 

informacji o naparach z wybranych mieszanek ziołowych 

szczegółowe wyniki zestawiono w tabeli 3. 

Wnioski: 

Podwyższona obecność poszczególnych metali ciężkich 

w ziołach może skutkować dzięki naparom dodatkową 

ilością migrujących metali ciężkich, nierzadko 

o właściwościach toksycznych, do organizmu pacjenta. 

Napary z mieszanek ziołowych przy długotrwałej 

fitoterapii mogą dać ujemne skutki w organizmie ludzkim 

lub zwierzęcym. 

LITERATURA 

TURA: 

[1] Iwanek K., Bednarek M., Kowol J. I wpł.:Rośliny 

lecznicze jako źródło metali ciężkich. Problemy 

ekologii 5/97, 160-164 

[2] Kwapuliński J., Mirosławski J., Rochel R. I 

wsp.:Zawartość metali ciężkich w wybranych mieszankach 

ziołowych.Pol.Tyg.Lek., 23-24, 1994 

[3] Mirosławski J., Wiechuła D., Kwapuliński J.i wsp.: 

Występowanie Pb, Cd, Cu, Ni, Co, Cr w wybranych 

gatunkach roślin leczniczych na terenie Polski.Bromat.Chem.Toksykol. 

XXVIII, 363-368, 1995 

[4] Kwapulinski J., Mirosławski J., Wiechuła D. i wsp.: 

Wykorzystanie współczynnika wzbogacenia oraz 

indeksu geokumulacyjnego do oceny obszarów 

pozyskiwania roślin leczniczych. Bromat. Chem. 

Toksykol., XXIX, 243-252, 1996 

[5] Kwapuliński J., Bogunia M., Bogunia M. I wsp.: 

Współwystępowanie wybranych metali w niektórych 

roślinach na terenie Ziemi Cieszyńskiej. 222, 94-107 

[6] Kabata-Pendias A., Pendias H.: Pierwiastki śladowe 

w środowisku biologicznym. Wyd.Geolog.Warszawa 

1979 



Parametry ekotoksykologiczne przydatne 

dla oceny jakoœci obszarów pozyskiwania 

roœlin leczniczych 

Ecotoxicological parameters useful for valuation of quality of herbal plants 

under cultivation 

Leczenie siarczanem glukozaminy Wspó³czesne choroby zwyrodnieniowej mo¿liwoœci wykorzystania stawów Woskowina techniki uszna stymulacji jako przezprze³ykowej problem terapeutyczny Nr 5/2007 serca 

dr n. farm. Jolanta Kowol, mgr farm. Aneta Urban, mgr farm. Hanna Wróbel, lek. med. Katarzyna Gruszka, 

mgr farm. Dominika Dru¿ba, mgr Magdalena Adamczyk, dr Robert Rochel, mgr farm. Anna Halejak 

Œl¹ska Akademia Medyczna, Katedra i Zak³ad Toksykologii, ul. Jagielloñska 4, 41-200 Sosnowiec 

Kierownik Katedry: prof. dr hab. Jerzy Kwapuliñski 

Ziołolecznictwo odgrywa w ostatnim czasie coraz 

większą rolę w Polsce i na świecie. 

Rośliny lecznicze uprawiane są na plantacjach 

lub są pozyskiwane z naturalnych siedlisk. 

Wiele ośrodków naukowych prowadzi badania 

nad wskaźnikami, które pozwoliłyby ocenić jakość 

obszarów skąd pochodzą rośliny lecznicze. Współczynniki 

te opisują skutki intoksykacji metali w glebie 

lub w pyłach zawieszonych. 

Pierwiastki chemiczne kumulowane w roślinach 

leczniczych mogą odkładać się w organizmie człowieka 

przy dłuższym stosowaniu fitoterapii i wywoływać 

efekty toksyczne. 

Współczynniki ekotoksykologiczne pozwalają 

porównać jakość obszarów pozyskiwania roślin 

w różnych częściach Polski a także ocenić krajowe 

i zagraniczne surowce lekarskie 

Słowa kluczowe: parametry ekotokykologiczne, 

kumulacja, metale ciężkie 

W ostatnim czasie prowadzone są badania nad 

doborem różnych wskaźników, które pozwalają ocenić 

wybrane obszary pozyskiwania roślin leczniczych 

jako poprawne. 

Wśród nich zwrócono uwagę na przydatność następujących 

parametrów ekotoksykologicznych: 

– współczynnik wzbogacenia 

zdefiniowany przez Buat-Menarda [1] ma postać 

równania: 

16 

W = 

c 

c 

c 

c 

Me 

1 

+ n 

1n 

+ 

Me 

2 

2n 

n 



In the last time phytotheraphy play more 

important part in Poland and in over the world. 

Herb plants are cultivation on theareas 

plantations or they are gain from natural habitation. 

A lot of scientific centre investigation of the 

indicators which estimate the under cultivation 

ground of medicinal plants. That indicators 

describe results of metal intoxications in the soil 

or in the air. 

The accumulate in the plants chemical elements 

can make toxic effects in the human body during 

the long phytotheraphy. 

Ecotoxicological indicators useful us to compare 

quality of herbal plants under cultivation in the 

Poland and in over the world. 

Key words: ecotoxicological parameter, heavy metals, 

accumulation 

gdzie: 

n 

Me 

c + 

1 

– zawartość badanego pierwiastka w badanym 

środowisku, 

n 

Me 

c + 

2 

– zawartość badanego pierwiastka w środowisku 

odnośnikowym, 

c 1 n 

– zawartość pierwiastka odnośnikowego w badanym 

środowisku, 

c 2 n 

– zawartość pierwiastka odnośnikowego w środowisku 

odnośnikowym. 

Za pierwiastek odnośnikowy przyjmuje się pierwiastek 

o małej zmienności występowania w środo-

Nr 5/2007 

Parametry ekotoksykologiczne przydatne dla oceny jakoœci obszarów pozyskiwania roœlin leczniczych 

wisku lub pierwiastek obecny w ilościach śladowych 

w badanym środowisku. Często przyjmuje się jako 

odnośnikowy pierwiastek o najmniejszej wielkości 

współczynnika zmienności, który jednocześnie występuje 

w dużych ilościach w danym elemencie środowisk 

przyrodniczego i nie wykazuje synergizmu lub 

antagonizmu w stosunki do pierwiastka badanego. 

Takie warunki spełnia Mn, Al, Sc, Ti, Ni [2]. 

– indeks geokumulacyjny przyjmuje postać: 

cn 

I 

geo 

= log 2 , 

1,5 ⋅ Bn 

w której: 

c 

n 

– stężenie pierwiastka w danym elemencie środowiska, 

B 

n 

– tło geochemiczne, za które przyjmuje się 

naturalną zawartość pierwiastka. 

Indeks geokumulacyjny pozwala klasyfikować stopień 

zanieczyszczenia poszczególnych elementów środowiska 

danym pierwiastkiem, 

– współczynnik specyficznej kumulacji – opisuje 

iloraz zawartości danego pierwiastka w danej roślinie 

do jego średnich zawartości w innych gatunkach 

roślin występujących w tym samym siedlisku, 

– wskaźnik koncentracji względnej 

( SA − ZR) 

WKW = ⋅100 

, 

ZR 

gdzie: 

SA – średnia geometryczna zawartości metalu 

w roślinie badanej, 

ZR – zawartość referencyjna równa średniej geometrycznej 

dla roślin dla wybranego obszaru. 

Wartości współczynnika wzbogacenia interpretuje 

się następująco [3]: 

– 40 – ekstremalne zanieczyszczenie 

Muller wyróżnił 6 klas indeksu 

geokumulacyjnego [tabela 1]. 

Współczynnik specyficznej kumulacji 

różnicuje gatunki roślin ze względu 

na ich wybiórczą zdolność do gromadzenia 

wybranych pierwiastków. 

Rośliny te występują w siedliskach 

o tych samych warunkach edaficznych. 

Współczynniki specyficznej kumulacji 

swoimi tendencjami potwierdzają 

obszarowe tendencje zmian współczynnika wzbogacenia 

i indeksu geokumulacyjnego. 

We przypadku wskaźników koncentracji względnej 

bardzo istotne jest określenie zawartości referencyjnych, 

które odpowiadają średniej geometrycznej 

danego gatunku na większym obszarze. 

