Browse publication

KWARTALNIK OŚRODKA BADAŃ PRASOZNAWCZYCH RSW PRASA 

Zeszyty 

PRASOZNAWCZE 

NR 4 (54) R. XIII KRAKOW 1972

ïiAUA 

KiüDAKCYJNA 

Tadeusz Galiński (Warszawa), Michał Hofman (Warszawa), Józef Kądzielski 

(Warszawa), Kazimierz Kąkol (Warszawa), Ignacy Krasicki 

(Warszawa), Tadeusz Kupis (Warszawa), Henryk Markiewicz (Kraków), 

Stanisław Mojkowski (Warszawa), Kazimierz Romaniuk 

(Warszawa), Paweł Rybicki (Kraków), Józef Siemek (Warszawa), 

Józef Skrzypek (Warszawa), Jan Symonik (Warszawa) 

KOLEGIUM REDAKCYJNE 

Franciszek Adamski, Paweł Dubiel (redaktor naczelny), Bolesław 

Garlicki, Jan Kalkowski, Edward Kamiński, Edmund Król, Teresa 

Lisicka, Władysław Masłowski, Julian Maślanka, Bogdan Michalski, 

Walery Pisarek, Henryk Siwek 

WSPÓŁPRACOWNICY ZAGRANICZNI 

Aleksander F. Bierieżnoj — prof, dziennikarstwa, Uniwersytet im. Żdanowa 

(Leningrad); Michael E. Bishop — doc. dziennikarstwa, Uniwersytet Północnej 

Karoliny (USA) ; Jean-François В r u 11 i n — przedstawiciel AIERI 

(Lozanna); Roger Clausse — prof., Belgijski Ośrodek Badań nad Środkami 

Masowej Informacji (Brukselą) ; Tomas D e r s i — Stowarzyszenie Dziennikarzy 

Węgierskich (Budapeszt); Władimir W. Kielnik — kand. nauk, wykładowca 

Wydziału Dziennikarskiego Uniwersytetu Uralskiego (Swierdłowsk); Vladimir 

Klimeś — prof., dyr. Instytutu Teorii i Historii Środków Masowego Przekazu, 

Uniwersytet im. Karola (Praga); Aleksander L. Miszuris — doc., 

Wydział Dziennikarski Uniwersytetu im. Łomonosowa (Moskwa); Milo Popov 

i ć — dyr. Jugosłowiańskiego Instytutu Dziennikarskiego (Belgrad) ; Dmytro 

Pry luk — doc., Wydział Dziennikarski Uniwersytetu im. Szewczenki (Kijów); 

J. P. Prochorow — starszy pracownik naukowy, Wydział Dziennikarski 

Uniwersytetu im. Łomonosowa (Moskwa) ; Karl-Heinz Röhr — doc, Sekcja 

Dziennikarska Uniwersytetu im. Karola Marksa (Lipsk) ; Stefan B. S t a n- 

czew — prof, dziennikarstwa Uniwersytetu w Sofii. 

REDAKCJA STYLISTYCZNA ARTYKUŁÓW: Maria Russ 

KOREKTA: Barbara Danak 

ADRES REDAKCJI: Kraków, Rynek Kleparski 4, I. piętro, tel. 275-00 

Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa", Kraków 1972. Nakład 940+26 egz. 

Ark. wyd. 17. Ark. druk. 11,75. Papier offset. 100X70, III ki., 70 g, z Fabryki Papieru we 

Włocławku. Numer został redakcyjnie zamknięty i oddany do składu w sierpniu 1972. 

Podpisano do druku i druk ukończono w listopadzie 1972. Zam. 1784/72. O-10. Cena 20,— zł. 

Prasowe Zakłady Graficzne RSW „Prasa", Kraków, ul. Wielopole 1.

SPIS TREŚCI 

ROZPRAWY I ARTYKUŁY 

Tadeusz Kupis: Propagandowe aspekty rynku prasowego . . . . 5 

Andrzej K. Waśkiewicz: Czasopisma studenckie w PRL . . . 17 

Anna Smolińska: O funkcjach fotografii prasowej . . . . . . 33 

PROBLEMY NASZEGO DZIENNIKARSTWA 

Bolesław Garlicki: W poszukiwaniu optymalnego modelu redakcji . 41 

Obyczaje: O strojeniu się w cudze piórka (Paweł Dubiel) 51 

DYSKUSJE 

Andrzej K. Waśkiewicz: Jeszcze o czasopismach regionalnych . . 53 

Władysław Masłowski: Zamiast polemiki — jeszcze o badaniach . 57 

PRASOZNAWSTWO ZA GRANICĄ 

Karoly Varga: Wiadomości zagraniczne (Porównawcze badania międzynarodowe) 

.- 63 

MATERIAŁY 

Józef Niepokój: Wykorzystanie biuletynów agencyjnych w polskiej 

prasie codziennej 75 

Julian В u g i e 1, Lesław H. Haber, Wiesław К o s o ń : Środki masowego 

komunikowania jako źródło przekazu treści politycznych w środowisku 

studenckim 83 

Materiały do Słownika dziennikarzy i publicystów polskich . . . . 93 

Korespondencja (Klaudiusz Hrabyk) 98 

PRASA NA ŚWIECIE 

Ryszard Ginalski: Prasa, radio i tv na Kubie 99 

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY 

Encyklopedia wiedzy o książce (Józef S. Waluś) s. 106; Zdzisława Czyżowska: 

Upowszechnienie kultury w Polsce Ludowej (Sylwester 

Dziki) s. 109; Henryk Wandowski: Axel Springer — „król" prasy 

zachodnioniemieckiej (Czesław Biel) s. Ill; Stig Bob erg: Pressens 

historia (Bernard Piotrowski) s. 112; Milos Marko: Cierne na bielom 

(Jan Bartok) s. 113; Essais sur les mass media et la culture (To-

masz Goban-Klas) s. 115; Kenneth E. Andersen: Persuasion. 

Theory and Practice (Walery Pisarek) s. 118; Żurnalistika. Nauka, 

obrazowanije, praktika (Zofia Lewartowska) s. 120; Allen Kirsch 

ner, Linda Kirschner: Journalism, Readings in the Mass 

Media (Jerzy Pomorski) s. 122; Alphons Silbermann, Ernest 

Zahn: Die Konzentration der Massenmedien und ihre Wirkungen 

(Czesław Biel) s. 124; Jan Bartâk: Grafika periodik t. I—II (Wiktor 

Frantz) s. 125; Handbuch der Weltpresse. Band 1—2 (Pawel Dubiel) 

s. 131; Catalogue of Periodicals in Polish or Relating to Poland and 

Other Slavonic Countries Published Outside Poland Since September 

1 st, 1939 (Danuta Wągiel) s. 132. 

Noty o polskich nowościach wydawniczych 133 

Nabytki biblioteki OBP (II kwartał 1972) 135 

W CZASOPISMACH 

Biuletyn ZG RSW „Prasa" — numery 137—153 (Sylwester Dziki) s. 138; 

Rocznik Biblioteki Narodowej, t. VII/1972 (Sylwester Dziki) s. 141; 

Journalism Quarterly — numer 4/1971 (Zygmunt Dąbek) s. 142; Novinarstvo 

— numer 3—4/1971 (Alicja Żagrodnikowa) s. 145; Rundfunk 

und Fernsehen (Czesław Biel) s. 148. 

Artykuły z czasopism krajowych 148 

Artykuły z czasopism zagranicznych 150 

INFORMACJE Z KRAJU I ZE ŚWIATA 

Kronika prasy polskiej (1 kwietnia — 30 czerwca 1972) . . . . . 152 

Korespondenci zagraniczni prasy polskiej (stan w dniu 1 lipca 1972) . 164 

Informacje 166 

NEKROLOGIA 173 

STRESZCZENIA OBCOJĘZYCZNE . . 178

R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y 

Zeszyty WMSOZHÄWCZE 

Kraków 1872. R. XIII, nr 4 (54) 

TADEUSZ KUPIS 

PROPAGANDOWE ASPEKTY 

RYNKU PRASOWEGO 

Przeprowadzone na zlecenie Zarządu Głównego RSW 

„Prasa" przez Ośrodek Badań Prasoznawczych eksperymentalne 

pełne nasycenie prasą rynku w kilku miastach 

dało podstawę dla szerszych refleksji. Kierujący badaniami 

doc. dr T. Kupis wyciąga w niniejszym artykule wnioski 

dotyczące ogólnych perspektyw naszej polityki prasowo-wydawniczej, 

pożądanych preferencji gazet i czasopism 

różnego typu, niezbędnego usprawnienia kolportażu. 

Myślą przewodnią jest teza o konieczności strukturalnego 

przekształcenia prasowego rynku wydawcy w rynek czytelnika. 

\X7 licznych opracowaniach teoretycznych spotykamy się z różnym 

• * ujmowaniem prasy jako zjawiska. Przeważnie traktowana jest 

więc prasa jako instrument władzy politycznej, jako instrument propagandy, 

jako środek masowego komunikowania, jako środek masowych 

społecznych styczności pośrednich, jako wreszcie — towar. 

Między wszystkimi tymi sformułowaniami nie ma praktycznie żadnych 

sprzeczności. I w naszym systemie społeczno-politycznym prasa 

powinna być traktowana m. in. jako towar wytwarzany w sferze 

produkcji materialnej i realizujący się na rynku. 

Wszelkie analizy naszego współczesnego systemu prasowego i jego 

społecznego funkcjonowania nie mogą być pełne i wyczerpująco poznawcze 

bez wprowadzenia do nich kategorii „rynek prasowy". Ekonomista 

Janusz Górski pisze, że rynek w znaczeniu potocznym jest 

to „miejsce spotkań sprzedawców i nabywców, na którym dokonuje 

się transakcji zakupu i sprzedaży; także kategoria ekon. związana 

z produkcją towarową (...), oznaczającą sferę wymiany towarowej, 

której cechą charakterystyczną jest wywieranie wzajemnego wpływu

6 TADEUSZ KUPIS 

przez potencjalnych sprzedawców i nabywców w kierunku kształtowania 

się ogólnej podaży i popytu oraz ustalania poziomu cen" 1 ). 

Na naszym rynku prasowym spotyka się wydawca prasowy, prowadzący 

działalność prasowo-wydawniczą z mandatu politycznego 

dysponenta prasy (a reprezentowany na tym rynku przez kolportera 

prasy), z czytelnikiem prasy, dla którego prasa w naszym kręgu 

cywilizacyjnym jest artykułem pierwszej potrzeby. 

Zacytujmy tu jeszcze uwagę tegoż autora o socjalistycznym rynku: 

„Sprawne funkcjonowanie rynku socjalistycznego utrudnia poważnie 

fakt, że jest to w przeważającym stopniu tzw. rynek producenta 

(przewaga popytu nad podażą), na którym korzystną sytuację 

ma producent, ponieważ nacisk popytu stwarza możliwości obniżania 

jakości produkcji oraz niepoświęcania należytej uwagi postępowi 

technicznemu. Dalsze usprawnienie rynku socjalistycznego 

uwarunkowane jest więc przechodzeniem do sytuacji tzw. rynku 

konsumenta, na którym przewaga podaży nad popytem stworzy 

bodźce lepszego dopasowania struktury produkcji do struktury potrzeb 

zarówno przez poprawę asortymentu jak i jakości produkcji" 2 ). 

•JVTa naszym rynku prasowym mamy od dawna sytuację przewagi 

-L^ popytu nad podażą, a więc jest to rynek producenta. Zakres 

deficytu prasy w naszym kraju można ukazywać przy użyciu różnych 

wskaźników. Weźmy dla przykładu, że roczne zużycie papieru 

gazetowego w skali świata wynosi 5,4 kg na 1 mieszkańca, w Europie 

— 10,5 kg, w krajach RWPG — 3,3 kg, w NRD — 5,0 kg, 

a w Polsce — 2,3 kg. Naszą sytuację w prasie codziennej obrazują 

inne dane: w Szwecji na 1000 mieszkańców przypada 518 egzemplarzy 

gazet, w Wielkiej Brytanii — 488, w NRD — 445, w Norwegii 

— 383, w NRF — 328, a w Polsce — 199 3 ). Dodajmy tu jeszcze, 

iż w wymienionych tu krajach notujemy znacznie wyższe 

niż w Polsce upowszechnienie radia i telewizji. 

Według danych „Ruchu" średni nakład jednorazowy gazet w Polsce 

wynosił w 1971 roku 8 560 581 egzemplarzy. W liczbie tej zawarte 

są. jednak również nakłady takich tytułów, jak Świat Młodych, 

Chłopska Droga, Zielony Sztandar, Gazeta Handlowa, Gromada-Rolnik 

Polski, gazety sportowe, czyli pisma nie będące dziennikami 

sensu stricto, zawierającymi codzienne, bieżące informacje 

polityczne. Po odliczeniu tych tytułów okaże się, że nakład jednorazowy 

dzienników ukazujących się 6—7 razy tygodniowo wynosi 

7 078 160 egzemplarzy. Uwzględnijmy teraz, że wg ustaleń GUSu 

średnie gospodarstwo rodzinne liczy ok. 3 osób, co daje nam przy 

33-milionowej ludności Polski ok. 11 milionów takich gospodarstw. 

Okaże się więc, że ok. 4 min gospodarstw rodzinnych nie ma szansy 

nabycia 1 egzemplarza dziennika. Faktycznie stan jest gorszy, ponieważ 

w ostatnich latach narastało u nas zjawisko komplementarnego 

nabywania prasy codziennej, co wiąże się m. in. ze szczupłą 

objętością naszych dzienników. Dodajmy tu od razu, że średnia 

*) Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 10, hasło „Rynek". 

2 ) Tamże. 

3 ) Wg danych RSW „Prasa".

PROPAGANDOWE ASPEKTY RYNKU PRASOWEGO 7 

objętość polskiego dziennika współczesnego w przeliczeniu na format 

Trybuny Ludu wynosi od 3,1 do 3,7 kolumny, podczas gdy 

objętość naszego największego objętościowo dziennika, tj. Trybuny 

Ludu wynosiła do połowy br. 52 kolumny tygodniowo, to objętość 

Neues Deutschland — 64 kolumny. W okresie ostatnich 15 lat większość 

krajów Europy odnotowała wzrost zużycia papieru gazetowego 

rzędu do 100°/o, podczas gdy w Polsce wzrost ten wyniósł ok. 

5%. Jesteśmy chyba jednym z nielicznych {jeżeli nie jedynym) krajów, 

gdzie wiele czasopisma sprzedaje się na rynku prasowym z wymogiem 

braku zwrotów, a wiele innych (i dzienników i czasopism) 

ma tak ustalone limity zwrotów, że sankcjonują w praktyce deficyt 

ich nakładów. 

Zakres zróżnicowania typologicznego naszych dzienników (ich 

podział na centralne i wojewódzkie, poranne i popołudniowe, organy 

partyjne i nie-organy) jest — logicznie rzecz biorąc — potwierdzeniem 

zasady, że każdy czytelnik ma mieć prawo swobodnego 

wyboru najbardziej mu odpowiadającego tytułu. Zasada ta jednak 

nie jest konsekwentnie realizowana. Mamy tu do czynienia z różnym 

traktowaniem różnych tytułów prasowych na rynku. U podstaw 

tego różnego traktowania leży przekonanie, iż w wyniku 

administracyjnego preferowania tytułu „x" na rynku prasowym 

i przy jednoczesnym ograniczaniu administracyjnym tytułu ,,y" 

na tymże rynku — wzrośnie wyraźnie czytelnictwo i — co za tym 

idzie — oddziaływanie tytułu, któremu wydawca (czy dysponent) 

przypisuje większą siłę politycznego oddziaływania. Dotyczy to 

szczególnie relacji między dziennikami partyjnymi a dziennikami 

popołudniowymi, jak również wielu naszych czasopism. 

P 

owiedzmy tu sobie wyraźnie — a mamy do tego podstawy 

w oparciu o wieloletnie badania czytelnictwa prasy w Polsce — 

że z faktu nabycia dziennika może jeszcze niewiele wynikać z punktu 

widzenia propagandy politycznej i efektywności oddziaływania 

prasy. 

Można chyba sformułować kilka zasad sprawnego funkcjonowania 

modelu prasy codziennej: 

Po pierwsze — dziennik musi być dobrowolnie zakupiony na 

zasadzie swobodnego wyboru tego a nie innego tytułu. 

Po drugie — dziennik powinien być nabywany systematycznie, 

codziennie, być dziennikiem czytelnika, gdyż stały kontakt z jednym, 

swobodnie dobranym dziennikiem prowadzi do swoistej 

„intymnizacji" więzi między czytelnikiem a dziennikiem i piszącymi 

tam dziennikarzami. 

Po trzecie — dziennik powinien być przeczytany w możliwie 

największym stopniu. 

• 

Po czwarte — przeczytane treści powinny być zrozumiane. 

Po piąte — istotne opinie winny być przyjęte za swoje własne. 

Dwa pierwsze warunki są w ogóle wstępnymi warunkami efektywności 

systemu prasowego i ich spełnienie oznaczałoby przekształ-

TADEUSZ KUPIS 

cenie „rynku producenta" w „rynek konsumenta". Nie trzeba tu 

chyba udowadniać, iż inne znaczenie ma przerzucanie się konsumenta 

z jednego gatunku mydła toaletowego na drugi w wyniku 

niemożności znalezienia swojego ulubionego gatunku, a inne — stałe 

przerzucanie się z jednego tytułu dziennika na drugi w wyniku niemożności 

stałego kupowania tego poszukiwanego. Nie ma u nas zresztą 

dzienników o treściach antysocjalistycznych, każdy jest dziennikiem 

socjalistycznym, bo na ukazywanie się innych nie ma miejsca 

w naszym systemie społeczno-politycznym. Z punktu więc widzenia 

celów naszej propagandy obojętne powinno być dla nas, jaki 

konkretnie dziennik trafia do rąk czytelnika; każdy bowiem jest 

instrumentem naszej socjalistycznej propagandy. Tak jak nie ma 

w naszym systemie miejsca na „wolną grę sił politycznych", tak 

jednak jest na pewno miejsce na „wolną grę partyjnych zespołów 

redakcyjnych" w jak najlepszej propagandowo realizacji generalnej 

linii partii na łamach prasy, na łamach konkretnych jej poszczególnych 

tytułów. 

Rezultaty przeprowadzonych badań nad społecznym zapotrzebowaniem 

na dzienniki i czasopisma w pełni przemawiają za „leseferyzacją" 

naszej polityki prasowo-wydawniczej i nakładowej. W 1969 

roku badania przy zastosowaniu eksperymentu nadziałowego zostały 

przeprowadzone w trzech miastach powiatowych: Zambrowie, Sieradzu 

i Świdnicy (uzupełnione badaniami socjologicznymi) 4 ), a w 1971 

roku — w Słupsku i Włocławku. Istotą tych badań było stworzenie 

pełnej podaży prasy, wyraźnie przekraczającej popyt. Przez 10 tygodni 

z każdego kiosku oddzielnie musieliśmy otrzymywać zwroty 

każdego nadzielonego tytułu. Co prawda — wyniki tych badań trudno 

uogólniać na cały kraj czy nawet na całą ludność miejską. Można 

je natomiast uogólniać na nasze miasta powiatowe, a niektóre ustalenia 

mają na pewno znaczenie wykraczające poza tak zakreślone 

zbiorowości społeczne. 

Gazety w warunkach „rynku 

czytelnika" 

ełna podaż prasy codziennej w Słupsku i Włocławku (podobnie 

P i wspomnianych wyżej trzech miastach) wykazała, że partyjne 

dzienniki wojewódzkie mają możliwości dalszego rozwoju nakładowego, 

że wówczas gdy dostępne są w kioskach od rana do wieczora 

— sprzedaż ich wyraźnie wzrasta. Ich pozycji na rynku nie zagraża 

pełna podaż wszystkich tytułów prasy codziennej, w tym 

i pełna podaż dzienników popołudniowych. 

W warunkach pełnej podaży prasy sprzedaż netto Gazety Pomorskiej 

we Włocławku wzrosła o 2860 egzemplarzy (tj. o 26,8%), Głosu 

Koszalińskiego w Słupsku o 769 egzemplarzy (tj. o 5,6%), a Gazety 

Robotniczej w Świdnicy o 1233 egzemplarze (tj. o 16,5%). Stało 

się tak — podkreślmy to — dzięki możliwości kupowania tych dzienników 

we wszystkich porach dnia. W badaniach socjologicznych 

4 ) Por. Tadeusz Kupis: Społeczne aspekty rynku prasowego. Zeszyty Prasoznawcze 

1970 nr 1.


(wywiady z losową próbą miast) w Świdnicy, Sieradzu i Zambrowie 

okazało się, że badani w różnych porach dnia poszukują swoich 

gazet, i w różnych porach dnia nie mogą ich otrzymać w kiosku. 

Oto zestawienie: 

Pory dnia, w których występują największe trudności zdobycia 

dzienników (w °/


Nie wydaje się chyba słuszne sprowadzanie całego problemu ew. 

dalszej ekspansji dzienników centralnych wyłącznie do sprawy aktualności 

zawartych w nich informacji. Jak wynika z licznych przeprowadzonych 

w naszym kraju badań czytelnictwa prasy — informacje 

i inne materiały lokalne cieszą się szczególnym zainteresowaniem 

czytelników dzienników. Bez uwzględnienia tych zainteresowań 

czytelniczych centralne dzienniki nie będą chyba mogły rozszerzać 

swoich kręgów czytelniczych poza Warszawą; najsłuszniejszym tu 

rozwiązaniem jest dalsze tworzenie kolumn mutowanych, tworzenie 

oddziałów wojewódzkich. Nie wystarczą w pojedynkę działający 

korespondenci wojewódzcy, przygotowujący dla swojej redakcji centralnej 

z reguły raczej materiały typu publicystycznego. 

\X7 warunkach niepełnej podaży dzienników mamy nasilone zja- 

* * wisko dorywczego czytelnictwa poszczególnych tytułów, związane 

z substytucyjnym nabywaniem innego dziennika zamiast tego 

swojego, poszukiwanego. W pięciu miastach, w których stworzono 

eksperymentalnie sytuację „rynku czytelnika" zlikwidowano na 

pewno w okresie badań zjawisko substytucyjnego nabywania dzienników. 

Wzrosło jednak zjawisko komplementarnego nabywania 

prasy codziennej. Przy naszych niskich cenach prasy codziennej oraz 

w sytuacji, gdy w kiosku na ladzie przez cały dzień dostępne są 

wszystkie dzienniki — zachęca to czytelników do nabywania więcej 

niż jednego tytułu. Wydaje się, iż zwiększaniu objętości naszych 

dzienników będzie towarzyszyć stopniowe ograniczanie zakresu komplementarnego 

nabywania prasy codziennej. 

Problem objętości naszych dzienników ma jeszcze i inny aspekt. 

Zwiększenie objętości pozwoli na szersze zaspokajanie zróżnicowanych 

zainteresowań czytelniczych różnych kategorii społecznych 

i wiekowych. Pozwoli to nam przekształcić nasze dzienniki w dzienniki 

„rodzinne", w których każdy członek rodziny, bez względu na 

płeć, wiek i zawód będzie mógł znaleźć coś interesującego dla siebie. 

Jest to problem: jeden dziennik czy parę dzienników dla rodziny. 

To pierwsze rozwiązanie jest chyba słuszniejsze. 

Szczególnie dotkliwie odczuwany jest na rynku prasowym deficyt 

dzienników popołudniowych. Można sądzić na podstawie badań, że 

ten typ dzienników ma swoich odbiorców nie dzięki porze ukazywania 

się, lecz dzięki swoistej formule redakcyjnej, tj. przewadze informacji 

krótkich, lapidarnie redagowanych, komentujących te informacje 

wyrazistym tytułem, krótkim i zwięzłym komentarzem. Jest 

to typ prasy codziennej, o najniższym progu trudności czytelniczej, 

dostępny młodzieży i emerytom, gospodyniom domowym, osobom 

o względnie niższym wykształceniu i mniej odczuwanych potrzebach 

w zakresie obszernej informacji politycznej i gospodarczej, charakterystycznej 

dla dzienników porannych. Ograniczanie nakładowe 

tego typu dzienników powiększa nam białe plamy czytelnictwa prasy 

codziennej, zwęża zakres propagandowego oddziaływania naszej prasy 

codziennej w ogóle.


le powołajmy się tu na konkretne ustalenia przeprowadzonych 

A badań i zobaczmy, na ile wzrosła sprzedaż Expressu Wieczornego 

w warunkach pełnej podaży (PP) w stosunku do okresu deficytu tych 

dzienników na rynku prasowym (D): 

D 

PP 

Różnica 

egz. 

% 

Słupsk 

Świdnica 

Włocławek 

2 300 

134 

100 

6 156 

1376 

768 

3 856 

1242 

668 

167,7 

904,4 

668,0 

W każdym z tych miast mamy inną sytuację na rynku prasowym. 

W Słupsku sprzedawany jest lokalny dziennik partyjny Glos Koszaliński 

wraz z dziennikami centralnymi. Kolporter prasy słusznie więc 

stara się rekompensować ten zakres wyboru przez względnie większe 

nadziały Expressu Wieczornego, nie pokrywające jednak faktycznego 

zapotrzebowania społecznego. W Świdnicy obok lokalnego dziennika 

partyjnego sprzedawane jest lokalne Słowo Polskie, stąd też istnieje 

niejako pośrednie ogniwo między porannym dziennikiem partyjnym 

a dziennikiem popołudniowym. We Włocławku obok lokalnego dziennika 

partyjnego Gazeta Pomorska sprzedawany jest lokalny popołudniowy 

Dziennik Wieczorny. Stąd też we Włocławku stwierdziliśmy 

znacznie mniejszy popyt na Express Wieczorny w warunkach pełnej 

podaży prasy. Dodajmy tu jeszcze, że poza Warszawą Express Wieczorny 

sprzedawany jest w kioskach w godzinach rannych, jednocześnie 

z dziennikami porannymi. 

Na marginesie tych ustaleń warto chyba sformułować pewien istotny 

choć na pewno dyskusyjny problem: czy w województwach, które 

nie posiadają dotąd swojego lokalnego dziennika popołudniowego — 

nastawiać się na tworzenie takiego lokalnego dziennika, czy też raczej 

na tworzenie oddziałów Expressu Wieczornego, aby przy pomocy 

jego mutacji regionalnych znacznie rozszerzyć jego zasięg, traktując 

go na równi z centralnymi dziennikami porannymi. W ten sposób 

klasycznemu modelowi codziennej prasy wojewódzkiej (dziennik 

Partyjny, dziennik „czytelnikowski", dziennik popołudniowy) odpowiadałby 

model codziennej prasy centralnej, ogólnopolskiej (Trybuna 

Ludu, Zycie Warszawy, Express Wieczorny). 

T nnym zgoła problemem jest sprawa gazet sportowych. Innym, bo 

1 nie można chyba na jednej płaszczyźnie traktować deficytu dzienników 

polityczno-informacyjnych i gazet poświęconych sportowi. 

Chociaż i tu powstaje pytanie, czy ze względu na szeroki odbiór społeczny 

tej prasy nie powinna ona przy użyciu innych środków spełniać 

większej roli nie tylko w informowaniu o bieżących wydarzeniach 

sportowych, ale również i w upowszechnianiu pożądanych 

wzorów zachowań, wzorów osobowych i w ogóle pożądanych systemów 

wartości, a więc spełniać w większym stopniu funkcję wychowawczą 

właściwą prasie socjalistycznej w ogóle.


W warunkach pełnej podaży prasy sprzedaż netto trzech gazet 

sportowych (Przegląd Sportowy, Sport, Tempo) wzrosła w Słupsku 

z 1029 egzemplarzy do 2502 egzemplarzy (tj. o 1473 egzemplarze 

czyli o 143,l°/o), a we Włocławku z 456 egzemplarzy do 2560 egzemplarzy 

(tj. o 2104 egzemplarze czyli o 461,4°/o). Słupsk i Włocławek 

są miastami o zbliżonej ilości mieszkańców. Przy pełnej podaży gazet 

sportowych sprzedaż ich w obu miastach osiągnęła prawie jednakowy 

poziom. Stąd też trudne jest do wyjaśnienia zróżnicowanie obu miast 

w polityce kolportażu gazet sportowych w warunkach deficytowych 

nakładów. Polityka nadzielania gazet sportowych do poszczególnych 

miast nie opiera się na żadnych racjonalnych przesłankach. W przeliczeniu 

na 100 mieszkańców przydział gazet sportowych wynosił 

w okresie deficytu w Słupsku 1,51 egz., a we Włocławku — 0,59 egz., 

tj. ponad dwukrotnie mniej, podczas gdy przy pełnej ich podaży 

sprzedaż wyniosła w Słupsku 3,64 egz., a we Włocławku — 3,30 egz. 

Czasopisma w warunkach „rynku 

K 

czytelnika" 

olejno po radiu, telewizji i prasie codziennej najbardziej masowym 

środkiem przekazu są (jak dotąd — jedynie potencjalnie) 

czasopisma kobiece. Mają one najniższe w stosunku do faktycznego 

zapotrzebowania społecznego nakłady. Problem czasopism kobiecych 

jawi się jako najbardziej pilny do rozwiązania problem naszej polityki 

prasowo-wydawniczej i nakładowej. Przez utrzymywanie obecnego 

stanu rzeczy tracimy wiele możliwości naszego propagandowego 

oddziaływania na połowę mieszkańców naszego kraju. W ogóle 

w naszej polityce prasowo-wydawniczej i nakładowej bardziej 

uwzględniane są czytelnicze interesy mężczyzn, i to tych z co najmniej 

średnim wykształceniem. 

Odwołajmy się do wyników badań, przeprowadzonych metodą 

eksperymentu nadziałowego, przedstawiając wysokość sprzedaży 

w warunkach deficytu (D) i w warunkach pełnej podaży (PP): 

Przyjaciółka 

D 

PP 

Różnica 

egz. % 

Słupsk 

Świdnica 

Włocławek 

3 041 

2 417 

3 703 

11803 

10 319 

11631 

8 762 

7 902 

7 928 

288,1 

327,3 

214,1 

Kobieta i Życie 

Słupsk 

Świdnica 

Włocławek 

1603 

791 

1 142 

5 410 

4811 

4 845 

3 807 

4 020 

3 703 

237,5 

608,2 

324,3 

W przeliczeniu na 100 mieszkańców w Słupsku przy pełnej podaży 

sprzedaż Kobiety i Życia wzrosła z 2,34 egz. do 7,88 egz., a Przyjaciółki 

z 4,43 egz. do 17,21 egz. We Włocławku w tejże sytuacji sprzedaż 

Kobiety i Życia wzrosła z 1,48 egz. do 6,28 egz., a Przyjaciółki


z 4,78 egz. do 15,03 egz. Jak wykazują badania, deficyt tych tygodników 

jest największy w porównaniu z innymi tytułami, i to zarówno 

w wielkościach względnych jak i bezwzględnych. 

agazyny kobiece spełniają znaczną ogólnokulturową rolę w naszym 

systemie społecznym. W okresie Polski Ludowej dokonały 

M 

się wielkie przemiany w strukturze naszego społeczeństwa w wyniku 

postępów urbanizacji i industrializacji naszego kraju. Masy ludności 

po raz pierwszy (w pierwszym pokoleniu) znalazły się w kręgu kultury 

miejskiej, przez co znacznie wzrosło zapotrzebowanie na nowe 

wzory życia rodzinnego i domowego, zapotrzebowanie na poradnictwo 

w zakresie urządzania mieszkań, prowadzenia gospodarstwa 

domowego, wychowania dzieci, higieny i estetyki itp. Forsując i preferując 

na rynku prasowym tytuły czasopism politycznych, nie 

można zapominać i o konieczności zaspokajania innych potrzeb i zainteresowań 

czytelniczych. 

Nie można zapominać, iż np. Przyjaciółka tygodnik o chyba najniższym 

„progu trudności czytelniczej", jest w stanie zaspokajać potrzeby 

czytelnicze również najniżej wykształconych czytelniczek. Nie 

tylko zresztą czytelniczek. Z badań czytelnictwa prasy wynika, iż 

ok. 1% kręgu czytelniczego Przyjaciółki stanowią mężczyźni. Jest 

to zrozumiałe. Odpowiednika tak popularnego i przystępnie redagowanego 

czasopisma dla mężczyzn nie mamy w naszym systemie prasowym. 

Nieprzypadkowo też, jak wynika to z licznych badań, czytelnictwo 

czasopism wśród kobiet jest wyższe niż wśród mężczyzn, podczas 

gdy czytelnictwo dzienników jest wyższe wśród mężczyzn, niż 

wśród kobiet. Wyrównanie tych dysproporcji wymagałoby utworzenia 

popularnego czasopisma masowego dla mężczyzn z podstawowym 

(i niższym) wykształceniem oraz znacznego zwiększenia nakładów 

dzienników popołudniowych, w których kręgach czytelniczych 

jest znacznie więcej kobiet niż w kręgach czytelniczych dzienników 

porannych. 

*\X7 ogóle należy bardziej krytycznie spojrzeć na całą grupę naszych 

* * magazynów ilustrowanych i rozrywkowych. Mamy względnie 

dużo tytułów o bardzo mizernej objętości pojedynczego egzemplarza. 

W wielu przypadkach trudno jest określić adresata poszczególnych 

magazynów, różnice między nimi. Ich szczupła objętość powoduje 

również nabywanie względnie dużej ich ilości przez pewne zamożniejsze 

grupy ludności (raczej inteligenckie, bo pracownicy umysłowi 

stanowią główną masę posiadaczy teczek w kioskach). 

Weźmy dla przykładu grupę 15 tygodników: Dookoła Świata, 

Ekran, ITD, Kulisy, Na Przełaj, Nowa Wieś, Panorama, Panorama 

Północy, Perspektywy, Przekrój, Przyjaźń, Sportowiec, Stolica, Szpilki, 

Światowid. Przy pełnej podaży tych tygodników w Słupsku sprzedaż 

ich w sumie wzrosła z 13 362 egz. do 18 115 egz., tj. o 4753 egz. 

(35,6%). Blisko połowa z nich odnotowała jednak straty na rynku 

czytelniczym. Zmniejszyła się sprzedaż (kolejno wg wielkości procentowych) 

takich tygodników jak: Stolica (—53,6%), Przyjaźń 

(—40,0%), Ekran (—25,6%), Światowid (—23,8%), Perspektywy

J.t 

TADEUSZ KUPIS 

(—23,4%), Dookoła Świata (—10,5%), Przekrój (—6,8%). A więc blisko 

połowa z tej grupy 15 tygodników odnotowała straty w wyniku 

pełnej podaży wszystkich tytułów prasowych. Można więc wnosić, 

iż nakłady niektórych tytułów są wyższe niż faktyczne zapotrzebowanie 

społeczne na nie, że niektóre tytuły osiągają swoje nakłady 

netto wyłącznie dzięki deficytowi innych tytułów na rynku. Kolejno 

największe wzrosty sprzedaży odnotowały natomiast takie tytuły, 

jak: Sportowiec (119,2%), Kulisy (105,3%), ITD (100,6%), Panorama 

(99,1%), Nowa Wieś (85,3%), Na Przełaj (44,5%), Szpilki (34,0%), 

Panorama Północy (27,9%). Być może, iż wzrost sprzedaży ITD 

w Słupsku z 720 egz. do 1444 egz. (nie jest to ośrodek akademicki) 

jest wynikiem zainteresowania młodzieży (nie tylko zresztą młodzieży) 

interesująco redagowaną rubryką porad seksualnych. 

W okresie deficytowym wskaźnik sprzedaży netto w przeliczeniu 

na 100 mieszkańców tej całej grupy 15 tygodników wynosił 19,47 egz., 

a w warunkach pełnej podaży wzrósł do 26,41 egz. Zwróćmy uwagę, 

że wskaźnik sprzedaży netto czasopism kobiecych przy pełnej ich 

podaży wyniósł 25,58 egz., a po doliczeniu Filipinki (4,00 egz. na 100 

mieszkańców) — wskaźnik sprzedaży czasopism kobiecych wydawanych 

przez RSW „Prasa" wyniósł 29,58 egz. na 100 mieszkańców, 

a więc 4 czasopisma kobiece (Filipinka, Kobieta i Życie, Przyjaciółka, 

Zwierciadło) osiągnęły wyższą sprzedaż niż 15 wymienionych tygodników 

i(o 3,17 egz. na 100 mieszkańców). 

Przy wszelkich modyfikacjach naszego systemu prasowego w celu 

dalszego zwiększania efektywności oddziaływania naszej prasy — 

należy z tych ustaleń wyciągać praktyczne wnioski. Zgodnie z zasadą 

traktowania masowych czasopism i jako środka propagandy 

i jako po prostu towaru. 

W 

świetle badań przeprowadzonych w pięciu miastach powiatowych 

zasadne jest stwierdzenie, iż podczas gdy znaczne szanse 

rozwoju nakładowego mają dzienniki lokalne (wojewódzkie) — nie 

mają raczej takich szans czasopisma lokalne. Przy pełnej podaży czasopism 

ogólnopolskich w każdym przypadku notowaliśmy zauważalny 

spadek zainteresowania czytelników dla czasopism regionalnych, 

lokalnych. Czasopisma lokalne, jak się wydaje, na rynku prasowym 

utrzymują się głównie dzięki silnemu dążeniu do ich utrzymywania 

ze strony lokalnych władz, lokalnych środowisk twórczych oraz 

dzięki deficytowi nakładowemu czasopism ogólnopolskich. Wydaje 

się, że faktyczne społeczne zapotrzebowanie na nie jest mniejsze niż 

by to wynikało z aktualnych wskaźników ich sprzedaży netto w warunkach 

deficytu nakładowego prasy w ogóle. 

Jako ilustrację podajemy tu kilka przykładów zmian w sprzedaży 

niektórych tytułów w warunkach pełnej podaży prasy, ograniczając 

się do przykładu Słupska (patrz tabela na stronie 15). 

W Świdnicy nr takichże warunkach sprzedaż Trybuny Wałbrzyskiej 

spadła o 29,4%, w Sieradzu sprzedaż Odgłosów spadła o 65,6%, 

we Włocławku sprzedaż Życia Włocławka spadła o 22,6% (z 6395 egz. 

do 4951 egz., tj. o 1444 egz,).


D 

PP 

egz. 

Różnica 

o/ 

/0 

Siódmy Glos Tygodnia 

Tygodnik Morski 

Wiadomości Zachodnie 

Pomorze 

602 

129 

166 

126 

376 

75 

52 

78 

—226 

— 54 

—114 

— 48 

—37,5 

—41,9 

—68,7 

—38,1 

Uzasadnienie tych zjawisk mieści się w sferze szerszych procesów 

kulturowych i kulturalnych zachodzących w naszym współczesnym 

społeczeństwie. Wzrost zainteresowań problemami całego kraju 

i świata stymulowany jest m. in. przez upowszechnianie się telewizji. 

P 

ełna podaż tytułów prasowych wydawanych przez RSW „Prasa" 

prowadzi w przypadku każdego badanego miasta do wyraźnego 

ograniczenia sprzedaży tytułów prasowych innych stronnictw politycznych 

(poza dziennikami Wydawnictwa „Epoka") oraz Słowa Powszechnego 

i czasopism katolickich. Można powiedzieć, iż w warunkach 

„rynku czytelnika" następuje pewna swoista laicyzacja czytelnictwa. 

I tak np. w Świdnicy w warunkach pełnej podaży prasy codziennej 

sprzedaż netto Słowa Powszechnego spadła o 37,5%, w Słupsku 

— o 26,0%, we Włocławku — o 40,5%. Sprzedaż czasopism katolickich 

spadła w Świdnicy o 18,8%, w Słupsku — o 10,1%, we 

Włocławku — o 7,8%. 

W warunkach pełnej podaży dzienników wydawanych przez RSW 

„Prasa" spadła sprzedaż wszystkich (z wyjątkiem dzienników „Epoki") 

dzienników wydawanych przez pozostałe wydawnictwa. Wyraźnie 

też spadła sprzedaż czasopism wydawanych przez wydawnictwo 

„Prasa ZSL" i Wydawnictwo „Epoka". I tu się okazuje, że część 

aktualnych nakładów tych czasopism nabywana jest przez czytelników 

substytucyjnie. 

Zanim będziemy w stanie w pełni zlikwidować deficyt nakładowy, 

co wymaga przecież zwiększenia importu papieru o tysiące 

ton — należy bardziej wnikliwie spojrzeć na dotychczasową praktykę 

naszego kolportażu prasy. Pokażmy to na przykładzie chociaż 

jednego tytułu prasowego. W Słupsku i Włocławku tygodnik Przekrój 

w warunkach deficytu nakładowego był sprzedawany i tu i tu 

bezzwrotowo. Ale w okresie deficytowym wskaźnik sprzedaży na 

100 mieszkańców wynosił w Słupsku 4,40 egz. podczas gdy we Włocławku 

— 1,80 egz. W warunkach pełnej podaży wskaźnik ten wyniósł 

w Słupsku 4,10 egz., podczas gdy we Włocławku — 3,55 egz. 

W okresie deficytu nakładowego różnica wynosi więc 2,60 egz. na 

korzyść Słupska, podczas gdy przy pełnej podaży — 0,55 egz. 

Przykładów tego typu molna przytaczać więcej, a dotyczą one 

zarówno wielu tytułów jak i wielu miast. Chociaż w warunkach 

deficytu nakładowego większość z tych tytułów i tak sprzedawana 

jest bezzwrotowo, toć przecie nie jest dla nas obojętne, czy spod 

kiosku „Ruchu" odchodzi 10 osób bez możliwości zakupienia poszukiwanego 

tytułu, czy też osób takich odchodzi 1000.


\\7 rysującej się na najbliższe latach perspektywie zwiększenia 

* * przydziałów papieru na działalność prasowo-wydawniczą obok 

konieczności rozwiązywania takich problemów, jak ew. łączenie 

niektórych dotychczas wydawanych tytułów, tworzenie nowych, 

zwiększanie objętości obecnie wydawanych, zwiększanie też ich nakładów 

— należy również poddać krytycznej analizie funkcjonujący 

aktualnie w naszym kraju system kolportażu prasy. Zbyt małą rolę 

w kolportażu szczególnie czasopism masowych spełnia u nas prenumerata 

pocztowa. Jest to w gruncie rzeczy najtańsza forma rozprowadzania 

prasy, ponieważ w ogóle eliminuje ona problem zwrotów. 

Preferowanie prenumeraty, stosowanie zniżek w zależności od okresu, 

za który czytelnik dokonuje za nią wpłat (kwartał, półrocze, rok), 

odlimitowanie wreszcie w ogóle wysokości prenumeraty — stwarzałoby 

lepszą sytuację w zakresie trwałości czytelnictwa poszczególnych 

tytułów prasowych. 

Utrzymywanie stanu deficytu nakładowego, a więc warunków 

„rynku producenta", w znacznej mierze obniża nam efektywność 

społeczną naszego systemu prasowego, traktowanego jako ważny 

element szeroko pojętej propagandy. 

Jednocześnie — z drugiej strony — wszelkie administrowanie 

nakładami czy też podejmowanie decyzji o zamknięciu tego czy 

innego tytułu może również prowadzić do wielu ujemnych w tym 

zakresie zjawisk. Wydaje się, że dopiero w warunkach „rynku czytelnika" 

ujawnią się nam wyraziście rzeczywiste pozycje poszczególnych 

tytułów. 

Warunki „rynku producenta" dają nam szereg i innych negatywnych 

zjawisk. W wyniku deficytu nakładowego nie mamy w zasadzie 

atmosfery walki o czytelnika między poszczególnymi zespołami 

redakcyjnymi. Przekonanie, iż gazeta czy czasopismo „i tak idzie" — 

demobilizująco wpływa na wysiłek zespołów dziennikarskich, aby 

najlepiej redagować gazety i czasopisma. „Rynek czytelnika" powinien 

nam dać zjawisko pewnej konkurencji między poszczególnymi 

zespołami redakcyjnymi, powinien wyzwolić wszelkie możliwości 

twórcze poszczególnych zespołów dziennikarskich w jak najlepszym, 

najciekawszym i najefektywniejszym redagowaniu powierzonych im 

gazet i czasopism, przy pełnym zachowaniu wszystkich pryncypiów 

prasy socjalistycznej. 

Wreszcie stworzenie „rynku czytelnika" pozwoli nam dostosować 

nasz system prasowy, model naszej prasy w ogóle i modele poszczególnych 

jej elementów składowych, jej zróżnicowanie typologiczne 

do rzeczywistych potrzeb naszego zmieniającego się odbiorcy. Pozwoli 

tym samym zwiększyć efektywność w zakresie kształtowania 

pożądanych postaw i zachowań grup i jednostek.

"Zeszyty PRASOZNAWCZE 


ANDRZEJ K. WASKIEWICZ 

CZASOPISMA STUDENCKIE W PRL 

Przedmiotem opracowania są czasopisma studenckie w latach 

1945—1970. Autor analizując rozwój prasy studenckiej 

proponuje zarazem typologię, a także pewnego 

rodzaju „wzorcowy" system czasopism umożliwiający ich 

właściwe funkcjonowanie. Opracowanie stanowi więc 

ważki przyczynek do badań nad prasą studencką; daje też 

wartościową refleksję dla aktualnej polityki wydawniczej. 

Szerszy opis przyniesie przygotowywana przez Radę Naczelną 

ZSP publikacja „Czasopisma studenckie w Polsce 

(1945—1970)." Zawiera ona oprócz monografii środowiskowych 

także szkice monograficzne ważniejszych tytułów 

oraz ich bibliografię. 

O formułowanie, które posłużyło za tytuł tego szkicu, samo z ko- 

^ lei domaga się dodatkowych wyjaśnień. Na użytek tego szkicu 

mianem czasopism studenckich określamy te wszystkie wydawnictwa 

periodyczne (lub: intencjonalnie periodyczne), które: 

1) redagowane były przez zespoły, 2) posiadały zewnętrzne cechy 

czasopisma (tzn. nie stanowiły zamkniętej całości, posiadały graficzny 

układ czasopisma etc), 3) miały (lub: miały mieć) kontynuacje 

ukazujące się pod tym samym tytułem, 4) publikowały teksty noszące 

cechy aktualności. Posiadanie lub nieposiadanie numeracji 

bieżącej jest tu o tyle drugorzędne, że może ono być zastąpione 

określeniem daty wydania. Wyłączamy zaś wszystkie wydawnictwa, 

które — mimo że ukazywały się (lub miały się ukazywać) w odstępach 

rocznych (więc: jako roczniki) — stanowiły zamkniętą całość 

(typu np. almanachu). Pomijamy również kalendarze. Pod nazwą 

„dodatek studencki" rozumiemy zarówno dodatki samoistne (posiadające 

odrębną numerację i paginację), jak i dodatki niesamoistne, 

a także zaopatrzone stałą winietą kolumny w dziennikach oraz — co, 

przestrzegając ścisłej terminologii, należałoby nazwać raczej „rubryką" 

— wyodrębnione pozycje na kolumnie zaopatrzone we własną 

stałą winietę (czasem także numerację). 

Wyjaśnienia wymaga także drugi składnik tytułu „czasopisma 

studenckie". Rozumiemy przez tę nazwę zarówno: 1) czaso- 

2 — Zeszyty Prasoznawcze

18 ANDRZEJ K. WASKIEWICZ 

pisma będące organami organizacji studenckich (np. ITD), wydawane 

przez taką organizację lub inne wydawnictwa prasowe; 2) czasopisma 

dla studentów (typu np. studenckiego wydania Płomieni); 

3) czasopisma wydawane przez organizacje studenckie a adresowane 

zarówno do studentów jak i innych grup czytelników (np. Student 

lub Orientacja); 4) czasopisma uczelniane redagowane przez studentów 

i pracowników uczelni a przeznaczone dla tych dwu grup 

odbiorców (typu zarówno „prasy zakładowej" lat pięćdziesiątych, 

jak i np. wrocławskiej Sigmy); 5) czasopisma wydawane przez uczelnię, 

redagowane przez studentów i pracowników, mające jednak zasięg 

szerszy niż jedna tylko uczelnia (typu Politechniki); 6) pisma 

studenckich kół naukowych wydawane zarówno przez organizacje 

studenckie jak i uczelnie (typu Zeszytów Problemowych RO ZSP 

w Poznaniu lub wrocławskich Glos) ; 7) biuletyny informacyjne organizacji 

studenckich; 8) dodatki redakcyjne przez studentów. Ex definitione 

wszystkie wydawnictwa periodyczne, których wydawcą jest 

ZSP, zaliczone zostaną do tej grupy; natomiast spośród periodyków 

innych organizacji (aktualnie: ZMW i ZMS) tylko te, które bądź 

adresowane były do studentów, bądź też wydawane lub redagowane 

przez organizacje działające na uczelniach. Analogicznie — w przypadku 

czasopism ZMP i innych organizacji. 

To podwójne funkcjonowanie terminu (określa on bowiem zarówno 

wytwórcę jak i adresata) pozwala nie tylko na wprowadzenie 

podziałów typologicznych, ale — co ważne — określa także sposób 

funkcjonowania tych wydawnictw. Można bowiem — co nie byłoby, 

sądzę, nadużyciem — traktować dodatki studenckie nie tyle jako 

pisma dla studentów (choć pełnią one także funkcję „warsztatu 

dziennikarskiego"), ale przede wszystkim jako „transmisję na zewnątrz"; 

ich adresatem byłby głównie czytelnik pozastudencki. Odwrotnie 

w przypadku pism typu ITD: byłoby ono — niezależnie od 

swych funkcji organu — skierowane przede wszystkim do studentów, 

ma ich zarówno informować jak i skłaniać do określonych 

działań. W przypadku biuletynów organizacyjnych krąg byłby zamknięty: 

o sprawach organizacji, środowiska informuje się członków 

tej organizacji. Podobnie zamknięty obieg mają biuletyny naukowe 

— służą upowszechnieniu prac naukowych studentów wśród 

studentów tych samych specjalności. Nieco inne funkcje miałyby 

pisma, które określam nazwą studyjnych, są one odpowiednikiem 

tego, co T. S. Eliot nazywał „małymi magazynami" *). 

I wreszcie trzeci składnik tytułu: określa on 1) zasięg geograficzny 

zjawiska (wyłączone zostaną polskie pisma studenckie wydawane 

poza granicami kraju, typu np. londyńskiego Życia Akademickiego 

czy Merkuriusza Polskiego), 2) zasięg chronologiczny: mowa 

będzie o pismach wydawanych w okresie 1944—1970. Jako podstawę 

periodyzacji można, z pewnymi modyfikacjami, przyjąć propozycję 

Józefa Skrzypka 2 ). 

*) Poezja „skali mniejszej", w: T. S. Eliot: Szkice literackie. Warszawa 1963, 

s. 182—184. 

2 ) J. Skrzypek: Etapy rozwojowe prasy w Polsce Ludowej. Zeszyty Prasoznawcze 

1964 nr 3 s. 21—23. Autor wylicza następujące etapy: I — od lipca

CZASOPISMA STUDENCKIE W PRL 19 

Klasyfikacja ta jest jednak tylko w części przydatna dla perśodyzacji 

prasy studenckiej. W okresie VII 1944 — V 1945 nie ukazywały 

się żadne istotniejsze pisma studenckie. Wprawdzie w tym 

okresie w Lublinie „Bratnia Pomoc" wystąpiła z inicjatywą wydawania 

miesięcznika literacko-informacyjnego w nakładzie 5 tys., 

inicjatywa ta jednak nie została zrealizowana. Wypada raczej, zgodnie 

z sugestią L. Herbsta 3 ), przyjąć, że dla czasopism studenckich 

pierwszym okresem są lata 1945—1948. Kryteria można tu odnaleźć 

nie tylko na płaszczyźnie życia ogólnopaństwowego (jest to podstawa 

periodyzacji J. Skrzypka), ale także na węższym wycinku — 

działalności wyższych uczelni i organizacji studenckich. W tym 

okresie bowiem zostaje reaktywowana działalność większości wyższych 

uczelni, powstaje wiele nowych ośrodków akademickich. Jest 

to okres rozbicia ruchu młodzieżowego. 

Niemal każda z organizacji studenckich wydaje własne pisma (lub 

dodatki). Akademicka Organizacja Syjonistyczno-Socjalistyczna 

w Polsce (działająca w niektórych ośrodkach) wydaje np. Glos Akademika 

(dod. do pisma Nasze Słowo, 11 nrów w latach 1947—1948); 

ZMW „Wici" wydaje Wiciarza Akademika (dod. do pisma Wiciowa 

Droga, 10 nrów w latach 1946—1947); we Wrocławiu ZNMS wydaje 

dwa dodatki do Naprzodu Dolnośląskiego (Akademik-Socjalista, 31 V 

1947 i Ostrze na Ostrze, 2 nry w maju 1946). Dominują jednak wydawnictwa 

„Bratniej Pomocy" i AZWM „Życie"; ten ostatni wydaje 

m. in. biuletyn Zyciowcy (Kraków, I 1946), dwutygodnik Życie 

(Łódź 1945—1946) i in. 

Jeśli wymienione dotychczas wydawnictwa miały przede wszystkim 

polityczny, informacyjno-publicystyczny charakter, to wśród wydawnictw 

„Bratniej Pomocy" panuje większa różnorodność. Są tu 

typowe wydawnictwa informacyjne (np. Miesięczny Biuletyn Informacyjny, 

Łódź 1948—1949), liczne jednodniówki i dodatki (we wszystkich 

prawie środowiskach akademickich), pisma łączące profil 

periodyku naukowo-literackiego z informacyjno-publicy styczny m 

(np. Akademik Wrocławski, 1946—1947), pisma naukowe (np. warszawska 

Politechnika wydawana przez „Bratnią Pomoc" i koła naukowe, 

1946—1948). To ostatnie jest zresztą dobrym przykładem dynamiki 

rozwojowej prasy studenckiej w tym okresie. Rozpoczęte 

jako „czasopismo naukowo-techniczne studentów Politechniki Warszawskiej" 

już po dwu numerach staje się „czasopismem naukowo- 

-technicznym studentów politechnik krajowych", ekspozytury redakcji 

powołano na uczelniach w Gdańsku, Gliwicach, Krakowie, Łodzi, 

Szczecinie, Wrocławiu i Poznaniu. 

Swoje pisma wydają także koła naukowe, w Łodzi ukazuje się 

Eskulap (dwumiesięcznik Koła Medyków, 1945—1949), w Poznaniu 

Jednodniówkę wydaje Koło Lekarsko-Dentystyczne Studentów UP 

(1948), w Krakowie ukazuje się Biuletyn Kola Socjologów w Krakowie 

(1946), we Wrocławiu — Chochoł (wyd. Koło Naukowe Poloni- 

1944 do maja 1945, II — do 1948 г., III — od zjednoczenia partii robotniczych 

w grudniu 1948, IV — od 1956 r. 

8 ) Por. L. Herbst: Wrocławskie czasopisma studenckie z lat 1945—1966. Prace 

Literackie t. X. Wrocław 1968, s. 255—256 i nadbitka. 

2*

20 ANDRZEJ К. WASKIEWICZ 

stów i Slawistów Uniwersytetu i Politechniki, 1948). Przykłady można 

by zresztą mnożyć. 

Kilka wszakże cech tego pierwszego okresu należałoby zasygnalizować: 

1) większość wydawanych wówczas czasopism ma charakter 

organizacyjny: wydawane są lub firmowane przez jedną tylko 

organizację; 2) większość czasopism (nie: dodatków) to pisma uczelniane 

(np. warszawski Przegląd Akademicki, 1947—1948), ogólnopolskie 

inicjatywy w rodzaju Politechniki należą do wyjątków; 

3) znaczna część dodatków (poza dodatkami do pism „czytelnikowskich") 

ma charakter polityczny, firmowane są przez organizacje 

związane z poszczególnymi partiami politycznymi (np. organ PPS 

Robotnik posiada dodatek Akademik Socjalista); 4) są to inicjatywy 

nietrwałe, ukazujące się niesystematycznie, często w technikach 

„małej poligrafii", małonakładowe (Chochoł np. ukazuje się w nakładzie 

50—100 egz.); jest to wewnętrznie zróżnicowana grupa czasopism 

(pomijam — zrozumiałe w warunkach rozbicia ruchu młodzieżowego 

— różnice stanowisk politycznych), w sumie tworzących 

jednak pewien system. 

Właśnie ten pierwszy okres czasopiśmiennictwa studenckiego, 

okres zarówno dużej dynamiki (ukazywało się wówczas ponad 40 czasopism, 

jednodniówek i dodatków), ale zarazem rozproszenia inicjatyw, 

pozwala dość dobrze uchwycić swoiste cechy studenckiego 

ruchu wydawniczego. Otóż, w porównaniu z prasą „dorosłą", charakteryzuje 

się on pewnym przesunięciem akcentów z odbiorcy na 

nadawcę komunikatu. Można by to (zwłaszcza w odniesieniu do' małych 

pism) sformułować następująco: są one potrzebne przede wszystkim 

zespołom i współpracownikom. W przypadku periodyków typu 

naukowego mniej ważne wydaje się to, w jakim stopniu publikowane 

w nich prace stanowią istotny wkład do danej dziedziny 

nauki, o wiele ważniejsze jest, w jakim stopniu przez konfrontację 

z opiniami odbiorców, a także — wcale niebagatelna to sprawa! — 

obiektywizację przez druk, stanowią sprawdzian własnych możliwości, 

przyczyniają się do wzrostu samowiedzy autora. Nazwijmy tę 

funkcję „warsztatową". Drugą — równie ważną — jest grupowanie 

się wokół pism określonych zespołów ludzi o pokrewnych zainteresowaniach. 

Nazwijmy to funkcją „integrującą", umożliwiającą tworzenie 

się „grup nieformalnych". Trzecią funkcją byłaby „reprezentacja". 

Można — w zależności od typu pisma — rozpatrywać ją na 

kilku płaszczyznach, pismo może bowiem reprezentować poglądy 

pewnej nielicznej grupy, np. literackiej (z przykładów późniejszych: 

warszawskie Widzenia, 1959—1961 czy lubelskie Kontrapunkty, dod. 

do Kuriera Lubelskiego, 1965—1967); organizacji młodzieżowej (łódzki 

dwutygodnik Życie) ; może wreszcie prezentować — na zewnątrz — 

problemy pewnego środowiska studenckiego (taki charakter ma 

większość ukazujących się aktualnie dodatków studenckich). Ta funkcja 

„przedstawicielska" jest pewną formą „informacji ukierunkowanej", 

zmierza do wywołania u odbiorcy pożądanych zachowań, 

działań. Nietrudno zauważyć, że zakresy się tu pokrywają: w przypadku 

np. omówionych wyżej pism organizacyjnych funkcja „przedstawicielska" 

zmierzała do przyciągnięcia młodzieży do tej właśnie


organizacji. W warunkach rywalizacji stanowiło to dodatkowy bodziec 

do uruchomiania pism i atrakcyjnego ich redagowania. 

aturalną niejako cechą pism studenckich jest ich efemeryczność. 

N Należy jednak rozgraniczyć to, co w tym zjawisku wynika ze 

swoistości środowiska i to, co spowodowane jest przyczynami zewnętrznymi. 

1 VII 1947 roku ukazał się pierwszy numer „studenckiego pisma 

społeczno-literackiego" Po prostu. Zrazu był to miesięcznik, od trzeciego 

numeru — dwutygodnik. Mogłoby się wydawać, że w ten 

sposób stworzony uprzednio system został uzupełniony ogólnopolskim 

pismem studenckim. Stało się jednak inaczej. 

W roku 1948 w Poznaniu nie wychodziło żadne pismo studenckie, 

nie miał go także Kraków; w Łodzi ukazała się jednodniówka 1 Maja 

1949, we Wrocławiu od 9II1949 do 27 VI1950 ukazywało się 

Słowo Młodych (od 1 X 1949 zmianatytułu na Słowo Akademickie, 

dod. do Słowa Polskiego). 

Drugi okres dziejów studenckiego czasopiśmiennictwa trwający od 

1949 do 1955 roku (w niektórych środowiskach końcową cezurę 

można przesunąć na rok 1956) był okresem daleko posuniętej uniformizacji 

życia publicznego; w przypadku czasopism studenckich 

oznaczało to, że (podobnie jak prasa „dorosła") uzyskały one w miarę 

solidne podstawy finansowe i organizacyjne, były jednak wynikiem 

działań zinstytucjonalizowanych. Zanim na przełomie 1952— 

1953 powstała sieć prasy uczelnianej, w niektórych środowiskach 

podejmowano próby wydawania własnych czasopism. We Wrocławiu 

funkcję pisma środowiskowego pełnił wspomniany już dodatek 

Słowo Akademickie, w Łodzi ZU ZAMP przy Uniwersytecie wydał 

jednodniówkę Obrazy i Obrazki, studenci Państwowej Szkoły 

Filmowej redagowali Przegląd Filmowy (22 nry w latach 1949—1951). 

Były to już jednak ostatnie realizacje dawnego modelu. Nowy polegał, 

najogólniej rzecz biorąc, na dążeniu do integracji. Osobliwie 

jednak pojętej. Oto, na prawach przykładu, program łódzkiego Głosu 

Uniwersytetu przedstawiony w pierwszym numerze (1953): „Zadaniem 

naszego pisma jest odzwierciedlać życie uczelni. Analizować 

najaktualniejszą problematykę jego życia. Wpływać na budzenie inicjatywy 

tych wszystkich, którzy pragną aktywnie uczestniczyć 

w dziele kształtowania naszej uczelni (...) Ambicją pisma jest, aby 

godnie pomagało ono władzom uczelni w wychowaniu młodych, 

licznych i wysoko wykwalifikowanych kadr socjalistycznej inteligencji, 

w organizowaniu naukowej pracy badawczej"; dalej jest jeszcze 

mowa o tym, że pismo ma być „formą zespolenia studentów 

i pracowników (...) w jeden scementowany kolektyw". 

Programy pozostałych pism uczelnianych różniły się od tego tylko 

werbalnie. W programie wrocławskiej Naszej Uczelni czytamy 

пр.: „Podstawowym założeniem pracy zespołu redakcyjnego jest 

uczynić to pismo skutecznym orężem walki o produkcyjny plan 

uczelni." W takim ujęciu stawały się one nie głosem studentów, 

ale przedłużeniem dydaktyczno-wychowawczej działalności uczelni 

(jako instytucji). Zgodnie z programem nie były to pisma studenc-


kie; były one wspólnymi organami ZOZ ZNP, KU PZPR, ZU ZMP, 

KU ZSP. Ogółem ukazywało się — w różnych okresach — 27 tytułów. 

W czerwcu 1952 ukazał się miesięcznik Glos Kortowa (potem: 

Biuletyn WSR, Życie Kortowa); 1 X 1952 na UMK w Toruniu zaczął 

wychodzić Glos Uczelni. Największa część tych pism powstała w roku 

1953 (Śląski Medyk, AM Zabrze; Trybuna Politechniki, Katowice; 

Nowy Medyk, AM Warszawa; Glos Politechniki Gdańskiej; Nasze 

Sprawy, AGH Kraków; Wiadomości Uniwersyteckie, Kraków; 

Glos Uniwersytetu, Łódź; O Nowe Kadry, Uniwersytet Warszawski; 

Miody Nauczyciel, PWSP Warszawa; Politechnik, Warszawa; Zycie 

Uniwersytetu, Wrocław; Nasza Uczelnia, Politechnika Wrocławska). 

W roku 1954 powstają cztery dalsze (Trybuna Uniwersytecka, Warszawa; 

Gazeta Politechniki, Kraków; Życie Politechniki Łódzkiej; 

Krakowski Medyk), siedem — w roku 1955 (Życie Akademii, AM 

Lublin; Życie UMCS, Lublin; Nasze Sprawy, AM Łódź; Gazeta Młodego 

Ekonomisty, SGPiS Warszawa; Medyk Szczeciński; Życie Naszej 

Akademii, AM Poznań; Nasze Sprawy, Uniwersytet Poznański). 

W roku 1956 powstają ostatnie z tych pism (Razem Młodzi Przyjaciele, 

Politechnika Szczecińska i Glos Wrocławskiego Medyka) 4 ). 

Mechaniczne przeniesienie doświadczeń prasy zakładowej na grunt 

wyższych uczelni miało dość wątpliwe efekty. Najłatwiej ukazać to 

na przykładzie nakładu: lubelskie Życie Akademii zaczęło wychodzić 

w nakładzie 1200 egz., w roku 1955 spadł on do 800 egz., na 

wiosnę 1956 — do 500 egz., by wiosną 1957, gdy pismo (zmieniając 

jednocześnie tytuł na Student) stało się czasopismem studenckim, 

wrócić do wyjściowych 1200 egz. 

„Pisma zakładowe" były w większości drukowane, ukazywały się 

(z różną zresztą regularnością) jako miesięczniki lub dwutygodniki 

(sporadycznie tylko — tygodniki), część z nich (np. lubelskie Życie 

Akademii, Śląski Medyk) posiadała dodatki naukowe. Nakłady wahały 

się od 500 do 3000 egz. Redagowane były przez zespoły, składające 

się z pracowników naukowych, administracyjnych i studentów. 

Pisma te koncentrowały się na „walce o realizacje planów dydaktyczno-produkcyjnych", 

satyra dotyczyła „bumelantów — bażantów 

— bikiniarzy". Pisma nie realizowały — tak ważnej w przypadku 

prasy studenckiej — funkcji „przedstawicielskiej", stawały 

się narzędziem sterowania środowiskiem. Publicystyka utrzymana 

w tonie „wskazówek dyrektywnych" była w istocie złą propagandą. 

Ten typ pism miał jednak monopol. Prócz nich ukazywały się 

tylko biuletyny w rodzaju Studenci na Start (wyd. Komitet Organizacyjny 

Akademickich Mistrzostw Polski, Warszawa 1952, Kraków 

1953). Jedynie na KUL-u ukazywały się pisma kół naukowych (Polonista, 

1951—1952; Se Scop, 1952—1955; Filozofia, 1954—1956; Prace 

Sekcji Językoznawczej, 1954; Horyzonty, 1955; Przegląd Etyczny, 

1955—1958), były to jednak pisma wydawane w formie... maszynopisów. 

Posiadały stałe działy, spełniały rygory periodyków naukowych, 

publikowało tu swoje prace wielu znanych dziś naukowców. 

Nie mieściły się jednak w obowiązującym wzorcu, nie otrzy- 

4 ) Szerzej na ten temat por. M. Marzyński: Prasa zakładowa wyższych 

uczelni. Prasoznawstwo 1956 nr 2. Autor wymienia tylko 22 tytuły.


mywały więc zezwoleń na powielanie i rozpowszechnianie. Dopiero 

pod koniec okresu, w roku 1955, pojawi się kilka pism odbiegających 

od wzorca „prasy zakładowej", myślę tu przede wszystkim 

o biuletynie naukowym Medyk i Medycyna (AM Warszawa, 1955— 

1960) i piśmie studentów Wydziału Dziennikarskiego Uniwersytetu 

Warszawskiego Horyzonty (1955—1956; pismo posiadało dodatek 

naukowy Horyzonty Prasoznawcze). 

P 

rzełom lat 1955—1956 stanowi w dziejach czasopiśmiennictwa 

studenckiego wyraźną cezurę. Z tym jednak, że — inaczej niż 

w przypadku prasy „dorosłej" (por. cytowany artykuł J. Skrzypka) 

— cezurą zamykającą ten okres będzie rok 1958. Powstaje wobec 

tego pytanie: Czy celowe jest wyodrębnienie tak krótkiego odcinka 

czasowego i potraktowanie go jako odrębnego okresu Jakie 

czynniki uzasadniają ten zabieg 

Wyznaczników takich można znaleźć kilka: 1) przemiany „prasy 

zakładowej", likwidacja tytułów lub przekształcanie się w studenckie 

czasopisma uczelniane; 2) powstanie nowego typu czasopism studenckich, 

mianowicie środowiskowych pism społeczno-kulturalnych 

(studentów lub studentów i młodej inteligencji); 3) ponowne uruchomienie 

dodatków studenckich; 4) powstanie pism specjalistycznych 

(uczelnianych lub ogólnopolskich); 5) przemiany a następnie 

rozwiązanie Po prostu; 6) powstanie Od Nowa. 

Spróbujmy skrótowo omówić te czynniki. Dłużej niż do roku 1956 

ukazuje się jedynie 10 pism „zakładowych". Przekształcają się one 

jednak (czasem także zmieniając równocześnie tytuł) w pisma studentów. 

Po roku 1958 ukazują się już tylko 4 tytuły, dwa (Politechnik, 

Nowy Medyk) przekształcą się w pisma ogólnopolskie, Glos Wrocławskiego 

Medyka przestanie wychodzić w 1959, toruński Glos 

Uczelni po nieudanej próbie przekształcenia w uczelniane pismo społeczno-kulturalne 

(Refleksy) upadnie w 1960. Przeprofilowanym „czasopismom 

zakładowym" przypadnie tu rola, nazwijmy ją tak, „przygotowawcza", 

na ich łamach ukaże się większość rezolucji organizacji 

studenckich, sprawozdań z wieców, duża ilość artykułów rozrachunkowych, 

ich redaktorzy i współpracownicy staną się organizatorami 

czasopism środowiskowych. Przemiany polityczne, likwidacja 

ZMP i powstanie nowych organizacji młodzieżowych, ferment 

lat 1955—1956 — wymagały ustosunkowania się do wydarzeń chwili. 

Tendencje decentralizacyjne pozwalały zrealizować dążenia poszczególnych 

środowisk. 

Spośród pism środowiskowych cztery zdobyły sobie szersze znaczenie: 

wrocławskie Poglądy (52 nry w latach 1956—1957), poznańskie 

Wyboje (51 nrów, 1956—1957), gdańskie Kontrasty (9 nrów 

w r. 1956) i Uwaga (27 nrów, 1957—1958). Podobne próby były czynione 

także w innych środowiskach. W Lublinie np. ukazał się 

w roku 1956 jedyny numer „dwutygodnika studentów i młodej inteligencji" 

— Pod Wiatr, w Częstochowie w 1957 wychodziły Lewary 

— „pismo studentów i młodej inteligencji" (ukazały się dwa 

numery). Jak łatwo zauważyć, pismom tym przyświecał — podob-


nie jak „prasie zakładowej" — zamiar integracji, na innej jednak 

płaszczyźnie. Jeśli tam podstawą integracji była „instytucja" (uczelnia), 

tu staje się nią „pokolenie" (pismo młodych). Jest to okres 

rozkwitu „kultury studenckiej" (powstają kluby dyskusyjne, teatry 

i kabarety, zespoły jazzowe), także — okres aktywizacji społecznej 

i politycznej środowisk młodzieżowych. Tworzy się wówczas nowy 

system prasy studenckiej: ukazuje się centralne pismo młodej 

inteligencji (Po prostu, w szczytowym okresie osiąga ono 150 tys. 

nakładu), obok centralnego pisma studentów (Od Nowa, 1956—1960, 

przeć, nakład 10 tys.), wychodzą omawiane tu pisma środowiskowe, 

dodatki studenckie, pisma studenckich kół naukowych (np. toruńska 

Młoda Myśl, 1958—1960), a także ogólnopolskie pisma artystyczno- 

-literackie typu krakowskiej Zebry (1957—1958, pierwotny tytuł 

Czarno na Białym; podobne inicjatywy miały także miejsce w innych 

środowiskach, dość wymienić toruński Helikon, 1956). 

Jeśli w dwu poprzednich okresach dominowały czasopisma małe, 

adresowane do zamkniętych grup odbiorców (np. z jednej uczelni), 

teraz przeciwnie — pisma te, prezentując poglądy „młodych", adresowane 

są do potencjalnie nieograniczonych kręgów odbiorców. Jeśli 

tamte interesowały się sprawami własnego środowiska (uczelni, organizacji), 

dbając o ich zgodność z aktualną „linią" (stanowiły więc 

ogniwo systemu „przenoszenia w dół"), te chcą przede wszystkim 

przedstawić stanowisko młodych (na plan pierwszy wysuwa się więc 

funkcja „przedstawicielska", nie — „instruktażowa"). Oczywiście — 

proces ten dokonuje się na wielu płaszczyznach. „Wyboje — to dla 

nas nie tylko nazwa pisma — to dla nas również nazwa grupy. Grupy 

ludzi, którzy chcą być komunistami" 5 ), przy czym postulat ten 

oznaczał przede wszystkim aktywny stosunek do rozgrywających się 

wydarzeń. Stosunek wyrażany zarówno w artykułach należących 

do kategorii publicystyki politycznej, w licznych reportażach, ale 

także w publicystyce i tekstach literackich. Chodziło — najogólniej 

rzecz biorąc — o grupowanie wokół tych pism ludzi o podobnych 

(nie: tożsamych) poglądach. O wielokierunkowe działanie. Ukształtował 

się wówczas profil na tyle elastyczny, że mógł zadowolić zarówno 

młodych publicystów, jak i młodych pisarzy i ludzi sztuki. 

O tym, że były to także pisma potrzebne odbiorcy, świadczy wzrost 

nakładów: Wyboje startują od 10 000, osiągają w szczytowym okresie 

30 500; Poglądy wychodzą w nakładzie 10 000—14 000; Zebra, 

będąca pismem artystycznym młodych, osiąga — jak na ten typ 

olbrzymi — nakład 13 500. 

Prosperity trwa jednak krótko. Pisma te 6 ) zrodził okres fermentu, 

upadły wraz z postępującą stabilizacją. W roku 1957 (30 VI) zostało 

zawieszone Po prostu; 28 XI1957 ukazał się ostatni numer Wybojów; 

20X111957 — ostatni numer Poglądów; IV—V 1958 — ostatni numer 

Zebry; 28 VI1958 — ostatni numer Uwagi. Pod koniec okresu 

— poza Od Nowa, kilkoma przeprofilowanymi „pismami zakła- 

*) Rewolucja trwa. Wyboje 1956 nr 4. 

•) O pismach środowiskowych por. Z. Macużanka: Uwagi o pismach studenckich. 

Życie Szkoły Wyższej 1957 nr 12 s. 38—41.


dowymi" i niewielką ilością efemeryd — nie ukazują się, prócz kilku 

dodatków, żadne pisma studenckie. 

O ile wyznaczenie cezury zamykającej ten okres i otwierającej 

nowy jest sprawą stosunkowo łatwą (wyznacza ją przede wszystkim 

ostateczna likwidacja pism środowiskowych), o tyle próba zamknięcia 

(lub: jednoznacznego stwierdzenia, że zamknięcia takiego dokonać 

jeszcze nie można) jest sprawą bardziej skomplikowaną. Łatwiej 

jest to uczynić opisując czasopiśmiennictwo poszczególnych środowisk 


Studenckich, współpracownicy Studenckiej Agencji Informacyjnej. 

Biuletyny naukowe były z reguły efemerydami, ukazały się np. 

3 numery wrocławskiej Cegły (miesięcznik Koła Naukowego Polonistów, 

1960—1961). Ich kontynuacja, Glosy (1965—1967) skończyła 

żywot na 8 numerach, poznańskie Notatki Przyrodnicze (1967— 

1970) — na 5 numerach, łódzki Biuletyn Filologiczny (1967—1968) 

miał 2 numery, a jego kontynuacja Prace Filologiczne (1970) upadła 

po pierwszym numerze. Równie efemeryczne były inicjatywy centralne: 

Studencki Przegląd Historyczny, organ Komitetu Koordynacyjnego 

Studenckich Kół Historycznych RN ZSP upadł po dwóch, 

wydanych w 1960 roku, numerach. KUL-owski Polonista po krótkim 

okresie wydań powielanych (1958—1960) był reaktywowany 

w roku 1965 jako maszynopis, w tej samej formie ukazywały się: 

Studencki Przegląd Społeczny (1965—1966), Zagadnienia Filozofii 

Przyrody (1966—1967) i satyryczne pismo Coccinella (1961). 

Niewiele tylko studenckich pism tego okresu zdobyło znaczenie 

wychodzące poza jedną uczelnię czy jedno środowisko. W grupie periodyków 

naukowych można tu wymienić lubelskiego Językoznawcę 

(ukazuje się od 1958 roku, od 1961 jest pismem ogólnopolskim) oraz 

trzy „studyjne" pisma literackie: warszawskie Widzenia (1960—1962, 

3 nry), Orientacja (1965—1971, 12 numerów) i wrocławska Agora 

(1964—1960, 25 numerów). Sytuacja zmieniła się dopiero pod 

koniec lat sześćdziesiątych, gdy w czterech ośrodkach studenckich 

zaczęły się ukazywać jednodniówki powtarzalne: najwcześniej 

w Krakowie (Kurier Akademicki, 1964—1966), potem we Wrocławiu 

(Konfrontacje, od 1965), Poznaniu (Spojrzenia, od 1969) i Rzeszowie 

(Prometej, 1969). Podobną inicjatywę podjęły i inne ośrodki: Lublin 

(Konfrontacje, 1966, 1970, 1972), Olsztyn (Dylematy, 1971, 1972), 

Zielona Góra (Środowisko, od 1972). Kurier Akademicki stał się zaczątkiem 

regularnego już i ogólnopolskiego pisma (Student, od 1968), 

pozostałe — wychodząc na prawach jednodniówek (ale — jak np. 

Prometej — systematycznie co miesiąc) pełnić będą w istocie funkcję 

pism środowiskowych. 

Myślę, że właśnie powstanie Studenta, powstanie środowiskowych 

jednodniówek powtarzalnych, w połączeniu z upadkiem większości 

(poza biuletynami, dodatkami i niewielką liczbą pism uczelnianych) 

czasopism lat sześćdziesiątych, pozwala postawić kolejną cezurę 

w granicach roku 1968. Omawiany obecnie okres zamknąłby się więc 

w ramach lat 1959—1968. 

Trudno ukrywać, że był to w dziejach studenckiego czasopiśmiennictwa 

okres najgorszy. Sądzę, że da się on nakreślić mianem „sytuacji 

ogólnej niemożności" 8 ). Jeśli nawet spróbowalibyśmy omawiany 

tu okres dzielić przez wprowadzenie dodatkowych cezur 

(taką cezurę mógłby stanowić np. rok 1963, kryterium stanowiłaby 

tu ilość nowo powstałych tytułów), zatarlibyśmy tylko jego swoistość. 

Cechą tego okresu było bowiem to, że większość inicjatyw 

da się zakwalifikować jako „działania pozorne". Nie myślę tu nawet 

o tak jawnie „buforowych" inicjatywach, jak wydawane od 

kwietnia 1968 pismo warszawskiego środowiska studenckiego ZMW


Żagiew (ukazywało się do 1971 г.), które — zwłaszcza w pierwszym 

okresie — pełniło przede wszystkim funkcje „transmisyjne". Myślę 

tu przede wszystkim o tym, że pozorność tych inicjatyw była w nim 

niejako zaprogramowana. Przede wszystkim wszystkie niemal ukazywały 

się (nie wyłączając Orientacji) na zasadzie jednorazowych 

zezwoleń, pozbawione były bazy finansowej, nie miały stałych przydziałów 

papieru. Były — intencjonalnie — wydawnictwami okolicznościowymi 

i jednorazowymi. W tej sytuacji główne starania zespołów 

musiały dotyczyć spraw organizacyjnych: zdobycia pieniędzy, 

papieru, zezwolenia. Znaczna część nowych czasopism redagowana 

była przez zespoły tych, które przestały się ukazywać. Nie 

należały do rzadkości wypadki, że kilka kolejno po sobie następujących 

tytułów redagował prawie nie zmieniony zespół. 

Można zaryzykować twierdzenie, że ilościowy wzrost studenckich 

inicjatyw wydawniczych w latach 1959—1968 był nie tyle uwarunkowany 

istotnymi potrzebami środowisk, ile wynikał z dążenia do 

uzyskania własnego pisma. Brzmi to nieco enigmatycznie, idzie jednak 

o to, że skoro nie udało się utrzymać jednego tytułu, powoływano 

drugi. Najczęściej kończyło się to — krótkotrwałym — sukcesem, 

nowo utworzone pismo kończyło swój żywot na jednym, 

najwyżej kilku, numerach 9 ). Czasopiśmiennictwo studenckie — jako 

całość — jest bowiem zjawiskiem wykraczającym poza sformalizowany 

system wydawniczy. 

W latach 1959—1968 na gruncie czasopiśmiennictwa studenckiego 

wykształcił się typ czasopisma wykraczającego swym znaczeniem 

poza środowisko studenckie, myślę tu o „pismach studyjnych". O ile 

bowiem dla Widzeń czy (w mniejszym stopniu) Orientacji można 

odnaleźć wzorce w międzywojennych czasopismach grup literackich, 

o tyle Agora jest tu zjawiskiem odmiennym. Źródeł zjawiska można 

szukać w braku czasopisma literackiego młodych w latach sześćdziesiątych, 

byłoby to jednak wyjaśnienie cząstkowe. Czasopismo 

studyjne stanowi bowiem rezultat połączenia cech periodyku literackiego 

i pisma studenckich kół naukowych. Znajduje bazę autorską 

i czytelniczą zarówno w środowiskach młodych pisarzy jak i młodych 

naukowców 10 ). Jego powstanie wiąże się też ze zjawiskiem 

„krytyki uniwersyteckiej" (w przeciwieństwie np. do okresu międzywojennego 

większość krytyków literackich związana jest nie 

z redakcjami poszczególnych czasopism, ale z ośrodkami uniwersyteckimi). 

W Agorze, która ten model realizowała stosunkowo najwierniej, 

dominującymi gatunkami były: 1) recenzje, 2) szkice kry- 

8 ) Terminu tego użyłem na określenie sytuacji środowisk młodoliterackich w latach 

1960—1970, wydaje się on także funkcjonalny i dla opisywanego tu zjawiska. 

Por. Ograniczona odpowiedzialność i ogólna niemożność. Współczesność 

1971 nr 6 s. 3, 6. 

9 ) Warto tu może przypomnieć głośny casus Agory, w sprawie którego wypowiadali 

się przedstawiciele ZG ZLP (T. Strumff w Walce Młodych, 1969 

nr 50), odbywały się spotkania z przedstawicielami ZG ZMS (który był wydawcą 

pisma). 

10 ) Por. B. Chamot: Kształty przeszłości. 25 lat historii Koła Naukowego 

Polonistów Uniwersytetu Wrocławskiego. Prace Literackie XI—XII. Wrocław 

1970 s. 21—77 i nadbitka.


tyczne (także prace seminaryjne), 3) teksty literackie. O wiele mniejszą 

grupę stanowiły 4) artykuły publicystyczne, 5) reportaże. Tak 

pomyślane czasopismo spełnia funkcje „warsztatowe" (duża ilość 

tekstów to albo debiuty naukowe, albo prace studentów działających 

w Kole Naukowym Polonistów) jak i oddziaływa aktywnie na 

opinię literacką (zwłaszcza: młodoliteracką). Ponieważ zaś współpracują 

w nim — na równych prawach — zarówno studenci jak 

i kadra asystencka, staje się dodatkowo czynnikiem integrującym 

społeczność uczelni. Orientacja — w części spełniająca te warunki — 

była jednak pismem kmego typu. W Agorze związki z organizacją 

finansującą wydawanie pisma (ZMS) były raczej pośrednie, wyrażały 

się w preferencji określonego światopoglądu, nie tematyki. 

Orientacja była natomiast — zgodnie z podtytułem — pismem „ruchu 

kulturalnego i artystycznego ZSP"; dział literacki i krytycznoliteracki 

stanowił jeden (w pewnych okresach wybijający się na 

czoło) z kilku działów. Co więcej — w początkowych 6 numerach — 

Orientacja realizowała, w zakresie literatury, program zbliżony do 

formuły „pisma programowego" (organu grupy literackiej), Agora 

zaś była pismem o formule otwartej. Akcentuję te różnice, bowiem 

jeśli termin „pismo studyjne" potraktujemy dość szeroko, pomieści 

się w nim zarówno Agora jak i Orientacja, przy czym model Agory 

wydaje się podatny do wielu — różnokierunkowych — adaptacji, jest 

to bowiem ten typ pisma, który, jak się wydaje, realizuje oczekiwania 

i potrzeby zarówno środowisk młodych naukowców jak i młodych 

pisarzy. 

Obydwa pisma należą już do historii studenckiego czasopiśmiennictwa. 

Nie mają też aktualnie żadnych odpowiedników. 

]YJ"a podstawie analizy czasopism studenckich lat 1945—1970 można 

-L ^ pokusić się o sporządzenie pewnego rodzaju typologii czasopism 

studenckich, można też — w formie raczej propozycji niż opisu — 

nakreślić schemat „systemu" tych czasopism. Jeśli jako kryterium 

porządkujące przyjmiemy 1) zasięg terytorialny, 2) stopień przystępności 

(popularność ujęcia materiału), 3) zakres tematyczny — 

miejsce na szczycie systemu zajęłyby 1) popularne magazyny studenckie, 

adresowane potencjalnie do „wszystkich" (a więc także 

czytelnika spoza grupy studentów i młodej inteligencji), zachowujące 

w swych publikacjach równowagę między tematyką studencką 

i ogólną (opracowaną w sposób przystępny, magazynowy; przykładem 

takiego czasopisma byłoby ITD) i 2) ogólnopolskie pisma społeczno-kulturalne 

adresowane do studentów i młodej inteligencji, zachowujące 

podobne jak magazyny proporcje materiałów studenckich 

i pozastudenckich, różniące się jednak zarówno sposobem ich ujęcia 

jak i proporcjami poszczególnych tematów. Do tej grupy należałyby 

Po prostu i Od Nowa, z aktualnie ukazujących się — dwutygodnik 

Student. Czasopisma tych dwu grup redagowane są z reguły przez 

zawodowych dziennikarzy, mają ustabilizowaną bazę finansowo-wydawniczą, 

unormowany status, wydawane są albo przez wydawnictwa 

prasowe (ITD, ostatnio Student) albo przez organizacje studenckie 

(Student do połowy 1972 г.).


Czasopisma trzeciej grupy — nazwijmy je 3) „branżowymi" — 

adresowane są do studentów i absolwentów określonego typu uczelni, 

mają jednak zasięg ogólnopolski, są też — podobnie jak pierwsze 

— powszechnie dostępne (w prenumeracie i sprzedaży kioskowej). 

Mają zespoły mieszane, z przewagą jednak dziennikarzy niezawodowych 

(zatrudnionych na półetatach i ryczałtach), wydawane 

są przez uczelnie (lub — na ich zlecenie — przez wydawnictwa prasowe, 

przykład Politechnik). Ze specjalizacją adresata idzie w parze 

specjalizacja tematyki, przeważają materiały wiążące się — bezpośrednio 

lub pośrednio — z profilem danego typu uczelni. Do tej grupy 

należą: tygodnik Politechnik i dwutygodnik Nowy Medyk. 

Natomiast 4) środowiskowe pisma społeczno-kulturalne zachowując 

proporcje tematyczne pism grupy 2., posiadają z jednej strony 

ograniczony zasięg kolportażu, (rozchodzą się wyłącznie lub w przeważającej 

części w danym regionie), z drugiej — sprawom tego regionu 

poświęcają przeważającą część publikacji. W zakresie statusu 

wydawniczego', organizacji redakcji w grupie tej panuje duża różnorodność. 

Z reguły wydawcą jest organizacja młodzieżowa (najczęściej 

ZSP), przynajmniej część redaktorów (dotyczy to zwłaszcza 

pism z połowy lat pięćdziesiątych) zatrudniona jest na etatach, pisma 

dysponują stałym funduszem wierszówkowym, mają unormowany 

status wydawniczy. Funkcje pism środowiskowych w latach 

sześćdziesiątych spełniają jednodniówki powtarzalne, ukazujące 

się mniej lub bardziej systematycznie na zasadzie „wydań specjalnych" 

(na podstawie jednorazowych zezwoleń na druk i rozpowszechnianie). 

Z reguły posiadają one zmienne i płynne zespoły redakcyjne, 

część redaktorów zatrudnionych jest na ryczałtach lub pracuje 

na zasadzie „umowy o dzieło", są także wydzielane fundusze 

wierszówkowe. Kolportaż tych pism — redagowanych przez Kluby 

Dziennikarzy Studenckich — prowadzi się albo przez kioski „Ruchu" 

(sprzedaż komisowa, tak rozprowadzane są Konfrontacje wrocławskie), 

albo wewnętrznie na terenie uczelni (zielonogórskie Środowisko). 

Stan taki odczuwany jest jako przejściowy, stąd starania o zezwolenie 

na tytuł, o stałe pozwolenie na druk etc. 

Zbliżone do omówionych wyżej typów są 5) dodatki studenckie do 

pism codziennych, rzadziej — periodyków, można tu wyróżnić kilka 

podtypów m. in.: a) dodatki środowiskowe (firmowane przez KDS 

lub RO ZSP), b) dodatki redagowane przez studentów jednej tylko 

uczelni, c) dodatki redagowane przez polityczne organizacje młodzieżowe 

działające na wyższych uczelniach (np. Sztandar Akademika, 

dod. do Sztandaru Ludu, Lublin 1948, red. AZWM Zycie). 

Cechą wspólną wszystkich pięciu typów jest ich ogólny, niewyspecjalizowany 

profil, stosunkowo szeroki krąg odbiorców, nastawienie 

także na odbiorcę pozastudenckiego. 

Inaczej jest w przypadku 6) pism uczelnianych. Z reguły (dotyczy 

to nie tylko pism „zakładowych") rozprowadzane są w kolportażu 

wewnętrznym. Redagowane są przez dziennikarzy niezawodowych. 

Ich tematyka ogranicza się do spraw jednej tylko uczelni, z mniejszym 

lub większym marginesem na tzw. materiały ogólne. Nie jest 

to zresztą typ jednolity; w jego ramach pomieszczą się pisma publi-


cystyczne (typu np. wrocławskiej Sigmy, jak i na poły literackie 

periodyki typu toruńskiego SAiFu. Z reguły są to pisma redagowane 

społecznie (co najwyżej na ryczałtach zatrudnione są 2—3 osoby), 

wydawcą są uczelnie lub organizacje młodzieżowe. Są to — podobnie 

jak poprzednie — pisma niespecjalistyczne, adresowane — intencjonalnie 

— do wszystkich studentów danej uczelni. Często wykazują 

— jeśli zdołają utrzymać się przez czas dłuższy — duże zmiany 

profilu (wiąże się to ze zmianami zespołów). Cechują się też — podobnie 

jak poprzednie — dużą różnorodnością form dziennikarskich. 

Osobną — jeszcze bardziej zróżnicowaną — grupę stanowią 7) biuletyny, 

oprócz a) biuletynów ogólnoinformacyjnych wydawanych 

przez ZSP (krajowe, okręgowe, uczelniane, wydziałowe) istnieją b) 

biuletyny politycznych organizacji młodzieżowych, c) specjalistycznych 

agend ZSP (np. „Informator Imprez Kulturalnych Środowiska 

Poznańskiego"), d) okolicznościowe biuletyny imprez (często noszą 

one nazwę „biuletynów prasowych"). Z reguły są to wydawnictwa 

powielane, rozprowadzane w kolportażu wewnętrznym, redagowane 

społecznie (najczęściej przez agendy Studenckiej Agencji Informacyjnej), 

często przeznaczone „do użytku wewnętrznego". 

Dużą grupę tytułów stanowią 8) periodyki naukowe, poświęcone 

jednej lub wielu dyscyplinom naukowym, ogólnopolskie (np. lubelski 

Językoznawca), środowiskowe (np. Zeszyty Problemowe RO ZSP, 

Poznań), uczelniane (Młoda Myśl, Toruń) bądź wydziałowe (np. wrocławskie 

Glosy). Oczywiście podziały z uwagi na zakres tematyczny 

i podziały z uwagi na zasięg terytorialny krzyżują się. Są więc ogólnopolskie 

pisma poświęcone jednej dyscyplinie (np. językoznawstwu, 

historii) i uczelniane pisma interdyscyplinarne. Poza nielicznymi wyjątkami 

są to pisma powielane, miesięczniki, kwartalniki lub ukazujące 

się nieregularnie. Bardzo rzadko uzyskują większą trwałość, najczęściej 

(z braku funduszy, papieru lub zezwoleń) upadają po kilku 

numerach. Publikują najczęściej rozprawki seminaryjne, posiadają 

działy recenzji, kroniki, czasem także — twórczości oryginalnej. 

Osobno jako grupę 9), należałoby wymienić omówione wyżej „pisma 

studyjne" n ). 

I wreszcie grupa 10) — wydawnictwa okolicznościowe. Gdybyśmy 

rygorystycznie przestrzegali kryteriów, to — z uwagi na cechy formalno-wydawnicze 

— w grupie tej znalazłaby się większość tytułów. 

W zaproponowanej tu typologii dział ten rezerwujemy dla wydawnictw, 

które powołane z okazji imprez, obchodów, zostały z góry zaplanowane 

na czas ich trwania, nie noszą jednakże cech biuletynów. 

W grupie tej znajdą się zarówno wydawnictwa o profilu „gazetowym" 

(miesięcznik Kurier Festiwalowy z roku 1965) jak i różnego 

typu okolicznościowe jednodniówki (typu warszawskiej Jednodniówki 

Kongresowej, Warszawa, II 1969), nie znajdą się natomiast te wy- 

") W pewnym sensie z tej klasyfikacji wyłamuje się krakowska Zebra, będąca 

rodzajem magazynu graficzno-literackiego. Być może więc celowe byłoby wydzielenie 

kategorii studenckiego pisma artystycznego, a w jej ramach podtypu 

„pismo studyjne".


dawnictwa, które — wydane „z okazji" — stanowiły bądź jedno 

z serii (np okolicznościowe wydania wrocławskich Konfrontacji), 

bądź też stanowić miały początek takiej serii. Zdaję sobie sprawę 

z nieprecyzyjności tego rozgraniczenia, bierze ono jednak nie tylko 

pod uwagę domniemane intencje (widoczne w układzie materiału, 

proporcjach materiałów ,,z okazji" i problemowych), ale także dalsze 

losy tytułu. 

Z 

aproponowana tu typologia obejmuje (istnieje możliwość wprowadzania 

dodatkowych poddziałów) czasopisma ukazuje się w latach 

1945—1970. Idealną wydaje się taka sytuacja, w której czasopisma 

należące do wszystkich tych kategorii (prócz tych podtypów, 

które nie odpowiadają — jak „czasopisma zakładowe" — aktualnej 

sytuacji) ukazują się łącznie. Można tu zresztą zaobserwować 

pewne prawidłowości, np. pojawienie się pisma środowiskowego 

z reguły powoduje zaniechanie w tym środowisku większości pism 

uczelnianych; ich likwidacja — rozmnożenie się drobnych, efemerycznych 

inicjatyw wydawniczych. Podobnie jest w przypadku czasopism 

uczelnianych: wydawanie ogólnopolskiego pisma językoznawców 

sprawia, że nie ukazują się na poszczególnych uczelniach pisma 

o tym profilu; brak ogólnopolskiego pisma polonistycznego rodzi 

sporą ilość pism uczelnianych, i wydziałowych. Pozwala to twierdzić, 

że mechanizm studenckiego czasopiśmiennictwa jest w dużym stopniu 

„samosterowny", dąży do osiągnięcia — względnej — równowagi. 

Stan osiągnięty zależny jest jednak od całego splotu, także 

zewnętrznych, okoliczności. Jäko rezultat rozwiązań narzuconych należy 

np. uważać rozwój „pism zakładowych", jako wynik nadmiernych 

utrudnień administracyjnych — bezład, czysto ilościowy rozwój 

studenckiego czasopiśmiennictwa w latach sześćdziesiątych. 

