Rad u mrežnom okruženju Predmetni nastavnik - Visoka škola za ...

Internet I Informacione Tehnologije
Seminarski rad:
Rad u mrežnom okruženju
Predmetni nastavnik:
Prof.Goran Radić
Student:
Munir H. Sarkar

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
Tabela sadržaja:
UVOD........................................................................................................................... 3
POVEZIVANJE RAČUNARA............................................................................................... 4
Viši mrežni protokoli i Ethernet adresa............................................................................................4
Dodjeljivanje Ethernet adrese ..........................................................................................................4
Strukturno kabliranje........................................................................................................................4
Mrežni standardi...............................................................................................................................5
Standardni I/O priključci..................................................................................................................5
WINDOWS 98 – spajanje dva PC računara.....................................................................................6
Direct Cable Connection (DCC) ......................................................................................................6
Dial – Up Networking (DUN)..........................................................................................................8
KOMPJUTERSKE MREŽE.................................................................................................. 9
Vrste kompjuterskih mreža ..............................................................................................................9
LOKALNE MREŽE ......................................................................................................... 11
Definicija LAN (Local Area Networks) mreža..............................................................................11
Mrežna radna stanica......................................................................................................................11
Mrežni poslužitelj diskova (discserver) .........................................................................................11
Poslužitelj datoteka (file server).....................................................................................................11
Mrežni poslužitelji ispisa (print server) .........................................................................................12
Širokopojasni (broadband) koaksijalni kablovi..............................................................................12
Mrežni standardi i protokoli...........................................................................................................14
Standard CCITT X.25 ....................................................................................................................15
Tabela slika:
Slika 1: Strukturno kabliranje ..............................................................................................................5
Slika 2:Direktno povezivanje 2 racunara .............................................................................................6
Slika 3:Direktno povezivanje racunara (Shema)..................................................................................7
Slika 4:DialUp Network Prozor ...........................................................................................................8
Slika 5: Kombinacija Centralizovanog i Distributovnog Umrezavanja...............................................9
Slika 6: Paricni kabal..........................................................................................................................12
Slika 7: Koaksijalni kabl ....................................................................................................................13
Slika 8: Opticki kabl...........................................................................................................................13
Slika 9:Primer Wirell Mreze ..............................................................................................................13
Slika 10:Primer Mrežne Topografije..................................................................................................14
Slika 11: Internet ................................................................................................................................16
2/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
UVOD
Umrežavanje računara poprima sve više maha u celom svetu pa tako i kod nas. Brzine
komunikacije današnje mrežne opreme namenjene lokalnim računarskim mrežama penju se sa
standardnih 10Mbps na brzih 100Mbps, a već su primenjeni standardi i na raspolaganju su i
prvi ureñaji koji rade na brzinama od fantastičnih 1Gbps .
Povezivanje računara unutar organizacije postalo je svakodnevnica i u našim
prilikama. Mreža povezuje ureñaje za obradu podataka i komunikacijske ureñaje, bilo na
meñudržavnom planu, unutar pojedine zemlje, grada, u industrijskom postrojenju, poslovnim
zgradama preduzeća ili u malom uredu . Takvim povezivanjem nastao je i Internet – mreža
svih mreža .
Ethernet (danas najčešće korištena mreža) je izumljen u Xerox Palo Alto Research
Center u 70-im godinama. Izumio ga je dr. Robert M. Metcalfe sa ciljem da podrži rad “ureda
budućnosti”, a to je uključivalo i izradu jedne od prvih osobnih radnih stranica – Xerox Alto.
Prvi Ethernet sistem radio je na otprilike 3Mbps i bio je poznat kao “pokusni Ethernet”.
Formalne specifikacije za Ethernet je 80-tih objavio konzorcij DEC – Intel – Xerox DIX.
Ovaj pokušaj uključio je pokusni Ethernet u otvoreni , produktivni i kvalitetni sistem koji radi
na brzini 10Mbps.
Ethernet standard je prvi put objavljen 1985. s formalnim nazivom “IEEE 802.3
Carrier Sense Multiple Access with Collision Detection (CSMA/CD) Access Method and Physical
Layer Specifications” što bi otprilike značilo višestruki pristup proverom nositelja signala
metodom pristupa detekcije sukoba.
Ethernet sistem se sastoji od tri osnovna elementa:
1. fizičkog medija korišćenog za prenos signala izmeñu računara.
2. skupa pravila za kontrolu pristupa mediju ugrañenih u svako Ethernet sučelje , a koja
dopuštaju skupini računara pravilnu raspodjelu pristupa dijeljenom Ethernet kanalu.
3. Ethernet paketa koji se sastoji od standardiziranog skupa bitova iskorištenih za
prenos podataka.
Svaki računar opremljen Ethernetom radi nezavisno od svih drugih stanica u mreži: ne
postoji centralni nadglednik sistema. Sve stranice priključene na Ethernet spojene su pomoću
zajedničkog signalnog sistema koji nazivamo medij. Ethernet signali šalju se serijski, bit po bit,
preko medija do svake priključene stranice. Da bi poslala podatke, svaka stranica najpre
proverava medij, a kad ustanovi da je slobodan, šalje podatke u obliku Ethernet okvira ili
paketa.