Wskaźnik względnej kumulacji pozwala wskazać 

na obszary, w których występują zjawiska ponadprzeciętnego 

kumulowania danego pierwiastka. Jego wartość 

ma znaczenie bardzo praktyczne, gdyż pozwala 

pominąć konieczność uwzględnienia sposobu interakcji 

wybranych metali, a także konieczność określenia 

biodostępności chemicznych form danego pierwiastka 

w glebie. 

Przegląd piśmiennictwa pokazuje, że zmiany zawartości 

metali odbywają się w bardzo szerokich zakresach. 

W szeregu przypadkach rośliny niejednokrotnie w razie 

nadmiernych stężeń metali nie wykazują się zjawiskiem 

tolerancji lub dyskryminacji na dany metal. 

Świadczy to wówczas o zaburzonej fizjologii metali 

o charakterze ekotoksykologicznym [5] 

Zmiany zawartości wybranych pierwiastków w roślinach 

odbywają się w rezultacie kumulacji ich przez 

układ korzeniowy lub nawożenie dolistne. Przykładowo 

gleby na Ziemi Cieszyńskiej zawierały następujące 

różne ilości metali [tabela 2], w tym udział procentowy 

chemicznych form metali w glebie ze względu 

na rodzaj pierwiastka był różny [tabela 3]. 




Nr 5/2007 

Ilustracją występowania wykrytych chemicznych form 

metali w glebie są dane przedstawione w tabeli 4. 

Nawożenie dolistne wybranymi metalami możliwe 

jest dzięki obecności rozpuszczalnych form wybranych 

metali w całkowitej emisji kierunkowej, która 

na terenie Ziemi Cieszyńskiej była następująca [tabela 

5]. 

Wymienione wyżej ilości metali wskazują na możliwość, 

przy określonym stopniu ich kumulacji, dodatkowego 

narażenia pacjenta tymi metalami w czasie 

profilaktyki ziołoleczniczej. W rezultacie, oprócz 

spodziewanych efektów leczniczych, w organizmie 

pacjenta mogą występować nadmiarowe ilości wybranych 

pierwiastków, co może skutkować różnymi efektami 

fizjologicznymi lub toksykologicznymi. 

Wymienione wyżej uwagi sprawiają, że obszary 

pozyskiwania roślin leczniczych powinny być opisane 

następującymi informacjami: 

– zawartość biodostępnych form metali, 

– stopień tolerancji wykazywany przez daną roślinę 

leczniczą w stosunku do zasobów metali 

w glebie, 

– stopień kumulacji wybranych metali przez poszczególne 

gatunki roślin leczniczych, 

– współczynniki ekotoksykologiczne, 

– referencyjne zawartości wybranych metali w poszczególnych 

częściach morfologicznych rośliny, 

które wykorzystywane są jako surowiec leczniczy, 

np.: korzeń w przypadku mniszka pospolitego 

(Taraxacum officinale) a liść w przypadku 

pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica). 

Dla terenów południowej Polski jako wartości referencyjne 

występowania metali w poszczególnych 

18 



Nr 5/2007 


częściach morfologicznych rośliny można przyjąć zawartości 

cytowane w tabeli 6. 

Problem weryfikacji obszarów pozyskiwania roślin 

leczniczych jest bardzo ważny. Potwierdzają to pilotażowe 

badania zawartości 13 pierwiastków: Pb, Cd, 

Cu, Hg, Cr, Ni, Mn, Zn, Fe, Ca, Mg, Na, K, na przykładzie 

korzenia mniszka pospolitego (Taraxacum officinale) 

w surowcu dostępnym na rynku farmaceutycznym 

[tabela 7]. 

Kolejną ilustracją tego zagadnienia są ustalone 

współczynniki wzbogacenia Pb, Cd, Ni, Cr i Cu roślin 

leczniczych w poszczególnych województwach 

[Tabela 8]. 

Porównanie danych wyraźnie wskazuje, że obecnie 

najlepszym obszarem pozyskiwania roślin leczniczych 

jest byłe województwo kieleckie, piotrkowskie 

i sieradzkie. 

Warte wspomnienia są dane charakteryzujące ekotoksykologię 

wybranych roślin leczniczych. Pogląd na 

tą kwestię dają dane zawarte w tabeli 9, które umożliwiają 

porównanie 11 gatunków roślin leczniczych 

ze względu na wartość współczynnika wzbogacenia, 

kontaminacji i indeksu geokumulacyjnego. 

Gatunkową specyficzność w stopniu kumulowania 

wybranych pierwiastków opisuje współczynnik 

specyficznej kumulacji [tabela 10]. 

Wnioski: 

1) Zróżnicowane zanieczyszczenie siedlisk roślin 

leczniczych dobrze odzwierciedlają współczynniki 

geokumulacyjne 

2) Weryfikacja wybranych obszarów pozyskiwania 

roślin jest nie tylko konieczna ze względu na charakterystykę 

geochemiczną gleb, lecz także na obecność 

występowania różnych zawartosci bezpośrednio biodostępnych 

chemicznych form (forma jonowymienna 

i adsorbowalna)i potencjalnie biodostępnych form 

(forma węglanowa i połączenia organiczne), co obok 

możliwych interakcji między metalami w danej części 

morfologicznej rośliny, determinuje możliwość 

wybiórczego gromadzenia ich w danym gatunku rośliny. 

3) Właściwości bioindykacyne wybranych gatunków 

roślin mogą także być pomocne w weryfikacji 

obszarów pozyskiwania roślin leczniczych. 




Nr 5/2007 

20 



Nr 5/2007 


PIŚMIENNICTWO: 

1. Buat-Menard P., Chesselet R.: Variable ince of the 

atmospheric flux on the trace metal chemistry of 

oceanic suspended matter.Earth planet Sci.Lett., 

1978, 42, 398-411 

2. Kowol J.:Charakterystyka ekotoksykologiczna 

mniszka pospolitego na wybranych obszarach południowej 

Polski. Rozprawa doktorska 

3. Lee P., Touray J., Baillif P. i wsp.: Heavy metal contamination 

of settin particles in aretention pond 

along the A – 71 motorway in Sologne France.Sci.Total 

Environ.1997, 201, 1-15 

4. Muller G.:Schwermetal in den Sedimenten des Rheins 

– Veranderungen seit 1971. Umschau 1979, 

79, 778-783 

5. Kwapuliński J., Kowol J., Bogunia M. i wsp.: Ekotoksykologia 

wybranych roślin leczniczych z obszaru 

Ziemi Cieszyńskiej.Problemy ekologi,6, 3, 

137-145 

6. Kwapuliński J., Bogunia M., Bogunia M., i wsp.: 

Współwystępowanie wybranych metali w niektórych 

roślinach na terenie Ziemi Cieszyńskiej. Acta 

Universitatis Wratislaviensis No 2317, Prace botaniczne 

LXXIX, 93-107 

7. Kwapuliński J., Mirosławski J., Wiechuła D. I 

wsp.:Wykorzystanie współczynnika wzbogacenia 

oraz indeksu geokumulacyjnego do oceny jakości 

obszarów pozyskiwania roślin leczniczych.Bromat.Chem.Toksykol.4, 

363-368, 1995. 



XX Naukowy Zjazd 

Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego 

Nr 5/2007 


W związku ze zbliżającym się terminem XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, 

który odbędzie się dniach 25-28 września 2007 roku w Katowicach, serdecznie zapraszam wszystkich 

do wzięcia w nim udziału. Tak jak poprzednie zjazdy naukowe Towarzystwa, również ten zbliżający 

się będzie okazją dla środowiska akademickiego do prezentacji jego dorobku, dyskusji nad kierunkami 

i możliwościami rozwoju nauk farmaceutycznych, a dla Koleżanek i Kolegów pracujących 

w zawodzie do dyskusji nad zmieniającą się rolą farmaceuty w obecnej rzeczywistości. Będzie to również 

okazja do odnowienia starych i nawiązania nowych znajomości. 

Do zobaczenia w Katowicach. 

Prezes 


prof. dr hab. Janusz Pluta 


Mam zaszczyt zaprosić Państwa do uczestnictwa w XX Naukowym Zjeździe Polskiego Towarzystwa 

Farmaceutycznego, który odbędzie się w Katowicach, w dniach 25-28 września 2007 roku. Organizatorami 

Zjazdu są Oddział Katowicki Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego oraz Wydział Farmaceutyczny 

z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach. 