Na podstawie materiału z dwudziestopięciolecia można postawić 

tezę następującą: za optymalny dla rozwoju studenckiego czasopiśmiennictwa 

uznać należy taki stan, gdzie istnieje równowaga między 

wyzwalaniem inicjatywy i kierowaniem (administracyjnym) inicjatywą 

oddolną. Wówczas to bowiem uruchamia się, wspomniany 

już, mechanizm samosterowności. Przekładając to na język konkretów: 

w sytuacji, gdy istnieje faktycznie ogólnopolskie pismo studyjne 

typu Agory, ilość podobnych inicjatyw nie może przekroczyć 

określonej liczby (różnej dla różnych typów czasopism), nowo powstałe 

tytuły (przy spełnieniu dodatkowych warunków, o których 

niżej) ulegną samolikwidacji, nie będą miały po prostu materiałów. 

Istnieć mogą co najwyżej niewielkie i efemeryczne pisma programowe 

poszczególnych grup literackich. Ta sama prawidłowość obowiązuje 

w przypadku pism naukowych, uczelnianych (w relacji: 

uczelniane — środowiskowe). Warunkiem wszakże uruchomienia 

tego mechanizmu jest potencjalna swoboda działań. 

Dodatkowymi warunkami będą tu: 1) system etatyzacji, 2) limitowanie 

techniki druku, 3) limitowanie środków (zwłaszcza funduszu 

honoraryjnego). Jedynie bowiem pisma grupy 1, 2, 3 i częściowo 4, 

muszą posiadać obsadę etatową, ukazywać się w formie drukowanej 

(rotograwiura lub inne techniki druku wielobarwnego dla czasopism


1 grupy, typografia dla pozostałych). W przypadku czasopism środowiskowych 

niezbędna jest pewna elastyczność. Druk wydaje się niezbędny, 

ale już etatyzacja może być uwarunkowana „sprawdzeniem 

się" pisma. To samo dotyczy przejmowania przez RSW „Prasa". 

Nieetatowa (lub niskoetatowa) obsada pism pozostałych grup, w połączeniu 

z limitowaniem środków (także: funduszu honoraryjnego) 

jest czynnikiem przeciwdziałającym mnożeniu ich ponad potrzeby. 

Pisma studenckie bowiem należy rozpatrywać z dwu punktów widzenia: 

oceniać wytwór końcowy (jakie jest dane pismo), jakie funkcje 

pełni (jako wytwór, a więc czym jest dla środowiska, do którego 

jest adresowane lub które reprezentuje, ale także jako „warsztat", 

a więc czym jest dla redagujących je grup osób). Funkcja „warsztatu", 

marginalna w przypadku prasy „dorosłej" tu wydaje się 

oczywiście poza pismami grupy 1 i 2, w mniejszym stopniu 3 i 4) 

jedną z naczelnych („pismo warsztatowe", 'tak brzmi podtytuł Merkuriusza) 

1Z ). Z tego punktu widzenia różnego typu informacyjne „michałki" 

pisane przez członków KDS należy traktować jako, „zaprawę" 

do pracy dziennikarskiej, teksty z uczelnianych periodyków naukowych 

— jako wstęp do samodzielnej pracy naukowej. Tak pomyślany 

system prasy studenckiej stanowi ważne ogniwo jednolitego systemu 

dydaktyczno-wychowawczego wyższych uczelni. Okazuje się jednak, 

że ta — pozornie oczywista — funkcja czasopism studenckich bywa 

najczęściej lekceważona. Z natury rzeczy główną część zainteresowań 

skupiają 'na sobie czasopisma powszechnie dostępne (typ 1, 2, 

w mniejszym stopniu 4 i 3) oraz — ale już wyspecjalizowanych kręgów 

odbiorców — czasopisma literacko-artystyczne (typu Zebry czy 

Orientacji). 

Sprawia to także, że istnieje pilna potrzeba badań nad czasopiśmiennictwem 

studenckim. Badań różnokierunkowych. Należało jednak 

zacząć od opisania i usystematyzowania materiału. 

12 ) Dlatego też w przedstawionym wyżej schemacie zabrakło kategorii „pisma 

warsztatowe" (typ Merkuriusza), jest to bowiem funkcja całej prasy studenckiej.

Zeszyty 

PRASOZNAWCZE 


ANNA SMOLIŃSKA 

O FUNKCJACH FOTOGRAFII PRASOWEJ 

(Kilka uwag na przykładzie magazynu popularnego) 

W literaturze zajmowano się fotografią prasową przede 

wszystkim jako elementem układu graficznego gazety. 

Jakie są możliwości i ograniczenia fotografii jako przekazu 

znaczeniowego Zagadnieniem tym zajęła się od 

strony teoretycznej wrocławska badaczka, pracując pod 

kierunkiem doc. dra hab. Henryka Berezy w Instytucie 

Teorii Literatury Uniwersytetu Wrocławskiego. Artykuł 

poświęcony jest głównie tak istotnym aspektom, jak samodzielność 

informacyjna i funkcja konkretyzacyjna fo- 

,, ftografii. 

W wypowiedzi prasowej, a szczególnie w magazynie popularnym, 

fotografia zajmuje niepoślednie miejsce. Bezsporna i nie negowana 

w literaturze na ten temat jest funkcja dekoratywna przekazu fotograficznego 

i jego rola w kształtowaniu układu graficznego gazety, 

żeby wspomnieć prace Stanisława Petersa czy Romana Burzyńskiego 

1 ). Do ogólnie znanych stwierdzeń i wniosków chciałabym dołączyć 

parę uwag. 

Jedną z cech magazynu popularnego jest współistnienie przekazu 

słownego i fotograficznego. Współistnienie to nie jest konieczne ze 

względu na tzw. „czystą" informację 2 ), czyli ściśle adekwatną do 

opisywanych wydarzeń, lecz konieczne ze względu na miejsce, jakie 

wyznacza magazynowi popularnemu kultura masowa. 

W opozycji do innych tekstów drukowanych — percepcji wypowiedzi 

prasowej nie charakteryzuje konieczność kolejnego odczytania 

poszczególnych artykułów, notatek czy reportaży, gdyż nie są 

one uszeregowane obok siebie linearnie, lecz przypadkowo, „mozai- 

*) Por. S. Peters: Ilustracja prasowa. Kraków 1960 oraz R. Burzyński: 

Fotografia w prasie i książce. Warszawa 1958. 

*) Termin I. Tetelowskiej użyty w artykule „Informacja jako gatunek 

dziennikarski" (Zeszyty Prasoznawcze 1960 nr 1). 


34 ANNA SMOLIŃSKA 

kowo". Wydaje się, że odbiór tego typu wypowiedzi możliwy jest 

„skokami", a to ze względu na działowy układ czasopism i ich segmentację. 

Działowy układ czasopisma oznacza, że dla pewnych stron, ich 

części czy ich grup zarezerwowana jest stała tematyka. Segmentacja 

natomiast oznacza, że poszczególne treści są przekazywane przy pomocy 

bardziej lub mniej złożonych segmentów słownych i słowno- 

-obrazowych. 

Fotografia ze względu na swoisty „geometryzm" jest szczególnie 

przydatna do tworzenia graficznych segmentów. Segment tworzy 

w równym stopniu wyodrębniony graficznie wielobok prostokątny 

wypełniony słowami znakami drukarskimi, jak również fotografia 

z podpisem. 

Biorąc pod uwagę wizualne walory fotografii, kolor czy kompozycję 

kształtów i jej analogiczną w stosunku do rzeczywistości strukturę 

przedstawiającą 3 ) wydaje się, że fotografia z towarzyszącym 

jej podpisem lub bez tworzy segment bardziej samodzielny graficznie, 

aniżeli segment wypełniony tylko znakami drukarskimi 4 ). 

Segmentowy układ czasopisma umożliwia więc niekolejny, „skokowy" 

odbiór, szybkie odszukanie interesującej wiadomości, ową 

swobodę odbioru, która jednak nie wpływa ujemnie na całość informacji 

proponowanych przez magazyn popularny. 

Obok funkcji dekoratywnej w pracach wyżej wymienionych badaczy, 

a także w pracach P. Dubiela i E. Kamińskiego 5 ), wyróżniana 

jest również funkcja informacyjna fotografii prasowej. W pracach 

tych uznano ją za funkcję ważniejszą aniżeli funkcja dekoratywna. 

Rozważaniom na temat możliwości informacyjnych przekazu 

fotograficznego poświęcony został artykuł A. Smolińskiej 

pt. „Próba typologii współtowarzyszenia przekazu słownego i fotograficznego 

w wypowiedzi prasowej" 6 ). Pokrótce pozwolę sobie 

przytoczyć tutaj główne tezy i ustalenia tego artykułu. 

Zanegowana w nim została samodzielność informacyjna przekazu 

fotograficznego. Wartość informacyjna tegoż przekazu uzależniona 

została od konstrukcji przekazu słownego, czyli podpisu pod fotografią, 

gdyż za jednostkę analityczną przyjęty został komponent 

słowno-obrazowy złożony z fotografii i podpisu pod nią. Współistnienie 

przakazu słownego i przekazu fotograficznego' określone 

zostało jako współzależność obustronna. W ramach tej współzależs 

) D. Danek: Na marginesie francuskiej propozycji semiologicznej. Pamiętnik 

Literacki 1966, nr 2, s. 497. 

4 ) J. Konieczna: Percepcja układu graficznego gazety. Zeszyty Prasoznawcze 

1969 nr 1. W artykule tym rozważany jest m. in. problem czytelności tekstu 

znajdującego się obok ilustracji. Jednym z ustaleń tegoż artykułu jest 

wniosek, że tekst jako słabszy bodziec wzrokowy jest słabiej czytelny w towarzystwie 

silniejszego — fotografii, nagłówka itp. 

5 ) P. Dubiel, E. Kamiński: Ilustracyjność dzienników polskich. Zeszyty 

Prasoznawcze 1965 nr 1 oraz: Informacyjność ilustracji w dziennikach. Zeszyty 

Prasoznawcze 1966 nr 1. 

6 ) Artykuł ukaże się w materiałach poświęconych sesji prasoznawczej, która 

odbyła się we Wrocławiu w dniach 18 i 19 listopada 1971 r.

O FUNKCJACH FOTOGRAFII PRASOWEJ 35 

ności wyróżniono trzy typy: współzależność funkcjonalną, intencjonalną 

i współzależność kierunkową semantyczną. Ponieważ współzależność 

kierunkowa semantyczna uznana została za najwłaściwszą 

i najbardziej ekonomiczną w procesie przekazywania informacji, zajmiemy 

się nią pokrótce. 

Współzależność kierunkowa semantyczna zachodzi wtedy, gdy tak 

dla części elementów znaczących przekazu słownego, jak dla części 

elementów znaczących przekazu fotograficznego określić można 

wspólne znaczone. Dla współzależności tej charakterystyczny jest 

proces przekodowania części informacji przekazywanych przy pomocy 

elementów znaczących przekazu fotograficznego na elementy 

znaczące przekazu słownego. Proces ten może przebiegać dwojako: 

i z tego względu wyróżniono: 

a) przekodowanie fragmentaryczne — to taki sposób przekodowania, 

gdzie spośród potencjalnych elementów znaczących przekazu 

fotograficznego wybrany do przekodowania został tylko 

określony ich zespół. W ten sposób potencjalne elementy znaczące 

przekazu fotograficznego podzielone zostały na elementy 

główne i elementy towarzyszące, czyli te, które przekodowaniu 

nie uległy, 

b) przekodowanie scalające — to takie przekodowanie, gdzie wykorzystana 

zostaje równoczesność i jednopłaszczyznowość elementów 

znaczących przekazu fotograficznego. W przekodowaniu 

tym wszystkie elementy znaczące przekazu fotograficznego 

— ich „całościowa" kompozycja — są wizualnym odpowiednikiem 

słownego sformułowania. 

Oba te sposoby przekodowania — tak scalający, jak fragmentaryczny 

— nie określają jednak sytuacji informacyjnego dominowania 

czy to przekazu słownego, czy też przekazu fotograficznego. Dominanta 

ta zależna jest od konstrukcji przekazu słownego. 

W obrębie przekazu słownego wyróżniono: 

a) elementy przekodowujące, 

b) identyfikatory — to te spośród elementów znaczących przekazu 

słownego, które bezpośrednio w przekodowaniu udziału 

nie biorą, jednak wpływają na sam wynik tego przekodowania. 

Ich rolą jest zawężanie informacyjnego zakresu przekazu 

fotograficznego np. do konkretnej rzeczywistości geograficznej, 

kulturowej itp. 

Obecność w przekazie słownym tylko elementów przekodowujących 

powoduje, że komponent obrazowo-słowny odebrany zostaje 

na poziomie sensu podstawowego, czyli identyfikacji wyglądów unaocznionych 

na fotografii, którą to identyfikację umożliwia nam 

uczestnictwo w określonej kulturze. 

Obecność identyfikatorów w przekazie słownym umożliwia zawężenie 

zakresu informacyjnego przekazu fotograficznego i charakteryzuje 

sytuację, gdy ciężar informacyjny komponentu spoczywa 

na przekazie fotograficznym. 

3*

36 ANNA SMOLIŃSKA 

Sytuację informacyjnego dominowania przekazu słownego charakteryzuje 

obecność w podpisie pod fotografią elementów, które 

ani pośrednio, ani bezpośrednio udziału w przekodowaniu nie biorą. 

Wychodzą więc poza zakres informacyjny przekazu fotograficznego. 

Konkluzją tego artykułu było stwierdzenie, że możliwości informacyjne 

przekazu fotograficznego są uzależnione od słowa, gdyż 

bez podpisu fotografia znaczy na poziomie sensu podstawowego 

i jej precyzja informacyjna jest dyskusyjna. Ponieważ w przytoczonych 

wyżej pracach funkcję informacyjną fotografii traktuje się na 

równi z funkcją informacyjną słowa, pozwoliłam sobie w tym miejscu 

bardziej szczegółowo raz jeszcze przytoczyć me główne ustalenia 

na ten temat. 

Wydaje się, że obok dwu wyróżnionych funkcji fotografii należałoby 

wyróżnić jeszcze jedną, a mianowicie funkcję konkretyzacyjną. 

Słowo w podpisie pod fotografią jest znakiem, który swoje miejsce 

sytuuje w tekście. Ze względu właśnie na owo usytuowanie różnić 

się ono będzie w sposób zasadniczy od słowa w wypowiedzi 

ustnej. 

Wypowiedź ustna jest artykułowana w konkretnej sytuacji. Stąd 

dążność do skrótowości przejawiająca się w częstym używaniu zdań 

bezorzeczeniowych, tzw. nominalnych oraz równoważników zdań 

nie powoduje niejasności informacyjnej komunikatu. Uzupełniać ją 

będzie bowiem właśnie konkretna sytuacja, a także gest, mimika 

oraz intonacja wypowiadającego — środki precyzujące znaczenie 

słowa w wypowiedzi ustnej 7 ). 

Tekst pisany natomiast, nazwany przez W. Górnego utrwalonym 

wytworem mownym o strukturze linearnej, charakteryzuje uporządkowanie 

logiczno-syntaktyczne, u podstaw którego leży tendencja 

wypowiadającego. Tekst jest jednak pozbawiony niefonologicznych 

elementów, jak właśnie gest, mimika, intonacja. Jest on także 

oderwany od konkretnej sytuacji, stąd dążność do używania dłuższych, 

zorganizowanych wedle reguł językowych zdań, które w sposób 

możliwie jasny odzwierciedlają myśl nadawcy 8 ). 

Ze względu właśnie na oderwanie od konkretnej sytuacji oraz 

brak niefonologicznych elementów — bardziej aniżeli w wypowiedzi 

ustnej ujawnia się wieloznaczność słowa w obrębie tekstu pisanego. 

Pewnym ograniczeniem wieloznaczności słowa występującego 

w tekście wypowiedzi prasowej może być właśnie przekaz fotograficzny. 

Może on w stosunku do słowa pełnić funkcję konkretyzacyjną 

w rozumieniu R. Ingardena 9 ). 

7 )H. Kurkowska, S. Skorupka: Stylistyka polska. Warszawa 1964, 

s. 234—242. 

8 ) W. Górny: Struktura tekstu na tle struktury języka. W: Problemy teorii 

literatury. Warszawa 1967, s. 60—69. 

9 ) R. Ingarden: Studia z estetyki, t. 1, Warszawa 1966.


Przedmioty przedstawione dzieła literackiego, którym to terminem 

Ingarden określa także wypowiedź prasową, posiadają tak zwane 

miejsca niedookreślone. W odróżnieniu od przedmiotów realnych, 

które charakteryzują trzy cechy: 

a) jednoznaczność i wszechstronność określenia pod względem 

cech, 

b) jedność, którą stanowią owe cechy, 

c) bezwzględna indywidualność. 

— przedmioty przedstawione dzieła literackiego mają strukturę 

schematyczną. Ten twór schematyczny nie może być w pełni określony 

przez materialne cechy, stąd owe miejsca niedookreślenia: 

„Tę właśnie stronę czy wzgląd, co do którego na podstawie tekstu 

nie wiadomo dokładnie, jaki jest dany przedmiot, nazywamy miejscem 

niedookreślenia" 10 ). 

Pojawienie się właśnie fotografii może być propozycją nadawcy 

mającą na celu wypełnienie, oczywiście częściowo tylko, tych 

miejsc. 

Jeśli na przykład podpis pod fotografią brzmi: „Kobieta wiejska 

przy studni..." — to już w samym podpisie obserwujemy kolejne 

niwelowanie niektórych miejsc niedookreślenia. 

(Fotografia niniejsza pochodzi 

z Perspektyw, 

nr z 23X1970, s. 16). 

'•) Ibidem, s. 40.

38 


Zakres^ nazwy „kobieta" jest zawężony przez następny wyraz 

„wiejska Jest to częściowe zniwelowanie grupy miejsc niedookreślona 

pod względem rodzaju. Sformułowanie „przy studni" jest 

wypełnieniem grupy miejsc niedookreślenia pod względem sytuacji 

stanu przedmiotów przedstawionych. Oczywiście tych miejsc niedookreślenia 

jest nieskończenie wiele i dlatego każde kolejne wypełnienie 

jest tylko wypełnieniem cząstkowym. 

Kobieta przedstawiona na fotografii ubrana jest charakterystycznie 

dla reprezentowanego przez nią kręgu kulturowego i występuje 

z równie charakterystycznym rekwizytem — dzbanem na głowie. 

Te właśnie przedmioty przedstawione na fotografii — kobieta, 

dzban i tło — są częściowym 

wypełnieniem 

grupy miejsc 

niedookreślenia 

przedmiotów przedstawionych 

przy pomocy 

przekazu słownego 

lx ). 

Inny przykład to 

fotografia (zamieszczona 

w Perspektywach 

z 23 VII 1971, 

s. 24), pod którą podpis 

brzmi: „Fragment 

murów twierdzy 

maltańskiej". 

w R a H Ó QT nie l f u t0 | fi ma SWOje mie J sca niedookreślone. Jest to jednak sprano 

obrazu Ch mïA ' 

US S eń Zajmował 

T- 

s * ^m R - garden w odniesieni 

1966 "orskiego (R. Ingarden: Studia z estetyki, t. 2. Warszawa


Podobnie, jak poprzednio, elementy znaczące przekazu fotograficznego 

wypełniają częściowo miejsca niedookreślenia przedmiotów 

przedstawionych przy pomocy przekazu słownego. W tym sensie 

ukonkretniają one przekaz słowny. 

Właśnie owa możliwość uzupełniania „pustych" miejsc przedmiotów 

przedstawionych dzieła literackiego przez elementy znaczące 

przekazu fotograficznego stanowi o jego funkcji konkretyzacyjnej 

w stosunku do przekazu słownego: „Na dookreślaniu, uzupełnianiu 

przedmiotów przedstawionych polega m. in. to, co nazywamy 

„konkretyzowaniem" świata przedmiotów przedstawionych w dziele 

literackim" 12 ). 

Analogiczny w stosunku do rzeczywistości charakter przekazu 

fotograficznego stwarza możliwość innego aniżeli słowo odbioru 

wypowiedzi dziennikarskiej. Jest to mianowicie możliwość odbioru 

z pozycji widza, obserwatora. 

Odbiorca uczestniczy w widowisku czy wydarzeniach w sposób 

pośredni. Może on przy pomocy różnorodnych technik przekazu, 

w tym także słowa i obrazu, dotrzeć teoretycznie wszędzie, jednak 

nigdy fizycznie w wydarzeniach nie uczestniczy. Tak słowo, jak 

fotografia stwarzają dla tego uczestnictwa bariery 13 ). 

Jest to jednak w istocie możliwość odbioru biernego. Przy czym 

termin „odbiór bierny" rozumiem tu inaczej aniżeli пр. М. Gołaszewska 

14 ). 

Biorąc pod uwagę nieuniknioność w dziele literackim miejsc niedookreślenia 

można traktować przekaz fotograficzny jako propozycję 

konkrety żacy jną nadawcy. Odbiorca zależnie od swoich predyspozycji 

psychicznych, umiejętności i zamiłowań może poprzestać 

tylko na tej propozycji nie wychodząc pod względem konkretyzacyjnym 

dalej — tym będzie się dla mnie charakteryzował bierny 

odbiór. Jest to możliwość prawdopodobna, gdyż fotografia jest 

uznawana za wierne odwzorowanie rzeczywistości. 

Świadomie użyłam tutaj wyrażenia „propozycja", gdyż zgodnie 

z zasadą semiologii, jednemu znaczonemu może odpowiadać n-znaczących. 

Przykładem jest komponent obrazo wo-słowny złożony 

z dwu fotografii i wspólnego dla nich podpisu o treści: „Chrzest 

Morski na Kręgu Polarnym". (Fotografia pochodzi z Perspektyw 

z 16 X 1970, s. 10.) (Patrz zdjęcia na stronie następnej.) 

Zgodnie z zasadą semiologiczną wyżej już przywoływaną, nadawca 

równie dobrze mógł wybrać tylko jedną z fotografii i opatrzyć 

ją tym samym podpisem, jak również umieścić ich więcej. 

12 ) R. Ingarden: Studia z estetyki, t. 1. Warszawa 1966, s. 41. 

1S ) E. Mor in: Duch czasu. „Biblioteka Więzi" 1965, s. 63—73. Przeciwny pogląd 

reprezentuje M. McLuhan, który twierdzi, że właśnie telewizja umożliwia 

czynne uczestnictwo. Podobny charakter pod względem jakości wzrokowych 

ma fotografia. Wydaje się jednak, że owa bariera fizyczna, jaką jest 

np. ekran telewizyjny ma znaczenie niebagatelne, na co zwrócił już uwagę 

właśnie E. Morin. (Por. E. i F. Ryszkowie: Między utopią a zwątpieniem. 

PIW 1970.) 

") Рог. М. Gołaszewska: Odbiorca sztuki jako krytyk. Kraków 1967, 

s. 69.

40 


Konsekwencją funkcji konkretyzacyjnej przekazu fotograficznego 

w stosunku do przekazu słownego jest możliwość ograniczania 

czy poprzestania na jednej tylko propozycji konkretyzacyjnej, a co 

za tym idzie — ujednolicenia i rozpowszechnienia się pewnych 

stereotypów. Obserwujemy to na przykład przy fotografiach z wizyt 

dostojników państwowych czy też specjalistów z różnych dziedzin 

(np. naukowiec na tle gabinetu). 

Konkretyzacyjna funkcja fotografii, owo tworzenie z odbiorcy — 

widza, jest jeśli nie najważniejszą, to przynajmniej równie ważną 

jak funkcja dekoratywna czy informacyjna fotografii i warto chyba 

nie zapominać o niej w przyszłych badaniach nad fotografią prasową. 

Kultura masowa, której wytworem jest także magazyn popularny, 

jest tzw. kulturą czasu wolnego. Magazyn popularny realizuje założenia 

i program owej kultury. Poprzez odpowiedni dobór tematyczny 

tak słowa jak fotografii realizuje się zaspokajanie potrzeb 

odbiorcy masowego. Stąd dokładne uświadomienie sobie możliwości 

i ograniczeń przekazu fotograficznego jest istotne dla swobodnego 

i celowego nim operowania nie tylko jako istotnym i niezaprzeczalnej 

wartości instrumentem w tworzeniu układu graficznego gazety.




BOLESŁAW GARLICKI 

W POSZUKIWANIU 

OPTYMALNEGO MODELU REDAKCJI 

Jest niemal paradoksem, że prasa polska jako rzecznik 

współczesnych przemian naszego kraju sama zachowała 

archaiczną XIX-wieczną strukturę redakcji nie odpowiadającą 

aktualnym wymogom skutecznego działania. Organizacja 

pracy — jedno z najpoważniejszych źródeł wysokiej 

wydajności — jak dotąd, pozostawała dziedziną 

niedostatecznie poznaną przez prasoznawstwo. 

Przedstawiony tu artykuł, formujący zasady nowoczesnej 

organizacji pracy redakcyjnej, jest cenną próbą przełamania 

tego impasu. Wnioski, do jakich autor doszedł na podstawie 

przeprowadzonych badań, dają redakcjom okazję 

do przemyślenia możliwości unowocześnienia organizacji 

pracy, dostosowania jej do obecnego rozwoju prasy. 

Przekonanie o konieczności zmiany w istniejącym od prawie 

ćwierćwiecza modelu organizacyjnym naszych redakcji staje się coraz 

powszechniejsze w dziennikarskim świecie. Świadczą o tym dyskusje 

w zespołach redakcyjnych, świadczą i podejmowane od czasu 

do czasu próby reorganizacyjne. Dyskusje jednakże ograniczają się 

do omówienia jakiegoś jednego problemu spośród całego kompleksu 

zagadnień organizacyjnych, reorganizacje natomiast polegają na okresowej 

wymianie tych samych elementów i przestawieniu ich w inną 

konfigurację. I po wielkich redakcyjnych „trzęsieniach ziemi" wszystko 

wraca do dawnego porządku. Dlaczego się tak dzieje Sądzę, 

że główną tego przyczyną jest próba naprawiania systemu organizacyjnego 

bez naruszania zasad jego dotychczasowego działania — 

i bez zastanowienia się nad konsekwencjami (w metodach i warunkach 

pracy oraz w obsadzie osobowej), jakie istotna reforma organizacyjna 

musi pociągnąć za sobą. 

Przede wszystkim należy zatem zastanowić się nad przyczynami 

i celem tak pojętej zmiany systemu redakcyjnego. Autorzy poruszający 

dotąd to zagadnienie 1 ) wskazywali, że stoimy w obliczu 

3 ) Pisali na ten temat m. in. Zofia Lewartowska (Sekretariat — podstawowe 

ogniwo organizacyjne redakcji, Warszawa 1964), Mieczysław Kafel

42 BOLESŁAW GARLICKI 

zbliżającej się rewolucji systemu pracy redakcyjnej i techniki wydawania 

prasy. Wobec tych wydarzeń nie mogą się ostać tradycyjne 

metody pracy dziennikarskiej. Organizacja pracy redakcyjnej utknęła 

bowiem na poziomie sprzed paru dziesiątków lat, i choć w okresie 

bezpośrednio powojennym pojawiły się pewne nowości, to jednocześnie 

z nimi przyszły kłopoty wynikające z nowej dla dziennikarstwa 

polskiego sytuacji. Niełatwo naprawiać dziś błędy organizacyjne 

wobec ograniczonych objętości i nakładów pism oraz przestarzałej, 

niesprawnej bazy poligraficznej. 

W tej sytuacji podziały na komórki redakcyjne, zakresy obowiązków, 

stosunki zależności — wszystko to stało się wynikiem doraźnych 

koncepcji kierownictw poszczególnych redakcji i niewiele w sumie 

ma wspólnego z racjonalnym rozłożeniem czynności opartym 

na ustalonych naukowo zasadach sprawnej organizacji pracy. Należy 

przy tym stwierdzić, że zastosowanie tych zasad w takiej instytucji 

jak redakcja napotyka od razu mnóstwo trudności. Organizacja redakcji 

trudniej poddaje się ustalonym regułom niż jakiekolwiek 

inne przedsiębiorstwo o tej wielkości i znaczeniu społecznym. Ponieważ 

ważną rolę grają w niej czynniki „osobowościowe", jest to 

organizacja raczej według cech osobistych tworzących zespoły redakcyjne 

ludzi, niż według ustalonych z góry, najsłuszniejszych nawet 

zasad. „Redakcja jest tą instytucją pracy zbiorowej, gdzie szczególnie 

trudno pogodzić cenny w sensie twórczym indywidualizm 

poszczególnych podwładnych z niezbędną dozą konformizmu grupowego" 

2 ). Te właśnie trudności spowodowały, iż w niektórych środowiskach 

dziennikarskich zrodziło się błędne przekonanie o niemożliwości 

zastosowania w redakcyjnym systemie jakichkolwiek zasad 

organizacyjnych, co z kolei pociągnęło za sobą tolerowanie wewnętrznego 

nieładu, sprzyjającego wszelkiego rodzaju konfliktom. 

Dochodzi do tego uparte utrzymywanie się w redakcjach różnych 

przeżytków organizacyjnych, niepotrzebnych w nowych warunkach 

lub nie dostosowanych do nich. 

Dlatego też niektórzy prasoznawcy doszli do wniosku, że trudne 

jest, a nawet niemożliwe znalezienie przepisu, jak racjonalnie zorganizować 

pracę redakcji. Takie postawienie sprawy musiało budzić 

wątpliwości. Wynikiem ich stało się podjęcie prac badawczych 

w Ośrodku Badań Prasoznawczych. Badania te przeprowadziłem 

w 29 redakcjach pism porannych w latach 1970 i 1971. Wyniki te 

zostaną opublikowane w odrębnym opracowaniu. Ogólny wniosek, 

jaki z nich wypływa, brzmi następująco: 

Jeśli prawdą jest, że w praktyce dnia codziennego stosowanie 

jednolitych recept organizacyjnych dla wszystkich typów redakcji 

jako całości nie jest możliwe, to prawdą jest również, ze recepty 

takie mogą dotyczyć poszczególnych czynności 

oraz ich ułożenia względem siebie. 

(Prasoznawstwo, Warszawa, 1966), Jacek Wegner (Organizacja pracy w redakcji 

jako pilny problem badawczy (Zeszyty Prasoznawcze 1966 nr 4). 

2 ) Aleksander Matejko: Postawy zawodowe dziennikarzy na tle systemu 

społecznego redakcji. Warszawa 1962, s. 4.

SCHEMAT PRZEPŁYWU MATERIAŁÓW PRASOWYCH 

(wariant pierwszy) 

Czytelnie« 

Dziennikarze 

Korespondenci 

nieetatowi 

Kierownik 

działu 

publicystycznego 

Kierownik 

działu 

reporterskomutacyjnego 

Zastępca 

naczelnego 

redaktora 

Sekretarz 

redakcji 

Kedaktor 

techniczny 

Kierownik 

działu 

sportowego 

\|

W POSZUKIWANIU MODELU REDAKCJI 43 

Tak więc dochodzimy i do celu nowych rozwiązań organizacyjnych. 

Łączy się to z pojęciem naukowej organizacji pracy w odniesieniu 

do rzeczywistości redakcyjnej. Otóż przez organizację pracy 

rozumiem planowanie i koncentrowanie na z góry określonym celu 

wyodrębnionych czynności składowych procesu pracy redakcyjnej, 

harmonizowanie ich między sobą przez usuwanie wszelkich przeszkód 

i odchyleń oraz systematyczne sprawdzanie ich wyników końcowych 

pod kątem skuteczności i ekonomiczności. Zastosowanie tych 

zasad do praktyki redakcyjnej powinno służyć skróceniu drogi materiału 

prasowego od jego źródła do odbiorcy — przez zracjonalizowanie 

poszczególnych faz selekcji, doboru i redagowania — oraz 

bezkolizyjnemu ułożeniu wszystkich wewnętrznych kanałów informacyjnych 

— przy zachowaniu optymalnej bezbłędności kierowniczych 

rozstrzygnięć. 

Budowanie wszelkich modeli teoretycznych zawiera zawsze w sobie 

element ryzyka. Albo zaobserwowane podczas badań tendencje 

rozwojowe zmienią swój kierunek pod wpływem nieprzewidzianych 

okoliczności, albo też wymyślony, a więc z konieczności sztuczny 

wzór nie będzie się nadawał do zastosowania we wszelkich możliwych 

warunkach. Te trudności nie mogą jednak odstręczać od podjęcia 

takiego ryzyka, od wysunięcia konkretnych propozycji i wniosków. 

Dla wyciągnięcia tych wniosków należy zatem skonstruować model 

prognostyczny systemu redakcyjnego, czyli taki opis jego elementów 

i relacji między nimi, który by pozwolił na przewidywanie 

w tym systemie pewnych przyszłych zajść. Takie modele hipotetyczne 

nie są jeszcze zbiorem twierdzeń empirycznych, nie wymaga 

się zatem od nich empirycznej prawdziwości, lecz jedynie wewnętrznej 

spoistości, to znaczy, żeby konsekwencje rzeczywiście wynikały 

z przyjętych w nich założeń 3 ). 

Celem tak zbudowanego modelu redakcji byłoby, aby zapewnił 

on 

• maksymalny dopływ możliwie najlepszych materiałów prasowych, 

• możliwie najdoskonalszy wybór najlepszych spośród nich, 

• możliwie najwłaściwsze opracowanie, 

• możliwie najszybszy przepływ przez komórki redakcyjne, 

• możliwie najkonsekwentniejszą kompozycję zawartości 

poszczególnych numerów, 

• możliwie najsprawniejszy przebieg procesów techniczno-produkcyjnych. 

Przy budowaniu takiego modelu abstrahuje się zarówno od szczegółowych 

zadań i celów poszczególnych tytułów, jak też od ich 

objętości, a także możliwości kadrowych wydających je redakcji — 

*) Por. Stefan Nowak: Metodologia badań socjologicznych. Warszawa 1970, 

s. 433.


czyli przyjmuje się, że zakres obowiązków poszczególnych stanowisk 

jest określany przez rzeczywiste kwalifikacje i zainteresowania 

zajmujących je ludzi. 

Przyjmuje się zatem z góry, że zastosowanie wymienionych dalej 

zasad poprzedzić musi stworzenie odpowiednich warunków dla dalszego 

funkcjonowania założonego teoretycznie modelu. Warunki te 

dotyczyłyby przekazania kierownictwom redakcji większych uprawnień 

w zakresie gospodarowania środkami materialnymi oraz prowadzenia 

elastyczniejszej polityki kadrowej. Zakładałyby one następnie 

istotną zmianę metod i czasu pracy zespołów redakcyjnych 

i konieczność rozwiązania wynikających z tego problemów finansowo-socjalnych. 

Wykreślałyby wreszcie konieczność podnoszenia kwalifikacji 

zawodowych poszczególnych pracowników redakcji, co z kolei 

łączyłoby się z zapewnieniem pewnych „luzów" w obsadzie poszczególnych 

komórek redakcyjnych. Byłyby to warunki wstępne 

przeprowadzenia wszelkich zmian modelowych. 

Głównymi przy tym założeniami nowego modelu organizacyjnego 

są: 

1. podział całej redakcji według jednolitego kryterium tematycznego, 

co z jednej strony umożliwiłoby merytoryczną konsekwencję 

polityki redakcyjnej w poszczególnych dziedzinach jej zainteresowań, 

z drugiej zaś — rzeczywistą specjalizację dziennikarzy; 

2. ograniczenie czynności ścisłego kierownictwa redakcji do kierowniczych 

rozstrzygnięć przy zwolnieniu go od czynności adiustatorskich 

; 

3. zwiększenie kolegialności kierowania redakcją przez konstruowanie 

planów jej pracy oraz planów poszczególnych numerów 

w gronie kompetentnych przedstawicieli wszystkich komórek redakcyjnych, 

co gwarantowałoby ich proporcjonalny udział w całokształcie 

polityki redakcyjnej, wpływając w istotny sposób na 

uniwersalność treści wydawanego dziennika; 

4. zwiększenie roli redagujących gazetę i powierzenie tej 

funkcji przede wszystkim kierownikom poszczególnych komórek 

redakcyjnych, co zapewniłoby podejmowanie decyzji o ostatecznym 

wyglądzie materiału prasowego na możliwie najniższym 

i zarazem najkompetentniejszym szczeblu; 

5. przesunięcie czynności techniczno-kancelaryjnych (rejestrowanie 

i ekspediowanie korespondencji, prowadzenie dokumentacji — 

również w poszczególnych działach, techniczna obsługa dziennikarzy, 

przygotowywanie akcji oraz materiałów kronikarskich 

i dokumentacyjnych, kontakty z instytucjami i osobami) — do 

wysoce sprawnych i w pełni kompetentnych sekretariatów technicznych. 

Przestrzeganie powyższych założeń pozwoliłoby na taki podział 

redakcji, w którym poszczególne jednostki organizacyjne nie zachodziłyby 

na siebie zakresami swych zainteresowań (jak to się dzieje

SCHEMAT PRZEPŁYWU MATERIAŁÓW PRASOWYCH 

(wariant drugi) 

Czytelnicy 

Dziennikarze 

Dziennikarze 

Oddziałów 

Korespondenci 

nieetatowi 

Agencje 

Kierownik 

działu 


Kierownik 

działu 

reporterów 

Kierownik 

działu 

terenowego 

Kierownik 

działu 

miejskiego 

Redaktorzy 

mutacji 

Zastępca 

naczelnego 

redaktora 

Sekretarz 

redakcji 

Redaktor 

techniczny 

Kierownik 

działu 

sportowego 

4^^ Ф 

Redaktor 

depeszowy 

"Ф ЗГ 

Dziennikarski materiał publicystyczny przechodzi przez ręce kierownika działu 

publicystycznego i sekretarza redakcji, dziennikarski materiał informacyj- 

П У — przez ręce kierownika działu reporterów lub działu miejskiego i sekretarza 

redakcji; dziennikarski materiał informacyjny pochodzący z oddziałów 

terenowych redakcji przechodzi przez ręce kierownika działu terenowego 

i sekretarza redakcji; za materiał informacyjny od korespondentów nieetatowych 

odpowiedzialni są redaktorzy poszczególnych mutacji, a następnie przekazują 

go sekretarzowi redakcji; listy od czytelników znajdują się w gestii 

zastępcy naczelnego redaktora; materiał agencyjny (informacja) nie trafia 

do żadnego z członków kierownictwa redakcji.


obecnie na przykład w przypadku działów „publicystycznych" i „informacyjnych"), 

a poszczególne funkcje i czynności nie krzyżowałyby 

się nawzajem ze szkodą dla przejrzystości organizacyjnej. 

W tym schemacie organizacyjnym centralnym ogniwem redakcyjnym 

stałby się nie sekretariat odpowiedzialny o nadmiernie rozbudowanych 

kompetencjach — jak to bywa obecnie — ale dział tematyczny 

jako w pełni odpowiedzialny za wszystkie materiały 

prasowe z zakresu jego zainteresowań. Dział grupujący dziennikarzy 

zdolnych do operowania różnymi formami dziennikarskimi (bo 

mniejsze czy większe uzdolnienia w tym względzie nie mogą wpływać 

na anachroniczne, zmniejszające sprawność informacyjną redakcji 

i niosące w sobie zarodki konfliktów podziały wewnątrzredakcyjne), 

dysponujący własnym sprawnym sekretariatem technicznym. 

Przez dział taki przechodziłyby wszystkie materiały z danej 

dziedziny, bez względu na źródło ich pochodzenia i miejsce zamieszczenia. 

Stanowiłby on zatem pewnego typu wyspecjalizowaną 

mikroredakcję: pracowaliby w nim „publicyści" (inaczej — dziennikarze 

zdolni do syntetycznego myślenia) zajmujący się różnymi wycinkami 

rzeczywistości, zatrudnieni byliby „reporterzy"; sekretarka 

działu sporządzałaby drobne komunikaty, kontaktowałaby się z instytucjami, 

przygotowywałaby konferencje i akcje, opracowywałaby 

listy czytelników, prowadziłaby korespondencję działu i pisała na 

maszynie. 

Największe obciążenie obowiązkami spadałoby na kierownika działu 

i jego zastępcę. Na nich to spoczywałby cały ciężar adiustacji 

(„g łowny adiustato r"), którą już następne szczeble kierownicze 

by się nie zajmowały. Kierownik więc ze swym zastępcą dzieliliby 

się między sobą wszystkimi czynnościami. Należałoby też do 

nich uczestniczenie w kolegium ustalającym w godzinach południowych 

plan numeru i na zmianę dyżur wieczorny w sekretariacie 

przy opracowywaniu napływających depesz agencyjnych, zgodnie 

ze swą specjalizacją. Materiały te, traktowane jako surowiec, musiałyby 

być zaadiustowane i sprawdzone, uzupełnione dokumentacją 

lokalną; czasem trzeba by było wyznaczyć dziennikarza do szybkiego 

przeprowadzenia wywiadu z nimi związanego lub skomentowania 

relacji na gorąco. Szczególnie byłby tu obciążony kierownik 

działu zagranicznego, któremu redaktor depeszowy podsuwałby co 

chwilę wstępnie przeglądnięte i technicznie przygotowane doniesienia 

o wypadkach z dalekiego świata. On też najbardziej zatrudniałby 

dyżurnego archiwistę dostarczającego danych uzupełniających 

i rozszerzających wiedzę dziennikarza-komentatora o obszarach i ludziach, 

których dotyczą bieżące informacje agencyjne. 

Ale na tych czynnościach nie kończyłby się zakres czynności kierownika 

działu. Musiałby on jeszcze przeglądnąć dotyczące jego specjalności 

doniesienia od korespondentów terenowych, których odległość 

od redakcji macierzystej szczególnie sprzyja popełnianiu merytorycznych 

pomyłek dotyczących rangi i oceny wydarzeń dziejących 

się w zasięgu ich obsługi. Musiałby też przeglądnąć listy czytelników. 

Wprawdzie postęp w stosowaniu przepisów prawa administracyjnego 

powinien w przyszłości zdjąć z redakcji ciężar zastępo-


wania instytucji powołanych do kontroli działalności instytucji państwowych, 

ale prasa nie przestanie być formą kontroli społecznej 

i platformą wymiany opinii. Listy czytelników będą zatem stanowiły 

dla kierowników działów istotne sygnały społeczne. 

Gotowe materiały prasowe z poszczególnych działów powinny rozpocząć 

swoją dalszą drogę od zastępcy naczelnego redaktora — 

„główne go akcept a tor a". Od niego to powinno zależeć 

przede wszystkim, czy materiał trafi na łamy, czy też zostanie odrzucony. 

Oprócz bowiem kryteriów merytorycznych muszą istnieć 

i względy na politykę redakcji jako całości wobec pewnych przejawów 

życia społecznego. Do naczelnego redaktora powinny więc trafiać 

materiały budzące wątpliwości jego zastępcy. Zresztą naczelny 

redaktor będzie musiał zapoznawać się jeszcze z całym numerem, 

przeglądając go przed ruszeniem maszyny rotacyjnej. 

Zastępca naczelnego redaktora, znając materiał, może ułożyć projekt 

numeru bieżącego, a przynajmniej tej jego części, która w południe 

jest już do przewidzenia — i przedstawić go na kolegium 

złożonym z kierowników lub kompetentnych przedstawicieli działów. 

Na tym szczeblu bowiem najłatwiej o koordynację poczynań 

poszczególnych komórek redakcyjnych, o zachowanie proporcji między 

miejscem przydzielanym na łamach na ich materiały, o przypomnienie 

sobie spraw nie cierpiących zwłoki. Po' kolegium zastępca 

naczelnego redaktora może jeszcze podjąć konieczne decyzje z zakresu 

bieżącej obsługi dziennikarskiej — i skorygowany na kolegium 

plan części numeru przekazać sekretarzowi odpowiedzialnemu 

podejmującemu swój stały popołudniowy dyżur. 

Sekretarz redakcji powinien być „głównym koordynator 

e m" spływu materiałów prasowych do drukarni. Bez jego wiedzy 

żaden materiał nie powinien być zesłany do składu. Oczywiście, nie 

będzie on już dokładnie czytał materiałów przekazanych mu przez 

zastępcę naczelnego redaktora, ale musi zapoznać się z ich tematyką, 

by w sposób przemyślany móc uzupełniać numer materiałami napływającymi 

bieżąco, ustalać ich hierarchię według ważności i miejsca 

zamieszczenia. Na jego stół będą napływać materiały od kierowników 

działów, zarówno pochodzące od redakcyjnych dziennikarzy, jak też 

od korespondentów i z agencji. Musi je zatem pogrupować na kolumnach, 

które pozostają wolne, eliminując możliwości wszelkich powtórzeń 

tematycznych i rozbieżności ocen. Wraz ze swymi pomocnikami 

powinien przy tym przygotować poszczególne wydania terytorialne 

i wynikające z harmonogramu druku. 

Oczywiście, w razie napływu aktualniejszych materiałów sekretarz 

redakcji ma prawo i obowiązek przekomponować numer nawet 

w całości. Jeśli natomiast wszystko idzie zgodnie ze wstępnie założonym 

planem całość materiałów powinna być przekazana redaktorowi 

technicznemu („główny lok a 1 i z a tor"). Uprawnienia 

tego ostatniego muszą być w tej fazie produkcji szczególnie wielkie. 

Najlepsza bowiem koncepcja treściowa musi znaleźć swoje urzeczywistnienie 

w adekwatnej formie graficznej. Ogólnikowy rozdział materiałów 

na poszczególne kolumny dokonany w fazach poprzednich 

powstawania pisma nie oznacza jeszcze, że ostateczny kształt tych

SCHEMAT PRZEPŁYWU MATERIAŁÓW 

(wariant trzeci) 

PRASOWYCH 

Czytelnicy 

Dziennikarze 

Dziennikarze 

Oddziałów 

Korespondenci 

nieetatowi 

Agencje 

Kierownik 

działu 


Kierownik 

działu 

terenowego 

L 

Kierownik 

działu 

miejskiego 

Zastępcu 

naczelnego 

redaktora 

Sekretarz 

redakcji 

Kierownik 

działu 

.sportowego 

Redaktor 

depeszowotechniczny 

T^TTI" 

Dziennikarski material publicystyczny przechodzi przez ręce kierownika działu 

publicystycznego, sekretarza redakcji i zastępcy naczelnego redaktora; 

dziennikarski material informacyjny — przez ręce kierownika działu terenowego 

lub kierownika działu miejskiego oraz sekretarza redakcji; listy od 

czytelników trafiają do kierownika działu publicystycznego lub kierownika 

działu miejskiego względnie kierownika działu terenowego; materiał od korespondentów 

nieetatowych przechodzi przez ręce kierownika działu terenowego 

i sekretarza redakcji; materiał agencyjny (informacja) nie jest przez 

członków kierownictwa redakcji kontrolowany.


kolumn będzie taki jak zaplanowano to sobie poprzednio. Tajniki 

bowiem techniczne i technologiczne i wynikające z nich wymagania 

co do formalno-graficznego wyglądu gazety stanowią wyłączną domenę 

redaktora technicznego. W zakresie swoich obowiązków powinien 

on być niezależny od wszelkich nacisków. 

Tak więc w sformułowanym powyżej schemacie przepływu materiału 

prasowego przeszedł on przez ręce czterech kierujących 

osób w redakcji, z których każda, będąc wyłącznie odpowiedzialną za 

zakres powierzonych sobie czynności, dokonała na nim odmiennego 

i ostatecznego zabiegu: kierownik działu go zaadiustował, biorąc odpowiedzialność 

za jego poprawność merytoryczną i stylistyczno-językową, 

zastępca naczelnego redaktora go zaakceptował pod kątem 

zgodności z ogólną polityką redakcyjną i w porozumieniu z kolegium 

wyznaczył jego pozycję w odniesieniu do proporcji innych materiałów, 

sekretarz redakcji skoordynował go z innymi materiałami pod 

kątem tematycznym, a techniczny redaktor wyznaczył mu miejsce 

w numerze pod względem graficznym. 

Taka zatem droga materiału prasowego przez kanały wewnętrzne 

redakcji gwarantuje jednakowe jego traktowanie, niezależnie 

od źródła jego pochodzenia. Spełnia zatem konsekwentnie wymagania 

założone przy budowaniu modelu idealnego. 

Model taki wyznaczają kierunki przyszłego rozwoju prasy określane 

przez trzy główne czynniki. Pierwszy z nich — to ogólny rozwój 

społeczeństwa. W naszych warunkach społecznych oznacza on 

podnoszenie się poziomu intelektualnego czytelników, a więc wzrost 

ich wymagań wobec gazety i jej możliwości zaspokajania coraz to 

większych potrzeb umysłowych. Wiąże się z tym pogłębiająca się 

specjalizacja poszczególnych grup pracowniczych, która będzie pociągać 

za sobą konieczność specjalizowania się zespołów redakcyjnych. 

I wreszcie zwiększająca się ilość wolnego czasu wynikająca 

z postępu technicznego skieruje czytelników do podejmowania różnych 

zajęć komplementarnych wobec zawodowych (różnego rodzaju 

„hobby"). 

Drugim czynnikiem określającym przyszłość prasy jest rozwój 

środków technicznych w samym jej produkowaniu. Do najważniejszych 

zmian technologicznych w tym zakresie zalicza się 4 ) offsetową 

technikę druku oraz zastosowanie fotoskładu. O ile pierwsza technika 

jest już dobrze znana, głównie z produkcji magazynów ilustrowanych, 

i oznacza możliwość zastosowania szerokiego zestawu kolorów 

oraz zapewnia lepszy, czytelniejszy druk — o tyle druga jest tylko 

w niewielu punktach porównywalna z obecną metodą. Technologia 

fotoskładu dzięki wprowadzeniu techniki elektronowej ma inne zasady 

działania i inny przebieg procesów produkcyjnych. Dla jej 

opanowania i drukarz, i dziennikarz muszą się pozbyć wielu dotychczasowych 

przyzwyczajeń i przestawić na nowy system myślenia. 

Najważniejszą zmianą — jeśli chodzi o skutki dla pracy redakcyjnej 

— będzie konieczność wcześniejszego dokonywania wszelkich po- 

4 ) Szerzej na ten temat por. Günther Büchner: Die redaktionelle Arbeit 

und der computergesteuerte Lichtsatz. Neue Deutsche Presse 1971 nr 11.


prawek, gdyż dokonywać ich może tylko komputer, porównujący 

tekst oryginału z perforowanym tekstem poprawek oraz wykonujący 

zakodowane rozkazy dotyczące kroju pisma, ramek, podkreśleń, rozspacjowań. 

Ponadto komputer razem z tekstem zajmuje się i ilustracjami, 

co upraszcza i przyspiesza ten proces produkcyjny. 

Nowa technologia jest na tyle skomplikowana, oraz wymaga tak 

dokładnych wyliczeń, że niemożliwe okaże się w przyszłości komponowanie 

szaty graficznej przez różne komórki redakcyjne. Całość 

tej pracy będzie musiał przejąć dział techniczny zatrudniający wyspecjalizowanych 

redaktorów technicznych i typografów, dzięki czemu 

inni pracownicy redakcji będą się mogli skupić na komponowaniu 

zawartości gazet. 

Wiele dotychczas istniejących kłopotów redakcyjnych rozwiąże 

technika przekazywania kolumn na odległość oraz zastosowanie automatów 

księgujących i minikomputerów do ewidencjonowania informacji 

przeznaczonych do ponownego użytku lub do celów statystycznych 

(między innymi: listy do redakcji). Komputeryzacji podlegać 

będą też czynności działów dokumentacji prasowej. Wszystkie te 

szkicowo nakreślone zmiany w technologii 5 ) znajdują już praktyczne 

zastosowanie w redakcjach wielu państw, choć jeszcze nie 

w sposób kompleksowy. 

Trzeci czynnik, który przy rozważaniach o kierunkach rozwoju 

prasy nie może być pominięty — to konkurencja innych środków 

masowego komunikowania. Dzięki radiu i telewizji odbiorcy znać 

będą już fakty podstawowe, od gazet natomiast wymagać będą dokładniejszych 

oświetleń, komentarzy, analiz, dokumentacji. Temu 

zwrotowi funkcjonalnemu „od gazety informującej do gazety komentującej" 

towarzyszyć zatem muszą i przekształcenia metod pracy redakcyjnej. 

Gazety jutra muszą być przy tym nie rejestratorem 

faktów i kroniką wydarzeń — ale środkiem pozwalającym wniknąć 

w ich istotę, trybuną opinii, platformą kontaktów dla szerokich kręgów 

społeczeństwa, pośrednikiem wymiany myśli między rządzącymi 

a rządzonymi i między poszczególnymi grupami społecznymi i zawodowymi. 

Te zadania wyznaczają także rosnącą rolę rozbudowanych obsadowo 

i organizacyjnie gazet regionalnych, niekoniecznie trzymających 

się granic administracyjnych poszczególnych województw, a raczej 

reprezentujących interesy poszczególnych regionów kraju 6 ). 

Przewidywane przekształcenia strukturalne miałyby daleko sięgające 

konsekwencje dla pracy poszczególnych dziennikarzy. Można 

się spodziewać, że w wyniku nieuchronnych przekształceń funkcji 

prasy — w związku z konkurencyjną rolą audiowizualnych środków 

przekazu — zwiększy się rola komentarzy, zestawień, dokumentacji, 

materiałów uzupełniających. Przy wybitnym zwiększeniu roli tej 

„publicystyki", zmniejszy się jednocześnie tendencja do wyrastania 

w redakcjach „publicystów" parających się różnorodnymi tematami. 

5 ) Por. Przyszłość prasy na świecie. Kraków 1969. Archiwum OBP. 

e ) Por. Walery Pisarek: Jutro naszej prasy Zeszyty Prasoznawcze 1971 

nr 3.

SCHEMAT OPTYMALNEGO PRZEPŁYWU MATERIAŁÓW PRASOWYCH 

Czytelnicy Dziennikarze Agencje 

Kierownicy działów tematycznych 

Zastępca 

naczelnego redaktora 

.Sekretarz redakcji 

Kierownik działu dokumentacji 

prasowej 

4, 

Redaktor techniczny


Wprawdzie wielkie indywidualności stanowią zawsze siłę przyciągającą 

czytelników, a ich talenty wyznaczają niekiedy rangę pisma, 

ale nieubłagany proces rozwoju specjalizacji zakwestionuje z całą 

pewnością możliwość budowania polityki redakcyjnej na najzdolniejszych 

nawet jednostkach przerzucających się z jednego tematu na 

drugi. Pozostaną one zawsze ozdobą łamów, ale treść powiększonych 

gazet codziennych zapełniać będą swą produkcją reporterzy, komentatorzy 

bieżących wydarzeń i dokumentaliści. 

Podobny kres przewidzieć można dla „reporterów do wszystkiego" 

pisujących dziś o odkryciach archeologicznych, a jutro o zaopatrzeniu 

sklepów. Bez względu na to, jaki sentyment osobisty wiązałby 

się z tą formą pracy pociągającą urokiem dziennikarskiej przygody, 

przyszłość z całą pewnością należy do wyspecjalizowanych reporterów 

pracujących w dość rygorystycznie określonej dziedzinie, obracających 

się w kręgu raz nawiązanych kontaktów i pogłębiających 

nieustannie swoje kwalifikacje. 

Znikną w przyszłości na pewno i „adiustatorzy do wszystkiego" 

oraz uniwersalni „redaktorzy depeszowi". Pogłębianie się specjalizacji 

w różnych dziedzinach życia zawodowego i społecznego przekreśli 

w redakcjach możliwość zatrudniania chodzących „encyklopedii" — 

ludzi potrafiących wyłapać wszystkie możliwe błędy merytoryczne 

popełniane przez rozbieganych reporterów. Proces stałego powiększania 

liczby czynności dokonywanych na autorskim tekście przez 

pracowników sekretariatu doszedł w niektórych redakcjach do takiego 

punktu, że dalsze jego pogłębianie grozi doprowadzeniem do 

absurdu. Działy depeszowe natomiast stały się odrębnymi redakcjami 

w redakcji, ze wszystkimi negatywnymi skutkami tego stanu 

rzeczy. Wzrośnie z całą pewnością niepomiernie rola dziennikarzydokumentalistów, 

bez których twórczej pomocy nie będzie mógł powstać 

żaden pogłębiony artykuł, ani żaden udokumentowany komentarz. 

Oni to staną się współautorami redakcyjnych tekstów, oni też 

dzięki swej encyklopedycznej wiedzy i szerokim kontaktom z regionalnymi 

ośrodkami dokumentacji prasowej oraz umiejętności zaprzągnięcia 

do współpracy maszyn elektronowych będą w poważnym 

stopniu wpływać na kierunki pracy redakcyjnej w zakresie komentowania 

i uzupełniania wiadomości o wydarzeniach i zjawiskach 

społecznych. 

Najlepszym przy tym organizacyjnym rozwiązaniem działalności 

działów dokumentacji byłoby w przyszłości stworzenie krajowego systemu 

dokumentacji prasowej dysponującego nowoczesnymi urządzeniami 

do przetwarzania danych. System taki musiałby zakładać 

istnienie centrum krajowego do pośredniczenia w wymianie informacji 

między wyspecjalizowanymi regionalnymi ośrodkami dokumentacji, 

jednolitego klucza klasyfikacyjnego i sieci telefoto oraz dalekopisów. 

Dzięki mikrofilmom powstawanie podręcznych przyredakcyjnych 

filii nie nastręczałoby większych trudności 7 ). 

Wzrośnie jednocześnie rola redaktorów technicznych. W nowych 

7 ) Rajmund Borkowski: Międzyredakcyjne ośrodki dokumentacyjne. Kraków 

1971, Archiwum OBP. 

Zeszyty Prasoznawcze


warunkach kształtowania oblicza typograficznego gazet redaktorzy 

techniczni będą jedynymi ludźmi umiejącymi nawiązać dialog ze 

skomplikowanymi i wysoko sprawnymi maszynami. Bez ich umiejętności 

redakcje byłyby całkowicie bezradne wobec możliwości, jakie 

stwarza nowa technologia. 

Wspomniane zmiany — choć dotyczą przeważnie dnia jutrzejszego 

naszej prasy — nasuwają już pewne wnioski praktyczne na dzień 

dzisiejszy. Jeśli bowiem chcemy stworzyć warunki do przekształceń 

struktur organizacyjnych naszych redakcji, musimy dysponować odpowiednią 

kadrą zdolną do wypełniania nowych obowiązków i nowych 

zadań. Kadrę taką trzeba już dziś kształcić i przygotowywać, 

proces bowiem dostosowywania ludzi do wymagań nowoczesności 

jest dłuższy, niż proces wprowadzania nowych technik i urządzeń. 

Trzeba zatem dziennikarskie wykształcenie dostosować do wymagań 

specjalizacji. Trzeba w ramach tego wykształcenia uczyć głównie 

metod redagowania tekstu, gdyż większość zawartości tekstowej 

gazet przyszłości stanowić będą materiały dokumentacyjne i specjalistyczne 

pochodzące z różnych źródeł. Trzeba też intensywnie 

kształcić technicznych redaktorów znających nowe technologie oraz 

dokumentalistów. 

Przewidywać bowiem dziś — to móc sprostać wymaganiom jutra.


Zeszyty PRÄS01MWCZE 


Obyczaje 

O STROJENIU SIĘ W CUDZE PIÓRKA 

Dziennikarskie spotkania z dawnymi rozmówcami i bohaterami 

reportaży, artykułów, sprawozdań kryją niejedną niespodziankę. Po 

jakimś czasie pracy chyba każdy dziennikarz usłyszy wypowiedź 

w rodzaju: — Gdy pisaliśmy tamten artykuł... 

Pisaliśmy — tak to określa rozmówca; informator; bohater 

mojego opracowania. Jestem trochę rozbawiony i trochę zły. Bo 

oto ktoś uważa się za współautora mojego tekstu, pod którym 

przecież słusznie widnieje tylko moje nazwisko. 

Czy słusznie Czy zawsze słusznie 

Jak każda twórczość, tak i dziennikarska jest pracą wielokrotnie 

złożoną. Nie sposób przecież i nikt tego nie wymaga, by każde dzieło 

opatrywać litanią nazwisk wskazujących, czyjej inspiracji zawdzięcza 

się jakiś zamysł, jego część lub tylko ułamek. Dobre obyczaje 

wymagają jednak uwidocznienia, co w pracy stanowi owoc własnego 

wysiłku twórczego, co zaś jest wkładem osób drugich. Tak zresztą 

czynią rzetelni dziennikarze. 

Sprawa się komplikuje, gdy samo opracowanie ma postać złożoną: 

z pytań (czasem tylko domyślnych) dziennikarza i odpowiedzi 

jego rozmówcy. Chodzi tu o autorstwo wywiadu i form podobnych 

oraz o konsekwencje tego autorstwa. 

Oczywiście — najczęściej inicjatywa rozmowy i jej przebiegu zależy 

od dziennikarza; on więc jest autorem pomysłu. Oczywiście — 

najczęściej postać, w jakiej wywiad opublikowano, również została 

nadana przez dziennikarza; a więc jest on także autorem realizacji 

swego pomysłu. 

A jednak: Który wywiad przebiega tak gładko, jak przewiduje 

zamysł dziennikarski Któryż rozmówca nie wpływa na jego — często 

zasadnicze — zmiany Który poważny dziennikarz (i która poważna 

redakcja) opublikuje wywiad z kompetentnym rozmówcą na 

ważny temat bez autoryzacji I który kompetentny rozmówca nie 

wprowadzi do takiego wywiadu istotnych poprawek, zmian, uzupełnień

52 PAWEŁ DUBIEL 

Kto zatem jest autorem wywiadu 

„Przepisy o prawie autorskim" stanowią, że „prawo autorskie 

służy twórcy...", zaś „za twórcę uważa się osobę, której nazwisko 

jako twórcy uwidoczniono na utworze..." (art. 7). Czasami — ale 

tylko czasami! — wywiady opatruje się oznajmieniem: — Rozmowę 

z NN przeprowadził XY. Najczęściej jednak osoba rozmówcy 

schodzi na plan drugi; jako autor pozostaje dziennikarz. 

Nawet wtedy, gdy sam pisze na wstępie tekstu liczącego 150 wierszy, 

że „...opowieść snuje NN..." — a poza tą opowieścią na pytania 

i komentarz dziennikarza wypada 35 wierszy, czyli niespełna 

czwarta część opracowania — nawet wtedy nazwisko NN wymieniono 

jedynie w tekście, który tłustymi wersalikami podpisano nazwiskiem 

dziennikarza. On jest wyłącznym autorem tego dziwoląga 

i jemu przysługuje wyłączność praw autorskich. Wraz 

z honorarium. 

Lub inne curiosum: Znana publicystka i pisarka drukuje pt. „Dialogi 

w bibliotece" 70-wierszowy tekst, w którym 50 wierszy przypada 

na wypowiedź anonimowej kierowniczki („pracowita, ruchliwa, 

pełna inicjatywy i pomysłów, rozmiłowana w swoim zawodzie") 

anonimowej biblioteki („oprócz księgozbioru zasadniczego — siedem 

punktów na terenie rozległej fabryki") w anonimowej miejscowości 

(„duży zakład pracy"). 2/3 cudzych przemyśleń uzupełnia pisarka 

20 wierszami wstępu i zakończenia. Podpisuje to wyłącznie 

własnym nazwiskiem. Ma wyłączność praw autorskich. Inkasuje 

honorarium. 

By uprzedzić ewentualne protesty: ja też uważam, podobnie jak 

J. Liehm, że „...dobry wywiad musi być taki, by rozmówca nie potrafił 

go sam napisać" — lecz postuluję konsekwentność obyczaju 

i przepisów prawnych także wobec drugiego członu tezy J. Liehma: 

„...a jednak musi to być jego (rozmówcy — PD) utwór, słowo w słowo". 

W przytoczonych przykładach, wyrywkowo wybranych z wielu 

innych, nie ma — mym zdaniem — wątpliwości: dziennikarze byli 

jedynie współtwórcami opublikowanych tekstów. Nie znalazło 

to jednak wyrazu w podpisach i wynagrodzeniu. 

Co więcej : z samej swej istoty wywiad, rozmowa jest formą a u- 

torsko wspólną. Ponieważ art. 11 cytowanych „Przepisów..." 

postanawia, że „współtwórcom służy prawo autorskie łącznie" — 

winni się dziennikarze podpisywać wspólnie ze swymi rozmówcami, 

a redakcje powinny odpowiednio honorować wkład każdego 

współautora. 

Niech nikt nie stroi się w cudze piórka, w dodatku za cudze po 

części pieniądze. 

PAWEŁ DUBIEL

D Y S K U S J E 

Zeszyty 

PRASOZNAWCZE 


ANDRZEJ K. WASKIEWICZ 

JESZCZE O CZASOPISMACH 

REGIONALNYCH 

W tegorocznym numerze 1 (51) zamieściliśmy artykuł 

W. Masłowskiego: „Typologia i poczytność wojewódzkich 

czasopism regionalnych". Próba bliższej charakterystyki 

tych pism na podstawie porównawczej analizy 15 tytułów 

spotkała się z żywym oddźwiękiem w postaci omówień 

i polemik na łamach scharakteryzowanych pism. 

Obecnie zamieszczamy dwa kolejne głosy. W pierwszym 

A. K. Waśkiewicz wysuwa zastrzeżenia do szeregu stwierdzeń 

artykułu i kwestionuje wartość poznawczą niektórych 

kategorii przeprowadzonej analizy zawartości; w drugim 

W. Masłowski polemizując z zarzutami podtrzymuje 

wnioski z badań. 

Gdyby Władysław Masłowski w artykule: Typologia i poczytność wojewódzkich 

czasopism regionalnych (Zeszyty Prasoznawcze 1972 nr 1) ograniczył 

się do „czystego" opisu, nie formułując wniosków o charakterze dyrektywnym 

— można by co najwyżej dyskutować nad poprawnością metodologiczną 

pracy; skoro jednak przeprowadzone w OBP badania stały się dla 

niego podstawą do wysunięcia — pod adresem niektórych czasopism — propozycji 

przemodelowań profilu, wówczas niebezpieczeństwa wybranej przez 

zespół metody przestają być li tylko niebezpieczeństwami metodologii... 

Zdanie, które napisałem, brzmi nieco enigmatycznie. Jak jednak powszechnie 

wiadomo, tzw. pisma regionalne są obiektem licznych ataków ze strony 

administracji terenowej, prasy codziennej; także i dążenia wydawnictw idą 

w kierunku zmniejszenia deficytu. Propozycje przemodelowań, które wysuwa 

W. Masłowski, częściowo idą w podobnym kierunku: 1) „największe szanse powodzenia 

mają wśród czytelników czasopisma regionalne (...) poświęcające 

dużo miejsca problematyce społeczno-politycznej (ale nie tylko własnego regionu) 

i ograniczające problematykę kulturalno-literacko-naukową, wystrzegające 

się pozycji informacyjnych i recenzji oraz wszelkich pozycji dużych, 

a zamieszczające wiele reportaży i pozycji krytycznych, pisane przystępnym 

językiem", 2) Opole, Kontrasty, Warmia i Mazury, Profile „powinny (...) zbliżać 

się do profilu takich pism jak Przemiany lub Pomorze", 3) Pomorze winno 

rozszerzyć zasięg na woj. gdańskie i poznańskie.


Wnioski te, moim zdaniem niesłuszne, wypływają logicznie z całości artykułu. 

Gdzie więc tkwi błąd Jak się zdaje, można tu mówić o kilku błędach: 

1. Ponieważ „termin, wojewódzkie czasopismo regionalne, jest pojęciem umownym, 

kontrowersyjnym i właściwie dotychczas nie zdefiniowanym" Władysław 

Masłowski zdecydował się włączyć tu pisma, które: a) ukazują się 

w ośrodkach pozawarszawskich, b) mieszczą się w formule pisma „społeczno- 

-kulturalnego", z jednym tylko wyjątkiem: wyłączył mianowicie krakowskie 

Zycie Literackie. W konsekwencji w grupie tej znalazła się wrocławska Odra 

(mająca zasięg ogólnopolski), nie znalazły się (są zaledwie wzmiankowane) 

wrocławskie (regionalne) Wiadomości. 2. Czasopisma badano nie uwzględniając 

sytuacji czasopiśmienniczej województw, w których się ukazują. 3. Sama 

metoda badaw T cza w odniesieniu do tej grupy czasopism budzi pewne 

wątpliwości. 

Zacznijmy od tego ostatniego zarzutu. Przedmiotem analizy było 6 numerów 

każdego czasopisma. Można przypuszczać (brak bowiem o tym informacji 

w artykule), że była to próba losowa. Ponieważ wśród analizowanych 

czasopism były tygodniki, dwutygodniki i miesięczniki łatwo zauważyć, że jeśli 

w przypadku miesięczników próba obejmowała 50% rocznika, to w przypadku 

dwutygodników już tylko 25%, w przypadku tygodników 10,8%. Jak wiadomo, 

w przypadku czasopism regionalnych opracowuje się roczne plany redakcyjne, 

rozrzut tematyczny zaś poszczególnych numerów jest stosunkowo duży — tak 

więc prawdopodobieństwo błędu zwiększa się wraz ze zmniejszaniem się reprezentatywności 

próby. 

Jeśli np. w próbie jednego tytułu znalazły się dwa numery letnie, nr noworoczny, 

w próbie innego tytułu nr obejmujący daty 1 maja, 22 lipca, to uzyskamy 

wyniki znacznie odbiegające od przeciętnych. Jeśli dodatkowo, badając 

tematykę, stworzymy grupę, która obejmuje „problematykę społeczno-gospodarczo-polityczną 

— w tym m. in. politykę, życie społeczne, działalność stowarzyszeń, 

obyczajowość, sprawy zagraniczne, problematykę produkcyjną, budownictwo, 

rolnictwo, usługi, handel, wychowanie, oświatę, historię itp." — 

uzyskamy wyniki, które celowość takich badań postawią pod znakiem zapytania. 

W grupie tej znajdzie się bowiem zarówno artykuł o perspektywach 

rozwoju gospodarki województwa, jak i reportaż z życia alkoholików, artykuł 

o pracy wojewódzkiej organizacji partyjnej i artykuł o prostytutkach. 

Workowatość tej grupy uwidoczni się jeszcze bardziej, jeśli dodamy, że 

stworzono odrębne grupy dla a) problematyki kulturalnej (tu m. in. informacje 

o życiu środowisk twórczych i twórców), b) prozy i wierszy, c) problematyki 

twórczości artystycznej. O tym, jak osobliwe wyniki możemy w ten 

sposób uzyskać, świadczy tabela obrazująca „grupy tematyczne zawartości..."; 

wynika z niej niezbicie, że pomiędzy Odrą a Pomorzem nie ma pod tym względem 

większych różnic: tyle tylko, że Odra poświęca nieco więcej miejsca 

„problematyce społeczno-polityczno-gospodarczej", Pomorze zaś „problematyce 

twórczości artystycznej", jeśli zaś chodzi o „twórczość naukową — to jest jej 

bezpośrednią prezentację" Pomorze nieznacznie góruje nad Odrą. 

Metody funkcjonalne dla badań zawartości dzienników i magazynów tu 

okazują się zawodne. Okazuje się пр., że Odgłosy poświęcają „prozie i wierszom" 

więcej miejsca niż Nurt i Odra. Jest to zapewne prawda, tylko — 

w Odgłosach znaczną część tego miejsca zajmuje cotygodniowe opowiadanie 

kryminalne. Na podstawie tych obliczeń W. Masłowski (za T. Robakiem) wy-

DYSKUSJA O CZASOPISMACH REGIONALNYCH 55 

różnią trzy typy pism: a) publicystyczno-dziennikarskie (typ Pobrzeża), b) naukowe 

(Nurt), c) kulturalno-literackie o tradycyjnym profilu (Kamena). Zgodnie 

z tą typologią Odgłosy znajdą s ; ę w grupie c), Odra zaś na przecięciu grup 

b) i c). Przyznam się, że nie potrafię zrozumieć dlaczego. Z wykresu bowiem 

wynika, że Odra twórczości naukowej poświęca mniej miejsca niż Odgłosy 

(także mniej niż Kamena, Kontrasty, Litery, Opole, Profile, Przemiany, Warmia 

i Mazury), adresowana jest zaś (por. tab. 2) do odbiorcy o równie wysokim 

poziomie wykształcenia. Wyjaśnia się to nieco, jeśli tę tematyczną typologię 

nałożymy na podział z uwagi na adresata, ale i tak klasyfikacja ta jest 

mocno kontrowersyjna. 

Wątpliwości budzi także wprowadzenie do typologii gatunkowej gatunku 

„wykład (referat)", jak się zdaje, idzie tu o „studium" i „esej". Niezbyt jasne 

jest określenie „stopnia regionalności", opiera się ono bowiem na — domniemanych! 

— odczuciach czytelniczych, podczas gdy, jak sądzę, należałoby raczej 

śledzić, jak problemy regionalne zazębiają się z problemami ogólnokrajowymi 

(lub są ich egzemplifikacją). Wówczas dopiero sprawa uczestniczenia 

tych pism w życiu społecznym kraju mogłaby być należycie ukazana. Tymczasem 

postępowanie zespołu kategoryzującego nie tłumaczy się jasno, cóż to 

bowiem — w tego typu badaniach — znaczą „subiektywne oceny" 

Najbardziej wszakże niekompletne — i co za tym idzie mocno dyskusyjne—• 

wydają się badania nad związkiem profilu tych czasopism z ich poczytnością. 

Mści się tutaj izolacjonistyczne traktowanie czasopism, a także abstrahowanie 

od funkcji, jakie winny pełnić. Sądzę bowiem, że profil pism regionalnych 

należy rozpatrywać w kontekście zarówno profilu dzienników wojewódzkich, 

jak i wychodzących w danym regionie czasopism. W przypadku np. Odry 

preferencja tematyki ekonomicznej oznaczałaby dublowanie Dolnośląskiego 

Przeglądu Gospodarczego, w przypadku Liter — dublowanie Tygodnika Morskiego 

etc. Nawet Profile należałoby rozpatrywać w kontekście dodatku do 

Nowin Rzeszowskich. Jest bowiem regułą, że istniejące na danym terenie pismo 

specjalistyczne przejmuje część zobowiązań pisma społeczno-kulturalnego. 

W przypadku Profili — z chwilą powstania w Rzeszowie pisma studenckiego 

(Prometej) procent problematyki studenckiej uległ gwałtownemu zmniejczeniu. 

I jest to chyba prawidłowość. Można by się tu zastanowiać, jakie są 

związki między tym, co W. Masłowski nazywa preferencją tematyki wąskoregionalnej, 

a siecią pism powiatowych (także — choć w mniejszym stopniu — 

zakładowych). Nieprzypadkowo Nurt, Odra czy Poglądy mają niski procent 

materiałów wąskoregionalnych, natomiast Profile, Kontrasty czy Warmia i Mazury 

— wysoki. 

Niesposób wreszcie nie zauważyć, że pisma regionalne powoływane były 

jako „trybuna twórców i działaczy"; znaczy to, że ich profil miał być uzależniony 

od tzw. „potrzeb środowiska". Zdaję sobie sprawę, że są to terminy 

nieprecyzyjne, zakładają jednak, że pisma te winny być traktowane nieco inaczej 

niż masowe magazyny typu Kulis czy Przekroju. Jeśli tam wskaźnik poczytności 

może być istotną miarą, tu jest nieco inaczej. Faktem jest bowiem, 

że rzeczywista poczytność Pomorza jest największa, czy jednak byłaby taka 

sama, gdyby to województwo nasycić w pełni popularnymi magazynami Czy 

nie jest to poczytność niejako zastępcza Pośrednio wiąże się to z określeniem, 

w jakim stopniu, w odniesieniu do poszczególnych tytułów, przymiotnik 

regionalne jest słuszny. Otóż wydaje się, że w przypadku Odry, Nurtu 

z jednej i Pomorza z drugiej strony — materiału porównawczego należałoby

56 ANDRZEJ K. WAŚKIEWICZ 

szukać nie w grupie pism regionalnych, ale pism ogólnopolskich. Podobnie, 

jak np. opisując profil łódzkiej Karuzeli porównywać go będziemy nie do 

pism literackich ukazujących się w ośrodkach wojewódzkich, ale do Szpilek 

czy ukazującego się przed laty w Poznaniu Kaktusa. Pisma, które W. Masłowski 

określa jako „elitarne", w istocie są pismami specjalistycznymi. 

Analizowane są w niewłaściwym kontekście. Jak się zdaje, u podstaw 

takiego postępowania leży akceptacja takiego systemu prasowego, w którym 

istnieją pisma „centralne" i „regionalne", przy czym podstawowym kryterium 

jest miejsce wydawania. W momencie, gdy dla Nurtu i Odry inaczej ustawimy 

skalę porównawczą (gdy odnosić je będziemy nie do pism typu Barw czy 

Kontrastów, ale Twórczości czy Miesięcznika Literackiego), uzyskamy wyniki 

odmienne. 

Jak się wreszcie zdaje, dla pism regionalnych funkcjonalne byłoby nie 

tylko przebadanie stopnia regionalności, preferencji tematycznych czy gatunkowych, 

ale także terytorialnego rozmieszczenia współpracowników. Okazałoby 

się wówczas, że równie „ponadregionalne" pisma Odra, Nurt z jednej, 

a Pomorze z drugiej strony zajęłyby krańcowo różne miejsca. W dwu pierwszych 

autorami większości materiałów byliby współpracownicy z całego kraju, 

w przypadku Pomorza (poza tekstami literackimi i recenzjami oraz tekstami 

typu opracowań historycznych) — etatowi pracownicy. Ich funkcje byłyby więc 

diametralnie różne: w pierwszym przypadku chodziłoby o prezentację istotnych 

dokonań, w drugim — o dostarczenie czytelnikowi lektury typu „magazynowego". 

Jeśli pamiętamy o zadaniach pism regionalnych, to nawoływanie, by profil 

Pomorza (z uwagi na jego sukcesy czytelnicze) traktować jako wzorcowy dla 

„województw typowo rolniczych, nie posiadających zapłaczą czytelniczego dla 

pism elitarnych" — wydaje się co najmniej wątpliwe. Zadaniem pism regionalnych 

jest bowiem nie dublowanie popularnych magazynów, ale uzupełnienie 

pism ogólnopolskich. Podobnie jak nieporozumieniem jest postulowanie, 

by Nurt, Odra i Litery rozszerzyły „zasięg (...) oddziaływania również 

na inne województwa", skoro (zwłaszcza dwa pierwsze) są (jeśli chodzi o problematykę, 

skład współpracowników) pismami faktycznie ogólnopolskimi. 

Jeśli zaś autor miał tu na myśli stworzenie pisma międzywojewódzkiego, 

to zarówno doświadczenia pierwszej (katowickiej) i drugiej (wrocławskiej, tygodnik) 

Odry, jak i Kameny skłaniają do zastanowienia się nad takim rozwiązaniem. 

Z 

kilku jednak powodów dotychczasowy status pism regionalnych wymaga 

rewizji. Z założenia bowiem mają służyć potrzebom środowisk nie tylko 

przez to, że podejmują problemy regionu, ale przez to, że są ich „trybuną". 

Tymczasem system wynagrodzeń, obciążenie dziennikarzy (zwłaszcza niefunkcyjnych) 

dużą normą „do wypisania", funkcje te uniemożliwia. W rezultacie 

przeważająca część materiałów wychodzi spod piór pracowników etatowych. 

System wycen zaś („widełki") nie sprzyja ani ambitnej (więc pracochłonnej) 

publicystyce, ani tym bardziej ambitnemu reportażowi. Jest to zresztą bolączką 

nie tylko prasy regionalnej. Tu jednak występuje o tyle ostrzej, że pismo regionalne 

jest najczęściej jedynym tego typu pismem na danym terenie, nie 

wchodzi więc w grę możliwość „usług wymiennych". W rezultacie nazwiska 

pracowników pojawiają się w każdym niemal numerze i to pod kilkoma 

(pseudonimy!) pozycjami. Na dłuższą metę musi to prowadzić do obniżenia

DYSKUSJA O CZASOPISMACH REGIONALNYCH 57 

poziomu. Jeśli pisma te mają służyć potrzebom środowisk (naukowych, kulturalnych, 

literackich i artystycznych), to postulat ograniczenia „problematyki 

kulturalno-literacko-naukowej" wydaje się niesłuszny. Problemy te bowiem 

(w przeciwieństwie do problematyki społeczno-politycznej) stanowią zdecydowany 

margines w prasie codziennej i magazynach. 

Kryterium poczytności może być jedynie jednym z wielu czynników branych 

pod uwagę przy korekturach profilu, nie zaś podstawowym. Oczywiście 

— do przedyskutowania jest sposób przekazu tej problematyki. Zwróćmy 

jednak uwagę na fakt, że pisma regionalne stanowią swoiste uzupełnienie 

ogólnopolskiej sieci pism literackich i artystycznych, sieci zdecydowanie za 

małej w stosunku do potrzeb. Można by zgodzić się z opinią autora, gdyby 

istniały u nas pisma typu Zwrotnicy, krakowskiej Gazety Literackiej czy Naszego 

Wyrazu (a więc pisma grup literackich). Skoro ich nie ma, pisma regionalne 

są — dla regionalnych środowisk literackich — często jedyną trybuną. 

Metoda badawcza, jaką przyjął W. Masłowski, nie mogła odpowiedzieć na 

wszystkie wątpliwości związane ze statusem i funkcją pism regionalnych. Jego 

zasługą jest jednak zwrócenie uwagi na samo zjawisko. Wojewódzkie pisma 

społeczno-kulturalne wymagają stałych badań. Badań prowadzonych różnymi 

metodami i uwzględniających różne aspekty zjawiska. Z tego punktu widzenia 

artykuł W. Masłowskiego należy potraktować jako pierwszy głos w dyskusji. 

WŁADYSŁAW MASŁOWSKI 

ZAMIAST POLEMIKI - 

JESZCZE O BADANIACH 

Nieczęsto się zdarza, aby artykuł Zeszytów Prasoznawczych wywołał tak 

żywy oddźwięk w środowisku dziennikarskim. Wypowiedź Andrzeja K. Waśkiewicza 

nie jest bowiem jedynym głosem na temat mojego artykułu. Obszerne 

recenzje zamieściły również Litery, Przemiany, Pobrzeże, Pomorze oraz 

Warmia i Mazury (do lipca br.). 

Nie trzeba lepszego dowodu na to, że problemy wojewódzkich czasopism 

regionalnych są bardzo aktualne i interesują żywo środowisko, a więc podjęcie 

badań w tym zakresie było decyzją słuszną. Rzadko kiedy można słuszność 

i aktualność badań nad prasą, którym nader często zarzucano teoretyzowanie 

i odrywanie się od praktyki, uzasadnić tak silnym argumentem i to nie opartym 

wyłącznie na subiektywnym przekonaniu prasoznawców. 

Wymienione wypowiedzi są też rzadką — poza Prasą Polską i Biuletynem 

RSW „Prasa" — próbą konfrontacji prasoznawczej teorii z prasową praktyką, 

a więc zabiegu niezbędnego dla prawidłowego rozwoju badań, które mają być 

użyteczne praktycznie. I cokolwiek napiszę niżej — polemizując zwłaszcza

58 WŁADYSŁAW MASŁOWSKI 

z opiniami A. K. Waśkiewicza, np. na temat metodologii badań — to w gruncie 

rzeczy nie mogę nie przyznać, że każda uwaga krytyczna na ten temat 

zmusza nas do podejrzliwego ponownego przyjrzenia się naszemu warsztatowi 

badawczemu. A gdzie jak gdzie, ale w nauce podejrzliwość ma kolosalną 

przyszłość. Chciałbym też od razu podkreślić, że z wieloma tezami A. K. Waśkiewicza 

zgadzam się całkowicie i mogę tylko zazdrościć trafności ich ujęcia. 

Zacznę od najważniejszego. Gdyby Waśkiewicz w swej wypowiedzi ograniczył 

się do sformułowania wniosków o charakterze dyrektywnym i do wysunięcia 

— pod adresem niektórych czasopism — swoich propozycji przemodelowań 

ich profilu, wówczas można by co najwyżej dyskutować nad słusznością 

jego wniosków. Skoro jednak swoje stanowisko podbudowuje w głównej 

mierze krytyką metodologii opisu, a więc krytyką zastosowanej w badaniach 

metody analizy zawartości, dyskusję trzeba znacznie rozszerzyć. 

Nad samą słusznością tych czy innych wniosków dotyczących profilu lub 

zasięgu wojewódzkich czasopism regionalnych nie chciałbym prowadzić dyskusji. 

Są to bowiem sprawy wykraczające poza zainteresowania prasoznawstwa 

i stanowią domenę polityków prasy. Oni to przecież powinni określać 

cele prasy. 

Celem prasy może być np. zaspokojenie tzw. „potrzeb środowiska" — jak 

pisze Waśkiewicz — przy czym zresztą zarówno „potrzeby", jak i „środowisko" 

można rozumieć bardzo rozmaicie. Celem tym może być zwiększenie poczytności, 

tak jak to zakładałem w artykule; przyznaję, że widocznie niezbyt jasno, 

skoro nie zostało to tak odczytane. Można też postawić sobie za cel 

stworzenie z pisma „trybuny twórców i działaczy", którzy gdzieś chcą się wypowiadać 

itd. itd. 

Jest rzeczą oczywistą, że w zależności od tego, co zostanie uznane za cel 

główny i jaka będzie hierarchia celów podrzędnych, zmieniać się muszą propozycje 

co do środków, jakie należy zastosować, a wśród nich również propozycje 

co do przemodelowań profilu pisma, które mogą stanowić jeden ze sposobów 

realizacji założonych celów. 

Skoro więc, po pierwsze — oparłem swoje rozumowanie na założeniu, że 

celem tym jest zwiększenie poczytności, po drugie — moje wnioski „wypływają 

logicznie z całości artykułu" i po trzecie — opis stanu faktycznego, na 

którym się oparłem, uważam (i będę tego bronił) za metodologicznie poprawny, 

to nie pozostaje mi nic innego, jak podtrzymać w całej rozciągłości 

wszystkie „wnioski o charakterze dyrektywnym" zawarte w podsumowaniu 

artykułu. 

Jeszcze raz podkreślam, że nie wyklucza to, aby po uznaniu innego celu 

za najważniejszy, wysunąć wnioski odmienne, jak zresztą i tego, żeby na podstawie 

tych samych przesłanek zaproponować wnioski inne. Tak więc wydaje 

mi się, że przyczyn odmienności poglądów A. K. Waśkiewicza i moich należy 

szukać przede wszystkim w różnicy hierarchii zakładanych dla czasopism 

regionalnych celów. 

Przejdźmy do innych zarzutów. Pierwszym jest niewłaściwy dobór próby 

numerów do badań. Zarzut słuszny z formalno-statystycznego punktu widzenia. 

Trzeba jednak wyjaśnić (co rzeczywiście pominąłem w tekście), że próba 

6 numerów z rocznika nie była próbą losową, ale dobraną celowo z wyłączeniem 

numerów znacznie odbiegających od normy, np. numerów 1-majowych. 

Wyjątkiem były Przemiany, których opis oparto z konieczności na pierwszych 

numerach pisma. W swojej recenzji Przemiany podkreśliły więc słusznie, że

ZAMIAST POLEMIKI JESZCZE O BADANIACH 59 

można mieć zastrzeżenia co do trafności opinii na ich temat. Taka procedura 

była uzasadniona nie tylko ograniczeniami finansowymi, ale również tym, że 

chodziło o uzyskanie obrazu nie przeciętnego, ale typowego numeru i określenie 

ogólnych proporcji w strukturze zawartości pisma. Oczywiście zdaję sobie 

sprawę, że próba losowa, a zwłaszcza dobrana dokładniej, to znaczy większa, 

mogłaby zmienić nieco wielkości procentowe w poszczególnych tabelach, ale 

nie sądzę, ażeby mogło to w sposób istotny wpłynąć na uszeregowania rangowe 

badanych czasopism, na czym głównie oparłem wnioski artykułu. 

Podzielam wątpliwości Waśkiewicza co do wartości klasyfikacji pism jedynie 

na podstawie kryterium tematycznego. Rzeczywiście np. „proza" może 

oznaczać zupełnie co innego w Odrze, a co innego w Odgłosach, a na przykład 

pod hasłem „cybernetyka" może kryć się raz esej filozoficzny, a kiedy 

indziej dowcip rysunkowy o mózgu elektronowym. Podobną uwagę można zrobić 

zresztą na temat każdego innego kryterium opisu zastosowanego w badaniach. 

W tym miejscu muszę jednak odwołać się do artykułu: podział typologiczny 

wojewódzkich czasopism regionalnych (tabela 2), tj. podział na pisma 

elitarne, niezdecydowane i popularne, przeprowadziłem dopiero po uwzględnieniu 

pięciu głównych grup cech tych pism. 

Kolejny zarzut: workowatość niektórych kategorii tematycznych prowadząca 

do „schematycznego" opisu, jak to formułuje B. Pomorski w Literach. Zarzut, 

z którym nie sposób się nie zgodzić, bo... można go przecież wysunąć w każdym 

przypadku. To prawda, że „problematyka społeczno-gospodarczo-polityczna" 

ma zakres bardzo szeroki i można do niej zaliczyć bardzo różne pozycje. 

Podobnie jednak rzecz się ma z każdą inną kategorią tematyczną, i to 

nie tylko w tych badaniach. Naw T et w tak na pozór jednorodnej kategorii jak 

„wiersze" muszą zmieścić się i fraszka i tren, i Białoszewski i Kochanowski. 

Z workowatości kategorii opisu zdajemy sobie sprawę przy każdej analizie 

zawartości, ale jak na razie nie wiemy, w jaki sposób można by jej uniknąć. 

Każda analiza musi się przecież zakończyć jakimś syntetycznym, a więc 

w dość znacznym stopniu uogólnionym opisem zawartości. Nb. opis tematyczny 

badanych czasopism sporządzono pierwotnie na podstawie 38 różnych 

kategorii 1 ), które potem dopiero zostały złączone w 6 różnych grup i tak 

przedstawione w artykule. Bez tego syntetyzującego zabiegu musiałoby się 

operować tabelą czy wykresem zawierającym nie 90, ale 570 pozycji. Nie 

ulega więc wątpliwości, że utrudniłoby to raczej niż ułatwiło uchwycenie jakichś 

prawidłowości typologicznych. 

Sprawa kategorii „wykład (referat)" w analizie gatunkowej. Pojęcie to, 

stosowane zresztą w analizie zawartości prasy od lat, zostało wprowadzone 

do wzoru klucza kategoryzacyjnego zaproponowanego przez I. Tetelowską 

jeszcze w 1965 r.2). Nie jest to — rzecz jasna — żadne usprawiedliwienie, 

zwłaszcza że klucz odnosi się głównie do zawartości dzienników. Forma wykładu 

czy referat« jest jednak również charakterystyczna dla polskich czasopism 

i dlatego została uwzględniona w naszej analizie jako gatunek dziennikarski. 

Podkreślam: dziennikarski, a nie literacki. Jeżeli natomiast na łamach 

badanych pism pojawiały się, zresztą zupełnie sporadycznie (nie bądźmy 

aż takimi optymistami!), „esej" lub „studium", wówczas zaliczano je nie 

do gatunków dziennikarskich, ale do „prozy". 

') Patrz T. Robak, A. Rusinek: Czasopisma regionalne, ich model i rola społeczna. 

Ośrodek Badań Prasoznawczych 1971, maszynopis — Aneks: tabela 5. 

*) I. Tetelowską: Zasady kategoryzacji zawartości dzienników (krytyka i propozycje). 

Zeszyty Prasoznawcze 1965 nr 3 s. 34.


Co do subiektywizmu w określaniu „stopnia regionalności" (a także innych 

cech badanego materiału), to oznacza on oparcie się przy kwalifikowaniu pozycji 

do poszczególnych kategorii na „poczuciu podmiotu poznającego" 3). Ponieważ 

„regionalność" jest cechą niewymierną i niewyrażalną ilościowo, z procedury 

tej nie można całkowicie wyeliminować błędu. Można co najwyżej 

błąd ten starać się zmniejszyć, obiektywizując całą procedurę badawczą. W tym 

celu w badaniach oparto się na opiniach zespołu 6 osób, z których każda 

kategoryzowała jeden numer (zostało to zresztą podane w przypisie do artykułu). 

Kryteria oceny były kilkakrotnie przez zespół dyskutowane i uzgadniane 

przed przystąpieniem do właściwej kategoryzacji. W skład zespołu weszli wyłącznie 

doświadczeni dziennikarze z kilkunastoletnim stażem pracy. Mimo 

tych wszystkich „obiektywizacyjnych" zabiegów zastrzegam się dodatkowo 

w artykule, że „zarówno sformułowanie wszelkich określeń w tabeli, jak 

i zaliczanie zawartości pism do tej czy innej grupy ma charakter względny 

i posiada sens tylko w odniesieniu do pozostałych tytułów badanej grupy 

pism". 

Trafnie postuluje Waśkiewicz przebadanie terytorialnego rozmieszczenia 

współpracowników czasopism. Zrobiono to w trakcie badań 4 ) i stwierdzono 

tendencje podobne do tych, o których pisze Waśkiewicz. A więc, że Odra 

i Nurt mają największy procent materiałów autorstwa współpracowników 

spoza województwa, a najmniejszy — autorstwa członków zespołu redakcyjnego. 

Odra wyróżnia się ponadto największym, w przybliżeniu 5-krotnie większym 

od innych czasopism regionalnych — procentem materiałów od autorów 

z Warszawy. Pomorze należy do grupy pism, które pod tym względem zajmują 

miejsce na przeciwległym końcu skali. Dane te warto zilustrować pełną 

tabelą (tab. na str. następnej). 

W tym miejscu jeszcze mały komentarz liczbowy do kolejnej ciekawej obserwacji 

Waśkiewicza na temat obniżania się poziomu pism bazujących głównie 

na miejscowych współpracownikach. Otóż „wskaźnik poziomu" wykazuje 

bardzo słabą tendencję do wzrostu przy zmniejszaniu się procentu materiałów 

autorstwa członków zespołu redakcyjnego (współczynnik korelacji rangowej 

+ 0,184). Natomiast istnieje dość wyraźna korelacja dodatnia (współczynnik 

+ 0,520) między procentem materiałów wąskoregionalnych i materiałów 

opracowanych przez autorów mieszkających w województwie macierzystym. 

Nie mogę zgodzić się ze stwierdzeniem, że pisma analizowane były w niewłaściwym 

kontekście, to znaczy, że porównywano je tylko między sobą, a nie 

z czasopismami ogólnopolskimi odpowiadającymi im profilowo i że przy innym 

ustawieniu skali porównawczej uzyskać można inne wyniki. Skoro celem 

badań było wypracowanie zarysu typologii wojewódzkich czasopism regionalnych 

(że jest to pojęcie umowne, kontrowersyjne i niezdefiniowane zastrzegłem 

się na wstępie), to dla jego osiągnięcia wystarczające było porównywanie 

wewnątrz grupy. Tym niemniej równolegle zbadano także 4 czasopisma ogólnopolskie 

o podobnym profilu (Kulisy, Kulturę, Miesięcznik Literacki i Zycie 

Literackie) s ), ale zbadano przy pomocy tej samej skali. Ustawiając inaczej 

skalę porównań dla niektórych wybranych pism otrzymamy oczywiście wyniki 

odmienne, tyle że nieporównywalne, a więc dla celów badawczych mało po- 

') Porównaj W. Pisarek: Założenia teoretyczno-metodologiczne Ośrodka Badań Prasoznawczych 

w Krakowie. Zeszyty Prasoznawcze 1972 nr 1 s. 13. 

