Udzbenik-skripta II deo.pdf

A. Dedi}: Osnovi ma{instva II
1) Veli~ina nazivne mere – Postoje dve oblasti prema veli~ini nazivne mere. Prva je za
nazivnu meru od 1do 500mm, a druga od 500 do 3150mm. Prva oblast nazivnih mera
podeljena je na 13 podru~ja, a druga na osam. Podru~ja u kojima je manja vrednost
nazivne mere su u`a, a ona sa ve}im vrednostima nazivne mere su {ira.
2) Stepen tolerancije – ISO standardom je predvidjeno 20 stepena tolerancije: IT01, IT0,
IT1, IT2, IT3, IT4, ..., IT18). Oznaka IT poti~e od naziva Internacionalna Tolerancija.
Povećavanjem rednog broja kvaliteta u ovom nizu povećava se veličina tolerancijskog
polja, tj. povećava se područje dozvoljene varijacije stvarne mere. Početni članovi
niza, do IT4, primenjuju se u preciznoj mehanici, a u mašinstvu naredni viši članovi.
Prema stepenima tolerancije i nazivnoj meri tabelarno se daje veli~ina tolerancijskog
polja t odnosno T (standard ISO 286). Sa pove}anjem stepena tolerancije pove}ava se
veli~ina tolerancijskog polja.
3) Položaj tolerancijskog polja ozna~ava se slovima latinice: A, B, C..., ZS za unutra{nju
meru odnosno a, b,c , ..., zs za spoljnu meru (slika 3.4). Udaljenost tolerancijskog
polja od nulte linije (0-0), a time i njegov polo`aj definisan je jednim od grani~nih
odstupanja A g =ES ili A d =EI tj. a g =es ili a d =ei. Ovako određena veličine tolerancijskih
polja, u standardima se daju u tabličnom obliku.
Ovi parametri tolerancijskog polja uti~u na oznaku tolerancije dužinske mere. Na primer
oznaku ∅70 K7 ili ∅90 g6 čini nazivna mera ∅70 odnosno ∅90, položaj tolerancijskog polja
K (otvor) odnosno g (čep) i stepen tolerancije IT7 odnosno IT6. Na osnovu nazivne mere i
oznake položaja tolerancijskog polja (K, odnosno g) određuje se jedno od graničnih
odstupanja (sl. 3.4), i to ono bli`e nultoj liniji. Dodavanjem veličine tolerancijskog polja t,
odnosno T, određuje se drugo granično odstupanje koje je dalje od nulte linije. Za izabrana
tolerancijska polja i za izabrane kvalitete tolerancija, formiraju se i tablice koje sadrže oba
odstupanja, donje i gornje. Time je postupak određivanja graničnih odstupanjanja zavr{en.
Na tehni~kom crtežu se oznaka tolerancije unosi neposredno na kotnoj liniji pored
nazivne mere, a odstupanja se daju u zasebnoj tablici u uglu crteža, izražena u milimetrima.
Slika 3.4: Položaj tolerancijskih polja: a)unutrašnjih mera, b)spoljašnjih mera
- Naleganja
14