Konferencje i zjazdy farmaceutów – pomimo wszechobecnych, medialnych środków rozpowszechniania 

informacji naukowej, stwarzają niezastąpioną możliwość osobistych spotkań przedstawicieli 

całego środowiska. Spotkania te są okazją do zaprezentowania aktualnego stanu badań naukowych, 

prowadzonych we wszystkich ośrodkach akademickich Polski, stanowiąc także forum dla dyskusji 

z przedstawicielami innych dziedzin i dyscyplin naukowych. 

Nadchodzący, XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego będzie sposobnością 

nie tylko do wymiany wiedzy o postępach nauk farmaceutycznych, ale i omawiania koncepcji realizowania 

szeroko pojętej opieki farmaceutycznej, czy też – dyskusji o dostosowywaniu do unijnych standardów, 

metod i programu kształcenia przyszłych farmaceutów. 

Czerpiąc inspirację z minionych Zjazdów Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, zawsze udanych 

i wysoko ocenianych przez ich uczestników, organizatorzy XX Naukowego Zjazdu, szczególnie zaszczyceni 

honorem organizowania tego przedsięwzięcia jako Zjazdu Jubileuszowego, gorąco zapraszają do 

udziału w tym Zjeździe wszystkich, którym bliskie są zadania i problematyka polskiej farmacji. 

Wyrażam głęboką nadzieję, iż XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego będzie 

nie tylko owocnym spotkaniem naukowym, ale i sposobnością do podniesienia kwalifikacji zawodowych, 

sposobnością do miłego, wspólnego spędzenia czasu, oraz – okazją do rozwoju przyjacielskiej 

współpracy farmaceutów naszego kraju. 

Przewodnicząca 

Komitetu Organizacyjnego 

Dziekan Wydziału Farmaceutycznego 

Śląskiej Akademii Medycznej 


22 



Nr 5/2007 

XX Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego 

WAŻNE DATY 

TY: 

30 kwiecień 2007 rok 

Ostateczny termin przesyłania streszczeń 

30 kwiecień 2007 rok 

Koniec I-go terminu rejestracji 

15 czerwiec 2007 rok 

Koniec II-go terminu rejestracji. Ostateczny termin wpłaty umożliwiający druk streszczeń 

25 wrzesień 2007 rok 

Uroczyste otwarcie XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego 

WAŻNE ADRESY: 

Komitet Organizacyjny XX Naukowego 

Zjazdu Polskiego Towarzystwa 

Farmaceutycznego 

ul. Jedności 2 

41-200 Sosnowiec 

tel: 0 500 722 219 

(032) 292 55 09 

tel/fax: (032) 292 54 05 

e-mail: biuro@ptfarmzjazd.pl 

sekretarz: 

dr Robert D. Wojtyczka 

tel: 0 500 722 219 

e-mail: robert.wojtyczka@ptfarmzjazd.pl 

Komitet Naukowy 

XX Naukowego Zjazdu 


ul. Jedności 2 

41-200 Sosnowiec 

e-mail: komitet_naukowy@ptfarmzjazd.pl 

Miejsca obrad 

Przedsiębiorstwo Widowiskowo – Sportowe 

„Spodek” Sp. z o.o. w Katowicach 

Al. W. Korfantego 35 

Wydział Prawa i Administracji 

Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 

ul. Bankowa 11b 

Zakwaterowanie i wycieczki 

Orbis Travel 

PBP „Orbis” Sp. z o.o. 

Oddział Katowice 

ul. Staromiejska 21, Katowice 

Wyżywienie 

Stołówka Studencka 

Uni Mensa S.J. 

Al. W. Roździeńskiego 12, Katowice 

sekretarze: 

dr Małgorzata Dołowy 

tel: (032) 364 15 66 

dr Justyna Zalewska-Rejdak 

tel: (032) 364 14 03 

mgr Anna Pawlik-Gałczyńska 

tel: (071) 784 03 21 




Nr 5/2007 

KOMITET ORGANIZACYJNY 

prof. . dr hab. Krystyna Olczyk 

Przewodnicząca 

dr Kazimiera Klementys 

Zastępca Przewodniczącej 

dr Robert D. Wojtyczk 

ojtyczka 

sekretarz 

mgr Piotr Brukiewicz 

skarbnik 

Członkowie: 

dr hab. Stanisław Boryczka 

dr Grażyna Janikowska 

mgr Agnieszka Jura-Półtorak 

mgr Elżbieta Kaczmarek-Konieczny 

dr Małgorzata Kępa 

mgr Kornelia Kuźnik-Trocha 

mgr Paweł Olczyk 

dr hab. Andrzej Plewka 

dr hab. Krystian Pluta 

dr Jerzy Stojko 

student Dariusz Suchy 

KOMITET NAUKOWY 

prof. dr hab. Janusz Pluta 

Przewodniczący 

dr hab. Stanisław Boryczk 

yczka 

Zastępca Przewodniczącego 

dr Małgorzata Dołowy 

dr Justyna Zalewska-Rejdak 

a-Rejdak 

mgr Anna Pawlikawlik-Gałczyńsk 

Gałczyńska 

sekretarze 

Członkowie: 

prof. dr hab. Jerzy Brandys 

prof. dr hab. Elżbieta Brzezińska 

prof. dr hab. Jan Burczyk 

prof. dr hab. Barbara Filipek 

prof. dr hab. Kazimierz Głowniak 

prof. dr hab. Edmund Grześkowiak 

prof. dr hab. Renata Jachowicz 

dr hab. Urszula Mazurek 

prof. dr hab. Krystyna Olczyk 

dr hab. Jerzy Pacha 

prof. dr hab. Jan Pachecka 

prof. dr hab. Jerzy Pałka 

prof. dr hab. Jan Pawlaczyk 

prof. dr hab. Regina Skorupska-Olędzka 

prof. dr hab. Andrzej Starek 

prof. dr hab. Artur Stojko 

prof. dr hab. Małgorzata Sznitowska 

dr hab. Bożena Urbanek 

prof. dr hab. Maria Wardas 

GŁÓWNI SPONSORZY 

KAMSOFT Sp. zo.o. 

ul. 1-go Maja 133 

40-235 Katowice 

SERVIER POLSKA Sp. zo.o. 

ul. Jana Kazimierza 10 

01-248 Warszawa 

24 

SALUS INTRNATIONAL Sp. zo.o. 

FARMA 

ARMACOL SA 

ul. Puławskiego 9 ul. Rzepakowa 2 



Przedsiębiorstwo Pszczelarskie „APIPOL Sp. zo.o. 

Brzączowice 1 

32-410 Dobczyce 



Nr 5/2007 


PROGRAM RAMOWY 

XX NAUKOWEGO ZJAZDU 

POLSKIEGO TOWARZY 

ARZYSTW 

STWA FARMA 

ARMACEUTY 

CEUTYCZNEGO 

CZNEGO 

Katowice 25.09 – 28.09.2007 rok 

Program XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego obejmuje: prezentacje ustne 

w formie wykładów plenarnych i komunikatów w licznych sekcjach tematycznych, sesje plakatowe, kursy 

szkoleniowe oraz prezentacje firm. 

25.09.07 r. 

10 00 Rejestracja uczestników XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego 

Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek” w Katowicach 

15 00 – 17 00 Uroczyste Otwarcie XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego 

– Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek” 

17 00 – 18 30 Występ zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” – „Ze Śląskiem w Europie” – Hala Widowiskowo 

– Sportowa „Spodek” 

26.09.07 r. 

9 00 – 12 30 Obrady w Sekcjach; Przerwa kawowa 

9 00 – 17 30 Sesja plakatowa – Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek”9 

12 30 – 14 00 Przerwa obiadowa 

14 00 – 17 30 Obrady w SekcjachPrzerwa kawowa 

19 00 Impreza plenerowa w Górnośląskim Parku Etnograficznym w Chorzowie 

27.09.07 r. 

9 00 – 13 00 Obrady w Sekcjach; Przerwa kawowa 

9 00 – 16 00 Sesja plakatowa Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek” 


14 30 – 16 00 Obrady okrągłego stołu na temat: „Problemy etyczno-deontolo-giczne” i „Szkolenie 

przed – i podyplomowe”. Przerwa kawowa 

14 30 – 19 30 Kursy szkoleniowe Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek” 

16 00 – 18 00 Omówienie sesji plakatowej 

28.09.07 r. 