*) T. Robak, A. Rusinek: Op. cit., Aneks: tabela 15. 

•) Tamże, Aneks: wykresy i tabele.

ZAMIAST POLEMIKI JESZCZE O BADANIACH 61 

Autorstwo tekstów w wojewódzkich czasopismach regionalnych 

(Uszeregowanie tytułów wg malejącego procentu materiałów autorstwa 

współpracowników spoza województwa macierzystego) 

Procent materiałów autorstwa 

Lp. 

Tytuł pisma 

członków 

zespołu redakcyjnego 

współpracowników 

z terenu 

województwa 

współpracowników 

spoza woj. 

Razem 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

Odra 

Nurt 

Litery 

Profile 

Kamena 

Pobrzeże 

Nadodrze 

Poglądy 

Pomorze 

Opole 

Odgłosy 

Przemiany 

Warmia i 

Barwy 

Kontrasty 

Mazury 

6 

22 

32 

27 

49 

37 

44 

43 

34 

32 

30 

30 

28 

24 

15 

47 

46 

43 

48 

27 

41 

40 

42 

52 

55 

57 

57 

65 

70 

83 

47 

32 

25 

25 

24 

22 

16 

15 

14 

13 

13 

13 

7 

6 

2 

OOOOOOOOOOOOOOO 

OOOOOOOOOOOOOOO 

•żyteczne. Natomiast stosując tę samą skalę będziemy zawsze otrzymywali wyniki 

takie same, bez względu na to, czy będziemy porównywali Odrę z Miesięcznikiem 

Literackim, czy z Misiem. 

Bardzo interesująca jest teza Waśkiewicza o komplementarności tematycznej 

prasy lokalnej na danym terenie. Pytanie tylko, czy jest ona wynikiem 

faktycznego zapotrzebowania odbiorców prasy, czy też potencji tej części 

miejscowego środowiska twórczego, które się w piśmie chce wypowiadać. Np. 

gwałtowne zmniejszenie się procentu tematyki studenckiej w Profilach z chwilą 

powstania Prometeja trzeba chyba tłumaczyć nie tym, że czytelnicy Profili 

nagle przestali się interesować problematyką studencką, ale albo tym, że 

w Rzeszowie zabrakło po prostu piór zdolnych do obsłużenia tą problematyką 

aż dwóch „trybun", albo tym, że Rzeszów akademicki jest za mały na to, 

żeby być równocześnie eksploatowany przez dwa pisma. Czy jest to prawidłowość, 

jak twierdzi Waśkiewicz Jeżeli słowo to ma być synonimem dla 

„prawa rządzącego wojewódzką rzeczywistością prasową", to można tylko pogratulować 

trafności tej obserwacji. Jeżeli jednak przez „prawidłowość" będziemy 

rozumieć „stan pożądany", to znowu musimy zapytać (bo wcale to nie 

jest takie jednoznaczne): pożądany dla kogo Wydawcy, dysponenta politycznego, 

czytelnika czy miejscowych „twórców i działaczy" Znowu musimy wrócić 

do pytania o cel, czy — jak to formułuje Waśkiewicz — o funkcję wojewódzkich 

czasopism regionalnych. Niezależnie od tego chciałbym zwrócić 

uwagę, że komplementarność tematyczna została uwzględniona w końcowych 

wnioskach artykułu, skoro przede wszystkim akcentowałem w nich rozszerżenie 

zasięgu niektórych pism regionalnych, ale posiadających wyraźnie sprecyzowany 

profil tematyczny — na tereny sąsiednie, które pism o takim profilu 

nie posiadają.


Jak najbardziej słuszną konsekwencją tezy o komplementarności tematycznej 

poszczególnych tytułów jest stwierdzenie, że w obecnej sytuacji nakładowej 

czasopism ogólnopolskich, charakteryzującej się chronicznym ich deficytem, 

można mówić jedynie o „zastępczej" poczytności czasopism regionalnych. 

Jak bowiem stwierdził to już w swoich badaniach nad deficytem prasy 

T. Kupis, przy pełnej podaży czasopism ogólnopolskich w każdym przypadku 

odnotowywano istotny spadek zainteresowania czytelników dla czasopism regionalnych 

e ). W przypadku Pomorza (a więc pisma najbardziej poczytnego 

wśród badanych tytułów) spadek ten wyniósł np. w Słupsku 38,1%, a we 

Włocławku 66,5%. „Czasopisma lokalne, jak się wydaje — konkluduje T. Kupis 

— utrzymują się na rynku głównie dzięki dążeniu do ich utrzymywania 

ze strony lokalnych władz, lokalnych środowisk twórczych oraz dzięki... deficytowi 

czasopism ogólnopolskich." Nie ulega więc wątpliwości, że wszystkie 

wnioski z mojego artykułu na temat współczynników poczytności mają sens 

tylko w aktualnej sytuacji deficytu prasy, co — widać — z tekstu nie wynikało 

w sposób całkowicie jednoznaczny. 

* 

Mimo uwag krytycznych pozostałe wypowiedzi obszernie streszczają główne 

myśli artykułu i podkreślają, że zawiera on materiał dający nie tylko pewne 

rozeznanie w sytuacji wojewódzkich czasopism regionalnych, ale i podstawę 

do refleksji. Niczego więcej nie mógłbym sobie życzyć. 

•) T. Kupis: Społeczne zapotrzebowanie na dzienniki i czasopisma (raport z badań 

w Słupsku i Włocławku). Ośrodek Badań Prasoznawczych 1972, maszynopis. (Por. także 

artykuł cytowanego autora w niniejszym numerze Zeszytów.)

P R A S O Z N A W S T W O ZA G R A N I C Ą 



KAROLY VARGA 

Budapeszt 

WIADOMOŚCI ZAGRANICZNE 

(Porównawcze badania międzynarodowe) 

Dr Varga pracuje jako socjolog w Węgierskiej Akademii 

Nauk. Przebywając w Annenberg School of Communications 

na Uniwersytecie w Pensylwanii opracował wspólnie 

z tamtejszym prof. Gerbnerem i G. Marvany'm z Węgierskiego 

Radia i TV projekt badań nad strukturą prasowych 

wiadomości zagranicznych, który tu skrótowo przedstawia. 

Szerzej zajmuje się w niniejszym artykule teoriami 

Gerbnera i Galtunga, dotyczącymi różnic treściowych 

między prasą kapitalistyczną, socjalistyczną i III 

świata. 

Artykuł stanowi szkic koncepcyjny do badań wykonywanych 

w Pensylwanii pod kierunkiem G. Gerbnera. 

Niniejszy artykuł stanowi szkic koncepcyjny do badań kierowanych 

przez Georga Gerbnera, dziekana Annenberg School of Communications. 

Analiza objęła wiadomości zagraniczne, jakie ukazały 

się w okresie jednego tygodnia w przeciętnie 6 dziennikach 10 krajów 

(USA, W. Brytania, NRF, ZSRR, CSRS, Węgry, India, Ghana, 

Kolumbia i Filipiny). 

Gdy György Marvany opracował wraz z Gerbnerem wstępny projekt 

badań, zaistniała potrzeba porównania odnoszących się do tematu 

teorii prasowych ze spodziewanymi wynikami (...). Okazało się, 

że celowi temu odpowiadają najpełniej dwie koncepcje teorii prasy 

i że sensowne jest, abyśmy według nich uporządkowali ogromny, 

pozostający do zebrania materiał empiryczny. Pierwsza — to koncepcja 

samego Gerbnera, której szkic opublikował przed ponad 

10 laty w studium na temat perspektyw prasy w komunikowaniu 

światowym, a następnie wbudował w ogólną teorię mówiącą 

o „wskaźnikach kulturalnych". Koncepcja ta poszukuje różnic treściowych 

między prasą świata socjalistycznego i kapitalistycznego,

64 KAROLY VARGA 

względnie nadaje im hipotetyczne określenia obronione już empirycznie 

we wspomnianym studium. (Trzeci świat w 1960 r. nie miał 

jeszcze własnego profilu, toteż w studium tym pod wieloma względami 

zlewa się z modelem socjalistycznym.) 

Druga koncepcja — to koncepcja J. Galtunga, dyrektora Peace 

Research Institute w Oslo oraz jego współpracownika M. H. Rugę. 

Galtung ze swego punktu widzenia rozróżnia systemy prasowe: socjalistyczny, 

kapitalistyczny i trzeciego świata, a oprócz powierzchownych 

różnic terminologicznych nie trudno zauważyć wewnętrzne 

przeciwieństwo z kryteriami systemu Gerbnera. 

Gerbner dokonał w swym studium analizy odgłosu, jaki miało 

Zgromadzenie Ogólne ONZ z 1960 r. Badając tytuły sprawozdań na 

pierwszych stronach New York Timesa i Népszabadsâg stwierdził, 

że główne tytuły w wielkich dziennikach amerykańskich są z jednej 

strony „proceduralne" (ograniczają się przede wszystkim do porządku 

obrad), a z drugiej zorientowane są na „konflikty", tj. zwracają 

uwagę na przeciwieństwa między obozami. Natomiast prasa socjalistyczna 

jest pod tym względem „substancjonalna", jej troską 

jest „chleb i masło na jutrzejszy stół", pokój i wolność narodów 

kolonialnych, jest „zorientowana na porozumienie" i poszukuje możliwości 

zjednoczenia przeciw zimnej wojnie w imię wspólnych, humanistycznych 

celów. Prasa kapitalistyczna ugrzęzła w zagadnieniach 

ustrojowych pedantycznie broniąc utrzymania status quo. Natomiast 

prasa socjalistyczna i krajów rozwijających się nie zajmuje 

się nieistotnymi detalami ani też przewijającymi się w tej sferze 

konfliktami, które mogłyby zagrozić oczekiwanym od dawna substancjalnym, 

zasadniczym celom. Tak więc prasa socjalistyczna pragnie 

czegoś, chce postępu ludzkości, jest przeciwniczką status 

quo, ale na drodze porozumienia narodów. 

Te piękne myśli Gerbnera o prasie socjalistycznej przywodzą na 

myśl również nasze powszechnie znane wady. Koncentrowanie się 

w prasie socjalistycznej na kompleksowych celach zasadniczych może 

od czasu do czasu prowadzić właśnie do zaniedbania konkretności 

i szczegółów proceduralnych. Pomijając wyraźnie wartościujące stanowisko 

(analiza tego należy raczej do polityka, aniżeli do socjologa) 

można empirycznie potwierdzić, że gdyby mierzyć na dwubiegunowej 

skali treść wiadomości prasowych wskaźnikami: konkretna 

szczegółowość — doniosłe uogólnienia, prasę socjalistyczną ze względu 

na treść jej wiadomości należy umieścić bliżej bieguna odpowiadającego 

doniosłym uogólnieniom, a prasę kapitalistyczną bliżej bieguna 

odpowiadającego konkretnej szczegółowości. 

Tytuły typu: „Wolność i niepodległość dla wszystkich narodów 

kolonialnych" są bardzo substancjonalne, ale równocześnie o wiele 

bardziej kompleksowe, mniej przejrzyste i jednoznaczne niż tytuły 

typu „Chruszczow domaga się zmiany Hammarskjolda". W tak 

uchwyconym kryterium po raz pierwszy spotykamy pokrewieństwo 

z myślami Galtunga. Według niego prasa kapitalistyczna koncentruje 

się na negatywach z jednej strony, a z drugiej na jednostkach 

(osobach) również dlatego, że wiadomości niepomyślne i odnoszące

WIADOMOŚCI ZAGRANICZNE 65 

się do jednostek są na ogół bardziej konkretne, ostrzej zarysowane, 

mniej dwuznaczne (wieloznaczne) aniżeli informacje pomyślne i ponadosobowe, 

mówiące o większych strukturach społecznych. Wiadomość 

niepomyślna пр. о katastrofie czy wywartej przemocy jest 

do tego stopnia niepomyślna, że jej negatywność nie podlega dyskusji. 

W przeciwieństwie do tego wydarzenie pomyślne często dla 

jednych jest pozytywne, podczas gdy dla innych prawie tak samo 

negatywne. A więc nie odpowiada wymogom „jednoznaczności". 

Myśl Gerbnera o „spojrzeniu prasy socjalistycznej skierowanym 

na dalekie cele" (które przesuwa nacisk z wewnętrzno-proceduralnych, 

ustrojowych dyskusji i przeciwieństw świata socjalistycznego, 

aby te ostatnie nie zaciemniały zasadniczych celów) w teoriach Galtunga 

powraca w ten sposób, że w stosunku do prasy socjalistycznej 

i krajów socjalistycznych zawiesza prawidłowość negatywizmu 

prasy. (Według Galtunga należą tu także kraje III świata tą częścią 

swej prasy, która informuje o społeczeństwie krajowym.)*) 

Ponieważ jednak świat jest podzielony, prasa socjalistyczna w stosunku 

do krajów kapitalistycznych i prasa byłych krajów kolonialnych 

w stosunku do byłych kolonizatorów nie szuka pozytywów. 

Każdy system prasowy, niezależnie od orientacji pozytywnej czy negatywnej, 

śledzi konflikty wewnętrzne strony przeciwnej. 

To samo kryterium „konkretności — doniosłości" kryje się za drugim 

zróżnicowaniem w teorii Galtunga, za osobocentryzmem przeciwstawionym 

strukturocentryzmowi. Jest sprawą bezsporną, że 

trudniej jest pisać o całych strukturach, o większych jednostkach 

społecznych, niż podawać do wiadomości konkretne poczynania lub 

oświadczenia poszczególnych osób. Wówczas bowiem związane ze 

strukturami zjawiska kompleksowe mogą głębiej harmonizować 

z podstawowymi celami, aniżeli proste czyny jednostek czy oświadczenia 

proceduralne. 

Niezmiernie ciekawy jest Galtungowski projekt reformy prasy 

zachodniej. To, co w nim doradza, w swej istocie zbliżałoby się do 

modelu socjalistycznego. Pisze on: 

— „Dziennikarze powinni otrzymywać lepsze wykształcenie po 

to, by byli w. stanie pojmować i przedstawiać długotrwałe procesy 

rozwojowe i aby w mniejszym stopniu koncentrowali się 

na samych wydarzeniach." 

— „Niechaj zwracają więcej uwagi na wydarzenia kompleksowe, 

wieloznaczne, niekoniecznie z zamiarem ich natychmiastowego 

interpretowania. ' ' 

— „Więcej powoływania się na wydarzenia a nie na ich przyczyny 

osobowe!" 

— „Więcej uwagi na wydarzenia pozytywne (pomyślne)!" 

*) To stwierdzenie o tyle nie odpowiada dzisiejszej socjalistycznej, dzisiejszej 

węgierskiej prasie, że zgodnie z nim nie wskazywałaby ona otwarcie na błędy. 

Natomiast i dzisiaj jest słuszne o tyle, że pogoń za skandalami i negatywnością 

daleka jest od prasy socjalistycznej, nie w ostatnim rzędzie z powodu jej 

udziału w naszym rozwoju, jej spoglądania w sposób perspektywiczny na socjalistyczne 

budownictwo. 

— Zeszyty Prasoznawcze


W niektórych propozycjach Galtunga przebija też dość już ukształtowany 

w socjalistycznym modelu prasowym ideał zwracania w prasie 

większej uwagi np. na „nieelitarne warstwy", na sprawy prostych 

ludzi pracy oraz „nieelitarnych narodów", słabszych i mniej 

rozwiniętych krajów. Jednak projekty te nie znalazły się w centrum 

naszych rozważań, nie mają bowiem specjalnego znaczenia 

z punktu widzenia meritum koncepcji Gerbnera i Galtunga. 

Galtung bada jaka jest przyczyna tego, iż prasa kapitalistyczna 

broni się przed jednoznacznością i kompleksowością wiadomości 

i stwierdza silną zależność komercjalną prasy zachodniej od publiczności. 

Jednoznaczność, jak to się — zasadnie czy bezpodstawnie — 

uważa, zmniejszałaby obieg gazet. Myśl ta tylko częściowo pokrywa 

się z teorią Gerbnera, który także podkreśla, że na zachodnie 

organy prasowe, jak zresztą i na elektroniczne masowe środki przekazu, 

wpływają nie tyle życzenia przeciętnych odbiorców, ile superprzedsiębiorstwa 

kupujące uwagę czytelników i telewidzów (kiedy 

np. zagarniają na swe reklamy czas programu odznaczający sie, 1 

wskaźnikiem największej popularności). Dla Gerbnera jest to znamienne; 

jego zbliżona do marksistowskich poglądów teza odbija 

znane hasło McLuhana: „Medium — to przekaz", sparafrazowane 

jako: „Korporacje — to przekaz" lub w nowszej wersji: „Społeczeństwo 

— to przekaz" (message). 

Z drugiej strony Gerbner stwierdza jednak (opierając się na własnych 

badaniach empirycznych), że kapitalistyczne komunikowanie 

masowe jest bardziej podporządkowane płytkim upodobaniom publiczności, 

jej nie ukształtowanym sądom, infantylnemu gustowi i że 

te upodobania wykorzystuje (stwarzając pozory jakoby im 

miało służyć). Z charakteru prasy socjalistycznej, z jej względnej 

niezależności od powiązań komercjalnych, wynika nastawienie bardziej 

pedagogiczne i wysoka podaż kultury, którą wraz 

z określonymi wpływami ideologicznymi przekazuje czytelnikom 

cierpliwie i ciągle nawet wówczas, kiedy spontaniczny popyt w tym 

względzie chwilowo nie jest tak wielki, aby sektor kultury uczynić 

opłacalnym. 

Według Galtunga następną przyczyną większej konkretności prasy 

zachodniej jest fakt, że użytkownicy wiadomości, wskutek swego 

położenia, są zwolennikami pragmatyzmu, lepiej orientują się w sprawie 

bezpośrednich akcji czy postanowień, od których nierzadko zależy 

ich egzystencja; potrzebują więc informacji wyraźnych, opartych 

na konkretnych danych. Jest to scena gry dla indywidualnych 

aktorów; panują na niej ustalone zasady, a dokładne informacje 

szczegółowe mogą decydować o rozgrywkach. W krajach socjalistycznych 

natomiast prasa służy całemu społeczeństwu. O wspólnych 

celach i przedsięwzięciach wielekroć silniej przypominają wydarzenia 

przekazywane na podstawie pedagogiczno-ideologicznych interpretacji 

i analiz, niż by tego mogło dokonać dokładne i neutralne 

„opublikowanie" faktów. Ten punkt widzenia niemal nigdy nie pojawi 

się tam, gdzie partykularne i indywidualne interesy uznaje się


za główny motyw w zdobywaniu korzyści 2 ). I tu jedna uwaga. Skoro 

według Galtunga prasa zachodnia powinna dążyć ku modelowi, 

w którym rozpoznajemy wiele zasadniczych cech prasy socjalistycznej, 

to również i naszemu dziennikarstwu nie zaszkodziłoby nauczyć 

się tego lub owego od dziennikarstwa zachodniego. To wspólne Gerbnerowsko-Galtungowskie 

kryterium, które w braku lepszego określenia 

nazwaliśmy „kryterium konkretności przeciwstawionym doniosłości", 

na obu biegunach kryje cenne elementy. Stanowisko, że 

mogą być one realizowane tylko jedno kosztem drugiego, może się 

wprawdzie odwołać do codziennych doświadczeń, ale — jak się wydaje 

— nie opiera się na zrewidowaniu do końca wszystkich możliwości. 

Jakkolwiek by jednak nie było, oczywiste jest, że omijanie 

skrajności i otwartość w odniesieniu do nieznanych zalet może uczynić 

system prasowy bardziej zrównoważonym i — wskutek tego — 

łatwiejszym do zaadaptowania, bardziej funkcjonalnym. 

Kryterium konkretności — doniosłości zdefiniowali również inni 

teoretycy prasy. Tak np. Raymond F. Smith porównał materiał dyplomatyczny 

dokumentujący konflikt graniczny chińsko-indyjski 

z 1962 r. we wszystkich sprawozdaniach New York Timesa oraz 

indyjskich „White Papers". Przeanalizował m. in. jednoznaczność 

i konkretność oraz negatywność jako jeden z jej wskaźników. New 

York Times nie informował oczywiście o każdym najdrobniejszym 

szczególe związanym z konfliktem, ani o fizycznych działaniach, ani 

o posunięciach dyplomatycznych. Tymczasem „White Papers" dają 

ich pełną dokumentację. Nasuwa się zaraz pytanie: czy Galtung ma 

rację twierdząc, że im wydarzenie jest bardziej jednoznaczne, tym 

większe jest prawdopodobieństwo, że wiadomość o nim znajdzie się 

w New York Timesie lub gdzie indziej I czy rzeczywiście: im coś 

bardziej negatywne — tym bardziej prawdopodobne, że trafi do gazet 

Smith zestawił stosunek procentowy „konkretnych projektów" 

ze stosunkiem procentowym „podjęcia problemu, sugestii", względnie 

„ponaglenia". Następnie zaś stosunek „odrzucenia projektu" 

z kategorią „odmowy, opanowania, wahania, przyjęcia". Okazało się, 

że w New York Timesie w znacznie większym procencie publikowano 

wiadomości dotyczące specyficznych, konkretnych, jednoznacznych 

kroków dyplomatycznych, aniżeli pociągnięcia dwuznaczne 

o niejasno sprecyzowanym znaczeniu. Z tego, co obraca się w sferze 

uogólnień (czy będzie to propozycja czy też odmowa) w mniejszym 

procencie powstanie wiadomość, aniżeli z jasnego, konkretnego 

słowa. 

Jeszcze ciekawiej Smith weryfikuje hipotezę negatywności. Podczas 

gdy Galtung i Rugę w empirycznej części swego studium po 

prostu zliczają negatywne wiadomości dotyczące kryzysów (kubańskiego, 

kongijskiego i cypryjskiego) w czterech analizowanych dziennikach 

norweskich, Smith bada również stopień negatywności. O ile 

*) Ten tok myśli zawiera wiele racji, ale nie całą prawdę. Od czasu wprowadzenia 

nowego mechanizmu gospodarczego, niezaprzeczalne jest rozpowszechnianie 

się pragmatyzmu socjalistycznego, a wraz z tym gwałtowny wzrost zapotrzebowania 

na nielakierowaną informację. 

5*


sformułowanie „wyraża niepokój" zawiera łagodne zabarwienie negatywne, 

to „podjęcie działań wojennych" leży już głęboko w sferze 

negatywności. Natomiast wyrażenia typu „protestuje", „ostrzega", 

„grozi bez specjalnych sankcji lub z nimi" itp. znajdą się w środku 

tak pomyślanej skali. Kategorie wydarzeń zaszeregował w jednej 

grupie według stopnia negatywności, a w drugiej procentowo, a więc 

ile z poszczególnych kategorii opublikował New York Times (100% 

stanowiły wiadomości opublikowane w „White Papers"). Następnie 

obliczył korelację wahań między tymi dwiema grupami. Wynik (...) 

nie dał takich wartości, aby można było na ich podstawie odrzucić 

hipotezę zerową czystej przypadkowości stosunku negatywności i znalezionej 

częstotliwości. Dlatego z początkowych 37 kategorii odrzucił 

1/4. Wówczas mógł zmienić poprzednią i uznać za udowodnioną następującą 

hipotezę: „Im bardziej negatywny jest skutek jakiegoś 

wydarzenia — zdaniem informatora — tym bardziej prawdopodobne, 

że zmieni się ono w materiał informacyjny". 

Smith analizował tylko jedną gazetę zachodnią. Jego wyniki potwierdzają 

tylko część hipotezy Galtunga — tę, że negatywność 

przeważa w prasie kapitalistycznej. Ani Smith, ani Galtung nie 

mają pewności empirycznej co do tego, jak pod tym względem 

przedstawia się prasa socjalistyczna. Empiryczne oparcie ma w tym 

względzie jedynie Gerbner, chociaż teoretyczne przypuszczenia 

Galtunga idą także w tym kierunku. Znane są również inne badania 

dotyczące zamiłowania prasy do negatywności (naturalnie 

odnoszą się one jedynie do prasy zachodniej). Cony w 1953 r. i Gieber 

w 1955 dokonali obliczeń procentowych wiadomości negatywnych 

w codziennej prasie amerykańskiej. Cony brał pod uwagę 

wiadomości, które nazwał zdarzeniami „relacjonalnymi" bądź wiadomości 

mówiące o działaniu jednostek i grup, które sprowadzają 

je do stosunków z innymi jednostkami lub grupami w jednej z następujących 

sytuacji: 

1) które stwarzają między nimi konflikt, 

2) które powodują ich współdziałanie, 

3) które stwarzają im wspólny los. 

Tak więc odpadła u niego kategoria, którą Gerbner w swoim systemie 

kodowym umieścił jako kryterium „konfliktu" i „zrozumienia". 

Wyniki uzyskane przez Cony'ego potwierdziły hipotezę negatywności: 

zdecydowanie więcej znalazł wiadomości o konfliktach, aniżeli 

o kooperacji. Ciekawe, że różnica ta jest wyraźniejsza, gdy 

bierze się pod uwagę jedynie początek wiadomości. Zmniejsza się 

ona wówczas, kiedy jako jednostkę obliczeniową przyjmuje się całą 

wiadomość, typograficznie zespoloną w jedną całość informację 

czy artykuł. Kategorie Cony'ego mogą zawierać ładunek konfliktowości 

i kooperacji równocześnie. Tak np. na około 900 początków 

artykułów dotyczących wojny 539 można było uznać jako dotyczące 

kooperacji, a tylko 375 jako dotyczące konfliktów. (Jest to ważny 

punkt dla osiągnięcia jednoznaczności analiz, Powstaje bowiem py-


tanie: co to za jednostki, kraje, obozy, których konflikty praktycznie 

występują razem z porozumieniem, razem z współpracą między 

tymi samymi jednostkami.) 

W studium Gerbnera z 1961 r. jednostkami takim są dwa obozy 

światowe: kapitalistyczny i socjalistyczny. Dochodzi nawet do tego, 

że znakiem PC (tj. treści „proceduralne" i „konfliktowe") oznacza 

wiadomości, które wydają się jednoznacznie kooperacyjne: dotyczące 

kooperacji wewnątrz omawianych jednostek, obozów. Np. „Poparcie 

dla przedstawicielstwa Chin Ludowych w ONZ". Trzeba więc 

uważać, na jakim szczeblu konflikt, a na jakim kooperacja stanowią 

przedmiot wiadomości. 

Gony znalazł najwięcej konfliktów w kategoriach: „przestępczość", 

„polityka partii", „wojny między narodami", „kapitał — praca — 

państwo" i „działalność czynników wewnętrznych"'. Najwięcej kooperacji 

znalazł natomiast w dziedzinach: „dobrobyt i bezpieczeństwo 

ludzi", „nauka i zawód o wysokim stopniu wykształcenia", 

„nauczanie" oraz w poprzednich grupach trzech kategorii — „wojna", 

„polityka partii" i „działalność czynników rządowych". 

Gieber natomiast badał stosunek oderwanych treści negatywnych 

i pozytywnych. Kategoria typu „życie płynie" w ogóle w systemie 

Cony'ego nie występuje, gdyż według jego definicji jest „nieracjonalna". 

Natomiast u Giebera kategoria ta wzmacnia kolumnę pozytywną. 

Gieber stwierdza na koniec, że niesłusznie oskarża się 

prasę o zamykanie oczu na wydarzenia pozytywne. Wniosek ten 

znajduje się więc w opozycji do zdań o- negatywności prasy. 

Wydaje się, że rozwiązania tej dyskusji należy szukać we wspomnianym 

już rozróżnieniu: negatywność jako sama przez się pobudzająca 

zainteresowanie czy też jako swoista cecha sytuacji określanych 

przez Cony'ego mianem „relacjonalne", jako właściwość interakcji 

o alternatywnym zakończeniu. (...) Pierwotne kryterium 

konkretności — doniosłości przejawia się tu o tyle, że samo redukowanie 

czynności „do modelu gry" działa w kierunku zwiększenia 

konkretności. Gerbner zdawał sobie sprawę z faktu, że prasa socjalistyczna, 

w interesie solidarności wobec dalekich celów, nie dopuszcza 

twierdzenia „każdy przeciwnikiem każdego". 

Tyle o operowaniu kryterium konkretności — doniosłości i o analizie 

negatywności jako „wyrazistości". Druga możliwa forma operacjonalizacji 

problemu: konfrontacja wiadomości osobocentrycznych 

i strukturocentrycznych w rzeczywistości nie była realizowana. Galtung 

i Rugę zaznaczyli ten problem mówiąc o jego ważnej odmianie 

w konfrontacyjnym paradygmacie czterech typów systemów prasowych, 

ale empirycznie tego kryterium nie badają. Natomiast 

w trwających w 1971 r. w Filadelfii i Budapeszcie badaniach na 

temat „Struktura wiadomości zagranicznych" to, czy w wiadomości 

występuje i jak głęboko jest w nią wbudowana osoba bądź grupa 

określonych osób, jest już jednym z pierwszych opisowych ujęć. 

Wychodząc z tego punktu widzenia łatwo da się skontrolować słuszność 

paradygmatu Galtunga. Według niego bowiem prasa zachodnia 

jest osobocentryczna, podczas gdy prasa typu radzieckiego jest struk-


turocentryczna, gdy informuje o wydarzeniach z własnego obozu, 

a osobocentryczna i strukturocentryczna, pisząc o krajach kapitalistycznych; 

natomiast typ prasy krajów III świata jest także osobocentryczny, 

a strukturocentryczność przejawia się w niej wówczas, 

gdy zajmuje się dawniejszymi krajami kolonizatorskimi. Jednakowo 

żywa uwaga skierowana jest wówczas zarówno na strukturę osobową 

jak i na społeczną. Ponieważ w projekcie uwzględnione zostaną 

przykłady prasy wszystkich „trzech światów", po otrzymaniu wyników 

będzie można przebadać hipotezy w ich subtelnych zabarwieniach. 

Oto hipotezy, których prawdziwość potwierdzą być może badania 

kierowane przez Gerbnera. 

Pierwsza teza zbudowana została na podstawie Gerbnerowskiej 

konfrontacji celów treściowych i może być odnotowana w następujących 

kategoriach: z jednej strony kompleksowość, ogólnikowość, 

ważność względnie wieloznaczność, a z drugiej konkretność, specyficzność, 

szczegółowość względnie jednokryteryjność. Zmienna ta 

może być mierzona także w sposób abstrakcyjny, np. dzięki kwalifikowaniu 

każdej wiadomości zagranicznej na 7-stopniowej skali czy 

też przez umieszczenie ich na 11-stopniowej skali Thurstona. Załóżmy 

więc: 

(Hipoteza 1). Abstrakcyjna miara kompleksowości i ważności będzie 

wyższa w wiadomościach zagranicznych prasy krajów socjalistycznych 

i rozwijających się niż w prasie krajów zachodnich. 

(Hipoteza 1.1). Abstrakcyjna miara ukierunkowania na cel i orientacji 

na wartość będzie wyższa w wiadomościach zagranicznych prasy 

krajów socjalistycznych i rozwijających się niż w prasie zachodniej. 

Pozostałe hipotezy są właściwie rozwinięciem pierwszej. 

(Hipoteza 2). W kategoriach „projektu" i „odrzucenia" — jak je 

nazywa Smith — większa będzie częstotliwość wiadomości sformułowanych 

w prasie krajów socjalistycznych i rozwijających się niż 

krajów zachodnich. 

(Hipoteza 3). Wiadomości substancjonalne i proceduralne — jak 

je nazywa Gertmer — będą się przejawiać w takim podziale, że 

w prasie krajów socjalistycznych i rozwijających się przeważające 

i charakterystyczne będą wiadomości substancjonalne, a w prasie 

zachodniej proceduralne. (Tę hipotezę można sprawdzić jeszcze 

w wiadomościach politycznych, zestawiając je z nie politycznymi, 

co pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy orientacja treściowa względnie 

orientacja na zasady gry czy też ustrojowa jest również w sferze 

politycznej właściwością ustrojową wychodzącą poza sferę polityczną.) 

(Hipoteza 4). Wiadomości z zakresu porozumienia i współpracy 

częściej będą się pojawiać w prasie socjalistycznej i krajów rozwijających 

się aniżeli w zachodniej. 

(Hipoteza 4.1). Wiadomości z zakresu porozumienia i współpracy 

ze stosunkowo większą częstotliwością będą się pojawiać w kręgu


własnego ustroju społeczno-politycznego prasy krajów socjalistycznych 

i rozwijających się aniżeli prasy zachodniej. 

(Hipoteza 4.2). Wiadomości mówiące o konfliktach w odniesieniu 

do przeciwnych ustrojów społeczno-politycznych mniej więcej w takim 

samym stopniu będą się ukazywać w prasie zachodniej, socjalistycznej 

i krajów rozwijających się. 

(Hipoteza 5). Stopień negatywności — jak to ujął w sposób abstrakcyjny 

Gieber czy w konkretnych kategoriach Smith — będzie 

wyższy w wiadomościach zagranicznych prasy zachodniej aniżeli 

prasy krajów socjalistycznych czy rozwijających się. 

(Hipoteza 5.1). Różnica ta jest ostrzejsza wówczas, gdy pod pojęciem 

„zagranicy" rozumiemy tylko kraje o takim samym ustroju 

społeczno-politycznym. (Por. hipotezę 4.1). 

(Hipoteza 5.2). Różnica zaciera się lub znika wówczas, gdy pod 

pojęciem „zagranicy" rozumiemy kraje nie mające takiego samego 

ustroju społeczno-politycznego. (Por. z hipotezą 4.2). 

Mamy więc do czynienia z dwiema niezależnymi konstelacjami 

czynników: jedna to bardziej pozytywne nastawienie prasy socjalistycznej 

i krajów rozwijających się, które wypływa z wiary w dalsze, 

humanistyczne cele; druga to okoliczność, że ukazanie słabości 

przeciwnego obozu jest konsekwencją lojalności względem własnego 

ustroju. Z następnej hipotezy widać, że w stosunku do pozytywnych 

zainteresowań prasy socjalistycznej rzeczywiście mowa jest 

raczej o zasadniczym nastawieniu aniżeli o rygorze wspomnianej 

lojalności względem ustroju. 

(Hipoteza 5.3). W prasie krajów socjalistycznych będzie więcej 

wiadomości o pozytywnym charakterze z różnych dziedzin życia, 

a więc z typów wydarzeń zawartych w kategorii Giebera „życie 

płynie". Z sektorów nie związanych ściślej z ustrojem społeczno-politycznym 

— prasa socjalistyczna z większą częstotliwością niż prasa 

zachodnia będzie ukazywać wiadomości o charakterze pozytywnym 

ze wszystkich trzech światów. 

(Hipoteza 6). W prasie krajów socjalistycznych ukazuje się mniej 

wiadomości o pojedynczych osobach, a więcej mówiących o strukturach, 

odwrotnie niż w prasie zachodniej i krajów rozwijających 

się. 

(Hipoteza 6.1). Różnica ta jest ostrzejsza wówczas, gdy pod pojęciem 

„zagranicy" w przypadku krajów socjalistycznych rozumiemy 

tylko pozostałe kraje socjalistyczne, w przypadku krajów rozwijających 

się natomiast tylko pozostałe kraje rozwijające się. (Por. z paradygmatem 

Galtunga.) 

(Hipoteza 6.2). Różnica ta zaciera się lub znika wówczas, gdy 

pod pojęciem „zagranicy" w przypadku prasy socjalistycznej pojmujemy 

świat kapitalistyczny, a w przypadku prasy krajów rozwijających 

się byłe kraje kolonizatorskie. Wówczas bowiem osłabnie 

strukturocentryczność prasy socjalistycznej i osobocentryczność prasy 

krajów rozwijających się.


Pod pojęciem strukturocentryczności należy rozumieć fakt, że chodzi 

nie tylko o działanie sił „pozaludzkich", ale i dążeń ludzkich 

zobiektywizowanych w formacjach społecznych. Prasa zachodnia 

wykazuje bowiem o jeden stopień większe zamiłowanie — zgodnie 

z wstępnymi obserwacjami — do wydarzeń powstających z sił 

pozaludzkich. Trzeba to rozumieć w ten sposób, że w prasie zachodniej 

„mniejsza amplituda" wydarzenia wystarcza, aby uczynić z niego 

wiadomość, jeśli jest mowa пр. о klęskach natury. („Amplituda 

wydarzenia" jest ciekawym pojęciem analitycznym Galtunga. Im 

większa zapora wodna zostanie uruchomiona, tym bardziej prawdopodobne, 

że powstanie z tego wiadomość prasowa — podaje plastyczny 

przykład.) (...) 

Wszystkie te przedstawione w hipotezach różnice między prasą 

trzech ustrojów światowych można sprowadzić do dwoistości orientacji 

teraźniejszości i orientacji przyszłości. Już we wczesnym sformułowaniu 

koncepcji Gerbnera, w teorii „perspektyw prasy w komunikowaniu 

światowym" pojawia się moment, który zyskuje teoretyczną 

i empiryczną podbudowę w opracowywanym obecnie ogólnym 

teoretycznym systemie „wskaźników kulturalnych". Już 

w wyniku badań sprzed dziesięciu lat okazało się, jak zrozumiała 

jest dla jednego systemu prasowego gonitwa wśród przepisów proceduralnych 

i jednocześnie iak dalece samo przez się zrozumiałe 

w drugim systemie prasowym jest badanie przewidywanych w przyszłości 

celów. Co w jednej perspektywie jest zagadnieniem centralnym, 

w drugiej w ogóle nie jest brane pod uwagę. Podstawowym 

problemem jest więc nie to, jakie stanowisko występuje wśród 

przedmiotów dyskusji, ale to, z czego w ogóle powstanie przedmiot 

dyskusji, co trafi na porządek dzienny. Najpewniej możemy scharakteryzować 

poszczególne systemy prasowe według tego, jakie są 

ich „agenda set", względnie jaki jest ich „porządek dzienny". 

Ważne jest tu także przypuszczenie Gerbnera, z którego z biegiem 

lat powstała potwierdzona empirycznie, wytrzymująca próby teza, 

że w jednym — drugim systemie społeczno-kulturalnym „lista punktów 

porządku dziennego" nie zna granic „faktyczno-fikcyjnych" czy 

raczej nie bardzo ich przestrzega. Inaczej mówiąc — to, co się odzwierciedla 

w materiale źródłowym wiadomości, na ogół odzwierciedla 

się też w filmach, telewizji, świecie powieści i literatury dramatycznej. 

(...) 

W sferze faktów, w zakresie wiadomości prasowych — dysponujemy 

tylko wstępnymi wynikami; dwie grupy robocze, jedna zajmująca 

się wiadomościami zagranicznymi, druga wiadomościami krajowymi, 

badają wskaźniki kulturalne — fakty, wydarzenia w świecie, 

które zdobyły rangę faktów. Prace nad skartografowaniem świata 

fikcji zostały podjęte już wcześniej. Oto parę ciekawszych danych dla 

ilustracji, np. z badań podobnych Gerbnerowskim — nad bohaterem 

filmowym. Uprzedzenia i nietolerancja stanowią temat 18°/o filmów 

polskich, 14% filmów jugosłowiańskich; równocześnie badający filmy 

włoskie ъ 1960 roku (w przypadkowo wybranej połowie) nie znaleźli 

nawet śladu tego tematu. W poddanym badaniom roku seks bez mi-


łości stanowi temat 48°/» filmów francuskich, tylko 7% polskich i 3% 

czechosłowackich. 24% filmów francuskich ukazuje rozpad małżeństwa, 

a filmów włoskich tylko 3%, polskich 2%, jugosłowiańskich 0°/o. 

U 79% mężczyzn i 58% kobiet — bohaterów filmów czechosłowackich 

— jako cel działania występuje dążenie do znaczenia, do wpływów. 

Cel ten nie występuje ani u mężczyzn ani u kobiet w filmach 

włoskich. 

Długo można by wymieniać zaskakujące przykłady. Odbicie fikcyjne, 

jak wiemy, nie jest mechanicznym odtworzeniem życia. Ale 

kto się ośmieli oświadczyć, że za odbiciami fikcyjnymi nie stoją selekcjonujące 

spojrzenia i że nie są one zbudowane — w jakiś później 

możliwy do wykrycia sposób — w organiczną całość Z jakiego wydarzenia 

powstanie wiadomość I z jakiego momentu wydarzenia 

i kiedy A oto co z systemu Irvinga Goffmanna, badającego prawidłowości 

zawiłego „życia codziennego", wywarło duże wrażenie 

na autorze artykułu: Goffmann — na seminarium w Uniwersytecie 

Pensylwańskim, a także w swoich książkach — między innymi dzięki 

ciekawym wycinkom prasowym rzucał światło na dziwne i w swej 

konkretności dające wiele do myślenia momenty życia. Tak np. z numeru 

San Francisco Examiner and Chronicle z 14 kwietnia 1968, 

mówiącego między innymi o tym, jak pewna kelnerka „nabrała" nabazgranym 

na dwu papierowych serwetkach testamentem sąd i otrzymała 

spadek, od którego zostali wykluczeni spadkobiercy, cytuje: 

„Prymitywny, nielegalny sposób, w jaki został napisany wspomniany 

testament, rozproszył wszelkie wątpliwości co do jego autentyczności, 

ponieważ gdyby ktoś chciał oszukać, użyłby znacznie bardziej 

formalnego dokumentu, który nie byłby tak starannie badany." 

Oto analiza zasad gry dokonana na tym przykładzie przez Goffmanna: 

Z dwu względów wielkie ryzyko podjęła oszustka. Sąd 

mógł nie być tak wyczulony, mogły mu się nie rzucać w oczy nieformalności. 

Albo mógł być jeszcze znacznie bardziej wyczulony i uznać 

ten budzący podejrzenia moment jako ewentualnie rozmyślny i dlatego 

w dwójnasób podejrzany. 

Zwyczaje naszej prasy piętnują jako pogoń za tanią sensacją zabawianie 

się takimi oszukańczymi pomysłami. Z prasy węgierskiej 

Goffmann nie wyłuskałby prawideł teorii gry dnia powszedniego. Za 

to nasza prasa zwraca uwagę na takie dokumenty, które zupełnie nie 

przychodzą do głosu w prasie amerykańskiej, np. na wydarzenia 

związane z gospodarką narodową. 

Te ulotne uwagi są jedynie popularyzatorskim oświetleniem problemu. 

Dokładne opracowanie tez wymaga wiele pracy, zbierania 

danych, obliczeń i prac teoretycznych. Metodologiczne opracowanie 

nakreślonych wyżej hipotez, ujęcie przypuszczalnie pojawiających 

się zmiennych, stanowi bardzo jeszcze dalekie od rozwiązania zadania. 

Porównanie New York Timesa i Népszabadsâg sprzed dziesięciu 

lat przeprowadzone było stosunkowo prostą techniką, krąg podjętych 

bezpośrednio zagadnień był ograniczony, a to, co znajdowało 

się poza nim, pozostawało tylko przypuszczeniem : podstawą do hipotez 

i przyszłych badań. Obecnie jeszcze nie zostało rozstrzygnięte py-


tanie, w jakim stopniu w obecne — bardziej rozwinięte i o większych 

aspiracjach — porównania można będzie wbudować technikę badań 

Gerbnera z 1960 г., ograniczającą się do analizy nagłówków prasowych 

artykułów i • samego systemu kodowania, który wyżej nakreśliliśmy. 

Oczekujemy informacji profesora Gerbnera odnośnie do dalszych 

posunięć dotyczących badań; opracowania dokonanego w Filadelfii 

z wstępnych informacji zebranych z prasy 12 krajów i z opracowania 

teoretyczno-metodycznych zasad, które — obejmując również 

przedstawiony tu zarys — stworzą ostateczny program drugiego, pogłębionego 

ich etapu. 

Przekład autoryzowany : 

Danuta Jakubiec

M A T E R I A Ł Y 

Zeszyta 

PRASOZNAWCZE 


JÓZEF NIEPOKÓJ 

WYKORZYSTANIE 

BIULETYNÓW AGENCYJNYCH 

W POLSKIEJ PRASIE CODZIENNEJ 

Podstawowym źródłem wiadomości zagranicznych i krajowych w naszej 

prasie codziennej są — jak wiadomo — biuletyny agencyjne wydawane przez 

trzy główne agencje prasowe: Polską Agencję Prasową, Agencję Robotniczą 

i Polską Agencję „Interpress", przy czym najważniejszy jest niewątpliwie Codzienny 

Biuletyn Informacyjny PAP. Każdego dnia drogą dalekopisową wszystkie 

redakcje w Polsce w ramach tego biuletynu otrzymują 150—200 wiadomości 

różnych rozmiarów z wielu dziedzin życia, nadawanych przez redakcję 

centralną PAP w Warszawie w oparciu o informacje nadsyłane przez sieć 

swoich korespondentów krajowych i zagranicznych, jak również o materiały 

przekazywane przez agencje innych państw, z którymi Polska Agencja Prasowa 

współpracuje. 

Codziennie więc redakcje otrzymują potężny serwis materiałów agencyjnych, 

który trzeba poselekcjonować, zaadiustować i w miarę możliwości jak 

najpełniej wykorzystać. Stąd od dawna rodziło się pytanie: w jakim stopniu, 

a również w jaki sposób poszczególne redakcje wykorzystują materiały agencyjne, 

czyli jaki procent z pokaźnej codziennej porcji tych wiadomości ukazuje 

się na łamach naszej prasy codziennej. Na zebraniach Klubu Depeszowców 

SDP, niejednokrotnie omawiano ten problem, wysuwając różne przypuszczenia: 

wykorzystujemy 10, 20 czy 30°/o całego materiału PAP Ocena była 

różna, ale opierała się tylko na praktyce, czasem zresztą wieloletniej, poszczególnych 

depeszowców. 

Wreszcie w roku 1971 na zlecenie Zarządu Głównego RSW „Prasa" sondaż 

taki obejmujący prasę codzienną przeprowadził Ośrodek Badań Prasoznawczych 

w Krakowie 1 ). Badania trwały około jednego roku i objęły 18 gazet 

codziennych dobranych według następujących kryteriów: 2 gazety centralne 

{Trybuna Ludu i Życie Warszawy), 8, czyli połowę, organów wojewódzkich 

Partyjnych {Glos Wybrzeża, Trybuna Robotnicza, Słowo Ludu, Głos Koszaliński, 

Gazeta Krakowska, Trybuna Opolska, Nowiny Rzeszowskie, Gazeta Zielonogórska), 

3 — więc także połowę — terenowych gazet „czytelnikowskich" : 

Dziennik Polski, Dziennik Łódzki, Słowo Polskie oraz 5, czyli też połowę, teł 

) Badania przeprowadzili autor niniejszego artykułu i red. Józef 

Pałka.

76 MATERIAŁY 

renowych gazet popołudniowych: Dziennik Wieczorny, Echo Krakowa, Kurier 

Lubelski, Express Poznański, i Kurier Szczeciński. 

W doborze gazet uwzględniono więc dwie najbardziej popularne gazety 

centralne, wszystkie gazety jednego dużego ośrodka dziennikarskiego (Kraków) 

oraz po jednej gazecie z pozostałych województw, z wyjątkiem Białegostoku 

i Olsztyna. Do badań wybrano dwa różne tygodnie typowe dla całego roku, 

a więc z wyłączeniem okresów szczególnie ważnych wyflarzeń politycznych 

czy to krajowych, czy zagranicznych, a mianowicie jeden tydzień w kwietniu 

i jeden tydzień w maju, co w praktyce oznaczało prześledzenie losów wiadomości 

agencyjnych z 14 codziennych serwisów PAP oraz innych biuletynów 

agencyjnych nadanych w tym okresie. 

Badania miały dać odpowiedź na następujące pytania: 

• ile wiadomości z biuletynów agencyjnych wykorzystuje się w całości lub 

częściowo ; 

• jaka jest objętość wykorzystywanego materiału, tzn. ile wierszy ukazuje 

się w druku, a ile idzie do kosza; 

• ile wiadomości się skraca i w jakim stopniu; 

• jakie są różnice w sposobie wykorzystywania materiałów 

agencyjnych. 

• Odrębnym zagadnieniem było dokonanie analizy ważności informacji 2 ), 

a więc ustalenie, ile wiadomości ważnych z punktu widzenia ich wagi 

politycznej, społecznej czy gospodarczej dociera do czytelnika, a ile nie. 

• Wreszcie ostatnia grupa pytań odnosiła się do tematyki. W tym zakresie 

dokonano podziału na wiadomości krajowe i zagraniczne (te z kolei dzielono 

na wiadomości z krajów socjalistycznych, kapitalistycznych i trzeciego 

świata) oraz na poszczególne dziedziny życia. 

Wyniki badań w pewnej mierze potwierdziły opinię depeszowców o wykorzystaniu 

materiału Codziennego Biuletynu Informacyjnego PAP przez poszczególne 

redakcje: wykorzystują one bowiem od ok. 10 do ok. 30% materiału 

PAP-owskiego liczonego wg ilości pozycji i od 5 do ponad 30°/o — wg ilości 

wierszy. Należy przy tym pamiętać, że niektóre gazety znajdują się w „uprzywilejowanej" 

sytuacji w stosunku do innych, ukazują się bowiem siedem razy 

w tygodniu. Są to — obok Trybuny Ludu — Nowiny Rzeszowskie, Słowo Ludu, 

Glos Koszaliński i Trybuna Opolska, w związku z czym pisma te miały możność 

zamieszczenia w badanym 14-dniowym okresie większej ilości materiałów 

PAP niż pozostałe gazety ukazujące się tylko sześć razy w tygodniu. 

Wykorzystanie materiałów przez poszczególne gazety ilustruje tabela na 

str. 77 (uszeregowana według ilości wykorzystanych wierszy). 

Jak wynika z tabeli, poza gazetami centralnymi Trybuną Ludu i Życiem 

Warszawy, które mają zbliżone i stosunkowo wysokie wskaźniki wykorzystania, 

żadna z gazet terenowych nie wykorzystuje biuletynu PAP nawet w 20°/». 

Istnieje tutaj następująca prawidłowość: pod względem objętości, a więc ilości 

2) Oceny informacji pod względem ich wagi (dużej, średniej i małej) dokonał red. Czesław 

Kosturek, przewodniczący Klubu Dziennikarzy Depeszowych SDP, redaktor 

Dziennika Telewizyjnego. Tak więc ocena, chociaż na pewno w dużej mierze subiektywna, 

została dokonana przez fachowca od wielu lat parającego się problemami polityki 

krajowej i zagranicznej.

MATERIAŁY 77 

Tab. 1: Wykorzystanie Codziennego Biuletynu Informacyjnego PAP przez 

dzienniki w okresie 2 tygodni 

(materiał PAP = 2378 pozycji lub 51167 wierszy) 

Dane 

liczbowe 

Dane procentowe 

Nazwa gazety 

ilość 

pozycji 

objętość 

wierszy 

ilość 

pozycji 

objętość 

wierszy 

1. Trybuna Ludu 

2. Zycie Warszawy 

3. Trybuna Robotnicza 

4. Nowiny Rzeszowskie 

5. Słowo Ludu 

6. Glos Koszaliński 

7. Trybuna Opolska 

8. Gazeta Zielonogórska 

9. Glos Wybrzeża 

10. Gazeta Krakowska 

11. Dziennik Łódzki 

12. Słowo Polskie 

13. Dziennik Polski 

14. Kurier Lubelski 

15. Dziennik Wieczorny 

16. Kurier Szczeciński 

17. Echo Krakowa 

18. Express Poznański 

672 

603 

278 

303 ' 

321 

361 

450 

253 

187 

322 

190 

331 

275 

346 

344 

217 

284 

248 

16 073 

13 938 

7 649 

6 527 

5 930 

5 577 

5 402 

5 348 

5 235 

4 779 

3 739 

3 716 

3 408 

3 219 

3 091 

2 655 

2 588 

2 585 

28,2 

25,3 

11,7 

12,7 

13,5 

15,2 

18,9 

10,6 

7,8 

13,5 

8,0 

13,9 

11,6 

14,5 

14,4 

9,1 

11,9 

10,4 

31,4 

27,3 

14,9 

12,8 

11,6 

10,9 

10,5 

10,4 

10,2 

9,3 

7,3 

7,3 

6,6 

6,3 

6,0 

5,2 

5,0 

5,0 

wierszy, w najwyższym stopniu wykorzystują materiały PAP gazety centralne, 

w niższym — partyjne wojewódzkie, w jeszcze niższym — „czytelnikowskie" 

i w najniższym — popołudniowe. Gdy jednak tabelę ułożymy inaczej, tj. według 

ilości wydrukowanych pozycji, okaże się, że objętość nie idzie w parze 

z ilością pozycji; obok Trybuny Opolskiej niektóre gazety popołudniowe Kurier 

Lubelski i Dziennik Wieczorny wysuwają się na czoło wśród gazet terenowych. 

Wniosek stąd jest prosty: gazety, które bardziej skracają materiały, 

mogą zamieścić większą ilość pozycji, przy czym szczególną rolę odgrywają tu 

rubryki typu „w telegraficznym skrócie", „w jednym zdaniu" itp. Tam natomiast, 

gdzie skrótów dokonuje sią mniej, ilość pozycji jest wyraźnie mniejsza. 

Mogą wchodzić tutaj w grę dwie sprawy: albo redakcje wolą dać mniejszą 

ilość wiadomości ale w poszerzonej wersji, albo po prostu depeszowcy nie dokonują 

skrótów czy to z wygodnictwa, czy też innych, obiektywnych przyczyn 

(brak czasu, konieczność wcześniejszego zamknięcia numeru itp.). 

Na tym tle interesujące jest pytanie, w jakim stopniu wykorzystały materiały 

PAP wszystkie gazety Otóż w badanym okresie PAP nadał 2378 wiadomości 

(bez informacji sportowych, które nie wchodziły w zakres badań) 

i 51 167 wierszy, z czego gazety zamieściły 1630 wiadomości i 29 281 wierszy 

tekstu. Oznacza to, że materiał PAP wykorzystany został w 68,5% ilościowo 

i w 57,2% objętościowo. 

Czy to dużo, czy mało Sprawa jest oczywiście dyskusyjna. Wydaje się jednak, 

że wykorzystanie PAP-u w blisko 70% (licząc wg ilości pozycji) nie powinno 

budzić większych zastrzeżeń, natomiast wrzucanie do kosza blisko 45% 

objętości biuletynu — mówi samo za siebie. Niejednokrotnie PAP nadaje w pełnych 

wersjach wiadomości, szczególnie krajowe, o których z góry wiadomo,

78 MATERIAŁY 

że nie mają żadnych szans na ukazanie się w druku, gdyż nadawane są albo 

bardzo późno, albo w rozmiarach nie do przyjęcia przez żadną redakcję. Marnuje 

się w ten sposób i wysiłek ludzi, i papier, i sprzęt. 

Wniosek, jaki się tu nasuwa, postulowany już zresztą pod adresem PAP, 

jest oczywisty: jak najwięcej różnorodnych materiałów, ale krótszych. Trzeba 

zresztą przyznać, że w stosunku do ubiegłych lat nastąpiło wiele zmian na 

lepsze w tym względzie. Ciekawą innowacją było np. wprowadzenie w biuletynie 

zagranicznym tzw. biuletynu ekstra, który spełnił swoje zadanie i jest 

aprobowany przez depeszowców. 

Jak już wspomniano, jednym z celów badań było ustalenie, jak prasa codzienna 

wykorzystuje wiadomości agencyjne pod względem ich ważności. Zakładano 

bowiem, że waga materiału powinna mieć decydujący wpływ na jego 

wykorzystanie. Zgodnie z tym należało sądzić, że gazety wykorzystują stosunkowo 

najwięcej wiadomości o dużej wadze. Badania potwierdziły to przypuszczenie. 

Im większa była waga materiału — tym wyższy stopień jego wykorzystania. 

Mimo jednak tej ogólnej prawidłowości gazety nie zamieściły 96 

informacji dużej wagi (na ogólną ilość 650) i 315 średniej wagi (na 1007). Łączna 

objętość tych materiałów jest jednak tak duża, że gdyby badane pisma 

chciały je wykorzystać w całości, musiałyby przeznaczyć na nie o 37% więcej 

miejsca niż obecnie. 

Ale brak miejsca nie stanowi jedynej przyczyny niewykorzystania ważnych 

informacji agencyjnych. Gazety przeznaczyły bowiem znaczną część miejsca 

na zamieszczenie 384 (na ogólną ilość 721) wiadomości małej wagi. Rzecz 

w tym, że wiele wiadomości ważnych agencja nadsyła zbyt późno i redakcje, 

które z powodu nieodpowiedniej bazy poligraficznej wcześniej muszą zamykać 

numer, nie mogą ich podać do druku. Dlatego też zapełniają swe szpalty materiałem 

małej wagi, ale otrzymanym w porę. W ten sposób nie tylko brak 

miejsca, lecz także niewłaściwa baza poligraficzna odbijają się ujemnie na 

prawidłowym wykorzystaniu materiału agencyjnego i należytym informowaniu 

czytelnika. Oczywiście — jak wykazuje praktyka — gazety zamieszczają pewną 

część informacji małej wagi również z tego względu, że ich tematyka jest ciekawa, 

atrakcyjna dla czytelnika. Są to różne ciekawostki prasowe, popularne 

„michałki". 

I tu dochodzimy do sprawy tzw. oficjałek, czyli „wiadomości urzędowych", 

do których zaliczamy przede wszystkim wyjazdy, przyjazdy, pobyty różnych 

delegacji oficjalnych. Zdecydowana większość wiadomości dużej wagi w niniejszych 

badaniach to właśnie takie informacje urzędowe, w których b. często 

cała kartka maszynopisu wylicza nazwiska i podaje jedną, dwie a czasem 

nawet więcej (!) funkcji: kto przybył, kto witał, kto będzie towarzyszył itd. itd. 

Są to często nazwiska albo stale się powtarzające, albo takie, które nic lub niewiele 

mówią czytelnikowi; zamieszczanie takiej „książki telefonicznej" nie 

tylko nie jest potrzebne, ale wręcz denerwuje, nie mówiąc już o tym, ile 

zabiera miejsca w gazecie. Dlatego słusznie coraz częściej mówi się o potrzebie 

likwidacji, a w każdym razie ograniczania tego „protokołu dyplomatycznego", 

a już na pewno gazety terenowe mogą go sobie podarować... 

Mówiąc o wykorzystaniu materiału agencyjnego trzeba mieć na uwadze 

jego efektywność. Na 1630 wydrukowanych informacji jedynie 6 zostało wykorzystanych 

przez wszystkie badane gazety, a 467 tylko przez jedną gazetę. 

Oznacza to, że jedynie w 6 przypadkach wykorzystanie było maksymalne, natomiast 

w 467 minimalne. Pomijając jednak te krańcowe przypadki i ujmu-

MATERIAŁY 79 

jąc zagadnienie całościowo stwierdzono, że 156 wiadomości publikowano po 9 

i więcej razy, czyli co najmniej przez połowę badanych gazet, a 1474 poniżej 

9 razy, czyli przez mniej niż połowę gazet. 

Interesujące jest pytanie, jaka była tematyka owych 6 wiadomości wykorzystanych 

przez wszystkie gazety Pierwsza informowała czytelnika o terminie 

posiedzenia Sejmu, druga — o wystrzeleniu pojazdu kosmicznego „Sojuz-10", 

trzecia — o skazaniu na śmierć zabójcy wiceministra Zygfryda Wolniaka, 

czwarta — o posiedzeniu Biura Politycznego КС PZPR, piąta — o pobycie 

Edwarda Gierka na ziemi bydgoskiej i szósta — o narodzinach pięcioraczków 

w Gdańsku. Tematyka innych materiałów wykorzystanych przez 

15—17 gazet dotyczyła prac Biura Politycznego, Sejmu, Rządu, działalności 

naszych przywódców (ich spotkań z różnymi środowiskami i wizyt zagranicznych) 

oraz nominacji państwowych i przyjazdu do Polski delegacji rządowych 

z innych krajów. Dowodzi to, że materiały o takiej oficjalnej tematyce są najczęściej 

wykorzystywane przez prasę. 

Dalsza analiza wiadomości pod względem tematyki wykazała, że we wszystkich 

gazetach utrzymuje się ilościowa przewaga wiadomości zagranicznych nad 

krajowymi. W niektórych pismach, jak np. w Dzienniku Wieczornym, Kurierze 

Szczecińskim, Gazecie Krakowskiej, Gazecie Zielonogórskiej, Trybunie Opolskiej, 

Kurierze Lubelskim, Expressie Poznańskim i Słowie Polskim jest to 

szczególnie wyraźne i to zarówno pod względem ilości pozycji jak i wierszy. 

Należy podkreślić, że ilościowa supremacja wiadomości zagranicznych nad 

krajowymi, występująca we wszystkich gazetach, jest zjawiskiem prawidłowym. 

Trzeba bowiem pamiętać, że mówimy tu tylko o materiale PAP, a przecież 

PAP nie jest jedynym dostawcą informacji krajowych. Gazety zamieszczają 

bowiem również poważne ilości materiałów własnych, w olbrzymiej 

większości oczywiście krajowych. W praktyce bywa tak, że wydarzenia dziejące 

się w kraju, a ściślej biorąc, w poszczególnych regionach, relacjonowane 

są zarówno przez PAP jak i reporterów miejscowych gazet. Okoliczność ta 

sprawia, że w serwisach agencyjnych znajduje się wiele wiadomości lokalnych, 

których gazety miejscowe nie wykorzystują, gdyż posiadają informpcje własne 

na ten temat, a dla gazet z innych regionów nie są one interesujące. Fakt ten 

obniża — rzecz jasna — stopień wykorzystania agencyjnych materiałów krajowych 

przez poszczególne pisma. Natomiast dostawcą bieżących informacji zagranicznych 

jest głównie agencja i z tego względu agencyjne materiały zagrań'czne 

mają szczególne znaczenie dla gazet. 

* 

Jak już wspomniano, Codzienny Biuletyn Informacyjny PAP jest wprawdzie 

podstawowym, ale nie jedynym źródłem informacji agencyjnych. Wydawanych 

jest bowiem — jak wiadomo — wiele innych biuletynów dotyczących spraw 

ogólnych lub specjalistycznych, które w istotny sposób wzbogacają codzienny 

serwis agencyjny. 

Trzy agencje: Polska Agencja Prasowa, Agencja Robotnicza i „Interpress" 

wydają ponad 30 różnych biuletynów i wyniki drugiej części naszych badań 

dają odpowiedź, w jaki sposób są one wykorzystywane, powiedzmy nawet 

szerzej — traktowane przez poszczególne redakcje. 

Badaniami objęto ogółem 22 najważniejsze biuletyny, tj. te, które prenumerowane 

są przez prawie wszystkie badane redakcje.

80 MATERIAŁY 

W przeciwieństwie do Codziennego Biuletynu Informacyjnego PAP, którego 

wiadomości służą w zasadzie do zamieszczenia w danym dniu (bo według 

dawnego porzekadła dziennikarskiego żaden towar nie starzeje się tak szybko, 

jak wiadomość prasowa) — materiały z innych biuletynów mogą przetrwać 

okres dłuższy. Dotyczy to szczególnie takich pozycji, które mogą być zamieszczone 

niezależnie od czasu oraz takie, które służą dziennikarzowi do własnych 

opracowań, zwłaszcza do artykułów czy komentarzy na tematy międzynarodowe. 

15 gazet (z tej części badań z różnych względów wyłączono trzy gazety: 

Trybunę Ludu, Życie Warszawy i Trybunę Robotniczą) zamieściło w ciągu 14 

dni 714 wiadomości z różnych biuletynów, w tym 456 w całości, 205 w skrócie, 

a do 53 pozycji własnych biuletyny służyły dziennikarzom jako źródło opracowania. 

Wykorzystanie tych wiadomości przez poszczególne pisma ilustruje 

tabela. 

Tab. 2: Wykorzystanie informacji z różnych biuletynów 

w ciągu 14 dni 

Tytuł pisma 

Nowiny Rrzeszowskie 

Kurier Lubelski 

Trybuna Opolska 

Słowo Polskie 

Dziennik Wieczorny 

Gazeta Krakowska 

Kurier Szczeciński 

Głos Wybrzeża 

Słowo Ludu 

Głos Koszaliński 

Gazeta Zielonogórska 

Echo Krakowa 

Dziennik Polski 

Express Poznański 

Dziennik Łódzki 

Ilość zamieszczonych 

informacji 

89 

83 

75 

67 

52 

49 

47 

46 

41 

40 

35 

28 

23 

22 

17 

raz em 714 

Uderza duża rozpiętość wykorzystania materiałów w badanym okresie. 

Nowiny Rzeszowskie wykorzystały 5 razy więcej pozycji (bo 89) niż Dziennik 

Łódzki (17). Analiza zamieszczonych materiałów pozwala wysunąć wniosek, 

że większą ilość wiadomości agencyjnych zamieszczają gazety o dużym formacie, 

a więc większa powierzchnia, jaką dysponują te redakcje, ma istotny 

wpływ na częstsze korzystanie z różnych biuletynów. Wyjątkiem od tej reguły 

jest tylko Dziennik Wieczorny, który na swej małej powierzchni zamieścił 

stosunkowo znaczną ilość materiałów agencyjnych. Natomiast wszystkie 

gazety znajdujące się na dole tabeli — to gazety o małym formacie. 

Oczywiście najistotniejsze jest tutaj pytanie — które biuletyny cieszą się 

największym powodzeniem u odbiorców Jak wykazały badania, można je podzielić 

na trzy grupy: najczęściej, średnio i rzadko wykorzystywanych. Ilustruje 

to kolejna tabela.

MATERIAŁY 81 

Tab. 3: Stopień wykorzystania różnych biuletynów w okresie 

14 dni 

Tytuł biuletynu 

Ilość pozycji 

AR — Biuletyn Codzienny, API — dla 

gazet popołudniowych, API — dla gazet 

porannych, AR — Magazyn (ze względów 

technicznych wszystkie te biuletyny 

traktowane jako jedno wydawnictwo) 

AR — Wiedza i Technika 

Interpress — Biuletyn Codzienny 

PAP — Biuletyn Nauki i Techniki 

PAP —• Biuletyn Specjalny 

AR — Współpraca Ekonomiczna z Zagranicą 

PAP —• Kultura w Kraju i na Świecie 

Nowosti 

AR — Wyznania i Laicyzacja 

PAP — Biuletny Wojskowy 

Polonia — Biuletyn Prasowy 

PAP — Tygodniowy Biuletyn Specjalny 

PAP — Biuletyn Ekonomiczny 

PAP — Biuletyn Korespondencji 

285 

112 

107 

66 

57 

37 

22 

8 

7 

5 

3 

3 

1 

1 

razem 714 

Skonfrontowanie tych danych z wywiadami, jakie zostały przeprowadzone 

w redakcjach, potwierdziło wyniki badań. Z wypowiedzi uzyskanych w redakcjach 

wynika, że najchętniej wykorzystywane są cztery biuletyny Agencji 

Robotniczej, a to: API — dla gazet porannych, API — dla gazet popołudniowych, 

Magazyn — dla wydań niedzielnych oraz Wiedza i Technika; 

następnie Biuletyn Codzienny „Interpress" oraz Nauka i Technika PAP. Najrzadziej 

redakcje korzystają z następujących biuletynów: Polskiej Agencji 

Prasowej — Biuletyn Wojskowy, NRF — Berlin zachodni, Biuletyn Korespondencji, 

Rolnictwo na Świecie oraz Biuletyn Ekonomiczny; Agencji Robotniczej 

— Wyznania i Laicyzacja. Pozostałe biuletyny znajdują się w grupie 

średnio wykorzystywanych. 

Ponadto na podstawie danych uzyskanych w redakcjach można sformułować 

następujące twierdzenia: 

Do opracowań własnych służą głównie trzy biuletyny specjalne PAP, przy 

czym najczęściej korzysta się z podstawowego Codziennego Biuletynu Specjalnego. 

Kilka redakcji, w tym Gazeta Krakowska, Glos Koszaliński, Słowo Polskie, 

Trybuna Opolska, Kurier Lubelski przeznacza z góry specjalne kolumny lub 

szpalty na materiały agencyjne, głównie na korespondencje zagraniczne. 

W niektórych redakcjach padło wiele gorzkich słów na temat sposobu redagowania 

pewnych biuletynów. I tak np. w Glosie Koszalińskim określono 

sposób redagowania biuletynu Rolnictwo na Świecie jako wysoce niedostateczny. 

Podkreślono, że chociaż wiadomości na ten temat jest dużo, nie stanowią 

one dobrego materiału informacyjnego. 

~ Zeszyty Prasoznawcze

82 MATERIAŁY 

Opinie o biuletynach są różne, można powiedzieć nawet skrajne. Niektóre 

redakcje uważają, że praktycznie biorąc, biuletyny agencyjne w ogóle nie są 

im potrzebne (poza oczywiście Codziennym Biuletynem Informacyjnym PAP), 

niektóre natomiast nie wyobrażają sobie pracy bez pomocy agencji. 

Za cechę dodatnią redakcje uważają to, że dużo pozycji biuletynowych 

można wykorzystać w różnym czasie i przy różnych okazjach (dodatki, kolumny 

okolicznościowe, opracowania tematów specjalistycznych itp.) ; z drugiej 

strony zbyt mała objętość gazet na pewno wpływa na nikłe wykorzystywanie 

biuletynów. Nie ma co ukrywać — zdarza się w niejednej redakcji, 

że droga biuletynu jest następująca: od woźnej do sekretarki, od sekretarki 

do sekretarza redakcji, od sekretarza do kierownika działu, który natychmiast 

wrzuca biuletyn do kosza... 

* 

Niniejszy artykuł nie stanowi podsumowania badań nad wykorzystaniem 

biuletynów agencyjnych przez codzienną prasę polską przeprowadzonych przez 

Ośrodek Badań Prasoznawczych w Krakowie. Porusza tylko niektóre wybrane 

zagadnienia (część trzecia badań dotyczyła wykorzystania zdjęć CAF w prasie) 

— stąd autor nie chce formułować końcowych wniosków. Niemniej 

warto wysunąć dwa spostrzeżenia natury ogólnej : 1) Codzienny Biuletyn 

Informacyjny PAP przy stałym rozwijaniu różnorodności tematyki powinien 

dążyć do maksymalnego skracania swoich wiadomości oraz 2) celowość 

wydawania niektórych biuletynów w ich dotychczasowej formie jest wysoce 

wątpliwa.

MATERIAŁY 83 

JULIAN BUGIEL, LESŁAW H. HABER, WIESŁAW KOSON 

ŚRODKI MASOWEGO KOMUNIKOWANIA 

JAKO ŹRÓDŁO PRZEKAZU 

TREŚCI POLITYCZNYCH 

W ŚRODOWISKU STUDENCKIM 

W artykule tym dokonano analizy częstotliwości odbioru treści politycznych 

z poszczególnych środków masowego komunikowania. Przez porównanie wskazano, 

który z omawianych środków jest najczęstszym źródłem informacji politycznych 

w środowisku studenckim. W dalszym ciągu omówiono stopień akceptacji 

przez młodzież studencką treści politycznych w prasie, radiu i tv 

w zależności od pochodzenia społecznego, przynależności organizacyjnej 1 ) 

i aktualnego miejsca zamieszkania badanych. Tym samym pokazano, który 

z wymienionych środków masowego komunikowania podaje treści polityczne 

w formie najbardziej odpowiadającej studentom. 

Materiał do artykułu zebrano w maju 1971 w ramach szerszego przedsięwzięcia 

2 ), jakim było badanie wpływu uczelni na kształtowanie poglądów 

politycznych studentów. Badania przeprowadzono w AGH, WSR i WSP (dwie 

uczelnie techniczne i jedna humanistyczna). Przy doborze populacji przyjęto, 

że z każdego wydziału badana będzie każda trzecia grupa studencka z I i IV 

roku. Pozwoliło to zachować losowość w doborze próby, a zarazem operowanie 

grupą ułatwiło przeprowadzenie samych badań podczas zajęć w uczelni. 

Badanie studentów lat I i IV pozwoliło z kolei na uchwycenie dynamiki poglądów 

i opinii w miarę upływu studiów. 

Na ogólną liczbę 5276 studentów (I i IV rok) w momencie badań obecnych 

na zajęciach było (nie licząc cudzoziemców) 977 osób, które wszystkie wypełniły 

ankietę, co wynosi 18,5%. Po analizie otrzymanych materiałów do 

opracowania statystycznego zakwalifikowano 941 ankiet. 

Zgodnie z programem podstawowym narzędziem badawczym była ankieta 

środowiskowa. Zastosowano ją, ponieważ chodziło o przebadanie w krótkim 

czasie dużej liczby osób związanych ze sobą przestrzennie i organizacyjnie. 

*) Dla potrzeb badań przyjęto, że — przykładowo: student należący do PZPR i ZSP 

zaliczany będzie jako członek partii, należący do ZMS i ZSP — jako członek ZMS itd. 

W ten sposób w kolumnie „ZSP" znaleźli się studenci należący tylko do ZSP, nie będący 

członkami organizacji politycznych. Takie postępowanie pozwoliło na wyeliminowanie 

momentu interferencji przynależności organizacyjnej, umożliwiając określenie 

struktury badanej zbiorowości wg omawianego kryterium. 

2 ) Badania przeprowadził Zakład Socjologii Pracy Instytutu Nauk Społecznych AGH 

na zlecenie Komisji Socjologicznej Komitetu Dzielnicowego PZPR Kraków-Zwierzyniec. 

6*

84 MATERIAŁY 

1. Częstotliwość odbioru treści politycznych w środkach masowego komuni 

kowania 

Zainteresowanie problemami społeczno-politycznymi naszego kraju, jak 

i wydarzeniami politycznymi za granicą, jest wśród studentów bardzo duże. 

Badanie częstotliwości odbioru komentarzy i wiadomości politycznych prasy, 

radia i tv daje obraz natężenia zainteresowań młodzieży studenckiej od odbioru 

systematycznego, przez częsty i rzadki, do jego braku. W ten sposób 

możliwa będzie odpowiedź, który ze środków masowego komunikowania stanowi 

najczęstsze źródło informacji politycznych dla młodzieży studenckiej. 

Tab. 1: Opinie badanej zbiorowości o częstotliwości odbioru treści politycznych 

Kategorie 

odpowiedzi 

L 

Prasa 

% 

L 

Radio 

/0 

Telewizja 

L % 

Systematycznie 

Dość często 

Czasem 

Nigdy 

Brak danych 

273 

419 

221 

21 

7 

29,0 

44,5 

23,5 

2,2 

;o,8 

94 

373 

423 

32 

19 

10,0 

39,6 

45,0 

3,4 

2,0 

52 

381 

465 

15 

28 

5,5 

40,5 

49,4 

1,6 

3,0 

Razem 

941 

100,0] 

941 

100,0 

941 

100,0 

Porównując zestawione w tabeli 1 dane można stwierdzić, że spośród omawianych 

środków masowego komunikowania najczęstszym źródłem informacji 

o charakterze politycznym jest dla studentów badanych uczelni prasa; 

w mniejszym stopniu radio i w jeszcze mniejszym telewizja. Dlaczego tak 

się dzieje Otóż studenci nie mogą odbierać systematycznie określonych 

audycji, bo nie pozwala im na to rozkład dnia i tygodnia. Często zajęcia 

w uczelni wykluczają słuchanie audycji nadawanych według sztywnego programu 

radiowego i tv. Natomiast gazeta kupiona lub pożyczona czy też czytana 

w klubie jest środkiem informacji najbardziej z omawianych elastycznym. 

Można posłużyć się nią wykorzystując nawet krótkie chwile wolnego 

czasu czy choćby nudny wykład. Właśnie prasa jest środkiem pozwalającym 

na odbieranie informacji w najszerszym wachlarzu możliwych układów sytuacyjno-przestrzennych 

i czasowych. Duża część badanych to mieszkańcy 

domów studenckich, w których pokoje wyposażone są w głośniki. Także 

w mieszkaniach prywatnych radioodbiornik jest czymś powszechnym, czego 

jeszcze nie można powiedzieć o aparatach telewizyjnych. W DS-ach telewizory 

są tylko w pomieszczeniach klubowych. Natomiast prasa jest źródłem informacji 

z omawianych najbardziej dostępnym. Te dwa momenty — dostępność 

i elastyczność posługiwania się — pozwalają chyba wyjaśnić zarówno niski 

stopień systematycznego odbioru tv, jak i poczytność prasy. 

2. Opinie o tematyce politycznej podawanej przez telewizją 

Wcześniej sygnalizowano, że tv stanowi najmniej dostępne i nieelastyczne 

sytuacyjnie i czasowo źródło informacji politycznych dla młodzieży studenckiej. 

Tu zaś pokażemy, na ile polityczne audycje są przez studentów akcepto-

MATERIAŁY 85 

wane, na ile komentarze w nich zawarte uznawane są za wiarygodne. Ujęcie 

wg pochodzenia społecznego pozwoli na wskazanie, jak odbiór treści politycznych 

z tv kształtuje się w poszczególnych grupach pochodzenia badanych 

studentów (tab. 2). 

Tab. 2: Opinie o treściach politycznych podawanych przez tv wg pochodzenia 

społecznego (tu %) 

Kategorie 

odpowiedzi 

Ogółem 

rob. 

chł. 

Rok I 

int. 

razem 

i inne 

rob. 

Chł. 

Rok IV 

int. 

razem 

i inne 

N=941 

N=227 

N=123 

N=200 

N=23 

N = 119 

N=95 

N = 146 

N=8 

Zgadzam się 

z nimi zawsze 

Zgadzam się 

z nimi 

dość często 

Zgadzam się 

z nimi 

tylko czasem 

Nie zgadzam 

się z nimi 

5,0 

58,1 

33,2 

37, 

4,6 

57,9 

33,6 

3,9 

6,8 

69,4 

22,9 

0,9 

5,5 

56,5 

33,5 

4,5 

9,2 

47,7 

38,6 

4,5 

4,1 

50,0 

42,6 

3,3 

9,6 

65,6 

20,4 

4,4 

2,9 

49,8 

42,4 

4,9 

72,7 

18,2 

9,1 

Razem 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

Najbardziej krytycznie do audycji politycznych w tv ustosunkowana jest 

na I roku studiów młodzież robotnicza. Wśród niej jest najniższy odsetek 

odpowiedzi „zgadzam się z nimi zawsze" — 4,6%. Najmniej krytycznie na 

I roku komentarze i wiadomości polityczne z tv odbiera młodzież chłopska. 

W tej grupie pochodzenia jest najwięcej (6,8%) osób zgadzających się zawsze 

i najmniej (0,9%) niezgadzających się. 

Na IV roku udział zgadzających się zawsze maleje wśród studentów pochodzenia 

robotniczego i inteligenckiego, natomiast nieznacznie wzrasta wśród 

pochodzących ze środowiska chłopskiego. Przy odpowiedzi „nie zgadzam się 

z nimi" nieznacznie wzrósł odsetek młodzieży chłopskiej i inteligenckiej, natomiast 

minimalnie spadł — wśród robotniczej. 

We wszystkich omawianych grupach pochodzenia społecznego maleje liczba 

odpowiedzi „zgadzam się z nimi dość często" i co za tym idzie, wzrasta liczba 

odpowiedzi „zgadzam się z nimi tylko czasem" (prócz młodzieży chłopskiej). 

Oznacza to tendencję narastania krytycyzmu w odbiorze telewizyjnych audycji 

politycznych na wyższych latach studiów. 

Przeprowadzona z kolei analiza odbioru wg kryterium przynależności organizacyjnej 

umożliwi rozeznanie, jak odbierają telewizyjne audycje polityczne 

członkowie określonych organizacji społeczno-politycznych. 

Z danych w tabeli 3 wynika, że wśród studentów I roku najbardziej krytyczny 

stosunek do audycji politycznych w tv przejawiają należący tylko do 

ZSP. W tej grupie odsetek odpowiedzi pozytywnych („zgadzam się z nimi zawsze" 

plus „zgadzam się z nimi często") jest najniższy; przewaga ich w stosunku 

do odpowiedzi negatywnych (zgadzający się tylko czasem plus niezgadzający 

się) wynosi 12%. Najmniej krytycznymi odbiorcami są członkowie PZPR. Brak 

wśród nich osób niezgadzających się z politycznymi komentarzami w tv. 

Na IV roku następuje wyraźny wzrost krytycyzmu. Także wśród należących 

do Partii pojawiają się osoby niezgadzające się z audycjami politycznymi 

w tv.

86 MATERIAŁY 

Tab. 3: Opinie o treściach politycznych podawanych przez TV wg przynależności 

organizacyjnej (w °/o) 

Kategorie 

odpowiedzi 

Ogółem 

PZPR 

Rok I 

ZMS ZMW 

ZSP 

PZPR 

ZMS 

Rok 

IV 

ZMW 

ZSP 

N=941 

N--=35 

N--245 

N-100 

N = 185 

N = 70 

N =115 

N = 34 | N = 149 

Zgadzam się 

z nimi zawsze 

Zgadzam się 

z nimi 


Zgadzam się 

z nimi 

tylko czasem 

Nie zgadzam 

się z nimi 

5,0 

58,1 

33,2 

3,7 

6,7 

75,2 

18,1 

5,5 

G2,9 

28,7 

2,9 

5,0 

67,0 

26,0 

2,0 

3,7 

51,3 

39,5 

5,5 

8,5 

65,8 

22,8 

2,8 

5,2 

53,9 

36,6 

4,3 

2,9 

58,8 

35,4 

2,9 

2,6 

49,6 

41,3 

6,5 

Razem 100,0 | 100,0 101,0 

100.0 

100,0 

100,0 

100,0 j 100,0 

100.0 

Badania pozwoliły też stwierdzić, na ile stosunek studentów do komentarzy 

politycznych w tv zależny jest od ich miejsca zamieszkania w czasie studiów. 

Na I roku studiów najbardziej aprobują komentarze polityczne w tv studenci 

mieszkający u krewnych (ale jest to grupa b. nieliczna). Nie występują 

wśród nich wcale osoby nie zgadzające się z tym, co podaje telewizja. Podobnie 

kształtuje się odbiór wśród mieszkańców DS-ów. (Ogółem 546 badanych, 

pozytywny stosunek wyraziło ok. 2/3). Mieszkający u rodziców są grupą 

najbardziej krytyczną, o najwyższym udziale odpowiedzi negatywnych. 

W miarę upływu studiów narasta krytycyzm w odbiorze treści politycznych 

i powszechna jest tendencja do polaryzacji opinii z przewagą opinii pozytywnych 

wśród mieszkańców DS-ów i prywatnych pokoi oraz mieszkających 

u krewnych. Natomiast studenci mieszkający u rodziców wykazują na 

IV roku przewagę opinii negatywnych. 

3. Opinie o treściach politycznych podawanych przez radio 

Radio, będąc w większym stopniu dostępne oraz nadając audycje o treści 

politycznej w ramach kilkunastogodzinnej emisji programu, jest częstszym 

źródłem informacji w porównaniu do tv. 

W dalszym ciągu analizy przedstawiamy, w jakim stopniu młodzież studencka 

aprobuje lub dezaprobuje komentarze i wiadomości polityczne w radiu. 

Podobnie jak dla tv, także dla radia przedstawiono zależność odbioru 

audycji politycznych od pochodzenia społecznego respondentów. 

Jak widać w tabeli 4, najbardziej krytycznie odbiera na I roku radiowe 

audycje młodzież inteligencka. Najmniej w tej grupie przeważają odpowiedzi 

pozytywne (o 13,5%). Młodzież robotnicza i chłopska słucha audycji radiowych 

z podobną aprobatą, z lekką przewagą młodzieży pochodzenia chłopskiego 

w kierunku mniej krytycznego odbioru. 

Jeśli porównać dane dla roku IV z rokiem I, widać wzrost ocen pozytywnych 

dla treści politycznych podawanych przez radio wśród studentów pochodzenia 

chłopskiego, natomiast wśród młodzieży inteligenckiej i robotniczej 

narasta krytycyzm. 

Wg przynależności organizacyjnej, najwyższy stopień akceptacji treści politycznych 

podawanych przez radio wykazują studenci I roku należący do PZPR

MATERIAŁY 87 

Tab. 4: Opinie o treściach politycznych podawanych przez radio wg pochodzenia 

społecznego (w %) 

Kategorie 

odpowiedzi 

Ogółem 

N = 341 

rob. 

N = 227 

Chi. 

N = 123 

Rok I 

int. 

N = 200 

inne 

N = 23 

rob. 

N = 119 

chł. 

N = 95 

Rok IV 

Int. 

N = 146 

inne 

N = 8 

Zgadzam się 

z nimi zawsze 

Zgadzam się 

z nimi 


Zgadzam się 

się z nimi 

tylko czasem 

Nie zgadzam 

się z nimi 

Brak danych 

4,3 

55,1 

34,3 

2.1 

4,2 

3,0 

60,7 

30,6 

2,2 

3,5 

4,0 

68,1 

23,3 

2,3 

2,3 

4,5 

48.5 

38,5 

,0 

6,5 

9,0 

34,2 

38,8 

9,0 

9,0 

4,1 

51,8 

39,2 

0,8 

4,1 

10,0 

63,0 

25,0 

1,0 

1,0 

2,0 

46,2 

44,0 

2,5 

5,3 

63,6 

36.4 

Razem 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 { 109.0 

100,0 100.0 I 100,0 

(o 48,3% przeważają opinie pozytywne). Drugą z kolei grupą są członkowie 

ZMW. Najwięcej krytycyzmu przejawiają studenci zorganizowani w ZSP. Przewaga 

opinii pozytywnych (13,3%) jest wśród członków tej organizacji najniższa. 

Tab. 5: Opinie o treściach politycznych podawanych przez radio wg przynależności 

organizacyjnej (w %) 

Kategorie 

odpowiedzi 

Ogółem 

N = 941 

PZPR 

N = 35 

ZMS 

N=245 

Rok I 

ZMW i ZSP 

N = 100 j N = 185 

PZPR 

N = 70 

ZMS 

N--=H5 

Rok IV 

ZMW 

N=34 

ZSP 

N = 149 

Zgadzam się 

z nimi zawsze 

Zgadzam się 

z nimi 


Zgadzam się 

z nimi 

tylko czasem 

Nie zgadzam 

się z nimi 

Brak odpowiedzi 

4,3 

55,1 

34,3 

2,1 

4,2 

2,5 

70,4 

19,0 

5,6 

2,5 

3,2 

59,1 

31.0 

1.5 

6.2 

5,0 

62,0 

30,0 

3,0 

3,1 

51,3 

38,6 

2,5 

4,5 

8,6 

61,5 

27,1 

1.4 

1,4 

0,0 

56,3 

34,4 

0,8 

2,5 

2,9 

55,9 

41,2 

2,5 

48,3 

42,7 

2,5 

6,0 

Razem 

100,0 

100,0 

100,0 J 100,0 

100.0 

100,0 

100.0 

100,0 

100.0 

W miarę upływu lat studiów nieznacznie tylko wzrasta krytycyzm członków 

PZPR i ZMS w stosunku do radiowych audycji politycznych, natomiast 

wyraźny wzrost krytycyzmu zaznacza się wśród studentów należących do 

ZMW i ZSP. Ci ostatni na IV roku wykazują daleko posuniętą polaryzację 

opinii. 

W zależności od miejsca zamieszkania najwięcej odpowiedzi aprobujących 

radiowe wiadomości i komentarze polityczne (zgadzam się z nimi zawsze oraz 

często) wyrażają wśród studentów I roku mieszkańcy DS-ów (blisko 2/3 opinii 

pozytywnych wśród 316 osób). 

W miarę upływu studiów krytyczny stosunek do treści politycznych podawanych 

przez radio nieznacznie wzrasta wśród studentów mieszkających u rodziców 

i w prywatnie wynajętych pokojach.

88 MATERIAŁY 

4. Opinie o treściach politycznych podawanych przez prasą 

Prasa jest najczęstszym źródłem informacji politycznych. Złożyły się na to 

jej największa wśród środków masowego komunikowania dostępność i sytuacyjno-czasowa 

poręczność korzystania. 

Zanim przejdziemy do opinii o treściach politycznych, przedstawiamy czytelnictwo 

prasy codziennej i tygodników w środowisku studenckim badanych 

uczelni. 

Zamieszczone poniżej dane dotyczą jedynie — w oparciu o relacje studentów 

— stopnia popularności określonych czasopism. Pośrednio wskazują także 

na zainteresowania czytelników. W tabeli 6 pokazano procentowy udział czytelnictwa 

dzienników *). 

Tab. 6: Czytelnictwo dzienników (w e /e) 

Lp. 

Tytuł 

N=506 

/o 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

Dziennik Polski 

Gazeta Krakowska 

Echo Krakowa 

Trybuna Robotnicza 

Sztandar Młodych 

Trybuna Ludu 

Zycie Warszawy 

Nowiny Rzeszowskie 

Dziennik Zachodni 

Express Wieczorny 

Kurier Polski 

Słowo Ludu 

Inne 

Brak danych 

32,0 

22,5 

18,0 

9,9 

5,3 

5,1 

1,4 

1,2 

1,0 

0,8 

0,8 

0,6 

1,0 

9,1 

Okazuje się, że najwięcej osób czyta dzienniki krakowskie, a więc te, które 

oprócz bieżących wiadomości o szerokim zasięgu podają informacje odnoszące 

się do tego regionu, gdzie badani aktualnie przebywają. 

Z kolei w tabeli 7 zestawiono dane dotyczące czytelnictwa tygodników. 

Dane te wskazują, że studenci poszukują w tygodnikach głównie: 

1) wiadomości o środowisku studenckim, 

2) rozrywki, 

3) wiadomości i komentarzy o życiu politycznym, ekonomicznym i społecznym 

w kraju oraz za granicą 

— preferując magazyny przed czasopismami o bardziej wyspecjalizowanym 

zakresie tematycznym. Należy zaznaczyć, że — w zależności od sytuacji w kraju 

i za granicą, wydarzeń pobudzających zainteresowanie itp. — rozkład ten 

może ulegać dużym fluktuacjom, kierując zapotrzebowanie na informację na 

inne tytuły lub odmienne jej źródła. 

W dalszym ciągu przedmiotem anaFzy będzie jakość odbioru informacji 

politycznych przekazywanych przez prasę. Zależność wiarygodności interpretacji 

prasowych od płci i roku studiów badanych podano w tabeli 8. 

Jak wskazuje rozkład danych, na I roku studiów dziewczęta w nieco większym 

stopniu podzielają opinie prasy o wydarzeniach politycznych. Na IV roku 

3) Dane zawarte w tabelach 6 i 7 pochodzą z badań przeprowadzonych nad czytelnictwem 

prasy wśród studentów AGH w roku 1970; wartości odsetków nie sumują się do 

100 ze względu na wskazywanie przez respondentów często kilku czasopism.

MATERIAŁY 89 

Tab. 7: Czytelnictwo tygodników (w %) 

Lp. 

Tytuł 

N = 506 

% 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

13 

15 

16 

17 

18 

19 

20 

21 

1TD 

Przekrój 

Perspektywy 

Polityka 

Dookoła Świata 

Forum 

Panorama 

Politechnik 

Film 

Kulisy 

Zycie Literackie 

Student 

Motor 

Kultura 

Kobieta i Zycie 

Tempo 

Ekran 

Tygodnik Powszechny 

Sport 

Radio i Telewizja 

Inne 

27,7 

23,3 

13,8 

9,9 

6,5 

6,3 

4,7 

3,8 

2,8 

2,0 

2,0 

2,0 

1,8 

1,6 

1,2 

1,2 

1,0 

0,4 

0,2 

0,2 

10,1 

Tab. 8: Opinie o treściach politycznych podawanych przez prasę wg płci (w °/o) 

Kategorie 

odpowiedzi 

Ogółem 

N=941 

К 

N = 247 

Rok I 

M 

N = 326 

К 

N = 155 

Rok IV 

M 

N = 213 

Zgadzam się z nimi 

zawsze 




tylko czasem 

Nie zgadzam się 

z nimi 


3,8 

45,9 

44,8 

3,1 

2,4 

4,0 

49,4 

41,3 

2,0 

3,3 

2,8 

48,8 

42,9 

3,9 

1,6 

4,5 

45,1 

45,8 

1,3 

3,3 

4,6 

38,0 

50,7 

4,3 

2,4 

Razem 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

różnice dla obydwu grup płci są wyraźne; przy niemal dokładnym spolaryzowaniu 

opinii wśród kobiet mężczyźni wykazują przewagę opinii negatywnych 

w stosunku do politycznych komentarzy w prasie o 12,4%. W obydwu 

grupach płci w miarę upływu lat studiów narasta krytyczny stosunek do 

prasy. 

Stosując kryterium pochodzenia społecznego także dla prasy pokazano, jak 

kształtuje się odbiór treści politycznych w poszczególnych grupach pochodzenia 

badanej populacji. 

Dane w tabeli 9 wskazują, że z najmniejszą aprobatą czytają prasę na 

I roku studenci pochodzenia inteligenckiego (o 5,5°/o przeważają opinie negatywne).

90 MATERIAŁY 

Tab. 9: Opinie o treściach politycznych podawanych przez prasę wg pochodzenia 

społecznego (w °/o) 

Kategorie 

odpowiedzi 

Ogółem 

rob. 

Rok 

chł. 

I 

int. 

inne 

Rok 

1 

rob. | chł. 

IV 

int. 

inne 

N = 941 

N=-227 

N = 123 

N = 200 

N=23 

N = 119 N = 95 

N = 146 

N = 8 

Zgadzam się 

z nimi zawsze 

Zgadzam się 

z nimi 


Zgadzam się 

z nimi 

tylko czasem 

Nie zgadzam 

się z nimi 


3,8 

45,9 

44,Я 

3,1 

2,4 

3,5 

48,9 

42,8 

2,6 

2,2 

3,2 

E6.6 

35,8 

2,4 

Razem 

100,0 100,0 ÎOO'O 100,0 100,0 

! ! ! 

100,0 1 100,0 | 100,0 ! 100.0 

1 l ' 

Najmniej krytycznych czytelników jest w grupie pochodzenia chłopskiego 

(23,6% przewagi opinii pozytywnych). Ten sam rozkład opinii o treściach politycznych 

w prasie wg grup pochodzenia społecznego utrzymuje się na IV roku 

studiów. Wzrasta natomiast krytyczna ocena komentarzy i wiadomości politycznych 

publikowanych w prasie: nieznacznie wśród młodzieży chłopskiej. 

wyraźnie — robotniczej i w bardzo dużym stopniu — inteligenckiej. 

Tab. 10: Opinie o treściach politycznych podawanych przez prasę wg przynależności 

organizacyjnej (w °/o) 

Kategorie 

odpowiedzi 

Ogółem 

N = 941 

PZPR 

N = 35 

ZMS 

N=245 

Rok 

I 

2,5 

43,0 

47,0 

4,0 

3,5 

ZMW 

N = 100 

9,0 

40,9 

40,9 

4,6 

4,6 

ZSP 

N -185 

3,3 

40,0 

52,6 

1,6 

2,5 

PZPR 

N = 70 

11,5 

48,4 

36,8 

2,2 

1,1 

Rok IV 

ZMS 

N = 115 

1,4 

34,0 

54,8 

4,8 

4,1 

ZMW 

N=34 

81,8 

18,2 

ZSP 

N = 149 

Zgadzam się 

z nimi zawsze 

Zgadzam się 

z nimi 


Zgadzam się 

z nimi 

tylko czasem 

Nie zgadzam 

się z nimi 


3,8 

45,9 

44.8 

3,1 

2,4 

— 

65,8 

28,5 

5,7 

~ 

4,0 

50,7 

40,9 

2,4 

2,0 

3,0 

51,0 

43,0 

1,0 

2.0 

1,6 

44,9 

46,5 

3,8 

3,2 

8,5 

52,9 

35,8 

2,8 

4,3 

45,3 

46,1 

1,7 

2,6 

2,9 

44,2 

47,1 

5.8 

" 

3,3 

33,6 

55,1 

3,3 

4,7 

Razem 

100,0 

100.0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

W tabeli 10 zestawiono dane obrazujące odbiór prasowych publikacji politycznych 

przez studentów w zależności od przynależności organizacyjnej badanych. 