3/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
POVEZIVANJE RAČUNARA
Viši mrežni protokoli i Ethernet adresa
Računari priključeni na Ethernet sistem mogu slati podatke za aplikacije jedno
drugome koristeći više softverske protokole, kao što je npr: TCP/IP protokol (protokol na
kojem je izgrañen Internet). Viši protokoli imaju vlastiti sistem adresiranja, kao što je 32-bitna
adresa korištena u tekućoj inačici IP protokola .
IP zasnovani mrežni softver višeg nivoa u nekom računaru brine samo o svojoj IP
adresi i može čitati 48-bitnu Ethernet adresu svojeg mrežnog sučelja, a ne zna koje su
Ethernet adrese drugih mrežnih stanica.
Dodjeljivanje Ethernet adrese
“Srce” Ethernet sistema je Ethernet paket koji se koristi za slanje podataka izmeñu
računara. Paket se sastoji od skupine bitova organiziranih u nekoliko polja. U ova polja spadaju
adresno polje, pole podataka promjenljive dužine (od 46 do 1500 byta podataka) i polje za
provjeru greške u kojem se provjerava integritet bitova u paketu, kako bi se utvrdilo je li paket
stigao netaknut.
Prva dva polja u paketu sastoje se od 48-bitne adrese, nazvane izvorišna i odredišna
adresa. IEEE organizacija kontrolira dodjelu ovih adresa tako što nadgleda jedan njezin dio.
IEEE to čini tako da dodjeljuje 24-bitnu oznaku nazvanu OUI (Organizationally Unique
Identifiers) svakoj organizaciji odnosno poduzeću koje želi proizvoditi Ethernet opremu .
Organizacije ciklički stvaraju 48-bitnu adresu tako da dodijeljeni OUI koriste kao prva
24 bita adrese. Ova adresa je poznata kao fizička adresa, hardverska adresa ili MAC adresa
Ethernet ureñaja .
Adresa je jedinstvena za svaki proizvedeni Ethernet ureñaj i upisuje se u sam ureñaj
prilikom proizvodnje, što znatno pojednostavljuje podešavanje i rad u mreži. Kako se koji
Ethernet paket šalje po mediju, sve Ethernet stranice gledaju u prvo 48-bitno polje paketa,
koje sadrži odredišnu ili ciljnu adresu paketa . Stanice usporeñuju ovu adresu s vlastitom
adresom. Stanica s istom adresom koja je sadržana u odredišnoj adresi paketa pročitat će cijeli
paket i isporučiti ga mrežnom softveru koji radi na tom računaru. Sve ostale stanice prestat će
čitati paket kad otkriju da se njihova adresa razlikuje od odredišne adrese paketa.
Grupna adresa (multicast) dozvoljava da skupina stanica primi isti paket. Mrežni
softver može postaviti Ethernet stanicu da očekuje posebnu vrstu grupne adrese. Na taj način
moguće je podesiti skupinu stanica kao posebnu skupinu i dodijeliti joj zajedničku grupnu
adresu. Jedan paket poslan na takvu grupnu adresu primi će sve stanice u toj skupini.
Specijalni slučaj grupne adrese je broadcast adresa koja je 48-bitna adresa
sastavljena od samih jedinica. Sve Ethernet stanice koje prime paket s ovakvom adresom
pročitat će cijeli paket i isporučiti ga mrežnom softveru u računaru.
Strukturno kabliranje
Prilično važna prekretnica u mrežnoj tehnologiji posljednjih godina svakako je i
primjena tehnologije strukturirano ožičenih sistema. Prethodno korištena u telekomunikacijskoj
industriji, vrlo je uspješno prenesena u LAN primjenu nakon što je u LAN tehnologiji započela
primjena kabla s uvijenim paricama.
4/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
Slika 1: Strukturno kabliranje
Od vrsta ožičenja uobičajeno slijedi zvjezdasti raspored, s mnogo paricakoje se
zvjezdasto šire od centralne spojne kutije. Glavne komponente ožičenja neke zgrade su: zidna
(podna) utičnica, horizontalni razvod kabla, katni komunikacijski ormari i prolazne kutije,
vertikalni razvod i glavni razvodni ormar zgrade.
Mrežni standardi
U standardizaciju lokalnih računarskih mreža uložen je ogroman napor tijekom
posljednjih 15-ak godina, naročito na donjoj i srednjoj razini OSI (Open System
Interconnection) mrežnog modela. Model se sastoji od sedam razina koje meñusobno
razmjenjuju podatke – mrežne pakete. Ethernet standard evoluirao je dugi niz godina
pokrivajući nove medije (tanki koaksijalni kabal, parični kabal , svjetlovodni kabal) i brzine
(10Mbps, 100Mbps Fast Ethernet) . U slučaju korištenja kabla s uvijenim paricama moguće je
meñusobno povezati dva računara upotrebe koncentratora. Potrebno je napraviti posebni kabal
u kojem se parice za slanje (TD) na jednoj strani kabla spajaju na parice za primanje podataka
(RD) na drugom kraju kabla i obrnuto. No, želimo li u takvu mrežu dodati i treće računalo, u
tom slučaju se mora nabaviti i koncentrator (hub).
Standardni I/O priključci
U nedostatku sredstava za mrežni hardver, domišljati programeri dosjetili su se kako
razmjenjivati podatke izmeñu dva računara preko njegovih standardnih priključaka. Zato su,
naravno, korišteni komunikacijski priključak (COM1: ili COM2:), ali i paralelni priključak
(LPT1:) obično korišten za priključak pisača . Za serijsku komunikaciju i kontrolupriključka
zadužen je UART (Universal Asynchronous Receiver/Transmitter) čip, visokointegrirani krug
koji sadrži sve potrebne elementeza softversko programiranje potrebno za potpunu kontrolu
serijskog priključka PC računara .
