TS. NgÃ´ VÄn Thanh, - Viá»n Váºt lÃ½

TS. Ngô Văn Thanh, 

Viện Vật lý. 

Chuyên ngành : Điện tử - Viễn thông , Công nghệ thông tin, 

Điện - Điện tử 

http://iop.vast.ac.vn/~nvthanh/cours/phys/

Chương 3: Giao thoa ánh sáng. 

3.1 Cơ sở của quang học sóng 

3.2 Giao thoa ánh sáng 

3.3 Giao thoa gây bởi các bản mỏng 

3.4 Các ứng dụng của hiện tượng giao thoa 

@2009, Ngô Văn Thanh - Viện Vật Lý

3.1 Cơ sở của quang học sóng 

Hàm sóng của ánh sáng: 

‣ Ánh sáng là một loại sóng điện từ 

• Chỉ có phần điện trường biến thiên gây cho mắt cảm giác sáng. 

• Dao động của vector cường độ điện trường gọi là dao động sáng. 

‣ Phương trình dao động sáng: 

• Phương trình dao động sáng tại điểm O 

• Phương trình dao động sáng tại điểm P, với khoảng cách 

Dấu (-): khi sóng ánh sáng đi từ trái sang phải. Dấu (+) : ngược lại 

là thời gian sóng dịch chuyển từ O đến P. 

• Cuối cùng ta có phương trình dao động sáng 


Cường độ sáng: 

Cường độ sáng tại một điểm là đại lượng có giá trị bằng năng lượng của ánh 

sáng truyền qua một đơn vị diện tích đặt vuông góc với phương truyền sóng 

trong một đơn vị thời gian. 

‣ Biểu thức cường độ sáng 

 

 

Nguyên lý chồng chất 

Khi hai hay nhiều sóng ánh sáng gặp nhau thì các sóng riêng lẻ không gây 

nhiễu loạn cho nhau, có nghĩa là các sóng riêng lẻ sau khi gặp nhau vẫn 

truyền đi như cũ. 

Tại những điểm gặp nhau, dao động sáng tổng hợp bằng tổng các dao động 

sáng thành phần. 

Nguyên lý Huyghen 

‣ Tại một điểm bất kỳ nào đó trong trường sóng ánh sáng đều trở thành 

nguồn sáng thứ cấp phát ánh sáng theo phương của sóng ánh sáng tới. 



3.2 Giao thoa ánh sáng 

‣ Hiện tượng giao thoa xảy ra khi có 

hai nguồn sáng kết hợp gặp nhau, 

tạo ra các miền sáng, 

miền tối đan xen lẫn nhau. 

‣ Để tạo hai sóng ánh sáng kết hợp, 

người ta thường tách từ một nguồn 

sáng duy nhất thành 2 nguồn sáng. 

Khe Young 

‣ S 0 , S 1 và S 2 là các lỗ nhỏ. 

‣ S 1 và S 2 : hai nguồn sáng thứ cấp 

(theo nguyên lý Huygens) 

‣ Để dễ quan sát hơn, người ta thay 

S 0 , S 1 và S 2 bằng các khe hẹp. 


Ảnh chụp vân giao thoa của sóng ánh sáng và sóng nước 


Gương Fresnel: 

‣ M 1 và M 2 là hai gương phằng, M 1 nghiêng so với M 2 một góc rất nhỏ (vài 

phần nghìn rad). 

‣ S 1 và S 2 là hai ảnh ảo của nguồn sáng điểm S. 

‣ S 1 và S 2 trở thành hai nguồn sáng thứ cấp và chúng phát ra hai chùm sáng 

kết hợp. 


Khảo sát hiện tượng giao thoa: 

‣ Xét hai chùm sóng ánh sáng phát ra từ S 1 và S 2 có cùng tần số và biên độ. 