Zależnie od przynależności organizacyjnej na I roku najwięcej opinii pozytywnych 

o informacjach politycznych w prasie wyrażają, mimo braku zgadzających 

się z nimi zawsze (równocześnie brak nie zgadzających się), członkowie 

Partii. 

Najbardziej krytycznie czytają prasę studenci należący tylko do ZSP (najwyższy 

udział odpowiedzi negatywnych z ich przewagą o 3,8 n /o). Członkowie 

ZMS i ZMW wyrażają opinie podobne z przewagą opinii pozytywnych.

MATERIAŁY 91 

Na IV roku krytyczny stosunek do prasy wzrasta: niewiele wśród członków 

PZPR i ZMS, wyraźnie wśród należących do ZMW i mocno wśród należących 

tylko do ZSP. 

Według kryterium miejsca zamieszkania najwyższym autorytetem cieszy 

się prasa wśród studentów I roku mieszkających w pokojach prywatnych 

i DS-ach. Odsetek opinii pozytywnych jest w obydwu tych grupach stosunkowo 

wysoki i wyraża się w wartościach zbliżonych: 55,4°/o odpowiedzi aprobatywnych 

wśród 316 mieszkańców DS-ów, 45,1% wśród mieszkających u rodziców 

143 słuchaczy I roku. Na podobnym poziomie opinii pozytywnych czytają 

prasę studenci mieszkający u rodziców i krewnych. 

Wyższe lata studiów niosą we wszystkich grupach zamieszkania spadek 

zaufania do komentarzy i informacji politycznych w prasie. 

Pytania, przy pomocy których zebraliśmy opinie o prasie, radiu i tv zostały 

sformułowane jednobrzmiąco, by umożliwić dokonanie porównań. Tabela 

11 zestawia przeciętne opinie o treści ocen politycznych podawanych 

przez poszczególne środki masowego komunikowania wg uczelni oraz dla całości 

badanej populacji. 

Tab. 11: Przeciętne opinie o treściach politycznych podawanych w środkach 

masowego komunikowania wg uczelni 

. 

Uczelnia 

AGH 

N = 492 

WSR 

N=282 

WSP 

N=267 

Razem 

uczelnie 

N=941 

l 

1 Kategorie odpowiedzi 

', 

zgadzam się z nimi zawsze 

zgadzam się z nimi dość często 

zgadzam się z nimi tylko czasem 

nie zgadzam się z nimi 

brak danych 





brak danych 





brak danych 





brak danych 

Prasa 

°/ 

/0 

4,3 

43,1 

46,7 

3,3 

2,6 

2,5 

47,9 

43,6 

3,5 

2,5 

5,0 

47,9 

43,1 

2,5 

1,5 

3,8 

46,1 

44,6 

3,1 

2,4 

Radio 

/0 

3,8 

7,8 

33,3 

1,5 

3,6 

3,5 

55,3 

35,1 

1Д 

5,0 

5,6 

53,6 

36,3 

0,4 

4,1 

4,0 

55,7 

34,3 

1,8 

4,2 

TV 

/o 

4,8 

56,4 

33,2 

1,3 

4,3 

5,0 

55,0 

34,4 

1,7 

3,9 

5.2 

62,3 

30,3 

2,2 

— 

5,0 

58,1 

33,2 

3,7 

— 

Telewizja 

Najbardziej krytycznie odbiera treści polityczne w tv młodzież studiująca 

w WSR. Wśród studentów tej uczelni przewaga opinii całkowicie i często 

zgodnych nad pozostałymi jest najmniejsza i wynosi 23,9%. Największą zgodność 

opinii z komentarzami politycznymi w tv wykazują respondenci z WSP. 

Przewaga opinii całkowicie i często zgodnych nad pozostałymi jest tu o 8,3% 

wyższa w porównaniu do AGH i 11,1% w porównaniu do WSR.

92 MATERIAŁY 

Radio 

Najwięcej krytycyzmu w stosunku do radiowych komentarzy i wiadomości 

politycznych przejawiają także studenci WSR. Przewaga opinii całkowicie 

i często zgodnych w tej grupie badanych jest najmniejsza. Najmniej krytycyzmu 

do treści politycznych podawanych przez radio przejawiają studenci 

AGH. Przewaga opinii całkowicie i często zgodnych nad pozostałymi 

jest wśród nich o 4,3% wyższa aniżeli w WSP i 5,2% wyższa od WSR. 

Prasa 

Najbardziej krytycznie czyta prasę młodzież z AGH. Wśród tej grupy przeważają 

o 7,l°/o opinie negatywne nad opiniami aprobującymi. 

Dla grupy studentów WSP o 2,5% przeważają nad negatywnymi opinie 

aprobujące. 

Analiza przeciętnych opinii wszystkich trzech uczelni wykazuje, że odsetek 

zgadzających się zawsze kształtuje się dla prasy, radia i tv w wartościach 

tego samego rzędu. Udziały pośrednich kategorii odpowiedzi dla tv i radia 

są także podobne. Tv i radio wykazują tym samym wyraźną przewagę opinii 

pozytywnych. 

Opinie dotyczące prasy są niemal dokładnie spolaryzowane (49,9% opinii 

pozytywnych w stosunku do 47,7% opinii negatywnych). Procent nie zgadzających 

się dla tv i prasy jest także na poziomie zbliżonym. 

Wyraźnie różny, mniejszy od pozostałych, jest on tylko dla treści politycznych 

podawanych przez radio. Tym samym wartość ta typuje radio jako 

główne źródło informacji politycznych zawierających jakościowo najmniej 

treści całkowicie niezgodnych z opiniami studentów, obok prasy, będącej najczęstszym 

źródłem informacji politycznych. 

Większość opinii negatywnych w stosunku do treści politycznych podawanych 

przez środki masowego komunikowania wyraża młodzież pozostająca 

pod bezpośrednim wpływem rodziny (wg kryterium zamieszkania). Wg przynależności 

organizacyjnej najwięcej ocen negatywnych wypowiadają należący 

tylko do ZSP. 

W zależności od pochodzenia społecznego grupę najbardziej krytycznych 

odbiorców informacji stanowi młodzież inteligencka. Ogólną tendencją w całości 

populacji jest wzrost krytycznego stosunku młodzieży do komentarzy 

i wiadomości politycznych podawanych przez wszystkie środki masowego 

komunikowania, w miarę upływu studiów. 

Jest to efekt zwiększającej się, w związku z dojrzewaniem, sumy doświadczeń 

i możliwości wartościowania zjawisk (w tym również politycznych), jakich 

nabywają wszyscy młodzi ludzie. Wysoki procent odpowiedzi negatywnych 

co do treści politycznych podawanych przez tv i radio oraz bardzo 

wysoki dla prasy świadczy o braku zaufania do informacji przekazywanych 

przez te środki wśród niemałej części studentów. 

W celu wyjaśnienia należy przypomnieć niewystarczający stan informacji 

z okresu poprzedzającego wydarzenia grudniowe. Daleko posunięty sceptycyzm 

młodzieży okazuje się w dużym stopniu uzasadniony, jeśli zważyć, że 

badania przeprowadzono w niespełna pół roku później. 

W tej sytuacji odbudowa autorytetu środków masowego komunikowania 

wśród studentów jest problemem dość złożonym i uzależnionym od poziomu 

oraz rzetelności informowania społeczeństwa.

Zeszyty 

PRASOZNAWCZE 


MATERIAŁY DO SŁOWNIKA 

PUBLICYSTÓW I DZIENNIKARZY POLSKICH*) 

ŁUKASZEWICZ LESŁAW (1809—1855) 

Wydawca, redaktor i działacz polityczny. Ur. 6 XI w Zaturzynie (Galicja 

wsch.) rozpoczął studia prawnicze we Lwowie, kontynuował je w Krakowie 

i przerwał dla udziału w powstaniu 1830/1831 r. Potem osiadł w Krakowie, 

gdzie zorganizował tajne koło akademickie o kierunku karbonarskim i demokratycznym. 

Równocześnie nawiązał żywe stosunki z liberałami czeskimi i słowackimi 

(1834) i próbował — acz bezskutecznie — wciągnąć ich do tajnego 

Stowarzyszenia Ludu Polskiego (SLP). Najpierw odgrywał rolę w tej organizacji, 

następnie wskutek poważnej różnicy zdań został z niej wykluczony. Wtedy 

rozpoczął współpracę literacko-krytyczną z wychodzącym w Krakowie pod 

red. Leona Zienkowicza Powszechnym Pamiętnikiem Nauk i Umiejętności 

(1835), ogłosił „Rys dziejów piśmiennictwa polskiego" (1836) a w r. 1837 podjął 

sam wydawnictwo naukowo-literackie Pamiętnik Naukowy. Trzy tomy wydawane 

kwartalnie zawarły kilkadziesiąt rozpraw i artykułów, notaty bibliograficzne 

i recenzje z zakresu literatury, teatru, etnografii słowiańskiej i nauk 

historycznych. Aresztowany za działalność w SLP w t. r. zbiegł do Francji, 

związał się tam z Towarzystwem Demokr. Polskim i wrócił do Galicji jako 

jego emisariusz. Aresztowany ponownie, zdradził w śledztwie konspirację krakowsko-galicyjską, 

a mimo to został skazany na 12 lat Szpilbergu (1845). 

Amnestiowany w r. 1848 wrócił do Krakowa, nie zajmował się już publicystyką, 

ogłosił natomiast II wyd. „Rysu piśmiennictwa" i „Rys geografii powszechnej" 

(1850). Jako właściciel „Czcionkami pod Sową" wydawał także prace 

innych autorów i w sprawach literacko-wydawniczych prowadził rozległą korespondencję 

z literatami krajowymi i emigracyjnymi. Aresztowany za współudział 

w spisku Juliana Goslara (1851) skazany został na 10 lat twierdzy. 

Zmarł w Theresienstadt w więzieniu 6 IX 1855. Znaczenie jego w dziejach prasy 

leży w publicystyce literackiej i ogólnokulturalnej w duchu demokratycznym 

oraz w szerokim uwzględnieniu zagadnień słowianoznawczych. 

5*. Estreicherówna: Z dziejów krakowskich konspiracji. Rocznik Krakowski 

XXX, 1935; V. Z a cek: Cechove a Połaci r. 1848, I—II, Praha 1948—1949; M. T у г o- 

Wicz: Wizerunki sprzed stulecia, II wyd., Kraków 1968; tegoż: Towarzystwo Demokratyczne 

Polskie. Warszawa 1964; Z. Jagoda: Życie literackie Rzeczypospolitej Kra- 

Kowskiej. Kraków 1971. 

Marian 

Tyrowicz 

) Biogramy zamieszczane w Zeszytach Prasoznawczych czerpiemy z materiałów opracowanych 

w OBP w latach 1958—1959, przekazanych Ośrodkowi przez IBL oraz nadesłanych 

przez osoby postronne. Zestawy ogłaszane w poszczególnych numerach naszego 

Msma mają układ chronologiczny. Indeks alfabetyczny do całości tych materiałów 

orograficznych wydrukujemy po zakończeniu ich publikacji.

94 MATERIAŁY 

Zamo- 

RETTEL LEONARD (1811—1885), pseud. Słowianin, Jan 

stowski 

Urodził się 6X1 w Podhajcach. Wraz z rodzicami przeniósł się z Galicji do 

Warszawy, gdzie ukończył liceum i wstąpił na uniwersytet. Uczestniczył w konspiracji, 

przygotowującej powstanie 1830 r. W Noc Listopadową wziął udział 

w ataku na Belweder i w walkach o arsenał. Za waleczność w 1831 r. otrzymał 

odznaczenie. Na emigracji we Francji wstąpił do Tow. Demokratycznego 

Polskiego i należał do jego czołówki pisarskiej. Współpracował z Centralizacją 

i wspomagał jej wydawnictwa i prasę. Wiosną 1842 nastąpiła zasadnicza zmiana 

w postawie ideowo-politycznej Rettla — związał się z Towiańskim i został 

za to usunięty z szeregów TDP (30 VII 1842). Jako towiańczyk był dość 

tolerancyjny. W czasie pobytu w Hiszpanii nauczył się hiszpańskiego, co później 

wykorzystywał w swej pracy w charakterze tłumacza. Pod pseudonimem 

Jana Zamostowskiego przełożył na polski „Arankonię" Ignacego Domeyki (wyd. 

w Wilnie w 1860). W 1869 wziął udział w wykładach organizowanych w Paryżu 

przez Komitet Towarzystwa Pomocy Naukowej i w związku z tym napisał 

studium „Cyryl i Metody, streszczenie najnowszych poszukiwań" (Paryż 

1871). Anonimowo współpracował z Francuzami zajmującymi się tematyką 

polską i wschodnioeuropejską, dostarczając im potrzebnych materiałów. Po 

owdowieniu ostatnie lata spędził w przytułku św. Kazimierza pod Paryżem, 

gdzie zmarł 21 III 1885. 

Współpracę z prasą rozpoczął Rettel w 1830 r. ogłaszając swe poezje w Pamiętniku 

dla Płci Pięknej. Na emigracji od końca lat trzydziestych do 1842 

pisywał do organów TDP: Pismo Tow. Demokratycznego Polskiego (Poitiers- 

-Paryż 1840—1841), Demokrata Polski (Paryż 1841—1842, t. IV). Najprawdopodobniej 

on jest autorem cyklu artykułów pod tytułem „Myśl demokratyczna"' 

w Demokracie Polskim (od 8 II do 30 IV 1843, t. IV). Za pośrednictwem S. Goszczyńskiego 

współpracował z organem satyrycznym TDP — Pszonką, wydawanym 

od 1839 r. w Strasburgu (prawdopodobnie jemu należy przypisać 

autorstwo artykułów: „Trzeci Maj i demokrata" oraz „Ugolino. Wstęp z Komedii 

Nieludzkiej" w oddziale III 1841—1842. W latach pięćdziesiątych XIX w. 

drukował w pismach krajowych pod pseudonimem Jana Zamostowskiego (Gazeta 

Warszawska 1858, warszawska Gazeta Polska — tłumaczone przez Rettla 

„Powieści Basków"). Od 1866 pisywał do emigracyjnej Niepodległości, organu 

Zjednoczenia (wciągnął go do współpracy z tym czasopismem Z. Miłkow T ski). 

Był także autorem wielu życiorysów zmarłych emigrantów polskich, zamieszczonych 

w Rocznikach Tow. Historyczno-Literackiego w Paryżu (od 1867 г.). 

Wieniec pamiątkowy półwiekowej rocznicy Powstania Listopadowego, obchodzonej 29 listopada 

1880 r. Zebrany pod red. Agatona G i 1 1 e r a, Rapperswyl 1881, s. 95—108. 

Z. Milkowski: Sylwety emigracyjne. Lwów 1904, s. 196—204; G. Korbut: Literatura 

polska od początków do wojny światowej. Warszawa 1930, wyd. II, t. III, s. 219—220. 

Sławomir 

Kalembka 

SIKORSKI JÓZEF (1813—1896), pseud. F. Prawdzie 

Ur. w Warszawie. Samouk. Jako kompozytor nie przekroczył granic przeciętności. 

Żywe zainteresowanie wzbudził jako krytyk muzyczny i teatralny. 

Swymi artykułami przyczynił się do spopularyzowania muzyki Moniuszki. 

Działalność dziennikarską i publicystyczną rozpoczął od wystąpienia (1847) 

na łamach Biblioteki Warszawskiej. W 1849 ogłosił list otwarty do władz ko-

MATERIAŁY 95 

ścielnych z apelem o udostępnienie archiwów i bibliotek kościelnych dla badaczy. 

Wykorzystując liberalną politykę prasową Gorczakowa w Królestwie 

przystąpił (1857) do wydawania tygodnika poświęconego popularyzowaniu zagadnień 

muzyki i szerzeniu kultury muzycznej — Ruchu Muzycznego. Mimo 

trudności finansowych pismo wychodziło przez 6 lat, reprezentując wysoki poziom 

fachowy. Ruch Muzyczny upadł w r. 1862 (w ostatnim roku wychodził 

pod zmienionym tytułem — Pamiętnik Muzyczny i Teatralny), nie znajdując 

tylu odbiorców, by wpływy z prenumeraty mogły pokryć koszta wydawnictwa. 

W 1866 objął redakcję naczelną Gazety Polskiej, którą kierował do grudnia 

1874. W okresie tym na łamach Gazety wystąpili Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz 

i A. Zaleski, którzy pod kierownictwem Sikorskiego uczyli się zawodu 

dziennikarskiego. Artykuł dziennikarski — jego zdaniem — miał ograniczać 

się do podania suchych faktów w możliwie suchy sposób. Każde zbyteczne 

słowo wykreślał przed oddaniem materiału do drukarni. Przyczynił się do 

spopularyzowania dziennika wśród szerokiego kręgu czytelników. Obok recenzji 

teatralnych, muzycznych pisywał w Gazecie Polskiej artykuły na tematy 

społeczno-gospodarcze, utrzymane w duchu ideologii pozytywistycznej. 

Współpracował również z Gazetą Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1854— 

1855), Tygodnikiem Ilustrowanym (1864—1866), Gazetą Codzienną, Biblioteką 

Warszawską (1842—1858), Bluszczem (1861—1872). W końcu 1874 wycofał się 

z czynnego życia dziennikarskiego na skutek choroby (ogłosił jedynie kilka 

artykułów na łamach Echa Muzycznego pod pseudonimem F. Prawdzie) i działał 

we współzałożonym przez siebie Towarzystwie Muzycznym i Towarzystwie 

Jedwabniczym. Wychowawca wielu dziennikarzy; właściciel zakładów drukarskich 

w Warszawie przy ul. Wareckiej 14. Zmarł 22 IV 1896 w Warszawie. 

Gazeta Polska 1896 nr 103, 105; Tygodnik Ilustrowany 1896 nr 19, s. 378; S. Jarosiński: 

Antologia polskiej krytyki muzycznej XIX i XX w. Kraków 1955, s. 67—129; Ruch 

Muzyczny 1857—1862. Bibliografia zawartości. Kraków 1957 oraz rec. S. Dziki — Prasa 

Współczesna i Dawna 1958 nr 1, s. 122; E. Orzeszkowa: Korespondencja, t. I. 

Wrocław 1954; Gazeta Rodzinna pod red. J. Klemensiewiczowej, H. Zasadowej 

i J. Beaupré. Kraków 1957, s. 100—116, 154—161; J. Krzyżanowski: 

Henryk Sienkiewicz. Kalendarz życia i twórczości. Warszawa 1956, s. 39, 40; J. Klemensiewiczowa: 

Przebojem ku wiedzy. Wrocław 1961. 

Sylwester 

Dziki 

STARKEL JULIUSZ (1840—1918), pseud.: Little-Swift, Nie-Dante, 

Sofroniusz Mykita, Grześ z Mogiły 

Urodzony 30 V w Przeworsku, syn lekarza. Studia wyższe (przyroda) 

w Heidelbergu i Tybindze. W 1861 objął po B. Bielawskim redakcję pierwszego 

czasopisma dla ludu Dziconek i redagował je w latach 1861—1862 przy 

współpracy B. Kalickiego i W. Łozińskiego. Na łamach apolitycznego Dzwonka 

ukazywały się porady gospodarskie i lekarskie, opowiadania historyczne 

i przyrodnicze, wiersze itp. Po Dobrzańskim objął wraz z K. Cieszewskim 

1XI 1865 wydawnictwo i redakcję Dziennika Literackiego (jako redaktor odpowiedzialny) 

; po zgonie Cieszewskiego (251 1867) samodzielnie prowadził 

wydawnictwo do nru 45 w 1867, ale własność zatrzymał do 1868, odstąpiwszy 

redakcję Łozińskiemu. W ciągu 1867 zmienił charakter Dziennika wprowadzając 

tu obok tematyki literackiej także zagadnienia polityczne i stąd też 

nastąpiła zmiana tytułu pisma na Dziennik Literacki i Polityczny. W tej postaci 

ukazywał się on przez cały rok 1867. Pod pseudonimem Little-Swift 

i Nie-Dante ogłosił tu szereg aktualnych artykułów politycznych (głównie

96 MATERIAŁY 

wstępnych) oraz wier ze, opowiadania i recenzje. Praca w Dzienniku spotkała 

się z uznaniem, ale dotknęła ją również ostra i kpiąca krytyka Lama. Obok 

pracy dziennikarsko-publicystycznej na terenie Lwowa (Dzwonek, Dziennik 

Literacki, Dziennik Lwowski) pisywał także do warszawskiego tygodnika 

Opiekun Domowy (1865—1868). W 1869 ogłosił w krakowskim Kraju pod 

pseudonimem Sofroniusz Mykita kilkanaście listów-felietonów ze Lwowa, poza 

tym polemizował tutaj z Gazetą Narodową i Gazetą Lwowską i ze swoim 

przeciwnikiem Łamem. Z racji twórczości dziennikarsko-publicystycznej (zwano 

go „królem felietonu") oraz wielostronnej pracy społecznej dostał się pod 

obstrzał drugiego współczesnego krytyka Kazimierza Chłędowskiego („Album 

fotograficzne", druk. współcz. w Kraju). W dalszym okresie życia pracował 

krótko w Gazecie Narodowej, pisywał do Ekonomisty Polskiego (1890, m. in. 

o kwestii żydowskiej), wraz z Romanowiczem i in. należał do założycieli 

Słowa Polskiego, redagował 1891—1892 tygodnik polityczno-społeczny Trybuna, 

a następnie 1893—1897 organ Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego Łowiec 

(roczniki XVI—XX), gdzie ogłosił szereg artykułów fachowych oraz opowiadań 

myśliwskich (pod krypt. St.), które częściowo ukazały się potem w zbiorku 

„W kniei i wśród ludzi" (Lwów 1894). Pod względem politycznym liberalny 

demokrata. 

Czas 1918 nr 304; Ilustrowany Kurier Codzienny 1918 nr 99; С Wurzbach: Biographisches 

Lexikon, t. 37; Miasto Lwów w okresie samorządu 1870—1895. Lwów 1896, s. 184, 

186, 193; Ł. Charewiczowa: Historiografia i miłośnictwo Lwowa. Lwów 1938, 

s. 169; K. Chlędowski: Album fotograficzne. Wrocław 1951, s. 197—199, 213; tenże; 

Pamiętniki. Kraków 1957, wyd. II; S. Wasylewski: Niezapisany stan służby. 

Wrocław 1957, s. 5, 7, 19—21, 141 ; J. Lam: Wybór kronik. Warszawa 1954 ; K. Dunin- 

-Wąsowicz: Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji. Wrocław 1952, s. 52—53. 

Karol 

Lewicki 

STEIN HENRYK (1883—1934), pseud. Kamieński Henryk, Domski L,. 

Siemieński H., Krakowski H., Cracoviensis 

Studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W r. 1904 wstąpił w szeregi 

Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. W 1906 został powołany 

w skład Warszawskiego Komitetu SDKPiL. Z ramienia partii był redaktorem 

wydawnictw partyjnych. Aresztowany w 1907, został zesłany do guberni 

orenburskiej, skąd uciekł za granicę. Na emigracji zajmował się głównie pracą 

redakcyjną przy wydawaniu organów partyjnych. Został też powołany na stanowisko 

sekretarza redakcji przy Zarządzie Głównym SDKPiL. Od 1912 był 

korespondentem Prawdy i pisma Proswieszczenije. Nadal był redaktorem centralnych 

organów partyjnych. W roku 1915, po zajęciu Warszawy przez Niemców, 

wrócił do kraju, w tym też czasie został powołany na członka Zarządu 

Głównego SDKPiL oraz na naczelnego redaktora centralnego organu partii. 

W następnym roku został przez władze niemieckie aresztowany i osadzony 

w obozie koncentracyjnym, gdz-e spędził rok. Po zwolnieniu z obozu wrócił 

do Warszawy i jako członek władz naczelnych oraz naczelny redaktor centralnych 

organów partyjnych wziął udział w akcji przygotowawczej do Kongresu 

Zjednoczeniowego SDKPiL i PPS-Lewicy. Na Kongresie został wybrany 

do Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. Brał też 

udział w drugim Zjeździe KPRP, reprezentował również partię na trzecim 

i czwartym Kongresie Międzynarodówki Komunistycznej w 1923 i 1925 roku. 

Wcześniej aresztowany i więziony, opuścił w 1925 r. kraj i osiedlił się w Moskwie, 

gdzie redagował ukazujące się tu pismo w języku polskim. Oskarżony

MATERIAŁY 97 

w aferze prowokacyjnej, zakończył życie w Moskwie. Olbrzymi, chociaż dotychczas 

nawet nie zinwentaryzowany jest dorobek publicystyczny Steina-Kamieńskiego. 

Artykuły jego ukazywały się we wszystkich czasopismach związanych 

z SDKPiL. Używał różnych pseudonimów. W okresie swej działalności w Komunistycznej 

Partii Polskiej najczęściej używał pseudonimu L. Domski, pod 

tym też nazwiskiem ukazały się jego artykuły w teoretycznym organie KPP 

Nowy Przegląd. Należał do najwybitniejszych teoretyków myśli marksistowsko- 

-leninowskiej w Polsce, był świetnym praktykiem, toteż jego artykuły rozwijając 

w sposób twórczy zagadnienia teorii były jednocześnie instruktażem 

codziennej pracy i walki partyjnej. Z okresu działalności w SDKPiL pozostała 

bogata spuścizna publicystyczna Kamieńskiego, drukowana w następujących 

pismach: Czerwony Sztandar, Jutrznia, Młot, Nasza Sprawa, Nasza Trybuna, 

Nasze Drogi, Nowa Trybuna, Praca, Przegląd Socjaldemokratyczny, Społeczeństwo, 

Trybuna, Wolna Trybuna, Wolny Głos, Z Pola Walki. 

Z Pola Walki nr 3, Moskwa; 2. Kormanowa: Materiały do bibliografii druków socjalistycznych. 

Warszawa 1949, s. 244 i 201. 

ZALEWSKI STANISŁAW (1893—1939) 

Zygmunt 

Młynarski 

Warszawianin, syn komediopisarza Kazimierza, redaktora i wydawcy Wieku. 

Gimnazjum ukończył w Warszawie, a studia na wydziale prawniczym uniwersytetu 

w Dorpacie. Rozpoczął pracę zawodową od dyplomacji. Przydzielony 

do delegacji polskiej na konferencjach pokojowych w Wersalu (1919) 

i Rydze (1921), odbył tam praktykę dyplomatyczną. W centrali Min. Spraw 

Zagranicznych kierował potem wydziałem dla spraw gdańskich, skąd przeniesiony 

został jako radca legacyjny na zastępcę komisarza generalnego RP 

w Gdańsku, Henryka Strassburgera (1925). W 1928 otrzymał mandat poselski 

z listy państwowej Stronnictwa Narodowego i został wybrany przewodniczącym 

sejmowej komisji morskiej. Odtąd nawiązał bezpośrednią styczność z dziennikarstwem. 

Zaczął pisywać stale w Kurierze Warszawskim w dziale politycznym 

i gospodarczym. Popularność zdobył szybko tak znaczną, że wybrano go 

członkiem Zarządu Głównego Związku Dziennikarzy Polskich, stałym delegatem 

na zjazdach Międzynarodowej Federacji Dziennikarskiej (FIJ) i wreszcie 

wiceprezesem tejże „Fédération Internationale des Journalistes". Do dyplomacji 

po wygaśnięciu mandatu poselskiego w 1930 nie wrócił. Objął wykłady 

ekonomii w Szkole Nauk Politycznych i wszedł do redakcji Kuriera Warszawskiego. 

Dopiero w 1937 uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim doktorat praw 

w zakresie ekonomii. Należał do zarządu Towarzystwa Wiedzy Prasowej. 

Osobno wydał: „Blok czerwono-błękitny" (1933), „Zawodowość czy fachowość 

w dziennikarstwie" (1936), „Abecadło gdańskie" (1937), „Ewolucja kredytu 

długoterminowego ziemskiego w Polsce" (1938, dysertacja d ktorska), „Interwencjonizm 

podatkowy" (1939). Zmarł 15 VII 1939 w Warszawie. 

T. i W. Rzepeccy: Sejm i Senat 1928—1933. Poznań 1928 (fot.); Prasa 1939 nr 5; 

Kurier Warszawski 1939 nr 194. 

Czesław Lechicki 

Wybór i redakcja biogramów: 

CZESŁAW LECHICKI 

Zeszyty Prasoznawcze

98 MATERIAŁY 

KORESPONDENCJA 

SZANOWNY PANIE REDAKTORZE! 

w związku z biogramem Ignacego Matuszewskiego opublikowanym 

w Zeszytach Prasoznawczych nr 3 (53) z 1972 r. pragnę 

sprostować, że I. Matuszewski nigdy nie „kierował dziennikiem 

Nowy Świat" w New Yorku, tj. nie był ani redaktorem naczelnym 

tego pisma, ani nie wchodził w skład ścisłego zespołu redakcyjnego 

Nowego Świata, natomiast — po przybyciu do New Yorku 

we wrześniu 1941 (Wacław Jędrzejewicz: Polonia amerykańska 

w polityce polskiej. New York 1954, str. 19), wczesną jesienią 

tegoż roku został zaproszony do współpracy w nowojorskim Nowym 

Świecie i równocześnie w detroickim Dzienniku Polskim 

jako tzw. kolumnista, co w prasie amerykańskiej oznacza publicystę 

politycznego, którego artykuły są stale publikowane „na 

kolumnie", tj. na artykułowej stronie dziennika. I. Matuszewski 

był kolumnista obu wspomnianych dzienników polsko-amerykańskich 

do połowy stycznia 1946 (ibidem, s. 124—126). 

Redaktorami naczelnymi kierującymi Nowym Światem w latach 

1941—1946 byli kolejno Piotr Yolles, Ignacy Morawski i Kazimierz 

Dąmbski. Wydawcą Nowego Świata od 1922 był Maksymilian 

F. Węgrzynek, ur. w 1892 w Rudniku nad Sanem, zmarły 

8 listopada 1944 w New Yorku. Wydawcą Dziennika Polskiego 

w Detroit był w okresie współpracy publicystycznej I. Matuszewskiego 

w tym piśmie Franciszek Januszewski, ur. w 1886 w Łomży, 

zmarły 10 czerwca 1955 w Detroit (ibidem, s. 227). Redaktorem 

naczelnym Dziennika Polskiego był w tym okresie Janusz Ostrowski. 

Sądzę, że dla zachowania ścisłości historycznej i naukowej należałoby 

tymi szczegółami dot. działalności I. Matuszewskiego w prasie 

w USA uzupełnić jego życiorys, względnie zawartą w nim 

nieścisłość sprostować. 

Klaudiusz Hrabyk

P R A S A N A Ś W I E C I E 

Zeszyty 

PRASOZNAWCZE 


RYSZARD GINALSKI 

PRASA, RADIO I TV NA KUBIE 

(Korespondencja własna) 

Czytelnictwo prasy na Kubie, chociaż ograniczone do dwu centralnych 

dzienników, pięciu gazet codziennych wychodzących w stolicach poszczególnych 

prowincji oraz kilku tygodników i pewnej grupy wydawnictw miesięcznych, 

obejmuje obecnie o wiele szersze rzesze społeczeństwa, niż przed rewolucją. 

Z uwagi jednak na minimalną liczbę codziennych gazet informacyjnych, 

wielką rolę w zakresie przekazywania obywatelom systematycznego, codziennego 

serwisu informacyjnego spełniają radio i telewizja. Podobnie jak w całej 

Ameryce Łacińskiej te właśnie środki masowego przekazu są tu nezwykle rozbudowane 

(zwłaszcza radio). Przy tym trzeba jednak dodać, iż w pozostałych 

krajach latynoskich liczba gazet codziennych jest równie duża, jak rozgłośni 

radiowych czy stacji telewizyjnych. 

Prasa pod znakiem oszczędności i koncentracji 

Dwa centralne kubańskie dzienniki o zasięgu ogólnokrajowym to organ 

КС KP Kuby Granma i organ Związku Młodych Komunistów (UJC) — Juventud 

Rebeide. Granma, nazwana tak od jachtu którym grupa kubańskich 

rewolucjonistów pod wodzą Fidela Castro przedostała się z Meksyku na tę wyspę 

w początkach grudnia 1956, powstała 3 X 1965, z chwilą przywrócenia 

nazwy Komunistyczna Partia Kuby działającej wówczas Zjednoczonej Partii 

Rewolucji Socjalistycznej Kuby (PURSC). Obecny centralny organ partii kubańskiej 

utworzono z połączenia redakcji wydawanych do tamtego czasu dzienników 

Hoy i Revolution. Pierwszy z nich był początkowo organem Socjalistycznej 

Partii Ludowej (przekształconej z istniejącej od 1929 Partii Komunistycznej). 

Revolution natomiast utworzono w 1959 po obaleniu reżimu Batisty. 

Był to organ „Ruchu 26 Lipca" — głównej siły politycznej, która dokonała 

zwycięskiej rewolucji w okresie od grudnia 1956 do początku 1959 r. 

Granma ukazuje się codziennie w trzech wydaniach, w łącznym nakładzie 

600—700 tys. egz. W dniach, w których publikuje się szczególnie ważne materiały, 

przede wszystkim zaś przemówienia I sekretarza КС KP Kuby, premiera 

Fidela Castro, nakład tego pisma przekracza milion egz. Rekordowy nakład 

7*

100 PRASA NA ŚWIECIE 

wyniósł 1 130 tys. — w poniedziałek, 3 V1971. Dla stolicy jest przeznaczone 

trzecie wydanie dziennika; dwa pierwsze, drukowane wcześniej, idą na prowincję. 

Jeszcze niemal 3 lata temu, wydawano w Hawanie trzeci centralny dziennik 

— El Mundo. Była to najstarsza gazeta codzienna w Ameryce Łacińskiej, 

publikowana od ponad 60 lat. Względy oszczędnościowe (papier, kadry 

itp) spowodowały jednak zamknięcie tej gazety z dniem 8IV1969. Od 

tej pory Granma, wydawana dawniej w zasadzie na 6 kolumnach, z reguły 

ma 8 stron. Przejściowe trudności z dostawami papieru gazetowego czasem 

powodują również ograniczenia objętości tego dziennika do 6 stron, lecz od 

początku 1971 zdarza się to niezmiernie rzadko. 

Tytułowa strona organu КС KP Kuby jest w zasadzie przeznaczona na 

wiadomości krajowe. Drukuje się tam tylko szczególnej wagi depesze zagraniczne 

(eskalacja agresji w Indochinach, ważne decyzje rządów takich jak 

w Chile czy Peru, represje policji USA wobec sił antywojennych itp.). Na kolumnie 

drugiej, głównie poświęconej problemom ideologicznym, dziennik zamieszcza 

np. rubrykę Rżycie partii" (informującą jednak niemal wyłącznie 

o kwestiach produkcyjnych w różnych zakładach, całkowicie pomijającą zagadnienia 

z zakresu ideologii). Tam też zamieszcza się bogaty zestaw materiałów 

z historii walk wyzwoleńczych na Kubie, fragmenty z prac czy przemówień 

klasyków marksizmu-leninizmu, cytaty z dzieł Ernesto „Che" Guevary, 

wspomnienia bohaterów międzynarodowej partyzantki w Ameryce Łacińskiej 

itp. Dwie następne strony dziennika obejmują doniesienia własnych 

korespondentów z całego kraju. Dwie, a czasem nawet trzy kolumny zajmuje 

sport; z reguły tyle samo przeznacza się na problematykę międzynarodową. 

Dominują tu doniesienia z Ameryki Łacińskiej, z frontów walki w Indochinach, 

z innych krajów „trzeciego świata" oraz z działalności sił antywojennych 

w USA. Tak w informacjach, jak i w komentarzach (rzadko zresztą wyrażających 

własne opinie autorów, głównie bazujących na wypowiedziach innych 

osób), zagadnienia europejskie, kwestie stosunków Wschód—Zachód itp. 

zajmują niewiele miejsca. Całkowicie przy tym prasa kubańska (nie tylko 

Granma) wstrzymuje się od komentowania rozbieżności w światowym ruchu 

komunistycznym i robotniczym czy stosunków między ZSRR a Chinami Ludowymi 

(w okresie zajść na granicy chińsko-radzieckiej zamieszczano obok 

siebie dwie wersje wydarzeń w relacji TASS i Sinhua). 

Szata graficzna głównego kubańskiego dziennika jest spokojna. Urozmaicają 

ją tylko fotografie, w ilości 2—3 na stronę. Takie „żelazne" pozycje wszystkich 

dzienników, jak repertuar kin, teatrów, tv czy radia zamieszcza się, 

jednak w przypadku, kiedy braknie na to miejsca — pomija się je. Ogłoszeń 

nie drukuje się tu zupełnie od czasu likwidacji dziennika El Mundo. Warto 

zauważyć, że w wydaniach obejmujących przemówienia Fidela Castro Granma 

redukuje do minimum inne materiały, a bywa i tak, że cały numer zajmuje 

wyłącznie wystąpienie przywódcy. 

Jedną z cech, wyróżniających drugi centralny dziennik kubański Juventud 

Rebelde od innych pism jest to, że nigdy nie podaje swego numeru ani rocznika. 

Jak widać, redakcja tego sympatycznego pisma wieczornego, która 

nieraz chętnie wzoruje się na naszym Sztandarze Młodych, nawet do tego 

stopnia posuwa się w „rewolucyjnych" metodach pracy, że nie uważa za 

potrzebne informowania czytelników o wieku czy kolejnym numerze wydawnictwa. 

Zastępuje to tylko data i nazwa roku, np. rok 1971 — to „rok wydaj-

PRASA NA ŚWIECIE 101 

ności" (to tradycja kubańskiej rewolucji, która obejmuje zresztą wszelkie 

inne wydawnictwa, także korespondencję oficjalną, zapowiedzi w radiu 

i tv itp.). Winieta tego dziennika również za każdym razem zaskakuje formą, 

wielkością, jak również miejscem jej lokalizacji. Nieraz trzeba się namęczyć, 

aby znaleźć wśród licznych wiadomości maleńkiego formatu literki JR. 

JR wychodzi w zasadzie w objętości 6 stron 6 razy w tygodniu (tak jak 

i Granma). Dwa razy w tygodniu towarzyszą mu wydawane na mniejszym 

formacie dodatki: jeden Pionero (dla członków organizacji pionierskiej, tj. 

praktycznie dla ogółu dzieci ze szkół podstawowych), drugi — DDT, czyli 

satyryczny tygodnik młodzieżowy. JR w większym niż Granma stopniu wybija 

na pierwszej stronie doniesienia ze świata, daje więcej fotografii, żywe tytuły, 

zwięźle, a czasem i dowcipnie napisane wiadomości i krótkie komentarzyki. 

W wiadomościach krajowych dominuje problematyka młodzieży (której rola 

w rewolucji kubańskiej jest olbrzymia, stąd i szeroki zakres tej problematyki). 

Przekrój doniesień ze świata podobny jak w organie КС KP Kuby, przy czym 

jest ich tu znacznie mniej. JR zamieszcza natomiast nieco większy wybór informacji 

z życia artystycznego, nawet recenzje filmów (w Granmie ukazują 

się niezwykle rzadko) i oczywiście wiele pisze o sporcie. JR powstał w październiku 

1965, w kilka tygodni później niż Granma. Codzienny nakład pisma 

sięga 170—200 tys. egz. 

Własne dzienniki mają również wszystkie (poza stołeczną) prowincje Kuby. 

W najmniej zaludnionej Pinar del Rio, na zachodnim krańcu wyspy, wychodzi 

El Guérillero, w nakładzie ok. 15 tys. egz. Sąsiadująca od wschodu z hawańską 

prowincja Matanzas ma dziennik Girón, Las Villas gazetę pod tytułem Vanguardia, 

prowincja Camagüey — dziennik Adelante i Oriente — Sierra Maestra. 

Ta ostatnia gazeta, ukazująca się w najbardziej zaludnionej (3 min mieszkańców) 

prowincji, ma 30 tys. nakładu, pozostałe wychodzą w ilości ok. 20 tys. 

egzemplarzy. 

Wśród tygodników najważniejszy to Bohemia, o dużych tradycjach, wydawany 

od 64 lat. Jest to pismo polityczno-społeczne, omawiające na przeszło 

100 stronach średniego formatu zagadnienia wewnętrzne, międzynarodowe, kulturalne; 

jest bogato ilustrowane (jednak kiepski gatunek papieru psuje efekt 

tych ilustracji). Szczególną uwagę zwraca Bohemia na kwestie rozwoju gospodarczego 

Kuby, poświęca też wiele miejsca problemom zagranicznym. Drugim 

najpoczytniejszym tygodnikiem jest organ Rewolucyjnych Sił Zbrojnych 

(FAR) — Verde Olivo. Ma on jednak skromniejszą objętość i mniejszy format. 

Ogranicza się niemal w całości do życia armii kubańskiej (i innych 

armii krajów socjalistycznych, ale tylko przy okazji rocznic, wizyt, manewrów 

itp.). Podaje również komentarze międzynarodowe, jednak w niewielkim 

wyborze. Pozostałe tygodniki, to pismo satyryczne Palante (od połączenia 

słów „para" i „adelante", co oznacza „naprzód!") i tygodnik sportowy LPV 

(LPV to pierwsze litery słów hiszpańskich „listos para veneer" czyli „gotowi 

do zwycięstwa"). Ten ostatni, tak jak i kolumny sportowe w prasie codziennej, 

koncentruje się na sporcie kubańskim, stosunkowo niewiele miejsca poświęcając 

relacjom z zagranicy (poza zawodami, w których uczestniczą kubańscy 

sportowcy). Palante natomiast przypomina nieco Szpilki sprzed kilkunastu 

lat, najpopularniejszym tematem satyryków z redakcji tego pisma (żeby 

nie powiedzieć — jedynym), jest obibok. Walka z tym, trzeba przyznać bardzo 

jeszcze popularnym na Kubie osobnikiem, jest głównym celem redaktorów 

Palante.


Dłuższa jest lista kubańskich miesięczników. Wśród nich wypada zacząć 

od wydawnictwa Cuba International, które ukazuje się w bardzo ładnej szacie 

graficznej, porusza najważniejsze tematy rewolucji kubańskiej, ale — jest 

towarem eksportowym, przeznaczonym dla innych krajów. Miesięcznikiem 

o poważnym charakterze wydawnictwa polityczno-społecznego jest też Moncada 

— organ MSW. Od paru lat ma on charakter wydawnictwa wewnątrzresortowego. 

Porusza wiele zagadnień z zakresu bezpieczeństwa państwa, nie 

przeznaczonych dla szerokiego kręgu czytelników. Inne pismo miesięczne 

o przekroju polityczno-społecznym to Mujeres (Kobiety). Konkuruje z nim 

w pewnym stopniu miesięcznik Romances, mający jednak charakter lżejszy; 

omawia w zasadzie różne aspekty życia codziennego kobiety, podczas gdy 

Mujeres, jako organ Federacji Kobiet Kubańskich (FMC), zawiera więcej 

treści politycznych. Wychodzą tu również takie miesięczniki środowiskowe, 

jak Revista AN AP (Przegląd Krajowego Zrzeszenia Drobnych Rolników), 

Cine Cubano (poświęcony problemom sztuki filmowej) oraz El Déporte (Sport) 

i Mar y Pesca (Morze i Rybołóstwo). Najciekawiej spośród nich jest redagowany 

Cine Cubano, poruszający w szerokim zakresie zagadnienia związane 

z filmem także w skali światowej. 

Osobną uwagę warto poświęcić miesięcznikom (często zresztą wydawanym 

co dwa miesiące) takim jak Pensamiento Critico i Revista Casa de las Americas. 

Pierwszy z nich drukuje liczne eseje polityczno-literackie autorów kubańskich 

i zagranicznych, koncentrując się na zagadnieniach walki narodów 

Ameryki Łacińskiej i w ogóle „trzeciego świata" przeciw imperializmowi amerykańskiemu. 

Drugi ma charakter bardziej literacki, jednakże również dominuje 

tu literatura o treściach politycznych i społecznych. Oba te miesięczniki 

mają charakter w pewnym sensie elitarny, poruszają wiele zagadnień z zakresu 

ideologii socjalistycznej, teorii walki przeciw imperializmowi i neokolonializmowi 

itp. Innym celom służy natomiast miesięcznik Con la Guardia en 

Alto (co się tłumaczy jako „Na straży"). Ten organ Komitetów Obrony Rewolucji 

(CDR) zajmuje się na bieżąco działalnością CDR-ów, które skupiają 

już ponad 4 min członków, zastępując na Kubie nie tylko parlament, częściowo 

— władze lokalne, ale również podejmując najróżniejsze zadania, jakie wysuwa 

kierownictwo rewolucji. 

Poza wymienionymi, wychodzą także na Kubie różne pisma specjalne, np. 

Juventud Tecnica, Constructores (obydwa miesięczniki są organami Związku 

Młodych Komunistów — UJC), oraz periodycznie — przeglądy techniczno-ekonomiczne 

niektórych branż przemysłu. Z nowości 1971 r. na uwagę zasługuje 

wydawany raz na 4 miesiące przegląd Cuba en el Balet, omawiający w interesujący 

sposób problemy wyjątkowo na Kubie popularnej choreografii. Stowarzyszenie 

Dziennikarzy Kubańskich wydaje swój organ UPEC (skrót hiszpańskiej 

nazwy tej organizacji). Również słuchacze szkoły dziennikarskiej 

na Uniwersytecie Zachodnim w Hawanie wydają od początku 1971 r. własny 

periodyk Despegue (Start), drukowany co 2 lub 4 tygodnie. 

Kuba wreszcie jest siedzibą różnych organizacji międzynarodowych, które 

także zasilają miejscowy rynek prasowy. Mam na myśli głównie Organizację 

Solidarności Narodów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej (OSNAAAL), której 

sekretariat urzędujący w Hawanie wydaje dwumiesięcznik Tricontinental oraz 

comiesięczny biuletyn informacyjny. Oba te wydawnictwa omawiają kwestie 

walki narodów trzeciego świata przeciw imperializmowi i neokolonializmowi, 

przy czym obserwuje się w nich przewagę problematyki latynoamerykańskiej-


Inne wydawane w Hawanie pismo, to dwutygodnik Espańa Republicana, organ 

miejscowej emigracji hiszpańskiej, skupionej wokół KP Hiszpanii (głównej 

jej siły, kierowanej przez Dolores Ibarruri i Santiago Carrillo). Od pewnego 

czasu, wraz z rozłamem w tej partii, grupa członków, która opowiedziała się 

za Listerem, również wydaje w Hawanie odrębny biuletyn. Trzeba do tego 

dodać miesięcznik OCLAE. Tytuł pochodzi od skrótu hiszpańskiej nazwy Kontynentalnej 

Latyno-Amerykańskiej Organizacji Studenckiej, której sekretariat 

również urzęduje w stolicy Kuby. 

Radio — domena informacji i muzyki 

O ile liczba prasowych organów informacyjnych została po rewolucji zredukowana 

do miniumum, to dawne tradycje kubańskiej radiofonii, dysponującej 

od lat licznymi rozgłośniami, są kontynuowane. W samej Hawanie działa 

13 radiostacji. 2 z nich mają charakter informacyjny: „Radio-Reloj" i „El periodico 

del aire". Ta druga, chociaż nadaje głównie wiadomości, przeplata je 

jednak muzyką. Natomiast „Radio-Reloj" czyli dosłownie „radio-zegar", przez 

całą dobę serwuje informacje ze wszystkich dziedzin życia wewnętrznego, 

z zagranicy, sportu itp. Przerywnikiem jest tylko podawany co minutę dokładny 

czas. W sytuacji, gdzie prasa codzienna (wydawana nieraz z dużym 

opóźnieniem i jeszcze później kolportowana do fabryk i domów — ulicznej 

sprzedaży nie ma) jest więcej niż skromna, ten nieustanny serwis radiowy 

jest bardzo popularny. Zwłaszcza że i ta, i czasem inne rozgłośnie, podają 

wiadomości wprawdzie nie tajne, ale w pewnym sensie niekorzystne, których 

prasa nie zamieszcza. 

W pozostałych rozgłośniach hawańskich dominuje muzyka. Można tu przytoczyć 

trzy wyjątkowo różne stacje. „Radio-encyklopedia" transmituje przez 

24 godziny bez przerwy muzykę rozrywkową, ale klasyczną amerykańską i europejską, 

a nie kubańską czy współczesny big-beat. „Encyklopedia" jest tam 

sprowadzona do jednozdaniowych informacji z najróżniejszych dziedzin życia, 

wstawianych między poszczególne melodie. Wyróżnia się także „Radio 

Musical Nacional", preferujące muzykę poważną. „Radio Internacional" natomiast 

specjalizuje się w audycjach poświęconych różnego typu muzyce 

z całego świata. W pozostałych rozgłośniach nadaje się niemal bez przerwy 

muzykę kubańską. Stanowi ona najważniejszą pozycję programu, w którym 

audycje słowne, pogadanki itp. materiały — przytłaczające np. w Polskim 

Radio — obejmują niewielki procent czasu. 

Wydaje się, że wśród przyczyn stosunkowo większego rozwoju radiofonii 

niż prasy, obserwowanego na Kubie i w innych krajach latynoskich, należy 

uwzględnić nie tylko czynniki ekonomiczne. Radiostacje te, na ogół o niewielkiej 

mocy i małym zasięgu, kosztują taniej niż wydawanie dziennika. Idzie 

jednak także o łatwiejszy odbiór doniesień radiowych niż prasowych w krajach, 

w których tradycyjnie dużą część ludności stanowią analfabeci. Na Kubie 

wprawdzie ten problem społeczny został zlikwidowany już w 1961 г., ale 

wtórny analfabetyzm utrzymuje się nadal w pewnych środowiskach. Przy tym 

mieszkańcy tego kraju, zakochani w swej opartej na folklorystycznych motywach 

muzyce, niezwykle chętnie słuchają tych właśnie muzycznych audycji 

o każdej porze, we wszelkich okolicznościach. Popularność radia na Kubie ma 

więc swe uzasadnienie społeczne i kulturowe. Na niedostatek informacji pra-


sowych (mimo że o dostanie gazety trudno — kolportuje się je głównie prze/ 

zakłady pracy) na ogół jednak nikt nie narzeka. Gdyby natomiast zredukować 

13 radiostacji hawańskieh do 2 i nasycić je gadaniną, zapominając o muzyce 

— przeciętny Kubańczyk byłby wielce oburzony. 

Własne rozgłośnie, po 2—3, mają również stolice wszystkich kubańskich 

prowincji. Także na Wyspie Pinos (Sosnowej) leżącej o ok. 200 km na południowy 

zachód od Kuby, gdzie młodzieżowe brygady zagospodarowują dawno 

odłogi, działa lokalna rozgłośnia. 

Specjalne zadania spełnia radiostacja nadająca na zagranicę — „Radio 

Habana — Cuba". Jej programy, transmitowane po hiszpańsku i w kilku obcych 

językach (m. in. keczua — język indian boliwijskich i peruwiańskich), 

cieszą się podobno wielką popularnością w krajach sąsiedniego kontynentu. 

Radiostacja ta propaguje osiągnięcia rewolucji kubańskiej, wyjaśnia liczne powstające 

na tym tle nieporozumienia, zwalcza antykubańską propagandę szerzoną 

zwłaszcza przez ośrodki prasowe i radio-telewizyjne z USA oraz w r poszczególnych, 

wrogo do Kuby nastawionych krajach latynoskich. Według wielu 

obserwatorów w niektórych krajach Ameryki Płd. audycje z Kuby mają setki 

tysięcy słuchaczy, z powodzeniem wypierając propagandę ,,Gło°u Ameryki ' 

itp. stacji. 

W tv króluje 

kino 

Telewizja kubańska nadaje zasadniczo dwa programy ogólnokrajowe, transmitowane 

za pomocą stacji przekaźnikowych na całą wyspę. Poza tym działa 

kilka razy w tygodniu specjalny kanał uniwersytecki, prowadzony przez słuchaczy 

wydziałów technicznych uczelni hawańskiej; ma on jednak zasięg bardzo 

ograniczony i koncentruje się na audycjach dotyczących kształcenia studentów 

oraz działalności uczelni. 

Specjalnością kubańskiej telewizji jest kino. W niektórych dniach połowa 

czasu jest mu poświęcona. Jeśli idzie o charakter filmów, jakie najczęściej sic 

wyświetla na małym ekranie, to nie różni się on wielce od repertuaru sal 

kinowych. Przeważają stare filmy amerykańskie, sprzed lat sześćdziesiątych. 

Nowych obrazów z USA nie ma, Kuba bowiem nie może ich spr wadzać. Tylko 

kilkakrotnie w ostatnich latach porywacze samolotów z USA przywieźli na 

Kubę parę nowych filmów, które dzięki temu mogły być wyświetlone dla tutejszej 

publiczności. Chociaż miłośnicy klasycznego kina amerykańskiego (nic 

zawsze zresztą najwyższego gatunku) mają na Kubie szczególnie wiele do 

oglądania na ekranach tv, trzeba przyznać, że coraz częściej pokazuje się tam 

nowe filmy z krajów socjalistycznych. Planuje się m. in. wyświetlenie polskich 

seriali „4 pancerni" i „Kpt. Kloss", sprawa ta ciągnie się jednak od 

wielu miesięcy, brak bowiem przekładu tekstu tych filmów na hiszpański. 

Drugą obok filmów najczęstszą pozycją w tv są programy rozrywkowe. 

Kuba obfituje w setki zespołów muzycznych, dziesiątki piosenkarzy i piosenkarek, 

niezliczone grupy taneczne. Artyści ci mają stałe programy, cieszące się 

na ogół wielkim powodzeniem u telewidzów. Styl kabaretowy amerykańskich 

rewii z lat czterdziestych lub pięćdziesiątych ma dotychczas na Kubie wielu 

zwolenników. Uwidocznia się to także codziennie na ekranach tv. 

Inną specjalnością miejscowej telewizji jest jej nasycenie audycjami dłn 

szkół. Jeden z kanałów codziennie 4 godziny poranne przeznacza na programy


szkolne. Od dwu lat są one obowiązkowe i odbierane niemal we wszystkich 

klasach. Zdecydowana większość szkól jest wyposażona w dostateczną ilość 

aparatów, dzięki czemu — zwłaszcza wobec niedostatecznej kadry i nie zawsze 

najwyższych kwalifikacji nauczycieli — telewizja na bieżąco pomaga w pracy 

szkolnej. 

Ostatnio kładzie się większy nacisk na poważniejsze audycje telewizyjne. 

Organizuje się dyskusje przy okrągłym stole z udziałem różnych działaczy 

politycznych i społecznych traktujące o zasadniczych problemach rewolucji. 

Rozwija się w tv propagandę na rzecz zwiększania dyscypliny pracy i wydajności, 

oszczędności paliw i surowców, propaguje się tą drogą zasady higieny 

i właściwe metody wychowawcze, zwalcza się nałóg palenia tytoniu (rozpowszechniony 

tu do niebywałych rozmiarów) i nadaje różne inne programy 

o charakterze oświatowo-wychowawczym. Bieżące informacje krajowe i zagraniczne, 

sport — to dziedziny serwowane w kubańskiej telewizji mniej 

więcej w proporcjach podobnych jak w Polsce. W porównaniu z radiowcami 

na niekorzyść tutejszych sprawozdawców telewizyjnych trzeba powiedzieć, 

że nie prezentują tak wysokiej sprawność', operatywności i nie dysponują 

tak zwięzłą, przemawiającą do telewidza formą, jak to się często udaje redaktorom 

dzienników i sprawozdań w niejednej z tutejszych rozgłośni radiowych. 

A propos kubańskiej tv jeszcze jedna krytyczna uwaga. Kraj ten jako 

pierwszy po USA wprowadził w Ameryce stałe programy telewizyjne. Przed 

rewolucją nadawano nawet programy kolorowe — chociaż liczba odbiorców 

była jeszcze wówczas niewielka. Obecnie, z braku odpowiednich środków, powrót 

do kolorowej tv jest tu bardzo odległy. Pominąwszy jednak tę sprawę, 

która ma tło ekonomiczne, wydaje się, że przy tak długich tradycjach kubańska 

telewizja powinna szybciej się rozwijać i zdobyć się na bardziej zróżnicowany 

program i wyższy poziom artystyczny niektórych audycji.

R E C E N Z J E , O M Ó W I E N I A , N O T Y 

ENCYKLOPEDIA 

WIEDZY O KSIĄŻCE 

ENCYKLOPEDIA WIEDZY O 

KSIĄŻCE. Oprać, zbiorowe pod 

red. Aleksandra Birkenmajer 

a , Bronisława Kocowskiego 

i Jana Trzynadlowskiego. 

Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 

Wrocław 1971. 2874 szpalty. 

Mogła być omawiana tu encyklopedia 

prawdziwym ewenementem dla polskiego 

ruchu wydawniczego i dla 

polskiej bibliologii. Mogła być, 

ale nie jest, gdyż dzieło to — rezultat 

wieloletnich prac kilkusetosobowego 

zespołu autorów i kilkunastu 

redaktorów działowych, pracujących 

w ostatnim okresie pod kierownictwem 

wytrawnych znawców przedmiotu 

— z niezrozumiałych względów 

wyraźnie zostało zawężone do 

problematyki historycznej. 

Z niezrozumiałych względów, gdyż 

nie mogą ich tłumaczyć: ani ograniczona 

objętość dzieła, ani ewentualna 

niedojrzałość metodologiczna dyscypliny 

(czy też raczej : zespołu dyscyplin) 

i związany z tym brak współpracowników. 

Genetyczne ciążenie 

„Encyklopedii wiedzy o książce" ku 

problematyce historycznej w moim odczuciu 

jest bardziej skomplikowane, 

niż by to wyglądało z wyliczenia 

powyższych czynników. Koncepcja 

edytorsko-merytoryczna, mimo 

wyraźnej dominacji poloników, jest 

zbyt mocno oparta na klasycznych 

już dzisiaj opracowaniach K. 

Löfflera i J. Kirchnera (Lexikon des 

gesamten Buchwesens, Lexikon des 

Buchwesens). Odnoszę wrażenie, iż 

wydawca dostrzega ten poważny 

mankament; toteż dla pewnej 

rehabilitacji tego wydawnictwa wobec 

zarzutów recenzentów (J. Okopień, 

Przegląd Księgarski i Wydawniczy 

1971 nr 23—24), którzy utożsamiają 

encyklopedię „z magazynem wiedzy 

historycznej" — przystępuje do wydawania 

encyklopedii przeglądowych z 

poszczególnych dziedzin bibliologii, 

wyraźnie podkreślając ich aktualny 

stan w Polsce Ludowej. Trudno w 

jednoznaczny sposób stwierdzić, czy 

takie rozwiązanie problemu będzie 

najbardziej szczęśliwe. Wiadomo: opis 

encyklopedyczny to pewna synteza. 

W przypadku zaś świadomego rozczłonkowywania 

problematyki na kilka 

encyklopedii przeglądowych (aktualnie 

najbardziej zaawansowane są 

prace nad „Współczesną encyklopedią 

bibliotekoznawstwa"), oddzielnej edycji 

„Słownika biograficznego pracowników 

książki polskiej" (w druku) 

trudno w zasadzie realizować ów 

nadrzędny cel. 

Jest EWoK dziełem godnym uwagi 

z tego względu, że jest to w polskim 

piśmiennictwie pierwszy usystematyzowany 

zbiór wiadomości o książce. 

Podaje więc informacje z zakresu: 

dziejów pisma, książki rękopiśmiennej 

i drukowanej, iluminatorstwa 

i ilustratorstwa książek, introligatorstwa, 

opraw, papiernictwa, księgarstwa, 

historii bibliotek, bibliotekoznawstwa, 

bibliofilstwa, bibliografii i 

dokumentacji, czytelnictwa, zagadnień 

wydawniczych i czasopiśmiennictwa. 

W sumie około 6 tysięcy haseł w układzie 

alfabetycznym. Konstrukcja encyklopedii 

jest rzeczowa i komunikatywna. 

Istotną nowością jest w tym 

wydawnictwie bogato rozwinięty system 

indeksów: osobowy (wykaz nazwisk 

występujących w poszcególnych 

artykułach a nieposiadających 

haseł samoistnych) oraz rzeczowy 

(układ systematyczny haseł). 

W dalszym ciągu tych rozważań 

będzie nas interesować tylko problematyka 

działu zatytułowanego CZA 

SOPIŚMIENNICTWO.

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY 107 

Ocena zawartości treściowej tego 

działu (w sumie 171 haseł; w tym 

90 biograficznych; 21 nazwisk dotyczy 

prasy zagranicznej) jest i łatwa 

i trudna. Dzięki umieszczeniu indeksu 

rzeczowego z dużą łatwością 

można odszukać hasła nas 

interesujące. Trudna, gdyż 

brak w encyklopedii hasła dotyczącego 

klasyfikacji (typologii) wytworów 

drukowanych, w którym określony 

by został status czasopiśmiennictwa 

(używam tu terminologii 

EWoK) wśród innych wytworów. 

Ten istotny problem nie został 

w ogóle w encyklopedii rozstrzygnięty; 

ewentualne wskazówki pośrednie 

są mylące. Z indeksu rzeczowego wynika, 

że dział V: Czasopiśmiennictwo 

jest równoprawny z innymi — działami. 

W wykazie zaś encyklopedii i 

słowników terminologicznych z zakresu 

nauki o książce czasopiśmiennictwo 

zaliczono — wraz z archiwistyką 

— wyraźnie do dziedzin pokrewnych. 

Przyjęcie w praktyce drugiego rozwiązania 

potwierdza przypadkowy 

dobór haseł. 

Dla potwierdzenia krytycznej oceny 

doboru haseł pozwolę sobie przytoczyć 

dwa przykłady zestawu haseł 

z zakresu typologii prasy i gatunków 

piśmienniczych (terminologia EWoK) : 

• Typologia prasy: awizy, biuletyn 

informacyjny, czasopisma zawodowe, 

częstotliwość wychodzenia czasopisma, 

dodatek do czasopisma, 

efemeryda, gazeta, jednodniówka, 

kontynuacja, magazyn, Monitor, 

mutacja czasopisma, prasa gadzinowa, 

prasa ruchu oporu, specimen, 

żurnal. 

• Gatunki piśmiennicze: artykuł, felieton, 

korespondencja, kronika, 

materiał prasowy, odcinek, odpowiedzi 

redakcji, ogłoszenie, przebitka, 

recenzja, reportaż, wywiad prasowy. 

Pozostała problematyka tego działu 

jest skupiona w innych grupach 

(organizacja prasy, morfologia i technika, 

biogramy, ogólne). 

Zestaw haseł z grupy „typologia 

prasy" jest równie niekompletny, co 

bałamutny. Są awizy — ale nie ma 

gazet pisanych; jest efemeryda — ale 

nie ma pisma ulotnego. Jednodniówka 

nie jest typem prasy; jest natomiast 

Przykładem pośrednim między wydawnictwami 

zwartymi, jednorazowymi 

a wydawnictwami o nieograniczonej 

ciągłości ukazywania się. Swoista 

kategoria wydawnictw (odznaczających 

się dużymi tendencjami rozwojowymi) 

zwanych biuletynami została 

omówiona w 7-wierszowym haśle. 

Problematykę tego hasła zawężono w 

zasadzie do biuletynu agencyjnego; 

stąd też nie bardzo się mieści w grupie 

typologii prasy. Jest hasło „Częstotliwość 

wychodzenia czasopisma", 

ale nie ma haseł dotyczących poszczególnych 

jego nazw gatunkowych: 

dziennik, tygodnik, miesięcznik itd. 

Istotne dla tej problematyki hasło 

„gazeta" (17 wierszy) niewiele odbiega 

od stereotypowych określeń. Utożsamia 

się ją jedynie z periodykiem, 

przynoszącym bieżące informacje a 

ukazującym się częściej niż raz w 

tygodniu. Brak informacji o zaleceniach 

ekspertów międzynarodowej 

normalizacji statystyki wydawniczej 

przy UNESCO utożsamiających gazetę 

z tygodnikami ogólnoinformacyjnymi, 

szczególnie w tych rejonach 

świata, gdzie działalność prasowo-wydawnicza 

jest rozwinięta słabo. Brak 

wielu innych terminów (pojęcia prasa, 

czasopismo, periodyk znalazły się 

w dziale ogólnym) ; są natomiast inne, 

które w tej grupie nie powinny 

się znaleźć (specimen, kontynuacja, 

mutacja). Są i hasła wręcz mylne. 

Przykładem: Monitor (charakterystyka 

znanego XVIII-wiecznego czasopisma). 

Trudno mieć pretensje do redaktorów 

EWoK, że w zestawie haseł typologicznych 

nie znalazły się charakterystyki 

rzeczywistych typów prasowych 

(np. prasa poranna, popołudniowa, 

codzienna, ilustrowana) czy 

też czasopiśmienniczych (np. czasopisma 

naukowe, techniczne), gdyż zdajemy 

sobie sprawę, iż każde wydawnictwo, 

nawet najbardziej obszerne, 

ma wreszcie ograniczoną objętość. Ale 

i w tym przypadku redakcja zastosowała 

dziwną praktykę. W zestawie 

haseł znalazły się: czasopisma zawodowe, 

prasa gadzinowa i prasa ruchu 

oporu. W gruncie rzeczy z tekstu 

tych haseł nie dowiadujemy się, jaki 

jest ich związek z typologią prasy. 

Z całą pewnością pojęcie „prasa ruchu 

oporu" nie należy do typologii; 

to nie jest żaden typ prasy. Toteż 

hasło zawiera historyczny zarys polskiej 

prasy ukazującej się konspiracyjnie 

w okresie okupacji hitlerowskiej. 

A dlaczego nie ma hasła „Prasa

108 RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY 

Polski Ludowej" Podobnie hasło 

„czasopisma zawodowe" daje przegląd 

retrospektywny (zresztą świetnie napisany) 

czasopism zawodowych związanych 

z problematyką bibliofilstwa, 

bibliotekarstwa, dokumentacji, drukarstwa 

i księgarstwa. 

Wiele uwag krytycznych budzi także 

zestaw haseł dotyczących gatunków 

piśmienniczych. Brak hasła poświęconego 

informacji; inne opuszczone 

w zestawie hasło: publicystyka, 

doczekało się 5-wierszowego określenia. 

Brak natomiast w EWoK, figurującej 

w zestawie haseł, kroniki — 

w znaczeniu gatunku piśmienniczego, 

przebitki. 

Wydawać by się mogło, iż w bogatym 

serwisie haseł biograficznych 

(jest ich w sumie 90) winien się znaleźć 

poczet rzeczywistych twórców 

prasy. Tymczasem w zestawie przeważają 

nazwiska, których związek z 

prasą bywał często przygodny, których 

z trudem nazwać można twórcami 

prasy. Brak natomiast m. in. 

biogramów J. Bruna, S. J. Czarnowskiego 

(autor „Literatury periodycznej", 

zasłużony wydawca i organizator 

ruchu księgarskiego), M. Dąbrowskiego 

(twórca nowoczesnego polskiego 

koncernu prasowego), M. Grydzewskiego, 

M. Fuksa (twórca polskiego 

dziennikarstwa ilustracyjnego), 

J. I. Kraszewskiego (w istniejącym 

biogramie brak charakterystyki jego 

działalności na niwie dziennikarskiej), 

A. Lampego, J. Maja, R. Pragi, A. 

Priamiego, W. Rzymowskiego, P. 

Świtkowskiego. Wśród nazwisk obcych 

na dobrą sprawę nie spotkamy ani 

jednego rzeczywistego twórcy prasy. 

* 

Okazało się, że problematyka czasopiśmiennictwa 

w EWoK już w momencie 

narodzin tego dzieła była 

traktowana drugorzędnie. Gdyby było 

inaczej, to z całą pewnością redaktor 

działowy (w tym przypadku F. P i e- 

czątkowski) nie zgodziłby się na 

tak dowolnie i przypadkowo zebrany 

zestaw haseł. Wydaje się, iż przewlekający 

się proces „produkcji" dzieła 

i zachodzące w związku z tym zmiany 

w kierownictwie redakcji nie ułatwiły 

określenia rzeczywistego statusu 

problematyki czasopiśmienniczej na 

łamach EWoK. 

Stąd też wiele haseł z zakresu problematyki 

nas interesującej jest już 

dzisiaj przestarzałych. W niektórych 

hasłach rażą pewne skrótowe sformułowania, 

które często są wręcz niezrozumiałe. 

Np. w haśle „prasoznawstwo" 

czytamy: „przedmiotem prasoznawstwa 

jest zarówno prasa (także 

dziennikarstwo i publicystyka), jak i 

informacyjno-publicystyczna część 

działalności radiowej, filmowej i telewizyjnej". 

Niezrozumiałe jest tutaj 

oddzielanie prasy, dziennikarstwa i 

publicystyki. Gdyby zaś przyjąć węższe 

znaczenie prasy (rozróżnienie 

wprowadzone przez EWoK) ograniczone 

do gazet, to okazałoby się, iż 

przedmiotem zainteresowania prasoznawstwa 

nie jest np. prasa tygodniowa. 

Brak w haśle „prasa" istotnego 

podkreślenia, że zakres znaczeniowy 

tego pojęcia bywa różnie interpretowany; 

redakcja ograniczyła się do 

zreferowania tylko jednego stanowiska 

(J. Trzynadlowskiego). 

Wracając jeszcze do hasła „prasoznawstwo" 

podkreślić trzeba, iż 

„pierwsze oceny prasy, próby jej podziału 

oraz określenia roli" pojawiły 

się nie „około połowy XIX wieku". 

Z pierwszymi refleksjami teoretycznymi 

na temat prasy spotykamy się 

już (za granicą) w XVIII wieku, w 

Polsce zaś I połowie XIX w. Autorem 

określenia „literatura czasowa" nie 

jest K. Estreicher, lecz K. Szajnocha 

(por. jego publikację z 1848 r. „Literatura 

czasowa w Polszczę"). Równie 

niefortunnie zostało sformułowane pojęcie 

„periodyku", będącego synonimem 

„czasopisma". To wszystko, co 

powiedziano na temat „periodyku" 

(„wydawnictwo ciągłe, ukazujące się 

lub mające się ukazywać pod tym 

samym tytułem z numeracją bieżącą 

w określonych odstępach czasu. Periodykami 

są gazety i czasopisma"), 

można także (i trzeba) odnieść do 

prasy. Pojęcie zaś czasopisma odnosi 

się do wydawnictw periodycznych 

ukazujących się raz na tydzień lub 

rzadziej. 

W świetle tego, co powiedziano wyżej, 

trudno w jednoznaczny sposób 

wydać ocenę dzieła. Najłatwiej byłoby 

powiedzieć: z punktu widzenia prasoznawstwa 

nie dobre. Ale poprzez 

taką ocenę zdewaluowalibyśmy wieloletni 

wysiłek dużego kolektywu 

autorskiego, trud wydawcy. W tym 

miejscu strawestujemy słowa, którymi 

dzieło odnotowane zostało w 3 tegorocznym 

nrze Projektu: W sumie, 

zważywszy wszystkie okoliczności, 

ocena wydawnictwa sprowadza się ào 

stopnia bardzo dobrego za inicjatywę 

całości i wyczerpującą stronę histo-


ryczną, ale do zaledwie dobrego za 

realizację i dostatecznego za problematykę 

prasoznawczą. Jeśli zaś skłonny 

byłbym do oceny „dostatecznie" 

dopisać „plus", to uczyniłbym to ze 

względu na pionierskość tego rodzaju 

dzieła w piśmiennictwie polskim. 

DOBRY POMYSŁ 

ŹLE ZREALIZOWANY 

Józef S. Waluś 

Zdzisława Czyżowska: UPOW 

SZECHNIENIE KULTURY W 

POLSCE LUDOWEJ. Urządzenia 

i usługi kulturalne. Książka i Wiedza, 

Warszawa 1971. S. 237, nlb 3. 

W zamyśle autorki i wydawcy omawiana 

książka jest — dodajmy pierwszą 

— „próbą zebrania i uporządkowania 

przesłanek umożliwiających 

ocenę zachodzących w Polsce Ludowej 

przemian w bazie materialnej, 

decydującej lub wpływającej na stopień 

upowszechniania kultury. Przy 

takim zawężeniu praca stawia sobie 

zadanie dokonania próby oceny wpływu 

warunków materialnych na rozwój 

kultury na poszczególnych obszarach 

kraju w konkretnej sytuacji społeczno-gospodarcze 

i oraz przy istniejących 

zróżnicowaniach m. in. w poziomie 

życia ludności". A więc przedsięwzięcie 

bardzo interesujące, szczególnie 

w momencie, gdy podejmowane 

•są u nas pierwsze próby analizy ekonomiki 

kultury, poszukiwania odpowiednich 

rozstrzygnięć metodologicznych. 

Ale to jest, niestety, tylko 

jeden zasadniczy pozytywny moment, 

który mogę zaznaczyć na marginesie 

tej lektury. 

Ambitne cele, jakie założyła sobie 

autorka (prezentacja założeń polskiej 

polityki kulturalnej od 1945, często jej 

konfrontacja z naszymi doświadczeniami 

przed 1939 г., czy też z innymi 

krajami, przy nieumiejętnej selekcji 

różnorodnych źródeł statystycznych i 

nieumiejętnym korzystaniu z już nagromadzonego 

piśmiennictwa, nie zostały 

zrealizowane nawet w stopniu 

dostatecznym; publikacja stanowi zaledwie 

zbiór faktograficznych informacji, 

często nie najbardziej reprezentatywnych. 

Książka składa się z 4 zasadniczych 

części: 1. Czynniki i warunki rozwoju 

urządzeń i usług kulturalnych, 2. Inwestycje, 

wydatki bieżące na cele 

związane z rozwojem kultury, 3. Organizacja 

i rozwój instytucji upowszechniania 

kultury, 4. Przestrzenne 

zróżnicowanie w upowszechnianiu 

kultury w Polsce. Interesująca nas 

tu problematyka prasowo-wydawnicza 

w różnym zakresie i stopniu występuje 

w poszczególnych partiach książki. 

W części pierwszej, drugiej i 

czwartej o prasie i czasopismach 

wspomina się w ogóle marginalnie. 

Czyżby brakowało odpowiednich materiałów 

informacyjnych Brak również 

najmniejszej wzmianki o dziennikarzach 

w rozdziale zatytułowanym : 

O kadrach w „Oświecie, nauce i kulturze". 

Stosunkowo więcej uwagi problematyce 

prasowej poświęciła autorka 

w części trzeciej pt. „Organizacja 

i rozwój instytucji upowszechniania 

kultury". 

Stwierdzając, iż „do upowszechnienia 

kultury, tradycji kulturalnej i jej 

nowego dorobku przyczyniają sie 

m. in. wydawnictwa, system wypożyczeń 

oraz kolportażu książki i prasy", 

autorka przystępuje do charakteryzowania 

wydawnictw prasowych, które 

jej zdaniem „należą do rzędu najbardziej 

ważkich instrumentów upowszechniania 

informacji, spełniają równocześnie 

funkcje kulturotwórcze oraz 

oddziaływania kulturalnego na najszerszy 

— obok radia i telewizji — 

krąg odbiorców". 

Rzecz zrozumiała, iż najwięcej (co 

nie oznacza że w stopniu zadowalającym) 

poświęcono działalności RSW 

„Prasa"; jednak w charakterystyce tej 

autorka nie wykroczyła poza najogólniejsze 

elementy wiedzy o tym wydawnictwie, 

które na ogół znane są 

z wielu innych publikacji. I znów — 

podobnie jak w pozostałych partiach 

książki — spotykamy wiele informacji 

drugorzędnych, często 

albo wręcz nieczytelnych. 

Kilka przykładów: 

mylących, 

Na stronie 97 czytamy, że RSW 

„Prasa" zajmuje się „wykonywaniem 

usług w zakresie agencji prasowych: 

w kraju — Agencja Robotnicza, na 

zagranicę — Interpress, Agencja Prasowo-Wydawnicza 

(zajmują się one 

krzewieniem wiedzy o Polsce). Siedzibą 

centrali Agencji Prasowo-Wy-

по 

dawniczej jest Warszawa, a ponadto 

ma ona swój oddział w Poznaniu". 

Naprawdę trudno zgadnąć, o jaką 

Agencję Prasowo-Wydawniczą chodzi 

autorce. Dalej : RSW „Prasa"' zajmuje 

się „świadczeniem usług w zakresie 

agencji fotograficznych za pośrednictwem 

powstałej w 1951 r. Centralnej 

Agencji Fotograficznej oraz działającej 

od 1947 r. Wojskowej Agencji 

Fotograficznej". I znów kilka błędów 

w jednym zdaniu. Bo ani WAF nie 

działa w organizmie RSW „Prasa", 

ani też prawdą nie jest, że CAF powstała 

w 1951 r. (to data przejęcia 

tej agencji przez RSW „Prasa"). Z 

dalszych informacji wynika, jakoby 

nadal funkcjonowały Powszechna 

Agencja Reklamy i Zakład Badań 

Prasoznawczych. Sprzeciw budzą również 

pewne sformułowania autorki, 

szczególnie w tych partiach rozważań, 

gdzie próbuje dokonać syntezy. Np.: 

„W ostatnich latach obserwujemy stabilizację 

liczby tytułów wydawanych 

gazet. Wynika to z pewnego nasycenia 

rynku (! — przyp. SD), tym bardziej, 

że dzienniki mają swoje mutacje 

terenowe (jest ich ogółem 

13 —!, SD), zbliżające poszczególne 

rodzaje gazet do czytelnika w województwach, 

a gazet wojewódzkich — 

do czytelnika w powiatach". 

Tych kilka przykładów — wcale 

nie wyrwanych złośliwie z kontekstu 

— najlepiej zapoznaje z charakterem 

opracowania. W podobny sposób 

omówiona została organizacja 

kolportażu książki i prasy. I znów zaskakujące 

wnioski. Np. : „Specjalną 

rolę w upowszechnianiu książki i prasy 

spełnia służba bibliograficzna Biblioteki 

Narodowej. Instytut Bibliograficzny 

opracowuje (poprawniej 

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY 

winno być : wydaje — przyp. SD) 

następujące wydawnictwa: ..." I tu następuje 

wyliczenie periodyków Biblioteki 

Narodowej. Niektóre z nich 

otrzymały fantastyczne tytuły. Np. 

„Polska Bibliografia Narodowa". Zaiste, 

w tym wypadku trzeba niezwykłej 

intuicji by ową wymyśloną „Polską 

Bibliografię Narodową" skojarzyć 

z Przewodnikiem Bibliograficznym. 

Bo chyba o ten tytuł chodzi autorce 

Ale jaki to (czyli wyliczenie tytułów 

periodyków Instytutu Bibliograficznego) 

ma związek ze specjalną 

rolą w upowszechnianiu 

prasy 

Ograniczymy się do stwierdzenia, 

że z tych rozważań, ani z innych na 

kartach tej książki, nie dowiemy się 

naprawdę na czym polega prawdziwa 

rola wydawnictwa prasowego jako 

instrumentu upowszechnienia 

informacji i w jaki 

sposób owe wydawnictwa 

prasowe realizują swe funkcje 

kulturotwórcze. Nie poznamy 

specyficznych cech rynku prasowo-wydawniczego, 

jako pewnego 

zjawiska ekonomicznego. Nie dowiemy 

się wreszcie, jaka jest faktyczna 

rola naszej współczesnej prasy w polityce 

kulturalnej. 

W świetle tego co tu powiedziano, 

ocena książki wypaść musi negatywnie. 

Wydaje się, iż autorka nie zadała 

sobie trudu (a Wydawnictwo też 

do tego problemu nie przywiązywało 

większej wagi), aby zapoznać się z 

najbardziej reprezentatywnym piśmiennictwem 

z zakresu szeroko pojętej 

ekonomiki kultury. W zestawie 

bibliograficznym brak istotnych prac 

B. Suchodolskiego (np. Oświata a gospodarka 

narodowa, Warszawa 1966. 

Pedagogika i ekonomia), M. Czarnowskiej: 

Ilościowy rozwój polskiego ruchu 

wydawniczego i innych autorów. 

Szereg oryginalnych wniosków i hipotez 

autorka znaleźć by mogła w 

opracowaniu I. Tetelowskiej i J. Szewczyka: 

Stan i potrzeby badań ekonomicznych 

nad prasą (Zeszyty Prasoznawcze 

1969 nr 4). Są natomiast prace, 

które nie mają żadnego związku 

z omawianą problematyką, пр. Т. 

Ostrowska: Rola prasy w tworzeniu 

kultury narodowej i inne. Jestem 

przekonany, iż informacje o większości 

prac cytowanych w bibliografii autorka 

zaczerpnęła z wtórnych źródeł. 

Gdyby było inaczej, to w bibliografii 

nie znalazłaby się wspomniana publikacja 

T. Ostrowskiej, która jest tylko 

informacją — sprawozdaniem z sesji 

naukowej, a w każdym razie w 

poprawny sposób podany byłby tytuł 

czasopisma, na łamach którego wydrukowano 

ową informację: nie „Kultura 

i współczesność", lecz Kultura 

i Społeczeństwo. Wreszcie jest to i 

wina redaktora i korektora tejże publikacji; 

wspomniany kwartalnik Kultura 

i Społeczeństwo pojawia się w 

książce Z. Czyżowskiej kilkanaście razy, 

ale nigdy w poprawnej formie. 

A więc ciekawy zamysł autorski 

i wydawniczy został zrealizowany w 

kiepski sposób. Być może, że inne 

partie tej książki, są pozbawione takich 

błędów i potknięć, z jakimi co 

krok spotykamy się przy problematyce 

prasowo-wydawniczej. Być mo-


że... Żałować należy, że manuskrypt 

tej' pracy przed jej wydaniem nie dotarł 

do rąk kompetentnych recenzentów. 

Na pewno ostateczny kształt tej 

książki wyglądałby zupełnie inaczej. 

Sylwester 

KARIERA 

AXELA SPRINGERA 

Dziki 

Henryk Wandowski: AXEL 

SPRINGER — „KRÖL" PRASY ZA- 

CHODNIONIEMIECKIEJ. Książka 

i Wiedza, Warszawa 1971. S. 391. 

O Springerze sporo się pisze, podobnie 

jak przed II wojną o szwedzkim 

„królu zapałek" — Kreugerze. Takie 

postaci finansowych kombinatorów 

stanowią nęcące tworzywo dla 

zbeletryzowanych reportaży biograficznych, 

nie brak też o nich aktualnych 

doniesień dziennikarskich — 

zawsze o posmaku sensacji. Telewizja 

NRD poświęciła Springerowi seryjny 

film podejmujący próbę odsłonięcia 

kulis jego kariery (film był 

wyświetlany również w naszej tv). 

W języku niemieckim pojawiło się 

już kilka książek o tym potentacie 

prasowym, z reguły generalnie krytycznych. 

Prasa Springera jest tak 

skrajnie reakcyjna, jego gazety bulwarowe 

są redagowane w tak złym 

guście, metody stosowane przez Springera 

w walce konkurencyjnej są tak 

perfidne, że ocena jego osoby i imperium 

przez każdego poważnego i 

uczciwego autora musi być negatywna. 

Uwzględniając powyższe a ponadto 

olbrzymie znaczenie, jakie odgrywa 

w kształtowaniu opinii publicznej w 

NRF dominujący koncern Springera, 

wydanie polskiej książki o tym magnacie 

prasowym wypada powitać 

z największym uznaniem. Jeśli zaś 

uznaniu temu towarzyszą uwagi krytyczne 

— to są one adresowane zarówno 

do autora jak i wydawcy. 

Książka bowiem nie ma wyraźnie 

sprecyzowanego profilu. Najbliższe 

prawdy wydaje się jej określenie jako 

pracy popularnonaukowej, ale jest 

to termin tak szeroki, że niewiele wyraża. 

Z jednej strony autor starał się 

zachować charakter dokumentu, opatrując 

wywody (dość zresztą dowolnie) 

źródłowymi odsyłaczami. Z drugiej 

zaś strony usiłował za wszelką 

cenę narzucić opis narracyjny, osiągnąć 

styl, który we współczesnej prozie 

anglosaskiej popularnie określa 

się mianem „story". 

Nakład wprawdzie nie jest największy 

(8 tys. egz.), ale kieszonkowy 

format i barwna okładka sugerują, 

że również wydawca myślał o szerszych 

rzeszach czytelników. To uzasadniałoby 

„chwytliwy" styl, nic jednak 

nie uzasadnia niepotrzebnego 

rozgadania, jakie cechuje wiele partii, 

zwłaszcza zaś rozdz. 4 „Telemuza 

w potrzasku". Na domiar składnia nie 

zawsze jest poprawna, spotyka się 

ewidentne germanizmy w rodzaju: 

„Gabinet poinformował Brandt o tym 

spotkaniu...", gdzie nie wiadomo kto 

informował kogo (s. 362). W niejednym 

miejscu pomieszana została chronologia, 

np. na s.S. 112 czy 116 pisze 

się już o efektach (nieudałych) podróży 

Springera do Moskwy z początkiem 

1968 г., podczas gdy relacja 

o samej podróży rozpoczyna się dopiero 

na s. 119; na s. 163 charakteryzuje 

się koncern w r. 1968, by o 3 

strony dalej podawać jego stan w 1966 

roku; na s. 379 i następnych opisuje 

się próbę fuzji koncernu Springera 

z Bertelsmannem, by na s. 383 wrócić 

do wydarzeń o parę miesięcy 

wcześniejszych. Takie pomieszania dotyczą 

nie tylko chronologii, ale i wątków 

wydarzeń, wywołują wrażenie 

chaosu i nużą czytelnika. 

W ogóle odnosi się wrażenie, iż 

książka została napisana bardzo pospiesznie, 

co niestety nie wyszło na 

jej dobro. Autor oparł się na ok. 

10 pozycjach książkowych (ostatnia 

z 1969 r.) i współczesnych czasopismach 

zachodnioniemieckich. Podstawowym 

źródłem był dla Wandowskiego 

cykl reportaży H. D. Mullera, 

publikowanych w Der Spiegel od początku 

1968 r. Narzuca się tu pytanie: 

dlaczego nie wykorzystał obszerniejszej 

i znacznie bardziej rzeczowo ujętej 

wersji książkowej pt. „Der Springer-Konzern. 

Eine kritische Studie", 

która ukazała się w monachijskim 

wydawnictwie Pipera w tymże 1968 

roku Przy wyraźnie monograficznych 

ambicjach pracy Wandowskiego zarzucić 

mu też trzeba nieuwzględnienie 

co najmniej dwóch jeszcze pozycji: 

zachodnioniemieckiej pracy zbiorowej 

„Imperium Springer" (wyd. Pahl-Ru-


genstein, Köln 1968) i stylem pokrewnej 

Wandowskiemu książki NRD-owskiego 

prasoznawy Franza Knippinga 

„Jeder 4. zahlt an Axel Cäsar" 

(wyd. Rütten u. Loening, Berlin 

1963). 

Uważniejsza lektura źródeł i ich 

szersze wykorzystanie pozwoliłoby 

Wandowskiemu uniknąć wielu przykrych, 

a w każdym razie bezspornych 

pomyłek. Np. na s. 11 pisze, że Springerowi 

pozwoliły „...zachodnie władze 

okupacyjne na wydawanie już w rok 

po kapitulacji Trzeciej Rzeszy kilku 

pism". Faktycznie nie kilku, lecz dwu: 

miesięcznika Nordwestdeutsche Hefte 

(1. nr w marcu 1946) i tygodnika 

z programami radiowymi Hör Zu (l. 

nr 15 grudnia 1946; obecnie jest to 

największy, osiągający 4 min nakładu 

magazyn radiowo-telewizyjny) ; 

Wandowski pisze na s. 220, że z początkiem 

lat sześćdziesiątych w NRF 

nie dostrzegano jeszcze zgubnych 

skutków koncentracji prasy — przeczą 

temu źródła *) ; w II poł. lat sześćdziesiątych 

nie było w NRF 200 samodzielnych 

redakcji publicystycznych, 

lecz niespełna 150 (aktualnie 

jest ich 137) 2 ) ; z drobniejszych potknięć: 

przypomnijmy, że Gehlen był 

generałem już w hitlerowskiej Abwehrze 

— od połowy 1944 r. (uwaga 

do s. 11) i że trudno określać stopień 

Obersturmführera SS —• odpowiadający 

porucznikowi — jako „wysoki 

stopień" (s. 98, 100). 

Merytorycznie trzeba wytknąć autorowi 

wręcz zbagatelizowanie rugowania 

poważnych publicystów z koncernu 

Springera, a był to proces 

o istotnym znaczeniu (s. 13) ; podobnie 

enigmatycznie została wysunięta 

teza, że kilka pism antyspringerowskich 

sygnalizowało za kanclerstwa 

Adenauera i Erharda nadchodzący 

kryzys „małej koalicji" Chadecji i 

Wolnych Demokratów (s. 323 i n.) ; dla 

prasoznawcy wreszcie gołosłowne jest 

sprowadzenie podstawowych funkcji 

prasy do f. informacyjnej, kontrolnej 

i kształtującej opinie (s. 325). 

Bardzo poważnym mankamentem 

niezmiernie utrudniającym przejrzystość 

jest brak jakichkolwiek zestawień, 

tabel, wykresów ukazujących 

chronologię rozwoju koncernu Sprin- 

1) Por. np. F. Knippins: Pressemonopo'e 

— Monopolpreise. Leipzig 1963, 

s. 208 i In. (praca jrst oparta na ówczesnych 

źródłach zachodnionicmicckich). 

2) Dane te systematycznie publikuje m. in. 

tygodnik ZV+ZV. 

gera, brak zestawu dat z jego biografii, 

jakichkolwiek indeksów itp. 

Kilkanaście nienajlepszych fotografii 

(w większości portrety wydawców i 

dziennikarzy — chyba pomyłka przy 

braku reprodukcji gazet!) nie wzbogaca 

książki. 

Jesteśmy więc zadowoleni, iż otrzymaliśmy 

bardzo potrzebną książkę 

o złowrogim „królu" prasy zachód '-poniemieckiej. 

Nie jesteśmy natomiast 

całkiem radzi takiej właśnie książce, 

jak tu omówiona. 

Czesław Biel 

SZWEDZKA HISTORIA 

POWSZECHNA PRASY 

Stig В ob erg: PRESSENS HI 

STORIA, Almquist och Wikscll, 

Stockholm 1970. S. 239. 

Uniwersytet w Göteborgu jest dzisiaj 

najpoważniejszym ośrodkiem badań 

prasoznawczych w Szwecji. Historią 

prasy szwedzkiej oraz oowszechnej 

zajmuje się tam Stig Boberg. 

On to opracował pierwszy w 

Skandynawii zarys dziejów prasy powszechnej, 

w zasadzie przeznaczony 

dla młodzieży akademickiej. Jest on 

wart zasygnalizowania czytelnikowi 

polskiemu, ponieważ znajdujemy v/ 

nim pewne informacje o rozwoju prasy 

polskiej, chociaż skąpo informuje 

się w nim o rozwoju prasy narodów 

i państw Europy wschodniej. 

S. Boberg szeroko omawia uwarunkowanie 

gospodarczo-społeczne ewolucji 

prasy europejskiej w XVII i 

XVIII wieku (s. 11—54), ale swoje 

wywody prawie wyłącznie ogra'aie:'.;: 

do terenu Niemiec. Szczegółowiej komentuje 

rozwój prasy światowej w 

okresie tzw. rewolucji przemysłowej 

(s. 68—120); dostrzegł on istotne zmiany 

w sposobach zbierania informacji. 

produkcji oraz rozpowszechniania prasy 

(takich jak: wprowadzenie do produkcji 

prasy rotacyjnej, lepsza szala 

graficzna wychodzących gazet oraz 

czasopism, zwiększenie wytwórczości 

papieru, powstanie agencji prasowych). 

Czytelnik pracy Boberga odnosi 

wrażenie, jakby proces modernizacji 

prasy nastąpił tylko w krajach Euro-


py zachodniej i Stanach Zjednoczonych. 

Rozwój prasy wschodnioeuropejskiej 

został prawie przemilczany. 

W nikłym tylko stopniu informuje 

się o decydującej roli prasy i czasopism 

w istotnych przemianach społeczno-gospodarczych 

oraz kulturowych 

XIX-wiecznej Europy. W drugiej 

połowie XIX w. prasa staje się 

nie tylko tańsza i masowa, ale — co 

ważniejsze — ulega ona wpływom 

politycznym poszczególnych partii i 

stowarzyszeń społeczno-gospodarczych 

oraz kulturalnych. 

W okresie imperializmu — co wyraźnie 

przemilcza S. Boberg — prasa 

była na usługach monopoli wielkokapitalistycznych. 

Służyła interesom politycznych 

i gospodarczych ugrupowań 

ekspansywnych oraz nacjonalistyczno-szowinistycznych 

(np. w Niemczech). 

W pełni rację ma szwedzki 

prasoznawca, iż w okresie I wojny 

światowej obserwujemy wzmożony 

proces militaryzacji treści i sposobu 

przekazu informacji prasowej (s. 160— 

165). 

Ś. Boberg przytacza też informacje 

oraz ogólnikowo komentuje o początkach 

rozwoju prasy radzieckiej (s. 

165—170). Twierdzenie, iż prasa radziecka 

jako cel zasadniczy stawiała 

sobie tylko i wyłącznie funkcje 

propagandy ideologicznej jest daleko 

idącym uproszczeniem. Naszym 

zdaniem spełniała istotną rolę wychowawczą 

oraz kształcącą wobec 

milionów ludzi, którzy w Rosji carskiej 

byli analfabetami. Równocześnie 

informacja prasowa w pierwszych 

latach władzy radzieckiej integrowała 

politycznie oraz ideologicznie 

narody ZSRR w walce z wrogiem 

zewnętrznym i wewnętrznym. 

Boberg stosunkowo szeroko informuje 

o roli propagandowej prasy nazistowskiej 

w III Rzeszy i we Włoczech 

(s. 170—181); warto było jednak 

wspomnieć o rozwoju postępowej 

prasy podziemnej w kraju i wydawanej 

na emigracji. 

Omawiając rozwój prasy podziemnej 

na okupowanych przez Niemców 

obszarach Europy, Boberg wspomina 

także o naszej polskiej walce przy 

pomocy prasy z presją antyhumanistycznej 

ideologii nazistowskiej. Informuje 

on, iż w okresie wojny ukazywało 

się w Polsce ponad 1400 wydawnictw 

periodycznych, publikowanych 

nielegalnie i w warunkach niebywałego 

terroru. Szwedzki historyk 

prasy w pełni docenia wielki nasz 

wysiłek w tej dziedzinie (s. 190). Informuje 

krótko także o rozwoju polskiej 

prasy powojennej. 