UART čip šalje i prima podatke preko priključka , pretvara bajte u serijske bitove i
obrnuto, generira start i stop (kontrolne) bitove ispred i iza svakog poslanog znaka. Danas
najčešće korišteni UART je16450, dok je donedavno to bio 8250. To su jednobajtni FIFO
(FirstIn, FirstOut) spremnici , a brzina prenosa podataka je prilično spora .
5/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
Na višim brzinama mogu se koristiti UART čipovi sa spremnicima (buffered UART) kao
što je npr. 16550 – danas najčešće ugrañivani UART u PC računarima . Oni imaju 16 – bajtni
spremnik , pa sistemski procesor mora obraditi pristižuće podatke nakon svakog 16. bajta , što
značajno rasterećuje rad procesora prilikom serijske komunikacije .
U kontekstu računara – paralelno znači istodobnu obradu više od jednog dogañaja.
Obično je u kontrastu sa serijskim, što znači obradu samo jednog dogañaja u jedinici vremena.
Kod paralelnog prijenosa podataka može se govoriti o vremenskoj i prostornoj podjeli
prijenosa podataka. Vrijeme odvaja prijenos svakog pojedinog bita, a prostor (višestruke linije
ili putevi) može biti iskorišten za istodobni (paralelni) prijenos više bitova nekog podatka.
EPP/ECP (Enhanced Parallel Port/Enhanced Capability Port) je paralelni priključak s
posebnim mogućnostima kojim uobičajeno kompjuter komunicira sa svojim perifernim
jedinicama. Pomoću posebnog kabla (s posebnim ožičenjem) i odgovarajućeg softvera,
moguće je preko takvog priključka ostvariti dvosmjernu komunikaciju izmeñu dva računara.
EPP se obično koristi sa “nepisačkim” ureñajima dok je ECP komunikacija namjenjena
pisačima i skenerima. EPP/ECP dio je IEEE 1284 standarda, koji takoñer podržava pet načina
komunikacije. Tri od njih pet podržavaju stari , jednosmjerni način komunikacije, dok su četvrti
i peti (ECP i EPP) namjenjeni dvosmjernoj komunikaciji na istom priključku .
Pomoću prve tri metode mogu se očekivati brzine prenosa od 50 do 100KB u sekundi,
dok pomoću zadnje dvije metode mogu postići i brzine od 1MB u sekundi .
WINDOWS 98 – spajanje dva PC računara
Ovisno o korištenom hardveru, postoje tri ugrañena načina spajanja u 98-ici . Prvi je
direktna veza pomoću kabla (Direct Cable Connection) koja obuhvata vezu preko serijskog ili
paralelnog kabla i infracrvenu vezu (IrDA). Drugi način je veza preko modema (Dial – Up
Networking), a treći je “prava” mreža s mrežnim karticama koja nudi daleko najbolje
performanse, ali obično traži i najviše truda kod postavljanja.
Direct Cable Connection (DCC)
U usporedbi sa paralelnim kablom, komunikacija preko serijskog nul modem kabla
bitno je sporija. Prednost serijske veze je manji broj vodiča minimalno tri i bitno veća
maksimalna dužina kabla. Ovisno o dužini i kvaliteti kabla, mogu se postići brzine do 115000
bit/s, s tim da se na najveća brzina može postići na kablu do 50m, a brzinu do 1200 bit/s
moguće je postići i na kablu dugom nekoliko stotina metara .
Slika 2:Direktno povezivanje 2 racunara
Tako je izmjerena brzina DCC komunikacije preko serijskog kabla dužine 3m bila tek
oko 14000 bit/s. Ovako loš rezultat zahtijevao je pobliže ispitivanje, pa se preko istog kabla
uspostavi veza uz pomoć programa LapLink. Sada je brzina bila maksimalnih 115000 bit/s .
6/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
Slika 3:Direktno povezivanje racunara (Shema)
Direktma veza izmeñu dva PC-a preko paralelnog kabla najčešće se uspostavlja samo
privremeno, iako može poslužiti i kao skroman kućni LAN. Maksimalna dužina kabla je oko
15m , a maksimalna brzina ovisi o tipu kabla. DCC podržava tri vrste paralelnih kablova: tzv.
Laplink kabal, ECP kabal (IEEE 1284), a podržan je i kabal (UCM) koji na jednom kraju ima
elektronički sklop.
Kod DCC veze jedan računar je domaćin (host) a drugi gost (guest). Iako je
zamišljeno da gost koristi resurse domaćina, moguće je i obrnuto, ali na način koji pokazuje da
to možda i nije bilo tako zamišljeno. Naime, nakon što uspostavimo vezu, guest pristupa
direktorijima i pisačima na host računaru.
Ako sa host računara pokušamo pristupiti resursima koji se nalaze na guest računaru,
dobit ćete odgovor da računar nije nañen . Meñutim, ako postoji prečica, tj. shortcut (u obliku
\\računar\resurs) do željenog resursa na guest računaru, sve će biti nañeno bez problema. Ako
se kreira novi takav shortcut tada se dobija poruka o greški nakon koje host pita da li se želi
pristup preko Dial – Up Network-inga (DUN) . Nakon niječnog odgovora, host ipak kreira
shortcut i pristup je omogućen .