‣ Cường độ điện trường của hai sóng ánh sáng tại điểm P: 

‣ độ lệch pha 


‣ Cường độ điện trường tổng hợp tại điểm P: 

‣ Cường độ sáng tại điểm P: 

suy ra 

‣ Cực đại giao thoa: những điểm sáng nhất: 

‣ Cực đại giao thoa: những điểm tối nhất: 


‣ k được gọi là bậc của vân giao thoa: 

• k = 0 : cực đại bậc 0… 

• k = 1 : cực tiểu bậc nhất… 

‣ Hình dạng của vân giao thoa bậc 0 có dạng mặt phẳng, các vân giao thoa khác 

(cả vân sáng lẫn vân tối) có dạng hyperboloid. 

‣ Giả thiết khoảng cách giữa nguồn sáng và màn rất lớn so với bước sóng ánh 

sáng và cũng rất lớn so với khoảng cách giữa hai khe sáng: 


‣ Cực đại giao thoa: 

‣ Cực tiểu giao thoa 

‣ Khoảng cách giữa các vân sáng hoặc vân sáng (tối) kế tiếp 

Khoảng cách giữa các vân giao thoa chỉ phụ thuộc vào khoảng cách giữa hai 

nguồn sáng S 1 và S 2 mà không phụ thuộc vào vị trí của chúng. 

Hệ thống vân giao thoa không bị thay đổi khi dịch chuyển đồng thời S 1 và S 2 

theo phương vuông góc với mặt phẳng của hình vẽ. Vì vậy, người ta thay hai 

nguồn sáng điểm bằng hai khe sáng để thấy rõ hơn các vân giao thoa. 

Giao thoa của ánh sáng trắng tạo nên hệ thống vân có màu (màu trắng, đỏ, 

da cam … tím). 



‣ Giao thoa gây bởi các bản mỏng là sự giao thoa của các tia phản xạ trên hai 

mặt của bản mỏng: màng xà phòng, váng dầu trên mặt nước… 

Bản mỏng có bề dày thay đổi 

Vân cùng độ dày 

‣ Hiệu của hai quang lộ: 

‣ Cực đại giao thoa 


Các vân giao thoa phụ thuộc vào độ dày của bản mỏng. 


Vân của nêm không khí 

‣ Hiệu của hai quang lộ: 

‣ Cực đại giao thoa: bề dày lớp không khí thỏa mãn công thức 


Các vân giao thoa là các đoạn thẳng song song với cạnh của nêm. 


Vân tròn Newton 

‣ Vân tròn Newton cũng là một dạng của nêm: 

‣ Vân sáng: bề dày lớp không khí thỏa mãn: 

‣ Vân tối: bề dày lớp không khí thỏa mãn 

Các vân giao thoa là các vòng tròn tại tâm O. 

‣ Bán kính các vân tối: giả thiết 

sử dụng 

ta có: 


Bản mỏng có bề dày không đổi 

Vân có cùng độ nghiêng. 

‣ Hiệu của hai quang lộ chỉ phụ thuộc vào góc tới i. 

‣ Cực đại giao thoa khi góc tới thỏa mãn: 


Các tia sáng có cùng góc tới tạo nên các vân giao thoa là các vòng tròn 

đồng tâm, vân giao thoa được gọi là vân giao thoa cùng độ nghiêng. 



Khử tia phản xạ trên các mặt kính. 

• Ánh sáng phản xạ làm mờ các thiết bị quang học. 

• Làm lộ mục tiêu trong quân sự. 

‣ Phủ một lớp màng mỏng đặc biệt để khử ánh sáng phản xạ 

• Độ dày của lớp màng mỏng và chiết suất 

‣ Điều kiện để khử ánh sáng phản xạ: pha của hai tia phản xạ lệch nhau 180 o . 

• Bề dày lớp màng mỏng 

Màng mỏng trong suốt 

• là bước sóng của ánh sáng trong 

chân không và trong màng mỏng 

• Chiết suất của lớp màng mỏng 

Thiết bị quang học 

• Sự khử phản xạ tốt nhất khi: 


Kiểm tra các mặt kính phẳng hoặc lồi. 

‣ Mặt kính phẳng: ứng dụng hiện tượng giao thoa bằng nêm không khí. 