8 30 – 13 30 Kursy szkoleniowe Hala Widowiskowo – Sportowa „Spodek” 

11 00 – 12 30 Obrady okrągłego stołu dotyczące tematu „Opieka farmaceutyczna” 


13 30 – 14 00 Uroczyste Zakończenie XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa FarmaceutycznegoHala 

Widowiskowo – Sportowa „Spodek” 

Obrady w Sekcjach odbędą się w budynku Wydziału Prawa i Administracji, Uniwersytetu Śląskiego, 

ul. Bankowa 11b, Katowice 




Nr 5/2007 

OBRADY W SEKCJACH: 

S 1 – Apteki ogólnodostępne 

S 2 – Apteki szpitalne 

S 3 – Badanie jakości leków 

S 4 – Biotechnologia 

S 5 – Bromatologia 

S 6 – Farmacja przemysłowa. Reklama leków 

S 7 – Farmakoekonomika 

S 8 – Farmakologia doświadczalna i kliniczna 

S 9 – Historia farmacji 

S 10 – Kosmetologia 

S 11 – Lek homeopatyczny 

S 12 – Lek roślinny 

S 13 – Lek stomatologiczny 

S 14 – Lek syntetyczny 

S 15 – Lek weterynaryjny 

S 16 – Analityka medyczna 

S 17 – Mikrobiologia 

S 18 – Technologia postaci leku i biofarmacja 

S 19 – Toksykologia i ochrona środowiska 

S 20 – Varia 

KURSY: 

Kurs 1 – 

Kurs 2 – 

Kurs 3 – 

Kurs 4 – 

„Postępy farmakoterapii chorób układu pokarmowego” 

„Aktualne możliwości terapii niektórych chorób układu nerwowego” 

„Postępy w farmakoterapii i diagnostyce chorób autoimmunologicznych” 

(kurs przewidziany także dla diagnostów laboratoryjnych) 

„Opieka farmaceutyczna nad pacjentem z cukrzycą” – zajęcia warsztatowe 

Każdy z uczestników kursu, po zaliczeniu testu, otrzymuje 6 punktów edukacyjnych. 

Terminy kursów: 

I. 27.09.2007 r. 14 30 – 19 30 

II. 28.09.2007 r. 8 30 – 13 30 

Każdy z uczestników Zjazdu ma możliwość wzięcia udziału w kursach szkoleniowych. Opłata zjazdowa 

obejmuje udział tylko w jednym kursie. Dodatkowo, uczestnik Zjazdu ma możliwość wzięcia 

udziału – w ramach wolnych miejsc – w innym kursie, za dodatkową opłatą w wysokości 60 zł. 

26 



Nr 5/2007 


OPŁATY 

TY: 

Koszty uczestnictwa w XX Naukowym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego 

Wpłata do 30.04.07 r. 

Wpłata po 01.05.07 r. 

Uczestnicy Zjazdu 350 zł 400 zł 

Studenci*/seniorzy** 150 zł 200 zł 

Osoby towarzyszące*** 150 zł 200 zł 

*nie dotyczy studentów studiów III-go stopnia 

**Seniorzy – osoby nie wykonujące czynnie zawodu 

***bez materiałów zjazdowych, z ograniczonym pakietem usług 

W ramach opłaty zjazdowej, uczestnik otrzymuje teczkę z materiałami zjazdowymi, w tym: streszczenia 

zgłoszonych komunikatów, program Zjazdu, identyfikator, zaproszenie na uroczystość otwarcia 

i zakończenia Zjazdu, kartę uczestnictwa w jednym wybranym kursie oraz zaproszenie na imprezę 

plenerową. 

Opłata zjazdowa upoważnia do zgłoszenia jednego komunik 

omunikatu 

atu. 

W przypadku rezygnacji z uczestnictwa w Zjeździe, zgłoszonej do 15.06.2007 r., Organizatorzy zwracają 

kwotę wpłaty, pomniejszoną o 50 zł. W przypadku rezygnacji z udziału w Zjeździe, zgłoszonej po 

15.06.2007 r., uczestnikowi nie przysługuje zwrot dokonanej wpłaty. 

Nr konta zjazdu: 

69 1020 1013 0000 0502 0139 4436 

PKO BANK POLSKI SPÓŁKA AKCYJNA I/O W-WA 

POLSKIE TOWARZY 

ARZYSWO FARMA 

ARMACEUTY 

CEUTYCZNE 

CZNE 

00-238 WARSZA 

ARSZAWA A ul. Długa 16 

W tytule wpłaty: Opłata za zjazd np. Jan Kowalski, nr zgłoszenia 001 

STRESZCZENIA: 

Zasady redagowania streszczeń komunik 

omunikatów zjazdowych 

Zgłoszenie streszczeń przygotowanych do zamieszczenia w materiałach zjazdowych odbywać się 

będzie on-line za pomocą formularzy elektronicznych dostępnych na stronie internetowej Zjazdu: 

www.ptfarmzjazd.pl. W wyjątkowych przypadkach (brak dostępu do internetu) możliwe jest przesłanie 

streszczeń na nośniku elektronicznym (dyskietka lub płyta CD) wraz z wydrukiem tekstu w dwóch 

egzemplarzach. 

Streszczenie pracy wraz z tytułem, rysunkami, wzorami chemicznymi i wykresami w formie gotowej 

do publikacji nie może przekroczyć jednej strony formatu A4. Nadesłane streszczenia powinny 

być przygotowane w edytorze środowiska Windows (Microsoft Word 97 lub wyżej) zachowanym jako 

plik z rozszerzeniem *.doc. Imię i nazwisko osoby dokonującej prezentacji należy wyróżnić przez 

podkreślenie oraz w karcie zgłoszenia zaznaczyć formę prezentacji i nazwę sekcji. 

Organizatorzy przypominają, że Autor/Autorzy ponoszą pełną odpowiedzialność za poprawność 

przygotowanego streszczenia, gotowego do druku. 




Nr 5/2007 

Wymagania redakcyjne dla streszczeń są następujące: 

Edytor tekstu – Microsoft Word 97 lub nowsza wersja 

Czcionka – Times New Roman CE 

Tytuł streszczenia – duże litery, 12 pkt, pogrubione, wyśrodkowane 

Autorzy (imię, nazwisko) – 12 pkt 

Katedra, Uczelnia, Instytut – 12 pkt 

Tekst streszczenia – 12 pkt 

Marginesy: lewy, prawy, górny i dolny – 2,5 cm, wyrównanie dwustronne 

Odstępy między wierszami: 1,0. 

Wzór streszczenia: 

POSZUKIWANIA NOWYCH LEKÓW PRZECIWNOWOTWOROWYCH WŚRÓD 

AZAFENOTIAZYN 

Adam Nowak, Barbara Nowak 

Katedra Chemii Organicznej, Śląska Akademia Medyczna, Sosnowiec 

W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania fenotiazynami jako związkami 

przeciwnowotworowymi [1]. 

itd. 

Piśmiennictwo 

1. N. Motohashi, M. Kawase, S. Saito, H. Sakagami, Curr. Drug Targets, 1, 237 (2000). 

Informujemy, że zarejestrowany uczestnik może prezentować tylko jeden komunikat (imię i nazwisko 

wyróżnione przez podkreślenie). 

Termin zgłoszenia streszczeń w systemie on-line lub nadsyłania ich na adres Komitetu Naukowego 

Zjazdu na nośniku elektronicznym drogą pocztową upływa z dniem 30 kwietnia 2007 r. 

PUBLIKACJE: 

Istnieje możliwość opublikowania prac prezentowanych w czasie Zjazdu, w formie pełnotekstowych 

publikacji, w czasopismach: Acta Poloniae Pharmaceutica. Drug Research (w języku angielskim) 

i Farmaceutycznym Przeglądzie Naukowym (w języku polskim). O zakwalifikowaniu pracy do 

druku, na podstawie recenzji, decydować będzie Komitet Naukowy. 

Pełne wersje prac należy przesyłać na adres Komitetu Organizacyjnego do dnia 28.09.2007 r. 