Dostrzega też wzmożony proces 

koncentracji środków masowej informacji 

w głównych krajach kapitalistycznych 

Europy współczesnej. 

Na końcu książki zestawiona jest 

obszerna bibliografia do dziejów prasy 

światowej, pominięto jednak publikacje 

w językach słowiańskich. 

Książka wydana została w pięknej 

oprawie graficznej i napisana przystępnie 

oraz interesująco. Jest to niewątpliwie 

cenna publikacja coraz lepiej 

rozwijającego się szwedzkiego 

prasoznawstwa. 

Bernard 

Piotrowski 

DZIENNIKARSTWO CZE 

CHOSŁOWACKIE A KRY 

ZYS 1968/1969 

Milos Marko: CIERNE NA BIE 

LOM. Pravda, Bratislava 1971. 

W twórczości M. Marko przejawia 

się świadome dążenie do wykrycia — 

w oparciu o analizę publicystyki w 

okresie 1968—1969 — źródeł antysocjalistycznej 

infekcji, do ustalenia roli 

masowych środków komunikowania 

w deformacji świadomości społecznej 

i opinii publicznej w wymienionym 

okresie. W myśl zasady „wyciągnięcia 

nauki z kryzysowego rozwoju 

sytuacji w partii i społeczeństwie 

po XIII Zjeździe KPCS" dochodzi 

on do pozytywnego rozwiązania, 

prowadzącego do odnowy dziennikarstwa 

opartego na zasadach marksizmu-leninizmu. 

Marko w swojej pracy opiera się 

na dotychczasowych ocenach masowych 

środków komunikowania, ale 

nie ogranicza się wyłącznie do nich. 

Na s. 6 powiada: „Dotychczasowe 

analizy klasyfikowały zwłaszcza niewłaściwe 

zjawiska w prasie. Niektóre 

analizy albo stałe rubryki w Pravdzie, 

Tribunie, radiu, Zivocie Strany, 

Rudym Pravie itp. używały metody 

historycznej i przyczynowej, ale ani 

ujawnienie przyczyn lub błędów i 

braków (w pracy kadrowej, w przygotowaniu 

ideologicznym, w kierowaniu 

itp.), ani opis historyczny rozwo- 



ju wydarzeń nie umożliwiają jeszcze 

wykrycia sedna zjawisk, korzeni gnozeologicznych 

błędów. Potrzebna jest 

analizą dialektyczna, która by dotyczyła 

sprzeczności, antagonizmu zjawisk 

i przezwyciężenia przeciwieństw". 

Postępowanie Miłosza Marko przy 

ujawnianiu korzeni starych błędów 

jest ściśle logiczne. Nie łączy on dowolnie 

faktów, nie konstruuje ich jedności. 

Wynika ona z obiektywnych i 

obiektywnie poznanych ich właściwości. 

Wyraźnym przykładem dialektycznego 

sposobu myślenia autora jest 

już sam wybór symbolicznego tytułu 

pracy „Czarne na białym", który Marko 

uzasadnia następująco na s. 13: 

„Dziennikarstwo przedkłada dokumenty 

pisane czarną farbą drukarską 

na białym. Nie można jej wymazać. 

Ta symbolika czarnego i białego została 

też wypaczona, czego przykładem 

jest „Czarna księga". Jej okładka 

była negatywem — białe na czarnym. 

Nie pragnę tej symboliki podciągać 

do zasady, ale posłużyła mi 

jako impuls asocjacyjny oddziaływania 

kontrrewolucyjnych białych gwardii. 

Skoro już tę dychotomię kolorów 

wykorzystuję w swojej symbolice, 

to chcę jeszcze przypomnieć przesłankę 

dialektyczną o relatywności 

czarno-białego widzenia, o niezwykłej 

złożoności zjawisk, które są i czarne 

i białe i jeszcze bardziej skomplikowane, 

które się też rozwijają i które 

się czasami zmieniają w swoje przeciwieństwo. 

Kolor jest tylko zewnętrzną 

formą pełnej sprzeczności istoty 

rzeczy. Manipulatorom prasowym 

udało się zastąpić dialektykę talmudyzmem. 

Prosty człowiek więc nie 

potrafił czasami odpowiedzieć, czy 

miał ręce białe czy czarne, kiedy wyszedł 

z komina, choć odpowiednie pytanie 

miało brzmieć: co właściwie w 

kominie robił.". 

Przytoczony obr^z jest moim zdaniem 

kluczem do zrozumienia pracy 

Marko. Dla jeô badań jest typowe, 

że î a nie interesuje tylko tym, co zostało 

powiedziane w masowych środkach 

komunikowania, ale jak to było 

powiedziane i w jakim celu. 

Marko zastopował metodę analizy 

treści do czechosłowackich masowvch 

środków komunikowania z lat 

196°—1989, uwzględniając równocześnie 

cple tzw. ..eksperymentu czechosłowackiego", 

onublikowane przez 

Hermanna Kahna, zachodniego specjalistę 

od problemów wojskowo-politycznych: 

Gdyby wojska Paktu Warszawskiego 

nie weszły do Czechosłowacji, to 

by doszło 

— do szybkiego uznania NRF, 

— do silnych wpływów kultury zachodniej, 

— do wyrzeczenia się centralizmu demokratycznego, 

— do powstania władzy, której by 

partia komunistyczna podlegała, 

— do ogólnego obniżenia wpływu partii, 

— do powstania opozycji politycznej, 

— do zagrożenia Paktu Warszawskiego 

i władzy radzieckiej. 

Jakimi środkami wojny psychologicznej 

cele te miały być osiągnięte 

M. Marko analizuje je na s. 253: 

„Kiedy robimy „remanent" głównych 

nosicieli idei antysocjalistycznych u 

nas, spostrzegamy, że relatywnie był 

ich mały odsetek. Udało się tylko ożywić 

te poglądy i uczucia, które po 

kryjomu utrzymywały się w świadomości 

drobnomieszczańskiej, poglądy 

o nieklasowej wolności, o demokracji 

pojętej jako rozprzężenie, o socjalizmie 

traktowanym jak dojna krowa. 

Ci drobnomieszczanie operowali kilkoma 

prostymi hasłami albo przerysowanymi 

twierdzeniami: renesansem 

nazywali wsteczny reformizm, odrodzeniem 

powrót do demokracji burżuazyjnej, 

w dziedzinie kultury zaliczyli 

do sztuki dekadenckie wytwory, 

które negowały rzeczywistość. W 

ekonomice wmuszali nam kryteria 

społeczeństwa konsumpcyjnego, a nawoływanie 

do dyscypliny ze strony 

kierownictwa obwołali niedemokratycznym 

szykanowanie pracujących". 

Czy dziennikarstwo czechosłowackie 

w latach 1968—1969 było podmiotem 

czy też przedmiotem tego procesu, 

w którym poznanie społeczne 

zostało zastąpione przez destrukcję 

wartości społecznych Marko odpowiada 

(na s. 8) : 

„Trzeba powiedzieć, że komunikowanie 

masowe nie było zawsze przyczyną 

deformacji, ale wynikiem deformacji, 

że gazety częstokroć odzwierciedlały 

stan rzeczy (przez co —• 

co prawda — wpływały nań negatywnie). 

Z drugiej strony nie można 

wyrywać prasy z ogólnego kompleksu 

przyczyn, bowiem czasami wykorzystywały 

ją pewne grupy albo j e d- 

n o s t- к i, była ona tubą pewnych 

ambicji politycznych", a oceniając tę


działalność dodaje: „Stopnia reakcyjności 

nie można ustalać tylko według 

widocznej nieprawdziwości, ale według 

gleby i potencjalnego niebezpieczeństwa 

utajonych sił politycznych. 

Na przykład stanowi o tym atmosfera, 

nieciekawe informowanie o ZSRR 

a interesujące o Zachodzie, orientacja 

na tematykę patriotyczno-„budzicielską". 

Używano aluzji, alegorii, języka 

bajek, tendencyjnie wybierano cytaty, 

posługiwano się ironią, dwuznacznością, 

sceptycyzmem, atmosferą tymczasowości, 

bierności, różnymi modlitwami, 

symboliką biblijną a nawet 

falsyfikatami." 

Cała praca Marko jest przesycona 

optymizmem: przez objaśnianie zjawisk 

dochodzi on nie tylko do ich 

wytłumaczenia, ale także do ich opanowania 

i kierowania nimi. Jeśli 

dziennikarstwo ma znów stać się żywym 

instrumentem poznania i przemiany 

rzeczywistości, musi się w myśl 

leninowskiego pojęcia prasy organizować 

jedność myśli i działania, musi 

się wpływać pozytywnie na świadomość 

społeczną oraz opinię publiczną 

i z wrażliwością reagować na nią. 

KULTURA 

SOWEGO 

NIA 

Jan Bartâk (Praga) 

(tłum. redakcyjne) 

A SRODKI MA- 

KOMUNIKOWA- 

ESSAIS SUR LES MASS MEDIA 

ET LA CULTURE. UNESCO 1971. 

S. 119. 

Z inicjatywy UNESCO w ostatnich 

kilku latach urządzano sporo międzynarodowych 

konferencji poświęconych 

analizie wpływu, jaki wzrastające 

wykorzystanie obrazu i dźwięku wywiera 

na przebieg ewolucji nowoczesnych 

społeczeństw. Ukoronowaniem 

tych zebrań stało się posiedzenie 

okrągłego stołu zorganizowane w 

Montrealu we wrześniu 1963 roku. 

Dziewięciu specjalistów od badań różnych 

środków masowego komunikowania 

przedstawiło swoje poglądy na 

temat znaczenia, jakie kino i telewizja 

mają dla współczesnego rozwoju 

kulturalnego. Rezultatem montrealskiego 

spotkania jest właśnie omawiany 

tutaj tomik. 

Na wstępie Pierre Schaeffer 

przedstawia, oprócz syntezy głównych 

tez uczestników dysputy, również 

swój własny punkt widzenia na temat 

aktualnych możliwości twórczości 

artystycznej. Z kolei następuje 

sześć esejów, z których pierwszy dotyczy 

zagadnień metodologiczno-teoretycznych, 

a cztery — zagadnień 

szczegółowych związanych z funkcjonowaniem 

kina i telewizji w różnych 

społeczeństwach i blokach społeczno- 

-politycznych. Ostatni esej, luźno 

związany z zasadniczym przedmiotem 

spotkania, to próba ukazania kulturowych 

i kulturalnych walorów Wystawy 

Światowej w Montrealu. Oto dokładne 

tytuły esejów wraz z nazwiskami 

ich autorów: 

1. E. M or in: Nowe prądy w badaniu 

komunikowania masowego; 

2. S. Hall oraz zespół Centre for 

Contemporary Cultural Studies 

(University of Birmingham) : Rola 

programów kulturalnych w telewizji 

brytyjskiej; 

3. T. Cheriaa: Wartość kulturalna 

kina we współczesnym społeczeństwie 

arabskim; 

4. J. Toepli'tz: Wartość kulturalna 

kina i telewizji w Europie wschodniej; 

5. R. de A n d r a d e, L. Pico Estrada, 

D. H open: Wartość kulturalna 

kina i telewizji w Ameryce 

Łacińskiej ; 

6. R. T. Affeck: Wystawy i targi 

międzynarodowe jako techniki komunikowania 

masowego. 

Mimo wysokich auspicji, a także 

interesujących tytułów muszę stwierdzić, 

że jest to praca po prostu słaba. 

I to nie tylko dlatego, że sam układ 

i dobór problemów wydaje się wątpliwy, 

lecz i dlatego, że forma eseju 

nie jest najlepiej dostosowana do tematu. 

W rezultacie studia szczegółowe 

to garść ogólników i cyfr, brak zaś 

poważniejszej analizy empirycznej i 

problemowej. 

Na uwagę zasługuje — moim zdaniem 

— jedynie szkic znanego francuskiego 

badacza Edgara Morina, a 

częściowo także i zbiorowe opracowanie 

z Centre for Contemporary 

Cultural Studies, więc tylko nad tymi 

dwoma esejami zatrzymam się w niniejszym 

omówieniu. 

8*


Morin jak najsłuszniej podkreśla, 

iż aby dobrze zrozumieć nowe prądy 

w badaniu komunikowania masowego 

należy pamiętać, że socjologia komunikowania 

masowego rozwinęła się 

w Stanach Zjednoczonych przed II 

wojną światową, kiedy to rozdzielano 

termin: „komunikowanie masowe", zastrzeżony 

dla badań empirycznych, 

od terminu „kultura", który został 

uwikłany w polemiki etyczno-estetyczno-polityczne. 

W konsekwencji, 

socjologia komunikowania masowego, 

która w latach 1940—1950 stanowiła 

najbardziej oryginalną dziedzinę socjologii 

amerykańskiej, ukonstytuowała 

się wedle schematu Lasswellowskiego: 

„Kto mówi, co, jakimi środkami, 

do kogo i z jakim skutkiem", przy 

jednoczesnej separacji poszczególnych 

sektorów badań oraz przy widocznej 

preferencji dla badań „do kogo" i „z 

jakim efektem", wraz z tendencją do 

poznania „co" przez metody obiektywne 

zgrupowane pod nazwą metod 

analizy treści. 

Jednakże — wywodzi dalej Morin 

— „treść" nie była pojmowana 

jako wyrażenie czy emanacja kultury. 

Więcej nawet, badanie komunikowania 

masowego zostało wyraźnie oddzielone 

od socjologii kultury. Problem 

„kultury masowej", stawiany 

poza dziedziną socjologii komunikowania 

masowego, został całkowicie 

uwikłany w debaty polemiczne między 

tymi, którzy rozważali kulturę 

masową jako karykaturę kultury oraz 

tymi, którzy ją uznali za środek demokratyzacji 

wartości kulturalnych 

dotąd zarezerwowanych dla inteligencji. 

Zresztą, socjologia amerykańska 

tego okresu zajmowała się tylko powierzchowną 

analizą Lasswellowskich 

pytań. Pierwsze „kto" pojmowano 

tylko jako poszukiwanie opisów nadawców 

przekazów, lecz nie badano 

zupełnie przemysłu kulturalnego; 

„co" nie było nigdy ujmowane jako 

skupienie tematów kulturowych; „do 

kogo" dotyczyło audytoriów ujmowanych 

ńa płaszczyźnie opinii przez metody 

sondażowo-kwestionariuszowe, 

nie zaś jako konsumentów lub jako 

społeczeństwo. Poszukiwanie efektu 

polegało na poznawaniu w sposób 

para-eksperymentalny wpływu takiego 

lub innego przekazu na daną grupę, 

a nie poznania relacji producenci- 

-konsumenci. Niemniej, badania „audytoriów" 

i oddziaływania na audytoria 

doprowadziły Lazarsfelda i jego 

szkołę do uwypuklenia roli „grup 

pierwotnych" i „przywódców opinii", 

ingerujących w proces komunikowania 

masowego. 

Poszukując nowych prądów, jakie 

zaznaczają się we współczesnych badaniach, 

Morin omawia trzy najważniejsze, 

jego zdaniem, tendencje: koncepcję 

relacji między środkami masowymi 

i systemem kulturalnym, taką 

jaka się rysuje w socjodynamice kultury 

Abrahama Molesa 1 ), z kolei integrację 

teoretyczną badań możliwą 

na podstawie systemu McLuhana 2 ), 

wreszcie przejście od środka przekazu 

do samego przekazu, a więc do systemu 

znaków, tak jak je bada lingwistyka, 

strukturalizm, semiologia 3 ). 

Nie mogę tutaj streścić wywodów 

Morina, odsyłając więc do jego eseju 

oraz do polskich prac zajmujących 

się omawianymi przez niego kwestiami 

tylko w kilku zdaniach zaznaczę 

zakres Morinowskich dociekań. 

Zaczyna on od przedstawienia systemu 

Abrahama Molesa, traktując 

go jako pierwszą we Francji wielką 

systematyzację podejścia cybernetycznego 

do zjawisk cyrkulacji kulturalnej. 

Od wielu lat stwierdzamy 

przenikanie teorii cybernetycznej, teorii 

komunikowania i teorii informacji 

na teren badań środków masowych. 

Niemniej, są to najczęściej zapożyczenia 

powierzchowne, o niewielkiej mocy 

wyjaśniającej. Dopiero pancybernetyczna 

koncepcja Molesa — twierdzi 

Morin — jest poważną próbą unifikacji 

zjawisk kultury i środków komunikowania. 

Z kolei, stwierdza Morin, formuła 

Lasswella „rozkawałkowywała" proces 

komunikowania i zdezintegrowała 

całkowicie pojęcie kultury masowej. 

Dopiero McLuhan sprowadził terminy 

Lasswellowskie do „środka przekazu", 

nie tylko dlatego, że powiązał go z 

pytaniem „co" („medium jest przekazem"), 

lecz powiązał oba „kto" (nadawcę 

i odbiorcę) w jedność antropologiczną: 

człowieka. Środek technologiczny 

jest zawsze przedłużeniem 

i) Omówienie książki A. Molesa Socjodynamique 

de la culture (Paris 19G7) znajdzie 

czytelnik w recenzji L. Mikruta: Socjodynamiczna 

teoria środków masowego 

przekazu (Zeszyty Prasoznawcze 1969 nr 2, 

s. 77—83). 

2) z koncepcjami McLuhana można się 

zapoznać przez książkę E. i F. Ryszków: 

Między utopią a zwątpieniem (Warszawa 

1970). 

3) Poza „Antropologia strukturalna" С L e- 

vi-Straussa (Warszawa 1970) sięgnąć 

należy przede wszystkim do książki H- 

Barthesa „Mit i znak" (Warszawa 197D-


zmysłu lub zdolności ludzkich, więc 

przekaz to modyfikujące przedłużenie 

dialektyki zmysłowo-psychicznej. 

Na zakończenie swego eseju Morin 

omawia pokrótce zasady analizy lingwistyczno 

- strukturalno-semiologicznej 

(oznaczonej przez niego skrótem LSS) 

jako uzupełnienia (alternatywy) dla 

tradycyjnej metody analizy treści. 

Różni się ona od analizy treści na 

trzech płaszczyznach : kwantyfik 

а с j i (podczas gdy analiza treści 

jest zasadniczo ilościowa — LSS liczy 

tylko wyjątkowo, natomiast zwraca 

uwagę na tematy rzadkie lub nawet 

nieobecne) : formy i treści 

(rozróżnienie tego, co się chce powiedzieć 

i tego, jak to się robi, jest istotne, 

lecz o ile analiza treści ogranicza 

się do wyliczania tematów treści i 

niekiedy procedur stylistycznych — 

to LSS proponuje wspólne ramy dla 

integracji treści wewnątrz kodu, w 

jakim powstał; analiza stylu, a w 

szczególności figur retorycznych, jest 

najlepszym sposobem poznania tego 

kodu) ; wreszcie trzeci element różniący 

analizę treści i LSS dotyczy treści 

jawnej i treści ukrytej 

(Berelson ogranicza analizę treści do 

badania treści jawnych, ale jak poznać 

treści ukryte Analiza LSS próbuje 

tę trudność pokonać). 

Interesujące rozważania, lecz przede 

wszystkim nowy model przekazu 

kulturalnego zawiera szkic przygotowany 

przez zespół z Centre for Contemporary 

Cultural Studies z Uniwersytetu 

w Birmingham. Przy okazji 

omawiania roli programów kulturalnych 

w telewizji brytyjskiej przedstawiony 

został wypracowany w Ośrodku 

model transmisji kultury przy 

pomocy telewizji. Dla ukazania jego 

odrębności od tradycyjnego modelu 

zestawiam je poniżej obok siebie: 

Tradycyjny model transmisji: 

Nowy model transmisji: 

MODEL 

KULTURY 

MODEL 

FORM 

KULTURAL 

NYCH 

MODEL 

TRANSMISJI 

MODEL 

PUBLICZ 

NOŚCI 

A. Ogół dzieł odpowiadających tradycyjnym 

normom doskonałości 

artystycznej, które nie są właściwe 

telewizji. Włączyły się 

tutaj dzieła młodych autorów i 

nowe formy prezentacji kultury 

w telewizji, z zastrzeżeniem 

wszakże, iż będą one zgodne z 

tymi normami i będą częścią tej 

samej tradycji kulturalnej. 

В. Те dzieła kultury wyższej są 

możliwe do utożsamienia z tymi, 

które pojawiają się w tradycyjnych 

kategoriach kulturalnych 

(muzyka, teatr, malarstwo etc). 

C. Telewizja jest środkiem niezwykle 

efektywnym dla transmisji 

tej kultury wyższej... 

D. ...do publiczności, będącej częścią 

społeczeństwa, w którym 

większość nie jest zbytnio spoufalona 

z tym typem kultury. 

E. Poziom kulturalny tej publiczności 

polepsza się wskutek intensywnej 

transmisji kultury 

przez telewizję. 

A. Dzieła twórcze charakteryzujące 

się intensywnym zaangażowaniem 

w wydarzenie i doświadczenie 

oraz ich reakcja wyobrażeniowa, 

cechujące się wykorzystaniem 

oryginalnych form ekspresji 

i „języka". 

В. Те dzieła mają związek bądź z 

tradycyjnymi kategoriami przedstawianymi 

w telewizji, bądź z 

nowymi formami artystycznymi 

zrodzonymi w samej telewizji. 

C. Telewizja jest pojęta jako instrument 

twórczości mający własne 

możliwości i ograniczenia, 

przekazujący kulturę... 

D. ...do frakcji „publiczności telewizyjnej" 

zawierającej jednocześnie 

widzów, którzy mieli wcześniejszy 

dostęp do kultury wyższej 

oraz widzów, którzy nie 

będąc nawykowymi konsumentami 

tej kultury mogą być zainteresowani 

formami twórczości 

właściwej telewizji. Ten rodzaj 

publiczności rekrutuje się z 

różnych tradycyjnych kategorii 

społecznych i kulturalnych. 

E. Publiczność może być stymulowana, 

zaangażowana, lub zaabsorbowana 

przez programy 

telewizyjne, podlega nowym doświadczeniom, 

ponadto angażuje 

się, ale niekoniecznie „polepsza" 

swój poziom w tradycyjnym 

moralistycznym sensie.


Jeśli więc w kilku słowach określić 

swoiste cechy proponowanego nowego 

modelu transmisji kulturalnej przez 

telewizję, to można stwierdzić, iż telewizja 

pojmowana jest jako czynnik 

aktywny w relacjach między „kulturą" 

i „społeczeństwem", nieustannie 

modyfikujący te relacje. Jest ona 

czynnikiem burzącym istniejące struktury 

kulturalne, a jednocześnie sama 

awansuje do rangi samoistnego rodzaju 

twórczości kulturalnej, tzn. jest 

środkiem komunikowania kulturalnego 

i twórczości, środkiem w którym 

i przez który społeczeństwo analizuje 

samo siebie, ocenia się i sądzi. Ta 

krytyka i to poznawanie są same 

„kulturą", kulturą w trakcie odtwarzania 

się i odnawiania. Koncepcja 

zespołu Centre for Contemporary Cultural 

Studies włącza się zatem w nurt 

(sygnalizowany w szkicu E. Morina) 

zacierania rozdziału między kulturą 

a środkami komunikowania masowego. 

Dlatego też ją przytoczyłem w obszerniejszej 

formie, jako uzupełnienie 

i egzemplifikację Morinowskich rozważań 

ogólnych. 

Tomasz 

O PROCESIE | 

PRZEKONYWANIA i 

Goban-Klas 

Kenneth E. Andersen: PERSU 

ASION. Theory and Practice. Allyn 

and Bacon, Inc., Boston, Massachusetts 

1971. S. 386. 

Książka К. Е. Andersena jest podręcznikiem 

uniwersyteckim dla amerykańskich 

studentów komunikowania 

masowego. Jeżeli ten fakt uwzględnimy 

w trakcie jej oceny, będziemy musieli 

uznać, że jest dziełem bardzo 

udanym. Od podręcznika nikt nie może 

wymagać odkrywczości i oryginalności, 

nawet wręcz przeciwnie, za zaletę 

uznaje się jego rozsądny eklektyzm, 

który bywa traktowany jako 

wada prac proponujących nowe spojrzenie 

na rzeczywistość tak w sferze 

naukowej, jak i światopoglądowej. Z 

całą pewnością Andersen nie jest 

McLuhanem, a jego „Persuasion" nie 

ma ambicji odegrania roli McLuhanowskiego 

„Understanding Media". 

Dobry podręcznik powinien 

natomiast ujmować przedmiot w sposób 

wyczerpujący i wszechstronny, cechować 

się systematycznością wykładu, 

przedstawiać treści możliwie zrozumiale, 

ułatwiać ich przyswojenie i 

zapamiętanie oraz uwzględniać współczesny 

stan wiedzy w danej dziedzinie. 

Dobry podręcznik uniwersytecki 

powinien ponadto uczyć krytycyzmu 

myślenia, zmuszać studenta do stawiania 

pytań i dociekliwości badawczej, 

ukazywać mu granice dotychczasowej 

wiedzy, zachęcać go do korzystania 

z literatury przedmiotu i 

wreszcie ujawniać związki łączące daną 

dyscyplinę z naukami pokrewnymi. 

Wszystkie te warunki książka 

K. E. Andersena spełnia w stopniu 

co najmniej zadowalającym. 

Wyrazu „persuasion" używa autor 

w dwóch znaczeniach: po pierwsze 

oznacza nim proces przekonywania, 

po drugie naukę o tym procesie. Taka 

praktyka nazewnicza, myląca dla Polaka, 

zgodna jest z tradycją angielszczyzny 

amerykańskiej; analogicznie 

„journalism", „propaganda" i „mass 

communication" — to zarazem odpowiednio 

działalność dziennikarska, 

działalność propagandowa i komunikowanie 

masowe oraz nauka o działalności 

dziennikarskiej, działalności 

propagandowej i komunikowaniu masowym. 

Przez perswazję (jako działalność 

perswazyjną) rozumie Andersen 

„proces międzyludzkiego komunikowania, 

w którym nadawca stara sie 

za pomocą elementów symbolicznych 

wpłynąć na świadomość odbiorcy i w 

ten sposób doprowadzić do dobrowolnej, 

zgodnej z życzeniem nadawcy 

zmiany postawy oraz / lub działania". 

Definicja ta przypomina znane definicje 

propagandy, ale jest od nich 

szersza, bo nie ogranicza się do jednej 

dziedziny i obejmuje w przeciwieństwie 

do propagandy także komunikowanie 

między dwiema osobami 

(przez propagandę rozumie się zazwyczaj 

oddziaływanie na szersze 

zbiorowości). Można więc przyjąć, że 

nauka o propagandzie jest częścią 

ogólniejszej nauki o perswazji odpowiednio 

do tego, że sama propaganda 

jest perswazją szczególnego typu. Z 

kolei perswazję należałoby potraktować 

jako swoistą odmianę komunikowania 

międzyludzkiego, odmianę, której 

istotę stanowi intencja nadawcy, 

by kształtować postawy odbiorców. 

Mówi się często, że termin perswazja 

lansują przedstawiciele nauk spo-


łecznych i politycznych na Zachodzie 

w celu uniknięcia terminu propaganda'budzącego 

na całym świecie bardzo 

negatywne skojarzenia. W twierdzeniu 

tym mieści się jednak tylko 

część prawdy. Sądzę, że znacznie 

ważniejszą przyczyną odchodzenia w 

nauce od pojęcia propagandy jest to, 

że okazuje się bardziej rozsądne badawczo 

ogólniejsze traktowanie podobnych 

zjawisk społecznych. Błędem 

byłoby postawienie znaku tożsamości 

między propagandą a dajmy na to 

reklamą, ale przecież nie można zaprzeczyć, 

że mechanizmy funkcjonowania 

jednej i drugiej mają wiele 

elementów wspólnych. Odkrycia prawidłowości 

w dziedzinie propagandy 

mogą być często z powodzeniem wykorzystywane 

w reklamie i odwrotnie. 

Podobnie w sferze dydaktyki: to, co 

powinien wiedzieć przyszły dziennikarz, 

przyda się specjalistom w zakresie 

propagandy, reklamy czy public 

relations. A właśnie specjalistów we 

wszystkich tych dziedzinach kształcą 

zazwyczaj amerykańskie uniwersyteckie 

szkoły i wydziały komunikowania 

masowego. 

Literatura amerykańska na temat 

. perswazji liczy już setki pozycji, 

wśród których znajduje się co najmniej 

kilkanaście książek o ambicjach 

przedstawienia całości problematyki. 

Są wśród nich prace dzisiaj klasyczne, 

jak „Mass Persuasion" R. K. Mertona 

z r. 1946, „Communication and 

Persuasion" С. I. Hovlanda z 1953, 

„Persuasion" W. L. Brembecka i W. S. 

Howella z 1952 czy „Techniques of 

Persuasion" J. A. С. Browna z 1963; 

są prace nowe podejmujące próbę 

podsumowania wyników badań empirycznych 

z lat pięćdziesiątych i 

sześćdziesiątych, jak „Experiments in 

Persuasion" R. L. Rosnowa i E. J. Robinsona 

z 1967, „Persuasive Communication" 

E. P. Bettinghausa, „The 

Art of Persuasion" W. С Minnicka 

z 1968 oraz „Persuasion" G. Cronkhite'a 

z 1969. Na tle tej literatury książka 

Andersena wyróżnia się walorami 

dydaktycznymi i nowością: autor miał 

okazję poznania prac swoich poprzedników 

i w dużym stopniu ją wykorzystał. 

Przyniosło to w efekcie ów 

wspomniany eklektyzm, ale i wszechstronność 

ujęcia problematyki. 

Koncepcję swej książki przedstawia 

Andersen w przedmowie. Podkreśla 

w niej m. in., że proces perswazji 

został potraktowany szeroko 

tak pod względem związanych z nim 

czynników, jak i pod względem kanałów 

oraz zdarzających się sytuacji, że 

starał się kłaść nacisk na wyniki badań 

opisowych i empirycznych i uwydatnić 

charakter perswazji jako złożonego, 

ale zintegrowanego procesu 

oraz że usiłował wykazać znaczenie 

perswazji w życiu grup społecznych 

i całej społeczności ludzkiej. „Perswazja 

jest ważnym narzędziem dla 

każdego człowieka, bo każdy uczestniczy 

w niej bądź jako strona przekonująca, 

bądź jako strona przekonywana." 

Książka dzieli się na 6 rozdziałów. 

Pierwszy z nich przedstawia punkt 

widzenia autora, drugi omawia pojęcia 

i zagadnienia związane z publicznością 

(motywacje, postawy, uwagę, 

zainteresowania itp.), trzeci — cechy 

przekazu warunkujące skuteczność 

perswazyjną, czwarty — cechy nadawcy, 

piąty — cechy kanałów perswazyjnych 

i zasady korzystania 

z nich, szósty — problemy etyczne, 

polityczne i społeczne działalności perswazyjnej. 

Każdy rozdział kończy się 

krótkim podsumowaniem oraz zestawieniem 

zagadnień do dyskusji na 

zajęciach seminaryjnych. Właśnie w 

tych streszczeniach i wypunktowanych 

problemach widzę szczególną 

wartość książki Andersena jako podręcznika 

uniwersyteckiego. Nie tylko 

jednak ze względu na tę wartość, ale 

także ze względu na wzorowe usystematyzowanie 

dużej ilości informacji 

opartych na badaniach empirycznych 

nie zawahałbym się przed wystąpieniem 

z propozycją przekładu jej 

na język polski. 

Andersen trzeźwo i uczciwie patrzy 

na świat, w którym żyje. „W Stanach 

Zjednoczonych — pisze — środki 

komunikowania masowego są kierowane 

przez instytucje komercjalne, 

których celem jest zapewnić publiczność 

potencjalnym ogłoszeniodawcom, 

płacącym za możliwość dotarcia do 

niej. Z tego punktu widzenia pełnione 

przez środki komunikowania masowego 

funkcje informacyjne, rozrywkowe 

i oświatowe są tylko czymś ubocznym" 

(s. 271). Warto zapamiętać te 

słowa, by przy okazji przeciwstawić 

ich prawdę wzniosłym hasłom propagandy 

na temat szczytnych misji społecznych 

zachodniego dziennikarstwa. 

I na zakończenie jeszcze jeden cytat: 

„Chociaż perswazja jako dyscyplina 

naukowa może się opierać na 

badaniach, praktyka perswazji zawsze 

pozostanie sztuką. (...) Różne źró-


dła wywołują różne skutki przy użyciu 

identycznych przekazów; różni odbiorcy 

reagują rozmaicie na te same 

źródła i te same przekazy. Zastosowanie 

teorii perswazji zawsze będzie 

sztuką" (s. 10). 

KSZTAŁCENIE 

I DZIENNIKARZY 

Walery 

Pisarek 

ŻURNALISTIKA. NAUKA, OBRA 

ZÓW ANIJE, PRAKTIKA. Izd. Lenigradskogo 

Uniwiersitieta 1971. 

S. 189. 

Zbiór materiałów opracowywanych 

w ramach cyklu wydawniczego wydziału 

dziennikarskiego uczelni leningradzkiej, 

zgodnie z założeniami 

zawiera i tym razem pewną całość 

z zakresu nauki, praktyki i kształcenia 

w zawodzie, w różnorodnym naświetleniu. 

Część pierwsza obejmuje 

prace poświęcone historii powstania 

studiów dziennikarskich w ZSRR, problemy 

ich kształtowania się oraz charakterystykę 

wykładów z przedmiotów 

lingwistycznych. W części drugiej 

znalazł się artykuł o języku i stylu 

publicystyki Lenina, jego pracach 

ogłoszonych na łamach Pietrogradzkiej 

Prawdy, wydawnictwach specjalistycznych 

z pierwszych lat władzy radzieckiej, 

a także zagadnieniach powstawania 

odrębności dziennikarstwa 

radiowego i telewizyjnego. Część trzecia 

bazuje na badaniach socjologicznych 

ostatniego okresu na temat efektywności 

programów telewizyjnych 

dla dzieci i orientacji zawodowej kandydatów 

na studia dziennikarskie. 

Przy omawianiu zbioru na użytek 

polskich czytelników zatrzymać się 

trzeba zwłaszcza na współczesności 

w zakresie kształcenia zawodowego. 

Profil wyższych studiów dziennikarskich 

pozostaje ciągle kwestią dyskusyjną, 

istniejące odrębności różnych 

form nauki w różnych krajach nie 

zmieniają faktu poszukiwania modelu 

najlepszego. Chociaż rozwój poszedł 

u nas i w ZSRR w odmiennych 

kierunkach, doświadczenia wydają 

się interesujące także w sensie praktycznym. 

Wprowadzeniem do tematu jest na 

pewno artykuł A. Bierieżnoja 

otwierający publikację: „O niektórych 

wynikach i problemach kształcenia i 

nauki dziennikarstwa w uniwersytetach 

naszego kraju". Autor analizuje 

50-letnią historię nauki zawodu w 

ZSRR, prowadzącą od dorywczych 

1—2 miesięcznych kursów, poprzez 

technika prasowe i 3-letnie instytuty, 

do powojennych studiów stopnia 

uniwersyteckiego. W ZSRR sekcje 

dziennikarskie wydziałów filologicznych 

wyodrębniły się w osobne fakultety 

stosunkowo późno, w połowie 

lat sześćdziesiątych. Odtąd, w krótkim 

czasie, rozmnożyły się gwałtownie. 

Niemal wszystkie uniwersytety 

poszczególnych republik posiadają już 

wydziały dziennikarskie, przy czym 

istnieje dalsza tendencja wzrostu ilościowego, 

tworząc nowy temat do rozmyślań 

nad granicą potrzeb masowego 

kształcenia dziennikarzy. Nawet 

przy ogromnej chłonności redakcji 

radzieckich zagadnienie pozostaje 

otwarte. 

Uniwersytet leningradzki, którego 

przykładem operuje Bierieżnoj, ma 

w tej chwili na wydziale dziennikarskim 

5 katedr: teorii i praktyki, prasy 

rosyjskiej i zagranicznej, stylistyki 

i redagowania, radia i tv oraz produkcji 

przygotowania gazety i organizacji 

środków przekazu. Z upływem 

lat dzienne studia stacjonarne uzupełnione 

zostały zaocznymi, a później 

także wieczorowymi. I tutaj także 

nie uniknięto przeciążeń programów 

przedmiotami mało ważnymi. 

dublowań zwłaszcza historii prasy 

z historią literatury, jak też trudnego 

przystosowywania się uczelni do 

nowej, rządzącej się odmiennymi prawami 

gałęzi wiedzy. Ostre dyskusje 

doprowadziły do niezbędnych reorganizacji, 

pytanie: „być czy nie być"' 

zastąpiło inne: „jakie mają być" studia 

zawodowe 

Dzisiaj już można ogólnie odpowiedzieć 

na tę wątpliwość. Stało się 

jasne, że w ZSRR wydziały uniwersyteckie 

są główną drogą do redakcji. 

Pozostały wprawdzie równolegle 

inne źródła: szkoły partyjne, ruch korespondencki, 

tym niemniej uczelnia 

wyższa zyskała rangę wiodącą. Stoi 

przed nią obecnie problem dobrze 

i nam znany — wypracowanie kryteriów 

doboru kandydatów, eliminujących 

do minimum życiowe pomyłki 

i kwestia druga, niemniej ważna 

— sformowanie kadry pedagogi-


cznej, odpowiadającej swoistości zawodu, 

który w procesie kształcenia 

nie może się obejść bez praktyków 

w stopniu znacznie wyższym niż inne 

dyscypliny naukowe. 

Wspomnianemu wyżej tematowi 

kryteriów doboru kandydatów poświęcona 

jest i inna pozycja zbioru, 

artykuł N. Chorchorbiny o wynikach 

analizy socjologicznej wśród 

kandydatów na studia. Badania na 

temat orientacji profesjonalnej prowadzone 

są od początku lat sześćdziesiątych, 

objęły młodzież a także 

dzieci. Towarzyszyła im dyskusja na 

łamach organu Związku Dziennikarzy 

Zurnalist. W sumie teoretycy i zawodowcy 

zgodni są co do konieczności 

poprawy składu zespołu przyszłych 

adeptów zawodu. 

O czym mówią wyniki ankiet przeprowadzonych 

na uniwersytecie leningradzkim 

Potwierdzają pewne zjawiska 

i prawidłowości o charakterze 

aktualnym także i dla nas. Wśród 

wstępujących na studia przeważa 

młodzież ze środowisk inteligenckich, 

w minimalnym stopniu reprezentowana 

jest wiejska. Przytłaczająca przewaga 

kobiet — 66°/o — jest jednym 

z objawów gwałtownej feminizacji 

dziennikarstwa, w niektórych redakcjach 

radzieckich sięga ona monstrualnej 

proporcji 80—100%. I to na 

pewno jest zagadnienie o "szerszym 

zasięgu. 

Wśród przyczyn wyboru kierunku 

młodzież stawia w kolejności: wpływ 

literatury i publicystyki lat wojny, 

literatury pięknej, „romantykę" zawodu, 

zetknięcie z redakcją (ruch korespondencki). 

Przykład rodziców 

działa w stopniu minimalnym. Magnesem 

jest przede wszystkim możliwość 

kontaktów z ludźmi, wychowawczy 

charakter zawodu, w r ażność 

pracy, szansa głębszego poznania życia. 

Najsłabiej przyciągają takie cechy, 

jak propaganda nowego i osobisty 

udział w pracy organizatorskiej. 

Ogólnie, pojęcie o zawodzie dziennikarskim 

wśród młodzieży nigdzie nie 

jest zbyt głębokie i potwierdza tendencję 

do marzeń o efektownej aktywności 

i wpływie na szerokie audytorium 

przede wszystkim w aspekcie 

ambicji indywidualnych. Ciąży na 

nich uparcie pod każdą szerokością 

geograficzną owa „romantyka", niewiele 

mająca wspólnego z rzeczywistością 

ciężkiego, bardzo odpowiedzialnego 

i wyczerpującego zawodu. 

Nieco odmiennie niż u nas, ale nie 

mniej ciekawie, kształtuje się ukierunkowanie 

tematyczne absolwentów 

wydziału dziennikarskiego, przy obowiązującej 

zasadzie wąskiej specjalizacji. 

Pierwszeństwo mają przemysł 

i zagadnienia ekonomiczne, dalej problemy 

moralności komunistycznej, 

kultura, życie partyjne, propaganda, 

nauka, sprawy bytowe. Przy końcu 

listy znalazł się sport, niżej rolnictwo, 

najniżej problematyka międzynarodowa. 

Autorzy różnych zamieszczonych w 

zbiorze prac dochodzą różnymi drogami 

do pewnych wspólnych wniosków. 

Jednym z nich jest stwierdzenie, 

że rosnący poziom dziennikarstwa 

w Związku Radzieckim stawia coraz 

wyższe wymagania w zakresie kształcenia. 

Przygotowaniem optymalnym — 

zdaniem referentów tematu — jest 

wyższa uczelnia ze studiami kierunkowymi. 

Właśnie uniwersytet w ciągu 

kilku lat nauki dać może absolwentom 

to, czego nie dadzą studia 

uzupełniające: ogólną, wysoką kulturę, 

szerokie przygotowanie i naukową 

erudycję. Aktualnie w ZSRR, z niewątpliwą 

korzyścią dla rozwoju naszej 

fachowej gałęzi wiedzy, stawia 

się na eksponowanej pozycji te właśnie 

elementy twórcze. Duży nacisk 

na talent, umiejętność pisania i wiedzę 

ogólną rozszerzają dotychczasowe 

wymogi. Dziennikarz widziany jest 

jako działacz w pewnym sensie przykładowy, 

o rozległych horyzontach, 

kulturze i twórczych umiejętnościach. 

To zagadnienie umiejętności operowania 

piórem znalazło się w ZSRR 

w polu obstrzału. Publikacje zawarte 

w zbiorze odzwierciedlają po części 

tę walkę ze sztampą, powielaniem 

tych samych słów, szarzyzną formy. 

Następuje tu — przy okazji badań — 

rozgraniczenie dziennikarstwa pod 

względem formalnym na informację 

i publicystykę. O ile akceptuje się naogół 

pewien stereotyp wyrażania treści 

w tej pierwszej, drugą traktuje się 

ambitniej. Świadczą o tym wykłady 

z psychologii twórczości publicystycznej 

i rozległy program wykładów z zakresu 

języka i stylistyki. Wiadomości 

są starannie dozowane, obejmują zespół 

zagadnień fonetyk% morfologii, 

leksyki, frazeologizmów różnego typu, 

wieloznaczności, słownictwa obcojęzycznego 

— całokształt profesjonalnych 

aspektów językowych. Kadra 

naukowa wychodzi z założenia, że dla 

ludzi, których „narzędziem pracy" będzie 

słowo, kultura filologiczna ma


znaczenie szczególne. Dlatego właśnie 

problem kształtowania formy przewija 

się przez 4 lata studiów wpierw na 

wykładach z zakresu współczesnego 

języka rosyjskiego, później praktycznej 

stylistyki. 

Akcent położony na kulturę humanistyczną 

i formę wyrazu godny jest 

zastanowienia. W kształceniu zawodowym 

szczebla uniwersyteckiego w Polsce 

pozostawał na ogół na marginesie 

zainteresowań. Prasoznawcy radzieccy 

już odkryli jego znaczenie i przeszli 

do wyciągania wniosków. Być może 

z korzyścią dla zawodu należałoby to 

zrobić i u nas. 

Zofia 

Lewartowska 

PROBLEMY PRASY USA | 

Allen Kirschner, Linda К i r- 

s с h n e r : JOURNALISM, READ 

INGS IN THE MASS MEDIA. The 

Odyssey Press, New York 1971. 

S. 326 + 8 nib. 

Niewątpliwie autorzy nie zaliczają się 

do grona znawców i badaczy masowego 

komunikowania. Poznać to można 

zarówno po treści przedmowy, jak i 

próbach systematyzacji zgromadzonego 

materiału. W przedmowie piszą oni 

na przykład (s. 4) „druk jest, w języku 

Marshalla McLuhana, środkiem 

zimnym (medium cool)", choć wiadomo, 

że kanadyjski badacz jest właśnie 

przeciwnego zdania — por. zwłaszcza 

„Guthenberg Galaxy" oraz „Understanding 

Media". Z tej ostatniej pracy 

pochodzi zamieszczony w książce rozdział 

„Press: Government by news 

leak", gdzie na stronie 14 (tomu Kirschnerów) 

McLuhan stwierdza: „Gazeta 

jest medium gorącym". Nie świadczy 

dobrze o autorach wyboru, że nie 

przeczytali uważnie zebranych przez 

siebie tekstów. 

Kirschnerowie, w świetle opinii 

wyrażonych w przedmowie, wydają 

się zaskoczeni, że trudno jest oddzielić 

informację od komentarza i że 

„czysty obiektywizm" informacji nie 

jest możliwy. Nie wydaje się, by rzeczywistych 

znawców tego rodzaju fakty 

dziś szokowały, choć mogą one poruszyć 

do głębi osoby wychowane w 

głębokiej wierze w obiektywność relacji 

prezentowanych przez środki masowego 

komunikowania. 

Tom poświęcony jest właśnie owej 

problematyce subiektywności prasy, 

a konkretnie prasy amerykańskiej. Zebrane 

teksty ilustrują różne zagadnienia 

z tego zakresu, ujmowane tradycyjnie 

w problematykach wolności 

prasy, jej monopolizmu, a także jej 

pozytywnego i negatywnego wpływu 

na życie społeczne. 

Przedmowa nie ułatwia orientowania 

się w zawartości tomu. Wydobyto 

w niej — słusznie — kwestię subiektywności 

informacji, lecz równocześnie 

zasugerowano, że czytelnik znajdzie 

tam odpowiedź na dziesięć pytań 

z nią związanych, które jednak po zapoznaniu 

się z całością tekstów pozostają 

nie wyjaśnione (np. jaką rolę 

pełni prasa w szybko zmieniającym 

się społeczeństwie). 

Nie ułatwia lektury podział zebranych 

materiałów na trzy części, ich 

tytuły bowiem są mylące i nie odpowiadają 

zawartości. Część pierwsza — 

„forma i technika" — jest w rzeczywistości 

zbiorem tekstów na temat 

wpływu charakteru pracy dziennikarza 

oraz funkcjonowania zespołów redakcyjnych 

na subiektywność informacji; 

część druga — „audytorium i 

efekt" — jest zbiorem różnych materiałów 

dotyczących negatywnego wpływu 

informacji prasowej na życie społeczne; 

w końcu część trzecia — „krytycy 

i krytycyzm" — zawiera przegląd 

aktualnych ocen prasy amerykańskiej. 

Zwłaszcza tytuły dwu pierwszych części 

są mylące i nie odpowiadają treści, 

z niewiadomych przyczyn nawiązują 

bowiem do problemów rozwiązywanych 

w badaniach nad procesem 

masowego komunikowania, których 

zgromadzone materiały jedynie dotykają. 

Mimo tych braków autorzy wyboru 

dali dowód dużego wyczucia wagi 

problemów, prawdziwie dziennikarskiego 

„nosa", gromadząc teksty interesujące 

i warte poznania. 

Tom zawiera 42 prace lub artykuły 

pisane przez osoby będące autorytetami 

w różnych dziedzinach. Jest 

więc wspomniany Marshall McLuhan 

i wiceprezydent Spiro Agnew, są wybitni 

dziennikarze: James Reston, Joseph 

Pulitzer junior, A. J. Libeling, 

Richard L. Neuberger, Malcolm W. 

Brown, wydawca Ochs Sulzberger, 

publicyści społeczni: William J. Lederer 

i Mary Mannes, uczeni i badacze: 

Warren Breed — socjolog, Ir-


ving Rosenthal — anglista, W. A. 

Swanberg — historyk, Robert M. Cipes 

— prawnik, John Tebbel — profesor 

dziennikarstwa. W aneksach — 

tzw. kodeks etyki dziennikarskiej i 

opinie historycznych osobistości na temat 

wolności prasy. 

Wśród zgromadzonych materiałów 

wyróżnić można pewne ich grupy 

ogniskujące uwagę czytelnika na kilku 

problemach szczegółowych. 

Pierwszy — to kwestia subiektywizmu 

prasy. Tu odnotować trzeba pewien 

dalszy krok w rozwiązywaniu 

tego zagadnienia. Autorzy amerykańscy 

dostrzegają dziś owo odchodzenie 

od obiektywizmu wyraźniej niż kiedyś. 

Już nie mówi się tylko o tym, że 

autor lub pismo wykazują pewną nieuświadomioną 

tendencyjność, co wyrażało 

się zwykle słowem bias, lecz 

nawet, że teksty są jawnie tendencyjne 

(slanting). Ta stronniczość tłumaczona 

bywa różnie, nawet przez działanie 

czynników klasowych. Jak ma 

być inaczej — argumentuje najbardziej 

krytyczny z autorów A. J. L i- 

b e 1 i n g — skoro wydawcy, szefowie 

dziennikarzy, są w istocie wielkimi 

przedsiębiorcami. Warren Breed 

ukazuje w interesującym studium empirycznym 

proces przystosowywania 

się liberalnie myślącego dziennikarza 

do norm zespołu redakcyjnego, służącego 

interesom klasowym establishmentu. 

Podkreśla towarzyszący temu 

zjawisku proces wykolejania się jednostek 

uczciwych i ambitnych, tendencje 

do popadania przez nie w stany 

dewiacyjne (alkoholizm), a także 

tworzenie się przekonania, że dziennikarstwo 

jest zawodem bezideowych 

cyników. 

Z problemem tym wiąże się kwestia 

stosunku prasy do rządu, a w 

szczególności do jego polityki zagranicznej. 

Robert J. Manning, były 

dziennikarz a obecnie doradca prasowy 

Departamentu Stanu, rozważa 

sprawę „rozdzielenia prasy od państwa", 

lecz równocześnie nawołuje 

dziennikarzy do samocenzury, ponieważ 

działają w kraju przeżywającym 

„stałą konfrontację z ideologią totalitarną, 

która dąży do zniszczenia 

nas". Kontrastują z tym artykułem 

krytyczne rozważania I. F. S t o n e' a 

pod tytułem, który po polsku brzmiałby: 

„Czy jeśli rząd kłamie to prasa 

musi blagować" Autor zastanawia się 

nad postawą dziennikarza w sytuacji, 

gdy rząd głosi ewidentną nieprawdę 

i omawia ten problem na przykładzie 

relacji prasowych o przygotowaniach 

inwazji kubańskiej. 

Problem trzeci — wolność prasy 

a niezawisłość sądów. Zabierający głos 

specjaliści zgodnie podkreślają, że krytyczna 

postawa prasy wobec osób 

oskarżonych przed sądami amerykańskimi 

wywiera negatywny wpływ na 

ławę przysięgłych i uniemożliwia ferowanie 

sprawiedliwych orzeczeń. Lee 

Harvey Oswald — pisze Irwin 

Ross — nie miał szans na znalezienie 

sprawiedliwych sędziów, prasa 

amerykańska wydała na niego wyrok 

zwąc go mordercą, zanim sąd zdołał 

tego dowieść. Wszyscy piszący na ten 

temat uważają, że najlepszym rozwiązaniem 

byłoby wprowadzenie, na 

wzór angielski, zakazu omawiania 

przez prasę winy oskarżonych zanim 

sąd wyda wyrok. Nadmierna wolność 

prasy godzi w konstytucyjne prawo 

jednostki do sprawiedliwego sądu. 

Osobne zagadnienie rodzi stosunek 

prasy do konfliktu wietnamskiego. 

Kirschnerowie drukują drugie, łagodniejsze 

i bardziej umiarkowane w doborze 

epitetów przemówienie antyprasowe 

wiceprezydenta A g n e w. I ten 

jego atak jest ostry i godzi w wolność 

prasy. Antyrządowy kurs prasy skłonny 

jest on traktować jako działalność 

antynarodową. Odpowiedzi dziennikarzy 

i wydawców są równie zdecydowane. 

Tutaj najsilniej dochodzą do 

głosu konflikty między wychowanym 

na tradycjach zimnowojennych pokoleniem 

czterdziesto-piędziesięciolatków 

a postawami młodszych dziennikarzy. 

Do tego konfliktu pokoleń dziennikarskich 

nawiązuje inny „wietnamski" 

spór na temat pracy korespondentów 

wojennych. Generał S. L. A. 

Marshall, historyk i półoficjalny 

rzecznik armii zarzuca korespondentom 

wojennym, że niewłaściwie przedstawiają 

interesy USA w wojnie wietnamskiej. 

Twierdzi on, że dziennikarze 

unikają bezpośrednich kontaktów z 

działaniami wojennymi, ograniczając 

się do krytycznych spekulacji pisanych 

w „spokojnym" Sajgonie. Malcolm 

W. Brown i Dale Minor, 

dziennikarze znający dobrze wojnę indochińską, 

odpierają ten zarzut. Ich 

zdaniem pisanie o wojnie to dziś ciężka 

i niebezpieczna służba, a reporterzy 

znają wojnę bliżej niż ich starsi 

koledzy, piszący kiedyś z europejskiego 

teatru drugiej wojny czy z Korei. 

Marshallowi może się nie podobać 

treść ich korespondencji, lecz nie wol-


no mu twierdzić, że piszą je ludzie 

nie znający wojny i nie narażeni równie 

jak żołnierze na jej niebezpieczeństwa 

i trudy. 

Wszystkie niemal drukowane w tomie 

materiały są ważne i interesujące. 

Niektóre nazwać można nawet pasjonującymi. 

Do takich należy artykuł 

McCandlisha Philipsa „The Story 

Behind the Jewish Klansman". Jest 

to klasyczna story behind story, jak 

Amerykanie określają artykuły o pracy 

dziennikarza gromadzącego materiały 

do artykułu. Autor, pracujący 

dla New York Timesa, dowiaduje się 

poufnie, że jeden z przywódców nowojorskiego 

Ku Klux Klanu, organizacji 

programowo antysemickiej, Daniel 

Burros, jest Żydem. Pragnąc wyjaśnić 

jak to się stało, że żydowski 

chłopiec z Queens stał się wojującym 

antysemitą, Philips prosi Burrosa 

o rozmowę. Spotkanie w mrocznej restauracyjce 

przebiega początkowo spokojnie. 

Lecz gdy Burros orientuje się, 

że dziennikarz zna jego tajemnicę, postanawia 

go zabić. Relacja nabiera 

cech kryminalnej noweli. Philips ucieka 

Burrosowi, chroni się w hoteliku, 

gdzie pilnowany przez policję kieruje 

nadal gromadzeniem kompromitujących 

faszystę materiałów. Raptem dowiaduje 

się, że ktoś telefonicznie odwołał 

obstawę. Wietrzy w tym podstęp 

i ucieka do redakcji, tam dowiaduje 

się, że Burros popełnił samobójstwo. 

Większość zebranych tekstów pochodzi 

z publikacji prasowych i książkowych, 

jakie ukazały się w latach 

sześćdziesiątych. Tom służy dobrze poznaniu 

problemów nurtujących współcześnie 

dziennikarstwo amerykańskie. 

Jerzy 

KONCENTRACJA — 

WIDZIANA NA OPAK 

Pomorski 

Alphons Silbermann, Ernest 

Zahn: DIE KONZENTRATION 

DER MASSENMEDIEN UND IHRE 

WIRKUNGEN. Econ-Verlag, Düsseldorf 

— Wien 1970. S. 526. 

Renoma autorów i zakres dzieła kazały 

się spodziewać solidnego opracowania 

naukowego. Prof. Silbermann 

jest wszak znanym socjologiem, kierownikiem 

instytutów naukowych w 

Kolonii i Lozannie; E. Zahn wykłada 

w Amsterdamie socjologię przemysłową. 

Na książkę składa się 7 rozdziałów: 

Koncentracja w gospodarce jako proces 

społeczny; Zjawiska koncentracji 

w środkach masowego komunikowania; 

Porównawcza analiza zawartości 

wypowiedzi prasowych na temat „koncentracji 

gospodarczej" i odnośnie do 

„koncentracji w zakresie środków komunikowania"; 

Trzy analizy na temat 

„Monopol opinii i niwelacja opinii 

jako wynik koncentracji prasy"; 

Mit opinii publicznej; Analiza wyników 

empirycznych badań na temat 

roli środków masowych w procesie 

powstawania i kształtowania opinii; 

Siła oddziaływania telewizji i prasy: 

porównanie zachowania telewidzów i 

czytelników prasy. W aneksach — obszerna 

literatura i pół setki wykresów. 

Analiza jest zakrojona szeroko: 

koncentracja w zakresie środków masowego 

komunikowania rozpatrywana 

jest na tle koncentracji ogólnoekonomicznej, 

koncentracja środków komunikowania 

w NRF konfrontowana jest 

z rozwojem we Francji, W. Brytanii 

i innych krajach kapitalistycznych, 

analizy empiryczne uzupełniają rozważania 

z zakresu prawa prasowego 

itd. 

Najdalej jednak w połowie książki 

zaczyna wyraźnie występować niepokojąca 

tendencja — próba „odmitologizowania" 

roli jaką na rynku zachodnioniemieckiej 

opinii publicznej odgrywa 

koncern prasowy Axela Springera. 

Czytamy пр.: „Chociaż z łatwością 

można było posłużyć się przykładami 

innych wydawnictw prasowych, 

by przedstawić problematykę koncentracji 

prasy i jej skutków w procesie 

komunikowania, rzucono się z jaskrawą 

jednostronnością i wyłącznie na 

to wydawnictwo. Ma tam podobno jeden 

wydawca odgórnie sprowadzać 

stanowiska swych licznych redaktorów 

i dziennikarzy w sprawie każdego 

istotnego zjawiska — do wspólnego, 

tylko jemu odpowiadającego mianownika" 

(s. 297). 

W celu wykazania, że tak nie jest. 

autorzy przeprowadzili porównawczą 

ilościowo-jakościową analizę zawartości 

8 gazet Springera uzupełnioną analizami 

paru gazet innego wydawnictwa. 

Doszli do wniosku, że w odniesieniu 

do gazet żadnego z koncernów


nie można mówić o konformizmie, 

czyli uniformizacji treści; rzecz jednak 

w tym, że wniosek ten jest bezpodstawny 

zwłaszcza co do gazet 

Springera (por. s. 302—315 oraz wykresy 

w aneksie). Wywołuje to zrozumiałe 

zastrzeżenia do sumienności 

naukowej autorów. A jak ustosunkować 

się do wręcz paradoksalnej hipotezy 

sformułowanej na podstawie 

omawianej analizy: „Koncentracja 

wydawnicza nie musi generalnie prowadzić 

do konformizmu opinii po stronie 

podaży informacji. Stopień uniformizacji 

opinii wzrasta jednak proporcjonalnie 

do stopnia koncentracji wydawniczej 

(s. 334)." Słuszny drugi człon 

hipotezy wyklucza wszak prawdziwość 

członu pierwszego! 

Ponieważ opinia publiczna (także 

w NRF) jednomyślnie wyraża krytyczny 

stosunek do Springera, autorzy 

wykazują, że opinia publiczna jest mitem. 

Do tego wystarczają 34 jednostki 

badawcze — publikacje ogólne na 

temat opinii publicznej (s. 339—368). 

Dość dziwny to zabieg metodologiczny, 

nie mówiąc o reprezentatywności próby 

1 ). Autorzy dochodzą wreszcie do 

konkluzji: prawdziwie totalna manipulacja 

opinii możliwa jest tylko w 

państwach autorytarnych, centralnie 

kierujących wszystkimi środkami masowego 

komunikowania. Takim państwem 

oczywiście nie jest NRF, a więc 

nie zagraża jej monopolizacja opinii. 

Takim państwem — zdaniem autorów 

— nie była nawet Rzesza hitlerowska 

(s. 400)! 

Rekapitulując swą analizę i wnioski 

autorzy wskazują, że dotychczas 

badacze i publicyści stawiali sobie jedynie 

pytanie: jaki jest wpływ koncentracji 

komunikowania na społeczeństwo 

— podczas gdy równocześnie 

należy pytać o wpływ społeczeństwa 

na rozwój środków masowego komunikowania 

(s. 435 i d.). Twierdzenie 

jak najbardziej słuszne, tylko punkt 

wyjścia i wnioskowanie tak fałszywe, 

że prowadzi do uzasadnienia koncentracji 

prasy (i innych mediów) jako 

społeczno-ekonomicznej konieczności, 

prowadzącej współcześnie jakoby do 

przekształcania „społeczności przemysłowej" 

w „społeczność usługową" 

(Dienstleistungsgesellschaft), w której 

i) Odnośnie do usterek metodologicznych 

W pracach Silbermanna wysuwano już 

Wcześniej zastrzeżenia. Por. recenzję jego 

«siązki ,, Bildschirm und Wirklichkeit" 

w Zeszytach Prasoznawczych 1969 nr 4, 

„od słowa mówionego po obraz — 

wszystko służy jednostce w celu informacji, 

integracji, socjalizacji" 

(s. 441). 

W wyniku analizy zawartości 850 

artykułów autorzy doszli do wniosku, 

że prasa (zachodnioniemiecka) jest pozytywnie 

nastawiona wobec koncentracji 

przemysłowej, negatywnie natomiast 

— wobec koncentracji w zakresie 

środków masowego komunikowania. 

Autorzy popełniają tu niewątpliwy 

błąd, rozpatrując prasę wyłącznie 

na płaszczyźnie zjawisk ekonomicznych. 

W podsumowaniu raz jeszcze 

dokonuje się próby „wybielenia" koncernu 

Springera, który jest przecież — 

w świetle rozumowania autorów — 

zjawiskiem pozytywnym, odpowiadającym 

naturalnemu trendowi rozwojowemu. 

Nie można się więc dziwić, że 

krytycy zachodnioniemieccy zapytują 

o źródła finansujące kosztowne wszak 

badania Silbermanna i Zahna — i 

wskazują na udział w tych badaniach 

imiennie wymienionych współpracowników 

Springera z Hamburga 2 ). 

Czesław Biel 

O DRUKU CZASOPISM 

Jan Bartek: GRAFIKA PERIO 

DIK. I. Grafickâ uprava Periodik 

v kontextu dëjin zivotniho slohu. 

Praha 1970. S. 340; II. Grafickâ 

üprava periodik jako nastrój vizuâlni 

komunikace. Praha 1970. S. 514; 

III. Nâstin dëjin vydatelské cinnosti 

a grafické üpravy periodik ve svëtë 

a u naś. Praha 1971. S. 348. Wyd. 

Stâtni Pedagogické Nakladatelstvi. 

Zapoznawanie się z książką najlepiej 

rozpoczynać od spisu rzeczy. Prawdopodobnie 

większość czytelników tak 

właśnie robi. Spis rzeczy orientuje 

nas bowiem nie tylko z grubsza w 

tym, co książka zawiera, ale również 

ukazuje konstrukcję dzieła. 

Spis rzeczy we wszystkich trzech 

tomach skryptu J. Bartâka (bo nie 

jest to książka tylko skrypt, powielony 

na rotaprincie w niewielkich nakładach 

250 do 350 egz.) przedstawia 

2) Manfred Kötterheinrich w Die 

Zeit z 21 VIII 1970, S. 19.


się z jednej strony imponująco, a z 

drugiej... jakby tu powiedzieć Zaskakująco. 

Taka precyzyjna segregacja materiału 

cyfrowymi oznaczeniami, jaką 

dał Bartâk, zdarza się w pracach naukowych, 

zwłaszcza technicznych, ale 

narzuca to wówczas autorowi twarde 

ryzy logicznego, konsekwentnego, ściśle 

uporządkowanego toku przekazywania 

informacji czy wywodów. U 

Bartâka jest to tylko mechaniczny 

podział, a raczej posiekanie treści 

doprowadzające kilkakrotnie indeksy 

cyfrowe poszczególnych podrozdziałów 

aż do 8 miejsca, co wygląda dość 

przesadnie i pretensjonalnie. Proszę 

tylko spojrzeć na ten fragment: 

1.5.2.2.2.4.5 Konkrétnost obsahu 

fotografie 206 

1.5.2.2.2.4.5.1 Celek 206 

1.5.2.2.2.4.5.2 Polocelek 206 

1.5.2.2.2.4.5.3 Polodetail 206 

I tak to leci przez cztery strony. 

Może to jest dobre dla mózgów 

elektronowych, ale na zwykły chłopski 

rozum jest absolutnie zbyteczne, 

a co gorzej — nawet nieprzejrzyste w 

swej rzekomej dokładności. A spis 

rzeczy jest przecież niejako odbiciem 

całej zawartości dzieła. 

Podtytuł pierwszego tomu: „Układ 

graficzny periodyków w kontekście 

przemian stylu życia" zapowiada rzecz 

interesująco. Podkreślenie integralności 

wszystkich przejawów życia i podciągnięcie 

wszystkiego pod jeden panujący 

w owym czasie styl ma posmak 

świeżości, choć sama myśl wyprowadzania 

szaty graficznej książek, 

a zwłaszcza liternictwa z panującej 

współcześnie mody i modułu architektonicznego 

nie jest nowa i była 

już niejednokrotnie podejmowana. 

Mniej natomiast ewidentne było łączenie 

krojów pism w ich historycznym 

rozwoju z architektoniką typowych 

dla panującego w danej epoce 

stylu budowli 1 ). 

Bartâk rozpoczyna przegląd stylów, 

które miały zaważyć na formie graficznej 

periodycznych i nieperiodycznych 

publikacji, na tworzeniu pisma, 

i) Interesująca pod tym względem jest niewielka 

książeczka Annemarie Willers: 

Kleine Stilfibel in Schrift- und Grundrissbildern, 

w której autorka samym zestawieniem 

planów zabytkowych budynków 

z alfabetami zaczerpniętymi ze starych 

rękopisów i druków pozwala dopatrywać 

się tych samych zasad i tendencji 

w kształtach, proporcjach, ozdobach, 

i upodobaniach rytmicznych. 

ilustracji itd. od stylu egipskiego, 

konkludując zwięzłą charakterystykę 

monumentalnych budowli nad Nilem 

oświadczeniem, że sztuka egipska jest 

źródłem najstarszych estetycznych kategorii, 

praw, stosunków i norm w tej 

dziedzinie. Czy rzeczywiście najstarszym 

A gdyby się tak wychylić poza 

basen Morza Śródziemnego Ale autor 

tego nie czyni, natomiast przechodzi 

do omówienia stylu antycznego, 

rozpoczynając oczywiście, bo i jakżeby 

inaczej, od architektury greckiej 

i jej tradycyjnych trzech porządków. 

Od Greków przechodzi Bartek naturalną 

koleją rzeczy do Rzymian. Tu 

powinien był wspomnieć o rzymskim 

kapitelu kutym dłutem w kamieniu, 

bo wywarł on przecież przemożny 

wpływ na cały rozwój liternictwa 

światowego. Niestety, będzie o nim 

dopiero mowa w rozdziale o piśmie. 

Przy stylu romańskim wspomina 

już jednym zdaniem, że w książkach 

pisanych w tym czasie pojawiają się 

rysunki kolorowane farbami, ale dopiero 

przy gotyku nieco obszerniej będzie 

o książce, zdobiących ją drzeworytach 

i miedziorytach, inicjałach, ornamentach, 

sygnetach pierwszych typografów. 

Przy renesansie pisze już 

szeroko o wyglądzie ówczesnej książki, 

kładąc specjalny i zrozumiały nacisk 

na książkę czeską i jej zdobnictwo. 

Szkicuje biografie i reprodukuje 

konterfekty dwóch najgłośniejszych w 

tym okresie typografów praskich: Jerzego 

Melantrycha z Aventynu 2 ) i jego 

współpracownika, a potem zięcia 

i spadkobiercy Daniela Adama z Veleslavina 

(notabene bardzo do siebie 

podobne, tak że chyba oba przedstawiają 

jedną i tę samą osobę, mianowicie 

Adama), a także kilku innych 

drukarzy i rysowników oraz ważniejsze 

tłoczone przez nich i ilustrowane 

dzieła. W podobny sposób zapoznaje 

nas z barokiem, rokokiem i klasycyzmem, 

na czym też krótką wzmianką 

o Giambattiście Bodonim kończy rozdział. 

2) Skąd ten Aventyn, kiedy Melantrych 

rodził się w 1511 r. w Roxdalovicach i dlatego 

nazywany jest też czasem Ro'dalovsky, 

a od czarnego zarostu przezwano go 

ówczesnym obyczajem Cernovlasek, Niger 

lub z greckiego Melantrichos, która to 

nazwa stała się jego nazwiskiem i figuruje 

na sygnetach tego zasłużonego ty pogra fa 

i wydawcy; Bartâk się tą sprawą nie zajmuje 

i nie musi, bo choć pochodzenie 

nazw to pasjonujący „konik", ale z zupełnie 

innej dziedziny. A tę notkę umieszczam 

w nadziei, że może ktoś ten ..Aventyn" 

wyjaśni.


Na potwierdzenie ścisłego powiązania 

i zależności form graficznych od 

stylów architektonicznych nasuwa mi 

się przykład Włoch, które, gdy całą 

Europę ogarnął gotyk, oparły się jego 

zwycięskiemu pochodowi, i gdy 

cała Europa swoje inkunabuły drukowała 

gotyckim pismem (ściślej frakturąj 

wprowadzoną przez Gutenberga, 

Włosi znowu odżegnali się od łamanych 

kształtów średniowiecznego pisma 

i rozwinęli u siebie romański 

dukt klasycystycznej antykwy. 

Wraz ze zmierzchem gotyku i pismo 

gotyckie zostało zepchnięte do 

roli pisma zabytkowego, utrzymując 

się najdłużej w krajach germańskich 

W postaci szwabachy (dlatego też często 

u nas jest uważane za pismo niemieckie). 

Choć dziś gotyk zalicza się 

już do pism martwych, utrzymuje się 

jeszcze tradycyjnie w nagłówkach 

wielu dzienników nie tylko niemieckich 

i angielskich, ale i innych (Le 

Monde, II Messaggero). 

Jedność secesyjnej sztuki, architektury, 

malarstwa, grafiki, książek, periodyków 

sama rzuca się w oczy 

i udowadniać tu niczego nie trzeba. 

A kiedy ludziom zmęczonym wybujałą 

dekoracyjnością Modern-Style jak 

w Anglii nazywano secesję (w Niemczech 

Jugendstil), ideałem zaczynają 

się wydawać wzory antyczne, bibliofile 

również nawracają do archaicznych 

form — ale nie technik, druku. 

Bo tymczasem rozwój techniki, rewolucja 

przemysłowa, wywierają nieodwracalne 

wpływy na życie i jego 

styl. Konstruktywizm harmonizujący 

z mechanizacją i industrializacją świata 

tworzy nowe funkcyjne formy architektoniczne. 

Pięknem staje się to, 

co jest praktyczne. Książka też przestaje 

być rękodziełem, staje się przemysłem 

i jako wytwór masowy wyßlad 

jej niestety dzieli los wszystkich 

masowych produktów. 

Geometryzacja form, odżegnywanie 

się od wszelkich ornamentów, prostota 

sprowadzająca się do biologicznego 

prawa, że „forma odpowiada 

funkcji" — modyfikują jednakowo 

styl budownictwa jak kształt graficzny, 

z jednoelementowym pismem bez 

szeryfów i kolumną druku bez upiększeń. 

Utylitaryzm z dążnością do najprostszych 

rozwiązań leży u podstaw 

funkcjonalizmu. 

Takim przedstawicielem funkcjonalizmu 

w Czechach był Karol Teige. 

Nazwano go rewolucjonistą książki, 

tek jak Morrisa uznawano za jej reformatora.- 

Teige w swej dążności do 

uproszczeń proponował np. pismo bez 

wielkich liter, tzw. „małopis", rozumie 

się również bez cieniowań i szeryfów, 

uważając, że stosowanie wersalików 

tylko niepotrzebnie komplikuje 

i podraża skład. Pozbycie się 

wielkich liter miało usprawnić pracę, 

zaoszczędzić materiał, czas i pieniądz. 

Temat tego trzeciego rozdziału 

skryptu Bartâka jest mi szczególnie 

bliski i dlatego też przy jego czytaniu 

nasunęło mi się sporo myśli. 

Usłużna pamięć podsuwała przykłady 

potwierdzające wywody o zbieżności 

form graficznych i architektonicznych. 

Myślę, że w przyszłości autor powinien 

tę partię poszerzyć i w następnym, 

już książkowym wydaniu zilustrować 

dobranym odpowiednio materiałem, 

zestawiając współczesne sobie 

zabytki książkowe z zabytkowymi 

budowlami i przeprowadzając np. paralele 

między — świadomie rzecz 

przejaskrawiam — gotycką katedrą 

i inkunabułem. 

Natomiast czwartym rozdziałem 

traktującym o estetycznej funkcji formy 

graficznej nie jestem zbudowany: 

Te streszczenia, i do tego z drugiej ręki 

(bo — zdaje mi się — autor estetykiem 

nie jest) pozostawiają i muszą 

pozostawiać, jak wszystkie streszczenia, 

wiele do życzenia. Bartśk ich 

sobie nie żałuje; od Arystotelesa ze 

Stagiry począwszy sypie nazwiskami 

jak z rękawa, a i tak wielu pominął. 

Gdzie się podziali Taine i Ruskin 

Funkcją estetyczną w koncepcjach 

graficznych niewątpliwie należało się 

zająć, ale chyba nie tak, jak to uczynił 

autor. Co gorzej, przedstawiając 

w dalszym ciągu determinanty form 

estetycznych, a to rytm (ictus i cezura), 

symetrię i asymetrię, już przy 

proporcji, którą omawia opierając się 

głównie na Witruwiuszu (10 ksiąg o 

architekturze) zdaje się zatracać granicę 

między analogią i identyfikacją 

form graficznych i architektonicznych, 

i zapominać, że są to przecież 

dwie różne dziedziny. Porównuje np. 

moduły graficzne czasopism (wyprowadzone 

z szerokości wiersza) z modułami 

antycznych kolumn (wyprowadzonych 

z ich średnicy), co mu 

pozwala w przybliżeniu odnaleźć te 

same stosunki między np. formatem 

gazety Mladâ Fronta a wysokością 

kolumny jońskiej. Risum teneatis, 

amici — chce się tu zawołać za Horacym. 

A Bartâk traktuje sprawę bez 

uśmiechu, serio i z powagą naukową.


Te zastrzeżenia nie znaczą oczywiście, 

że podobne badania i rozważania 

uważam za bezwartościowe. Bynajmniej. 

Przy opracowaniu całokształtu 

zagadnienia nie można ich 

pomijać, ale analogia ma swoje granice, 

których nie można bezkarnie 

przekraczać. Nie wydaje mi się, aby 

kanony estetyczne obowiązujące w 

architekturze dały się w całości stosować 

w opracowaniach graficznych 

książek i czasopism. Zasady harmonii 

i rytmu, kontrastu czy dominanty 

są takie same, ale materiał jest inny 

i inna do spełnienia funkcja. Wynika 

to zresztą z dalszego ciągu wywodów 

Bartäka w rozdziale 5 mówiącym 

o formie graficznej czasopism z 

punktu widzenia ogólnej teorii sztuki. 

Wychodząc z założenia, że grafika 

czasopism nie jest artystycznym wyrażeniem 

treści, ale artystycznie pojętym 

funkcyjnym przekazem tej treści, 

autor rozpatruje ogólne zasady 

kompozycji, widząc — chyba słusznie 

— pierwsze próby „łamania" u 

Egipcjan w ich monumentalnych 

przekazach hieroglificznych. Rzecz 

traktuje obszernie sięgając do prehistorycznych 

petroglifów (dalej się już 

cofnąć trudno), poprzez Assyrię, Babilonię, 

Chaldeję, Egipt, 32 wierszową 

Biblię Gutenberga, poezję wizualną 

Stephana Mallarmé, Guillaume 

Apollinaire'a i wiersze Majakowskiego 

aż po nowoczesną fotografię prasową. 

Po takim „exposé" przekazywany 

w następstwie materiał przesuwa się 

logicznie. Omawianie elementów kompozycji 

rozpoczyna się od punktu. 

Dwa punkty wyznaczają linię, która, 

gdy przybiera funkcję ozdobną, rozwija 

się w ornament. Trzy punkty 

wytyczają płaszczyznę, ta sięga z kolei 

po kolor, po jego emocjonalne oddziaływanie 

i symboliczne wartości. 

I wreszcie dochodzimy do podstawowego 

pierwiastka kompozycji graficznej, 

jakim jest pismo. 

Bartâk z właściwym sobie charakterystycznym 

rozmachem rozpoczyna 

rzecz o piśmie od powstania i rozwoju 

mowy. Glottogonia albo glottogeneza 

to wciąż jeszcze tylko sfera hipotez 

i teorii, po co więc sięgać aż 

tak daleko i powtarzać niesprawdzalne 

i w tym wypadku zupełnie niepotrzebne 

przypuszczenia Pismo ma 

na celu przekazanie i zachowanie mowy 

i myśli, a obojętne jest dla niego, 

skąd się one wzięły. Ale w końcu nie 

można z tego robić zarzutu, że autor 

lubi szerokie horyzonty. Pism nie 

stara się tutaj klasyfikować (o podziale 

pism będzie mowa dopiero w 

II tomie), tylko wymienia je, opisuje 

i pokazuje. Przy tej ekspozycji diablik 

drukarski spłatał mu małego 

figla przestawiając reprodukcje przy 

piśmie univers (rye. 120, s. 172 i n). 

Tam gdzie ma być „siroky normalni" 

jest „uzky normalni" i vice versa. 

Specjalną uwagę poświęcono tu pismom 

używanym w najstarszych czeskich 

drukarniach oraz czeskim liternikom 

aż do ostatnich lat. 

Po piśmie przechodzimy do obrazu 

i pobieżnego zapoznania się ze wszystkimi 

technikami graficznymi, od drzeworytu 

poczynając, a na fotografii 

kończąc. O tej ostatniej, jako najsilniej 

związanej z drukiem współczesnym, 

rozpisuje się najszerzej. Nie 

pomija też ilustracji kreskowej wyróżniając 

karykatury, rysunki satyryczne, 

ilustracje, wykresy, winietki. 

Omawia kadrowanie i włamywanie w 

tekst. 

O podstawowym surowcu każdego 

druku, jakim jest papier, już się 

zbytnio nie rozwodzi. Informuje jeszcze 

o farbach drukarskich i systemach 

miar typograficznych (Fournier, Didot, 

Berthold) oraz formatach czasopism, 

sprowadzając je do tabelek porównawczych 

znormalizowanych formatów 

papieru wg obowiązujących 

norm w różnych krajach (ĆSN, 

GOST, DIN/TGL) oraz standardowych 

formatów angielskich i francuskich 

wraz z używanymi dla nich 

nazwami. 

Na zakończenie wykaz wykorzystanej 

przy I tomie literatury. 

Jest jeszcze dodatek zawierający 11 

pozycji: o „złotym cięciu", przeliczaniu 

obcych i dawnych miar i wag na 

wielkości metryczne, 6 przedruków 

różnych artykułów z czeskiego czasopisma 

branżowego Тг/pografia (to 

już tworzy taką małą antologię), dwa 

wzorniki pism oraz obowiązująca od 

1966 r. w Czechosłowacji norma opracowania 

rękopisu. 

Tom drugi poświęcony jest formie 

graficznej czasopism jako narzędziu 

komunikowania wizualnego. Treść podzielono 

tu na dwie części: teoretyczną 

i praktyczną. Część pierwsza traktuje 

o spostrzeżeniach z punktu widzenia 

marksistowskiego i niemarksistowskich 

światopoglądów. Opierając 

się „v souhlase" ze mną (cieszy mnie


ta zgodność poglądów) na psychologii 

całości (wzgl. postaci), sięga autor 

równocześnie i do innych dziedzin, 

jak cybernetyka, semantyka, fizjologia 

wzroku, optyka, omawiając szeroko 

czytelność pisma we wszystkich 

aspektach — krój, wielkość, rodzaj, 

tradycja, moda, rozwój technik drukarskich, 

gatunek papieru, farba, sposób 

druku itd. Ponieważ Bartâk podaje 

to wszystko metodą „relata refero" 

podpierając wywody gęsto odsyłaczami 

do źródeł, z których je czerpał 

— recenzowanie jego dzieła mogłoby 

w tym miejscu stać się recenzowaniem 

osób trzecich, których prace 

i poglądy pracowicie streszcza 

i wmontowuje w swój skrypt. 

Nie wiem dlaczego Bartâk drugą 

część drugiego tomu nazwał praktyczną. 

Zawarte w niej obliczenia i 

zestawienia nie są oczywiście teorią, 

ale też ich praktyczne znaczenie jest 

problematyczne. Ponieważ operuje 

głównie analizą 4 czeskich dzienników 

(Prâce, Rude Prâvo, Mladâ Frontu, 

Lidovâ Demokracie) uzyskany materiał 

może służyć tylko do charakterystyki 

tych czasopism; dla wyciągania 

jakichś ogólniejszych wniosków 

nie nadaje się. 

Bartâk daje na początku tej części 

(nie) praktycznej wstęp ogólny o 

metodach analitycznych, charakteryzuje 

następnie dość szczegółowo dwa 

systemy obliczeniowe Ardis-Minsk i 

GIPSY (Generalized Information Processing 

System) firmy IBM, porównuje 

je, uzasadnia dlaczego preferuje 

ten drugi, a następnie zapędza komputer 

do roboty i na dwustu stronach 

prezentuje nam owoce swych pracowitych 

wyliczeń z najrozmaitszych 

„pytań" zadawanych swoim 4 gazetom, 

czasem też innym pismom z krajów 

demokracji ludowych, państw 

kapitalistycznych oraz Trzeciego Świata, 

w oparciu o ankiety i analizy badawcze. 

Nie próbowałem zagłębiać się w 

skomplikowane komponenty różnych 

obliczeniowych wzorów, które budzą 

mą nieufność, zwłaszcza w wypadku 

estetycznych badań obiektów przy pomocy 

działań matematycznych i „miary 

estetycznej". Nie będę jednak podejmował 

tutaj tego zagadnienia, gdyż 

byłaby to dyskusja z G. D. Birkhoffem, 

który ją wymyślił i R. Gunzenhäuserem, 

który dał jej wykład, a nie 

z Bartakiem, 'który się nią — z niezrozumiałą 

dla mnie predylekcją — 

posłużył. 

Na zakończenie części drugiej daje 

jeszcze Bartâk zarys typologii szaty 

graficznej gazet opartej całkowicie na 

proponowanym przeze mnie wyróżnieniu 

10 podstawowych typów kolumn, 

zilustrowanej prawie w 50°/o 

reprodukcjami zaczerpniętymi z mojej 

pracy „Szata graficzna gazety". 

Teraz następuje „Dodatek". Tylko 

4 pozycje, ale w sumie aż 150 stron! 

Bartâk, przyjmując schemat procentowy 

Königa-Starcha przeprowadził 

swe badania z innego punktu widzenia. 

Te badania — pisze na s. 

181 — „dają nam możność uzyskać 

przynajmniej w grubych zarysach wyobrażenie 

o ilościowym rozłożeniu materiału 

według treściowej ważności 

(tematycznych dziedzin) w różnych 

miejscach stronicy, zróżnicowanych 

według przypuszczalnego stopnia zauważalności". 

Tylko tyle To bardzo mało. Przy 

tym, jeśli miały służyć do charakterystyki 

czterech praskich dzienników 

(a innego sensu tych badań nie widzę), 

to celowość ich może się wiązać 

albo ze stanem aktualnym, albo z badaniami 

historycznymi, ale ogłaszanie 

w roku 1970 analiz strony pierwszej 

i zagranicznej w numerach z 16 

i 17 marca oraz 21 i 22 kwietnia 1967 

i z tych samych dni w r. 1968 — mija 

się z celem. 

Drugi dodatek jest króciutki, niepełne 

dwie strony. Zawiera ujętą procentowo 

częstotliwość pojawiania się 

liter alfabetu w języku czeskim. Do 

czego to potrzebne przy grafice czasopism, 

nie wiem. 

Trzeci (znowu obszerny) dodatek 

zawiera źródła do studiów nad czytelnością 

druku. Sporo tu i prac polskich, 

ale rekord w tej bibliografii biją Amerykanie. 

Są to niemal wyłącznie krótkie 

artykuły zamieszczone w kilku 

amerykańskich czasopismach naukowych 

poświęconych przeważnie psychologii, 

przy czym na 2 autorów (M. 

A. Tinker i D. G. Paterson) przypada 

ponad 100 pozycji! W tym wypadku 

pozycję bibliograficzną stanowić winien 

raczej tytuł czasopisma, a nie nazwisko 

autora artykułu. 

Przy przeglądaniu „podstawowej literatury" 

nasunęło mi się przypuszczenie, 

że niektóre pozycje wynotował 

autor z drugiej ręki i sam ich na oczy 

nie widział. Tak przynajmniej musi 

być w przypadku Baleya. Bartâk podaje 

go tak: 

Baley S.: Świat i Życie, Zarys Encyklopedyczny, 

Lwów 1939. 



Gdyby autor miał tę pozycję w ręce, 

nigdy by jej w tej formie nie zamieścił 

w swej bibliografii. ,.Świat i 

życie", przedwojenny młodzieżowy 

leksykon wydany przez Książnicę Atlas, 

obejmuje 5 tomów, z których tylko 

piąty stanowi właściwą encyklopedię, 

a pozostałe cztery są zbiorem artykułów 

na wybrane i alfabetycznie 

uszeregowane tematy. Nieżyjący już 

Stefan Baley, profesor psychologii wychowawczej 

na Uniwersytecie Warszawskim, 

umieścił tam ogółem 6 artykułów. 

Ja zajmowałem się Baleyem 

głównie jako tym, który pierwszy w 

Polsce zastosował psychoanalizę do 

badań nad utworami literackimi. W 

mojej „Szacie graficznej gazety" znalazł 

się raczej przypadkowo, po prostu 

uznałem Baleyowską charakterystykę 

„postaciowców" w „Świecie i życiu" 

jako najlepiej nadającą się do 

zacytowania ze względu na zwięzłość. 

Ale w literaturze przedmiotu go nie 

zamieściłem, tylko w odsyłaczu i to 

w takiej formie: 

S. Baley w: Świat i życie. Zarys 

Encyklopedyczny. Lwów 1939, T. IV, 

s. 494—495. 

Wygląda na to, że Bartśk stąd właśnie 

odnotował tę pozycję, tylko nie 

dostrzegł (albo zignorował) literkę 

„w". 

Czwarty i ostatni dodatek II tomu 

już króciutki, na jedną stronę: to wykaz 

(niepotrzebnie moim zdaniem wyodrębnionej) 

literatury użytej przy 

metodach analitycznych. 

Tom III to „Zarys dziejów działalności 

wydawniczej i formy graficznej 

czasopism na świecie i u nas", tzn. 

w Czechosłowacji. 

Na podkreślenie zasługuje niewątpliwie 

ścisłe powiązanie spraw historycznych 

z graficznymi i konsekwentne 

powiązanie technicznego rozwoju 

drukarń i ich wyposażenia ze zmianą 

zewnętrznego wyglądu dzienników i 

czasopism. 

Rozpoczynając od jednokartkowych 

druków omawia Bartâk formy graficzne 

periodyków w I połowie XVII w., 

a potem kolejno aż do naszych czasów, 

ze specjalnym uwzględnieniem 

stanu współczesnego. 

Część pierwsza ogranicza wprawdzie 

„świat" do Europy i USA, ale jest 

to przecież nurt najgłówniejszy w historii 

czasopism. Natomiast nie zdaje 

mi się, aby w części drugiej dot. Czechosłowacji 

można było jeszcze coś 

konkretnego dodać. Odnoszę wrażenie, 

że Bartśk dał nam kompletny i dokładny 

obraz początków, rozwoju i 

obecnego stanu prasy czeskiej. 

Od strony formalnej mam natomiast 

parę uwag. 

• Galimatias w numeracji ilustracji. 

Po 1, 2 jest 30, następnie 3—13 

po kolei i znów 36, 15, 16, 14, 17, 25, 

26, 22, 18 itd. do końca. Ponieważ w 

tekście autor odsyła do tych ilustracji, 

odszukanie ich gmatwa niepotrzebnie 

sprawę. Nie znajduję żadnego 

rozsądnego wytłumaczenia dla tego 

mętliku. 

• Omawiając łamanie gazet zagranicznych, 

autor — choć w II tomie 

odniósł się pozytywnie do mojej typologii 

kolumn — tu posługuje się 

5 rodzajami łamania, jakie wyróżnił 

Allen Hutt: 1) wyważone, 2) kontrastowe 

i równoważne, 3) diagonalne, 4) 

homogeniczne i heterogeniczne, 5) cyrkowe. 

Można i tak, tylko że brak w 

tym konsekwencji. 

W „Dodatku", bo i tutaj jest takowy, 

znajdujemy sześć tekstów — od 

fragmentu „Żywej drukarni" J. A. Komensky'ego 

po współczesną ocenę druku 

rotacyjnego czasopisma Kvëty. 

Szerokie ramy zakreślił Bârtak swojej 

pracy nad czasopismami i dlatego 

wcale bym się nie zdziwił, gdyby wydał 

dalsze (niezapowiedziane) tomy tego 

— mimo pewnych przerostów i 

zbytecznych balastów pożytecznego 

i wartościowego dzieła. Bo nie poruszył 

w nim jeszcze przecież wielu ważnych 

i zasadniczych tematów związanych 

z wydawaniem pism, jak np. 

organizacja i technika pracy redakcyjnej 

albo zagadnienie rodzajów 

i specyfika wypowiedzi dziennikarskich. 

Skrypt ma wszelkie dane, aby z sumariusza 

różnych prac, jakim jest 

obecnie, stać się w poprawionym wydaniu 

książkowym prawdziwą summa 

spraw dotyczących czasopism. Wtedy 

jednak należałoby zmienić nieco tytuł, 

gdyż obecny „Grafika periodik" 

zawęża temat, czego zresztą Bartâk 

nie respektuje. Zdaje mi się, że znacznie 

lepszy byłby „Tisk periodik" — bo 

pod „Druk czasopism" łatwiej podciągnąć 

wszystko, co o periodykach można 

powiedzieć. 

Wiktor 

Frantz


KATALOG GAZET ŚWIATA 

HANDBUCH DER WELTPRESSE. 

Band 1: Die Pressesysteme der 

Welt; Band 2: Weltkatalog der Zeitungen. 

Hrsg.: Institut für Publizistik 

der Universität Münster, unter 

Leitung von Henk P г а к к е, Winfried 

В. Lerg, Michael Schmolke. 

Westdeutscher Verlag, Köln 

und Opladen 1970. S. XXXII, 656; 

XXXVI, 260 + nlb. 

Jak pisze w przedmowie H. Prakke, 

katalogi gazet są wydawane od stu 

lat — przez instytucje reklamowe, 

z myślą o ogłoszeniodawcach. Natomiast 

naukowe leksykony sięgają tradycją 

I wojny światwej i — jak podkreśla 

wydawca — są inicjatywami 

wyłącznie niemieckimi. Obecne, piąte 

z kolei wydanie, powołuje się na 

poprzednie z lat 1931, 1934, 1937 i 1960; 

wszystkie one były opracowane pod 

kierunkiem zmarłego przed paru laty 

E. Dovifata. 

Omawiane dwa tomy są wynikiem 

wieloletniej pracy wykonanej w Instytucie 

Prasoznawczym Uniwersytetu 

w Monastyrze. Tom 1, znacznie obszerniejszy, 

obejmuje część opisową. 

Po przedmowie wydrukowano tu raport 

pt. „Wolność prasy na świecie", 

wykonany w 1966 r. w Szkole Dziennikarskiej 

Uniwersytetu Columbia 

(Missouri, USA). W tej analizie 

uwzględniano 23 czynniki z zakresu 

prawa prasowego, dostępu do informacji, 

wpływu państwa na prasę i 

przedsiębiorstwa kooperujące itp., 

punktując je wg 5-stopniowej skali. 

W wyniku otrzymano 7 grup prasy, 

od „wolnej w wysokim stopniu", poprzez 

„systemy pośrednie" aż po „kontrolowaną 

w wysokim stopniu". Czynniki 

wartościowane są immanentne 

dla ustroju kapitalistycznego, wiele 

z nich w systemie socjalistycznym 

w ogóle nie występuje. Nic więc dziwnego, 

że prasa wszystkich krajów socjalistycznych 

(poza dwoma) została 

zaliczona do grupy ostatniej, prasa 

Węgier — do przedostatniej („średnio 

kontrolowanej"), Jugosławii — do „systemów 

pośrednich". 

Zamieszczenie tego subiektywnego 

opracowania, mającego wyraźnie dyfamujący 

charakter polityczny, na 

wstępie leksykonu o charakterze naukowym 

— wypacza ten charakter. 

Obecność tego paszkwilu nie tłumaczy 

się niczym poza wulgarnym antykomunizmem 

wydawców. 

Zasadniczą część tomu 1. stanowią 

opisy systemów prasowych poszczególnych 

krajów, ułożone alfabetycznie. 

Poprzedzają je kilkuwierszowe 

informacje geograficzno-demograficzne. 

W informacjach o Polsce znowu 

polityczny wtręt, tym razem rewizjonistyczny: 

z naszego obszaru państwowego 

ponad 100 tys. km kw. określono 

jako „niemieckie terytoria wschodnie, 

od 1945 pod polską administracją". 

To dalszy przykład, że do zawartych 

w leksykonie opinii i twierdzeń 

trzeba się odnosić ostrożnie, 

zawsze pamiętając o ich klasowo-politycznym 

rodowodzie. 

Opisy systemów prasowych — to 

przeważnie obszerne (jak na wydawnictwo 

encyklopedyczne) artykuły o 

historii prasy, aktualnej sytuacji 

dziennikarstwa, szkolnictwie dziennikarskim 

i badaniach prasoznawczych 

w danym kraju. Polskiej prasie poświęcono 

w tym tomie 9 pełnych 

stron, a w literaturze obok prac naszych 

autorów (m. in. S. Jarkowski, 

M. Kafel, M. Szulczewski, J. Łojek, 

T. Kupis) figuruje parę pozycji zagranicznych; 

wśród nich także wydane 

w okresie hitlerowskim, co musi 

wywołać nasz najostrzejszy sprzeciw 

1 ). Tekst oparty na tak różnorodnych 

źródłach zawiera obok wiadomości 

obiektywnych również tendencyjne 

lub przestarzałe. 

Tom zamykają: bardzo przypadkowy 

wykaz literatury ogólnej i czasopism 

prasoznawczych i fachowo- 

-dziennikarskich oraz indeksy: tytułów 

pism wymienionych w tomie oraz 

krajów (w j. niemieckim, angielskim, 

francuskim i hiszpańskim). 

Tom 2 — to właściwy katalog gazet 

codziennych (lub pełniących ich 

rolę). Gazety podzielono na „duże" 

i „małe", przy czym kryterium zaszeregowania 

stanowił przeciętny nakład 

gazety w danym kraju (w 

USA — w stanie). Przed katalogiem 

właściwym zamieszczono ogólne zestawienie 

liczbowe gazet w poszczególnych 

(blisko dwustu) krajach (ogółem 

doliczono się 2082 gazet „dużych" 

i 5015 „małych", w Polsce — 

26 i 16) oraz alfabetyczne wykazy informacyjnych 

agencji prasowych. 

Przy gazetach „dużych" przewidziano 

następujące informacje: tytuł pii) 

Słusznie wytknęła to wcześniej nasza 

prasa codzienna; por. Trybuna Ludu 

z 18 1X1970. 