Ista metoda radi i prilikom veze sa Dial – Up Serverom. Očito su DCC i DUN u osnovi
različita korisnička sučelja vezana na istu jezgru. Osim toga, nakon korištenja DCC-a možete
primijetiti nekoliko novih “modema” U System Properties: Paralel Cable On LPT1 i Serial Cable
on COM1/2.
Komunikacija infracrvenim (IC) svjetlom već je dugo prisutna, a postoji i prihvaćeni
standard koji propisuje IrDA (Infrared Data Association). Svoj pravi smisao takva veza nalazi
na prenosnicima i za sada je vrlo rijetka na običnim računarima.
U Windows-ima 95/98 za IC komunikaciju brine se Infrared Monitor – program koji
“čuči” u trayu i čeka da u vidokrug njegovog infracrvenog oka uñe ureñaj sposoban za takvu
vrstu komunikacije. U praksi to radi dobro, pa je veza uspostavljena vrlo brzo nakon što se
osigura optička vidljivost izmeñu dva ureñaja .
Tako uspostavljena veza je infracrveni ekvivalent spajanja dva računara serijskim ili
paralelnim kablom, nakon čega možete pokrenuti željeni program za komunikaciju i odabrati
vezu preko odgovarajućeg infracrvenog porta. Tu prestaje svaka posebnost i sve se radi kao
da su računari zaista spojeni kablom . Nažalost, ako pokrenete DCC i odaberete vezu preko
virtualnog serijskog porta , ustanovićemo da je prenos podataka daleko sporiji od prijavljenih
155Kbit/s, a da se o nekakvih 4Mbit/s i ne govori. Riječ je, prema svemu sudeći, o već
spomenutom bugu u DCC-u kod korištenja serijskog porta. Takoñer , DCC nije imao
razumijevanja za pokušaj uspostavljanja veze preko virtualnog paralelnog porta, već je nakon
dužeg razmišljanja javio poruku o greški .
7/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
Dial – Up Networking (DUN)
Sav potreban softver uključen je u Windowse 98, za razliku od Windowsa 95 kod kojih
je Dial – Up Server dijelom Plus paketa. Od hardvera su potrebna samo dva modema spojena
na telefonsku liniju. Ako se radi o dva normalna modema spojena na normalne telefonske
linije, tada će brzina biti maximalno 33,6Kbps . Čak i ako imate dva 56K modema (V.90, x2 ili
K56Flex) brzina neće biti veća jer ti modemi nisu sposobni slati podatke brže od 33,6Kbps.
Naravno, na lošoj telefonskoj liniji brzine će biti još manje .
Slika 4:DialUp Network Prozor
Moguća su dva pristupa: direktna veza i veza preko Interneta. U prvom slučaju pristup
je gotovo isti kao kod DCC-a. Dakle, jedan računar je domaćin (host) a drugi gost (guest).
Takoñer, vrijedi sve što je rečeno o dvosmjernosti pristupa preko DCC-a. Na host računaru
potrebno je pokrenuti Dial – Up Server (izbornik Connections u Dial – Up Networkingu) a na
guest računaru potrebno je definirati novu Dial – Up vezu .
Guest pomoću modema naziva host koji se javlja i veza je uspostavljena –
jednostavno i efikasno . Ako se ova vrsta veze uspostavlja redovno, poželjno je koristiti dva
ista modema . Gotovo svi problemi prilikom uspostavljanja i održavanja ovakve veze mogu se
pripisati lošim linijama i lošim modemima. Budući da je telefon zauzet kod ovakve veze dobro
će poslužiti utility WinPopup uključen u 98-icu koji služi za jednostavno slanje i primanje
poruka s jednog računara u mreži na drugi.
8/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
KOMPJUTERSKE MREŽE
Vrste kompjuterskih mreža
Najjednostavnija kompjuterska mreža sastoji se od kompjutera, nekoliko
ulazno/izlaznih jedinica i kablova koji ih spajaju. U početku su kablovi bili relativno kratki, a
kasnije su produženi i ulazno/izlazne jedinice smještene kod korisnika , te su tako mreži
dodani udaljeni terminali. Računarske mreže sastojale su se od podsistema:
• podsistem kompjutera i terminala gdje kompjuteri mogu biti centralni kompjuteri
velikog kapaciteta ili PC kompjuteri, a terminali jednostavni “inteligentni” pa sve do
složenih “inteligentnih” terminalskih podsistema
• posebnog sistema čiji je osnovni zadatak osiguranje ispravnog prenosa podataka
izmeñu elemenata podsistema kompjutera i terminala.
Upravljanje mrežama može biti: CENTRALIZOVANO, DISTRIBUTIVNO I KOMBINACIJA
CENTRALIZOVANOG I DISTRIBUTIVNOG .
U CENTRALIZOVANOJ mreži sve komunikacijske funkcije nadgledaju se ili upravljaju s
jednog mjesta . Pri DISTRIBUIRANOM upravljanju funkcije upravljanja podijeljene su izmeñu
elemenata mreže. Ovakav način upravljanja može imati značajne prednosti od centralizovane
zbog veće pouzdanosti i flexibilnosti . U slučaju KOMBINOVANOG upravljanja pojedinim
funkcijama, postupcima ili resursima se upravlja centralizovano, a drugim distribuirano.