28 

Regulamin redagowania prac w „Acta Poloniae Pharmaceutica. Drug Research” 

Regulamin redagowania prac jest dostępny na stronie: 

http://www.ptfarm.pl/apache2-default/wydawnictwa/acta/acta.html 

Gotowe manuskrypty (oraz wersję elektroniczną) w języku angielskim, przygotowane według instrukcji 

czasopisma Acta Poloniae Pharmaceutica należy przesłać do Komitetu Organizacyjnego przed 

Zjazdem lub złożyć w Biurze Zjazdu w trakcie jego trwania. 



Nr 5/2007 


Regulamin redagowania prac w „Farmaceutycznym Przeglądzie Naukowym” 

1. Manuskrypty należy przesyłać na adres Komitetu Organizacyjnego (z dopiskiem „publikacja”) w dwóch 

egzemplarzach. Należy zachować podwójny odstęp między wierszami we wszystkich częściach manuskryptu. 

Do wydruku należy dołączyć nośnik danych. Akceptowane będą dyskietki 3.5”, dyski CD-ROM. Opis dysku 

powinien zawierać imię i nazwisko pierwszego autora i tytuł pracy. Teksty i grafiki powinny tworzyć osobne 

zbiory. Nie wolno umieszczać rycin i fotografii w plikach tekstowych. Redakcja zaleca użycie edytorów tekstów: 

Star Office, Word, Word Perfect. Preferowany format dla grafiki to *.TIFF, kolor: CMYK (za dodatkową 

opłatą), rozdzielczość 300 dpi. 

Maksymalna objętość pracy (wraz ze stroną tytułową, streszczeniami, piśmiennictwem, tabelami i rycinami) 

nie może przekraczać 7 stron maszynopisu. Strony z opisami rycin i tabel, nie są wliczane do objętości 

pracy. 

2. Strona tytułowa powinna zawierać: tytuł naukowy, imię i nazwisko (imiona i nazwiska) autorów w pełnym 

brzmieniu, tytuł pracy w języku polskim i angielskim, nazwę placówki naukowej, oraz tytuł naukowy, 

imię i nazwisko kierownika placówki naukowej skąd pochodzi praca. U dołu strony należy podać imię i nazwisko 

oraz telefon, e-mail autora odpowiedzialnego za korespondencję dotyczącą manuskryptu. 

3. Druga strona powinna zawierać streszczenie (150-250 słów w języku polskim i angielskim), w którym 

należy podać cel badania, podstawowe procedury (wybór badanych osób lub zwierząt doświadczalnych, metody 

badań), główne wyniki oraz wnioski. Pod streszczeniem należy umieścić słowa kluczowe w języku polskim 

i angielskim zgodnie z Medical Subject Headings (MeSH) 

4. Prace powinny zawierać: wstęp, opis materiału i metod, wyniki badań i ich omówienie oraz wnioski, 

a tekst należy podzielić na ustępy zawierające zwartą treść. Prace te muszą być parafowane przez Kierownika 

placówki naukowej skąd pochodzi praca. 

5. Piśmiennictwo ma być ułożone wg kolejności cytowania w tekście pracy. Skróty tytułów czasopism 

powinny być zgodne z Index Medicus. Każda pozycja – pisana od nowego wiersza, powinna być opatrzona 

numerem i zawierać: nazwisko i inicjały imion autora(ów), tytuł pracy, nazwę czasopisma, w którym została 

opublikowana, rok wydania, tom, numery stron od – do. W przypadku cytowania monografii, nazwę wydawcy, 

miejsce i rok wydania. W przypadku cytowania wydawnictwa zbiorowego należy podać nazwisko i inicjały 

imion autora(ów) rozdziału, tytuł rozdziału, nazwisko i inicjały redaktora(ów), tytuł wydawnictwa zbiorowego, 

nazwę wydawcy, miejsce i rok wydania, strony rozdziału od – do. Jeżeli autorów jest więcej niż trzech, 

wówczas należy podać nazwisko pierwszego z nich z dopiskiem „i wsp.”. Powołania w tekście, umieszczone 

w nawiasach kwadratowych, powinny być oznaczone cyframi arabskimi. 

6. Ryciny (wykresy, rysunki, fotografie czarno-białe i kolorowe) powinny być ponumerowane, opatrzone 

nazwiskiem autora i tytułem pracy, z zaznaczeniem „góra”, „dół”. Opisy rycin należy podać na oddzielnej 

stronie z numerami ilustracji podanymi cyframi arabskimi. 

7. Tabele, umieszczone każda na osobnej stronie, należy ponumerować cyframi rzymskimi i opatrzyć tytułami 

umieszczonymi nad tabelą. Opisy tabel należy podać na oddzielnej stronie z numerami tabel podanymi 

cyframi rzymskimi. 

8. Prace podlegają ocenie przez recenzentów wyznaczonych każdorazowo przez Redaktora Naczelnego. 

Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania poprawek i skrótów tekstu (w porozumienia z autorem). 

9. Do pracy należy dołączyć oświadczenie, że nie była nigdzie publikowana ani wysłana do druku w innym 

czasopiśmie. 

10. Przesłane materiały wraz z recenzją pozostają w dokumentacji redakcji. 

11. Wydawca nabywa na zasadzie wyłączności ogół praw autorskich do wydrukowanych prac (w tym 

prawo do wydania drukiem, na nośnikach elektronicznych CD i innych oraz w Internecie). 

12. Odpłatność za publikację wynosi 10 zł za stronę maszynopisu. Opłatę należy przekazać na konto 

redakcji po otrzymaniu informacji o przyjęciu pracy do druku. 




Nr 5/2007 

ZAKWATEROW 

TEROWANIE: 

Organizatorem bazy noclegowej dla uczestników Zjazdu jest PBP Orbis – Oddział Katowice. 

Rezerwacji miejsc noclegowych dokonać można wyłącznie na stronie 

www.ptfarmzjazd.pl 

ZAKWATEROW 

TEROWANIE 

lub bezpośrednio na stronie PBP Orbis – Oddział Katowice 

http://orbiskatowice.pl/kongresy1.php?kat=s%20fl;sfkkl;%20fkl;dkfl;ksl;fksdksdk;ks;fksdklfl 

Hotel „Monopol”**** 

ul. Dworcowa 5, Katowice 

www.hotel.com.pl/monopol/index/html 

pokój 2 osobowy 550 zł 


Junior Suite 630 zł 

Hotel „ Katowice”** 

Al. Korfantego 9 

Katowice 

www.hotel-katowice.com.pl 

pokój 2 osobowy 


224 zł 

181 zl 

Hotel „Novotel”**** 

Al. Roździeńskiego 14, Katowice 

www.orbis.pl 



Hotel „Qubus” **** 

ul. Uniwersytecka 14 Katowice 

www.qubushotel.com 

pokój 2 osobowy 150 euro 

pokój 1 osobowy 130 euro 

Junior Suite 160 euro 

Hotel „Polonia”* 

ul. Kochanowskiego 5 

Katowice 




Hotel „Stadion Śląski” 

ul. Katowicka 110 

Chorzów 




270 zł 

190 zł 

120 zł 

250 zł 

220 zł – podwyższony 

standard 

170 zł 

Hotel „Diament”*** 

ul. Dworcowa 9 

Katowice 

www.hoteldiament.pl 


350 zł 

Hotel „Uniwersytecki” 

ul. Bytkowska 1a 

Katowice 



230 zł 

160 zł 

Hotel „Campanille”** 

ul. Sowińskiego 48 

Katowice 

www.campanille.com.pl/kat_cmp.html 


Dom Studenta 

ul Paderewskiego 

Katowice 

pokój 2 osobowy 200 zł – pokój z łazienką 

pokój 2 osobowy 105 zł – pokój bez łazienki 


Hotel „Dyliżans” ** 

ul. Rolna 7 

Katowice 



230 zł 

160 zł 

Dom Studenta UŚ 

ul. Studencka 

Katowice 


100 zł – studio 2+2 + łazienka i 

aneks kuchenny 


(bez śniadania) 

30 



Opłata obejmuje koszty wynajęcia pokoju (nocleg + śniadanie).

Nr 5/2007 


IMPREZY TOWARZY 

ARZYSZĄ 

SZĄCE: 

Szanowni Państwo, uprzejmie zapraszamy do uczestnictwa w atrakcyjnych imprezach towarzyszących 

obradom naszego Zjazdu. 