9*


sma, rok założenia, tytuły poprzednie 

(jeśli gazeta jest ich kontynuacją), 

przerwy w edycji, nazwa i adres wydawcy, 

telefon redakcji, adres redakcji, 

nazwisko wydawcy, nazwisko redaktora 

naczelnego wzgl. osoby pełniącej 

podobną funkcję, częstotliwość 

edycji w tygodniu i pora edycji (rano 

— w południe — wieczorem), format 

kolumny, liczba szpalt, nakład 

(w dni powszednie, soboty i niedziele), 

mutacje, język, informacja o przeprowadzonych 

badaniach na temat 

czytelnictwa gazety lub ich braku, 

literatura. 

Jest to obszerny zestaw istotnych 

informacji, niestety w wielu przypadkach 

podanych tylko częściowo. Z tego 

powodu trudno czynić zarzut autorom, 

którzy musieli opierać się na 

danych z różnych publikacji oraz ankiet 

porozsyłanych do wydawnictw 

i redakcji, z których wiele nie odpowiedziało 

(na 26 „dużych" gazet polskich 

ankiety odesłało 8 redakcji). 

Natomiast dla redakcji gazet „małych", 

poniżej przeciętnego nakładu, 

podano tylko tytuł, miejsce edycji i 

nakład jednorazowy. 

Najpoważniejszy mankament rzeczowy 

— to brak jakiejkolwiek informacji 

o dacie zamknięcia napływu 

danych, czy to ogólnie dla całego 

leksykonu, czy dla poszczególnych 

krajów. Bardzo to utrudnia korzystanie 

z wydawnictwa dla celów naukowych, 

statystyczno-porównawczych. 

Ogólna ocena leksykonu będzie złożona. 

Zdecydowanie ujemnie trzeba 

ocenić wyraźnie tendencyjne akcenty 

polityczne, których kilka wskazano 

w tym omówieniu. Natomiast trudno 

przecenić trud zgromadzenia tysięcy 

danych szczegółowych o prasie 

całego świata, mających olbrzymią 

wartość dla każdego prasoznawcy, 

statystyka, i nie na końcu publicysty. 

Paweł Dubiel 

KATALOG PRASY 

POLONIJNEJ 

CATALOGUE OF PERIODICALS 

IN POLISH OR RELATING TO 

POLAND AND OTHER SLAVO 

NIC COUNTRIES PUBLISHED 

OUTSIDE POLAND SINCE SEP 

TEMBER 1 ST, 1939 (Katalog czasopism 

polskich i dotyczących Polski 

oraz innych krajów słowiańskich 

wydanych poza Polską po 

1IX 1939). Oprać. Maria Danilewieżowa 

i Barbara Jabłońska. 

Biblioteka Polska, Londyn 

1971. Wyd. 2. S. 126. 

Pierwsze wydanie „Katalogu" ukazało 

się w roku 1964 i rejestrowało 895 

tytułów czasopism polskich i Polski 

dotyczących, które ukazały się poza 

Polską od 1 września 1939. Poprzedzały 

go jedynie coroczne zestawienia 

tytułów czasopism polonijnych 

publikowane w kwartalniku Biblioteki 

Polskiej Książki Polskie. W wyniku 

apelu o pomoc w kompletowaniu 

brakujących tytułów i numerów skierowanego 

do odbiorców 1. wydania 

udało się znaczenie wzbogacić zasoby 

Biblioteki Polskiej. Trwające od 1969 

roku prace przygotowawcze zapoczątkowane 

przez Jolantę Czekalską-Lane, 

kontynuowane przez Barbarę Jabłońską 

zakończone zostały opracowaniem 

2. wydania „Katalogu" powiększonego 

przez włączenie dalszych 

roczników za lata 1964—1970, uzupełnienie 

braków w wydawnictwach 

umieszczonych w pierwszym wydaniu, 

dodanie nowych tytułów, których 

Biblioteka dotychczas nie posiadała 

i czasopism, które zaczęły ukazywać 

się dopiero po roku 1964. Drugie 

wydanie „Katalogu" obejmuje 1084 

pozycje. Według opinii zajmującego 

się prasą polonijną znakomitego bibliografa 

Jana Kowalika (na którego 

autorytet wydawca się powołuje) od 

1 września 1939 ukazało się poza Polską 

ponad dwa tysiące periodyków 

polskich lub Polski dotyczących. Zestawione 

więc w drugim wydaniu 

„Katalogu" tytuły stanowią niewiele 

ponad ich połowę. 

„Katalog" jest ścisłą ewidencją biblioteczną 

rejestrującą zasoby Biblioteki 

Polskiej w Londynie, uwzględniającą 

w opisie następujące elementy: 

tytuł, podtytuł, wydawca, częstotliwość 

ukazywania się, miejsce wydania, 

stan zasobów. Nierzadko jednak 

opis ten jest niepełny, np.' brak 

roku rozpoczęcia edycji (niemożliwe 

do ustalenia w przypadku, kiedy pismo 

nie jest rocznikowane), informacji 

o wydawcy (trudno więc, jeżeli 

— po części —• braków tych nie 

uzupełnia tytuł domyślać się adresata), 

czy charakteru (treści) pisma. Ponieważ 

katalog rejestruje tylko zaso-


by Biblioteki, nie przynosi również 

pewnej odpowiedzi na pytanie, czy 

pismo aktualnie się ukazuje, ewentualnie, 

kiedy ukazywać się przestało. 

Duży procent pozycji w nim zawartych 

stanowią tytuły reprezentowane 

przez jeden lub kilka numerów. 

Wiele z nich budzi wątpliwość, 

czy należało zaliczyć je do czasopism 

(np. różnego rodzaju biuletyny, informatory, 

komunikaty wydawane przez 

stowarzyszenia, organizacje, instytuty, 

kluby). 

Mimo tych mankamentów opracowany 

w Bibliotece Polskiej „Kata- 

Niezależny Chłop — osiągnął liczbę 44 numerów. 

„Prasa NPCh — pisze Dymek, podsumowując 

ten rozdział — była swego rodzaju 

ewenementem w czasopiśmiennictwie 

ludowym, chociażby ze względu na uporlog" 

daje obraz polonijnego dorobku 

edytorskiego, a zestawione w nim tytuły 

zadziwają różnorodnością treści 

i najbardziej nieprawdopodobnymi 

miejscami wydawania jak: Teheran, 

Tobruk, Nairobi, Pahiatua (Nowa Zelandia) 

i in. Jest to obecnie jedyny 

informator o polskiej prasie emigracyjnej. 

W przedmowie do drugiego 

wydania znajduje się informacja o 

opracowywanej już przez Jana Kowalika, 

pełnej bibliografii czasopism 

polonijnych. 

Danuta 

Wągiel 

Noty o polskich nowościach wydawniczych 

• Benon Dymek: NIEZALEŻNA PAR 

TIA CHŁOPSKA. 1924—1927. Wyd. Książka 

i Wiedza, Warszawa 1972. S. 460; zdjęcia na 

wklejkach. 

Obszerna monografia „pierwszej nie tylko 

redakcyjnej, ale i rewolucyjnej partii 

chłopskiej w Polsce, która odegrała dużą 

rolę w radykalizacji wsi polskiej" (z 

wstępu). Zamiarem autora było przedstawienie 

tej partii możliwie wszechstronne, 

toteż cały jeden rozdział (ss. 150—187) 

omawia działalność wydawniczą NPCh. 

Z punktu widzenia prasoznawcy można 

ten rozdział uznać — jeśli chodzi o tego 

typu monografie — za wzorowy. Wystarczy 

zacytować tytuły podrozdziałów: Czasopisma; 

Kolportaż wydawnictw; Rzut oka 

na zawartość czasopism; znaczenie korespondencji 

chłopskiej; Represje prasowe; 

Kilka uwag o drukach zwartych; Prasa 

NPCh na tle pism stronnictw ludowych 

(próba oceny). 

Autor potraktował prasę nie tylko jako 

źródło dla przedstawienia ideologicznego 

oblicza NPCh, ale także jako jeden z tematów 

badawczych, istotny dla ukazania 

działalności partii w różnych aspektach. 

Świadczą o tym zamieszczone w tym rozdziale 

tabele. W jednej z nich zestawione 

są wydawnictwa prasowe NPCh; tytuły, 

daty krańcowe, liczba numerów, ilość 

stron, uwagi. Inna tabela podaje wysokość 

nakładów pism NPCh. Jest następnie zestawienie 

redaktorów odpowiedzialnych, 

wydawnictw i drukarń pism NPCh. W 

podrozdziale o korespondentach chłopskich 

— tabela z ilością korespondencji 

chłopskich w poszczególnych tytułach i (w 

drugiej) — tematyka tych korespondencji 

oraz (w następnej) — rozmieszczenie korespondencji 

według województw. Interesujące 

są również tabele ukazujące konfiskaty 

poszczególnych tytułów i nakładów 

porównawczych prasy ludowej (nie tylko 

NPCh). 

Na liście wydawnictw prasowych NPCh 

było 20 tytułów. Połowa z nich zdołała 

ukazać się tylko raz i tylko jeden z nich — 

czywość nieustannej walki o ukazywanie 

się". 

Oczywiście czytelnik zainteresowany historią 

prasy tego okresu znajdzie w książce 

wiele innych informacji, np. z zamieszczonych 

w aneksie biografii członków КС 

NPCh dowie się o ich działalności redakcyjnej 

lub publicystycznej. 

ki 

• Józef С h m i e 1 a r z: WALKA LUDU — 

PISMO PPS W POZNANIU. (W): Kartki 

robotniczych wspomnień; Z życia i walki 

w Wielkopolsce w latach 1918—1945. Wybór 

i opracowanie: A. Czubiński i M. Olszewski. 

Wyd. Poznańskie 1972. S. 182— 

185. 

Książka zawiera wspomnienia 28 działaczy 

poznańskiej lewicy. Relacja J. Chmielarza 

dotyczy jednego z epizodów tej 

działalności. Poznańskie nie miało prasy 

lewicowej. Wydawany od 1919 PPS-owski 

Tygodnik Ludowy upadł w 1921. Krótko 

wychodziła Trybuna Robotnicza lewicy 

związkowej. We wspomnieniu tym mowa 

o staraniach podjętych przez działaczy PPS 

z początkiem lat trzydziestych, by stworzyć 

nowe pismo. CKW PPS sprzeciwiał 

się temu, zalecając większą propagandę 

Robotnika — organu centralnego. 

Działacze poznańscy doprowadzili jednak 

do powstania pisma Walka Ludu pod 

redakcją Kazimierza Rusinka. Autor był 

administratorem. Inspiratorem stworzenia 

tego organu był Franciszek Strożyński, 

przewodniczący OKR PPS i sekretarz 

związku robotników rolnych. Pismo było 

tygodnikiem ; następnie ukazywało się 3 

razy w tygodniu. Przetrwało okres 1932— 

1935 : w tym ostatnim roku zachorował 

Strożyński, co ostatecznie (po licznych 

represjach) 

podcięło byt pisma. 

• Andrzej M i с e w s к i: ROMAN DMOW 

SKI. Wyd. „Verum", Warszawa 1971. S. 

424. 

Przed kilku laty z dużym zainteresowaniem 

przyjęta została książka tego publicysty 

zatytułowana ,,W cieniu marszałka 

Piłsudskiego"; otrzymała nagrodę Polityki 

ki


i w plebiscycie Kultury uznana została 

przez czytelników tego tygodnika za jedną 

z 6 najlepszych książek roku. 

Obecnie biografia drugiego polityka, który 

(podobnie jak Piłsudski) w istotny sposób 

zaciążył nad polityką okresu międzywojennego; 

głównego adwersarza marszałka 

— Romana Dmowskiego. Książka ma 

charakter publicystyki historycznej i autor 

nie uchyla się od stawiania dyskusyjnych 

hipotez, śmiałych czy spornych opinii. 

Bo — podobnie jak Piłsudski — również 

przywódca prawicy nacjonalistycznej, zwanej 

popularnie „endecją", był postacią 

kontrowersyjną. 

Nas tutaj ta biografia interesuje przede 

wszystkim z powodu publicystycznej działalności 

Dmowskiego. Pod tym względem 

było bowiem życie Dmowskiego typowe: 

jak większość ówczesnych działaczy politycznych 

rozpoczynał od redakcyjnego 

biurka i publicystyki, oczywiście często 

w powiązaniu z pracą niepodległościowo- 

-konspiracyjną. 

Pierwsze próby literackie i popularyzatorskie 

podejmuje wówczas, gdy pisał pracę 

doktorską kończącą studia przyrodnicze 

(temat: Przyczynek do morfologii wymoczków 

włoskowatych, 1891). Pierwszym 

pismem, z którym się związał, był Glos. 

Wkrótce wyjechał jednak za granicę. Po 

powrocie i kilkumiesięcznym pobycie w 

carskim więzieniu wyjechał do Galicji. We 

Lwowie i Krakowie był redaktorem Przeglądu 

Wszechpolskiego, który w latach 

1895—1905 był głównym ideowym organem 

ruchu narodowego, czyli wszechpolskiego, 

z którego wyłoniła się Narodowa Demokracja. 

Z ruchem tym związane były też 

pisma Polak, Teka i Pochodnia. 

O tym okresie i o jego pracy dziennikarskiej 

sporo informacji. Oczywiście przy 

okazji, bo autora biografii interesuje przede 

wszystkim treść tej publicystyki, kształtowanie 

się poglądów Dmowskiego, jego 

działalność polityczna. 

Podobnie w dalszej części biografii, gdy 

jej bohater wychodzi na szerszą arenę polityczną, 

także międzynarodową (np. wyjazd 

do Tokio), publicystyka ma w jego 

działalności ogromne znaczenie. Jeszcze 

interesuje się i pracą redakcyjną, organizując 

np. Gazetą Polską (1906). Z czasem 

praca redaktorska będzie ustępować innym 

zajęciom, ale — co zresztą oczywiste 

— Dmowski przywiązywał zawsze 

ogromne znaczenie do roli prasy w walce 

politycznej. Np. pisze Micewski (s. 193) : 

„Z inicjatywy Dmowskiego, za pieniądze 

związanych z endecją sfer posiadających 

założono w Warszawie tani dziennik Gazetę 

Poranną, Dwa grosze (pismo antysemickie). 

Dopiero w ostatnich latach życia (zm. 

2 11939) mało pisywał w prasie codziennej. 

W ostatnim akapicie książki Micewski 

pisze: był człowiekiem z całą pewnością 

niecodziennym, ale we wszystkich 

najważniejszych sprawach, mimo tak częstych 

błysków przenikliwości jego umysłu, 

bardzo gruntownie, zasadniczo się mylił", 

ki 

9 Ervk Lipiński: ERL-69 DONOSI. 

..Biblioteka Stańczyka". Wyd. „Iskry", 

Warszawa 1972. S. 208. 

Wspomnienia znanego rysownika, współzałożyciela 

(w 1935 roku) Szpilek i długoletniego 

redaktora tego pisma. Ojciec 

jego malował i rysował karykatury; był 

głównym rysownikiem moskiewskiego tygodnika 

Kriwoje Zwierkadlo w latach 

I wojny światowej. Syn poszedł tymi śladami 

— debiutował karykaturami sportowców 

w tygodniku Stadion. 

Pisane z humorem wspomnienia obfitują 

w sporo faktów i anegdot dotyczących 

prasy redakcyjnej. O założeniu Szpilek na 

propozycję Zbigniewa Mitznera (znanego 

później także pod pseudonimem Jan Szeląg) 

tak pisze: „...ustaliliśmy jeszcze, że ja 

będę podpisywał pismo jako redaktor i wydawca, 

choć faktycznym będzie Mitzner. 

Była to nasza chytra polityka dla zmylenia 

władz. Mitzner już był „skompromitowany" 

jako działacz i publicysta socjalistyczny... 

Wysokość moich poborów nie 

została określona, toteż nie budziła nigdy 

żadnych wątpliwości i nie wywoływała 

sporów". 

Z trudem przebrnęło to pismo przez cenzorskie 

sito, ale — choć z białymi plamami 

— ukazywało się do wojny, a potem — 

pisze Lipiński — „z dumą możemy powiedzieć, 

że Szpilki to jedyne pismo sprzed 

1939 г., które zostało po wyzwoleniu wznowione 

pod tą samą nazwą i pod tym samym 

kierownictwem". 

Sporo stron tekstu to właśnie wspomnienia 

z redakcji przedwojennych Szpilek. 

Mniej jest to historia pisma — raczej 

anegdoty, ale przecież one najlepiej oddają 

atmosferę. Np. kiedy szef cenzury Zambrzycki 

poprzez swoją gosposię podsuwał 

odbitki Szpilek wojewodzie Jaroszewiczowi 

przez jego gosposię; obie dobrze się 

znały. Ta od Jaroszewicza wiedziała, kiedy 

jej chlebodawca się budzi i z kwaśnym 

mlekiem (na kaca) podsuwała mu 

odbitki Szpilek. Wasiutyński, choć był 

przeciwnikiem politycznym Szpilek, rozumiał 

jako dziennikarz, że pismo musi mieć 

na termin decyzję, a wojewoda zastrzegł 

sobie cenzurowanie, choć nie miał na to 

czasu, często popijając. Obieg odbitek 

przyspieszały gosposie. 

W czasie wojny Lipiński kilkakrotnie 

trafił do hitlerowskich więzień, a już w 1940 

do Oświęcimia ; produkował dla organizacji 

podziemnych lewe dokumenty. W czasie 

powstania w Warszawie został w obozie 

pruszkowskim noszowym i pomagał 

wydostać się z obozu wielu artystom. 

Opowieść o powojennej pracy dziennikarskiej 

otwiera wspomnienie z Norymbergi, 

dokąd pojechał jako korespondent 

z procesu. Wracał stamtąd samolotem, 

który wiózł także hitlerowskich przestępców 

wojennych, a wśród nich „znajomego" 

— oświęcimskiego komendanta Hossa. 

Dalsza część wspomnień, przeważnie w 

formie anegdot, dotyczy pracy w Szpilkach, 

pracowników i współpracowników 

pisma, ludzi sztuki, wyjazdów zagranicznych 

itp. 

ki 

• Nikołaj Denisów: 1418 DNI KORES 

PONDENTA WOJENNEGO. Tłum. Ludmiła 

Pietrzak. Wyd. MON, Warszawa 1972. 

S. 400. 

Pierwszy z tych dni przypadł na hitlerowską 

napaść na Związek Radziecki. 

Autor pracował wówczas w redakcji Krasnej 

Zwiezdy. „Oficerowie redakcji zostali 

pośpiesznie podzieleni według frontów. 

Przypadł mi Kierunek Południowy...". I od 

tego momentu, kiedy autor wyruszył z dwoma 

kolegami do Odessy, zaczynają się jego 

wspomnienia. 

Jest to przede wszystkim opowieść o 

oglądanej przez niego wojnie, o własnych 

przeżyciach na frontach, o walczących ludziach. 

Jako motyw wraca jednak co pe-


wlen czas jego praca dziennikarska. Aż 

po ostatni akord — walki o Berlin. 

Już w zdobytej stolicy III Rzeszy zdarzyła 

mu się taka przygoda: W kancelarii 

Rzeszy, gdzie walały się trupy hitlerowców, 

jakiś Oberleutnant zaprowadził 

autora i kolegę do bocznego pomieszczenia. 

„Na dywanie leżało ciało mężczyzny 

w cywilnym ubraniu. Na lewym rękawie 

opaska ze swastyką. Głowa lekko odwrócona 

na bok. Rysy twarzy, pasmo własów, 

opadające na czoło, przypominają 

kogoś znajomego. — Kto to — Hitler..." 

Kiedy z tą wiadomością przybiegli do węzła 

łączności, aby podać w świat sensację, 

dyżurujący generał „przebiegł oczami telegram 

i uśmiechnął się: — Łaskawcy moi. 

To już dziewięćdziesiąty trzeci fiihrer, którego 

znaleźli nasi żołnierze". 

ki 

• Ż ANTENY PR I EKRANU TV. ROCZ 

NIK 1971. Wydawnictwa Radia i Telewizji, 

Warszawa 1971. S. 296. 

Tradycje wydawnicze publikacji, którą 

tu omawiamy, sięgają 1958 roku, kiedy to 

ukazał się pierwszy tom Rocznika Polskiego 

Radia za rok 1957. Brak wyraźnej koncepcji 

wydawniczej nie sprzyjał systematycznej 

edycji tego potrzebnego i interesującego 

wydawnictwa. Najwcześniejsze jego 

tomy niewiele odbiegały od konwencji 

wydawnictw statystycznych poszerzonych 

o komentarz słowny. 

„Zgodnie z zamierzeniami autorów 

i wydawców, tegoroczna edycja została tak 

opracowana, aby mogła pełnić nie tylko 

funkcję dokumentalisty i kronikarza roku, 

ale również trybuny aktualnych problemów 

i przemyśleń oraz krytycznych 

omówień tych wybranych zagadnień, które 

dominowały w całej działalności obydwu 

środków masowego przekazu". 

Trudno w tym miejscu relacjonować bogatą 

zawartość tego wydawnictwa, na którą 

złożyły się publikacje ponad 50 autorów 

— ludzi, którzy w różny sposób wpływają 

na tworzenie programów radiowych 

i telewizyjnych. Mamy tu do czynienia 

z przedstawicielami środowisk naukowych, 

artystycznych, technicznych, dziennikarskich. 

W sumie uzyskujemy więc wszechstronną 

informację o najróżnorodniejszych 

aspektach działalności radia i tv w Polsce. 

Publicystyczne rozważania, wzbogacane 

liczbami charakteryzującymi rozwój twór- 

czości radiowej i telewizyjnej, często uzupełniane 

są obszerniejszymi refleksjami natury 

teoretycznej. Wszystko to stanowi kapitalny, 

choć fragmentaryczny (bo dotyczy 

działalności radia i tv w określonym 

roku kalendarzowym) przyczynek do żywo 

dyskutowanego problemu roli radia i tv 

w życiu społeczeństwa. 

Omawiając ten problem Z. Lipiński 

wskazuje dwa czynniki, determinujące rolę 

radia w życiu współczesnego społeczeństwa: 

dostępność programu oraz obfitość 

i różnorodność treści audycji radiowych. 

Z uwagi na specyficzne warunki, w jakich 

działa polska radiofonia (ograniczony zasięg 

słyszalności, skomasowanie programów 

lokalnych w paśmie fal średnich), 

nie zawsze udaje się kształtować politykę 

emisji w taki sposób, by była najdogodniejsza 

dla odbiorców. 

Właśnie ta kwestia najbardziej niepokoi 

twórców programu radiowego. Słusznie 

zauważa Z. Lipiński: „Jedynym logicznym 

i niezbędnym wyjściem z tej niedogodnej 

dla wszystkich sytuacji byłoby 

przejście programów lokalnych na fale 

ultrakrótkie. Dopiero ten krok uporządkuje 

ostatecznie radiowe gospodarstwo i 

stworzy słuchaczom prawdziwą możliwość 

wyboru audycji w atrakcyjnych godzinach 

między IG.00 a 19.00, a więc wtedy, kiedy 

większość nie zasiada jeszcze wygodnie 

przed telewizorem. Wszystko to wymaga 

poważnych nakładów finansowych, a więc 

i czasu; rzecz w tym jednakże, aby rozwijając 

nadal telewizję, co jest zrozumiałe 

i konieczne — nie zapominać o radiu, 

które nie tylko stanowi niezbędny element 

w życiu współczesnego człowieka, ale 

w całym współczesnym świecie przeżywa 

renesans". 

Zawartość rocznika uzupełnia bogaty zestaw 

materiałów ikonograficznych i statystycznych 

(charakterystyka wielkości programów, 

ilość abonentów, wykaz radiostacji 

w rozbiciu na krajowe programy radiofoniczne, 

wykaz telewizyjnych stacji 

nadawczych, stan zatrudnienia, budżet Komitetu 

do spraw Radia i TV), wykazy 

najważniejszych nagród dla twórców programów 

radiowych i tv, zestawy słuchowisk. 

sd 

Rubrykę redaguje 

JAN KALKOWSKI 

Nabytki biblioteki ОВР 

(II kwartał 1972) 

ZAGADNIENIA OGÓLNE 

POLSKA BIBLIOGRAFIA LITERACKA ZA 

ROK 1968. Opracował Zespół Poznańskiej 

Pracowni Bibliograficznej Instytutu Badań 

Literackich PAN. Redaktor tomu: Krystyna 

Tokarzówna. Państwowe Wydawnictwo 

Naukowe, Warszawa 1971. 

S. 911. 

Zdzisław Kowalewski: NAUKI SPO 

ŁECZNE A ROZWÓJ SPOŁECZNY. Problemy 

potencjału naukowego i krzewienia 

kultury naukowej. Instytut Wydawniczy 

„Pax", Warszawa 1971. S. 333. 

ROCZNIK STATYSTYCZNY KULTURY 

1971. Seria „Roczniki Branżowe", nr 54. 

Główny Urząd Statystyczny PRL. Warszawa 

1971. S. 297. 

A. E. D a r b y s h i r e: REPORT WRI 

TING. The Form and Style of Efficient 

Communication. Edward Arnold Publishers 

Ltd., London 1970. S. 122. 

Podręcznik głównych zasad pisania sprawozdań 

przeznaczony dla pracowników 

przemysłu, handlu, administracji oraz pracowników 

naukowych. 

STATISTICAL YEARBOOK 1970. UNESCO, 

Paris 1971. S. 786.


INFORMATOR RUCHU WYDAWNICZEGO 

W POLSCE. Polskie Towarzystwo Wydawców 

Książek, Wydawnictwo Katalogów 

i Cenników, Warszawa 1971. S. 126. 

Marcin Czerwiński: KULTURA I JEJ 

BADANIE. Instytut Filozofii i Socjologii 

Polskiej Akademii Nauk — Zakład Narodowy 

im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej 

Akademii Nauk, Wrocław 1971. 

S. 179. 

ENZYKLOPÄDIE DER GEISTESWISSEN 

SCHAFTLICHEN ARBEITSMETHODEN. 7. 

Lieferung: Methoden der Psychologie und 

Pädagogik. Hrsg. Manfred Thiel. R. Oldenburg 

Verlag, München 1969. S. 349. 

ENZYKLOPÄDIE DER GEISTESWISSEN 

SCHAFTLICHEN ARBEITSMETHODEN. 8. 

Lieferung: Methoden der Sozialwissenschaften. 

Hrsg. Manfred Thiel. R. Oldenburg 

Verlag, München 1967. S. 258. 

ŚRODKI MASOWEJ INFORMACJI*) 

José Marques de Melo: REFLEXÖES 

SOBRE TEMAS DE COMUNICAÇAO. Escola 

de Comunicaçôes e Artes — Universidade 

de Sâo Paulo, 1972. S. 132. 

Publikacja zawiera wykaz i krótkie omówienia 

książek i artykułów z czasopism 

brazylijskich, poświęconych problemom 

i badaniom nad komunikowaniem masowym; 

wydana dla zorientowania studentów 

w podstawowej i obowiązującej ich 

lekturze. 

Roger С 1 a u s s e: L'ENSEIGNEMENT 

UNIVERSITAIRE DU JOURNALISME ET 

DE LA COMMUNICATION SOCIALE. Centre 

d'Etude des Techniques de Diffusion 

Collective, Cahiers d'Etude de Sociologie 

Culturelle 1. Editions de l'Institut de Sociologie 

de l'Université Libre de Bruxelles, 

1971. S. 132. 

Esej na temat zasad funkcjonowania systematycznego, 

wielokierunkowego kształcenia 

uniwersyteckiego w zakresie dziennikarstwa 

i komunikowania społecznego, 

oparty na wieloletnich doświadczeniach 

z pedagogicznej i naukowej pracy autora. 

PUBLICS ET TECHNIQUES DE LA DIF 

FUSION COLLECTIVE. Etudes offertes 

à Roger Clausse pour le 25e anniversaire 

de la licence en journalisme et communication 

sociale de l'Université Libre de 

Bruxelles. Centre d'Etude des Techniques 

de Diffusion Collective, Editions de l'Institut 

de Sociologie. Université Libre de 

Bruxelles, 1971. S. 492. 

Wydana dla uczczenia 25-letniej pracy 

naukowej prof. Rogera Clausse'a księga 

jest zbiorem studiów poświęconych funkcjonowaniu 

środków masowego komunikowania, 

napisanych przez specjalistów 

różnych krajów. Ujęte w siedmiu tematycznych 

rozdziałach zagadnienia dotyczą 

teorii i praktyki, historii, prawa, publiczności 

i zawartości, socjologii tych środków 

i ich przyszłości. Biografia Rogera Clausse'a 

oraz pełna bibliografia jego publikacji. 

Otto B. R o e g e 1 e: DIE ZUKUNFT DER 

MASSENMEDIEN. Texte + Thesen 1. Verlag 

A. Fromm, Osnabrück 1970. S. 52. 

*) Publikacje o problematyce ogólnej środków 

masowego komunikowania oraz omawiające 

kilka lub wszystkie środki przekazu. 

Przyszłość środków masowego komunikowania. 

Współdziałanie prasy, radia i telewizji. 

Zagadnienia rozwoju technicznego 

i przemian społecznych wywołanych 

„wszechobecnością" telewizji satelitarnej; 

model telewizji kształcącej. Przyszłość prasy 

codziennej (lokalność i regionalność 

drogą do utrzymania i zdobycia odbiorców). 

Koncentracja i komercjalizacja prasy 

w krajach kapitalistycznych. 

Antonina Kłoskowska: SPOŁECZNE 

RAMY KULTURY. Monografia socjologiczna. 

Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 

Warszawa 1972. S. 318. 

Obraz życia kulturalnego ludności miejskiej 

(rejon bełchatowski) i przemian zachodzących 

pod wpływem industrializacji 

i urbanizacji. Badania empiryczne (których 

celem było ukazanie mechanizmu 

zachodzących przemian wzorów kulturowych) 

stanowiące wstępny przyczynek do 

teoretycznych rozważań nad określeniem 

społecznych ram kultury. M. in. funkcja 

środków masowego komunikowania w zespole 

czynników określonych mianem kultury. 

PRASA 

Dimityr G e о г g i j e w: ARCHITEKTURA 

NA WESTNIKA. Wtoro preraboteno i dopyłneno 

izdanije. Izd. „Nauka i izkustwo", 

Sofija 1971. S. 494. 

Teoria i historia szaty graficznej gazety. 

Komponenty graficznej koncepcji gazety; 

twórcy szaty graficznej. Przyszłość gazety 

i jej kształtu graficznego w oparciu o 

analizę aktualnych tendencji. 

Josef T i с h y: NEWSPAPER PRODUC 

TION MANAGEMENT AND TECHNIQUES. 

International Organization of Journalism, 

Prague 1971. S. 92. 

Przedstawione i poparte przykładami doświadczenia 

autora i instytucji wydawniczych 

Czechosłowacji, Wielkiej Brytanii 

i Stanów Zjednoczonych w zakresie najnowszych 

metod i technik produkcji gazet, 

ich struktury, reklamy, metod organizacji 

pracy redakcyjnej i kierowania — 

maja służyć dziennikarzom, kierowniczym 

kadrom redakcyjnym i studentom. 

Ulrich Nussberge r: DIE MECHANIK 

DER PRESSEKONZENTRATION. Walter 

de Gruyter Y Co., Berlin 1971. S. 141. 

Koncentracja prasy jako zjawisko współczesnego 

życia prasowego na przykładach 

NRF, Szwajcarii, USA i innych krajów. 

Stopień koncentracji i jej uwarunkowania 

społeczno-ekonomiczne. Czynniki dynamizujące 

ten proces i zagadnienia konkurencji 

na rynku prasowym. 

WARSZAWA LAT WOJNY I OKUPACJI 

1939—1944. Zeszyt 2. Instytut Historii Polskiej 

Akademii Nauk, Studia Warszawskie 

t. X. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 

Warszawa 1972. S. 366. 

Studia i materiały, których większość poświęcona 

jest problemom kultury, a szczególnie 

prasie warszawskiej w okresie okupacji. 

M. in. В. Hillebrandt: Podziemna 

prasa Związku Walki Młodych: 

T. Szarota: Jawne wydawnictwa i prasa 

w okupowanej Warszawie: J. Dunin- 

-Wasowieżowa: Ludność cywilna i prasa 

powstańczego Żoliborza. 

AKCJA N. Wspomnienia 1941—1944. Przedmową 

opatrzył Stanisław О к ę с к i. Pod 

redakcją Haliny Auderskiej i Zy-


gmunta Ziółka. Dobór i opracowanie 

materiału graficznego Stanisława M i e- 

dzy-Tomaszewskiego. Czytelnik. 

Warszawa 1972. S. 764. 

Zbiór wspomnień działaczy tzw. Centralnej 

Redakcji „N", kierownictwa, pracowników 

tajnych drukarń i zespołów kolportujących 

na terenie GG i Rzeszy publikacje 

dywersyjne — w ramach Akcji „N", 

komórki działającej przy Biurze Informacji 

i Propagandy Komendy Głównej AK 

dla prowadzenia wśród Niemców akcji dywersyjno-propagandowej. 

BIBLIOGRAPHIE DER INTERNATIONA 

LEN LITERATUR ÜBER COMICS. International 

Bibliography of Comics Literature. 

Herausgegeben von Wolfgang К e m p- 

k e s. Verlag Dokumentation, München- 

Pullach 1971. S. 213. 

Międzynarodowa bibliografia literatury poświęconej 

komiksom ujęta w ośmiu grupach 

przedmiotowych (jak historia komiksów, 

struktura, czytelnicy itd.) w układzie 

alfabetycznym krajów. Indeks autorów, 

indeks haseł: serii komiksów, postaci, 

rysowników i autorów tekstów komiksów. 

Jadwiga Krawczyńska: ZAPISKI 

DZIENNIKARKI WARSZAWSKIEJ 1939— 

1947. Biblioteka Syrenki. Państwowy Instytut 

Wydawniczy, Warszawa 1971. S. 339. 

Wspomnienia dziennikarki związanej z postępową 

prasą warszawską w 1939 r. i prasą 

konspiracyjną w czasie okupacji stanowią 

zarazem przyczynek do dziejów 

i socjologii okresu. 

Franciszek Antoni Marek: NAJDAW 

NIEJSZE CZASOPISMA POLSKIE NA 

ŚLĄSKU 1789—1854. Opolskie Towarzystwo 

Przyjaciół Nauk, Państwowe Wydawnictwo 

Naukowe, Wrocław 1972. S. 316. 

Pierwszy etap historii czasopiśmiennictwa 

polskiego na Śląsku (bez prasy cieszyńskiej). 

Józef Mądry: PRASA PRZESIEDLEŃ 

CZA I ZIOMKOWSKA W LATACH 1945— 

1970. Zeszyty Naukowe Nr 47. Śląski Instytut 

Naukowy, Katowice 1971. S. 136. 

Rozwój i znaczenie prasy przesiedleńczej 

i ziomkowskiej w życiu politycznym NRF. 

Geneza, warunki rozwoju i rodzaje pism, 

ośrodki wydawnicze, publiczność czytelnicza, 

kolportaż i in. Analiza poszczególnych 

pism. 

Wiesław Paweł Szymański: ŚWIADO 

MOŚĆ ESTETYCZNA POLSKIEJ AWAN 

GARDY (O Zwrotnicy). Polska Akademia 

Nauk — Oddział w Krakowie, Nauka Dla 

Wszystkich nr 150. Państwowe Wydawnictwo 

Naukowe, Kraków 1971. S. 36. 

Monograficzny opis Zwrotnicy z lat 1922— 

1923 i 1926—1927 zwanych przez autora „heroicznym 

okresem" czasopisma. Głównym 

przedmiotem rozważań jest indywidualny 

wkład T. Peipera oraz zespołu młodych 

poetów spełniających funkcje wydawcy 

w kształtowanie estetycznego programu 

pisma. 

Andreas T h o m m e n: PRESSE ZWI 

SCHEN FREIHEIT UND VERANTWOR 

TUNG. Rechte und Pflichten im Schweizer 

Presserecht unter besonderer Berücksichtigung 

privatrechtlicher Regeln und 

berufsethischer Grundsätze. Schriften zur 

Publizistik. Orell Füssli Verlag, Zürich 

1970. S. 74. 

Prawa i obowiązki wynikające ze szwajcarskiego 

prawa prasowego ze szczególnym 

uwzględnieniem reguł prawa prywatnego 

i podstawowych zasad etyki zawodowej. 

Prawa autorskie, zobowiązania 

obustronne autora i wydawcy. 

MATERIAŁY POMOCNICZE DO HISTO 

RII DZIENNIKARSTWA POLSKI LUDO 

WEJ. Zesz. 1. Przygotowali: Jerzy Centk 

o w s к i, Alina Słomkowska, Jacek 

Wegner. Zespół Naukowo-Badawczy Historii 

Dziennikarstwa Polski Ludowej — 

Instytut Dziennikarstwa UW, Warszawa 

1971. S. 185. 

Pierwszy zeszyt wydawnictwa przeznaczonego 

dla studentów dziennikarstwa zawiera 

rozprawy i dokumenty dotyczące prasy 

i radiofonii polskiej w pierwszych latach 

powojennych (a także rozprawę J. 

O s i с у: Prasa frontowa Ludowego Wojska 

Polskiego 12 VI 1943—9 V 1945). 

Manfred Made, Hartmut Schumann: 

CONTENT ANALYSE. Inhaltlich thematische 

Aspekte von 9 ausgewählten Frauenzeitschriften 

im Vergleich der Jahre 1966/ 

67/68. Verlag Aenne Burda, Offenburg 1969. 

S. 37. 

Analiza zawartości dziewięciu wybranych 

czasopism kobiecych w okresie od 1966— 

1968. Zestawienia tabelaryczne zasadniczych 

kategorii tematycznych poprzedzone 

krótkim wstępem wyjaśniającym cel 

badań i zasadę doboru. 

Rudolf Eisenhardt: EXPERIMENTEL 

LE RICHTWERTE DEUTSCHER TAGES 

ZEITUNGEN. Mannheimer Verlagsanstalt, 

Mannheim 3971. S. 118 + tab. 

Zasady rachunku ekonomicznego przedsiębiorstw 

prasowych w odniesieniu do 

prasy codziennej. Ustalenia teoretyczne na 

podstawie materiału z lat 1960—1970. 

RADIO 

О. В u г e s, H. J. Kitelmann, H. 

К ü n z e 1: AGGRESSIONSSENDER. Radio 

Free Europe, Radio Liberty, B. B. C, 

Deutschlandfunk, Deutsche Welle, RIAS 

und andere Sender ähnlichen Charakters. 

Bibliothek der Journalisten Bd. 3. Internationale 

Organisation der Journalisten, 

Prag 1971. S. 87. 

Informator o celach, strukturze, metodach 

pracy i historii imperialistycznych 

rozgłośni radiowych, których ideologiczno-dywersyjna 

działalność skierowana jest 

przeciwko państwom obozu socjalistycznego.

W С Z A S О P I S M A С H 

biuletyn 

ZG RSW „PRASA" 

NUMERY 137—153 

Przedmiotem omówienia jest rocznik 

1971 i pierwszych 6 numerów 

z 1972 r. Zawarty w nich materiał 

podzielony został — podobnie jak w 

poprzednich omówieniach l ) — na 6 

następujących grup: 

— materiały okazjonalne (w sumie 

73 strony; w liczbach względnych 

— 5,2%; 

— ogólne aspekty polityki wydawniczej, 

sprawy związane z bezpośrednią 

działalnością ZG RSW „Prasa" 

— 388 stron (27,4%); 

— funkcjonowanie poszczególnych redakcji 

i wydawnictw prasowych — 

445 stron (31,5%); 

— problemy zawodu dziennikarskiego 

— 56 stron (3,9%); 

— zagadnienia bazy technicznej (poligrafia, 

papier) — 161 stron (11,4%); 

— sprawozdania i informacje (w tym 

także: szkice poświęcone historii 

prasy Polski Ludowej, prasie zagranicznej, 

innych niż RSW „Prasa 

wydawnictw) — 291 stron 

(20,6%) . 2 ) 

Konfrontując rezultaty tej ogólnej 

analizy zawartości omawianych nrów 

Biuletynu z wynikami analiz poprzednich 

roczników zauważymy, że mimo 

pewnych zmian proporcji między poi) 

Por. np. omówienie rocznika 1970 w Zeszytach 

Prasoznawczych 1971 nr 3, s. 131— 

134. 

2) w zestawieniu tym nie ujęto nru 152 

z powodu jego specjalnego charakteru. 

Został on omówiony oddzielnie. 

szczególnymi grupami tematycznymi 

(np. w roczniku 1970 „sprawozdania 

i informacje" zajmowały aż 51% objętości, 

ogólne aspekty polityki wydawniczej 

— 14%), zasadnicza problematyka 

— funkcjonowania poszczególnych 

redakcji i wydawnictw 

prasowych — nie ulega większym 

zmianom. Jest więc Biuletyn głównie 

organem ułatwiającym wymianę doświadczeń 

między kierowniczym aktywem 

poszczególnych redakcji i wydawnictw 

prasowych. Kwestie środowiska 

dziennikarskiego na łamach tego 

czasopisma są uwzględniane w minimalnym 

stopniu. 4% materiałów poświęconych 

tej problematyce odnosi 

się głównie do spraw szkolnictwa i 

dokształcania dziennikarzy. 

Po tych ogólnych uwagach scharakteryzujmy 

najistotniejsze inicjatywy 

i przedsięwzięcia podejmowane przez 

redakcję. Materiały okazjonalne są 

związane główn : e z ważnymi wydarzeniami 

politycznymi (VI Zjazd Partii, 

wybory do Sejmu, sprawozdawczo-wyborcze 

konferencje wojewódzkich 

instancji partyjnych). Trzeba tu 

podkreślić dużą operatywność redakcji 

w popularyzowaniu tej problematyki. 

W wielu artykułach ukazano 

doświadczenia i dorobek poszczególnych 

zespołów redakcyjnych (np. 

Trybuny Opolskiej — nr 151, Życia 

Warszawy — nr 151, Dziennika Bałtyckiego 

— nr 151, Głosu Wielkopolskiego 

— nr 153) w okresie zjazdowym 

czy też kampanii wyborczej. 

W nrze 148 B. Kałamacka podjęła 

obszerniejszą próbę podsumowania 

dorobku prasy polskiej w okresie dyskusji 

przedzjazdowej. Autorka konkluduje: 

„Prasa dynamizowała toczącą 

się wszędzie dyskusję i dodawała 

jej wigoru (...) Charakterystycznym 

zjawiskiem kampanii prasowej stał 

się znaczny w niej udział nieprofesjonalnych 

piór. (...) Ten nurt wniósł 

na łamy pism odmienny język, świe-

W CZASOPISMACH 139 

żość argumentacji i spojrzeń, a nade 

wszystko spontaniczność i bezpośredniość 

sformułowań." A więc spełnione 

zostały te cele i zadania, których 

realizacji oczekiwało od prasy kierownictwo 

polityczne. 

Problematyka zjazdowa była również 

m. in. przedmiotem rozważań 

T. Zaręby. W artykule „Prasa codzienna 

po VI Zjeździe Partii. Obserwacje 

i refleksje na marginesie lektury 

tytułów centralnych i wojewódzkich" 

autor stwierdza: „Lektura prasy 

w okresie pozjazdowym skłania do 

sformułowania wniosku, że problematyka 

zjazdowa i zadania wynikające 

z..-uchwały Zjazdu znalazły odpowiednią 

rangę i miejsce na łamach gazet 

codziennych. I to zarówno w sensie 

ilości materiałów, jak i ekspozycji, 

co — zważywszy na nikłą objętość 

gazet, zwłaszcza terenowych — graniczyło 

nierzadko z ekwilibrystyką." 

Ocena ta doprowadza autora do kolejnego 

przypomnienia potrzeby wyraźnie 

przemyślanej koncepcji podziału: 

zadań między prasą centralną a terenową. 

Brak tego podziału „prowadzi 

przy nikłej objętości prasy wojewódzkiej 

do zbędnego powielania 

tematyki centralnej, z uszczerbkiem 

dla tematyki lokalnej". 

Ogólne aspekty polityki wydawniczej. 

Problemem niejednokrotnie dyskutowanym 

na łamach Biuletynu 

jest usprawnianie planowania działalności 

wydawniczej. Ustosunkowując 

się do dotychczasowych wypowiedzi 

M. Wasilewski (nr 151) omawia 

podejmowane w ZG próby zmian w 

metodologii planowania. Zmiany te 

sprowadzają się do ujmowania wskaźników 

działalności wydawniczej „tylko 

w dwóch wielkościach w stosunku 

do przydziału papieru, to jest 

w normie funduszu płac i w normie 

zysku na 1000 ton papieru". Postulaty 

zmian czy też modernizacji polityki 

wydawniczej wynikające z dorocznych 

sprawozdań z działalności 

wydawniczej poszczególnych wydawnictw 

prasowych omawiają R. 

Chrzanowska i T. Skórka (nr 

143). Jednym z istotniejszych problemów 

okazuje się tu konieczność zweryfikowania 

aktualnie obowiązujących 

limitów zwrotów „do wysokości 

umożliwiającej zarówno racjonalne 

(z punktu widzenia społecznego) prowadzenie 

polityki nadziało we j, jak 

i swobodny rozwój nakładów", a także 

„rozważenie możliwości stworzenia 

warunków do swobodnego dysponowania 

nakładami — w skali roku 

— w obrębie danego wydawnictwa". 

Wydawać by się mogło, iż problem 

prasy lokalnej w systemie prasy 

ogólnokrajowej nie stanowi już 

dzisiaj przedmiotu dyskusji: ten typ 

prasy charakteryzuje się przecież wyraźnymi 

tendencjami rozwojowymi, 

a aktualna polityka wydawnicza 

zmierza do rozbudowy i umacniania 

już istniejących tytułów. Tymczasem 

M. Burczyk („Prasa lokalna — rozwojowa, 

czy nie", nr 140) zauważa: 

„...jak świadczą różnego typu sygnały 

— sprawa dalszego rozwoju prasy 

lokalnej bynajmniej przesądzona nie 

jest i to oczywiście — nie w sensie 

dla tej prasy pozytywnym. (...) Dają 

się niemal jednocześnie słyszeć obawy, 

czy to przed tzw. «inflacją tytułów 

prasowych» (w rezultacie zwiększania 

ich ilości na rynku prasowym), 

czy też przed tzw. «fragmentaryzacją 

środków prasowego oddziaływania». 

Dje się więc — pośrednio — do zrozumienia, 

że ewentualna ilościowa 

rozbudowa tej prasy oznaczałaby działanie 

przeciwko — słusznej — zasadzie 

koncentracji środków i selektywnego 

rozwoju. Jako argument podnosi 

się przy tym przykłady innej strefy 

ustrojowej, świadczące o procesach 

zmniejszania się ilości tytułów 

prasowych w ogóle, a tytułów lokalnych 

w szczególności." 

Autor podtrzymuje słuszną tezę o 

rozwojowym charakterze tego typu 

prasy, podkreślając jednakże, iż „ostateczną 

decyzję w sprawie każdorazowego 

powołania nowego tytułu podregionalnego 

powinna poprzedzać 

wnikliwa analiza konkretnych potrzeb 

danego podregionu oraz analiza materialnych 

możliwości, którymi w danym 

momencie będzie dysponował 

wydawca". 

Z ogólną problematyką wydawniczą 

wiążą się także w omawianych 

nrach liczne publikacje na temat aktualnej 

polityki ogłoszeniowej. Podstawowe 

tendencje w tym zakresie 

przedstawił w publikacji „Efektywność 

i rozsądek w działalności ogłoszeniowej 

na równi obowiązują" A. 

Boniuk (nr 137). Istotny problem 

tkwi w tym, iż „rozwój ogłoszeń odbywa 

się pod ciągłą presją rynku 

ogłoszeniowego", stąd trudno określić 

tempo i rozmiary tego rozwoju. Kończąc 

swe ciekawe rozważania autor 

podkreśla: „Nikt, kto zajmuje się 

ogłoszeniami w RSW „Prasa", nie jest

140 W CZASOPISMACH 

zwolniony od obowiązku oszczędnego 

gospodarowania miejscem na ogłoszenia, 

wykorzystywania tej powierzchni 

w sposób możliwie najlepszy 

i najefektywniejszy. Ale też nikt 

nie jest zainteresowany w przesadnej 

pogoni za wpływami z ogłoszeń, kosztem 

kolumn redakcyjnych czy też 

elementarnej estetyki kolumn ogłoszeniowych!" 

Funkcjonowanie redakcji i wydawnictw 

prasowych. Istotna problematyka 

tej grupy tematycznej dotyczy organizacji 

pracy redakcyjnej i wydawnictwa, 

funkcjonowania i działalności 

organizatorskiej prasy, kolportażu 

poszczególnych tytułów. B. Kałamacka 

(nr 139) powróciła do niedawnej 

dyskusji nad biuletynami 

agencyjnymi. Autorka zauważa, że 

pogłębia się sprzeczność między niezmienną 

szczupłością łamów prasy 

codziennej a rozwojem agencji. Ilość 

materiałów agencyjnych (oczywiście 

z wyłączeniem biuletynów PAP) w 

różnych dziennikach waha się od 3 

do 15%. Nie wszyscy dziennikarze 

agencyjni (czy też raczej kierownicy 

agencji) zdają sobie sprawę, iż generalnej 

przemianie musi ulec dzisiejszy 

status dziennikarstwa agencyjnego. 

Nie może ono już zastępować, 

wyręczać dziennikarzy terenowych, 

którzy od agencji oczekują „nie tyle 

«fabrykatów» ile właśnie surowca, 

który rozszerzy ich pole widzenia, 

zwielokrotni zasób argumentacji". 

Najistotniejszy problem dla polskiego 

systemu prasowego podejmują 

B. Kałamacka i M. Burczyk 

(„Kilka uwag o prasie jako informatorze 

i wyrazicielu opinii", nr 147). 

Zwracając uwagę na zmieniony klimat 

życia politycznego, autorzy omawiają 

zaobserwowane zmiany w działalności 

publicystycznej i informacyjnej 

prasy. Problem sprowadza się do 

tego, aby nowy styl pracy dziennikarskiej 

nie tylko utrzymać, ale i 

wzbogacić, nadać mu wyraźne ramy 

organizacyjne. 

Obok publikacji uogólniających doświadczenia 

organizatorskiej pracy 

poszczególnych redakcji, na łamach 

Biuletynu zjawiają się prawie w każdym 

nrze sylwetki poszczególnych 

pism, w których ukazana jest ich 

pozycja na rynku czytelniczym, charakterystyka 

ważniejszych przedsięwzięć 

organizatorskich. Publikacji tego 

rodzaju było sporo (9%). 

Dominują więc na łamach Biuletynu, 

obok artykułów dyskusyjnych, 

materiały sprawozdawcze, informacyjne. 

Bezsprzecznym plusem zespołu 

redakcyjnego jest umiejętność inspirowania 

zarówno artykułów dyskusyjnych, 

jak też sprawozdawczych 

na tematy aktualnie istotne dla bieżącej 

polityki wydawniczej. Stanowią 

one często istotny element dokształcania 

kadr redakcyjnych i wydawniczych. 

Taki sens posiadają głównie 

(ale nie tylko) opisy nowych technik 

drukarskich, opisy wybranych problemów 

z zakresu produkcji papieru 

i umiejętnej nim gospodarki. 

Z problemem dokształcania kadr 

wydawniczych wiążą się liczne publikacje 

popularyzujące dorobek prasoznawstwa. 

I to nie tylko polskiego. 

Trzeba w tym miejscu podkreślić, iż 

redakcja znacznie rozszerzyła i wzbogaciła 

dotychczasowe metody popularyzacji 

dociekań prasoznawczych w 

kręgach praktyków. Wyraża się to 

nie tylko w częstym recenzowaniu 

nowości wydawniczych, druku fragmentów 

obszerniejszych prac. Problematyce 

tej poświęcony jest m. in. 

stały felieton pt. „Prasa, prasoznawstwo 

i... życie". Od nru 149 przystąpiono 

do publikacji obszerniejszego 

studium W. Pisarka pt. „Co czeka 

prasę". Jest to w zasadzie w polskim 

piśmiennictwie pierwsza pozycja 

zaznajamiająca czytelnika z dociekaniami 

prasoznawstwa światowego 

na temat aktualnej pozycji prasy 

na tle rozwoju innych środków masowego 

komunikowania oraz panujących 

tendencji rozwojowych. Autor 

dokonuje wszechstronnej oceny różnorodnych 

„futurologicznych" rozważań. 

Nie trzeba chyba specjalnie podkreślać 

użyteczności tych publikacji. 

Wśród omawianych 17 nrów Biuletynu 

charakter okolicznościowy posiada 

znacznie powiększony nr 152 

w całości poświęcony 25-leciu RSW 

„Prasa" i jej pozycji na polskim rynku 

prasowo-wydawniczym. Edycja ta 

w swym kształcie wewnętrznym upodabnia 

się do ksiąg jubileuszowych. 

Trzeba stwierdzić, iż zespół redakcyjny 

włożył dużo wysiłku w kompozycję 

tego nru, którego zadaniem było 

ukazanie dorobku i przebytej drogi 

rozwojowej największego polskiego 

wydawnictwa prasowego. Przez długi 

czas będzie ta edycja zbiorem ciekawych 

informacji i jednym z nielicznych 

wydawnictw ułatwiających poznanie 

— przynajmniej w ogólnych


zarysach — historii prasy Polski Ludowej. 

Żałować wypada, że z powodu 

ograniczonej objętości nie można 

było tu pomieścić wszystkich zaplanowanych 

materiałów; stąd niektóre 

z nich są publikowane w nrach następnych 

(np. T. Butkiewicz: Prasa 

resortu informacji i propagandy 

1944—1947, nr 154/155). 

Nie oznacza to jednak, abym nie 

miał uwag krytycznych pod adresem 

tej edycji. Brak artykułu syntetyzującego 

dotychczasową politykę wydawniczą 

oraz kreślącego perspektwy 

jej rozwoju na okres najbliższych 

5—io lat. Byłoby to w pewnym sensie 

naturalnym uzupełnieniem ciekawych 

rozważań J. Góreckiego 

n.t. praso wskiej poligrafii wczoraj, 

dziś i jutro. Niezbyt celowy wydaje 

się przedruk „Kalendarium 25-lecia", 

gdyż w innej formie dotarło ono 

wcześniej do tego samego kręgu czytelników, 

do którego dociera Biuletyn. 

Istotniejsza w tym miejscu byłaby 

publikacja odpowiednich fragmentów 

dokumentów partyjnych, których 

przedmiotem była problematyka prasy, 

zawodu dziennikarskiego, krytyki 

prasowej. 

Dużo pomysłowości wykazała redakcja 

próbując odtworzyć klimat, 

w jakim rodziła się prasa Polski Ludowej. 

Wymienić tu trzeba wspomnienia 

S. Skrobiszewskiego 

(„Dwie rocznice"), a także pewne próby 

naukowego ujęcia problematyki 

prasowo-wydawniczej najwcześniejszego 

okresu historii prasy Polski Ludowej 

(studia A. Słomkowskiej 

o prasie PPR, T. Butkiewicza 

o prasie PPS, J. Centkowskiego 

o prasie „czytelnikowskiej"), a także 

przedruk niektórych artykułów M. 

Krzepkowskiego z Prasy Polskiej, 

zaliczanych dziś do prekursorskiej 

literatury polskiego prasoznawstwa. 

Gdybym był redaktorem jubileuszowego 

nru Biuletynu, wzbogaciłbym 

znacznie dział wspomnień. Ileż 

to kapitalnych wręcz refleksji zawartych 

jest w nrach jubileuszowych poszczególnych 

gazet i czasopism. 

Tych kilka uwag krytycznych w 

niczym nie osłabia tego, co powiedziano 

wcześniej o tej udanej edycji, 

a także poszczególnych nrach Biuletynu 

— pisma interesującego zarówno 

dla praktyki prasowo-wydawniczej, 

jak i dla badaczy. 

Sylwester 

Dziki 

ROCZNIK BIBLIOTEKI 

NARODOWEJ 

t. VII: 1971 

Z pewnym, nieznacznym zresztą, 

opóźnieniem dotarł do rąk odbiorców 

kolejny tom Rocznika Biblioteki 

Narodowej, najpoważniejszego dziś w 

Polsce wydawnictwa uwzględniającego 

w szerokim zakresie problematykę 

bibliologiczną. Z satysfakcją odnotowujemy 

tu nieustanne zabiegi redakcji 

o polepszanie wydawnictwa, 

szczególnie o rozszerzanie jego problematyki. 

Nie pozostaje to, rzecz zrozumiała, 

bez związku ze wzrastającą 

objętością tego wydawnictwa. Omawiany 

tom (ponad 54 ark. wyd.) liczy 

sobie przeszło 620 stron formatu 

B5. Być może, że dla dalszego 

usprawnienia pracy redakcyjnej celowe 

byłoby przemyślenie koncepcji wydawania 

Rocznika w 2 woluminach 

w ciągu roku, oczywiście bez zmiany 

dotychczasowej objętości. 

Taka reorganizacja edytorska z całą 

pewnością ożywiłaby znacznie dwa 

działy tego wydawnictwa. „Z działalności 

bibliotek i ośrodków dokumentacyjnych" 

oraz „Przeglądy i recenzje". 

Szczególnie ten ostatni dział 

na łamach Rocznika traci dawną żywość, 

nawet w znikomym stopniu nie 

odnotowując tego, co dzieje się we 

współczesnej bibliologii światowej. 

Aż prosi się, by świetnie redagowana 

wkładka do Przeglądu Bibliotecznego 

p.n. „Bibliografia analityczna bibliotekoznawstwa 

i informacji naukowej" 

uzupełniała właśnie dział recenzji 

omawianego tu wydawnictwa. Wtedy 

to zupełnie inaczej wyglądałaby na 

łamach Rocznika informacja o nowościach 

wydawniczych w zakresie światowej 

literatury bibliologicznej. Wreszcie 

zmiana częstotliwości ukazywania 

się Rocznika korzystniej wpłynęłaby 

na całokształt polityki redakcyjnej. 

Okazuje się, iż np. w VII tomie 

Rocznika znajdujemy fragment sprawozdania 

z badań S. Gorzków i- 

c z a nad czytelnictwem wśród studentów, 

który to fragment ukazał 

się równocześnie z wydaniem książki 

tegoż autora („Czytelnictwo studentów. 

Studium nad zagadnieniem 

humanizacji inteligencji technicznej"). 

Po tych ogólnych uwagach przejdźmy 

do scharakteryzowania problematyki 

prasoznawczej na łamach omawianego 

tomu.


Dla piśmiennictwa prasoznawczego 

najistotniejszą tu publikacją jest artykuł 

K. Zawadzkiego: „Stan 

badań nad gazetami ulotnymi" (s. 

335—353). Przypomina on, że już ponad 

półtora wieku temu zwracano 

uwagę na gazety ulotne jako prototypy 

współczesnego czasopiśmiennictwa, 

jednak dotąd „pozostają one 

niemal całkowicie poza zasięgiem badań 

naukowych". Przyczyn tego stanu 

rzeczy jest kilka. Do najistotniejszych 

autor zalicza: brak precyzyjnej 

definicji pojęcia „gazety ulotnej", 

„brak też dotychczas nie tylko pełnej 

bibliografii, ale nawet elementarnego 

zestawienia tych materiałów, tak 

trudnych do wyodrębnienia spośród 

tysięcy mów, polemik, panegiryków, 

paszkwili i innych druków okolicznościowych". 

Autor szeroko komentuje 

dorobek dotychczasowego piśmiennictwa 

polskiego w tym zakresie 

Obszerniej omówione zostały powojenne 

studia J. Lankaua, J. Adamczyka 

i J. Łojka. Żadna z tych prac 

nie jest wolna od błędów, lecz każda 

z nich posiada trwałe wartości. 

Zwracając uwagę na studia J. Lankaua, 

autor omówił zasadnicze błędy 

(zbyt niewolnicze oparcie się na wynikach 

poprzedników oraz „Bibliografii" 

Estreichera), ale też podkreślił, 

że „książka J. Lankaua wniosła wiele 

nowego do dotychczasowego stanu 

wiedzy o najdawniejszych czasopismach 

polskich, a więc także i o gazetach 

ulotnych (...). Zasługą autora 

„Prasy staropolskiej" jest też, że wyszedł 

poza objęty dotychczas badaniami 

czasokres XVI i XVII wieku, 

omawiając również efemerydy XVIIIwieczne, 

a ponadto uwzględnił druki, 

które uchodziły uwagi historyków 

prasy." Studium J. Adamczyka zasługuje 

— zdaniem autora — na uwagę 

i z tego względu, że jest w literaturze 

polskiej pierwszym, które podjęło 

problem typograficznej analizy gazet 

ulotnych. Polemizuje autor z pierwszymi 

próbami zdefiniowania pojęcia 

„gazety ulotnej" (A. Kerstena), 

jak też ze stwierdzeniami (J. Łojka), 

że gazet ulotnych w Polsce było mało 

i znikoma była ich rola w procesie 

informowania.*) 

*) Warto dodać, iż K. Zawadzki jest 

autorem jeszcze nie drukowanej w całości 

obszernej pracy poświęconej polskim prymitywom 

prasowym. Publikowany tu artykuł 

jest wstępną częścią tych rozważań. 

W innym miejscu {Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa 

Polskiego, t. XI zesz. 1) 

omawia podstawowe zagadnienia terminologiczne, 

edytorskie i typograficzne. 

Cenny przyczynek do dziejów XIXwiecznej 

prasy warszawskiej ogłosił 

M. J. Lech („Książka i czytelnictwo 

w Warszawie 1870 r. w świetle 

raportu inspektorów nadzoru w Komitecie 

Cenzury"). Publikowane materiały 

archiwalne nie tylko odzwierciedlają 

istotne warunki, w jakich 

pracowali polscy wydawcy, drukarze 

i księgarze w okresie wzrastającej rusyfikacji 

kultury polskiej; zawierają 

także wykazy pism periodycznych 

tłoczonych w poszczególnych drukarniach, 

wraz z podaniem ich nakładów. 

Dwa pozostałe studia zajmują się 

problematyką współczesną. I. T u- 

rowska-Bar publikuje kolejny 

fragment swych rozważań nad dziejami 

i społeczną rolą kalendarzy; tym 

razem autorka zajęła się „Kalendarzami 

w 25-leciu Polski Ludowej" 

(s. 313—334). Uzupełnieniem rozważań 

jest alfabetyczne zestawienie (w dużym 

wyborze) kalendarzy wydanych 

w Polsce w latach 1946—1969 — w sumie 

149 tytułów. 

I wreszcie ostatnie studium — ciąg 

dalszy rozważań J. Termera dotyczących 

popularyzacji literatury we 

współczesnych polskich czasopismach. 

Tym razem przedmiotem analizy są 

czasopisma społeczno-kulturalne (na 

przykładzie rocznika 1968). Studium 

to w nieznacznym skrócie było już 

wcześniej publikowane na łamach 

Biuletynu Zarządu Głównego RSW 

„Prasa" (1970 nr 136; 1971 nr 137). 

Sylwester 

Dziki 

Journalism 

Quarterly 

NUMER 4/1971 

Honor amerykańskich dziennikarzy 

w Wietnamie uratował S. M. Hersh, 

były korespondent AP, który w październiku 

1969 r. za pośrednictwem 

mało znanej agencji Dispatch News


Service opowiedział światu o zbrodni 

w My Lai, co przyniosło mu zresztą 

nagrodę Pulitzera w roku 1970. 

Oprócz niego nagrody te otrzymali za 

publikacje o wojnie wietnamskiej 

czterej fotoreporterzy, a wśród nich 

K. Sawada z UPI za zdjęcie rodziny 

wietnamskiej przeprawiającej się 

wpław przez rzekę i T. Adams z AP 

za zdjęcie szefa sajgońskiej policji 

strzelającego z pistoletu do bezbronnego 

i skutego jeńca. Oba te zdjęcia 

obiegły prasę całego świata i wielokrotnie 

pojawiały się także w naszych 

dziennikach i czasopismach. 

W Wietnamie zginęło w różnych 

okolicznościach kilkunastu dziennikarzy 

amerykańskich, a w tej liczbie 

aż sześciu korespondentów UPI 

(wśród nich także K. Sawada). Wielu 

innych wydalonych zostało z Wietnamu 

przez władze sajgońskie pod 

zarzutem „działania na korzyść nieprzyjaciela". 

Dziesięć lat działalności korespondentów 

amerykańskich w Wietnamie 

podsumowuje prof. E. Emery, redaktor 

naczelny Journalism Quarterly 

we wstępnym artykule pod znamiennym 

tytułem : „Prasa w wietnamskim 

trzęsawisku". Tekst tego artykułu 

włączony zostanie do trzeciego wydania 

znanej książki Emery'ego „The 

Press and America". 

Wielu prasoznawców uważa, że 

najważniejszym osiągnięciem badań 

nad komunikowaniem masowym jest 

odkrycie zjawiska selektywności odbioru 

przekazów. Do dziś jednak — 

mimo setek przeprowadzonych badań 

— wiemy stosunkowo niewiele 

o prawidłowościach nim rządzących. 

Kłopoty sprawia wciąż jeszcze zresztą 

nie tylko określenie roli poszczególnych 

czynników i różnych poziomów 

selektywności, ale nawet ich 

proste wyliczenie. Tak ze względu 

na ważność samego problemu, jak 

i ze względu na sposób jego ujęcia 

za najcenniejszą pozycję zimowego 

numeru JQ można uznać artykuł L. 

Donohewa i P. Palmgreena 

„An Investigation of Mechanisms of 

Information Selection". 

Opierając się na własnych psychologicznych 

badaniach laboratoryjnych 

autorzy dochodzą do wniosku, że informacja 

sprzeczna z przekonaniami 

odbiorców powoduje napięcie psychiczne 

tylko u osób niedogmatycznych, 

czyli tak zwanych potocznie ludzi 

z otwartą głową. „Dogmatycy" w ogóle 

nie przyjmują materiałów sprzecznych 

ze swymi przekonaniami; po 

prostu „zamykają przed nimi dostęp 

do swego umysłu". Nie powoduje 

w dogmatykach żadnego napięcia informacja 

nawet krańcowo sprzeczna 

z ich światopoglądem, w związku 

z czym nie muszą jej unikać z obawy 

przed dysonansem poznawczym. 

Z drugiej strony osoby całkowicie pozbawione 

skłonności do dogmatyzmu 

także nie bronią się przed informacją 

sprzeczną z ich przekonaniami, 

chociaż wywołuje ona w nich dotkliwe 

napięcie psychiczne. Dzieje się tak 

zapewne dlatego, że świadoma rezygnacja 

z odbioru wrogich treści wywołałaby 

napięcie jeszcze bardziej 

dotkliwe. 

Zjawisko selekcji treści występuje 

— jak wiadomo — nie tylko w fazie 

odbioru, ale także w fazie nadawania 

przekazów. W tym drugim 

przypadku nazywa się je często problemem 

„gate keepera". Większość 

badań w tym zakresie koncentrowała 

się na wpływie, jaki wywiera na 

selekcję treści przekazów nacisk dysponenta 

politycznego i ekonomicznego 

oraz przekonania i uwarunkowanie 

społeczne redaktorów. Znacznie 

mniej uwagi poświęcono dotychczas 

roli publicystów i reporterów jako 

„gate keeperów". A przecież wyniki 

ich pracy w znacznym stopniu 

rozstrzygają o tym, co się pojawi na 

łamach gazety, bo redaktor dokonuje 

selekcji materiałów najczęściej już 

napisanego: wybiera treści, które 

wcześniej zostały wyselekcjonowane 

przez reportera i publicystę. 

Ze zrozumiałym więc zainteresowaniem 

przyjmuje czytelnik artykuł 

Ruth С. Flegel i S. H. Chaffee' 

g о „Influences of Editors, Readers 

and Personal Opinions on Reporters". 

Rzecz jest tym ciekawsza, 

że — jak wynika z innych badań — 

większość gazet amerykańskich popiera 

konserwatywnych kandydatów i 

ich punkt widzenia, a jednocześnie 

ogół dziennikarzy amerykańskich reprezentuje 

stanowisko liberalne. Niestety, 

rzeczywista wartość artykułu 

ogranicza się do postawienia samego 

problemu. Ani dobór respondentów 

(17 dziennikarzy), ani metody badawcze 

(głównie skalowanie na podstawie 

samooceny), ani interpretacja wyników 

(„reporterzy kierują się w pracy 

głównie własnymi przekonaniami") 

nie budzą zaufania. Problem mechanizmu 

selekcjonowania informacji


przez reportera czeka nadal na pogłębione 

badania empiryczne. 

W obrębie problematyki nadawcy 

jako „gate keepera" mieści się również 

artykuł T. J. Maddena „Editor 

Authoritarianism and Its Effect 

on News Display". Zgodnie z tytułem 

autor ujmuje to zagadnienie w 

kategoriach nie społecznych, ale psychicznych, 

próbując wykazać związek 

między autorytaryjnością redaktora 

a jego oceną materiału prasowego 

o demonstracjach protestacyjnych. 

Słuszność hipotezy o istnieniu tego 

związku udowadnia T. J. Madden na 

przykładzie 28 redaktorów z jednego 

filadelfijskiego dziennika: redaktorzy 

charakteryzujący się niewysoką autorytaryjnością 

skłonni są bardziej eksponować 

w gazecie materiały na temat 

demonstracji i zamieszek aniżeli 

redaktorzy o osobowości autorytaryjnej. 

Wynika z tego — pisze Madden 

— że redakcyjną ocenę wydarzeń 

najbardziej angażujących opinię 

publiczną kształtują cechy osobowości 

psychicznej poszczególnych redaktorów. 

Taki wynik badań zgodny jest 

zresztą z intuicją i codziennym doświadczeniem 

ludzi związanych z prasą. 

Interesująco na tle amerykańskiego 

czasopiśmiennictwa prasoznawczego 

przedstawia się sprawozdanie 

z badań F. Williamsa i H. 

Lindsaya nad wpływem czynników 

rasowych i klasowych na aktywność 

w zakresie korzystania z prasy, 

radia i telewizji. Autorzy — co 

prawda na przykładzie bardzo nielicznej 

(198 osób) grupy respondentów 

— wykazują, że przynależność 

do określonej warstwy społecznej odgrywa 

ważniejszą rolę w procesie 

uczestnictwa w komunikowaniu masowym 

aniżeli przynależność do grupy 

etnicznej. Stwierdzenie to — dla 

marksisty tak oczywiste, że aż banalne 

— nie jest prawdą obiegową 

dla amerykańskich czytelników Journalism 

Quarterly przyzwyczajonych 

do lektury prac koncentrujących się 

raczej na uwarunkowaniach osobowościowych 

i demograficznych niż 

klasowo-społecznych. Klasę społeczną 

pojmują zresztą Williams i Lindsay 

w sposób daleki od marksizmu. 

Drobny, ale godny uwagi przyczynek 

do dziejów gatunków dziennikarskich 

stanowi artykuł N. G. N i 1 s- 

s o n a o genezie wywiadu dziennikarskiego. 

Przyjmując, że „wywiad — 

to opublikowany wynik spotkania 

przedstawiciela prasy i osoby, której 

opinie przedstawia się dosłownie 

w mowie niezależnej", Nilsson uznaje 

za pierwszy w świecie wywiad prasowy 

tekst opublikowany w dzienniku 

Herald 13 października 1835; jest 

to rozmowa redaktora J. G. Bennetta 

z byłym pocztmistrzem z Buffalo. 

Kwestia pierwszeństwa w skali światowej 

w jakiejkolwiek dziedzinie zawsze 

może budzić wątpliwości. Gdyby 

autorem tego artykułu był Amerykanin, 

nie wierzyłbym mu, bo amerykańscy 

prasoznawcy mają brzydki 

zwyczaj utożsamiania świata ze Stanami 

Zjednoczonymi. Nilsson jest jednak 

Szwedem, w przypisach powołuje 

się także na źródła europejskie 

i wskutek tego zasługuje na większe 

zaufanie. 

Stosunkowo bogatą w tym numerze 

część poświęconą komunikowaniu 

międzynarodowemu otwiera artykuł 

H. B. H a y e s a „International Persuasion 

Variables are Tested Across 

Three Cultures". „Od dziesięcioleci 

— pisze Hayes — Zachód i Wschód 

zaangażowały się w konflikcie, którego 

ostatecznym celem nie zawsze 

są zdobycze terytorialne typowe dla 

konfliktów osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych, 

ale raczej opanowanie 

umysłów ludzi XX wieku. I zapewne 

współzawodnictwo to utrzyma się 

w wieku przyszłym. Przewagę uzyska 

ta strona, która przez propagandę 

osiągnie szerszą akceptację swoich 

idei". I dalej : „Jeszcze wiele pozostało 

do odkrycia w zakresie skutecznej 

perswazji w skali międzynarodowej, 

zwłaszcza za pomocą propagandy masowej. 

Na przykład: czy wyniki badań 

nad komunikowaniem w jednym 

społeczeństwie mogą znaleźć zastosowanie 

w skali międzynarodowej (...) 

Czy percepcja propagandy i reakcje 

na nią różnią się w przypadku publiczności 

międzynarodowej ukształtowanej 

rozmaitymi dziejami, ustrojami, 

systemami ekonomicznymi oraz 

społecznymi i kulturalnymi normami" 

Odpowiedź na te pytania dać mogą 

tylko badania empiryczne, choćby takie, 

jakie relacjonuje Hayes w dalszym 

ciągu swego artykułu. Badania 

jego miały bowiem określić rolę czynnika 

wiarygodności źródła i czynnika 

udokumentowania treści przekazu na 

skuteczność propagandy radiowej w 

środowiskach rodowitych Amerykanów, 

emigrantów kubańskich i Jamajczyków 

przebywających w USA.


Badania ujawniły istotne różnice narodowościowe 

w zakresie podatności 

na propagandę za pomocą tych samych 

przekazów, a zwłaszcza różnice 

co do stopnia zaufania wobec tych 

samych źródeł informacji. Okazało się 

ponadto, że wiarygodność źródła odgrywa 

w propagandzie znacznie ważniejszą 

rolę niż najstaranniejsze udokumentowanie 

przekazywanych treści, 

co potwierdza starą hipotezę, że 

propaganda emocjonalna jest skuteczniejsza 

niż racjonalna. 

Oprócz omówionych tu siedmiu artykułów, 

które z różnych względów 

najbardziej mnie zainteresowały, zimowy 

numer JQ zawiera jeszcze siedemnaście 

innych pozycji, a także 

zwykłą część bibliograficzno-informacyjną. 

W niej uwagę zwraca lista 

kilkudziesięciu prasoznawczych rozpraw 

doktorskich bronionych na uniwersytetach 

w USA w latach 1970— 

1971; wyraźnie panuje w nich problematyka 

psychologiczno-soc j ologiczna. 

Zygmunt Dąbek 

mum 

NUMER 3—4/1971 

Znaczną część numeru wypełniają 

materiały z międzynarodowego sympozjum 

poświęconego oddziaływaniu 

telewizji, które odbyło się w jugosłowiańskiej 

miejscowości Bied w 

dniach 2—5 czerwca 1971. Pierwsze 

tego typu spotkanie odbyło się także 

w Jugosławii w 1968 r. W sympozjum 

uczestniczyło około 80 specjalistów 

naukowych z 21 krajów; prawie 

wszyscy byli członkami AIERI. Pod 

względem tematyki omawiane materiały 

zostały podzielone na cztery grupy: 

1) telewizja i porozumienie międzynarodowe, 

2) telewizja i rozwój 

społeczny, 3) komunikowanie przy pomocy 

satelitów i telewizja, 4) przygotowanie 

kadr do nowych zadań telewizji. 

Referat wprowadzający .wygłosił 

B. Osolnik (Jugosławia). Wskazał 

w nim na zagadnienia ściśle związa 

10 — Zeszyty Prasoznawcze 

ne z oddziaływaniem międzynarodowej 

informacji telewizyjnej na opinię 

publiczną. Wyszedł z założenia, 

że losy świata są coraz bardziej uzależnione 

od świadomości ludzi, zdolności 

rozpatrywania narodowych i innych 

interesów z uwzględnieniem 

wspólnych celów ludzkości. 

Referat I. В o j a n i с i a (Jugosławia) 

omawiał czynniki, które hamują 

rozwój telewizji i zasięg jej oddziaływania. 

Autor stwierdził, że obecny 

system telekomunikacji jest zorganizowany 

na zasadach bloków i konkurencji; 

wskazał na konieczność współpracy 

w ramach istniejących systemów 

i podsystemów. 

I. Pustiszek (Jugosławia) sformułował 

nowe pojęcia dotyczące nadawania 

międzynarodowych audycji 

telewizyjnych, a także współpracy 

międzynarodowej. Uważa, że programy, 

które nadaje się na cały świat 

tylko z jednego ośrodka, z jednego 

kraju nie mają charakteru międzynarodowego. 

Współpraca międzynarodowa 

w dziedzinie telewizji jest nie 

do pomyślenia bez całkowitej zgody 

krajów, dla których przeznacza się 

odpowiednie programy. 

M. G 1 us ć e v i ć i S. Sokolov 

i ć (Jugosławia) wskazali na konieczność 

sprecyzowania i zbadania 

informacyjnej funkcji, telewizji, ponieważ 

sądy o niej i jej zasięgu ograniczają 

się zwykle do określenia roli 

telewizji w dziedzinie kultury, wychowania, 

spędzenia czasu wolnego. 

Referat P. Novosela (Jugosławia) 

dotyczył roli telewizji w rozwoju kultury 

politycznej. 

„Telewizja w aspekcie lokalnym - ' 

to tytuł referatu B. Z g 1 o b i с к i e- 

go i S. Nasticia (Jugosławia). 

Podkreślono w nim wzrastające znaczenie 

lokalnego aspektu telewizji, 

wskazano, że jej nowy zasięg należy 

rozpatrywać w obrębie lokalnego 

oddziaływania. O. Kozomara 

(Jugosławia) wypowiedział się na 

temat nie wykorzystanych możliwości 

telewizji w dziedzinie rozwoju 

świadomości i kultury. W swoich 

uwagach i spostrzeżeniach dotyczących 

telewizji nauka pomija jedną 

z najważniejszych jej właściwości — 

determinizm społeczny. 

R. G a 1 i ć (Jugosławia) wskazał na 

techniczne aspekty rozwoju sputników 

telekomunikacyjnych i niesprzyjającą 

sytuację krajów rozwijających 

się. Podkreślił konieczność ściślejszej 

współpracy małych i większych


państw; odpowiednie organizacje międzynarodowe 

winny przyczynić się 

do tego, aby nowy zasięg oddziaływania 

telewizji służył zbliżeniu i zacieśnieniu 

współpracy między narodami. 

R. Martelanc (Jugosławia) zwrócił 

uwagę na szybki rozwój techniki 

w dziedzinie telewizji a także na brak 

odpowiedniej organizacji międzynarodowej 

zajmującej się koordynacją 

działalności telewizji. G. Bosanac 

i M. Poćek-Matić (Jugosławia) 

zajmują się zależnością między oddziaływaniem 

telewizji a społeczną 

aktywnością. O takim wzajemnym 

stosunku nie może być mowy, jeśli 

telewizja przekształca się w instrument 

stopniowego izolowania człowieka 

od otaczającego świata, zamiast 

wpływać na jego uspołecznienie i uczestnictwo 

w życiu społecznym. M. P o- 

p o v i ć (Jugosławia) poruszał problem 

siły i zakresu oddziaływania telewizji. 

Uwzględniając poglądy przedstawione 

w literaturze naukowej autor 

stwierdził, że wpływu telewizji 

nie należy oddzielać od innych środków 

masowej informacji, oraz że stopień 

rozwoju ekonomicznych i społecznych 

stosunków decyduje także 

o działalności telewizji. 

W referacie Y. Littunena i K. 

Nordenstrega z Finlandii była 

mowa o przemianach w radiowej i telewizyjnej 

polityce Finlandii w końcu 

ubiegłego 10-lecia. Autorzy wskazali 

na pewne ogólne zasady i tendencje 

społeczno-politycznego systemu, 

wywierające wpływ na środki 

masowego komunikowania. 

H. Beneito (Hiszpania) zreferował 

specyficzne cechy i ważne znaczenie 

pracy dziennikarskiej w telewizji, 

jej reprezentacyjny charakter. 

A. Edelstein (USA) bronił tzw. 

humanistycznego podejścia do badań 

nad tv, zalecał zwrócić główną uwagę 

na to, w jaki sposób jednostka 

określa i rozwiązuje różne sytuacje, 

w których się znajduje. 

P. Campeanu (Rumunia) stwierdził, 

że badacze oddziaływania na społeczeństwo 

programów radiowych i 

telewizyjnych przeprowadzili szczegółowe 

badania reakcji opinii społecznej 

w okresie powodzi w r. 1970. 

W referacie przedstawiono wyniki tego 

badania, w którym chodziło głównie 

o wykrycie wzajemnych zależności 

między środkami masowego komunikowania 

i reakcją opinii publicznej 

na przedstawione wydarzenia. 

Wychodząc od stwierdzenia dużej 

siły kulturalnej, cechującej społeczeństwo, 

A. A y d a 1 i n (Włochy) 

w swoim referacie podkreślał, że masowe 

komunikowanie (szczególnie za 

pomocą telewizji), może wpłynąć na 

sposób podejścia ludzi do ogólnie 

uznanych wartości, a również na 

orientację w wydarzeniach społecznych. 

D. S m y t h e (Kanada) wskazał 

na konieczność prowadzenia przez 

kraje słabo rozwinięte a także socja 

listyczne obrony własnej kultury przy 

pomocy „ekranów kulturalnych". Konieczność 

ta jest uwarunkowana szkodliwymi 

następstwami importu bez 

selekcji dóbr kulturalnych z bogatych 

krajów kapitalistycznych do 

państwa będących w rozwoju. 

W numerze znajduje się także wykaz 

nakładów wszystkich jugosłowiańskich 

dzienników i 40 większych 

tygodników za pierwsze 3 kwartały 

1971 w porównaniu z danymi z roku 

1970. Łączny przeciętny nakład dzienników 

wynosił w 1971 r. (dziewięć 

miesięcy) 1754 000 egz., wzrósł o 

40 500. Tylko 6 dzienników wykazało 

wzrost nakładów i aż 18 spadek. Największy 

wzrost osiągnął zagrzebski 

Veëernji List — o 33 000 egz. oraz 

Sportske Novosti (Zagrzeb) — o 9500. 

Procent zwrotów jest duży, np. Borba 

(Belgrad-Zagrzeb) 36,7%, Sport 

(Belgrad) 26,7%, La Voce del Popolo 

(Rijeka) 20%. Jedynie Privredni Pregled 

(Belgrad) i Narodne Novine (Niś) 

nie mają zwrotów. 

Łączny przeciętny nakład tygodników 

po pierwszych 9 miesiącach 

1971 wynosił 4 119 500, w porównaniu 

z r. 1970 wzrósł o 117 500. 15 tygodników 

wykazuje wzrost, 16 — spadek 

nakładów. Największy nakład 

uzyskał Cik (Belgrad) 2Я1 000 (w 1970 

roku 256 000) oraz Ilustrovana Politika 

267 000 (w 1970 r. również 267 000). 

Największy wzrost nakładu uzyskała 

Radio Revija (Belgrad) o 102 000 (8,3% 

zwrotów), największy spadek Svet 

(Belgrad) 35 000 (aż 23,4% zwrotów). 

W części poświęconej językowi w 

prasie S. V a ś i ć rozpatruje zjawisko 

entropii w języku. Omawia szeroko 

wzięty z termodynamiki termin. 

Dochodzi do wniosku, że jeżeli w jednym 

tekście jest zbyt wiele wyrazów, 

które nie wnoszą konkretnej informacji, 

cały przekaz można uważać 

za „pustą gadaninę". 

Alicja 

Zagrodnikoiva


RUNDFUNK 

FERNSEHEN 

Dopiero niedawno dotarły do Ośrodka 

Badań Prasoznawczych pierwsze 

zeszyty ukazującego się już od 19 lat 

hamburskiego kwartalnika naukowego 

poświęconego radiofonii i telewizji 

*). Czasopismo wydaje Instytut 

Radiowo-Telewizyjny im. Hansa Bredowa 

przy Uniwersytecie w Hamburgu; 

po śmierci prof, dra Hansa 

Wenkego jako wydawca podpisuje nowy 

dyrektor Instytutu, prof, dr Janpeter 

Kob. 

Przeciętny zeszyt liczy ok. 130 stron 

formatu B5 i zawiera 3—5 rozpraw, 

parę sprawozdań z bieżących imprez 

naukowych, kilka dokumentów (np. 

krajowe i zagraniczne ustawy dot. 

rtv), kilka recenzji (przeważnie książek 

niemieckich, rzadziej anglosaskich), 

adnotowany przegląd czasopism 

fachowych (m. in. Zeszytów 

Prasoznawczych), informacje dotyczące 

rtv w kraju i za granicą (m. in. 

z Polski); numer zamykają 1—2 teksty 

audycji radiowych lub telewizyjnych. 

Cena egzemplarza wynosi 

10 mk. 

W 1. numerze omawianego rocznika 

znajdujemy m. in. artykuł H. 

Besslera o radiofonii niekomercjalnej 

w USA; G. B. Krause- 

Ablass pisze o sytuacji prawnej 

Radia Wolna Europa (konkluzja: 

W myśl prawa międzynarodowego 

NRF i USA są odpowiedzialne za dochowywanie 

przez RWE międzynarodowych 

norm publikowania. „Odpowiedzialność 

USA wynika nie tylko 

z tego, że kierownictwo RWE ma siedzibę 

w Nowym Jorku, lecz także 

z dotacji finansowych, którymi państwo 

amerykańskie pokrywa większość 

kosztów RWE") ; mamy też dwugłos 

o modelu programowej pracy 

rozgłośni radiowej, szczególną zaś 

naszą uwagę zwraca H. Koschwit 

z a „Przyczynek do interpretacji 

podstawowego terminu teoretycznego 

*) Rundfunk und Fernsehen. Vierteljahresschrift. 

Hrsg.: Hans-Bredow-Institut für 

Rundfunk und Fernsehen an der Universität 

Hamburg Jhrg. 19: 1971. S. 510. 

«aktualność» w prasoznawstwie zachodnio- 

i wschodnioniemieckim". 

Autor twierdzi, że w prasoznawstwie 

aktualność należy określać jako 

funkcję stopnia ważności jakiegoś 

wydarzenia, faktu (a więc czynników 

obiektywnych) i stopnia intensywności 

oczekiwania wzgl. zainteresowania 

(a więc czynników subiektywnych) 

; jest zatem aktualność „skomplikowanym 

systemem odniesień między 

ludzką świadomością, tym, co 

aktualne i urządzeniami, które to co 

jest (lub mogłoby być) aktualne przekazują 

ludziom" (s. 11). Koschwitz pisze, 

że wychodząc od de Voldera 

w prasoznawstwie zachodnioniemieckim 

rozwijało się nowe rozumienie 

aktualności jako funkcji społecznej. 

Najnowszą tendencją jest przezwyciężanie 

tradycyjnego ujmowania tego 

terminu jako kryterium formalnego 

i silniejsze akcentowanie jego treściowo-jakościowego 

znaczenia. 

Podstawową różnicę w poglądach 

zachodnioniemieckich i NRD-owskich 

prasoznawców widzi Koschwitz w 

tym, że teoretycy burżuazyjni upatrują 

powstanie aktualności wyłącznie 

lub głównie w procesie poznania 

przez podmiot, podczas gdy naukowcy 

NRD-owscy mówią o odzwierciedlaniu 

aktualności istniejącej obiektywnie 

poza poznaniem (s. 17), aczkolwiek 

uznają niezbędność podmiotu 

dla odzwierciedlania. 

W zeszycie 2. odnotujmy W. B. 

Lerga tezy na temat organizacji 

rozgłośni radiowej, przyczynek B. 

R o 11 к i o teorii radiowej Bertolta 

Brechta i J. H. К n o 11 a przegląd 

wybranych bieżących publikacji zachodnioniemieckich 

o kasetach telewizyjnych. 

Oto wnioski autora: 1) 

techniczne możliwości kaset nie są 

jeszcze określone, 2) producenci powinni 

ujawnić stan przygotowań technicznych, 

3) niewiadoma jest gotowość 

odbiorców do przyjęcia skomplikowanej 

aparatury; przyjmie się 

ona tylko na bazie wszechstronnego 

zestawu oferowanych programów. 

Zeszytu 3. niestety nie otrzymaliśmy, 

natomiast w ostatnim zasługuje 

na uwagę praca H. Kellner i I. 

Horn nt. projektu badań służących 

wypracowaniu nowego instrumentarium 

dla jakościowych badań telewidzów. 

Autorki sądzą, że nowe narzędzie 

badawcze umożliwi „także prognozy 

o reakcjach odbiorców...", co najmniej 

zaś stworzy zalążki systema- 

10*


tycznych badań nad oddziaływaniem. 

Zakładają, że odbiorcy wybierają te 

wypowiedzi, które odpowiadają ich 

poziomowi substrukturalnemu. Stąd 

wynikają różnice odbioru, dyktujące 

uwzględnianie w badaniach wśród 

odbiorców następujących zmiennych: 

— cechy społeczno-demograficzne, 

— zasadnicze postawy polityczne, 

społeczne, zawodowe, rodzinne, 

wobec czasu wolnego, życia erotycznego, 

moralności, religii, 

— sposób odbioru tv (ilość poświęcanego 

czasu, odbiór grupowy 

lub indywidualny, preferowane 

programy, świadomy lub przypadkowy 

wybór programu, możliwości 

i preferencje wyboru 

programów informacyjnych lub 

rozrywkowych), 

— subiektywne znaczenie tv (oczekiwania 

odbiorców względem 

tv, ocena roli tv, ocena specyficznych 

programów itd.). 

Badania zmiennych po stronie nadawcy 

powinny uwzględniać te same 

zmienne co no stronie odbiorcy, a ponadto 

zmienne specyficzne: 

— pozycję badanych w ośrodku tv 

(grupa kierowników, autorów 

i twórców; grupa współtwórców 

— realizatorów; grupa administratorów), 

— własne określenie roli zawodowej 

przez nadawców, 

— określenie roli odbiorców przez 

nadawców, 

— ocena poszczególnych programów 

przez nadawców, 

— analiza wskazówek realizatorskich, 

— analiza intencji realizatorów, 

— ocena wybranych programów 

przez badacza. 

Niezbędnym uzupełnieniem organizowanych 

kompleksowo badań nad 

nadawcą, odbiorcą i wytworem jest 

„opisowy system analizy zawartości", 

rozróżniający przede wszystkim programy 

informacyjne, rozrywkowe i z 

akcją dramatyczną (teatr telewizyjny 

i f-lm tv). 

Całe badania zostały podzielone na 

dwie fazy. Celem pierwszej jest uzyskanie 

danych podstawowych, sformułowanie 

hipotez o strukturze i powstawaniu 

intencji nadawców oraz 

reakcji odbiorców; faza druga ma 

służyć wypracowaniu i weryfikacji 

nowych instrumentów badawczych. 

Do realizacji badań podchodzi się bardzo 

ostrożnie: rozpoczęta z końcem 

1967 r. pierwsza faza może być zamknięta 

najwcześniej z końcem br. 

Z tegoż numeru 4/1971 odnotować 

jeszcze należy obszerne sprawozdanie 

T. N. Stemmlego z badań nad 

realizatorami programów tv. 

Czesław Biel 

Artykuły z czasopism krajowych 

• Aleksandra Bergmanów a: BIAŁO 

RUSKI TYGODNIK NASZA NIWA (10 XI 

1906 — 7 VIII 1915). Kwartalnik Historyczny 

1972 nr 3. S. 563—582. 

Nasza Niwa (tygodnik ukazujący się w 

Wilnie; redaktorem i wydawcą 4 pierwszych 

roczników był Zygmunt Wolski, następnie 

pismem kierował Aleksander Własow, 

od lutego 1914 — Iwan Łucewicz znany 

jako Janka Kupała) zajmowała poczesne 

miejsce w białoruskim ruchu odrodzeniowym, 

a w szczególności w dziejach 

białoruskiej literatury. Tygodnik powstał z 

inicjatywy pierwszej politycznej organizacji 

białoruskiej — Biełaruskaja Rewalucyjnaja 

Hramada (późniejsza Biełaruskaja Socjalistycznaja 

Hramada — BSH). 

Po omówieniu najważniejszych momentów 

z dziejów powstawania i rozwoju pisma, 

zmieniających się składów redakcyjnych 

i kręgów współpracowników, autorka 

scharakteryzowała zawartość tematyczną 

pisma. „Redakcja wykładała czytelnikom 

swoje cele: budzenie i szerzenie świadomości 

narodowej, szerzenie oświaty w języku 

własnym, dostępnym każdemu, budzenie 

godności ludzkiej i ukazywanie drogi 

polepszania swego bytu." Wiele uwagi 

poświęcali wydawcy publikowaniu korespondencji 

terenowych, co pozwalało odzwierciedlać 

bogate i różnorodne życie 

całej ówczesnej społeczności białoruskiej. 

Istotną rubryką Naszej Niwy była redakcyjna 

skrzynka pocztowa, dzięki której 

możemy dziś poznać codzienne kłopoty 

redakcji, jej kontakty z czytelnikami i 

współpracownikami, sposób reagowania na 

listy i formy pracy pozaredakeyjnej. 

Osobno scharakteryzowane zostały publikacje 

na tematy agrarne i kwestii narodowościowych 

(między innymi wzajemne 

kontakty z Litwinami i Ukraińcami). Z pismem 

współpracowali także Polacy; niektórzy 

z nich mieli swój poważny udział 

w białoruskim ruchu odrodzeniowym (m. 

in. kompozytor L. M. Rogowski, publicysta 

Bronisław Ziemięcki). 

Nasza Niwa odegrała dużą rolę w organizowaniu 

życia społeczno-politycznego i 

kulturalnego Białorusinów (m. in. poprzez 

wydawanie książek) oraz w rozwoju literatury. 

Uzupełnieniem artykułu jest przegląd 

dotychczasowych opracowań na temat 

dziejów i znaczenia tego pisma w literaturze 

i kulturze białoruskiej. 

sd


• Andfin Grobelny, Zdenka Z a p 1 e- 

talovâ: PRASA OPAWSKA I OSTRA W- 

SKA WOBEC KONFLIKTU POLSKO-NIE 

MIECKIEGO W SPRAWIE GÓRNEGO ŚLĄ 

SKA W LATACH 1919—1922. Studia Śląskie 

19 :1971, Wyd. : Instytut Śląski w Opolu. 

S. 291—331. Streszcz. w jęz. ang., niem. 

i ros. 

Znani polskim czytelnikom czescy historycy 

Śląska poddali szczegółowej analizie 

stanowisko prasy dwu ważnych ośrodków 

regionalnych: w Morawskiej Ostrawie 

i Opawie w sprawie uregulowania 

granic między Polską a Niemcami i Czechosłowacją 

na tym terenie podczas konfliktu 

polsko-niemieckiego po zakończeniu 

pierwszej wojny światowej. Za 

podstawę źródłową przyjęto prasę narodowo-demokratyczną 

(Opavsky Vëstnik, 

Ostravsky Denik), ludową (Nase Slezsko), 

agrary styczną (Svobodnä Republika), socjaldemokratyczną 

(Delnicky Denik, Duch 

Casu) i narodowo-socjalistyczną (Ceské 

Slovo). 

Prasa ta podawała bogaty serwis informacji 

na omawiany temat na podstawie 

doniesień głównych agencji światowych. 