Slika 5: Kombinacija Centralizovanog i Distributovnog Umrezavanja
9/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
Sastavne delove mreže čine:
• glavni kompjuter,
• čelni procesor,
• mali kompjuter,
• univerzalni terminalski podsistem,
• upravljačka jedinica više terminala,
• terminal,
• radna stanica,
• koncentrator,
• multiplekser,
• multiplekser s podjelom frekventnog obima,
• multiplekser s podjelom vremena,
• komutator poruka i
• modem.
10/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
LOKALNE MREŽE
Definicija LAN (Local Area Networks) mreža
Komunikacijska mreža koju koristi jedna organizacija na ograničenom prostoru
(području), što joj omogućava dijeljenje informacija i izvora .
Osnove lokalnih mreža
Lokalna mreža je sistem koji mikrokompjuterima omogućava dijeljenje informacija i
izvora unutar ograničenog (lokalnog) područja gdje je udaljenost izmeñu poslužitelja datoteka i
radne stanice manja od jedne milje. Kod LAN mreže neophodno je da pojedinačne radne
stanice budu fizički povezani koaksijalnim kablovima ili parica twisted pair, ili bežičnom vezom,
a dio mrežnog softvera postoji na čvrstom disku mikrokompjutera.
Mrežna radna stanica
LAN-a .
Može raditi samostalno kao PC kompjuter ili dijeliti informacije i izvore u mreži putem
Mrežni poslužitelj diskova (discserver)
Dijeli svoje disk – pogone u odvojene diskpakete tako da svaki korisnik ima vlastiti
paket. Radnu stanicu “doživljava” poslužitelj diskova kao još jedan disk pogon (disk drive).
Kompjuteri kompatibilni sa IBM-ovim PC kompjuterima koji rade s DOS operativnim sistemom
koriste tabelu za pristup datotekama (file allocation table – FAT) da bi održavala zapis o tačnoj
poziciji na kojoj je smještena pojedina datoteka.
Poslužitelj datoteka (file server)
Koristi softver pomoću koga na kompjuteru pravi ljusku oko DOS-a . Za radnu stanicu
poslužitelj datoteka predstavlja veliki disk pogon. Radne stanice ne trebaju voditi računa o
tome gdje se nalaze pojedine datoteke na poslužitelju .
Ljuska oko DOS-a filtrira naredbe koje su upućene poslužitelju datoteka prije nego ih
DOS primi. Poslužitelj datoteka održava vlastiti FAT. Ako radna stanica traži neku drugu
datoteku, poslužitelj datoteka, koristeći FAT, odmah zna gdje se datoteka nalazi te poslužitelj
datoteka šalje datoteku kao odgovor direktno radnoj stanici.
Poslužitelj datoteka je mnogo korisniji od poslužitelja diskova, jer nema slanja kopija
FAT-a svakoj radnoj stanici koja zatraži datoteku. Isto tako ne postoji potreba za dijeljenjem
mrežnog disk pogona u paket diska, jer neke radne stanice ne trebaju brinuti o tome gdje se
tačno nalaze datoteke na poslužitelju.
Posvećeni poslužitelj datoteka (dedicated file server) je mikrokompjuter s
diskpogonom koji je isključivo poslužitelj datoteka , jer posvećuje svu svoju memoriju
posluživanju datoteka. Ova posvećenost može ponekad biti i veoma skupa .
Kod neposvećenih (nondedicated) poslužitelja datoteka, pored posluživanja
datoteka, koristi se i kao radna stanica. Tako je radna memorija kompjutera podijeljena tako
da jedan dio bude raspoloživ za izvoñenje korisničkih programa. U tom slučaju mrežna radna
stanica moraće čekati da joj datoteka bude poslana s poslužitelja, dok korisnik koji radi na
poslužitelju datoteka kao na radnoj stanici pokreće program koristeći mikroprocesor
poslužitelja .
11/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
U mreži isti – s – istim (peer – to – peer network) sami korisnici odreñuju koje
izvore svog kompjutera žele dijeliti s ostalim korisnicima mreža. Ova mreža može se sastojati
od nekoliko radnih stanica koje rade u svojstvu neposvećenih poslužitelja datoteka i čije su
izvore njihovi vlasnici namijenili dijeljenju s ostalim korisnicima mreže.
Mrežni poslužitelji ispisa (print server)
Omogućavaju radnim stanicama dijeljenje nekoliko različitih pisača. Neki mrežni pisači
velike brzine rada imaju vlastitu mrežnu karticu .
Korištenje pojedinih pisača može biti dozvoljeno samo odreñenim korisnicima mreža.
Ti lokalni pisači obično izvode vrlo specifične poslove ispisa. Softver odreñen dijeljenju pisača
mora sadržavati kalemilo ispisa (print spooler), softver koji kreira meñupospremnik
(buffer) u koji se smještaju poslovi ispisa dok čekaju svoj red za ispis. Vodič za
postavljanje kabla u LAN-ovima omogućava povezivanje radne stranice s poslužiteljem
datoteka i periferijama. Postavljanje kabla radne stanice fizički se povezuju u mrežu lokalnog
područja .
Parični kabal (twisted – pair cable) je jeftin i jednostavan za instaliranje. On
predstavlja idealan odabir u slučaju kad interferencija iz okoline nije dominantan problem u
mreži. Parični kabal sastoji se od dvije ili više parica, a broj parica u kablu može biti izmeñu 2 i
3000 . Mnogi LAN-ovi koriste kabal sa 25 parica. Jedna od opcija u realizaciji mreže Token Ring
, firma IBM koristi neoklopljenu telefonsku paricu tipa 3, ali insistira na tipu vodiča 22 AWG ili
24 AWG a najmanje dva ureñaja na svakih 30cm dužine parice. IBM preporučuje četiri parice
prilikom instalacije novog kabla .