Impreza plenerowa: 

Impreza plenerowa dla wszystkich uczestników Zjazdu, w ramach opłaty zjazdowej, w Górnośląskim 

Parku Etnograficznym w Chorzowie – 26.09.2007 r. od godziny 19 00 

Wycieczki: 

Organizatorem wycieczek będzie PBP Orbis – Oddział Katowice – renomowana firma turystyczna, 

znana z wysokiego standardu świadczonych usług. 

Uczestnictwo w wycieczkach do Sztolni Czarnego Pstrąga i skansenu Górniczego w Zabrzu, oraz – 

do Zamku Pszczyńskiego i Tyskiego Muzeum Piwowarstwa, przybliży Państwu uroki i zabytki naszego 

Regionu. 

Rezerwacji wycieczek można dokonywać na stronie 

www.ptfarmzjazd.pl 

ZAKWATEROW 

TEROWANIE 

lub bezpośrednio na stronie PBP Orbis – Oddział Katowice 

http://orbiskatowice.pl/kongresy1.php?kat=s%20fl;sfkkl;%20fkl;dkfl;ksl;fksdksdk;ks;fksdklfl 

oraz w recepcji w trakcie trwania Zjazdu. 

Proponowane terminy wycieczek 27.09.2007 r. oraz 29.09.2007 r. 

W przypadku braku chętnych Organizator zastrzega sobie prawo odwołania imprezy. 

Program zwiedzania „Ekscytujący Czarny Śląsk” 

WYCIECZKA I „ZWIEDZANIE PSZCZYNY + BROWARY TYSKIE” 

Cena: 110 złotych/ osobę (w tym przejazd, bilety wstępu, pilot, przewodnik) 

Muzeum Zamkowe w Pszczynie 

Muzeum Zamkowe w Pszczynie jest jednym z najcenniejszych muzeów-rezydencji w kraju. Budynek 

pochodzący z XIV w. był wielokrotnie przebudowywany. Ostatnia przebudowa 

w stylu neobarokowym została przeprowadzona w latach 1870-1876 wg projektu wybitnego francuskiego 

architekta Aleksandra Hipolita Destailleura. 

Obecnie mieści się tu Muzeum Zamkowe, które prezentuje oryginalne historyczne wnętrza 

z przełomu XIX i XX w. Placówka ta za przeprowadzone prace konserwatorskie 

i restauracyjne otrzymała prestiżową nagrodę w konkursie Europa Nostra 1995. Na jej przyznanie 

niebagatelny wpływ miał również fakt, iż w zbiorach Muzeum zachowało się 70% historycznego wyposażenia 

zamku. 




Nr 5/2007 

W chwili obecnej (2003 r.) udostępniane są oryginalne 

wnętrza mieszkalne z przełomu XIX i XX w., Apartamenty 

cesarza Wilhelma II, Gabinet Miniatur, XV w. piwnice gotyckie 

oraz, w najbliższej przyszłości, Zbrojownię, pozwalające 

odwiedzającym zapoznać się z klimatem rezydencji 

magnackiej. 

Spacer po starówce. Będąc w Pszczynie koniecznie należy 

zwiedzić XVIII wieczną starówkę, która zachowała tradycyjny, 

średniowieczny układ przestrzenny. Liczne restauracje 

i kawiarnie przyciągają swoją niezwykłą atmosferą. To 

tutaj w cieniu ozdobnych platanów można spędzić niezapomniane 

chwile. 

Spacer po parku Przechodząc z rynku przez Bramę Wybrańców 

i dalej przez dziedziniec zamkowy wchodzimy na 

teren 156 ha Zabytkowego Parku Pszczyńskiego. 

Park Pszczyński liczne odwiedzany przez turystów przyciąga 

swoją różnorodnością i bogactwem obiektów. 

Obecny kształt parku pochodzi z II poł. XIX w. Kompozycji 

nadano cechy ogrodu romantycznego, wykorzystując 

charakterystyczne i modne wówczas elementy: skupiska 

drzew i krzewów, rozlewiska rzeczne, łukowe mostki nad 

kanałami, altany i inne budowle. 

Tyskie Muzeum Piwowarstwa znajduje się w dawnym 

budynku kościoła ewangelickiego z 1902 roku, na terenie 

Tyskich Browarów Książęcych. Dla zwiedzających muzeum 

zostało otwarte 01.12.2004, wcześniej 22.11.2004 odbyło się 

uroczyste otwarcie dla VIP-ów. 

W sali muzealnej można zobaczyć ponad 300 butelek z 

początku XIX w., narzędzia bednarskie, oryginalne dębowe 

beczki, kufle, podstawki, etykiety, kapsle, dokumenty, zdjęcia 

związane z piwem i jego historią oraz poznać historię tyskiego 

browaru. Wszystko to w nowoczesnej oprawie. 

W nowocześnie wyposażonej sali kinowej muzeum można 

obejrzeć film o historii ziemi pszczyńskiej i Tyskich Browarów 

Książęcych zrealizowany w technologii trójwymiarowej. 

Salę wypełniają ekrany dotykowe prezentujące historię browarów 

i proces produkcyjny, gry piwne, beczka mailowa 

z której można wysłać maila do znajomych. Mail zawiera zdjęcie 

w technice Blue Boxie wstawione w wybrane tło. 

Gości w muzeum wita obraz księcia Jana Henryka XI 

w ozdobnych pozłacanych ramach, w rzeczywistości obraz 

okazuje się ekranem plazmowym na którym wyświetlana jest 

ruchoma postać księcia zachwalająca browar i zapraszająca 

do zwiedzania muzeum. Na zakończenie zwiedzania goście zapraszani są pubu w piwnicach muzeum. 

Fragment pubu widać z sali muzeum przez przeszkloną podłogę pod „ścianą trzech żywiołów”. 

Oprócz muzeum można zwiedzić Browar Książęcy. Przewodnik oprowadza po terenie browaru, 

32 



Nr 5/2007 


zabytkowej warzelni, piwnic pod tankofermentorami oraz liniach rozlewniczych znajdujących się w nowej 

części browaru. Przedstawia historię i dawne funkcje budynków browarnianych np. Budka Piwowara, 

Willa Müllera, Dom Kawalerów, dawne piwnice leżakowe zwane „Toszkiem”. 

WYCIECZKA II „Z HISTORII GÓRNICTWA…” 

Cena: 90 złotych/ osobę (w tym przejazd, bilety wstępu – także do muzeum pojazdów zabytkowych, 

uruchomienie maszyny parowej i wszystkich urządzeń górniczych, opieka przewodnika) 

Sztolnia Czarnego Pstrąga – zwiedzanie sztolni polega na przepłynięciu w łodziach 600 metrowego 

odcinka wydrążonej w latach 1821-1834 odwadniającej „Głębokiej Sztolni Fryderyk”. Wśród zieleni 

w Parku Repeckim ukryte są dwa szyby” „Ewa” i „Sylwester”, którymi do sztolni schodzi się po 

krętych schodach na głębokość 20 lub 30 metrów. 

Skansen Górniczy Królowa Luiza w Zabrzu – kopalnia jest jedną z 

najstarszych na Górnym Śląsku. Swoimi początkami sięga roku 1791. Główną 

atrakcją skansenu jest unikatowa parowa maszyna wyciągowa z 1915 roku o 

mocy 2 tysięcy KM. Część poziemna skansenu obejmuje wyrobiska XIX wieczne 

i współczesne. Turyści mogą schodzić na głębokość 35 metrów i przemierzają 

korytarze o łącznej długości 1560 metrów. Niezapomnianych wrażeń 

dostarcza pobyt na terenie dwóch ścian zmechanizowanych 

i uczestnictwo w pokazie pracy dużych 

urządzeń górniczych, takich jak: strug, kombajn 

ścianowy i chodnikowy. W części podziemnej skansenu 

Goście zostaną zaproszeni do Karczmy Guibald 

na śląski żurek w chlebie. 

Inne: 

Dla wszystkich uczestników Zjazdu firma taksówkarska UFO-taxi oferuje na hasło „zjazd PTFarm” 20% rabat na przejazd 

w obrębie miasta Katowice, tel. (032) 204 21 21. 



English for Pharmacists, 

czyli jak przygotowaæ siê do egzaminu 

z jêzyka angielskiego, który wymagany jest 

do specjalizacji 

Nr 5/2007 

Read the text and complete the activities which follow: 

RABIES (‘hydrophobia’) 

Rabies is due to a virus which invades the nervous system 

causing encephalomyelitis . It is spread by the bite of 

a rabid animal, e.g. dog, wolf, vampire bat, skunk, fox, 

mongoose. 