Właśnie w tych ośrodkach znajdując się 

blisko terenu konfliktu polsko-niemieckiego, 

prasa wyrażała się z pewną życzliwością 

dla żądań polskich na pograniczu polsko-niemieckim 

na Górnym Śląsku. 

kou> 

• Konrad Ciechanowski: KONSPI 

RACYJNA PRASA POLSKA NA POMO 

RZU GDAŃSKIM W LATACH 1939—1945. 

Zapiski Historyczne 1971 zesz. 4. S. 93—116. 

Kolejna publikacja wzbogacająca naszą 

wiedzę o prasie konspiracyjnej okresu 

okupacji hitlerowskiej, tym cenniejsza, iż 

w „Katalogu prasy konspiracyjnej" L. Dobroszyckiego 

prasa tego regionu była odnotowana 

tylko marginesowo. Artykuł nie 

obejmuje całokształtu konspiracyjnej działalności 

propagandowo-wydawniczej ; ograniczona 

objętość nie pozwoliła na szerszą 

charakterystykę ideowo-polityczną poszczególnych 

pism. Jest to raczej skomentowany 

zarys bibliograficzny ograniczający się 

do wyliczenia tytułów i podania organizacji 

wydających prasę. 

Charakterystykę właściwej działalności 

prasowo-wydawniczej na Pomorzu Gdańskim 

poprzedził autor wyliczeniem 15 konspiracyjnych 

pism ogólnopolskich kolportowanych 

na tym terenie. W miarę posiadanych 

materiałów szczegółowo omówił 

mechanizm działania podziemnego kolportażu. 

Zachowując duży krytycyzm wobec 

różnych źródeł autor stwierdza: „Podałem 

tylko te, o których kolportażu znajdujemy 

informacje w dokumentach, wspomnieniach 

i relacjach. Wielu byłych uczestników 

ruchu oporu w swoich wspomnieniach 

czy relacjach mówi o kolportowaniu 

lub czytaniu gazetek, nie potrafi jednak 

podać ich tytułów. To nasuwa wniosek, 

że mogły docierać tutaj także inne 

jeszcze pisma konspiracyjne." 

W szerokim zakresie właściwą działalność 

propagandowo-wydawniczą rozwinęły: 

regionalna organizacja konspiracyjna TOW 

Gryf Pomorski oraz Pomorski Okręg Armii 

Krajowej. Autorowi udało się dotrzeć 

do 4 tytułów: Glos Serca Polskiego (od 

końca 1941 r. nieregularnie), Gryf Pomorski 

(1942—1944), Strażnica Bałtyku (1944— 

1945), Świt (1944); te właśnie czasopisma 

są stosunkowo obszernie omówione. Uzupełnieniem 

artykułu jest wyliczenie 10 

dalszych tytułów, których jednak dotąd 

nie udało się odszukać. 

sd 

• Marian Fuks: ZYCIE W GETTACH 

GENERALNEJ GUBERNI NA TLE GAZE 

TY ŻYDOWSKIEJ 1940—1942. Biuletyn Żydowskiego 

Instytutu Historycznego w Polsce 

1971 nr 3, s. 3—47; nr 4, s. 23—41; 1972 

nr 1, s. 41—69. 

Pierwsze obszerne w polskim piśmiennictwie 

studium historyczno-prasoznawcze, 

którego przedmiotem jest Gazeta ZydowsKa 

wydawana w Krakowie od 23 VII 1940 

do połowy 1942 r. Charakterystyka i szczegółowa 

analiza treści (w omawianych tu 

artykułach przedmiotem analizy jest głównie 

pierwszy rocznik) doprowadza do zaskakujących 

wniosków: „poza jej pejoratywną, 

nazwijmy to „szmatławą stroną", 

jako organu na służbie okupanta, była jedyną 

gazetą podającą wiadomości oraz 

drukującą materiały publicystyczne różnego 

rodzaju, które z wysługiwaniem się 

wrogom nie miały wiele wspólnego. Widać 

z jej łamów ogromny wysiłek redaktorów, 

aby wydrukować to, co można powiedzieć, 

nie narażając się okupantom." 

W świetle dotychczasowych badań i zachowanych 

materiałów archiwalnych trudno 

w jednoznaczny sposób wyjaśnić cel, 

jaki przyświecał władzom hitlerowskim powołującym 

to pismo, trudno też całkowicie 

wyjaśnić mechanizm jej powstania. 

Zdaniem autora trudno przypuszczać, że 

inicjatywa jej założenia wyszła od Żydów; 

z całą pewnością jej inspiratorami 

były władze hitlerowskie. 

Autor dokładnie omawia ogólne problemy 

występujące na jej łamach; w osobnych 

podrozdziałach przedstawiony został 

jej serwis informacyjny, publicystyczny, 

dział literacki i kulturalny, dział dziecięcy, 

publicystyka religijna oraz dział reklam i 

ogłoszeń. Tematyka religijna pojawiała się 

w każdym numerze i miała różnorodny 

charakter: od informacji aż do publicystyki 

i esejów o charakterze literackim. 

Trudno jednak pismo to nazwać pismem 

religianckim, choć częste nawiązywanie do 

Pisma Świętego i Talmudu nadawało szcze« 

golnie artykułom wstępnym wyraźny ton 

religi jno-kaznodziejski. 

Gazeta Żydowska nie cieszyła się większą 

poczytnością wśród ludności żydowskiej, 

która potrafiła rozszyfrować jej 

prawdziwy charakter. Jednak konkluzja 

autora sprowadza się do stwierdzenia: 

..Mimo wszystko Gazeta w dostępnych jej 

ramach była pismem nie tylko podającym 

i komunikującym zarządzenia okupanta, 

ale także pismem, w którym znamiennie 

odbijała się i znajdowała wyraz coraz bardziej 

pogłębiająca się niedola Żydów. Z 

jej łamów przebija się tu i ówdzie troska 

o losy społeczeństwa żydowskiego i pewne 

publikacje tchnące sentymentem dla 

kultury żydowskiej." 

sd


Artykuły z czasopism zagranicznych 

© Ł. I. R а с h m a n o w a, N. I. Formano 

w s kaja: NIEKOTORYJE USŁOWIJA 

ISPOLZOWANIJA USTOJCZIWYCH WY- 

RAZENIJ W JAZYK.IE SOWRIEMIENNOJ 

PUBLICISTIKI. Wiestnik Moskowskogo 

Uniwiersitieta — Zurnalistika 1972 nr 1. 

S. 40—49. 

Autorki pozytywnie oceniają wykorzystywanie 

w publicystyce stałych związków 

frazeologicznych: służą one do obrazowego 

wyrażania myśli, ożywiają język, czynią 

go barwniejszym, wyrazistszym, nacechowują 

emocjonalnie. Występując w nagłówku 

lub w pierwszej frazie tekstu frazeologizmy 

skierowują uwagę czytelnika 

na główny temat publikacji. 

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi, 

że związkami frazeologicznymi należy się 

posługiwać umiejętnie, uwzględniając ich 

stałość, ściśle określone znaczenie i formę 

gramatyczną. Posługując się wynotowanymi 

z prasy przykładami L. I. Rachmanowa 

i N. I. Formanowskaja omawiają 

błędne użycia wyrażeń frazeologicznych. 

Typowym błędem jest paromimiczna 

zamiana jednego z wyrazów zwrotu 

przez wyraz podobny do niego pod względem 

formy dźwiękowej, chociaż nie związany 

z nim znaczeniowo. Innym, równie 

częstym błędem jest kontaminacja, polegająca 

na umieszczaniu w jednym zwrocie 

składników z innych zwrotów bliskich sobie 

pod względem fonetycznym i znaczeniowym. 

Bardzo często mieszają się zwroty, 

w których występuje ten sam wyraz. 

Często błędne użycie frazeologizmu jest 

związane z niewystarczającym rozumieniem 

jego znaczenia. 

Aby prawidłowo używać związków frazeologicznych 

należy poznać ich znaczenie 

leksykalne, a także budowę gramatyczną. 

Dowolne zmienianie np. formy 

przypadkowej wyrazów pociąga za sobą 

zniekształcenie wyrażenia frazeologicznego, 

co jest błędem; inna forma przypadkowa 

wypacza sens związku. Autorki informują 

czytelników o istnieniu Frazeologicznego 

słownika języka rosyjskiego pod redakcją 

A. I. Mołotkowa, wydanego w r. 1967, 

pomocnego przy posługiwaniu się wyrażeniami 

frazeologicznymi. 

Jednostki frazeologiczne mogą występować 

zarówno w swojej tradycyjnej, 

pierwotnej formie i znaczeniu, jak i być 

przekształcane, nawet przez indywidualnych 

autorów, przystosowywane do konkretnych 

warunków danego tekstu. Przykładem 

..odnowienia" jednostki frazeologicznej 

jest zamiana jednego ze składników 

na inny lub rozszerzanie całości za 

pomocą wstawki jakiegoś wyrazu czy wyrazów. 

Indywidualne warianty, aby były 

udane, powinny mieć określone cechy semantyczno-ekspresywne, 

być ściśle związane 

z kontekstem oraz z tradycyjną postacią 

związku frazeologicznego, zamierzone 

przekształcenia jednostek frazeologicznych 

dodają językowi wypowiedzi dziennikarskiej 

świeżości, nadają stylowi autora 

cech indywidualnych. Tradycyjne natomiast 

związki frazeologiczne nie przeznaczone 

do przekształcenia nie dopuszczają 

żadnych zmian ani w układzie, ani 

w formie, ani w znaczeniu czy zabarwieniu 

emocjonalnym. Jakiekolwiek zmiany 

doprowadzają do wypaczenia sensu tych 

wyrażeń i są uznawane za błędy. 

az 

©Günter Gerhard Lange: ÜBER DAS 

LAYOUT BEI ZEITUNGEN UND ZEIT 

SCHRIFTEN HEUTE. ZV + ZV 1972 nr 5. 

S. 124—126. 

Artykuł zajmuje się wyglądem typograficznym 

współczesnych kolumn w gazetach 

i czasopismach. Ich lepsze niż w NRF 

ukształtowanie w krajach Europy zachodniej 

i południowej autor przypisuje niedostatkom 

kształcenia estetycznego w szkołach 

zachodnioniemieckich wszystkich 

szczebli. 

Przedstawiając estetykę współczesnego 

makietowania autor podkreśla: 

— Modne zwężanie odstępów wierszy i liter 

w nagłówkach, a więc chętne stosowanie 

tytułów z fotoskładu w miejsce 

ręcznych; preferowanie czcionek 14-, 16- 

i 20-punktowych. 

— Ponowne wprowadzanie inicjałów i ilustracji 

rozbijających tekst. 

— Stosowanie dużych cyfr jako dekoracyjnej 

paginacji stron. 

— Zwiększenie czcionki podstawowej do 

10—12 pkt. przy interlinii 1—2-punktowej. 

— Ponowne wprowadzanie wcięć akapitowych. 

— Łamanie czasopism dwu- lub trzyszpaltowo 

(rzadziej czteroszpaltowo), z odstępami 

szpaltowymi o szerokości cycera 

(przy szerszych odstępach stosowanie linii 

działowej). 

— Dominujące w obrazie kolumn stosowanie 

linii zarówno pionowych jak i poziomych, 

a nawet obramowywanie całych 

wypowiedzi. 

— Silniejsze kontrastowanie pisma prze/. 

wytłuszczenia i podkreślenia. 

— Zdecydowanie niedostateczne wykorzystanie 

dodatkowego koloru, stosowanego 

prawie wyłącznie do podkreśleń, linii 

itp. 

Autor odnosi wymienione preferencje 

makietowania zarówno do czasopism jak 

i dzienników, odsyłając do dobrych rozwiązań 

gazet angielskich, skandynawskich 

i włoskich. 

pd 

Ш Johann Heck: DER STRUKTURVER 

ÄNDERNDE EINFLUSS DER COMPUTER 

TECHNIK AUF DEN ZEITUNGSBETRIEB. 

ZV + ZV 1972 nr 17—18. S. 742—746. 

W 1969 r. Międzynarodowe Zrzeszenie 

Wydawców Dzienników (FIEJ) utworzyło 

komitet mający zbadać wpływ nowych 

technik przekazu informacji, zwłaszcza zaś 

komputerów, na strukturalne zmiany redakcyjno-wydawnicze, 

w maju 1971 ów Komitet 

Zintegrowanych Systemów Gazetowych 

otrzymał raport Johna Forresta. Artykuł 

bazuje na tym raporcie uzupełnionym 

nowszymi danymi. 

Przewiduje się, że począwszy od lat 

1980/1985 odbiorcy będą mogli wybierać z 3 

możliwości: 1) nabywania gazet drogą 

obecnego (tradycyjnego) kolportażu, 2) uzyskiwania 

dodatkowych informacji z redakcyjnego 

banku informacji przekazywanych 

na domowy ekran odbiorczy abonenta. 

3) przekazywania gazety telewizyjnej na 

ekran domowy abonenta, gdzie zostanie 

sporządzona jej odbitka.


Już obecnie komputery przekształcają 

technikę pracy redakcyjnej, jednak — co 

wykazały próby w Le Provençal i Nouvelle 

République de Centre Ouest ~ w 

niedostatecznym stopniu. Redakcje nie 

uświadomiły sobie jeszcze, że granice między 

oddziałami produkcyjnymi (skład, matrycowanie, 

druk) i redakcyjnymi ulegną 

zanikowi. Komputery są uważane jako jedynie 

przydatne dla produkcji, podczas 

gdy znacznie szersze ich zastosowanie może 

mieć miejsce przy kompleksowym wykorzystaniu 

w fazie wpływu informacji, 

redagowania i przekazywania materiału 

do druku. 

Na razie wybór informacji agencyjnych 

będzie się dokonywał systemem konwencjonalnym. 

Łamanie wiadomości minimalnie 

przeredagowanych będzie się odbywało 

na pulpicie świetlnym, podczas gdy 

teksty przeredagowane trzeba będzie jednak 

przepisywać na maszynie. Wiadomości 

niewykorzystane zostaną przekazane 

do redakcyjnego banku informacji. 

Komputer nie będzie wykorzystywany 

przy redagowaniu wiadomości lokalnych. 

Podjęte w Los Angeles Times próby, podczas 

których dziennikarze bezpośrednio 

sporządzali taśmy perforowane, skończyły 

się niepowodzeniem. 

Tak więc na razie będą z banku informacji 

pobierane wiadomości „niekontrowersyjne" 

— wyniki i sprawozdania sportowe, 

notowania giełdowe, wyniki gier 

liczbowych itp. Próby New York Timesa 

wskazują, że potrzeby archiwizowania informacji 

i komentarzy bieżących doprowadzą 

prawdopodobnie do utworzenia centralnych 

agencyjnych banków informacji. 

Wyłania się tu jednak kilka problemów, 

np. sprawa „copyright" na wiadomości 

dostarczone przez różne źródła. 

Dla krajów kapitalistycznych przewiduje 

się, że redagowanie pozostanie domeną 

poszczególnych redakcji, podczas gdy drukarnie 

— ze względów finansowych — będą 

się łączyły. Pierwsze fazy produkcji 

łącznie ze składem przejdą w gestię redakcji, 

drukarniom zostanie tylko mechaniczne 

powielanie. Całkowitą automatyzację 

maszyn drukarskich przewiduje się 

na lata 1975—1980. 

Wielkie możliwości zastosowania komputerów 

widzi się w zakresie kolportażu 

(pakowanie, adresowanie, sterowanie przesyłek) 

i planowania nakładów (uwzględnianie 

wydarzeń politycznych, pogody, dni 

świątecznych itp.). 

Przewiduje się następujący harmonogram 

wprowadzania techniki komputerowej 

w skali produkcyjnej: 

1970—1972: całokolumnowy skład ogłoszeń 

drobnych; łamanie tych ogłoszeń; odbiór 

wybranych informacji; makietowanie 

(w ok. 80%); przekazywanie informacji na 

ekrany telewizyjne, 

1972—1975: tworzenie banków informacji: 

wykorzystywanie informacji zamawianych 

indywidualnie; pełne makietowanie; 

wykorzystywanie ilustracji rastrowych; pobieranie 

wszelkich informacji tekstowych 

i obrazowych, 

1975—1980: całokolumnowy skład stron 

tytułowych, 

1975—1985: pobieranie wiadomości z banków 

informacji. 

® Kurt Simon: DER WIRTSCHAFTS 

REDAKTEUR ZWISCHEN PUBLIZISTI 

SCHEN AUFTRAG UND WIRTSCHAFT 

LICHER EINFLUSSNAHME. Der 

1972 nr 4. S. 18—20. 

pd 

Journalist 

NRF. „Skoro pan tu już jest — uśmiechnięty 

rzecznik prasowy dużego przedsiębiorstwa 

nachyla się do przybyłego po informacje 

dziennikarza — to proszę mi poradzić, 

które z tych zdjęć reklamowych 

najbardziej nadawałoby się do publikacji 

w prasie." Po wskazaniu zdjęcia przez 

dziennikarza rzecznik wyciąga pióro: 

.Dziękuję za radę — a teraz poproszę 

o pańskie konto bankowe; dlaczego ma 

pan za darmo się trudzić." 

Tego typu rozmowy zaskakują często 

dziennikarzy specjalizujących się w tematyce 

gospodarczej. Jak w takim wypadku 

mają oni postąpić — zapytuje dr Kurt Simon 

— Czy mają zerwać wszelkie kontakty, 

ryzykując zamknięcie sobie źródła informacji 

Czy przerywać rozmowy nie 

związane ściśle z tematem przeprowadzanego 

wywiadu, choć taka luźna wymiana 

myśli jest zawsze dla dziennikarza korzystna 

Jak to zrobić, by nie przekroczyć 

tej granicy między funkcją dziennikarza 

a nieoficjalnego doradcy 

Nie ma — twierdzi Kurt Simon — 

nic szkodliwszego dla dziennikarza specjalizującego 

się w zagadnieniach gospodarczych, 

jak z góry przyjęte założenia. Tymczasem 

z uniwersytetów napływają stale 

do redakcji młodzi ludzie z głowami nabitymi 

różnymi ideami o nowych systemach 

gospodarczych. Prawie wszyscy ci 

młodzieńcy flirtują z ideami socjalistycznymi, 

nie biorąc pod uwagę rzeczywistości 

istniejącej w NRF. Dla nich każdy 

środek służący do zdyskredytowania obecnego 

systemu gospodarczego iest dobry. 

Kto utrzymuje jakiekolwiek kontakty z 

prywatnymi przedsiębiorcami, natychmiast 

okrzyczanv zostaje przez nich ich zausznikiem. 

Tymczasem niezależność dziennikarzv 

gospodarczych ucierpieć może najbardziej 

od tych sił. które niechętnie się 

odnoszą do prywatnych przedsiębiorców 

i ich dziennikarskie portrety wyposażają 

w negatywne cechy. 

Dziennikarz gospodarczy zatem, który 

poważnie chce traktować swoją pracę — 

pisze dr Kurt Simon — znajdzie sie zawsze 

w trudnym położeniu: musi odważnie 

odrzucać klapki, które usiłują mu założyć 

na oczy gruny radykalne, a zarazem powinien 

energicznie przeciwstawiać się próbom 

iakifh dokonuip przedsiębiorcy, aby 

uzyskać na niego wpływ. W tym lawirowaniu 

może sie on dostać w ogień krzyżowy 

krvtyki ze wszystkich stron — na 

tym polega jego zawodowe ryzyko. 

bg

INFORMACJE Z KRAJU I ZE ŚWIATA 

KRONIKA PRASY POLSKIEJ 

(1 kwietnia — 30 czerwca 1972) *) 

17IV — kierownik Wydziału Kultury 

КС PZPR J. Kwiatek spotkał się z pracownikami 

krakowskiego Ośrodka TV 

i przedstawicielami prasy oraz radia. Omówione 

zostały aktualne zadania polityki 

kulturalnej. 

18IV — Biuro Polityczne na swym posiedzeniu 

rozpatrzyło i przyjęło uchwałę 

w sprawie dalszego umocnienia roli i pozycji 

Trybuny Ludu — organu КС PZPR. 

Dziennik, który winien zajmować ważne 

miejsce wśród środków masowej informacji 

i propagandy, ma do spełnienia 

szczególną rolę w realizacji programu rozwoju 

kraju poprzez zajmowanie aktywnego 

stanowiska w walce o prawidłowy styl 

pracy partyjnej, społecznej i gospodarczej. 

Redakcję zobowiązano m. in. do podniesienia 

poziomu zarówno informacji, jak 

i publicystyki, skupienia wokół pisma wysoko 

kwalifikowanych i zaangażowanych 

politycznie korespondentów i publicystów 

oraz rozwoju pracy inspiratorskiej i organizatorskiej. 

Omów. Uchwały Prasa Polska 

nr 7 s. 1—2, nr 8 s. 9—10. 

19—20IV — w КС PZPR narada zagranicznych 

korespondentów polskich akredytowanych 

w krajach europejskich. Członek 

sekretariatu КС, kierownik Wydz. Zagranicznego 

КС PZPR R. F r e 1 e к i wiceminister 

spraw zagranicznych J. С z у г е к 

przedstawili węzłowe problemy sytuacji 

międzynarodowej i polskiej polityki zagranicznej. 

Te same problemy omawiał 

członek Biura Politycznego КС, minister 

spraw zagranicznych S. Olszowski. 

Sekretarz КС PZPR J. Łukaszewicz 

omówił główne kierunki pracy Partii 

i frontu ideologicznego, zaś zastępca kierownika 

Wydz. Propagandy, Prasy i Wydawnictw 

КС PZPR M. Kruczkowski 

— pracę korespondentów polskich 

w krajach europejskich. 

20—21IV — w Poznaniu spotkanie dyskusyjne 

naukowców i dziennikarzy na temat 

nauki i publicystyki wobec kwestii 

niemieckiej, a zwłaszcza problemów normalizacji 

stosunków między krajami socjalistycznymi 

a NRF. 

25IV — spotkanie aktywu zielonogórskiego 

środowiska dziennikarskiego po- 

*) Wraz z uzupełnieniami za poprzedni 

kwartał. 

święcone problemom zawodowym, socjalno-bytowym 

dziennikarzy, doskonalenia 

zawodowego, krytyki prasowej. 

25IV — tematem spotkania dziennikarzy 

i prawników w Rzeszowie były problemy 

prawne i ich odbicie w prasie, radiu 

i tv. 

27IV — posiedzenie Komisji Kultury 

KW PZPR w Gdańsku, na którym głównym 

tematem była publicystyka kulturalna 

w prasie Wybrzeża oraz omówienie realizacji 

uchwały Egzekutywy KW PZPR, 

dotyczącej społeczno-kulturalnego pisma 

Litery. 

2 V — w przededniu inauguracji tradycyjnych 

Dni oświaty, książki i prasy I sekretarz 

КС PZPR E. Gierek przyjął 

33-osobową reprezentację związków twórczych, 

organizacji kulturalnych i działaczy 

kultury z całego kraju. Środowisko dziennikarskie 

reprezentowali : J. В а г е с к i 

(Trybuna Ludu), W. Machejek (Zycie 

Literackie), H. M i r o s z o w a, S. Mojkowski 

(przewodniczący ZG SDP), B. 

S o s i e ń (PAP), J. W i 1 h e 1 m i (Kultura). 

8 V — Prezes Rady Ministrów powołał 

na stanowisko zastępcy przewodniczącego 

Komitetu do spraw Radia i TV W. L o- 

r a n с а ; na stanowisko dyrektora generalnego 

TV — W. Łozińskiego. 

12 V — IX Plenum ZG Zw. Zaw. Prac. 

Książki, Prasy i Radia poświęcone podsumowaniu 

kampanii sprawozdawczo-wyborczej. 

Przyjęto uchwałę o zwołaniu VI 

krajowego zjazdu Związku w październiku 

br. 

12 V — w Olsztynie spotkanie z cyklu 

„Ludzie spod znaku Rodła" poświęcone 

roli piśmiennictwa i czasopiśmiennictwa 

polskiego na Warmii, Mazurach i Powiślu 

przed 1939 r. Obszerniejsze sprawozd.: 

Słowo Powszechne nr 126. 

12 V — na posiedzeniu Sejmowej Komisji 

Kultury i Sztuki rozpatrywano projekt 

części uchwały o planie 5-letnim 1971—75 

dotyczący Komitetu do spraw Radia i TV, 

RSW „Prasa" i PAP. Zdaniem dyskutantów 

należy nadal rozbudowywać sieć terenowych 

ośrodków tv; konieczne wydaje 

się różnicowanie programów radiowych.

INFORMACJE Z KRAJU I ZE ŚWIATA 153 

Postulowano kontynuowanie prac nad zapewnieniem 

dobrej słyszalności programów 

w językach obcych oraz programów dla 

Polonii. Uwagi do projektu planu RSW 

„Prasa" przedstawił pos. G. Górkowski 

(SD) podkreślając potrzebę pełnej 

synchronizacji zamierzeń w dziedzinie rozwoju 

bazy technicznej poligrafii i wzrostu 

dostaw papieru. Nowym elementem 

projektu planu PAP jest podjęcie kompleksowego 

programu unowocześniania systemu 

łączności i przekazu. 

17 V — w Poznaniu z inicjatywy Wydz. 

Propagandy i Kultury KW PZPR sesja 

popularno-naukowa pt. : Rola środków masowej 

informacji i propagandy w kształtowaniu 

socjalistycznej świadomości społeczeństwa. 

Referaty wygłosili: doc. dr K. 

К ą к o 1 (UW) ; Wpływ informacji oraz 

publicystyki prasowej, radiowej i telewizyjnej 

na kształtowanie socjalistycznej 

świadomości społeczeństwa, doc. dr J. K ą- 

dzielski (OBOP) : Kierunki i perspektywy 

środków masowej informacji i propagandy, 

ppłk mgr J. Antonowskl: 

Kierunki i metody działalności dywersyjnych 

ośrodków imperialistycznych, mgr B. 

Garlicki (OBP) : Funkcja propagandowa 

informacji. 

24 V — w Szczecinie spotkanie członków 

Egzekutywy i Sekretariatu KW PZPR 

z dziennikarzami poświęcone omówieniu 

zadań i roli środków masowego przekazu 

w stałym i szybkim informowaniu społeczeństwa 

szczecińskiego o aktualnym stanie 

realizacji Uchwały VI Zjazdu PZPR. 

30 V — na posiedzeniu Egzekutywy 

szczecińskiego KW PZPR omawiano program 

rozwoju miejscowego środowiska 

dziennikarskiego, w szczególności wnioski 

dotyczące budowy nowego ośrodka radio 

wo -tele wizy jn eg o i przygotowania dokumentacji 

na budowę domu prasy łącznie 

z prasowymi zakładami poligraficznymi. 

Przyjęty program określa także zadania 

w dziedzinie wzrostu nakładów szczecińskiej 

prasy i objętości poszczególnych 

tytułów oraz usprawnienia kolportażu. 

9 VI — z zespołem redakcji Gazety 

Krakowskiej spotkali się: członek Biura 

politycznego, sekretarz КС PZPR J. Szydlak, 

członek sekretariatu КС R. Frelek 

i kierownictwo KW PZPR w Krakowie. 

12 VI — pod przewodnictwem sekretarza 

КС PZPR J. Łukaszewicza posiedzenie 

nowopowołanego Zespołu Prasowego 

КС PZPR poświęcone omówieniu 

problemów rozwojowych prasy polskiej. 

13 VI — w КС PZPR narada redaktorów 

naczelnych, kierowników i publicystów 

działów ekonomicznych prasy, radia 

i tv poświęcona problemom realizacji 

kompleksowego programu integracji gospodarczej 

krajów RWPG. 


КС J. Łukaszewicza posiedzenie 

Rady RSW „Prasa". Rozpatrywano sprawozdanie 

z działalności RSW „Prasa" 

w roku ubiegłym. Omawiano także możliwości 

dalszego rozszerzenia działalności 

prasowo-wydawniczej, a w szczególności 

perspektywy poprawy prasowej bazy poligraficznej. 

22 VI — w КС PZPR pod przewodnictwem 

sekretarza КС J. Łukaszewicza 

narada dziennikarzy rolnych gazet, 

agencji prasowych, radia i tv. Zastępca 

członka Biura Politycznego, sekretarz КС 

К. Barcikowski wskazał na główne 

problemy rolnictwa i przemysłu spożywczego 

oraz na zadania prasy, radia i tv. 

22 VI — na posiedzeniu Sejmowej Komisji 

Kultury i Sztuki rozpatrywano sprawozdanie 

rządu z wykonania planu i budżetu 

państwa w 1971 r. w części dotyczącej 

Komitetu do spraw Radia i TV, RSW 

„Prasa", PAP i Głównego Urzędu Kontroli 

Prasy, Publikacji i Widowisk. W 

sprawozdaniu z działalności PAP podkreślono, 

że ożywienie życia społeczno-politycznego 

i gospodarczego kraju znalazło 

odbicie w działalności PAP, czego wyrazem 

była zwiększona liczba przekazywanych 

informacji, komentarzy 1 innych materiałów 

publicystycznych. Omawiając sprawozdanie 

z wykonania planu i budżetu 

w RSW .,Prasa" pos. W. Brodzki (SD) 

podkreślił, iż dzięki zwiększonym przydziałom 

papieru osiągnięty został wzrost 

nakładów i objętości dzienników i czasopism. 

W dalszym ciągu jednak odczuwa 

się niedostatek zwłaszcza prasy kobiecej 

i kolorowej. 


KW PZPR A. Czyża kolegium redaktorów 

naczelnych krakowskiej prasy, radia 

i tv. Tematem obrad były węzłowe tegoroczne 

zadania polityczne, jak też bieżąca 

praca propagandowa i dziennikarska. Sprecyzowano 

także kierunki i sposób funkcjonowania 

powołanego przy UJ Dziennikarskiego 

Studium Podyplomowego, które 

rozpoczyna działalność w październiku br. 

KONTAKTY ZAGRANICZNE 

III — w Tihany nad Balatonem z inicjatywy 

pisma Światowej Demokratycznej 

Federacji Kobiet — Kobieta Świata (red. 

nacz. jest Polka W. T у с n e r) spotkanie 

dziennikarek pism kobiecych z 21 krajów 

europejskich z udziałem przedstawicieli 

Międzynarodowego Stowarzyszenia Dziennikarzy 

Prasy Kobiecej i Rodzinnej. Obszerniejsze 

sprawozd. : B. Sidorczuk, 

Kobieta i Zycie nr 16 s. 2, 7. 

6—10 IV — w Polsce — na zaproszenie Instytutu 

Dziennikarstwa UW — przebywali 

dziekani wydziałów dziennikarskich z krajów 

socjalistycznych: J. N. Zasurski 

(ZSRR), E. D u s i s к a (NRD), M. H 1 a d- 

ky (CSRS), S. В. Stanczew (Bułgaria), 

J. 01 a h (Węgry). Tematem spotkania 

była wymiana informacji o działalności 

naukowej i dydaktycznej uniwersyteckich 

placówek kształcenia dziennikarzy w krajach 

socjalistycznych. Przyjęto ogólne zasady 

współpracy. Dziekani przyjęci zostali 

także (7IV) przez rzecznika prasowego 

rządu — wicemin. W. Janiurka 

oraz (8IV) przez sekretarza КС PZPR J. 

Łukaszewicza. W spotkaniu wziął 

także udział z-ca kierownika Wydz. Propagandy. 

Prasy i Wydawnictw КС М. 

Kruczkowski, dyrektor Instytutu 

Dziennikarstwa UW doc. dr К. К ą к о 1. 

W toku rozmowy poruszono zagadnienia 

kadr dziennikarskich, system ich naboru, 

kształcenia i doskonalenia zawodowego. 

Obszerniejsze sprawozd.: Prasa Polska nr 6 

s. 28—29. 

7 IV — w Berlinie podpisanie protokołu 

o współpracy radiofonii Polski i NRD na 

lata 1972—1973.

154 INFORMACJE Z KRAJU I ZE ŚWIATA 

11—13 iv — w Krakowie — na zaproszenie 

Ośrodka Badań Prasoznawczych — 

spotkanie przedstawicieli władz naczelnych 

międzynarodowego stowarzyszenia prasoznawców 

— AIERI poświęcone dalszej 

współpracy w dziedzinie badań naukowych 

między krajami — członkami stowarzyszenia. 

W spotkaniu uczestniczyli: wiceprezesi 

AIERI — J. Zasurski (ZSRR) i F. 

Fattorello (Włochy), sekretarz generalny 

— V. К 1 i m e ś (CSRS) oraz przewodniczący 

sekcji: technologicznej — E. 

D u s i s к a (NRD) i bibliograficznej — 

W. Pisarek (Polska). W toku obrad 

omówiono projekt nowego statutu AIERI 

oraz program Zgromadzenia Ogólnego, 

zwołanego do Buenos Aires we wrześniu 

br. 

14 IV — w Ośrodku Informacji i Kultury 

Polskiej w Budapeszcie otwarta została 

wystawa poświęcona 100-leciu prasy polskiej 

na Węgrzech (pierwszym polskim 

czasopismem był Tygodnik Polski na Węgierskiej 

Ziemi). Obszerniejsze sprawozd.: 

Prasa Polska nr 6 s. 33—34. 

17IV — w Budapeszcie podpisany został 

plan współpracy na 1972 r. między 

stowarzyszeniami dziennikarskimi polski 

i Węgier. 

18 ÏV — w Warszawie — z okazji 20-lecia 

Światowida — III międzynarodowe 

sympozjum redaktorów prasy turystycznej 

krajów socjalistycznych. Dziennikarze: 

W. Chomuskow (Turist, Moskwa), A. 

G r e i m (Neues Deutschland), S. S t a n- 

czew {Turist, Sofia), J. Dvorak (Turista 

na Cestu, Praga). L. Endrodi 

(Turista, Budapeszt), К. Gunmich 

(Reisebulletin des Reisebüros der DDR), 

M. К n о 11 (Junge Welt) wyróżnieni odznakami 

„Zasłużonych działaczy turystyki". 

• 18IV — w Warszawie podpisany został 

między radiofoniami Polski i Węgier protokół 

o współpracy na lata 1972—1973. 

21—24 IV — w Rozalinie k. Warszawy — 

z inicjatywy Sztandaru Młodych i MSZ — 

konferencja młodych dziennikarzy europejskich 

poświęcona roli prasy młodzieżowei 

w kształtowaniu postaw młodzieży 

wobec problematyki zachowania pokoju ze 

szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa 

europejskiego. Obszerniejsze sprawozd.: 

Prasa Polska nr 6 s. 34—5. 

29 IV — w Warszawie podpisanie protokołu 

o współpracy i wymianie redakcyjnej 

na rok 1972 między stowarzyszeniami 

dziennikarzy Polski i Rumunii. 

IV — na zaproszenie radzieckiej agencji 

prasowej TASS w ZSRR przebywał 

redaktor nacz. PAP J. Roszkowski; 

rozmowy na temat dalszego zacieśnienia 

współpracy między obu bratnimi agencjami. 

4 V — red. nacz. Trybuny Ludu J. В а- 

recki został przyjęty przez członka Biura 

Politycznego, sekretarza КС Niemieckiej 

Socjalistycznej Partii Jedności W. 

bamberza. 

5 V — grupa wojskowych dziennikarzy 

radzieckich: A. Osika (Znamia Pobiedy), 

W. Andrianow (Krasna Zwiezda), W. 

Miasnikow, M. Zubin, G. Gromy 

к о (Znamia Pobiedy) wyróżniona 

przez władze polskie odznakami „Braterstwa 

Broni"; to odznaczenie także dla zespołu 

red. Znamia Pobiedy. 

5 V — w krakowskim Muzeum Lenina 

otwarcie wystawy obrazującej historio 

Prawdy. 

5V — z okazji Dnia prasy radzieckiej 

ambasador ZSRR w Polsce S. Pilot o- 

w i с z wyróżnił red. S. Olszewskieg 

o jubileuszowym medalem z okazji 100 

rocznicy urodzin W. I. Lenina. 

12—15 V — w polsce przebywał dyrektor 

Departamentu Prasy MSZ Szwecji M. 

Nils s on; rozmowy z dyr. Dep. Prasy 

i Informacji MSZ R. P o 1 e s z с z u к i e m 

w sprawach współpracy polsko-szwedzkie.j 

w dziedzinie prasowo-informacyjnej. Gość 

szwedzki został przyjęty przez wicemin. 

spraw zagr. J. С z у г к a. 

18 V — w Warszawie międzynarodowe 

spotkanie poświęcone ,.Wychowaniu muzycznemu 

przez radio i tv". 

29 V — obowiązki korespondenta izwicstiji 

w Polsce objął N. J e r m o ł o w i с z 

w miejsce wracającego do kraju O. S t r o- 

g a n o w a . 

3 VI — sekretarz КС PZPR J. Ł u к a- 

s z e w i с z przyjął przebywającego w Polsce 

C. Lazarescu — zastępcę red. 

nacz. Lupta de Clasa, organu teoretycznego 

КС Rumuńskiej Partii Komunistycznej. 

7 VI — w Pradze z inicjatywy czechosłowackiego 

tyg. Kvëty spotkanie przedstawicieli 

redakcji tygodników państw socjalistycznych: 

Ogonioka (ZSRR), Nasza 

Siemja (Bułgaria), Neue Berliner Illustrierte 

(NRD), Orsag-Vilag (Węgry) i Panorama 

(Polska). 

9 VI — w Warszawie zakończyła obrady 

50 sesja Rady Interwizji. która omówiła 

sprawy dotyczące wymiany programów 

w III kwartale br., a także transmisji 

z Igrzysk Olimpijskich w Monachium 

i nowych form organizacyjnych współpracy 

programowej. 

26—30 Vi — w Budapeszcie polsko-węgierska 

narada na tematy ideologiczne. W 

skład delegacji polskiej, której przewodniczą! 

zastępca kierownika Wydz. Propagandy. 

Prasy i Wydawnictw КС PZPR M. 

Kruczkowski weszli przedstawiciele 

MSZ, Ośrodka Badania Stosunków Wschód- 

Zachód oraz Uniwersytetu Warszawskiego. 

27 VI — w Krakowie międzynarodowa 

konferencja redaktorów czasopism astronomicznych 

krajów socjalistycznych. 

29 Vi — obowiązki korespondenta Trybuny 

Ludu w Waszyngtonie objął A. Stanek 

w miejsce wracającego do kraju 

M. Berezowskiego. 

SDP. KLUBY TWÓRCZE 

9II — posiedzenie Klubu Redakcyjnego 

poświęcone modelowi organizacyjnemu 

redakcji dziennika. Obszerne fragmenty 

wystąpień w dyskusji: Prasa Polska nr 4 

s. 6—9. 

15 III — spotkanie ministra S. W r o ń- 

s к i e g o z członkami zarządu Klubu Pu-


blicystów Kulturalnych; omawiano sprawy 

zacieśnienia kontaktów między Ministerstwem 

Kultury i Sztuki a Klubem. 

15 III — zebranie sprawozdawczo-wyborcze 

Klubu Krytyki Filmowej. Przewodniczącym 

został (ponownie) B. Michałek 

(Film). 

JO iv — zebranie sprawozdawczo-wyborcze 

Klubu Publicystów Lotniczych. 

przewodniczącym został (ponownie) J. R. 

Konieczny (Skrzydlata Polska). 

26IV — zebranie sprawozdawczo-wyborcze 

Klubu Sprawozdawców Parlamentarnych. 

Przewodniczącym został A. W. W y- 

socki (Kurier Polski). Tytuł honorowego 

przewodniczącego Klubu przyznano jednomyślnie 

Z. sachnowskiemu (Głos 

Pracy). Obszerniejsze sprawozd.: Prasa 

Polska nr 6 s. 16. 

26IV — spotkanie zarządów poznańskiego 

SDP i ZLP poświęcone wytyczeniu 

kierunków współpracy między obu stowarzyszeniami 

twórczymi. 

IV — zebranie sprawozdawczo-wyborcze 

Klubu Dziennikarzy Turystycznych. 

Przewodniczącym został T. Filipkowski 

(CAF). 

5—6 V — w Krakowie — zorganizowana 

przy współpracy OBP — sesja Klubu 

Dziennikarzy Depeszowych poświęcona 

omówieniu stopnia i sposobu wykorzystania 

wiadomości agencyjnych i zdjęć w 

polskich dziennikach. 

27 V — w Szczecinie z inicjatywy oddziałów 

SDP i Zrzeszenia Prawników Polskich 

spotkanie przedstawicieli miejscowych 

sądów, prokuratury, adwokatury, 

Wydz. Spraw Wewnętrznych Prez. WRN, 

KW MO i dziennikarzy poświęcone dyskusji 

na temat: „Rola środków masowego 

przekazu, kultura prawna społeczeństwa 

a wymiar sprawiedliwości". 

29 V — z udziałem sekretarza КС PZPR 

J. Łukaszewicza plenum ZG SDP 

poświęcone problemom kształcenia, dokształcania 

i doskonalenia kadr dziennikarskich. 

Podstawą do dyskusji były materiały 

przygotowane przez ZG. jak też 

referat wiceprzewodniczącego J. Roszkowskiego, 

który zwrócił uwagę na 

konieczność systematycznego wzbogacania 

wiedzy ogólnej i zawodowej dziennikarzy. 

W związku ze zwiększonymi zadaniami 

w zakresie doskonalenia kadr dziennikarskich 

plenum powołało red. nacz. Słowa 

Polskiego z. Tempskiego na stanowisko 

sekretarza ZG SDP do spraw szkolenia. 

W związku z powołaniem dotychczasowego 

sekretarza generalnego S. 01- 

szewskiego na stanowisko redaktora 

nacz. Panoramy Polskiej, na sekretarza 

gen. powołany został Z. Szakiewicz, 

dotychczasowy sekretarz MOD. Obszern. 

sprawozdanie — Prasa Polska, nr 7 s. 6—7: 

tamże tekst wystąpienia J. Łukaszewicza, 

s. 3—5. 

17 VI — w ramach dorocznych obchodów 

święta Trybuny Robotniczej w Katowicach 

pod przewodnictwem przew. ZG 

SDP s. Mojkowskiego rozszerzone 

posiedzenie Prezydium ZG SDP poświęcone 

roli środków masowej informacji w 

doskonaleniu metod zarządzania życiem 

społeczno-gospodarczym na przykładzie 

Wielkich zakładów przemysłowych. Referat 

wprowadzający do dyskusji wygłosił red. 

nacz. Trybuny Robotniczej M. Szczepański. 

W obradach uczestniczyli: członek 

Biura Politycznego. sekretarz КС 

PZPR J. Szydlak, członkowie Rady 

Państwa W. Krasko i J. Ziętek, kierownik 

Wydz. Kultury КС J. Kwiatek, 

I zastępca kierownika Wydz. Propagandy, 

Prasy i Wydawnictw КС S. К o s i с к i 

oraz sekretarze KW PZPR w Katowicach. 

Obszern. sprawozdanie i skrót referatu 

M. Szczepańskiego — Prasa Polska. 

nr 8 s. 8. 

29 VI — z okazji 25-lecia Głosu Szczecińskiego 

w Szczecinie rozszerzone posiedzenie 

Prezydium ZG SDP poświęcone roli 

prasy PPR na ziemiach nadodrzańskich. 

Podstawą dyskusji był referat dyrektora 

Instytutu Zachodniopomorskiego w Szczecinie 

— dra T. Białeckiego. Obszern. 

sprawozdanie — Prasa Polska, nr 8 s. 8. 

INICJATYWY REDAKCYJNE 

2 IV — J. F o s s w 14 nrze Walki Młodych 

omawia wyniki ankiety czytelniczej. 

„Przeciętnym" czytelnikiem tygodnika jest 

młody mężczyzna (21 lat), który legitymuje 

się wykształceniem zawodowym. Co piąty 

czytelnik jest aktywistą partii lub organizacji 

młodzieżowej. Od 10 lat Walke 

Młodych czyta 11,7% czytelników; od 15 

lat — 35,8°/o. Systematycznie czyta tygodnik 

81,5°/o czytelników; najczęstszą formą 

nabywania pisma jest kupno w kioskach 

(84%). Tylko w nikłym stopniu pismo służy 

do rozrywki; dostarcza ono (15,7%) rad. 

które stosuje czytelnik w życiu, dostarcza 

argumentów w poważnych dyskusjach 

(13,8%), pomaga w pracy organizacyjnej. 

Dużą poczytnością cieszą się stałe rubryki: 

najczęściej czytane są felietony, a następnie 

reportaże, artykuły problemowe 

o młodzieży, sprawach społecznych i technicznych; 

najmniej — krzyżówki (6,8%). 

28 IV — w Lodzi — z okazji 15-lecia 

Karuzeli i 25-lecia RSW „Prasa" — otwarcie 

wystawy rysunków satyrycznych (ok. 

300 prac 23 autorów). 

10 V — w Opolu otwarcie wystawy z 

okazji 25-lecia RSW „Prasa", obrazującej 

historię i teraźniej-szość prasy opolskiej 

ze szczególnym uwzględnieniem dorobku 

Opolskiego Wydawnictwa Prasowego. 

13 V — staraniem Towarzystwa Przyjaciół 

Prasy Lubelskiej, Wojewódzkiej i Miejskiej 

Biblioteki im. H. Łopacińskiego i 

Kuriera Lubelskiego w Muzeum J. Czechowicza 

otwarcie wystawy — z okazji 

25-lecia RSW „Prasa" i 15-lecia Kuriera 

Lubelskiego — pt.: Dzieje prasy lubelskiej: 

wydany też został katalog wystawy. 

13 V z okazji 25-lecia RSW „Prasa" 

w Poznaniu otwarto wystawę fotograficzną 

pt. W obiektywie fotoreporterów. 

19 V — z okazji 25-lecia RSW „Prasa" 

w Koszalinie otwarto wystawę pt. Prasa 

polska w czterdziestoleciu (pierwsze polskie 

czasopismo na tym terenie ukazało 

się w 1929 r. — był to Głos Pogranicza). 


w Gdańsku sesja prasoznawcze : dr M. 

Guida z UG przedstawił referat o możliwościach 

odbioru prasy w regionie gdańskim, 

a dr J. Mikuło w ski-Pomor-


ski (ОВР) о regionie gdańskim jako terenie 

badań prasoznawczych. 


w Krakowie otwarcie wystawy pt. Twoja 

prasa; w trakcie jej trwania liczne spotkania 

poszczególnych redakcji z czytelnikami. 

28 V — w nrze 22 ilustrowanego magazynu 

studenckiego ITD J. Rurański omawia 

wyniki ankiety czytelniczej (ogłoszonej 

w nrze 1). 44°/o respondentów to studenci 

(najbardziej aktywnymi czytelnikami 

są słuchacze l i n roku), 27% uczniowie; 

średni wiek — 20 lat. Zdecydowanie 

przeważają mężczyźni (70%). Poza ITD najczęściej 

respondenci czytają: Przekrój 

(29°/o,) Polityką (28,5 0 /o), Perspektywy (28,5%>) 

i Forum. Każdy numer średnio czytają 

3 osoby. Najchętniej czytane są utwory 

literackie i odpowiedzi seksuologa. Proponowana 

tematyka: problemy startu zawodowego 

i niewłaściwego traktowania młodych 

ludzi, podejmujących pracę. 

29V — w nrze 22 Odgłosów J. Wilmański 

(w publikacji „Jacy jesteśmy") 

omawia wyniki ankiety czytelniczej (ogłoszonej 

w nrze 3). Typowym czytelnikiem 

Odgrîosoto jest mężczyzna-inteligent pracujący. 

Największą poczytnością cieszy się 

felieton Ćwieka i nowela kryminalna. 

V — Chłopska Droga ustanowiła doroczną 

nagrodę artystyczną im. Jana Pocka; 

będzie przyznawana najwybitniejszym 

twórcom w zakresie literatury i plastyki 

ludowej. 

5 VI — Podstawowa Organizacja Partyjna 

przy Opolskim Wydawnictwie Prasowym 

objęła patronat nad redakcjami 

gazet zakładowych ukazujących się na 

Opolszczyźnie. Celem tej inicjatywy jest 

koordynowanie stałej pomocy dziennikarzy 

organu KW dla zakładowego dziennikarstwa. 

15 VI — robocze posiedzenie kolegiów 

redakcyjnych Trybuny Robotniczej i Żołnierza 

Wolności, na którym przedyskutowano 

plan współpracy między obu redakcjami 

(wzajemna wymiana informacji, reportaży). 

17 VI — z okazji 25-lecia Głos Szczeciński 

wydał powiększony numer zawierający 

liczne materiały dotyczące dziejów 

i działalności gazety. 

17—18 VI — doroczne, siódme z kolei, 

święto Trybuny Robotniczej; w dziesiątkach 

imprez uczestniczył ponad milion 

osób; liczne spotkania z czytelnikami i 

dziennikarzami prasy krajowej i zagranicznej, 

na których przedyskutowano aktualne 

problemy i zadania środków masowego 

komunikowania, w tym formy i metody 

sprawnej realizacji uchwał VI Zjazdu 

Partii. 

ANKIETY CZYTELNICZE w II kwartale 

ogłosiły: Perspektywy (nr 15), Służba 

Zdrowia (nr 21), Gazeta Krakowska (3—4 

VI), Panorama Północy (nr 24), Robotnik 

Rolny (nr 25), Magazyn Polski (nr 6). 

ODZNACZENIA 

8 1 — prezes oddziału morskiego SDP 

J. Królikowski wyróżniony dyplomem 

honorowym MOD. 

5 II — z okazji 2-tysięcznej audycji Głosu 

Mazowsza red. nacz. Rozgłośni Warszawsko-Mazowieckiej 

S. Cieśnin odznaczony 

Krzyżem Kawalerskim Orderu 

Odrodzenia Polski; Złotym Krzyżem Zasługi 

— J. Sobiecki. Złote odznaki ,,Za 

zasługi dla województwa warszawskiego": 

A. Czerniewski, B. Helbrecht, 

L. J a n o w i с z, L. M a n i с к i, Z. s z a- 

brański. 

II — z okazji XXX rocznicy PPR s. 

Limbach (Gazeta Częstochowska) odznaczony 

Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia 

Polski. 

11 III — z okazji 15-lecia Zarzewia grupa 

dziennikarzy wyróżniona odznaczeniami 

państwowymi. Krzyż Oficerski Orderu 

Odrodzenia Polski: H. Krzywdziank 

a; Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia 

Polski: W. Borsuk, K. Zaremba, 

R. Zbrzeźny; Złoty Krzyż Zasługi: H. 

M a z i e j u k, M. M o 1 e k, D. Raczyńska; 

Srebrny: J. Borkowska. Zespół 

redakcyjny wyróżniony zbiorową złotą odznaką 

hanorową ZMW. Takie same odznaczenia 

dla dziennikarzy : W. Pieleckiego, 

J. Szprucha, M. Szwajkowskiego, 

L. Śladowskiego, A. W i e- 

czorek-Basta, I. Witańskiej. 

7IV — z okazji 15-lecia tygodnika społeczno-ekonomicznego 

Fundamenty grupa 

dziennikarzy wyróżniona odznaczeniami 

państwowymi. Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia 

Polski: B. Reichhart; Krzyż 

Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski: B. 

Wiśniowski; Srebrny Krzyż Zasługi: 

K. Adamska, M. Andrzejewska, 

S. Orlik i A. Radlińska. 

8IV — z okazji 15-lecia Głosu Młodzieży 

grupa dziennikarzy wyróżniona państwowymi 

i honorowymi odznaczeniami. 

Złoty Krzyż Zasługi: S. Gawor; Srebrny: 

J. Kajtoch, M. Oleksy, W. P y- 

kosz, D. Wrońska. Srebrne odznaki 

ZMW: J. Dynda, J. Kajtoch i B. 

Pałczyńska. Zespół redakcyjny wyróżniony 

zbiorowa złotą odznaką honorową 

ZMW. 

14IV — z okazji 15-lecia tygodnika Na 

Przełaj zespół redakcyjny wyróżniony 

krzyżem „Za zasługi dla ZHP"; takież odznaczenia 

dla: J. Kowalkowskiego, 

W. Lewińskiego, J. Rockiego, 

A. Łubika i D. Skałeckiej. Odznaczenia 

im. J. Krasickiego: M. Dańdowska, 

J. Słuszniakówna i J- 

Jankowski. 

18IV — odznaką „Zasłużonego działacza 

turystyki" wyróżnieni: A. Czermins 

к i (Agencja Robotnicza), W. Dymitrow 

(Zycie Warszawy), W. Mrowi ń- 

s к i (Express Wieczorny) oraz S. P o- 

znański i T. Olszewski (Światowid). 

19IV — grupa dziennikarzy kieleckich 

wyróżniona złotą honorową odznaką ZMW: 

T. Bartosz, H. Kawiorski, W. 

К г o g u 1 e с. W. R ó w n i с к i. M. Rynkowski 

(Słowo Ludu), T. S z w e j (Przemiany). 

R. Fatyga (Polskie Radio). W. 

Podolecki i K. Starowicz (Echo 

Dnia). 

22 V — M. К i e t a (Przekrój) wyróżniony 

złotą odznaką honorową Ligi Ochrony 

Przyrody.


25 IV — Z. O 1 a s (Gazeta Zielonogórska) 

wyróżniony medalem „25 lat pracy 

w dziennikarstwie PRL". 

27 IV — Ogólnopolski Komitet FJN wyróżnił 

42 dziennikarzy dyplomami uznania 

za aktywny udział w kampanii wyborczej 

do Sejmu VI Kadencji. 

28IV — pamiątkowymi medalami m. 

Gdyni wyróżniono: S. Czerską (Dziennik 

Bałtycki), S. Dauksza (Namiary), 

J. Dziewickiego (Tygodnik Morski), 

Z. Gralaka (Głos Wybrzeża), w. Kasprowicza 

(Polskie Radio Gdańsk), K. 

Kołodzieja (Głos Wybrzeża), j. Lindnera 

(Polskie Radio Gdańsk), A. M ę- 

clewskiego (PA „Interpress"), J. M i- 

cińskiego (Morze), z. Pietrasa (TV 

Gdańsk), J. R i n g e r a (TV Gdańsk), W. 

Święcickiego (Wieczór Wybrzeża), 

B. T h o m ę (Głos Wybrzeża). 

29IV — wręczenie grupie dziennikarzy 

krakowskich medali „25 lat pracy w dziennikarstwie 

PRL". Otrzymali je: z Gazety 

Krakowskiej — J. Bober, I. Kozielska, 

S. Peters, A. Ślusarczyk; 

z Dziennika Polskiego —• Z. Jaworski, 

Z. Loegler, K. Zbijewska; z JScfta 

Krakowa — M. Kwiatkowska, K. 

Kwinta, J. L o veil; z Przekroju — L. 

J. Kern, Z. Strychalski; z Tempa 

— T. Dobosz, J. Rotter, A. Targosz, 

T. To liński, K. Zimnal; 

z Argumentów — A. Hollanek; z Tygodnika 

Powszechnego — A. Morawska, 

J. Turowicz; ze Spółdzielczości 

Pracy — W. Wierzewski; z Wieści — 

S. Słupek; z Polskiego Radia — J. 

Grotowski, J. Kawalec, T. 

Oszast, I. Wierzbanowska-Kawalcowa; 

z PAP — S. Habzda; emeryci, 

renciści, współpracujący z prasą: 

M. Babiński, E. В i e 1 e n i n, B. 

Brzeziński, O. Dubaniowska, 

J. Ipohorska, J. Kydryński, J. 

Łabuz, Z. Merta, K. Olchowicz, 

S. Roskosz, T. Sikorowski, K. 

Szwarcenberg-Czerny, A. Wasilewski, 

H. Weryński E. W ę- 

glowski, W. Zechente г. ' 

29IV — M. К i e t a (Przekrój) i z. 

Kwiatkowska (Zycie Literackie) wyróżnieni 

dyplomem honorowym MOD. 

IV — Światowid z okazji swego 20-lecia 

wyróżniony złotą honorową odznaką 

Zrzeszenia Ludowych Zespołów Sportowych 

PZK oraz PTSM; indywidualne odznaki 

LZS : J. Kopeć, T. Rycerski, 

T. Szkamruk; Złotą odznaką Polskiej 

Federacji Campingu: J. Kopeć, z. Mikołajczak. 

Najwyższym turystycznym 

Wyróżnieniem NRD — Złotą Honorową Odznaką 

Komitetu Turystyki i Wędrownictwa 

NRD — z. Mikołajczak. 

IV — w. Korycki (Sport) wyróżniony 

medalem „25 lat pracy w dziennikarstwie 

PRL". 

IV — wręczenie grupie dziennikarzy 

bydgoskich medali „25 lat pracy w dziennikarstwie 

PRL". Otrzymali je: z Dziennika 

Wieczornego — Z. Gapiński; 

z Gazety Pomorskiej — к. Chyła, L. 

Staniszewski; z Ilustrowanego Kuriera 

Polskiego — В. К u b a t e k, J. 

«yczkowski, H. Wieszok, T. Vogel. 

IV — z okazji 15-lecia Walki Młodych 

odznaką im. J. Krasickiego wyróżnieni: 

J. Klechta, J. Łaniewskii J. Łopuszyńska. 

IV — Żołnierz Polski Ludowej (gazeta 

Pomorskiego Okręgu Wojskowego) wyróżniona 

— z okazji 5000 nru — medalem 

„Zasłużony dla Pomorskiego Okręgu Wojskowego"; 

taki sam medal dla red. nacz. 

J. Kuśmierczyka. 

5 V — grupa dziennikarzy — członków 

Klubu Publicystów i Sprawozdawców 

Wojskowych wyróżniona medalami „Za 

zasługi dla obronności kraju". Srebrne 

medale otrzymali: J. Białowąs, R. Danielewski, 

J. Głogowski, S. Kubiak, 

J. Kosowski, W. Leny-Kisielewski, 

W. Mroczek, K. Mościcki, 

A. Napierała, A. Nowak, 

E. Orkiszewski, J. Pruciński, 

J. Przybyłowicz. С Rudziński, 

T. Stępień, J. Wasilewski, K. 

Wojtowicz i T. Żołnierowicz; 

brązowe: A. Kamiński, J. Knapik, 

J. Olszewski, U. Paul, J. Roman, 

Z. Ruta i K. Szyndzielorz. Za popularyzowanie 

problematyki wojskowej 

dyplomami i medalami pamiątkowymi wyróżnione 

zostały zespoły Trybuny Ludu, 

Życia Warszawy, Świata Młodych, WTK, 

Wiadomości, Głosu Szczecińskiego, Dziennika 

TV i Redakcji Krajowej PAP. 

6V — M. Oleksy (Głos Młodzieży) 

wyróżniony złotą odznaką „Za zasługi dla 

Ziemi Krakowskiej". 

6V — J. Antecka (Dziennik Polski), 

H. Cyganik i A. Lisiecka (Gazeta 

Krakowska) wyróżnieni złotymi honorowymi 

odznakami ZMW. 

8 V — z okazji Dni oświaty, książki 

i prasy oraz jubileuszu 25-lecia RS W „Prasa" 

w Radzie Państwa odbyła się uroczystość 

dekoracji odznaczeniami państwowymi 

grupy dziennikarzy, pracowników 

technicznych i administracyjnych wydawnictw 

i prasy polskiej : Krzyż Komandorski 

z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski: 

M. Zawadka (Kronika — Dokumentacja 

Prasowa); Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia 

Polski: J. Barecki (Trybuna 

Ludu), M. Gregorek (Gdańskie Wyd. 

Pras.), A. KI u ze k (Zakłady Wklęsłodrukowe), 

S. Olszewski (SDP), M. 

Radgowski (Polityka), K. S z a r o w- 

s k i (Śląskie Wyd. Pras.), Z. Wilczewski 

(Prasa Polska), J. Wilhelmi (Kultura), 

R. Wojna (Zycie Warszawy); 

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia 

Polski: J. Barcz (ZG RSW „Prasa"), E. 

С i a s t o ń (Nowiny Rzeszowskie), M. 

Czajkowska (Instytut Dziennikarstwa 

UW), D. Kafarski (PZG Warszawa), S. 

Ko Ib er (PZG Kraków), J. Kolczyński 

(Ośrodek Badania Stosunków Wschód- 

Zachód), J. Konecki (Zwierciadło), F. 

Krzemkowski (PZG Bydgoszcz), T. 

Kupis (Instytut Dziennikarstwa UW), W. 

M i 1 u s k i (ZG RSW „Prasa"), B. S u- 

c h a n (Łódzkie Wyd. Pras.). Z. T e m p- 

s k i (Słowo Polskie), A. Tepli-Kobielska 

(ZG RSW „Prasa"), W. W a- 

n a t (Zakłady Wklęsłodrukowe), M. W a- 

sile ws ki (ZG RSW „Prasa"), W. W o- 

d y ń s k i (PZG Warszawa), B. Zapała 

(Słowo Ludu), M. Zawadowski (Gazeta 

Robotnicza); 

Złoty Krzyż Zasługi: K. Bełtowska 

(Krakowskie Wyd. Pras.), H. Dziemian 

(Białostockie Wyd. Pras.), J. Górecki


(ZG RSW „Prasa"), H. Hrapkowicz 

(PA „Interpress"), J. Kolasiński (Zielonogórskie 

Wyd. Pras.), A. Łukaszewicz 

(Warszawskie Wyd. Pras.), R. Muszyńska 

(Poznańskie Wyd. Pras.), J. 

Piechówka (Ośrodek Wypoczynkowy, 

Rabka), B. Tylicka (Wyd. „Prasa Młodzieżowa 

i Sportowa"), E. Żak (Rzeszowskie 

Wyd. Pras.); Srebrne: J. Bielicka 

(AR), J. В1 a d o s (ZG RSW „Prasa"), 

Cz. Dowgiałło (Szczecińskie Wyd. 

Pras.), M. Iwaniuk (Lubelskie Wyd. 

Pras.), W. Lubieniecka (WAG), M. 

Prorok (CAF), I. Ramiączek (Koszalińskie 

Wyd. Pras.); Brązowe: E. 

Adamska (Wrocł. Wyd. Pras.), А. В а- 

gniewski (ZG RSW „Prasa"), R. 

O p у с (Krajowe Wyd. Czasopism). 

9 V — z okazji Dnia Zwycięstwa grupa 

dziennikarzy wrocławskich wyróżniona medalami 

„Za zasługi dla obronności kraju"; 

srebrne medale otrzymali: W. Pawłowicz 

(PR), S. Sada i Z. Uberman 

(TV), M. Zawadowski (Gazeta Robotnicza); 

brązowe — R. Nader (Wiadomości), 

H. Stokrocki (Gazeta Robotnicza). 

12 V — J. Bolewski (Glos Szczeciński) 

wyróżniony honorowym odznaczeniem 

MOD. 


grupa dziennikarzy i pracowników Olsztyńskiego 

Wyd. Pras. wyróżniona odznaczeniami 

państwowymi: Krzyż Kawalerski 

Orderu Odrodzenia Polski: W. Kamiński 

(Nasza Wieś), W. Moszyński 

(Gazeta Olsztyńska) ; Srebrny Krzyż 

Zasługi : J. Barczewski, M. Sabat- 

Kowalczyk (Wydawn.), E. Kruk i R. 

Tyrolski (Gazeta Olsztyńska). 


grupa dziennikarzy i pracowników Poznańskiego 


państwowymi. Krzyż Kawalerski 

Orderu Odrodzenia Polski: J. Pieprzyk; 

Złoty Krzyż Zasługi: L. Kapczyński, 

M. Nowak; Srebrny: K. Białkowska, 

J. Buszkiewicz. H. Palacz; 

Brązowy: Ł. Ptaszyk, W. Sammler. 


grupa dziennikarzy i pracowników Śląskiego 


państwowymi i honorowymi. Krzyż 

Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski — 

T. Ba gier (Wieczór); Złoty Krzyż Zasługi: 

J. Baranowski: I. Każmierczak, 

M. Piotrowiczów a, 

H. Riedel, H. S a d a j ; Srebrny: Z. 

Grzymek, К. Kluba, W. Ławicki, 

К. Osowski, D. Sobol, I. Szmidt, 

S. Wojtek, M. Żeleźniak; Brązowy: 

U. Kowacze k. Odznaki „Zasłużonemu 

w rozwoju województwa katowickiego". 

B. Blacha, E. Boroń. J. Borys, 

H. В u к к о, В. D r a p i ń s к a, Z. 

Dudek, W. Gambuś, M. Gradzik, 

M Jarochowska, F. Korus, F. 

Krukowska, J. Kubiak. E. M a- 

kselon, J. Musioł, W. Młoczek, 

R Neukirch, S. Nowakowska, К. 

Osowski, H. Sadaj, S. Skrzypiec, 

J. Sowińska i R. S 1 e z i o ń- 

s к a, I. Szmidt, S. W a 1 i ń s к i, К. 

Zarzycki, M. Żeleźniak. 


grupa dziennikarzy i pracowników Lubelskiego 


państwowymi. Złoty Krzyż Zasługi- 

S. Borysiuk (wyd.), H. Chabro^ 

A. L. G z e 1 1 a, A. T r e g e r (Kurier Lubelski); 

Srebrny: T. G a ń s к i, L. Miłosz, 

Z. Rybak (Kurier Lubelski), K. 

Kowalski (wyd.), A. Królikowska 

(Kamena). 

18 V — z okazji 15 rocznicy powstania 

Warszawskiego Wydawnictwa Prasowego 

grupa dziennikarzy i pracowników wyróżniona 

odznaczeniami państwowymi, krzyż 

Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski: A. 

Rzeczycka; Złoty Krzyż Zasługi: н. 

Budzyńska, G. Walendzik; Srebrny: 

J. Gruszczyńska, E. Łotysz, 

H. M i z e r ka, Z. S m o s a r s к a, T. 

W r o n i a k. 

18 V — z okazji 25-lecia RSW ..Prasa" 

grupa dziennikarzy i pracowników Pomorskiego 


państwowymi. Złoty Krzyż Zasługi: 

R. Gackowski (wyd.), Z. G a p i risk! 

(Dziennik Wieczorny), W. Ku recki 

(Nowości), B. Morawski (wyd.); Srebrny: 

Z. Białoszycki (Dziennik Wieczorny), 

M. Juchniewicz (Wydawn.). 


grupa dziennikarzy i pracowników wyd. 

„Prasa Młodzieżowa i Sportowa" wyróżniona 

odznaczeniami państwowymi. Krzyż 

Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski: K. 

Chmielewski (Rozrywka), s. К а- 

miński (Światowid), J. Wójcik (ITD); 

Srebrny Krzyż Zasługi: M. Kasprzak, 

J. Klugiewicz, Z. Konopka, I. 

Namowie z, A. Skałecka. 


grupa dziennikarzy i pracowników Koszalińskiego 


państwowymi. Krzyż Kawalerski Orderu 

Odrodzenia Polski: M. Rebelka 

(Glos Koszaliński); Złoty Krzyż Zasługi: J. 

Wołu je wis z (Wydawn.); Srebrny: K. 

F i g a s (Wydawn.), I. Strasser (Wydawn.), 

A. Per aj, S. Zajkowska 

(Głos Koszaliński); Brązowy: E. Świetlik 

(Glos Koszaliński). 


grupa dziennikarzy i pracowników Kieleckiego 


państwowymi i honorowymi. Złoty 

Krzyż Zasługi: D. Jałowiecka, K. 

Lewandowski, K. Maciąg, J- 

Pstrowska, J. Rudolf i S. Wite 

с к i; Srebrny: А. К a p u s t y ń s к a. J. 

Zapała, p. zwierzchowski. Odznaczenia 

im. J. Krasickiego: W. Grabka, 

J. К i s s - O r s к i, J. К 1 a j a, A. 

Małachowski, J. Rudolf, K. 

Strug, S. Szwej, B. Zapała. 

20V — z okazji 25-lecia RSW „Prasa" 

grupa dziennikarzy i pracowników Łódzkiego 

Wyd. Pras. wyróżniona państwowy; 

mi i honorowymi odznaczeniami. Krzyż 

Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski: B- 

Głowacki (Wydawn.), S. Kłaczków 

(Glos Robotniczy), Z. Tarnowska 

(Dziennik Łódzki) ; Złoty Krzyż Zasługi : S- 

Czarnecka. E. Kokot (Wydawn.) ; 

Srebrny N. Adamczewska, K. Lesner, 

S. Mankiewicz, W. Mikołaje 

w, S. Sebastiani (Wydawn)- 

Honorowe odznaki miasta Łodzi: J. С h a- 

chuła. Z. Kaczmarek, K. Kost 

r z e w s к a, W. Ku dr a, J. Misa, B- 

Nowak, с Paluch, M. Rajewska, 

B. Różańska, Z. Wieczorek, H-


Wilczyńska. J. Wojciechowski. 

Zbiorowa odznaka dla Łódzkiego Wyd. 

Pras. Honorowe odznaki woj. łódzkiego: 

K. Bukowski, Z. Figiel, S. G r o- 

miec, T. Jezierski, J. Krasko w- 

s к a, J. Lasoń, W. M a 1 i s z, A. Marcinkowska, 

M. Misa, D. Pogado, 

K. Stawicka, M. Woźnica, W. 

Wrzesiński. 


grupa dziennikarzy i pracowników Gdańskiego 

Wyd. Pras. wyróżniona państwowymi 

i honorowymi odznaczeniami. Krzyż 

Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski: M. 

Jaźwiński; Złoty Krzyż Zasługi: J. 

Dłużewski. J. Różycki, B. Straszak, 

B. Szary, H. Uszyńska; Srebrny: 

M. H e n г у с h, Z. R a d z y niska; 

Brązowy: A. Kalinowski, A. 

Wałkowska. Odznaki „Zasłużonym 

Ziemi Gdańskiej": L. Ciesielski; K. 

Cimoszko, E. Gili a, H. Gończa r, 

M. Kapaczyński. J. Kalinowski; 

„Za zasługi dla Gdańska": B. Barwik, 

B. Michalak, R. Pawelec, B. 

Pyszko, z. Wasilewski. 

21V — z okazji 25-lecia Życia Radomskiego 

odznaką „Za zasługi dla Kielecczyzny" 

wyróżnieni dziennikarze Życia 

Warszawy : j. Bojarska, b. red. nacz. 

Życia Warszawy, H. Korotyński, A. 

Nowacka-Dudowa (Zycie Radomskie), 

E. Waszczuk oraz R. Wojna. 

25 V — w trakcie wojewódzkich obchodów 

Dni oświaty, książki i prasy J. Skowronek 

(Nowiny Rzeszowskie) wyróżniony 

odznaką „Zasłużonego działacza kultury"; 

odznaką „Zasłużony dla województwa 

rzeszowskiego : D. Kwiatkowski 

(CAF) i J. Woźniak (TV). 

27 V — z okazji 25-lecia Życia Częstochowy 

zespół redakcyjny wyróżniony pamiątkowym 

medalem dla uczczenia pamięci 

W. Biegańskiego; zespół Życia Warszawy 

i ind. R. Wojna — „Medalem 

25-lecia wyzwolenia Częstochowy". 


grupa dziennikarzy i pracowników Krakowskiego 

Wyd. Pras. wyróżniona państwowymi 

i honorowymi odznaczeniami; 

również liczne odznaczenia dla pracowników 

drukarni za zasługi dla RSW „Prasa". 


Polski: H. Gajewski (druk.), E. P e- 

t e к (Wydawn.), J. Rotter (Tempo), Z. 

Strychalski (Przekrój), M. Tabeau 

(Wydawn.); Złoty Krzyż Zasługi: A. Bał 

a n d a, A. Florczyk, S. G i b a s, J. 

Gorsze zyk, J. Kożuch. T. L e g u t- 

k o (druk.), J. M а с h 1 o w s к i, В. P a 1- 

с z e w s к a (Wydawn.), T. P о s p u ł a 

(druk.), J. Skarbowski (WAG), J. 

Tyszkiewicz, F. Waśko (druk.) ; 

Srebrny: Z. Adamek (Wydawn.), S. 

Dziki (ОВР), С Fi jak (wyd.), J. 

Gołębiowska (Wydawn.), M. К а- 

rolczyk (Echo Krakowa). Odznaką „Za 

pracę społeczną dla miasta Krakowa" — 

złotą: Z. Botwiński (Echo Krakowa), 

M. Kaniewski (Dziennik Polski), M. 

Kubiński (Wydawn.), Z. Kwiatkowski 

(Zycie Literackie), D. Mróz 

(Przekrój), W. Pisarek (OBP), A. Targosz 

(Tempo), z. Wójcik (Wydawn.); 

srebrną: P. Dubiel (Zeszyty Prasoznawcze), 

T. Lisicka-Maciejowska 

(ОВР), М. Zielińska (Gazeta Krakowska). 

Zbiorową złotą odznaką „Za pracę 

społeczną dla miasta Krakowa" wyróżnione 

zostało Krakowskie Wyd. Pras. Odznaką 

„Za zasługi dla ziemi krakowskiej" — 

złotą: K. Bełtowska (Wydawn.), A. 

Cichowicz (Tempo), B. Garlicki 

(ОВР). Н. Gugałowa (Gazeta Krakowska), 

L. Jędrzejczyk (Wydawn.), K. 

Kamińska (Dziennik Polski), K. 

Kwinta (Echo Krakowa), A. Lewicka 

(Dziennik Polski), o. Link (Gazeta Krakowska), 

L. Marcinik (Przekrój), J. 

Orlewski i B. Pawłowska-Roczn 

i а к (Gazeta Krakowska), J. p i t u ł a 

(Dziennik Polski), J. R o s z к о (Przekrój), 

J. Szczeciński (Wydawn.) ; srebrną : Z. 

Bajka (OBP), A. Lisiecka (Gazeta 

Krakowska), M. Nowak (Tempo), H. 

Słoczyńska-Albińska (Echo Krakowa). 

Odznaką „Budowniczego Nowej 

Huty": M. Kwiatkowska (Echo Krakowa), 

W. Machejek (Zycie Literacckie), 

B. Pieczonka, T. Stanislawska-Adamczewska 

(Echo Krakowa), 

J. Steinhauf i K. zbijewska 

(Dziennik Polski). Odznaką „Budowniczego 

Huty im. Lenina": J. Adamczewski 

(Dziennik Polski), H. В i e r o ń 

(Echo Krakowa), W. В i e r o ń (Gazeta 

Krakowska), A. Dziok (Dziennik polski), 

A. Jędrzejczak (Echo Krakowa), M. 

К i e t a (Przekrój), I. Kozielska, W. 

Mercik i T. Stec (Gazeta Krakowska). 

Odznaczeniem im. Janka Krasickiego — 

złotą odznaką: Z. Guzowski i Z. Heg 

u с к i (Gazeta Krakowska) ; srebrną — 

J. Frandofert (Echo Krakowa), J. 

Jakubowski (Dziennik Polski), T. L e- 

śniak (Głos Młodzieży), I. Marcisz 

(Gazeta Krakowska). A. Szewczyk 

(OBP); brązową — w. Książek (Tempo), 

A. Pawlik (Dziennik Polski). Honorową 

odznaką ZMW — złotą: J. Lipowski 

(Gazeta Krakowska); srebrną: 

K. Bryndza (Gazeta Krakowska), J. 

L a n g i e r (Echo Krakowa), R. Malinowski 

(Gazeta Krakowska), A. R u- 

s i n e к (ОВР). Krzyżem „Za zasługi dla 

ZHP" — K. Strachanowski (Gazeta 

Krakowska). 

29 V — dziennikarze katowiccy: J. Mirs 

к i (Wieczór), H. T a ł a j (TV) i W. W a- 

lotek wyróżnieni honorowymi odznakami 

ZMW. 

29 V — grupa dziennikarzy Express« 

Wieczornego wyróżniona medalami „25 lat 

pracy w dziennikarstwie PRL": S. Czajkowski, 

S. Gostomski, B. Kiser, 

S. Kornacka, S. Lipiński, S. Piotrowski, 

J. Pollack i E. Polak. 

29 v — w siedzibie ZG SDP wręczenie 

grupie dziennikarzy odznaczeń państwowych. 

Order Sztandaru Pracy I klasy: S. 

M o j к o w s к i (przewodniczący ZG SDP) ; 

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski: 

T. Dziekoński (skarbnik ZG SDP), 

M. Szulczewski (TV W-wa) ; Krzyż 

Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski: J. 

Ambroziewicz (Argumenty), Z. В e- 

r y t (Gazeta Poznańska), T. Butkiewicz 

(Instytut Dziennikarstwa UW), H. 

Chmielewski (Brytania), R. С z a- 

m a ń s к i (Gazeta Poznańska), I. Czech 

(PR Białystok), J. Dostatni (Kamena), 

W. Dryg as (Karuzela), L. Froelich 

(PR W-wa), B. A. Gębarski (emeryt 

W-wa), J. Iżycki (emeryt W-wa), T. A. 

Jabłoński (Głos Wybrzeża), H. A. 

Jankowski (Nowości), W. Korycka 

(AR). J. Kozaczyńska-Apenit (PR 

Zielona Góra), J. Krawczyńska (emerytka 

W-wa), Cz. Krzemień (PR Kraków), 

J. Maciejewski (emeryt W-wa),

160 INFORMACJE Z KRAJTj I ZE ŚWIATA 

A. M. Miernowska (emerytka W-wa), 

j. Mikołajczak (PAP W-wa), S. 

Mołdrzyk (PA „Interpress"), K. Niedzielska 

i W. Nowierski (SDP 

W-wa), B. Promiński (Trybuna Opolska), 

J. S i e w i с z (Wieczór), M. J. S к a- 

lenajdo (PR W-wa), Z. Szakiewicz 

(SDP W-wa), W. Szymczyk (Nowiny 

Rzeszowskie), S. Śliwiński (emeryt 

W-wa), T. Świtała (PAP Poznań), A. 

Tewiaszew (Zycie Warszawy), W. 

Wagner (emeryt W-wa), R. Wnuk 

(Nasze Sprawy Puławy), J. Z. W o s z- 

czyński (CAF); Złoty Krzyż Zasługi: 

W. J. Barański (Słowo Ludu), T. Bienias 

(Przegląd Techniczny), S. E. Bury 

(Słowo Powszechne), Z. Chyliński 

(sekretarz ZG SDP), J. Czernikiew 

i с z (Dziennik Ludowy), J. D e m b i к 

(Gazeta Pomorska), S. Drabarek (Kurier 

Polski), J. Kalkowski (Przekrój), 

J. Karpiński (Argumenty), J. Kiełb 

(Chłopska Droga, Koszalin), С. К o s t u- 

rek (TV W-wa), M. Maciejowi с z 

(WAG W-wa), Z. M i с h t a (Głos Koszaliński), 

W. Mrowiński (Express Wieczorny), 

S. Piotrowski (Kurier Lubelski), 

J. M. Rojek (AR W-wa), K. S e к о (CAF 

Katowice), Z. S. S к i b i с к i (PAP Łódź), 

L. R. Skinder (TV Szczecin), J. S t r o- 

iński (Dziennik Wieczorny), M. T e i s- 

s e y r e (PR Wrocław), Z. Trzebiatowski 

(PR W-wa), L. Włodkowski 

(Trybuna Ludu, Łódź). Srebrny: M. Białecka 

(Kierunki, Kraków), S. Chrzanowska 

(Głos Samorządu GS), в. С z u- 

basiewicz (Głos Szczeciński), T. D o- 

liński (Gazeta Robotnicza), T. G о г с z 

(Spółdzielczość Pracy), M. Góralczyk 

(PKF), J. Katarasiński (Dziennik 

Łódzki), J. Kita (Wieczór Wrocławia), A. 

Koźmiński (Express Wieczorny), j. 

Kraśniewski (Trybuna Ludu), D. 

Łakomska (SDP), Z. Nowacki (Panorama 

Północy), J. Petecka (PR Katowice), 

M. Piotrowska (SDP), F. P i- 

pała (PAP Rzeszów), K. Popławska 

(Bandera), Z. Ringer (Dziennik Polski), J. 

R o 1 i с к i (Kultura), J. Rzepecki 

(Wyd. Handlu Zagr.), H. Sarnowska 

(Panorama Polska), R. B. Seidler-Hollender 

(Zycie Literackie), M. Szeniec 

(Sztandar Młodych), M. D. Szymczyk 

(Kurier Szczeciński). I. Trojanowska 

(Głos Wybrzeża); Brązowy: К. С z e łowiecka 

i W, Dobrowolska (SDP), 

J. Fuksiewicz (TV), A. Królikówska-Rani 

(Forum), D. Rago-Nowak 

o w я к a (Perspektywy), j. Ratyński 

(Rzemieślnik), B. Sokołowska (SDP), 

К. T r e g e г (Sztandar Młodych), R. Trot 

(Prasa Polska). 


grupa dziennikarzy i pracowników Wrocławskiego 


państwowymi. Krzyż Kawalerski 

Orderu Odrodzenia Polski: J. Wojtanow 

i с z (Gazeta Robotnicza) ; Złoty Krzyż 

Zasługi: J. Czekay (Słowo Polskie), J. 

К a w i а к (Wydawn.), J. Przybyłowicz 

i Z. Rajca (Gazeta Robotnicza); 

Srebrny: I. Siudowa (Wieczór Wrocławia). 

M. Bilewicz i W. Ryk (Słowo 

Polskie); Brązowy: J. Białowąs (Słowo 

Polskie). Wrocławskie Wyd. Pras. wyróżnione 

złotą odznaką „Zasłużonego dla 

Dolnego Śląska". 

30 V — grupa dziennikarzy gdańskich 

wyróżniona medalami „Za zasługi dla 

obronności kraju"; srebrne — S. G o s z- 

c z u r n y (PR), B. Sienkiewicz (TV) ; 

brązowe: S. Celichowski (Głos Wybrzeża), 

J. Królikowski (Dziennik 

Bałtycki), W. Święcicki i J. W a- 

c z y ń s к i (Wieczór Wybrzeża), z. Pietras 

(TV), С Jaworski i P. Kuciewicz 

(PAP), J. Lindner (PR), R. 

M a j (Tygodnik Morski) i J. Miciński 

(Morze). 

V — krzyżami „Za zasługi dla ZHP" 

Główna Kwatera ZHP wyróżniła W. в i e- 

łowicza (Wiadomości), R. Skał ę'(Wieczór 

Wrocławia) i M. Zawadowski e- 

g o (Gazeta Robotnicza). Złote honorowe 

odznaki ruchu przyjaciół harcerstwa otrzymali: 

R. Karpiński (Słowo Polskie), z. 

Kawalec (Wrocł. Wyd. Pras.), Z. К u- 

lej, B. Nasiłowska, J. Przybyłowicz 

(Gazeta Robotnicza) i H. S t o- 

k г о с к i. 

V — z okazji Dnia Budowlanych dziennikarze 

Fundamentów: A. Augustyniak, 

T. Frey i B. Reichhart wyróżnieni 

złotymi odznakami za zasługi w 

pracy społecznej i związkowej Zw. Zaw. 

Prac. Budownictwa i Przem. Mat. Budowlanych. 

V — złotym medalem „Za zasługi dla 

pożarnictwa" wyróżnieni zostali J. Pelczar 

i J. Piątkowski (Głos Koszaliński) 

; srebrnym — A. Domin (Ilustrowany 

Kurier Polski, Koszalin); brązowym 

— A. Kiełczewski (Głos Koszaliński). 

3 VI — grupa dziennikarzy Życia Warszawy 

: M. Dunin-Wąsowicz, T. 

Jackowski, A. Kłodzińska, L. 

Kołodziejczyk, T. Pojmański, 

B. Sowińska, E. Waszczuk, K. 

Wróblewski, R. Zalewski wyróżniona 

medalami „25 lat pracy w dziennikarstwie 

PRL". 

5 VI — z okazji 25-lecia RSW „Prasa" 

grupa dziennikarzy Chłopskiej Drogi wyróżniona 

odznaczeniami państwowymi. 

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski: 

S. Bielski, W. С h e ć к о, М. Nowosad, 

R. Wójcik; Złoty Krzyż Zasługi 

: R. Leski, F. Piotrowski, B- 

Siudowski, R. Szwantner. 

6 VI — z okazji 25-lecia RSW „Prasa" 

grupa pracowników PA „Interpress" wyróżniona 

odznaczeniami państwowymi. Złoty 

Krzyż Zasługi : H. Hrapkowicz. 

J. К o r p a k, W. Michalak, K. S w i- 

boda; Srebrny: K. Jakubczak. B. 

Ludwikowska. 

10VI — z okazji 25-lecia RSW „Prasa" 

H. Orzechowska z Białostockiego 

Wyd. Pras. wyróżniona Złotym Krzyżem 

Zasługi; Srebrnym — W. Z e s z к о. 

12. VI — zespoły redakcyjne Dziennika 

Polskiego, Gazety Krakowskiej i krakowskiej 

rozgłośni PR wyróżnione złotym honorowym 

odznaczeniem Polskiego Komitetu 

Pomocy Społecznej. 

13 VI — Zycie Pabianic — z okazji swego 

15-lecia — wyróżnione honorową odznaką 

woj. łódzkiego. 

15 VI — z okazji 25-lecia Głosu Szczecińskiego 

grupa dziennikarzy wyróżniona 

odznaczeniami państwowymi i honorowymi. 


Polski : S. Janusiewicz i T. Karwacki; 

Złoty Krzyż Zasługi: K. Borowiecka, 

Z. Dziuba, E. Kiesa, 

S. Pawłowicz, H. Prawda, L. T o p o r o-


wic z; Srebrny: A. Babiński, S. Cieślak, 

A. Gumowska, T. Kalinowski, 

H. Kawalec, D. Kret, J. Miniaśkiewicz, 

I. Pietrzak, K. 

Pohl, B. Słomka, J. Sokalski, R. 

Strzelbicki, S. Świtała, F. Tilly, 

T. Zywczak; Brązowy: M. D e d a, 

M. Galion, B. Ihnatowicz, B. Jankowska, 

D. Mąka, E. Walter, J. 

W a s i a k. Złotą odznaką „Zasłużony Pracownik 

Morza" — zespół redakcji Głosu 

oraz A. Babiński. B. Czubasiewicz, 

S. Janusiewicz, T. Kalinowski, 

H. Prawda, R. Witek; 

srebrną — K. Pohl. Odznaki „Gryf Pomorski" 

: K. Bielawska, M. Deda, 

D. Kret, H. Maciejewska, J. Miśniakiewicz, 

B. Słomka, J. Sokalski, 

L. Toporowie z. Odznaki 

im. J. Krasickiego: Złote — S. Janusiewicz, 

S. Świtała; Srebrne: K. 

Pohl. 42 dziennikarzy otrzymało pamiątkowe 

dyplomy od egzekutywy KW PZPR. 

17 VI — grupa dziennikarzy katowickich: 

Z. D u t к o w s к i, G. Gaj, R. 

Grzywnowicz, H. Hermas z, R. 

Leszczyński, B. Maniako wa, A. 

Maniak, J. Michałowski, P. Pietrzyk, 

L. P o p p e k, M. S а г a m a, K. 

Sek o, J. Sochanik, I. Sokołowska, 

H. Stoczkiewicz i R. Smie- 

1 a wyróżniona medalami „25 lat pracy 

w dziennikarstwie PRL". 

17 VI — T. Stępień (Kurier Polski) 

i K. Szczeciński (PKF) wyróżnieni 

srebrnym medalem ,,Za zasługi dla obronności 

kraju". 

17 VI — z okazji 15-lecia dwutygodnika 

Rolnik Lubelski grupa dziennikarzy 

wyróżniona odznaczeniami państwowymi. 

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski: 

W. Wołoch; Krzyż Kawalerski Orderu 

Odrodzenia Polski: E. Chomik, S. 

Knap i W. Zalewski. 

20 VI — dziennikarze Głosu Szczecińskiego: 

K. Bielawska, K. Borowiecka, 

S. Janusiewicz, E. Walter 

i T. Żywczak wyróżnieni złotymi odznakami 

TPPR. 

22 VI — dziennikarze Samorządu Robotniczego: 

M. Kamiński, P. Osiejek 

i A. Zieliński wyróżnieni odznakami 

im. J. Krasickiego. 

27 VI — Główna Kwatera ZHP krzyżami 

„Za zasługi dla ZHP" wyróżniła T. 

Halucha i A. Kozerę (Dziennik TV), 

A. R e u t a (PAP W-wa) i K. Szczecińskiego 

(PKF). 

29 VI — dziennikarze krakowscy: P. 

Dubiel (Zeszyty Prasoznawcze) i j. Ratajczak 

(Gazeta Krakowska) wyróżnieni 

srebrnymi odznaczeniami im. J. Krasickiego. 

29 VI — dziennikarze szczecińscy: J. 

В o 1 e w s к i (Głos Szczeciński), j. Kruszona 

(Kurier Szczeciński) i T. S t o i ń- 

s к i (rozgłośnia PR) wyróżnieni medalami 

„25 lat pracy w dziennikarstwie PRL". 

VI — grupa dziennikarzy olsztyńskich: 

A. Bałtroczyk, R. Chrzanowski, 

E. Szewczenko-Rybak. M. Wiśniewski, 

W. Zamecki (Gazeta Olsztyńska), 

W. M a miń s ki, J. Sawick 

i (Nasza Wieś), z. Mirek (Panorama 

Północy) i W. Rybak (PR) wyróżniona 

medalami „Za zasługi dla obronności kraju". 

VI — z okazji 25-lecia Redakcji Audycji 

Rolnych PR i 10-lecia telewizyjnych 

programów rolniczych grupa dziennikarzy 

wyróżniona odznaczeniem „Zasłużonego 

pracownika rolnictwa": Z. Barchanów 

s k a, В. К a j d y, Z. Kur, M. Kurek, 

M. Marczak, W. Pawłowska, 

J. Wasi o, A. Zalewski (Dziennik 

TV), J. Frąckowiak (PR Poznań), 

T. Haładyj (PR Białystok), T. Klimek 

(PR Bydgoszcz), E. Palmowski 

(TV Poznań), H. S m o 1 a g a (PR Łódź), 

Z. Wierciakowa (PR Kielce), M. 

Znaniecki (TV). 

NAGRODY 

31 III — wśród laureatów nagród za wybitne 

osiągnięcia w dziedzinie nauki, techniki 

i kultury Prez. WRN w Bydgoszczy 

D. Czaplicki (Gazeta Pomorska) i K. 

Hofman (oddział PAP). 

29IV — wśród laureatów nagród WRN 

w Szczecinie za działalność na rzecz rozwoju 

nauki i upowszechniania kultury: 

Z. Czapliński (Kurier Szczeciński) i 

zespół redakcyjny Głosu Szczecińskiego w 

składzie: A. Babiński, S. Janusiewicz, 

T. Karwacki, J. Lelach, S. 

Pawłowicz, K. Pohl, H. Prawda, 

Z. S o ś n i с к i. R. Witek i T. Żywczak. 

Ta ostatnia nagroda związana jest 

z jubileuszem 25-lecia Głosu Szczecińskiego. 

IV — wśród laureatów nagrody im. A. 

Kowalskiego — ustanowionej przez Walke 

Młodych — dziennikarz J. Majka (Świat 

Młodych). 

2 V — Krakowski oddział Polskiego 

Związku Inżynierów i Techników Budownictwa 

przyznał nagrodę za działalność publicystyczną 

B. Pieczonkowej (Echo 

Krakowa) i A. Pawlikowi (Dziennik 

Polski). 

5 V — laureatami dorocznych nagród 

Klubu Publicystów i Sprawozdawców Wojskowych 

zostali: II nagr. : R. Danielewski 

(TV) ; III : J. К o r e j w o i A. 

S z y b i s (PAP), W. Kozłowicz (Żołnierz 

Wolności), W. Mroczek (Świat 

Młodych). A. Nowak (Słowo Powszechne), 

Z. Ruta (Gromada — Rolnik Polski), 

S. Sobański (Żołnierz Polski Ludowej), 

J. Sternowski (PR Koszalin), 

E. Walter (Glos Szczeciński). 

6 V — rozstrzygnięcie konkursu dziennikarskiego 

zorganizowanego przez krakowski 

Woj. Komitet Współpracy Organizacji 

Młodzieżowych. I nagr.: H. Cyganik 

(Gazeta Krakowska); II: A. Urbańczyk 

(Echo Krakowa); III: M. Oleksy 

(Głos Młodzieży); wyróżnienia: J. Antecka 

(Dziennik Polski), J. Hańderek, 

S. Jankowski (Student), R. Kostanecki 

(Dziennik Polski), A. Lisiecka 

(Gazeta Krakowska), Z. L o e g 1 e r (Dziennik 

Polski), K. Mądzik (Gazeta Krakowska), 

A. Pilarz (TV), T. Sie dl ar 

(PR). D. Władyczańska (PR). 

8 V — wręczenie nagród Prezesa RSW 

,,Prasa" za rok 1971. Nagrody indywidualne: 

J. Ambroziewicz (Argumenty), S. 

Bratkowski (Zycie Warszawy), A. 

Chmura (Trybuna Robotnicza), F. Hryniewicz 

(Głos Wielkopolski), S. Janusiewicz 

(Głos Szczeciński), M. K ę- 

dzierska (Gazeta Pomorska), J. Krall 

— Zeszyty Prasoznawcze


szewski (Trybuna Ludu), Z. Matuszewski 

(CAF), S. Peters (Gazeta 

Krakowska), J. Radomińska (Express 

Wieczorny), B. S e i d 1 e г (Zycie Literackie), 

Z. Szeliga (Polityka), J. s 1 i p i risk 

a (Glos Koszaliński), W. Wróblewski 

(ZG RSW „Prasa"), B. zapała 

(Słowo Ludu) i E. Ź а к (Rzeszowskie wyd. 

. Pras.)- Nagr. zespołowe: Panorama, Głos 

Wybrzeża, Głos Robotniczy, Głos Wielkopolski, 

Kobieta i Zycie, Kurier Lubelski, 

Na Przełaj, dział wydawniczy Śląskiego 

Wyd. Pras. oraz dział sportowy Trybuny 

Ludu. 

10 V — rozstrzygnięcie dorocznego konkursu 

o nagrodę prasową CRZZ. W kategorii 

prasy zakładowej — I nagr.: Trybuna 

Kędzierzyńskich Azotów; ii: Wiadomości 

Fabryczne (WSK Rzeszów) ; w kategorii 

pism branżowych — I nagr.: Produkcja 

i Usługi; II: Nasze Zycie; nagr. 

indy wid. : I nagr. : E. Wróbel (Głos 

Pracy); II: J. Adaszek (Górni/c); wyróżnienia: 

U. Łączykowska (Profile), 

K. Łowińska (Metalowiec). Wręczenie 

nagr.: 22 V. 

12 V — wręczenie nagród laureatom 

konkursu dziennikarskiego zorganizowanego 

z okazji 30-lecia PPR przez SDP w Katowicach. 

I nagr. : J. Dyja i T. F 1 i- 

s i u к (PR), Z. Bożyczko i M. Słomczyński 

(TV) ; II : T. Wielogłows 

к i (Trybuna Robotnicza) ; nagr. zespołowa 

: J. Petecka, J. Proszowski 

i A. Trzaska (PR) ; III Z. Bożyczko 

(TV), J. Nogaj (Wieczór), T. potems 

к i (Głos Zabrza). 

13 V — wręczenie dorocznych nagród 

Komitetu do spraw Radia i TV za twórczość 

radiową i TV w r. 1971/72. Otrzymali 

je: w kategorii nagród wspólnych (PR 

i TV) — E. Kmiecik, Z. Targosz; 

w kategorii nagród TV: H. Miroszowa, 

S. Mroczkowski (Poznań), J. S u- 

zin, B. Wachowicz, R. Wionczek 

i A. Sroga, A. Zalewski, K. Zanussi 

oraz zespół: I. Dulęba, T. H a- 

luch, S. Kaczmarski, A. Kozera, 

J. Strzałkowski (za programy dokumentalne 

„Polska 71"). W kategorii programu 

krajowego PR: J. Adamski i J. 