Slika 6: Paricni kabal
Mreža STAR - LAN firme AT&Tzahtijeva veću kvalitetu prenosa podataka. Ova se
mreža fizički ostvaruje pomoću 24-gauge oklopljenog paričnog kabla (shielded twistedair
cable) koji ima dvije parice, gdje je jedna parica za primanje podataka.
Širokopojasni (broadband) koaksijalni kablovi
Imaju kapacitet koji im omogućava prenošenje različitih signala koji se istovremeno
šalju na različitim frekvencijama. Svi širokopojasni sistemi mogu koristiti jedan kabal s
dvosmjernim pojačalima, ili mogu koristiti dva odvojena kabla. U oba slučaja, signali nosioci
(carrier) šalju se u srednju tačku , poznatu kao glavni čvor (beadend) koja ih ponovošalje svim
tačkama u mreži. Pristup s jednim kablom (single – cable) koristi frekvencijsku podjelu kako bi
se postigao prenos podataka u oba smjera .
12/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
Slika 7: Koaksijalni kabl
Dvostruki širokopojasni (dualbroadband) kabal koristi jedan kabal za prenos podataka
u smjeru prema glavnom čvoru i drugi za prenos podataka u suprotnom smjeru. U firmi koja
ima više odjela svaki odjel ima svoj glavni kabal (drop line) iz koga se granaju dijelovi
(tapline) ka radnim stanicama.
Ovi dijelovi koriste otpornike da bi sve radne stanice primale signale jednake snage .
Optički kabal (fiber – optic – cabling) Pruža imunost na elektromagnetsku
interferenciju, kao i prenos s izuzetno malim brojem grešaka na udaljenost od nekoliko
kilometara, uz visok stepen sigurnosti u mreži. Ovaj kabal je trenutno najskuplji medij za
realizaciju LAN-a .
Slika 8: Opticki kabl
Sastoji se od čistog stakla, razvučenog u vrlo tanko vlakno koje čini jezgru optičkog
kabla. Vlakno je omotano košuljicom (dadding), slojem stakla s nižim indeksom loma nego što
je indeks loma jezgre. Optička mreža koristi laserski izvor ili LED diodu (light – emiting diode)
za slanje signala kroz jezgru optičkog kabla. Optički obnavljači (optical repeaters) koriste se
duž prenesenog puta za pojačavanje signala koji treba da doñe na odredište u punoj jačini. Na
prijemu primljena informacija se pretvara u digitalni ili analogni signal pomoću fotodiode.
Koriste se kao jednomodna vlakna (monomode fiber) ili višemodna vlakna (multimode
fiber).
Bežične (wireless) mreže postaju sve popularnije. Svaki mikrokompjuter u mreži
opremljen je malom pločicom za odašiljanje signala u mikrovalnom području. Ova pločica šalje
signale prema ostalim mrežnim radnim stanicama koje takoñer imaju mikrovalnu opremu.
Slika 9:Primer Wirell Mreze
13/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
Mrežna arhitektura (network arhitecture) ili topologija
(topology)
Odnosi se na dizajn ili oblik mreže. U svakoj od topologija mogu se koristiti
podjednako parični, koaksijalni i optički kablovi .
Zvezda (star) je jedan od najstarijih oblika mrežne topologije koja koristi jednak
pristup slanju i primanju poruka kao i telefonski sistem. Posebna prednost zvezdaste
topologije je u tome što rukovodilac mreže može nekim čvorovima dodijeliti viši status nego
ostalim. U ovom slučaju centralni kompjuter prvo ispituje da li postoje signali koji dolaze od
ranijih mjesta višeg prioriteta, a onda provjerava signale ostalih radnih stanica .
Zvezdasta arhotektura olakšava centralizovanu dijagnostiku svih funkcija mreže .
Topologija višestruke zvijezde (clustered star) sastoji se od nekoliko kompjutera jedne
zvijezde, gdje prestanak jedne stanice ne znači prestanak rada cijele mreže , nego radne
stanice koje su u zvijezdi u kvaru neće raditi u mrežnom režimu.
Sabirnica (bus) podsjeća na put kojim se kreću podaci. Kod ove topologije je
jednostavno dodavati nove radne stanice, ali je teško održavati sigurnost rada u mreži . Od
svih topologija sabirnica zahtjeva najmanju količinu kablova .
Prstenasta (ring) topologija . Kombinuje prednosti zvjezdaste i sabirničke
topologije. Radna stanica preuzima ulogu nadziranja svih mrežnih funkcija. Jedna od
najvažnijih stvari vezanih u prstenastoj topologiji je obvezatnost jednakog pristupa mreži za
radne stanice. Na LAN-u s topologijom prstenaste mreže s tokenom (token ring network)
radna stanica koja šalje podatke, šalje skup podataka poznat kao token, koji se prostire kroz
mrežu.
Slika 10:Primer Mrežne Topografije
Mrežni standardi i protokoli
Razvijeni su u posljednjih nekoliko godina u velikom broju. Neke od vodećih
organizacija na tom polju razvile su protokole ili pravila namijenjene usklañenosti mrežnog
hardvera i softvera različitih proizvoñača. Meñunarodna organizacija za standardizaciju
14/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
(International Standards Organization – ISO) razvila je standarde za meñusobnu povezanost
otvorenih sistema (Open System Interconnection OSI). OSI odgovara raznim kompjuterima
povezanim u mrežu u kojem će obliku primati podatke.