Clinically: the incubation period is two to sixteen weeks 

or longer. There is restlessness, delirium, convulsions, 

painful spasm of the pharynx on swallowing (saliva therefore 

drolls from the mouth), paralysis and death. 

Prevention: strict quarantine of imported animals for six 

to twelve months. Vaccination. 

Treatment: scrub bites and scratches with soap and water. 

Attenuated rabies vaccine may help if given soon after 

the patient has been bitten, but is useless once symptoms 

are present. Rabies antiserum. 

WORDS: 

rabies – wœcieklizna (choroba wirusowa) 

spread – rozprzestrzeniaæ, roznosiæ (np. chorobê) 

rabid animal – wœciek³e (zara¿one wœcieklizn¹) 

wolf – wilk 

vampire bat – wampir (nietoperz z rodziny Desmodontidae) 

skunk – skunks 

fox – lis 

mongoose – mangusta (ssak z rodziny Herpestinae) 

restlessness – niepokój 

delirium – majaczenie, bredzenie, delirium 

swallow – prze³ykaæ 

on swallowing – podczas prze³ykania 

drolls – (pot. drivel) œlina p³yn¹ca, piana, œlinotok 

strict quarantine – œcis³a kwarantanna 

vaccination – szczepienie 

scrub sth. with soap – szorowaæ coœ myd³em 

bite – ugryzienie 

scratche – zadrapanie 

attenuated – os³abiony (zarazek), rozcieñczony, z³agodzony 

TASKS: 

I. In the text find all the words and phrases you don’t 

understand. Use your dictionary and translate 

II. 

III. 

them. Look up their pronunciation 

in the dictionary. 

Read the text aloud. 

Ask for the underlined parts of the text: 

Rabies is due to a virus which invades the nervous system 

causing encephalomyelitis (1) . It is spread by the 

bite of a rabid animal (2), e.g. dog, wolf, vampire bat, 

skunk, fox, mongoose(3). 

Clinically: the incubation period is two to sixteen weeks 

or longer (5). There is restlessness, delirium, convulsions, 

painful spasm of the pharynx on swallowing (saliva therefore 

drolls from the mouth), paralysis and death (6). 

Prevention: strict quarantine of imported animals for six 

to twelve months. Vaccination. 

Treatment: scrub bites and scratches with soap and water. 

Attenuated rabies vaccine (7) may help if given soon 

after the patient has been bitten (8), but is useless once 

symptoms are present. Rabies antiserum. 

Look for the answers on this page. 

IV. 

Translate the text into Polish. 

Drodzy Czytelnicy! 

Równolegle do English Booster Dose, przygotowa³yœmy 

inny cykl spotkañ z jêzykiem angielskim, English for Pharmacists. 

W cyklu tym, wykorzystuj¹c wieloletnie doœwiadczenie 

Anny W. Kierczak, jako egzaminatora specjalistycznego 

jêzyka angielskiego, pragniemy pomóc Pañstwu 

przygotowaæ siê do egzaminu z jêzyka wymaganego do 

specjalizacji. Prosimy o nadsy³anie Waszych opinii, uwag 

i sugestii. 

E-mail: engcent@slam.katowice.pl 

Adres: Studium Jêzyków Obcych Wydzia³u Farmaceutycznego 

ŒAM, ul. Ostrogórska 30, 41-200 Sosnowiec. 

Anna W. Kierczak i Agata Sitko 

34 



Nr 5/2007 

English Booster Dose 22 

Take your booster dose of English! This is our next meeting with three friends. You can refresh your English while reading about their 

everyday life. This time we may read about seasonal allergies when Barbara meets her friend. 

Spring Allergies 

Kasia: What have happened to your eyes? You should’ve told me that you’re ill. We could meet some other day, you know. 

Barbara: Well, it wouldn’t make any difference. I’m allergic to pollens. That’s why I look like that. 

Kasia: But you’ve never been allergic to anything. 

Barbara: I didn’t use to be allergic, but it changed last year, and now I hate spring because of hay fever. Normally, I wouldn’t 

even notice the change of season but since the last spring I have experienced watery eyes and sneezing. 

Kasia: Poor you. 

Barbara: It’s that time of the year, when spring is in full swing. While some people are planning family picnics, trips to the park 

and other ways to enjoy the warm weather, I am preparing to deal with spring allergy symptoms. 

Kasia: Have you looked for any specialist help? 

Barbara: I saw an allergist last year. She took a thorough history and conducted tests to determine what is triggering my 

symptoms. 

Kasia: And did she help you? 

Barbara: She suggested medications and certain environmental controls. 

Kasia: And what kind of advice did she give you? 

Barbara: Oh, there were many useful tips. 

Kasia: Can you give me some examples? 

Barbara: Keep windows closed at night to prevent pollens or molds from drifting into the home. Keep car windows closed 

when traveling. Minimize outdoor activity on days when the pollen count or humidity is reported to be high or on windy days when 

mold and pollen are blown about. Take vacations to a more pollen-free area, such as the beach or sea. Avoid hanging sheets or clothing 

out to dry because pollen and molds collect on them. Take medications as prescribed in the recommended dosage. Do not take more 

medication to alleviate severe symptoms. Take a shower after spending time outdoors to remove pollen and mold that may be on your 

skin and hair. 

Kasia: It sounds a lot of work. But if you know what to do why are you still suffering from hay fever now? 

Barbara: Because I’ve forgotten to take my medication today. 

Don't forget 

you should’ve told me - powinnaœ mi by³a powiedzieæ 

it wouldn’t make any difference - to nic by nie zmieni³o 

pollen - py³ek 

hay fever - katar sienny 

watery eyes - zap³akane oczy 

sneezing - kichanie 

spring is in full swing - wiosna jest w pe³nym rozkwicie 

to deal with - dawaæ sobie radê z czymœ; mieæ z czymœ do czynienia 

allergist - alergolog 

thorough history - dok³adna historia (choroby) 

conducted tests - przeprowadzi³a badania/testy 

what is triggering my symptoms - co wywo³uje moje objawy 

environmental controls - kontrola czynników œrodowiskowych 

useful tips - przydatne rady/wskazówki 

to prevent - zapobiec; nie dopuœciæ 

mold - pleœñ 

drifting - unosz¹ce siê 

pollen count - stê¿enie py³ków (w powietrzu) 

humidity - wilgotnoœæ 

are blown about - s¹ niesione przez wiatr 

avoid hanging sheets or clothing out to dry - unikaæ suszenia 

poœcieli i ubrañ na zewn¹trz 

the recommended dosage - zalecana dawka 

to alleviate severe symptoms - aby z³agodziæ ciê¿kie objawy 

to remove - usun¹æ 

Drodzy Czytelnicy! 

Mamy nadziejê, ¿e zaciekawi³a Was nasza propozycja krótkich spotkañ z jêzykiem angielskim. Chêtnie poznamy Wasz¹ 

opiniê. Czekamy na Wasze uwagi, komentarze, sugestie oraz propozycje i oczekiwania. Nasz e-mail: 

engcent@slam.katowice.pl Nasz adres: Studium Jêzyków Obcych Wydzia³u Farmaceutycznego ŒAM, ul. Ostrogórska 

30, 41-200 Sosnowiec. 

Agata Sitko, Anna.W. Kierczak 



Regulamin publikacji prac naukowych 

w „Farmaceutycznym Przegl¹dzie Naukowym” 

Nr 5/2007 

1. Periodyk zamieszcza prace oryginalne (doświadczalne 

i kliniczne) oraz poglądowe. Ponadto, biuletyn 

publikuje listy do Redakcji, sprawozdania i materiały 

ze zjazdów naukowych, recenzje książek oraz komunikaty 

o planowanych kongresach i zjazdach naukowych. 

2. Manuskrypty należy nadsyłać pod adresem Redakcji 

w dwóch egzemplarzach. Należy zachować podwójny 

odstęp między wierszami we wszystkich częściach 

manuskryptu. Do wydruku należy dołączyć 

nośnik danych. Akceptowane będą dyskietki 3,5", dyski 

CD-ROM. Opis dysku powinien zawierać imię i nazwisko 

autora, tytuł pracy. Teksty i grafiki powinny 

tworzyć osobne zbiory. Nie wolno umieszczać rycin 

i fotografii w plikach tekstowych. Redakcja zaleca użycie 

edytorów tekstów: Star Office, Word, Word Perfect. 

