Ortograpiyang-Pambansa

ORTOGRAPIYANG PAMBANSA 18
4.3 Lumang Salitang Espanyol. Mahalagang mohon hinggil sa mga lumang salita mulang
Espanyol ang mga nakalista sa Diccionario Tagalog-Hispano (1914) ni Pedro Serrano-Laktaw
hanggang sa mga entri sa Diksyunaryo Tesauro Pilipino-Ingles (1972) ni Jose Villa Panganiban.
Nakatanghal sa inilistang mga lumang hiram na salita mulang Espanyol ang naganap na
pagsasaabakada ng mga tunog na banyaga gayundin ang pagbaluktot sa anyo ng mga orihinal na
salita, gaya sa bakasyón (vacacion), kabáyo (caballo), kandilà (candela), puwérsa (fuerza), letsón
(lechon), lisénsiyá (licencia), sibúyas (cebolla+s), siláhis (celaje+s), sóna (zona), kómang (manco),
kumustá (como esta), pórke (por que), at libo-libo pa sa Bikol, Ilokano, Ilonggo, Kapampangan,
Pangasinan, Sebwano, Tagalog, Waray, at ibang wikang katutubo na naabot ng kolonyalismong
Espanyol.
4.4 Di Binabagong Bagong Hiram. Ngunit pigilin ang pagbaybay paabakada sa mga
idinadagdag ngayong salita mulang Espanyol. Maituturing na bagong hiram ang mga salita na
hindi pa matatagpuan sa dalawang binanggit na diksiyonaryo sa seksiyong 4.3. Halimbawa,
maaaring hiramin nang buo at walâng pagbabago ang fútbol, fertíl, fósil, vísa, vertebrá,
zígzag. Samantala, dahil sa walong dagdag na titik, maraming salita mulang Ingles ang maaaring
hiramin nang hindi nangangailangan ng pagbago sa ispeling, gaya ng fern, fólder, jam, jar,
lével (na hindi dapat bigkasing mabilis—“lebél”—gaya ng ginagawa ng mga nag-aakalang isa
itong salitang Espanyol), énvoy, devélop, ziggúrat, zip.
4.5 Problema sa C, Ñ, Q, X. Gayunman, mapapansin sa mga binanggit na halimbawa ng
bagong hiram na salita na hindi pa ginagamit ang lahat ng dagdag na titik. Walâng halimbawa ng
hiram na salita na may mga titik C, Ñ, Q, at X. Bakit Narito ang paliwanag. Isang magandang
simulaing pangwika mula sa baybayin hanggang abakada ang pangyayaring iisang tunog ang
kinakatawan ng bawat titik. Sa kaso ng C, problema ang pangyayari na may dalawang paraan
ito ng pagbigkas na maaaring katawanin ng K o S. Halimbawa, K ang tunog nitó sa unang
titik ng coche (kótse) ngunit S naman ang tunog sa unang titik ng ciudad (siyudád). Sa kaso ng
Ñ, napakalimitado kahit sa Espanyol ang mga salita na nagtataglay ng titik na ito. Ang ilang
salitang pumasok na sa Filipino ay natapatan na ng NY, gaya sa dónya (doña), pinyá (piña),
bányo (baño).
Sa kaso naman ng Q at X, may palagay na hindi isahang tunog ang mga nabanggit na
titik—nagiging kw o ky ang Q at ks ang X. Sa gayon, tulad ng babanggitin sa 4.6, ginagamit
lámang ang mga ito sa mga pangngalang pantangi (Quintos, Xerxes) at katawagang teknikal at
pang-agham (Q clearance, X-ray). Kapag humiram ng pangngalang pambalana at nais ireispel,
ang ginagamit noon pa sa paabakadang pagsulat ay ang katumbas ng tunog ng Q at X. Ang Q
ay nagiging K sa mulang Espanyol na késo (queso) at KW sa mulang Ingles na kwit (quit) o KY
bárbikyú (barbeque). Ang X naman ay tinatapatan noon pa ng KS gaya sa ékstra (extra).