• FIZIČKI SLOJ predstavlja skup pravila koja se odnose na korištenje hardvera u prenosu
podataka. On odreñuje da li se bitovi šalju dvosmjernim prenosom (balfaduplex) koji je
sličan načinu na koji se podaci šalju CB – radiom ili istovremenim dvosmjernim prenosom
(fullduplex) koji zahtjeva istovremeno slanje i prijem podataka.
U sloju povezivanja podataka snabdjevenim bitovima od fizičkog sloja vrši se
odreñivanje značenja bitovima .
• MREŽNI SLOJ je zadužen za komutiranje skupa podataka.
• SLOJ SESIJE provodi upravljanje mrežom.
• SLOJ PREDSTAVLJANJA obezbjeñuje sigurnost rada mreže, prenos datoteka i funkcije
formatiranja podataka .
• APLIKACIJSKI SLOJ upravlja porukama, udaljenim prijavama korisnika za rad na
kompjuteru, te se brine o statistici upravljanja mrežom.
Standard CCITT X.25
Odreñuje pravila prema kojima se skupovi podataka šalju u javnu mrežu za prenos
podataka. Tri sloja odreñena standardom X.25 odgovaraju prvim trima slojevima OSI modela.
Kao što je prikazano na slici, prva tri sloja X.25 (fizički sloj , sloj okvira i sloj skupova
podataka) odgovaraju prvim trima slojevima OSI modela (fiz. sloj, sloj povezivanja podataka i
mrežni sloj):
• fizički sloj (Physical Layer) standarda X.25 odgovara fizičkom sloju
OSI modela .
• sloj okvira (Frame Layer) standarda X.25 odgovara sloju povezivanja podataka
OSI modela ,
• u sloju skupova podataka (Packet Layer) podaci poprimaju oblik
skupa podataka.
Protokol visokog nivoa upravljanja podatkovnom bazom (High – level DATA
Link Control – HDLC) definiše standarde za povezivanje DTE i DCE (Data Circuiterminating
Equipment – krajnji mrežni ureñaj) . Prema protokolu HDLC, sva se informacija šalje u
okvirima. Okvir (frame) sastoji se od šest polja, od kojih se dva polja zovu zastavice (flags) i
označavaju početak I kraj okvira.
Adresno (ADDRESS) polje Sadrži adresu odredišta informacije ako okvir prenosi
naredbu, odnosno adresu izvora informacije ako okvir prenosi odgovor. Upravljačko
(CONTROL) polje sadrži informaciju koja pokazuje da li okvir prenosi naredbu ili odgovor.
Informacijsko polje (INFORMATION) sadrži odreñeni broj bitova koji je obično cjelobrojni
sadržilac broja osam (zbog znakova koji grade informacije), što nije uvijek pravilo.
Protokol sinhronog upravljanja podatkovnom vezom (SDLC – Synchronous
Data Link Control) je skup podataka koji sadrži neke upravljačke kodove karakteristične za
firmu IBM. U informacijskom polju SDLC okvira, broj bitova smije biti isključivo cjelobrojni
15/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
sadržalac broja osam. Pored toga, SDLC koristi nekoliko naredbi koje nisu obuhvaćene
protokolom HDLC. Svetska mreža – INTERNET
Prije nego išta kažemo o INTERNET-u moramo definisati BBS sisteme. BBS je
“elektronska oglasna tabla”. To je računar sa modemom podešenim na automatsko javljanje
na telefonski poziv, sa softverom koji omogućuje čitanje i ostavljanje poruka ili fajlova. U Bosni
i Hercegovini ima nekoliko BBS sistema. Za korištenje BBS sistema treba imati terminalski
program (u sastavu Windows 95 nalazi se takav program “Hyperterminal”, ali postoje mnogo
bolji programi koji se mogu naći na CD ROM diskovima koji dolaze uz računarske časopise). Iz
tog programa bira se telefonski broj slično kao kod “Dial – Up Networking”. Nakon uspostave
veze, BBS šalje pozdravnu masku i daje promt za unos korisničkog imena (npr. “Login Name”).
Ako se prvi put prijavljujemo na taj BBS, trebamo unijeti ime “New” ili “Guest”. Nakon toga se
prijavljujemo pod svojim imenom i prezimenom, pri čemu sebi odreñujemo i šifru naredbama
koje se pokreću početnim slovom naredbe, brojem ili funkcijskim tipkama F1 – F12.
Internet je korak dalje od BBS sistema, jer omogućuje da se pristupi podacima koji
se nalaze bilo gdje na svijetu. Da bi Internet funkcionisao moraju postojati računari (serveri)
koji su neprekidno uključeni i otvoreni za pristup svim korisnicima Interneta. Internet je nastao
1968. godine pod nazivom ARPAnet , i tada je povezivao samo Ministarstvo odbrane SAD sa
četiri američka univerziteta . Internet je decentralizovan u svakom pogledu, što znači da nema
ni institucije koja upravlja Internetom, niti postoji neki centar u koji bi se prikupljali svi podaci.
Podaci su rasporeñeni po serverima širom svijeta. Svaki server na Internetu ima svoju
jedinstvenu IP adresu, koja se sastoji od četiri broja, npr: ”129.36.113.6”.