Preferowany format dla grafiki to *.TIFF, kolor: 

CMYK, rozdzielczość: 300 DPI. 

3. Strona tytułowa powinna zawierać: tytuł naukowy, 

imię i nazwisko (imiona i nazwiska) autorów w pełnym 

brzmieniu, tytuł pracy w języku polskim i angielskim, 

nazwę placówki naukowej, oraz tytuł, imię i nazwisko 

kierownika placówki naukowej skąd pochodzi 

praca. U dołu strony należy podać imię i nazwisko oraz 

adres, telefon i e- mail autora odpowiedzialnego za korespondencję 

dotyczącą manuskryptu. 

4. Druga strona powinna zawierać abstrakt (150- 

250 słów, w j. polskim i angielskim), w którym należy 

podać cel badania, podstawowe procedury (wybór 

badanych osób lub zwierząt doświadczalnych, metody 

badań), główne wyniki oraz główne wnioski. Pod 

abstraktem należy zamieścić słowa kluczowe (w j. 

polskim i angielskim) zgodne z Medical Subject Headings 

(MeSH) 

5. Oryginalne prace powinny zawierać: wstęp, opis 

materiału i metod, wyniki badań i ich omówienie oraz 

wnioski, a tekst należy podzielić na ustępy zawierające 

zwartą treść. Prace te muszą być parafowane przez 

kierownika placówki naukowej, skąd pochodzi praca. 

6. Piśmiennictwo ma być ułożone według kolejności 

cytowania w tekście pracy. Skróty tytułów czasopism 

powinny być zgodne z Index Medicus. Każda 

pozycja – pisana od nowego wiersza, powinna być 

opatrzona numerem i zawierać: nazwisko i inicjały 

imion autora(ów), tytuł pracy, nazwę czasopisma, 

w którym została opublikowana, rok wydania, tom, 

numery stron od – do. W przypadku cytowania monografii 

należy podać nazwisko i inicjały imion autora(ów), 

tytuł monografii, nazwę wydawcy, miejsce 

i rok wydania. W przypadku cytowania wydawnictwa 

zbiorowego należy podać nazwisko i inicjały 

imion autora(ów) rozdziału, tytuł rozdziału, nazwisko 

i inicjały imion redaktora(ów), tytuł wydawnictwa 

zbiorowego, nazwę wydawcy, miejsce i rok wydania, 

strony rozdziału od – do. Jeśli autorów jest więcej 

niż trzech, wówczas należy podać nazwisko pierwszego 

z nich z dopiskiem "i wsp.". Powołania w tekście, 

umieszczone w nawiasach kwadratowych, powinny 

być oznaczone cyframi arabskimi. 

7. Ryciny (wykresy, rysunki, slajdy, fotografie czarno-białe 

i kolorowe) powinny być umieszczone w osobnej 

kopercie, ponumerowane, opatrzone nazwiskiem 

autora i tytułem pracy, z zaznaczeniem "góra", "dół". 

Opisy rycin należy podać na oddzielnej stronie z numerami 

ilustracji podanymi cyframi arabskimi. 

8. Tabele, umieszczone każda na oddzielnej stronie, 

należy ponumerować cyframi rzymskimi i opatrzyć 

tytułami umieszczonymi nad tabelą. Opisy tabel 

należy podać na oddzielnej stronie z numerami tabel 

podanymi cyframi rzymskimi. 

9. Prace podlegają ocenie przez recenzentów wyznaczonych 

każdorazowo przez Redaktora Naczelnego. 

Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania poprawek 

i skrótów tekstu (w porozumieniu z autorem). 

10. Do pracy należy dołączyć oświadczenie, że nie 

była nigdzie publikowana ani wysłana do druku w innym 

periodyku. 

11. Przesłane materiały wraz z recenzją pozostają 

w dokumentacji redakcji. 

12. Wydawca nabywa na zasadzie wyłączności ogół 

praw autorskich do wydrukowanych prac (w tym prawo 

do wydawania drukiem, na nośnikach elektronicznych 

CD i innych oraz w Internecie). Dopuszcza się 

natomiast drukowanie streszczeń bez zgody Wydawcy. 

36 



Paper publication regulations for 

„Farmaceutyczny Przegl¹d Naukowy” 

Nr 5/2007 

1. The Board of Editors accepts for publication 

original (experimental and clinical) papers and review 

papers. Besides, the journal publishes letters to 

the Board of Editors, reports and materials from scientific 

conferences, book reviews and information 

on future congresses and conferences. 

2. Manuscripts are to be sent to the Editors in 

two copies. All the parts of the text should be doublespaced. 

The paper should be accompanied by an 

electronic data medium; 3,5” floppy disks and CD- 

ROM disks will be accepted. The disk description 

should contain the author’s first name, surname and 

the title of the paper. The text and graphics should be 

included in separate files. Don’t paste pictures and 

graphics to text files. The Editors advise the following 

text editors: Star Office, Word, Word Perfect. The 

preferred graphics format is *. TIFF, color: CMYK resolution: 

300 DPI. 

3. The title page should include: the academic 

degrees, given name(s) and surname(s) of the 

author(s); the title of the paper in the Polish and English 

languages; the name of the university school 

the paper comes from; the given name, surname and 

academic degree of the head of the department. At the 

bottom of the page there should be the given name, 

surname, address, telephone number, and e-mail of 

the author to whom the correspondence should be 

addressed. 

4. The second page should include an abstract (150- 

250 words, in Polish and English), containing the aim 

of the research, the basic procedures (the choice of 

patients or animals, and analysis methods), the main 

results and main conclusions. The abstract should be 

followed by the key words (in Polish and in English) 

consistent with the Medical Subject Heading (MeSH). 

5. Original papers should contain an introduction, 

the material and method descriptions, research 

results and discussion, as well as the conclusions. 

The text should be divided into coherent paragraphs. 

All the papers must be initialed by the head of the 

department. 

6. The bibliography should be presented in the order 

of quotation in the paper. The acronyms for journals’ 

titles should be used according to Index Medicus. Each 

entry, starting with a new line, should be given a number 

and contain: the surname(s) and the given names’ 

initials of the author(s), the title of the paper, the title 

of the journal in which the paper was published, the 

year of publication, the volume number, the numbers 

of the pages. When a monograph is cited, the surname(s) 

and given names’ initials of the author(s), the monograph 

title, the publisher’s name, the place of publishing, 

the year of publication and the issue number 

should be given. When a concise publication is cited, 

the surname(s) and given names’ initials of the 

author(s), the title of the publication, the publisher’s 

name, the place of publishing, the year of the publication 

and the numbers of pages should be given. If there 

are more than three authors, the name of the first one 

should be given, followed by an “et al.” annotation.The 

references within the text should be in Arabic numerals 

and in brackets. 

7. The figures (diagrams, drawings, slides, color 

or black-and-white photographs) should be put into 

a separate envelope. On each figure there should be 

its number, the author’s name, the title of the paper, 

and the sings identifying the top and bottom of the 

figure. The figures’ descriptions are to be printed on 

a separate page, with the figures’ numbers in Arabic 

numerals. 

8. The tables, each on a separate page, should be 

numbered in Roman numerals and preceded by their 

titles. The tables’ descriptions should be printed on 

a separate page, with tables numbers in Roman numerals. 

9. The papers undergo an assessment by reviewers 

appointed each time by the Editor-in-Chief. The 

Editors reserve the right to correct and abbreviate the 

text (with the author's approval). 

10. The paper should be accompanied by a statement 

that it has not been published anywhere or sent 

in to be published in any other journal. 

11. Both, the material sent in and the review remain 

among the documentation of the Board of Editors. 

12. Publisher purchases, on the basis of exclusiveness, 

the whole of the copyrights for the published 

papers (including the right to publishing in print, on 

electronic media, such as CD-ROM disks or other, 

and on the Internet). Reprinting the summaries is 

allowed without a written permission.

PokaÅ¼ caÅy numer - FPN - Farmaceutyczny PrzeglÄ d Naukowy

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

PokaÅ¼ caÅy numer - FPN - Farmaceutyczny PrzeglÄd Naukowy