Các vân giao thoa sẽ bị cong nếu mặt phẳng tấm kính bị lồi lõm. 

Tấm kính mẫu 

‣ Thấu kính: ứng dụng phương pháp vân tròn Newton. 

Các vân giao thoa sẽ là các vòng tròn đều nếu như mặt thấu kính đúng 

là mặt cầu. 

Tấm kính phẳng 


Đo chiết suất của chất lỏng và chất khí (giao thoa kế Rayleigh). 

‣ Ứng dụng hiện tượng giao thoa trên khe Young. 

Đo chiết suất của một chất lỏng hay chất khí . đã biết. 

Hiệu quang lộ thỏa mãn công thức 

m là số khoảng vân bị dịch chuyển 

Suy ra: 


Đo chiều dài (giao thoa kế Michelson). 

‣ Hai gương phản xạ M 1 và M 2 . 

‣ Bản bán mạ 

‣ Tấm bù quang để điều chỉnh độ lệch giữa hai quang lộ 

Tia 1: từ O P M 1 P F. 

Tia 2: từ O P M 2 P F. 

‣ Nếu dịch chuyển gương theo 

phương tia sáng một đoạn 

thì hiệu quang lộ thay đổi là 

‣ Dịch chuyển gương theo chiều 

dài của vật: 

Chiều dài của vật: 

Tấm bù quang 

m là số khoảng vân 

bị dịch chuyển 

Bản bán mạ 


3.1 Cơ sở của quang học sóng. 

Hàm sóng của ánh sáng: 

Các đại lượng liên quan: 

Cường độ sáng: 

Nguyên lý chồng chất: dao động sáng tổng hợp. 

Nguyên lý Huyghen: nguồn sáng thứ cấp. 

3.2 Giao thoa ánh sáng. 

Điều kiện để có hiện tượng giao thoa: phải có 2 nguồn sáng kết hợp. 

Thí nghiệm khe Young: Tạo nguồn sáng kết hợp theo nguyên lý Huyghen. 

Gương Fresnel: Tạo nguồn sáng kết hợp bằng sóng phản xạ trên gương. 

Cực đại giao thoa: những điểm sáng nhất: 

Cực đại giao thoa: những điểm tối nhất: 


Cường độ sáng của vân giao thoa: 

Khoảng cách giữa các vân sáng hoặc vân tối kế tiếp: 


Vân cùng độ dày: Các vân giao thoa phụ thuộc vào độ dày của bản mỏng. 

‣ Hiệu quang lộ: 

‣ Vân sáng và vân tối: 

Vân của nêm không khí : Các vân giao thoa là các đoạn thẳng song song với 

cạnh của nêm. 




Vân tròn Newton: Các vân giao thoa là các vòng tròn đồng tâm. 


‣ Bán kính các vân tối: 

Vân có cùng độ nghiêng: vân giao thoa cùng độ nghiêng. 



‣ Vân giao thoa do các chùm sáng có cùng góc tới là các đường tròn đồng tâm 


Khử tia phản xạ trên các mặt kính. 

Kiểm tra các mặt kính phẳng hoặc lồi. 

Đo chiết suất của chất lỏng và chất khí (giao thoa kế Rayleigh). 

Đo chiều dài (giao thoa kế Michelson). 


Xác định bước sóng ánh sáng bằng thí nghiệm vân tròn Newton. 

‣ Từ biểu thức tính bán kính vân giao thoa, xác định bán kính của 2 vân bất kỳ 

‣ Tính hiệu bình phương hai bán kính, giả sử : 

‣ Suy ra bước sóng: 

R 

‣ Đặt 

d k 

L 

P 

r k 

‣ Ta có: 

r i 


Quan sát trên kính trắc vi để tính B và b. 

0 1 2 6 7 8 

K O I K’ 

B 

b 

Với là số thứ tự các vân trên kính trắc vi, là độ phóng 

đại của kính hiển vi.

TS. NgÃ´ VÄn Thanh, - Viá»n Váº­t lÃ½

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

TS. NgÃ´ VÄn Thanh, - Viá»n Váºt lÃ½