Slika 11: Internet
16/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
Da bi se podatak proslijedio sa jednog servera na drugi, potrebno je samo znati IP
adresu odredišta. To omogućava protokol TCP/IP. TCP/IP (Transmission Control
Protocol/Internet Protocol) je ustvari skup protokola , tj. pravila za prenos podataka sa jednog
računara na drugi.
Ti su protokoli HTTP , SMTP, FTP, DHCP... Svaki od njih se koristi za posebnu
svrhu:SMTP za prenos elektronske pošte, FTP za prenos fajlova, DHCP za dinamičku dodjelu IP
adresa , itd.
Za korištenje Interneta potrebno je imati PC opremljen modemom,
telefonsku liniju, softver za pretraživanje i otvoren korisnički račun kod nekog Internet
Provider-a . Osim adresiranja računara na Internetu pomoću brojeva serveri imaju i imena
koja se lakše pamte .
Ime računara se sastoji od više dijelova , meñusobno razdvojenih tačkama, npr.
UTIC.NET.BA. Zadnja dva slova predstavljaju oznaku države (BA za BiH), NET predstavlja
naziv mreže ili organizacije u kojoj se server nalazi, a prva riječ u imenu je naziv servera .
Naziv organizacije i oznaka države čine Domain (čita se “domen”) .
Osim državnih domena (US za Ameriku, UK – Velika Britanija...) postoje i komercijalni
domeni (COM), domeni organizacija (ORG), akademski domeni (EDU)... Kako Internetom
podaci putuju pomoću IP adresa, a ne pomoću naziva domena na Internetu postoje DNS
(Domain Name System) serveri. DNS je baza podataka u kojoj se nalaze IP adrese i domeni
svih računara na Internetu .
Internet sačinjavaju različiti servisi, od kojih je danas najrašireniji World Wide Web.
Web se sastoji od velikog broja različitih lokacija (sites), koje kreiraju pojedinci i organizacije
širom svijeta .
Web se može uporediti s ogromnom bibliotekom. Lokacije na Web-u su kao knjige a
Web stranice (pages) su poput listova tih knjiga . Web sadrži najrazličitije informacije, od
cijena dionica na berzama do ponuda za zaposlenje, od sportskih rezultata do najnovijih
vijesti...
Za korištenje Weba je potrebna veza sa Internetom, te Web browser. Web browser je
posebna vrsta softvera koji se koristi za pregled Web lokacija. Da bi se Web browser mogao
koristiti, potrebno je prvo uspostaviti vezu a tek onda pokrenuti browser .
Za uspostavljanje veze koristi se “Dial – Up Networking” (Start, Programs,
Accessories). Ako se veza uspostavlja preko direktne telefonske linije , može se koristiti
posebno polje za pozivni znak za grad, državu, a ako se koristi linija preko lokalne telefonske
centrale ili sekretarske garniture, treba isključiti opciju “Use Country Code and Area Code” a u
polje “Telephone Number” upisati kompletan broj telefona, sa brojem koji se bira za pristup
vanjskim linijama , pozivnim znakom...
Najčešće korišteni servis na Internetu, pored World Wide Weba, je
(elektronska pošta). To je sistem razmjene poruka sa sljedećim osobinama:
E-mail
• Poruke putuju jako brzo; prenos prosječne poruke traje samo par sekundi.
• Da biste poslali nekome poruku, trebate znati samo njegovu e-mail adresu.
• Poruke mogu da sadrže text, slike, brojeve, zvuk, odnosno sve vrste podataka
koje računar može da pohrani.
17/ 18

Rad u mrežnom okruženju
Munir H. Sarkar
• Jedna ili više poruka mogu se pripremiti i snimiti i bez povezivanja na Internet.
• Primalac poruke ne mora biti uz računar kada poruka stigne.
Za pripremanje novih poruka koristi se tipka ili naredba “New Message” ili
“Compose”.
Osnovni elementi svake e-mail poruke su:
• Adresa primaoca (To:)
• Adrese alternativnih primalaca (Cc:)
• Naslov poruke (Subject:)
• Tijelo poruke (Body)
• Attachment
• Potpis (Signature)
Na pristigle poruke se može odgovoriti naredbom (tipkom) “Reply”, čime se
automatski kreira nova poruka sa već definisanom adresom primaoca (to je pošiljalac poruke
na koju se odgovara) i naslovom poruke (ispred naslova poruke na koju se odgovara dodaje se
skraćenica “Re:”)
Naredbom (tipkom) “Forward” se primljena poruka prosljeñuje nekom drugom
primaocu. Znači da se mijenja adresa primaoca, ispred naslova se dodaje skraćenica “Fwd”, a
tijelo se ne mijenja.
Na slici je prikazan primjer e-mail programa, sa standardnim elementima .
Na vrhu ekrana su tipke za manipulaciju porukama (Reply – za odgovor, Forward – za
prosljeñivanje, Print – za štampanje...). Sa lijeve strane su prikazane mape “Inbox”, “outbox”,
“Trash”. Sa desne strane je spisak pristiglih poruka, u kojem se vidi ime ili e-mail adresa
pošiljaoca, te naslov (subject) svake poruke .
Literatura:
1. http://www.winncom.com/html/wireless.shtml#1 18.1.2006.
2. http://www.howstuffworks.com 20.12.2005.
3. http://www.microsoft.com 29.12.2005.
4. http://www.krstarica.com/arhiva 01.01.2006.
18/ 18