Pytlakowski, W.- Błachut (Kraków), 

M. Graczyk, W. Kasprowicz 

(Gdańsk), L. Milczyński (Bydgoszcz), 

H. Podwój ci, A. Tarnawski i M. 

Drabików ski, T. Zimecki. W kategorii 

programu PR dla zagranicy: S. 

Bednarski, Z. Lewik, T. Wójcik 

oraz zespół: E. S к u r j a t, K. Jakubowicz, 

I. Przybysz. 

15 V — wręczenie nagród laureatom 

konkursu dziennikarskiego im. W. Rzymowskiego. 

I nagr.: J. Krawczyńska 

(za książkę „Zapiski dziennikarki warszawskiej"), 

E. Otfinowska (Kurier 

Polski); II: J. Mizia, W. Eysymontt 

(Tygodnik Demokratyczny), T. Jarzębowski 

(Tygodnik Demokratyczny); ill: 

H. Rzadkowska, В. Chmielewska, 

К. Brakowski (Ilustrowany Kurier 

Polski), L. Lechowicz (Tygodnik 

Demokratyczny); wyróżnienia: I. Rembowska. 

E. Odorkiewicz, Z. Wróblewski, 

A. Domin (Ilustrowany Kurier 

Polski), R. Jaworski (Głos Wybrzeża), 

S. Skowroński (Życie Gospodarcze). 

19 V — wręczenie nagród publicystycznych 

im. T. Nocznickiego. Nagr. I stopnia: 

Z. Ropiński (Zielony Sztandar); 

II st. : Z. Mikołajczyk (Wieś Współczesna), 

J. Kania (Dziennik Ludowy), 

E. Nastałek (Wieści); III st.: E. Jabłoński 

(Zielony Sztandar), в. D y 1 а к 

i A. Wiśniewski (Wieś Współczesna), 

K. Sędzikowski (Zielony Sztandar), 

J. Swiatłowski (Wieści), S. S o s z- 

k a (Tygodnik Kulturalny), J. żurek 

(Dziennik Ludowy); nagr. specjalna dla 

zespołu Tygodnika Kulturalnego (M. В r z o- 

stowiecka, W. Jankowerny i z. 

Kraska); wyróżnienia : R. С z а р к i risk 

i (Dziennik Ludowy), J. Gawroński 

(Wieści), J. Gorczyński (Dziennik 

Ludowy), A. Pieńkowski, W. 

Woźniak, M. Oleszek (Zielony 

Sztandar), E. Spirydowicz (Dziennik 

Ludowy). 

23 V — laureatami nagród bydgoskiej 

WKZZ dla dziennikarzy prasy zakładowej 

zostali: E. Karczewska (Profile), 

D. Kędzierska (Wodniak), E. Marczuk 

(Elana), H. Mikołajczyk (Głos 

Załogi, GZPG), J. Jakubik (Glos Celulozy), 

W. Marciniak (Sygnały). 

27 V — wręczenie nagród laureatom dorocznego, 

XII z kolei, konkursu dla dziennikarzy 

— popularyzatorów nauki organizowanego 

przez Kurier Polski pod hasłem 

„Wiedza, technika, postęp". I nagr.: 

R. Czamański (Gazeta Poznańska) ; 

nagr. im. B. Winawera: A. Mostowicz 

(Dookoła Świata); nagr. Ministerstwa Nauki, 

Szkolnictwa Wyższego i Techniki: L. 

Zdanowicz (TV) ; nagr. NOT : L. 

Dmowski (Nowa Wieś) ; III n. : В. К a- 

story i H. Komorowska (PR), J. 

Zbierajewski (Przegląd Techniczny); 

IV: M. Pędzi eh (PAP). J. Surdyko 

w ski (Perspektywy); wyróżnienia: M. 

Szwabe, doc A. Januszajtis i 

prof. Л. Wróblewski (TV Gdańsk), 

IT. В o r u с i ń s к i (Perspektywy), J. 

S t e i n h a u f (Dziennik Polski). 

27 V — wśrćd wyróżnionych nagrodą 

krakowskiego Wyd-Jału Kultury WRN za 

aktywny udział w życiu kulturalnym województwa 

dziennikarze: O. Jędrzejc 

z у к (Gazeta Krakowska), J. Wala w- 

s к i (Dziennik Polski), I. Wierzban 

o w s к a (PR) M С z u m a i J. Biały 

(TV), S Maciejewski (Zycie Literackie). 

L. M a r u t a. 

27 V — dziennikarską nagrodę poznańskiego 

Woj. Komitetu Współpracy organizacji 

Młodzieżowych otrzymał M. В a j e- 

r o wic z (Glos Wielkopolski). 

31V -- rozstrzygnięcie dorocznego konkursu 

Społecznego Komitetu Przeciwalkoholowego 

w Krakowie dla dziennikarzy 

podejmujących problematykę przeciwalkoholową. 

I nagr.: T. Górski: II: Z. 

Kwiatkowski (Życie Literacki"), J. 

Swiatłowski (Wieści). M Tolkan; 

III: A. T e n e t a (Dziennik Polski). J. Ż u- 

kowski (Gazeta Krakowska); wyróżnienie: 

H. Noskowicz-Bieroniowa 

(Echo Krakowa). 

. 1VI — z okazji Dnia działacza kultury 

dziennikarze białostoccy I Czech 

(PR) i R, Krasko (Gazeta Białostocka) 

wyróżnieni nagrodą Prez. WRN. 

1VI — w konkursie dziennikarskim — 

z okazji X Jubileuszowego Samolotowego 

Rajdu Dziennikarzy i Pilotów I nagr. zdobyła 

H. Kramarczuk (TV W-wa); 

II: T. Pat an (Kronika Beskidzka); Ul:


S. Szof (PR); wyróżnienia: Z. Kozakiewicz 

{Żołnierz Wolności), В. К а- 

z n o w s к i (Przyjaźń), B. Moryc (Wojskowy 

Przegląd Lotniczy), R. Niemiec 

(Nowiny Rzeszowskie). Specjalne wyróżnienie 

za aktywność dziennikarską otrzymali: 

S. Szof (PR), J. К1 i ś (Trybuna Robotnicza) 

i Z. Kozakiewicz (Żołnierz 

Wolności). 

11VI — wręczenie nagród laureatom 

konkursu Klubu DzienniKarzy Motorowych 

i PZMot. I nagr. i odznaka „Złotego 

koła" J. Bogusławski (Trybuna 

Ludu); II i odzn. „Srebrnego koła": D. 

Piątkowski (Zycie Warszawy); III i 

odzn. „Brązowego koła": L. Rajewski 

(Motor), H. Otto (Dziennik Bałtycki). 

Nagr. zespołowe: I п.: magazyn TV „Za 

kierownicą"; II: Gazeta Pomorska. 

16 VI — wręczenie nagród fotoreporterom 

śląskiej prasy — uczestnikom VIII 

wystawy śląskiej fotografii prasowej. 

I nagr. : L. Kałuczyński (Goniec 

Górnośląski); II: Z. Wieczorek (Trybuna 

Robotnicza); III: W. Morawski (Trybuna 

Robotnicza); wyróżnienia: J. Mirski 

(Wieczór), S. Gadomski (Panorama). 

28 VI — rozstrzygnięcie dorocznego konkursu 

Klubu Dziennikarzy Depeszowych 

i PAP na najlepszy zespół depeszowy 

w prasie codziennej, radiu i tv. I nagr.: 

Sztandar Młodych; II: Słowo Ludu; III: 

Głos Wielkopolski; specjalną nagr. PAP 

uzyskał Dziennik Ludowy. Zespoły depeszowe: 

Głosu Robotniczego, Dziennika Bałtyckiego, 

Dziennika Polskiego, Wieczoru 

Wrocławia wyróżniono dyplomami. 

PROCESY PRASOWE 

22 VI — w krakowskim Sądzie Wojewódzkim 

zakończył się trwający prawie 

dwa lata proces z oskarżenia prywatnego 

A. Gacha i J. Gach-Rogals 

к i e j przeciwko b. spikerce TV Kraków 

L. Zabińskiej-Skrzybals 

к i e j oraz dziennikarzom L. Mazanowi 

i A. Pilarzowi. Oskarżyciele — 

właściciele zakładu grawersko-złotniczego 

w Krakowie — noczuli się zniesławieni treścią 

felietonu, krytykującego wadliwie wykonaną 

usługę i niegrzeczną obsługę w zakładzie. 

Sąd Powiatowy dla m. Krakowa 

w pierwszym wyroku (z kwietnia ub. r.) 

uniewinnił red. A. Pilarza, natomiast pozostałych 

uznał winnymi zarzutów. Wyrok 

został zaskarżony przez obrońcę oskarżonych 

adwokata dra J. Parzyńskiego 

rewizją do Sądu Wojewódzkiego, który 

zmienił wyrok Sądu Powiatowego. L. Zabińska-Skrzybalska 

i red. L. Mazan zostali 

także uniewinnieni, zaś kosztami postępowania 

obciążono oskarżycieli. Był to 

pierwszy w Polsce proces karny przeciwko 

dziennikarzom tv w związku z wykonywaniem 

przez nich zawodu. 

RYNEK PRASOWO-WYDAWNICZY 

Nowe tytuły: 

IV — 1 nr dwutygodnika Delta; organ 

Samorządu Robotniczego Wytwórni Sprzętu 

Komunikacyjnego „Delta — Kalisz"; 

format: 33,5X47 cm, 4 kol., с 50 gr. 

7 V — 1 nr Tygodnika Płockiego. Wyd. : 

Warszawskie Wydawnictwo Prasowe; format: 

35,5X51 cm, 8 kol., с 2 zł; nakład 

pierwszego nru 15 tys. egz. Tygodnik powstał 

w miejsce dotychczasowej gazety 

zakładowej Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych 

— Petro-Echo. 

IV — l nr społeczno-politycznego tyg. 

Konkrety. Pismo przeznaczone dla regionu 

Zagłębia Miedziowego obejmującego 

7 powiatów woj. wrocławskiego. Wyd.: 

Wrocławskie Wydawnictwo Prasowe; format: 

26,5X37,5 cm, 16 kol., с 2 zł; nakład 

pierwszego nru 25 tys. egz. 

V — 1 nr kwartalnika Magazyn Kulturalny. 

Wyd.: Krakowski Dom Kultury; 

format: 22X29 cm, 56 stron, с 16 zł; nakład: 

5 tys. egz. 

VI — i nr półrocznika wydawanego 

przez Polski Instytut Spraw Międzynarodowych 

w jęz. angielskim — Studies on 

the Developing Countries. Wydawnictwo 

prezentować będzie dorobek polskiej myśli 

naukowej w zakresie badań nad problematyką 

krajów trzeciego świata; przeznaczone 

w zasadzie dla odbiorcy zagranicznego, 

dostępne będzie także na rynku 

krajowym. 

RÓŻNE: 

15IV — 1 nr kolejnego, miesięcznego, 

dodatku Polityki — „Polityka — Eksport 

— Import" redagowanego przy współudziale 

Polskiej Izby Handlu Zagranicznego. 

21V — Zielony Sztandar rozpoczął wydawanie 

nowej, tygodniowej mutacji pn. 

„Na ziemi śląskiej", przeznaczonej dla 

czytelników woj. katowickiego, opolskiego 

i wrocławskiego. 

V — RSW „Prasa" przejęła od Ministerstwa 

Kultury i Sztuki drukarnię w Koszalinie. 

VARIA 

13 V — z okazji X-lecia Białostockiego 

Towarzystwa Naukowego w Białymstoku 

sesja naukowa Komisji Historii Bibliotek, 

Drukarń i Czasopiśmiennictwa. 

Referat nt. dziejów czasopiśmiennictwa suwalskiego 

XIX i XX w. przedstawił Z. 

Filipowicz. 

1VI — zwycięzcą X Jubileuszowego 

Samolotowego Rajdu Dziennikarzy i Pilotów 

została załoga TV W-wa, przed załogą 

Kroniki Beskidzkiej i Przeglądu Sportowego. 

6 vi — walne, statutowe zebranie działającego 

od roku Towarzystwa Przyjaciół 

Prasy Lubelskiej. Pod egidą Towarzystwa 

odbyło się szereg imprez, m. in. wystawa 

objazdowa „Jak powstaje gazeta", „Kurier 

przy tym był", „Dzieje prasy lubelskiej". 

W czasie dyskusji padło wiele propozycji 

dotyczących kierunków działania 

Towarzystwa, które powinno stwarzać odpowiedni 

klimat dla rozwoju prasy, radia 

i tv w Lubelskiem. Zgłoszono również 

zmianę nazwy Towarzystwa na Lubelskie 

Towarzystwo Przyjaciół Prasy, Radia i Telewizji. 

Obszerniejsze informacje — Prasa 

Polska, nr 8 s. 24. 

Opracował Sylwester 

Dzikt 

11*


Korespondenci zagraniczni prasy polskiej 

(stan w dniu 1 lipca 1972) 

RSW „PRASA" 

Algieria (Algier) 

Anglia (Londyn) 

Austria (Wiedeń) 

Belgia (Bruksela) 

Bułgaria (Sofia) 

Chile (Santiago 

de Chile) 

ChRL (Pekin) 

CSRS (Praga) 

Dania (Kopenhaga) 

Francja (Paryż) 

NRD (Berlin) 

NRF (Bonn) 

Anna Jackowska (Interpress), Tadeusz Jackowski 

(Zycie Warszawy) ; 

Andrzej Broniarek (Zycie Warszawy), Interpress), 

Wojciech Kornacki (Express Wieczorny); 

Jerzy Solecki (Interpress) ; 

Mirosław Dyner (Zycie Warszawy); 

Zbigniew К1 e j n (Trybuna Ludu) ; 

Zdzisław A n t o s (Interpress) ; 

— Zygmunt Słomkowski (Trybuna Ludu); 

— Marek Dunin-Wąsowicz (Zycie Warszawy), 

Janusz Litwin (Trybuno Ludu) ; 

— Bogdan Kołodziejski (Interpress); 

— Zygmunt Broniarek (Trybuna Ludu), Urszula 

Kozierowska (Interpress); 

— Leon Bielski (Agencja Robotnicza), Tadeusz 

Derlatka (Interpress), Jan Le gut (Trybuna 

Ludu) ; 

— Edward Dylawerski (Agencja Robotnicza), Daniel 

Luliński (Trybuna Ludu), Jerzy Zmarzł 

i к (Przegląd Sportowy); 

Rumunia (Bukareszt) — Zbigniew Klejn (Trybuna Ludu), Krystyna Wyli 

o w s к а (Interpress) ; 

USA (Waszyngton) — Adam Stanek (Trybuna Ludu) ; 

WRL (Budapeszt) — Wacław Urbański (Trybuna Ludu) ; 

Włochy (Rzym) — Dominik Horodyński (Agencja Robotnicza); 

ZSRR (Moskwa) — Jerzy Kraszewski (Trybuna Ludu), Wojciech 

Rakowski (Sztandar Młodych), Zdzisław R o- 

manowski (Interpress), Marek Sieczkowski 

(Przyjaźń), Remigiusz Szczęsnowicz (Agencja 

Robotnicza). 

PAP 

Algieria (Algier) 

Ameryka Łacińska 

(Meksyk, Santiago 

de Chile, Lima) 


Bułgaria (Sofia) 

ChRL (Pekin) 

Tadeusz Jackowski; 

Zdzisław Marzec; 

Władysław Krajewski; 

Julian Pelc; 

Stanisław Barteczko;


CSRS (Praga) — Ryszard Najderski; 

DRW (Hanoi) — Ryszard Rymaszewski; 

Egipt (Kair) — Krzysztof Wojna; 

Francja (Paryż) — Paweł Wasielewski; 

Indie (New Delhi) — Andrzej Czerwiński; 

Jugosławia (Belgrad) — Władysław К n у с p e 1 ; 

Kuba (Hawana) — Stanisław Zembrzuski; 

NRD (Berlin) — Zbigniew Kustosik, Jerzy Tomaszewski; 

NRF (Bonn) — Eugeniusz Guz, Jan Prejzner; 

Rumunia (Bukareszt) — Andrzej Wyhowski 

(od 1IX 1972 Stanisław Lewandowski); 

Szwecja (Sztokholm) — Andrzej Nowicki 

(od 11X1972 Tomasz W al at); 

USA (Nowy Jork 

ONZ) — Jerzy Górski; 

(Waszyngton) — Jan Dziedzic; 

WRL (Budapeszt) — Andrzej Czerkawski; 

Włochy (Rzym) — Zdzisław Morawski; 

ZSRR (Moskwa) — Zbigniew Suchar, Piotr Z i a r n i k. 

POLSKIE RADIO I TELEWIZJA 


Bliski Wschód (Bejrut) 

CSRS (Praga) 


Jugosławia (Belgrad) 

NRD (Berlin) 

NRF (Bonn) 

USA (Nowy Jork — 

ONZ) 

WRL (Budapeszt) 

Włochy (Rzym) 

ZSRR (Moskwa) 

— Stanisław Maciej Słotwiński; 

— Bolesław N e n с к i ; 

— Karol Bielecki, Wacław Wyględowski 

terwizja) ; 

— Zbigniew Lipiński; 

— Zbigniew Targosz; 

— Edward Kmiecik; 

— Henryk К o 11 a t ; 

— Jan Zakrzewski; 

— Witold W i e r o m i e j ; 

— Dominik Horodyński; 

— Erazm Fethke. 

(In- 

KURIER 

POLSKI 


CSRS (Praga) 


Jugosławia (Belgrad) 

NRD (Berlin) 

NRF (Bonn) 

ZSRR (Moskwa) 

— Kazimierz Smogorzewski; 

— Danuta Wąsowicz; 

— Paweł Wasielewski; 

— Zbigniew Targosz; 

— Jerzy Tomaszewski; 

— Jan Prejzner; 

— Zbigniew Suchar. 

WYDAWNICTWO „PRASA ZSL" 

CSRS (Praga) 

ZSRR (Moskwa) 

— Barbara Bielecka; 

— Ewa Ostrowska.


REDAGOWANIE 

MIĘDZYNARODOWE. Międzynarodowy festiwal 

telewizyjnych programów dla dzieci 

i młodzieży odbywać się będzie w Bratysławie 

co dwa lata. Pierwszy miał miejsce 

jesienią 1971. (Otâzky Zurnalistiky 1972 

nr i s. 55) tl 

NRF. Badania testowe wykazały, że postrzegalnosć 

i percepcja wypowiedzi prasowych 

w żadnej mierze nie zależy od ich 

umieszczenia na parzystych lub nieparzystych 

(prawych lub lewych) stronach. Dwa 

przeprowadzone wiosną 1972 testy wykazały, 

że dostrzeganie ogłoszeń umiejscowionych 

na sąsiadujących stronach waha 

się zaledwie od 38—40%, dostrzeganie marki 

fabrycznej od 31—33%, zaś teksty reklamowe 

na sąsiadujących stronach przeczytało 

9 wzgl. io% badanych. (ZV+ZV 1972 

nr 25 s. 1132) pd 

NRF. Aż 69°/o badanych reprezentujących 

ogół telewidzów zachodnio-niemieekich wyraziło 

pogląd, że w tv za dużo jest scen 

brutalnych. Są to wyniki badań przeprowadzonych 

przez instytut Infas opublikowane 

pod koniec maja br. (ZV+ZV 1972 

nr 26 s. 1176) pd 

USA. Ochrona naturalnego środowiska 

człowieka była głównym krajowym tematem 

publicystyki w amerykańskim dziennikach 

w 1971 r. Do takich wniosków doprowadziła 

analiza 20 904 artykułów redakcyjnych 

wykonana przez nowojorski Zakład 

Badań Zagadnień Publicznych. 44% 

wszystkich analizowanych artykułów dotyczyło 

problematyki społecznej, z czego na 

ochronę środowiska przypadało 15,2%. Najwięcej 

uwagi poświęcono czystości wody, 

wykorzystania ziemi oraz czystości powietrza. 

Do gazet wykazujących najwyższe 

zainteresowanie ochrona środowiska 

należą Los Angeles Times (23% artykułów 

na ten temat) i New York Times (22%). 

Najmniej uwagi tej problematyce poświęciły 

Washington Post i Chicago Tribune 

(po 11%). (American Press 1972 nr 4 s. 4) 

wp 

USA. „Winner Williams" — to pierwsza 

w Ameryce seryjna historyjka obrazkowa 

przeznaczona wyłącznie dla dzieci pochodzenia 

murzyńskiego. Ukazuje się ona 

w Black Dispatch w Oklahoma City, a celem 

jej wprowadzenia było ofiarowanie 

czarnym dzieciom wzorów, z którymi mogłyby 

się one identyfikować. Bohaterem 

opowiastki jest ufny, wesoły i lubiący psikusy 

chłopak występujący w towarzystwie 

Vanessy — dziewczynki z mysim ogonkiem 

oraz Elgina obnoszącego się wszędzie 

ze swoją starą dętką samochodową. 

Dzieci indiańskie i białe odgrywają w tych 

przygodach jedynie uboczne role. 

Mali czarni przyjaciele przeżywają różne 

awantury, które unaocznia czytelnikom 

rysownik pochodzenia murzyńskiego Don 

Heath. Historyjkę obrazkową o Winnerze 

postanowiła ostatnio wprowadzić na swe 

łamy eksperymentalnie jeszcze jedna gazeta 

w Oklahoma City. (Editor and Publisher 

1972 nr 20 s. 55) bg 

W. BRYTANIA. Na walnym zjeździe Krajowego 

Związku Dziennikarzy, który odbył 

się w Tenby (Walia) w kwietniu 1972, 

przyjęto jednogłośnie rezolucję wyrażająca 

ubolewanie z powodu prób cenzury informacji 

z Irlandii Północnej. Ponadto 

postanowiono wprowadzić do Kodeksu Zawodowego 

następujące uzupełnienie: 

„Dziennikarze wspólnie powinni przeciwstawiać 

się zniekształcaniu, ograniczaniu 

i cenzurze informacji przez instytucje 

środków masowych, w których pracuic, 

i starać sie o to, bv publikacje i programy 

odbijalv stanowisko polityczne nie tylko 

prywatnych właścicieli środków masowych 

lub aktualnego rządu." (Direct Line 

May 1972 s. 4) wp 

ZSRR. Radiofonia radziecka utrzymuje wymianę 

programową z 95 kraiami i nadaje 

audycje w 70 jeżykach. (Wg AP Nowo 

sti: Neue Deutsche Presse 1972 nr 12 

s. 13) pd 

ROZPOWSZECHNIENIE ŚRODKÓW 

MASOWEJ INFORMACJI 

INDONEZJA. Globalny nakład gazet codziennych 

w kraju wynosi tvlko 1,2 min 

egz. Jedna gazeta przypada więc przeciętnie 

na stu mieszkańców, podczas gdy 

w kraiach gospodarczo bardziej rozwiniętych 

stosunek jest dziesięciokrotnie wyższy. 

(Neue Deutsche Presse 1972 nr U 

s. 25) pd 

NRF. Wg stanu na l kwietnia 1972 samodzielnych 

redakcji dzienników było 137, 

podczas gdy dwa lata wcześniej było ich 

jeszcze 148, a z końcem 1965 ok. 180. 

Wg statystyki Gablera (ujmującej nie 

samodzielne redakcje, lecz zróżnicowane 

tytuły gazetowe), z końcem 1971 było 

1055 gazet, podczas gdy w 1965 r. istniały 

1252 tytuły. (ZV + ZV 1972 nr 23—24 s. 1101) 

pd 

USA. Przeciętny globalny nakład dzienników 

utrzymał się w 1971 na tym samym 

poziomie co w roku poprzednim, osiągając 

61,74 min egz. w dni powszednie i 49,95 

min egz. w niedziele. 

Jak podało biuro kontrolne ABC, 26 min 

nakładu z dni powszednich przypadło na


gazety poranne, blisko 35,2 min na popołudniówki 

i 731 tys. na tzw. „allday papers". 

50 min gazet niedzielnych przypadło 

na 567 tytułów. (ZV + 2V 1972 nr 23— 

24 s. 1110) pd 

W. BRYTANIA. Według danych biura kontrolnego 

ABC, olbrzymi skok nakładu 

wykazał w drugim półroczu 1971 dziennik 

The Sun: o przeszło 750 tys. egz. w porównaniu 

z okresem przed rokiem i o ponad 

400 tys. egz. w zestawieniu z pierwszym 

półroczem 1971. The Sun był w drugim 

półroczu ub. r. drukowany w 2,5 miliona 

egzemplarzy. (ZV + ZV 1972 nr 15 S. 

568) pd 

WŁOCHY. Wzrostowi popularności Włoskiej 

Partii Komunistycznej towarzyszy 

rozwój jej prasy: w kwietniu 1972 nakład 

centralnego organu Unita przekroczył po 

raz pierwszy milion egzemplarzy. (Neue 

Deutsche Presse 1972 nr 11 s. 25) pd 

ZSRR. Według danych z ostatnich lat 10 

rozprowadzenie prasy w Związku Radzieckim 

wykazuje następujące tendencje: 

W styczniu 1962 z 22,9% gazet rozprowadzonych 

za pomocą prenumeraty odbiór 

instytucjonalny stanowił 4,1%. Reszta 

nakładu rozchodziła się w sprzedaży kioskowej. 

W roku 1964 drogą prenumeraty 

rozchodziło się 17,8% nakładu, instytucjonalny 

odbiór wynosił 1,7%. W styczniu 

1971 prenumerata stanowiła 12,7%, zaś odbiór 

instytucjonalny 1,1%. (Otâzky Zurnalistiky 

1972 nr 1, s. 56) tl 

ZSRR. Ogółem ukazuje się ponad 600 gazet 

miejskich w nakładzie łącznym 11 min egz. 

Częstotliwość ich edycji jest zróżnicowana. 

(Neue Deutsche Presse 1972 nr 10 s. 13) pd 

ZSRR. Z początkiem 1972 r. telewizja obejmowała 

obszar zamieszkały przez 170 min 

osób czyli 70% ogółu mieszkańców. Zarejestrowanych 

było 45 min telewizorów; 

w wielkich miastach, jak Moskwa, Leningrad 

czy Kijów, praktycznie każda rodzina 

posiada odbiornik tv. 

Własne programy nadawane są ze 127 

stacji; programy kolorowe z Moskwy, Kijowa, 

Tbilisi, Taszkientu, Baku i Leningradu 

sa odbierane w blisko 70 miastach 

kraju. (Wg AP Nowosti: Neue Deutsche 

Presse 1972 nr 12 s. 13) pd 

ODBIORCY 

AUSTRIA. „Permanentna analiza czytelnictwa" 

(prowadzona od 3 lat) wykazała 

w marcu 1972, że co czwarty mieszkaniec 

kraju w wieku 14—69 lat (ogółem ponad 

5 min obywateli) czyta dziennik Kronenzeitung, 

a co piąty — magazyn Bunte 

Österreichische Illustrierte. (ZV+ZV 1972 

nr 15 s. 564) pd 

NRF. Monachijski instytut Infratest ustalił, 

że w 1970 r. czas wolny liczył przeciętnie 

375 minut dziennie, z czego 214 

min. poświęcano: telewizji (113 min.), radiu 

(71 min.) i gazetom codziennym (30 

min.). (ZV + ZV 1972 nr 20 S. 914) pd 

NRF. Opublikowano wyniki Media-Analyse 

(dawn. LA) 1972. Największą poczytnością 

cieszy się nadal czasopismo z programami 

rtv Hör Zu, odbierane przez 30% 

ogółu obywateli. Na drugiej pozycji jest 

magazyn ilustrowany Stern (20%) przed 

Springerowską gazetą niedzielną Bild am 

Sonntag (19%) oraz grupą magazynów ilustrowanych 

(Bunte Illustrierte, Neue Revue, 

Quick) i magazynem informacyjnym 

Der Spiegel — które są odbierane przez 

13,5—12% ludności. 

Gazety codzienne nie wchodziły w zakres 

analizy przeprowadzonej przez 3 instytuty 

badawcze. (ZV+ZV 1972 nr 20 s. 

880 i d.). pd 

NRF. w listopadzie 1971 instytut Infratest 

przeprowadził badania wśród młodzieży 

w wieku od 15 do 24 lat. Odpowiedzi 

udzieliło 10% uczniów szkół podstawowych, 

15% — szkół średnich, 13% — zawodowych 

i 22% — słuchaczy szkół wyższych. 

85% badanych czytuje dzienniki, w tym 

49% systematycznie, 18% często, 16% od czasu 

do czasu. Istotne różnice w tym zakresie 

wiążą się ze stopniem wykształcenia. 

Jedynie 2% badanych nie posiada w domu 

radioodbiornika. Słuchanie audycji ma 

tylko nieznaczny związek z wiekiem i wykształceniem. 

40% słucha radia stale, 30% — 

często. 

92% badanych posiada w domu telewizor. 

29% odbiera programy systematycznie 

i taki sam odsetek często, od czasu 

do czasu ogląda tv 32%, rzadko 9%. Tu 

różnice sa związane z poziomem wykształcenia. 

(ZV + ZV 1972 nr 17—18 s. 708 i d.) Pd 

ZSRR. W Związku Radzieckim już od kilku 

lat prowadzi się badania na temat, jak 

radziecki obywatel wykorzystuje wolny 

czas. Na podstawie badań przeprowadzonych 

w Lenigradzie stwierdzono пр., że 

przeciętnie 18,5% wolnego czasu poświęca 

on studiowaniu. Oglądaniu telewizji 

wraz ze słuchaniem radia mężczyźni poświęcają 

przeciętnie 35,4%. Co prawda ta 

ilość czasu nie jest jednakowa we wszystkich 

grupach społecznych: najwięcej czasu 

przeznaczają na oglądanie telewizji niewykwalifikowani 

robotnicy — 40,7%; znacznie 

mniej — wykwalifikowani pracownicy 

przemysłowi — 25,1%. U pracujących 

umysłowo ilość ta wynosi 27,2%. Jeżeli 

chodzi o pozostałe grupy, oglądanie telewizji 

i słuchanie radia waha się między 

32—35.6 całego wolnego czasu. 

Kobiety z reguły mniej słuchają radia 

i oglądają telewizję. Z całego wolnego 

czasu na ten rodzaj rozrywki przypada 

przeciętnie 26,6%. Najwięcej uwagi poświęcają 

telewizii pracownice niewykwalifikowane, 

a także kwalifikowane pracujące 

fizycznie. U kobiet współczynnik oglądania 

telewizji w stosunku do globalnej 

ilości wolnego czasu nie jest niższy od 

19,7%. (Otâzky Zurnalistiky 1972 nr 2 s. 61) 

tl 

RUCH WYDAWNICZY 

BERLIN ZACH. 30 czerwca 1972 ukazało 

się ostatnie wydanie socjaldemokratycznego 

dziennika Telegraf; jednocześnie została 

zlikwidowana wieczorna edycja tej gagety 

— Nacht-Depesçhe. 

Telegraf wystartował w r. 1946 z półmilionowym 

nakładem, który ostatnio zmalał 

do zaledwie 74 tys. Nacht-Depesche 

drukowano w 36,5 tys. egz. Łącznie oba 

tytuły SPD obejmowały 11,7% globalnego 

nakładu dzienników zachodnioberlińskich, 

wśród których aż 68,6% przypada gazetom 

Springera (Die Welt i Bild-Zeitung — edycje 

berlińskie, BZ, Berliner Morgenpost). 

Poza tym ukazują się jeszcze tylko 3 

dzienniki niezależne: Tagesspiegel (10,4% 

globalnego nakładu), Abend (6,9%) i Spandauer 

Volksblatt (2,4%t). 

Niskie nakłady zlikwidowanych dzienników 

socjaldemokratycznych były przy-


czyną ich poważnego deficytu. Z kasy 

SPD musiano je dofinansować kwotą 2.5 

min marek. (Der Spiegel 1972 nr 28 s. 55) 

pd 

TANZANIA. Z końcem kwietnia 1972 ukazała 

się w jęz. angielskim nowa gazeta 

Daily News, powstała z połączenia rządowego 

pisma The standard i organu partii 

Tanu The Nationalist. 

Wydawana nadal w jęz. suahili partyjna 

gazeta Uhuru zwiększyła objętość 

i uzyskała niedzielne wydanie pt. Mzalenda, 

(Neue Deutsche Presse 1972 nr 11 

s. 25) pd 

USA. Jedna z największych gazet podmiejskich, 

ukazująca się na Long Island — 

Newsday (441 tys. egz. nakładu), wydała 

8 kwietnia br. pierwszy nr swej gazety 

niedzielnej pt. Sunday Newsday. Stanowi 

to bezpośrednią konkurencję dla edycji 

niedzielnych New York News (343 tys. 

egz.) i New York Times (152 tys. egz.) kolportowanych 

w rejonie Long Island. 

Inwestycje przygotowujące Sunday 

Newsday wyniosły 1,3 min doi. pierwszy 

nr liczył 396 stron i kosztował 25 centów, 

podczas gdy New York News ma cenę 30, 

a New York Times 50 centów. (ZV+2V 

1972 nr 23—24 S. 1110) pd 

ZSRR. W Swierdłowsku ukazał się pierwszy 

numer ilustrowanego Kuriera — niedzielnego 

wydania gazety Wieczernyj 

Swierdlowsk. Kurier poświęcony jest głównie 

reklamie miejskich nowości. (Zurnalist 

1972 nr 3 s. 79) zo 

REKLAMA 

MIĘDZYNARODOWE. International Advertising 

Association podała, że w 1970 

wydano w 75 krajach kapitalistycznych 

33 miliardy dolarów na wszelakie cele 

reklamowe. 43% tej sumy przypadło na 

ogłoszenia prasowe, 18% na reklamę telewizyjną, 

6% — na radiową. 

W zakresie reklamy za pomocą środków 

masowego komunikowania aż 59% 

kwot wydatkowano w USA, dalsze 24% — 

łącznie w NRF, Japonii, W. Brytanii, Kanadzie 

i Francji. 

Na 1 mieszkańca przypadło przeciętnie 

dolarów: w USA — 96, w Szwajcarii — 

68, Danii, Kanadzie i Szwecji — ok. 48, 

w NRF — 44, w Australii — 36, w Holandii 

i N. Zelandii — ok. 31. (ZV+ZV 1972 

nr 25 s. 1126) pd 

NRF. Wydatki na reklamę wzrosły w latach 

1960—1971 o 357% — z 1151,4 min mk 

do 4109,6 min mk. Najwyższy wzrost procentowy 

stwierdzono w telewizji — o 591% 

(czyli o ok. 650 min mk), następnie w radiofonii 

— o 465% (ok. 180 min mk), w czasopismach 

— 354% (co jednak w wartości 

bezwzględnej daje aż 1460 min mk więcej) 

i w gazetach — o 269% (670 min mk). 

(ZV + ZV 1972 nr 16 S. 602) pd 

USA. W czasopiśmie Advertising Age opublikowano 

wstępne dane o wydatkach reklamowych 

w 1971: wyniosły one 20,5 miliarda 

doi., czyli wzrosły o 4,6% w stosunku 

do roku wcześniejszego. 

Na reklamę w dziennikach wydatkowano 

6215 min doi. (+ 8,2%), w czasopismach 

1405 min doi. (+ 6%), w telewizji 3520 min 

doi. (— 2%), w radiofonii 1380 min doi. 

(+ 5,4%). (ZV+ZV 1972 nr 23—24 S. 1110) pd 

USA. Coraz więcej dzienników amerykańskich 

postanawia nie zamieszczać reklam 

filmów oznaczonych symbolem X („X for 

sex"). Po ogłoszeniu decyzji o wprowadzeniu 

tej zasady przez Detroit News (650 

tys. egz.) 7% łącznego nakładu dzienników 

w USA ma zamknięte łamy dla tego 

typu reklamy. Przeciw tej zasadzie wystąpił 

prezes Amerykańskiego Stowarzyszenia 

Filmowców, J. Valenti, oświadczając, 

że „żadna gazeta nie ma prawa dyktować, 

co ludzie mogą, a czego nie mogą oglądać". 

(Time z 8 V 1972 s. 39) wp 

ZAWÓD DZIENNIKARSKI 

FINLANDIA. Dziesięć dni (9—19 maja 

1972) trwał strajk 2900 dziennikarzy prasowych 

ogłoszony przez Związek Dziennikarzy 

Fińskich przy poparciu Międzynarodowej 

Federacji Dziennikarzy. Bezpośrednią 

przyczyną strajku był spór z wydawcami 

z okazji podpisywania nowego 

układu zbiorowego na następne 3 lata. 

Dziennikarze żądali podwyżki w wysokości 

60—110 marek miesięcznie, a wydawcy 

godzili się tylko na 40 marek. Ponadto 

dziennikarze żądali objęcia układem zbiorowym 

od r. 1972 także fotoreporterów 

(do tego czasu nie byli nim objęci); wydawcy 

obiecywali uczynić to za 2 lata. 

(Direct Line IFJ May 1972 s. 1) wp 

JUGOSŁAWIA. Ostatnio toczy się tu dyskusja 

nad nowelizacją terminologii dotyczącej 

zawodu dziennikarskiego ujednoliconej 

prawnie w 1956 roku. Chodzi 

mianowicie o takie pojęcia, jak: pracownik, 

współpracownik, pracownik techniczny, 

fotograf-ilustrator, karykaturzysta, 

dziennikarz-stenograf, dziennikarz-korektor, 

fotoreporter, starszy lektor i redaktor-tłumacz. 

(Otâzky Zurnalistiky 1972 nr 1 

s. 56) tl 

USA. Około 2000 reporterów, redaktorów, 

publicystów oraz studentów i profesorów 

dziennikarstwa z całych Stanów Zjednoczonych 

wzięło udział w zjeździe zorganizowanym 

w Nowym Jorku przez redakcję 

dziennikarskiego czasopisma More 

w kwietniu 1972. Zjazd — zgodnie z zapowiedzią 

organizatorów — miał dać wszystkim 

okazję do wszelkich skarg na temat 

sytuacji dziennikarzy i środków masowych 

w USA. Lista skarg okazała się 

dość banalna: zbyt ostra kontrola redakcyjna, 

zbyt wiele zaufania do oficjalnych 

źródeł informacji, zbyt mało czasu na pogłębienie 

trudnych problemów, o których 

się pisze, za mało Murzynów i kobiet 

w redakcjach, za niskie zarobki, zbyt mało 

zainteresowania ze strony prasy problemami 

najważniejszymi, jak np. ochrona 

środowiska itp. 

Zjazd ten był swego rodzaju prowokacją 

wobec odbywającej się równocześnie 

w Nowym Jorku dorocznej sesji Amerykańskiego 

Stowarzyszenia Wydawców Prasowych 

(ANPA), na której ogłoszono, że 

dzienniki w USA w r. 1971 osiągnęły rekordowy 

nakład (62,2 min egz.) oraz przyniosły 

rekordowy dochód (6,2 mld dolarów). 

(Time z 8 V 1972 s. 38—39) tup 

USA. Na 40 tys. pracowników zatrudnionych 

w redakcjach amerykańskich gazet 

i czasopism jest tylko 300 przedstawicieli 

takich mniejszości, jak Murzyni, Indianie 

i Portorykańczycy. Według oceny specjalnej 

komisji, powołanej do rozpatrzenia tego 

problemu, jest to ilość znikoma — i co 

najmniej jeszcze 100 osób tego pochodzenia


powinny przyjąć już w tej chwili redakcje. 

Wydawcy uważają to jednak za niemożliwe, 

gdyż według nich brakuje wśród 

mniejszości narodowych ludzi o odpowiednich 

kwalifikacjach. Według oceny 

zainteresowanych kandydatów na dziennikarzy 

stanowisko takie, reprezentowane 

głównie przez wydawców gazet znajdujących 

się w południowych stanach, jest 

zwykłym wykrętem, gdyż określenie 

„kwalifikacji" ma rozmaite odcienie interpretacyjne. 

Jednocześnie sami wydawcy 

nie wykazują zbytniej gorliwości w 

kształceniu takich właśnie kandydatów na 

dziennikarzy oraz w przesuwaniu już pracujących 

w redakcjach przedstawicieli 

mniejszości narodowych na stanowiska 

kierownicze. 

Pewnym wytłumaczeniem tej niechęci 

jest obawa przed radykalizowaniem zespołów 

redakcyjnych przez krytycznie nastawionych 

do obecnych stosunków w 

USA — przedstawicieli ludności, głównie 

murzyńskiej. Zjawisko to doprowadziło 

nawet w stanach południowych do napięcia 

wewnątrzredakcyjnego zmierzającego 

wręcz do segregacji. 

Z drugiej strony — praca dziennikarska 

nie cieszy się (według oceny wspomnianej 

komisji) zbytnią popularnością wśród 

młodzieży pochodzenia murzyńskiego. W 

jej oczach obraz redakcji amerykańskich 

jest zdecydowanie negatywny, ci natomiast, 

którzy się na tę pracę zdecydowali, 

podlegają stanom frustracji spowodowanym 

wymaganiami „kwalifikacji", które 

to słowo budzi skojarzenia drażniące 

ambicje młodych Indian, Murzynów i Portorykańczyków 

— absolwentów uczelni amerykańskich. 

(Editor and Publisher 1972 

nr 17 s. 11) Ъд 

USA. Dziennikarka lokalnej prasy, Judi 

Pier, w swoich obserwacjach z kampanii 

wyborczych kolejnych kandydatów na 

prezydentów USA zwraca uwagę na stosunek 

polityków do przedstawicieli prasy. 

Na spotkaniach przedwyborczych z reguły 

więcej jest reprezentantów różnych 

„mediów", niż samych wyborców. Politycy 

uważają, że skuteczniejsze jest przedstawienie 

się masowej publiczności, niż 

tym kilkuset gapiom, którzy przyjdą na 

spotkanie. Oczywiście, w pewnym okresie 

i oni są ważni — ale naprawdę liczy 

się tylko „wszechmocna prasa", głównie 

ogólnokrajowa. Przedstawiciele jej 

zwalają się tłumnie — i od razu dają się 

wszystkim poznać. 

Prasa lokalna — choć również ważniejsza 

dla polityków od przypadkowych 

uczestników spotkania — nie ma tu większego 

głosu. „Mali ludzie" z prowincji zostają 

natychmiast odepchnięci na korzyść 

możniejszych i potężniejszych kolegów 

z gazet o znanych tytułach. Jeśli zaś reporter 

lokalny zapomni przypadkiem o 

wyznaczonej mu pozycji, to każdy kandydat 

dysponuje jeszcze prywatna „gwardią 

przyboczną", która zna swój fach 

i chętnie go wykonuje — bez względu na 

wiek i płeć delikwenta... (Editor and Publisher 

1972 nr 16 s. 10) bg 

USA. Nagrodę Pulitzera 1972 przyznano 

dziennikowi Netu York Times za opublikowanie 

tajnych dokumentów Pentagonu na 

temat przyczyn i skutków wojny wietnamskiej 

oraz publicyście Jackowi A n- 

dersonowi za demaskatorskie komentarze 

o roli rządu amerykańskiego w 

konflikcie indyjsko-pakistańskim. (ZV+ZV 

1972 nr 20 S. 917) pd 

USA. Parę ostatnich lat charakteryzowało 

się serią poważnych zaburzeń wewnętrznych 

spowodowanych głównie napięciami 

społecznymi i rasowymi. Jak obsługiwać 

z dziennikarskiego punktu widzenia tego 

rodzaju zaburzenia i zajścia uliczne, by 

zachować obiektywność relacji, nie stać 

sie zaangażowanym w wypadki ich uczestnikiem, 

a zarazem zagwarantować sobie 

bezpieczeństwo osobiste Z takim pytaniem 

zwróciła się do dziennikarzy pracownica 

noukowa jednego z uniwersytetów. 

Na pytania odpowiedziało 21 dziennikarzy, 

z których wielu osobiście brało udział 

w obsłudze prasowej zajść ulicznych. 

Stwierdzili cni pizede wszystkim, że prasa 

amerykańska nie jest przygotowana do 

obsługiwania takich pizejawów społecznego 

niezadowolenia. Następnie wysunęli 

sporo różnych proolemów związanych z 

pracą dziennikarską podczas walk i starć 

tłumów z policją, które osoba opracowująca 

ankietę ujęła w formę „rad dla reportera". 

A więc ieporter powinien wcześniej 

przygotować się do tego rodzaju pracy: 

czytać książki traktujące o problemach 

rasowych i stosunkach w dzielnicach grupujących 

czarnych mieszkańców. Podczas 

zajść powinien korzystać z wszelkich dostępnych 

źródeł, zamiast bezradnie krążyć 

po ulicach. Powinien źródła te wybierać 

bardzo uważnie, pamiętając, że nie jest 

dobrym informatorem zaangażowany bezpośrednio 

w starcia policjant. Obowiązuje 

sprawdzanie wszelkich informacji podawanych 

przez rzeczników antagonistycznych 

grup, przy czym pamiętać należy, że najaktywniejsi 

nie s.} zawsze najbardziej reprezentatywnymi. 

Szczególna uwaga należy 

sie liczbom dotyczącym ofiar i szkód: 

leżący nieruchomo i zalani krwią ludzie 

wymagają nieraz tylko trochę wody i 

gąbki, by przywrócony im został normalny 

wy^Jiid, a diamatycznie wyglądające 

„pole walki" wkrótce okazać się może 

tylko zaśm:ecc.ną ulicą. 

Nie wolno, przeprowadzając wywiady, 

dopuszczać do ujawnienia się antagonizmów; 

nie wolno zachowywać się tak, 

jakby się brało stronę któregokolwiek 

z przeciwnych obozów; lepiej nie wymachiwać 

notesami i ołówkami, by nie skoncentrować 

na sobie wrogości przeznaczonej 

dla sfer rządzących; unikać fleszów, 

wyglądających w ciemności jak odblask 

wystrzału i teleobiektywów, mogących 

wydać się przestraszonym żołnierzom fragmentem 

broni. Poza tym nie należy 

wprawiać w nerwowość policjantów, piszcząc 

przy nich oponami samochodu. Do 

ekwipunku reportera warto dodać hełm, 

butlę z tlenem, zaciskacz na nos, namoczoną 

pieluszkę dziecięca w nylonowym 

woreczku oraz lizaki (dla bezpieczeństwa — 

kto uderzy człowieka ssącego lizak). 

Najlepiej przy tym jest używać do takiej 

obsługi reporterów starszych, doświadczeńszych 

— bo młodzi łatwo się 

emocjonują. (Editor and Publisher 1972 

nr 21 s. 15) bg 

SZKOLNICTWO DZIENNIKARSKIE 

JUGOSŁAWIA. Na Studium Dziennikarskie 

przy Wydziale Nauk Politycznych 

w Zagrzebiu starać się mogą dyplomowani 

absolwenci wszystkich wydziałów, jak 

również absolwenci i studenci ostatniego 

roku Wydziału Nauk Politycznych. Żabie-


gający o przyjęcie poddani są egzaminowi 

wstępnemu, na który składają się: napisanie 

eseju na określony temat, rozmowy 

o pracy pisemnej, egzamin z języków obcych 

(wymagana znajomość przynajmniej 

dwóch, w tym znajomość aktywna jednego) 

oraz test psychologiczny. (Otâzky 

Zurnallstiky 1972 nr l s. 56) tl 

BADANIA 

I INSTYTUCJE NAUKOWE 

MIĘDZYNARODOWE, w początkach czerwca 

1972 obradowało w Monachium 21 Zgromadzenie 

Generalne Międzynarodowego Instytutu 

Prasowego (IPI, z siedzibą w Zurychu). 

Instytut zrzeszał w momencie rozpoczęcia 

obrad 1679 członków — dziennikarzy 

i wydawców z krajów niesocjalistycznych. 

Od kilku lat zainteresowanie IPI poświęcone 

jest szczególnie krajom rozwijającym 

się, zwłaszcza afrykańskim. Ukazały 

się już 4 numery powołanego przez 

IPI kwartalnika The African Journalist, 

a w Nairobi 22 słuchaczy ukończyło pierwszy 

kurs Nigeryjskiego Instytutu Dziennikarskiego, 

którego kierownictwo spoczywa 

w rękach przedstawiciela IPI. (IPI — 

Rundschau 1972 nr 5—6 s. 1—4) pd 

MIĘDZYNARODOWE. Dziennikarski Ośrodek 

Dokumentacyjny dla Ameryki Łacińskiej 

CIESPAL w Quito (Ekwador) utworzył, 

łącznie z UNESCO, nowy ośrodek 

dokumentacyjny dla Ameryki Południowej, 

Hiszpanii i Portugalii, który ma służyć 

informacjami potrzebnymi dla dziennikarstwa, 

szkół i instytucji zajmujących 

się zagadnieniami kultury rolnej. W powiązaniu 

z czterema innymi ośrodkami 

z pokrewnych dziedzin, założonymi przez 

UNESCO w różnych krajach, Ośrodek ma 

prowadzić wvmiane świadczeń. W etapie 

późniejszym przewidziane jest opracowanie 

bibliografii, dla których będzie tworzony 

specjalny system deskryptorowy. 

Bliższych informacji może udzielić dyrektor 

Gonzalo Cordova, CIESPAL, Amazozonas 

No 1521, Ap. 584 Quito (FID News 

Bulletin 1972 nr 6) tl 

GRECJA. Powołany do życia w r. 1971 Instytut 

Prasy i Informacji rozpoczął swoją 

działalność. Jego ramowy zakres zadań 

wyraźnie określa cele Instytutu: 

1) informowanie greckiej i międzynarodowej 

opinii publicznej wszelkimi dostępnymi 

środkami o Grecji i jej problemach; 

2) opracowanie podstawowych kierunków 

kontaktów z odbiorcami i wybór stosownych 

środków dla osiągnięcia tego 

celu; 

3) w zgodzie z ustawami i przepisami 

prawnymi — kontrolowanie informacji 

przygotowanych przez prasę, radio, telewizję, 

jak również działalności teatrów, 

kin, zgromadzeń publicznych, wystąpień 

itp. co do ich zgodności z przepisami 

prawnymi. 

Generalnym dyrektorem do spraw prasy 

jest emerytowany pułkownik Joannis 

Anastassopulos, przyjaciel Papadopulosa, 

przywódcy junty wojskowej (Otâzky Zurnallstiky 

1972 nr 1 s. 56) tl 

NRD. W najbliższym czasie pojawi się 

słownik dziennikarstwa socjalistycznego. 

Słownik ten powinien mieć duże znaczenie 

tak dla dydaktyki dziennikarskiej jak 

i dla praktyki prasowej. Gromadząc podstawowe 

kategorie dziennikarskie, definiuje 

nie tylko pojęcia, ale i współczesne 

kryteria dla oceny np. gatunków dziennikarskich, 

organizacji pracy dziennikarskiej. 

Koncepcja słownika powstała z inspiracji 

kierownika Sekcji Dziennikarskiej w 

Lipsku, prof, dra Dusiski. Wykaz obejmuje 

âzwiska 70 autorów. Nad słownikiem 

zespół pracował dwa lata. 

W obecnej poszerzonej formie słownik 

ma 409 rękopisowych stron. Tematycznie 

uporządkowany rękopis, jako materiał roboczy, 

jest do dyspozycji studiujących. 

Z końcem 1972 roku ma być oddany do 

druku i udostępniony szerszemu ogółowi. 

(Otâzky Zurnallstiky 1972 nr 1 s. 54) tl 

NRF. Zakładając brak wspólnego miernika 

oceny poszczególnych środków masowego 

komunikowania, Erp Ring zaproponował 

w 1971 r. zastąpienie jednostki 

badawczej „odbiorca na egzemplarz (program)" 

przez „wartość zapamiętywania" 

nazw firmowych i nazwisk osób występujących 

w telewizji, radiu, kinie, plakatach, 

czasopismach, dziennikach, oknach 

-tawowych. 

Inna analiza porównawcza 8 anglosaskich 

prac empirycznych wykazała brak 

przewagi któregoś z badanych środków 

komunikowania — aczkolwiek rysuje się 

ootencjalna możliwość większego oddziatvwrnia 

tv na skutek łatwiejszego jej odbioru 

spowodowanego m. in. jednoczesnym 

przekazem wizualnym i słuchowym. 

Po tych raczej teoretycznych studiach 

w lutym 1972 grupa badawcza Oppermanna 

przeprowadziła na zlecenie wydawnictwa 

prasowego Grüner + Jahr porównawcza 

analizę oddziaływania ogłoszeń w 

czasopismach i reklamy w telewizji. Przedmiotem 

testu była czterokolorowa reklama 

całostronicowa w mpgazyn^ch kobiecych 

Brigitte i Für Sip oraz nółminutowa 

reklama w tv. Ukierunkowano badania 

ściśle na środek przekazu (czasooismo, tv). 

nie zaś na przedmiot reklamy. Testom 

ooddano 160 kobiet w nreteście metodologicznym 

i 5 iednorodnvch strukturalnie 

grup po sto kobiet, badając: 

— w grupie 1 — wpływ tv po wcześniejszym 

kontakcie z czasopismem (druk 

3 ogłoszeń i bezDOśrednio następujące badanie, 

3 reklamy w tv i bezpośrednio 

następujące badanie), 

— w grupie 2 — odwrotność sytuacji 

poprzedniej (wpływ reklamy w czasopiśmie 

po wcześniejszym kontakcie z reklamą 

telewizyjną), 

— w grupie 3 — długotrwałość oddziaływania 

tv (3 reklamy w tv i badanie 

w 23 dni po ich nadaniu), 

— w grupie 4 — ten sam eksperyment 

w 23 dni po otrzymaniu 3 reklam w czasopiśmie, 

— w grupie 5 — przeprowadzono badania 

kontrolne bez bodźca reklamowego. 

Końcowe wyniki wykazują, że na pytanie 

o przydatność jakiegoś środka przekazu 

nie można odpowiedzieć generalnie. 

W zależności od zadania, przedmiotu, 

adresatów, lepsze możliwości oddziaływania 

daje jeden lub drugi środek przekazu 

albo ich łączne zastosowanie. (ZV + 

ZV 1972 nr 25 s. 1113—1116). pd 

NRF. Wydawnictwo prasowe Grüner 4- 

Jahr ufundowało doroczne nagrody w wysokości 

20 tys., 10 tys. i 5 tys. mk za pra-


ce badawcze z zakresu masowego komunikowania. 

1 czerwca 1972 przyznało je jury 

(w skład którego wchodzili m. in. prof. 

prof. Noelle-Neumann i Ronneberger) następującym 

autorom: 

1. nagrodę — Güntherowi Benadowi 

(Intermarket, Düsseldorf) za opracowanie 

„Trendy społeczne a rynek komunikowania", 

2. nagrodę — zespołowi autorskiemu 

z Zurychu za studium „Tworzenie kategoryzacji 

do analizy zawartości czasopism". 

Nagrodę 3. podzielono na dwie prace 

z zakresu metodologii analizy zawartości 

i socjologicznych badań czytelnictwa. 

(ZV+ZV 1972 nr 25 s. 1148 i n.) pd 

NRF. W Monastyrze prowadzone są pod 

kierunkiem prof. Ericha Küchenhoffa badania 

na temat „Demokratyczne granice 

wolności prasy"; koszt tych badań zaplanowany 

jest na 48,5 tys. marek. Zespół 

badawczy koncentruje się głównie na analizie 

reakcyjnej gazety Springera Bild- 

Zeitung, zwłaszcza sprawozdań dotyczących 

walki o lepsze warunki pracy, polityki 

związków zawodowych, czynszów i 

polityki socjalnej. Ten zakres badań miał 

być przedstawiony na kongresie związkowym 

jesienią 1971; termin nie został jednak 

dotrzymany. Mimo tego Ministerstwo 

Nauki i Badań Nadrenii-Westfalii postanowiło 

finansować analizę do jej zakończenia, 

uważając, iż „trzeba wkalkulować 

nawet niepowodzenie projektu badawczego". 

(ZV+ZV 1972 nr 16 s. 671) pd 

USA. Uczenie brzmiącą nazwę „psychografrti" 

nadało Biuro Reklamy Amerykańskiego 

Stowarzyszenia Wydawców 

Dzienników (ANPA) swemu nowemu programowi 

badawczemu. Ze względu na 

fakt, że dotychczasowe badania dostatecznie 

określiły strukturę czytelnictwa poszczególnych 

tytułów według cech demograficznych, 

nowy program, czyli właśnie 

„psychografika", koncentruje się na problematyce 

wpływu, jaki na zachowanie 

się odbiorców prasy wywierają ich cechy 

osobowościowe. Badania finansuje Newsprint 

Information Committee. (Newsprint 

Facts 1972 nr 3 s. 1) wp 

ZSRR. W Moskwie odbyła się w styczniu 

konferencja naukowa zorganizowana przez 

wydział dziennikarstwa uniwersytetu moskiewskiego 

i Związek Dziennikarzy ZSRR. 

Omawiano perspektywy rozwoju środków 

masowej informacji i propagandy. Materiały 

z tej sesji będą wydane drukiem. 

(Zumalist 1972 nr 1 s. 78) zb 

BIOGRAFIA 

USA. Wybitny prasoznawca amerykański, 

profesor dziennikarstwa na uniwersytecie 

Iowa — James W. Markham — zmarł 7 lutego 

1972. Głównym przedmiotem jego zainteresowań 

naukowych było komunikowanie 

masowe w skali międzynarodowej. 

Jako wynik tych zainteresowań pozostały 

po nim m. in. dwie książki: Voices of the 

Red Giants (patrz recenzja w Zeszytach 

Prasoznawczych 1969 nr 4) i International 

Communication as a Field of Study. Był 

jednym z redaktorów Journalism Quarterly. 

J. W. Markham wielokrotnie dał wyraz 

swoim antykomunistycznym przekonaniom, 

wp 

TECHNIKA 

MIĘDZYNARODOWE. W ostatnich dniach 

lutego 1972 obradowało w Kopenhadze 

i Malmö seminarium poświęcone zastosowaniu 

techniki OCR (optical character reading) 

w redakcjach gazet. Technika ta 

jest już stosowana przy elektronicznym 

opracowywaniu informacji; umożliwia ona 

bezpośrednie przekształcanie maszynopisów 

w informacje odczytywane przez maszyny. 

Na seminarium omówiono doświadczenia 

wynikające z rocznego lub dłuższego 

stosowania systemu OCR w amerykańskiej 

gazecie Worchester Telegram, w zachodnioberlińskiej 

zecerni Hartmann + Heenemann 

KG, w redakcji Sydsvenska Dagbladet 

w Malmö (aż po wstępną produkcję) 

i in. Amerykańska firma Autoreader 

zmontowała już OCR w 23 redakcjach, 

firma Compuscan w 7 redakcjach i 5 zakładach 

fotoskładu; także firma Scandata 

uruchamia system OCR. 

Posługiwać się techniką OCR może 

w zasadzie każdy posiadacz elektrycznej 

maszyny do pisania. Używa się w tym 

celu papieru o formularzowym podziale 

płaszczyzny. Daje to pełne możliwości nanoszenia 

korektur i poprawek na marginesach 

za pomocą pisaka, którego znaków 

nie odczytuje OCR. Korektury są odpowiednio 

wstawiane do manuskryptu przez 

wyszkolony personel. 

Bezbłędność odczytywania przez OCR 

jest prawie idealna: granica błędu osiąga 

zaledwie l : 10 000. 

Koszt zainstalowania systemu OCR szańcuje 

się na pół do jednego miliona marek 

NRF. Pewne holenderskie przedsiębiorstwo 

obliczyło, że przy milionie złożonych znaków 

tygodniowo osiąga się rentowność. 

Przestawienie na system OCR trwało 

w Malmö — bez pertraktacji poprzedzających 

— pół roku. Szkolenie personelu 

przeprowadzono już przed pracami montażowymi. 

(ZV + ZV 1972 nr 17—18 s. 748 — 

753) pd 

JAPONIA. Firma Matusshita Graphic Communica-System 

Inc. wypuściła na rynek 

nowa, najdoskonalsza z dotychczasowych, 

aparaturę do przekazywania kolumn gazety 

na odległość. Według zapowiedzi reklamowych 

czas transmisji jednej kolumny 

nie przekracza 1 minuty. Nowa metoda 

opiera się na wykorzystaniu fal laserowych. 

Koszt całego urządzenia wynosi 

20 milionów jenów, tzn. około 56 tys. dolarów. 

(American Press 1972 nr 4 s. 4) wp 

KANADA. Z końcem 1971 w offsecie drukowano 

21 dzienników (co stanowi 18% 

ogólnej ich liczby). Nakład gazet offsetowych 

był niewielki — ogółem wynosił 

280 tys. egz., czyli 6% globalnego nakładu 

dzienników. (ZV+ZV 1972 nr 17—18 

s. 771) pd 

USA. Instytut badawczy ANPA ustalił, 

że 7. końcem 1971 z ok. 1750 dzienników 

offsetem drukowano 42%; przy globalnym 

nakładzie 62 min egz. nakład gazet offsetowych 

wynosił 14%. (ZV+ZV 1972 nr 17— 

18 s. 771) pd 

USA. Trzeciego z kolei satelitę komuninikacyjnego 

z serii Intelsat 4 wystrzelono 

z Przylądka Kennedy'ego 14 czerwca 1972. 

Po przesunięciu go na statyczną orbitę 

nad Oceanem Indyjskim stanie się on 

ostatnim ogniwem światowej sieci zachodnich 

satelitów komunikacyjnych. Pozosta-


łe dwa satelity tej sieci umieszczone są 

nad Atlantykiem i Pacyfikiem. 

Nowy satelita może obsługiwać 6 tysięcy 

połączeń telefonicznych oraz 12 kanałów 

telewizyjnych, wp 

ZSRR. Systematycznie wzrasta baza poligraficzna 

Wydawnictwa Komunistycznej 

Partii Uzbekistanu w Taszkiencie: nowo 

wzniesiony oddział druku wklęsłego ma 

roczną wydajność ponad miliarda arkuszy. 

W drukarni taszkienckiej powstają 

m. in. centralne czasopisma Krokodil oraz 

Rabotnica. 

Aktualnie wznoszony jest 16-piętrowy 

budynek redakcyjno-wydawniczy. (Neue 

Deutsche Presse 1972 nr 8 s. 11) pd 

PAPIER 

MIĘDZYNARODOWE. Produkcja papieru 

gazetowego wzrosła w latach 1950—1971 

Z 9 535 421 t do 23 439 500 t (szacunkowo). 

Potentatem światowym nr 1 jest nadal 

Kanada, która produkowała przed 20 laty 

5 278 585 t, a przed rokiem ok. 8 750 tys. t. 

Na drugim miejscu są USA (1950 ponad 

1 min t, 1971 ok. 3400 tys. t). 

Ale największy skok produkcyjny dokonał 

się w Japonii, gdzie wydajność 

wzrosła ze skromnych 145 281 t do ok. 2 300 

tys. t! W ten sposób Japonia w 1971 r. 

wysunęła się na 3 miejsce w światowej 

produkcji papieru gazetowego, dystansując 

Finlandię (ok. 1440 tys. t), Szwecję 

(ok. 1100 tys. t), W. Brytanię (ok. 840 

tvs. t), Norwegię (ok. 605 tys. t) i pozostałe 

kraje, których produkcja nie przekracza 

pół miliona t rocznie. 

Łączna produkcja papieru gazetowego 

w krajach socjalistycznych szacowana była 

W 1971 r. na ok. 1700 tys. t. (ZV+ZV 

1972 nr 21 S. 983) pd 

HISTORIA 

USA. Pierwszy i, jak dotąd, jedyny zbiór 

amerykańskich komiksów znajduje się 

w San Francisco w założonym w roku 

1967 przez pisarza Billa Blackbearda archiwum 

starych czasopism. Zbiór obejmuje 

ponad 10 tys. wycinków różnych 

powieści rysunkowych ukazujących się w 

prasie amerykańskiej od roku 1893. Komiksy 

zgromadzone są według tytułów 

i lat wychodzenia. Twórca archiwum zamierza 

napisać historię amerykańskiego 

komiksu w oparciu o zgromadzone zbiory, 

pochodzące głównie z darów osób prywatnych 

(znamienne, że ofiarodawcami nie 

są sami rysownicy, którzy ową twórczość 

uznają za swoją produkcję „nieartystyczną"). 

Zgromadzone komiksy mają różny poziom 

artystyczny i różną też żywotność. 

Niektóre z nich wychodziły przez parę 

tygodni, inne cieszyły się powodzeniem 

przez blisko półwiecze. Do najstarszych 

przejawów tej właśnie twórczości zalicza 

Blackbeard historyjkę obrazkową Jamesa 

Swinnertona: „Małe niedźwiadki i kundle" 

(San Francisco Examiner, r. 1893). 

Pierwszy raz użyto koloru w 1895 r. Pierwszą 

seryjną opowiastkę opublikowano 

w 1907 r. „Mrożące krew w żyłach" przygody 

wprowadzono w 1924 r. Za najpopularniejsze 

komiksy uznać można m. in.: 

„Buster Brown" (1900), „Polly i jej koledzy" 

(1920) i „Dick Tracy" (1940). 

Założyciel kolekcji uważa, że mieć ona 

może żywotne znaczenie dla badaczy literatury, 

sztuki i socjologów. Zwraca on 

przy tym uwagę na korelacje, jakie istnieją 

między owymi obrazkami rysunkowymi 

a literaturą: wiele postaci wchoci/i 

do nich z popularnych książek (np. Tarzan), 

wiele też staje się /. kolei natchnieniem 

dla twórców fikcji naukowych. 

Zbiory Blackbearda są dostępne dla publiczności 

— co jednak nie przyczynia sit; 

do ich wzbogacania. Wręcz odwrotnie: 

zwiedzający dokonują na nich wielu aktów 

wandalizmu, dekompletując unikalne już 

publikacje. (Editor and Publisher 1972 nr 

13 s. 84) bg 

RÓŻNE 

CZECHOSŁOWACJA. Od jesieni 1971 nadawany 

jest w czechosłowackim radiu nowy 

cykl pt.: „Czescy ludzie słowa — kiedy 

i jak". — Przeznaczony jest zwłaszcza 

dla publicystów pracujących w środkach 

masowego komunikowania. (Otâzky Zurnalistiky 

1972 nr 1 s. 56) tl 

USA. Każda kolejna kampania wyborcza 

wzbudza wzmożone skargi na nieetyczne 

chwyty poszczególnych kandydatów. Odnosi 

się to głównie do licznie wydawanych 

i rozpowszechnianych przez nich broszur 

i ulotek, ale również do zamieszczanych 

w gazetach publikacji propagandowych. 

Największa ilość trafiających do sądów 

skarg dotyczy osobistych ataków na 

kontrkandydatów lub członków ich rodzin, 

które stawiają pod znakiem zapytania 

ich uczciwość lub patriotyzm, względnie 

dotyczą ich pochodzenia społecznego 

i rasowego. Ataki te nie pozostają bez 

wpływu na uczucia wyborców. Badania 

ujawniły, że w poprzedniej kampanii wyborczej 

około 70% Amerykanów uznało, 

iż tego rodzaju broszury, ulotki i publikacje 

miały co najmniej: „pewien wpływ" 

na ich decyzje wyborcze. 

Toteż liczni wydawcy nie od dzisiaj 

zastanawiają się, w jaki sposób oczyścić 

atmosferę przedwyborczą. Trudność sprawia 

nie tylko obmyślenie środków zaradczych, 

ale również zdefiniowanie samego 

pojęcia „brudnej polityki", jaką rozpętują 

niektórzy kandydaci. Istnieje wprawdzie 

specjalny kodeks, zabraniający agencjom 

reklamowym brania udziału w podobnych 

poczynaniach, lecz jest on jedynie 

zobowiązaniem dobrowolnym i żadna 

kara nie grozi za jego łamanie. Dotyczy 

on bowiem tego, co powinno, a nie 

tego, co musi być przestrzegane. Również 

powołany do tych celów „komitet 

uczciwych praktyk wyborczych", skłaniający 

kandydatów do podpisywania odpowiedniego 

oświadczenia, nie ma wielkich 

możliwości egzekwowania zaciągniętych 

zobowiązań. 

Ponieważ zatem nie istnieje żaden skuteczny 

kodeks obyczajowy, zapewniający 

usunięcie z kampanii przedwyborczej praktyk 

zaprawionych kłamliwymi i oszczerczymi 

akcentami, troską odpowiedzialnych 

wydawców staje się zmniejszenie ich do 

minimum. Jednym ze środków zalecanych 

przez „komitet uczciwych praktyk wyborczych" 

ma być skłonienie wydawców, by 

nie przyjmowali żadnych nowych zamówień 

od pewnej ustalonej daty — tuż 

przed samymi wyborami. Wtedy bowiem 

wszelkie dobrowolne zabowiązania bywają 

najczęściej łamane. (Editor and 

1972 nr 14 s. 17) bg 

Publisher

N E K R O L O G I A 

STANISŁAW PETERS 

(16 IV 1906 Jasio — 16 VII 1972 Kraków) 

Pochodził ze środowiska inteligenckiego. 

Po ukończeniu 

gimnazjum (1917—1925 Tarnów, 

Brody, Jasło) podjął studia 

w zakresie filologii polskiej 

na Uniwersytecie Jana 

Kazimierza we Lwowie (1925 

—1930), zakończone rozprawą 

doktorską (nt. języka A. Mickiewicza). 

W latach 1930— 

'-'**№. 

1936 pracował w Równem Wołyńskim 

jako nauczyciel gimnazjalny. 

Jednak nie ten zawód, 

lecz dziennikarstwo stało 

się prawdziwą pasją życiową 

Zmarłego. Toteż już w 

,i^: 

styczniu 1932 rozpoczął współpracę 

(jako reporter i publicysta) 

z Ilustrowanym Kurierem 

Codziennym i jego dodatkami: 

As i Kurier Literacko-Naukowy. 

W korespondencjach 

nadsyłanych z kresów 

dał się poznać jako wnikliwy 

ж*- 

obserwator złożonej problematyki 

życia gospodarczego, 

społecznego i kulturalnego tych 

ziem. Duży rozgłos zdobył cykl reportaży pt. „Egzotyczny kraj" drukowany 

z dnia na dzień przez 2 miesiące. 

W lutym 1937 wszedł w skład zespołu redakcyjnego IKC. Objął stanowisko 

sekretarza wydawnictwa IKC „20-lecie komunikacji w Polsce odrodzonej". 

We wrześniu 1939 należał do niewielkiego grona dziennikarzy redagujących 

ostatnią polską gazetę legalną — Ostatnie Telegramy. 

W czasie okupacji przebywał w Krakowie, Jaśle i Krośnie, pracując 

w zakładzie fotograficznym. Działał także czynnie w szkolnictwie tajnym 

i podziemnej prasie (pod pseudonimem „Szary").

174 NEKROLOGIA 

Po zakończeniu działań wojennych wraca na krótko do zawodu nauczycielskiego 

w Krośnie, biorąc także czynny udział w organizowaniu życia społeczno-kulturalnego 

na tym terenie. W połowie 1945 r. przyjeżdża ponownie 

do Krakowa i przystępuje do pracy w zespole Dziennika Polskiego; od listopada 

tego roku jest sekretarzem odpowiedzialnym Dziennika (oficjalną nominację 

otrzymał 11 1946), a następnie kieruje działem kulturalnym i prowincjonalnym. 

Jest czynnym reportażystą; serie reportaży z Ziem Odzyskanych 

i Krośnieńskiego Zagłębia Naftowego publikuje na łamach Dziennika i Młodej 

Rzeczypospolitej. Od 16 XI1948 do końca maja 1949 pracuje w redakcji Echa 

Krakowa najpierw jako publicysta działu gospodarczego, a następnie sekretarz 

redakcji. Od 1 VI1949 do końca swego życia pracuje na różnych stanowiskach 

w zespole Gazety Krakowskiej; do końca września 1953 jest kierownikiem 

„Trybuny Czytelników", a następnie do połowy 1956 r. — pracownikiem 

sekretariatu Gazety. Od 1 VII 1957 do 30 września 1960 jest sekretarzem redakcji 

tygodniowego magazynu Gazety pt. Zdarzenia. Po zlikwidowaniu tej 

edycji wraca do pracy w sekretariacie Gazety, pełniąc obowiązki II sekretarza 

redakcji. Od 18.IX.1967 pracuje jako starszy redaktor działu łączności 

z czytelnikami, starszy redaktor graficzny (od 15X1968), st. publicysta w dziale 

kulturalno-społecznym (od 1IX1969) i wreszcie jako st. publicysta w magazynie 

sobotnio-niedzielnym (od 111971). 

Jako publicysta interesował się problematyką życia kulturalnego, naukowego 

i oświatowego. Systematycznie współpracował z wielu gazetami i czasopismami. 

Jeszcze w okresie pracy nauczycielskiej na Wołyniu pisywał do 

lokalnej prasy i czasopism nauczycielskich. Po 1945 r. współpracował z Dziennikiem 

Zachodnim (cykl artykułów na tematy przeszłości Śląska) i jego dodatkiem 

pt. Wiedza i Życie, Horyzontami Techniki, gazetami szczecińskimi, 

olsztyńskimi i rzeszowskimi. Jako członek SD utrzymywał żywy kontakt 

z prasą tego Stronnictwa, a szczególnie z Kurierem Codziennym i Kurierem 

Polskim (wieloletni korespondent krakowski). Często używał kryptonimów 

,SEP", „Es-ре", „BIK" (w Kurierze Codziennym). 

Drugą domeną Jego działalności była praca pedagogiczna i naukowa w zakresie 

dziennikarstwa. Jako wybitny fachowiec z dziedziny grafiki czasopiśmienniczej 

prowadził wykłady w 1949 r. w krakowskiej Wyższej Szkole Nauk 

Społecznych i jako adiunkt w Sekcji Dziennikarskiej UJ (w latach 1950—1954) 

z techniki drukarstwa, grafiki prasowej i fotografii prasowej. Współpracował 

z Ośrodkiem Badań Prazoznawczych (w latach 1957—1960 kierownik Sekcji 

Grafiki i Techniki Prasy), był członkiem kolegium redakcyjnegoPrasy 

Współczesnej i Dawnej oraz Zeszytów Prasoznawczych (1960—1966). Na łamach 

tych czasopism, obok wielu recenzji, opublikował liczne artykuły, m. in.: 

Zadania i organizacja archiwum prasowego (PWiD 1958 nr 1), Pojęcie i zakres 

fotografii prasowej (PWiD 1958 nr 2). Rola grafika w piśmie codziennym (ZP, 

1960 nr 1). Renesans winiety w naszej prasie (ZP 1960 nr 5—6). Publikował 

także na łamach Prasy Polskiej, Biuletynu Zarządu Głównego RSW „Prasa" 

i Poligrafiki. Istotne rezultaty swych przemyśleń teoretycznych przedstawił 

w oddzielnych książkach: „Grafika małej prasy" (Kraków 1956, SDP), „Redagowanie 

książki, gazety i czasopisma" (Warszawa 1958), „Ilustracja prasowa" 

(Kraków 1960, OBP), „Technika produkcji gazety i czasopisma" (Kraków 

1960, OBP; wespół z K. Szwajcą). Był współpracownikiem „Encyklopedii 

Wiedzy o Książce" (Wrocław 1971) oraz przygotowywanej w OBP 

encyklopedii prasowo-wydawniczej. Był cenionym opiekunem, wychowawcą


i doradcą młodych kadr dziennikarskich; wykładowcą na licznych kursach zawodowych 

dla redaktorów technicznych i pracowników wydawniczych 

w Warszawie, Krakowie i in. miejscowościach. 

Był czynnym i długoletnim działaczem SDP; w latach 1946—1967 był kolejno 

członkiem, zastępcą przewodniczącego, sekretarzem Zarządu Oddziału 

SDP w Krakowie, od 1965 do 1971 r. członkiem Głównej Komisji Rewizyjnej 

SDP. Na licznych kongresach i konferencjach międzynarodowych reprezentował 

polskie dziennikarstwo (IV Kongres MOD w Bukareszcie, 1958) i prasoznawstwo 

(III Zgromadzenie Ogólne AIERI w Szwajcarii, 1961). Za całokształt 

działalności polityczno-społecznej i zawodowej był wyróżniony licznymi 

odznaczeniami państwowymi i honorowymi: Krzyżem Kawalerskim Orderu 

Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem X-lecia PRL, Odznaką 

XXV-lecia SD, Złotą Odznaką TPP-R, Złotą Odznaką za pracę społeczną 

dla m. Krakowa i medalem „25 lat pracy w dziennikarstwie PRL". Był laureatem 

nagrody Prezesa RSW „Prasa" za rok 1971. 

Sylwester 

Dziki 

ALEKSANDER MARIAN 

KUBICKI 

(29 IX 1908 Raszków pow. jędrzejowski— 

14.V 1972 Warszawa) 

Wybitny działacz radykalnego ruchu 

ludowego, syn bezrolnego chłopa, samouk. 

Ukończył 4 oddziały szkoły powszechnej 

w swej -rodzinnej wsi i w 11 roku życia 

pracował już jako robotnik w Zagłębiu 

Dąbrowskim. W r. 1926 ukończył roczną 

szkołę - rolniczą. Od roku 1927 był słuchaczem 

Uniwersytetu Ludowego w Szycach 

i należał do kieleckiej organizacji Wici. 

W 1929 przeniósł się do Warszawy. Tu, 

jako wolny słuchacz, uczęszczał na wykłady 

wydziału ekonomii Wolnej Wszechnicy 

Polskiej i działał w chłopskich organizacjach 

młodzieżowych. Literat i poeta. Jego 

wiersze o lirycznym nastroju, proza literacka 

i artykuły umieszczane w prasie 

były podporządkowane ideałom obrony 

pokrzywdzonych i walki o sprawiedliwość 

społeczną. • Pracował przed wojną w radykalnych, 

jednolitofrontowych pismach młodzieży' 

ludowej, i robotniczej. 

Karierę dziennikarską rozpoczął w roku 

1931-w tygodniku Młoda Wieś, pod kierunkiem 

Emila Zegadłowicza. W latach 

1933—1939 był redaktorem naczelnym tygodnika 

młodzieży chłopskiej Ugory. 

W roku 1935 redagował dodatek młodzieżowy 

W Obliczu Dnia. W okresie 1936—1937 

był kierownikiem działu chłopskiego w 

Dzienniku Popularnym; podobne funkcje 

pełnił następnie w latach 1938—1939 w 

Dzienniku Powszechnym. Jako czynny 

działacz Frontu Ludowego brał udział 

w organizowaniu Ogólnopolskiego Komitetu 

Młodzieżowego Międzynarodowego 

Kongresu Pokoju. Z powodu swej działalności 

politycznej i publicystycznej był 

aresztowany w latach 1933—1935 i w 1937, 

znajdował się, pod nadzorem policji. 

We wrześniu 1939 był współorganizatorem 

Brygad Robotniczych Obrony Warszawy, 

a po, upadku stolicy działał w konspiracji. 

. Współredagował tajne pismo lewicowe 

Wolność. Brał udział w organizacji 

podziemnych grup jednolitofrontowych 

Chłop i Robotnik. Sierp i Młot. Aresztowany 

przez Gestapo w roku 1941, zwolniony 

został dopiero po zakończeniu wojny. 

Przeszedł przez więzienia i obozy Pawiaka, 

Oświęcimia, Buchenwaldu i Dory. 

Na terenie obozów koncentracyjnych działał 

w konspiracyjnych organizacjach ruchu 

oporu. Po powrocie do kraju, w 1945 

pełnił w Zarządzie Głównym Związku Samopomocy 

Chłopskiej funkcje kierownika 

wydziału kultury i oświaty. W 1946 objął 

stanowisko redaktora naczelnego Dziennika 

Ludowego i Myśli Chłopskiej. W okresie 

1949—1951 był zastępcą Pełnomocnika 

Rządu do Walki z Analfabetyzmem. W latach 

zaś 1952—1953 kierował Ludową Spółdzielnią 

Wydawniczą. Pełnił także funkcję 

sekretarza Zarządu Głównego TPPR. Od 

1957 do 1960 był ponownie redaktorem naczelnym 

Dziennika Ludowego, a ostatnio 

zajmował stanowisko redaktora naczelnego 

Głosu Nauczycielskiego. 

Jako działacz SL, od r. 1945 był członkiem 

Rady Naczelnej i Naczelnego Komitetu 

Wykonawczego SL oraz posłem do 

Krajowej Rady Narodowej. W okresie 

1949—1969 był w ZSL członkiem Naczelnego 

Komitetu, członkiem Głównego Sądu 

Partyjnego, posłem kilku kadencji na Sejm 

PRL, członkiem Prezydium Klubu Poselskiego 

ZSL. 

Poza artykułami publicystycznymi, opowiadaniami 

i wierszami umieszczanymi w 

pismach ruchu ludowego, z którymi współpracował 

i w prasie literackiej, zarówno 

przed wojną jak i po wojnie, jego spuścizna 

literacka obejmuje także kilka tomików 

poezji wydanych przed wojną: 

,»Ścieżki" (Warszawa 1930). „Chleb" (Warszawa 

1932), ,,Sosnowe słowa" (Warszawa 

1934). „Pieśni bose" (Warszawa 1937) i po 

wojnie: „Na nowiu" (Warszawa 1949), 

„O zmierzchu" (Poezje prozą, Warszawa 

1957) oraz prozę w wydaniu książkowym: 

,.Tamte lata", „Opowieść" (Warszawa 1953), 

„Ludzka miłość" (Warszawa 1955). „Powszednie 

sprawy" (Warszawa 1955) itd. 

Za działalność polityczną i społeczną 

odznaczony był Krzyżem Komandorskim 

Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą oraz 

Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia 

Polski. 

Członek SDP. 

(mc)

176 NEKROLOGIA 

ANTONI TREPIŃSKI 

(1 V 1908 Bad-Kreuznach NRF — 

17 V 1972 Warszawa) 

Pochodził z rodziny urzędniczej. Dzieciństwo 

spędził w głębi Niemiec, gdzie jego 

ojciec, urzędnik pocztowy, syn wielkopolskiego 

chłopa był przesiedlony służbowo 

w ramach akcji germanizacyjnej ziem 

i rodzin polskich. Uczęszczał 6 lat do ogólnokształcącej 

szkoły niemieckiej. Po powrocie 

do Polski ukończył gimnazjum w 

Śremie w 1926 r. Następnie studiował filologię 

polską na Uniwersytecie Poznańskim 

w latach 1926—1928. Wreszcie przeniósł się 

do Warszawy i w latach 1930—1933 ukończył 

Wyższą Szkołę Dziennikarską. 

Od wczesnej młodości zdradzał skłonności 

literackie. Jego opracowanie „Adam 

Mickiewicz" było drukowane w r. 1923 w 

miesięczniku harcerskim Gość przy gimnazjum 

im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie 

Lubelskim, a w 1924 pisemko szkolne 

Nasza Praca przy gimnazjum im. Bartosza 

Głowackiego w Chełmie Lubelskim. zamieściło 

jego szkic „Teodor Tomasz Jeż". Jego 

pierwsza publikacja książkowa pt.: „Śrem, 

zarys dziejów miasta" ukazała się w roku 

1925, wydana nakładem Drukarni Centralnej 

w Śremie. 

Karierę dziennikarską rozpoczął w roku 

1926 jako śremski sprawozdawca sądowy 

Kuriera Poznańskiego. W okresie 

1928—1930 redagował pismo lokalne Wiadomości 

Sremskie, drukowane w Poznaniu, 

ukazujące się 2 razy w tygodniu. Jednocześnie 

był sprawozdawcą samorządowym 

poznańskiego Kuriera Porannego. 

Zdecydowany poświęcić się całkowicie 

zawodowi dziennikarskiemu przeniósł się 

do Warszawy, by studiować w Wyższej 

Szkole Dziennikarskiej. Na terenie WSD 

zajmował się żywo wydawnictwami szkolnymi. 

Był głównym inicjatorem i współredaktorem 

biuletynu seminarium ekonomicznego 

Sprawy Gospodarcze, wydawanego 

w nieregularnych odstępach w r. 1932 

i z powodu trudności finansowych zawieszonego 

w tymże roku po ukazaniu się 

paru bardzo udanych numerów. Należał 

również do komitetu redakcyjnego pisma 

studentów WSD Kolumna. Ponadto współpracował 

z Ruchem Akademickim, Tygodnikiem 

Ilustrowanym, z czasopismami Siew, 

Gmina, Drużyna, Młoda Polska, Prasa, 

Przegląd Graficzny i in. Od r. 1923 do wybuchu 

wojny pracował w Expressie Porannym: 

jako redaktor depesz i adiustator 

wydania stołecznego (1932—1935) oraz 

jako kierownik wydań prowincjonalnych 

(1935—1939). W roku 1938 wydał pracę 

„Dziennikarz na prowincji". 

W czasie okupacji kierował antykwariatem 

„Logos", mieszczącym się przy ul. Mazowieckiej 

6 w Warszawie. Był nietypowym 

antykwariuszem. Swój zawód antykwarski 

traktował jako obowiązek ratowania 

narodowego dorobku księgarskiego 

i starał się przekazywać wartościowe pozycje 

w możliwie pewne ręce. Handlowa 

działalność antykwariatu, którego był kierownikiem, 

miała często charakter pomocy 

społecznej dla pracowników kultury — 

twórców i profesorów oraz ich rodzin, 

gdyż całość wpływów ze sprzedaży, bez 

potrącania marży zarobkowej była wypłacana 

ludziom zmuszonym wyzbywać się 

swych zbiorów. 

Poza tym prowadził nasłuch radiowy, 

opracowywał redakcyjnie usłyszane wiadomości 

i przekazywał je prasie konspiracyjnej. 

W wielkiej łapance ulicznej 

17 stycznia 1943 został zagarnięty i wysłany 

do obozu koncentracyjnego w Majdanku. 

Zwolniony Wkrótce dzięki staraniom 

przyjaciół i wręczonej okupantom łapówce, 

napisał relację „Trzy tygodnie w Majdanku". 

Broszura ta była pierwszym pisemnym 

sprawozdaniem o bestialskim reżimie 

hitlerowskim w tym obozie zagłady. 

Wydana została bardzo szybko w tajnej 

drukarni „Wolność" na Saskiej Kępie (róg 

Francuskiej i Lipskiej), wsławionej później 

bohaterską obroną. 

W r. 1944 nakładem wydawnictw konspiracyjnych 

ukazała się inna jego praca 

„Niemcy osądzeni — Antologia głosów polskich 

o Niemcach" (s. 100). Drugie, znacznie 

rozszerzone wydanie tej pracy — „Potępieńcy 

— Sąd wieków nad Niemcami" 

(s. 550) ukazało się już po wojnie, w Łodzi 

w 1947 r. 

Po wojnie przez pewien okres (1945— 

1947) kontynuował swój okupacyjny zawód 

księgarski, pracując jako kierownik księgarni 

Spółdzielni Oświatowo-Wydawniczej 

Czytelnik w Krakowie przy pi. Mariackim 

9. W okresie 1947—1948 był kierownikiem 

redakcji Radiowego Instytutu Wydawniczego 

w Krakowie, skąd służbowo 

został przeniesiony do Warszawy. Tu był 

założycielem i pierwszym kierownikiem 

redakcji technicznej Państwowego Instytutu 

Wydawniczego (1948—1949). Zorganizował 

też redakcję techniczną Państwowych 

Zakładów Wydawnictw Szkolnych i kierował 

nią w tym okresie. W roku 1951 powrócił 

do Krakowa i do 1954 pełnił funkcję 

redaktora i zastępcy dyrektora Oddziału 

Państwowych Wydawnictw Naukowych. 

Następnie przeniósł się na stanowisko 

starszego redaktora Oddziału PWN do Poznania 

(1954—1957). po czym ponownie przeniósł 

się do Krakowa i w latach 1957—1961 

pracował jako adiunkt Muzeum Narodowego 

i redaktor krakowskiego oddziaïu 

PWN. Wreszcie w roku 1962 przeniósł się 

na stałe do Warszawy i do roku 1970 pracował 

na stanowisku redaktora w tygodniku 

Stolica. Wskutek ciężkiej choroby 

serca w tymże roku przeszedł na rente. 

Jako dziennikarz i publicysta zajmował 

się szczególnie sprawami kultury polskiej, 

jej historia i sprawami strat kulturalnych 

poniesionych podczas wojny. 

Artykuły swe publikował m. in. w nastęoujacych 

czasopismach: Przegląd Humanistyczny, 

Kamena, Kierunki, Życie i Myśl, 

Literatura Ludowa, Rocznik Historii Czasovismiennictwa 

Polskiego, Zeszyty Prasoznawcze, 

Kronika Warszawy, Prawo i Zycie, 

Zycie Warszawy, Słowo Powszechne. 

Stolica i in. Używał pseudonimów: Antoni 

Lipiec, Jan Stromy. Hanelt Wanda. Przeważnie 

artykuły swe podoisywał aT. 

Był zapalonym bibliofilem i wybitnym 

znawcą książki. Interesował się także historią 

sztuki. Zamiłowanie do książek datowało 

się u niego jeszcze z czasów młodzieńczych, 

kiedy to zetknął się ze śremską 

biblioteką miejską. Miał tu okazję 

zaznajomić się przypadkowa z bogatą kolekcją 

książek w pobliskim majątku. Zamiłowanie 

to ciągle rozszerzał i pogłębiał. 

Z racji pracy antykwarskiej podczas okupacji 

poznał wszystkie ważniejsze księgozbiory 

warszawskie znajdujące się w rękach 

prywatnych. Po wojnie był wieloletnim 

wiceprezesem i sekretarzem Towarzystwa 

Przyjaciół Książki Tematykę księgarsko-bibliofilską 

poruszał w licznych 

artykułach pisanych dla Wiedzy i Życia, 

Poradnika Bibliotekarza Kultury i in.


Świadectwem jego uczuciowego stosunku 

do książek jest wydana w r. 1946 

w Krakowie broszura pt. „Ostatki polskie 

— tragedia książki". Jego szkic „Jak 

ratowano dobra kultury w domach prywatnych", 

umieszczony w pracy zbiorowej 

„Walka o dobra kultury- Warszawa 1939— 

1945" był cennym przyczynkiem do ustalę-, 

nia losu wielu księgozbiorów warszawskich. 

Był też wielokrotnie wzywany jako rzeczoznawca 

do ocany uratowanych księgozbiorów. 

Po wojnie zainteresował się i prawie 

całkowicie poświęcił badaniom nad twórczością 

J. I. Kraszewskiego. Z właściwą 

sobie sumiennością badacza wertował w 

bibliotekach tysiące źródeł, wynajdował 

pozycje nie notowane dotąd w bibliografii. 

Zgromadził i usystematyzował imponującą 

dokumentację, zawierającą notatki, wyciągi 

i cytaty z twórczości pisarza, z jego 

korespondencji, charakterystyki, fakty 

i wzmianki dotyczące pisarza i osób z nim 

związanych. Formułował nowe, odkrywcze 

poglądy i wnioski. J. I. Kraszewskiego 

uważał przede wszystkim za geniusza 

dziennikarstwa. Reprezentował pogląd, że 

powieściopisarstwo Kraszewskiego, podporządkowane 

zresztą wymaganiom rzemiosła 

dziennikarskiego, było marginesem 

działalności tego „płomiennego działacza 

kulturalnego, arcynowoczesnego myśliciela, 

biegłego dyletanta, genialnego popularyzatora 

literatury, nauki i sztuki, największego 

dziennikarza w dziejach kultury polskiej". 

(Powieści J. I. Kraszewski pisał 

przeważnie dla prasy periotycznej, z przeznaczeniem 

do druku w odcinkach.) 

W roku 1961 przyjął zaproponowane mu 

przez lubelską Woj. Radę Narodową stanowisko 

kuratora naukowego muzeum J. I. 

Kraszewskiego w Romanowie. Opiekował 

się nim ofiarnie do roku 1963, zdobywał 

nowe egzemplarze dzieł pisarza, jego autografy, 

własnoręczne rysunki, obrazy. 

Z pasją rasowego reportera zagłębił się 

w dzieje głośnego w swoim czasie sensacyjnego 

procesu J. I. Kraszewskiego, 

oskarżonego o szpiegostwo przed sądem 

Rzeszy w Lipsku (1884), zakończonego wyrokiem 

skazującym pisarza na 3 lata 

twierdzy. Uważał, że pisarz nasz padł 

ofiarą prowokacji wykorzystanej zręcznie 

przez inicjatorów Kulturkampf u, w celu 

moralnego zdyskredytowania duchowego 

przywódcy Polaków. Obszerne, udokumentowane 

sprawozdanie z procesu ukazało 

się w trzech odcinkach w Prawie i Życiu 

(nry 17—19 z 1957 г.). W wydanej kilkanaście 

lat później nakładem PIW-u książce 

„Romans Kraszewskiego z Wiedenką" powrócił 

do okoliczności i faktów z okresu 

poprzedzającego bezpośrednio proces lipski, 

ukazując sieć intryg zaciskającą się 

dookoła wielkiego Polaka. 

Niestrudzony badacz bibliotek oraz archiwów 

polskich i zagranicznych, skończony 

erudyta. wiedział o Kraszewskim 

znacznie więcej niż zdążył przekazać w 

swoich publikacjach. Miał rozległe projekty 

wydawnicze. Zamierzał jechać do 

Wiednia, by trafić na ślady i ostatecznie 

zdemaskować prowokatorów z kręgu owej 

Wiedenki. Wszystkie te plany przerwała 

przedwczesna śmierć. 

Jako człowiek był skromny, prostolinijny 

i prawy. Potrafił poświęcić dużo swojego 

czasu ludziom zwracającym się do 

niego o poradę. Udzielał wyczerpujących 

pisemnych wyjaśnień; przytaczał szczegółowe 

cytaty z mało znanych źródeł i dokumentów. 

Wiele starań dołożył, by wydać w Kronice 

Warszawy (nr 4/1971) pracę „Zniszczenie 

i odbudowa Warszawy zabytkowej", 

napisaną po kampanii wrześniowej przez 

Alfreda Lauterbacha, historyka sztuki 

i znawcę architektury warszawskiej, ukrywającego 

się pod cudzym nazwiskiem na 

Saskiej Kępie i zamordowanego wraz z rodziną 

przez hitlerowców. Stykał się z nim 

w czasie okupacji i uczynił to w celu uczczenia 

pamięci tej ofiary terroru hitlerowskiego. 

Wieloletni członek Stowarzyszenia 

Dziennikarzy Polskich, członek Zespołu 

Starszych Dziennikarzy. Odznaczony Srebrnym 

krzyżem Zasługi i medalem SDP za 

25 lat pracy dziennikarskiej w PRL. 

Maria 

Czajkowska 


РЕЗЮМЕ 

Тадеуш Купис: Пропагандистские аспекты рынка печати (Рынок издателя 

и пынок читателя) 

В статье рассматривается проблема общественного распространения печати 

в Польше, а также проблема общественного функционирования системы 

печати. П статье отмечено, что всевозможные анализы, касающиеся 

системы печати не могут быть исчерпывающе изучены без введения 

ного термина „рынок печати". На нашем рынке печати издатель, являющийся 

представителем политическово диспонента, представленный наглядно 

с помощью распределителя прессы встречается с читателем, для 

которого пресса в нашей цивилизованной среде является предметом первой 

необходимости. На нашей рынке печати спрос постоянно преобладает 

над предлагаемым тиражом, вот как выгладит ситуация „рынка издателя". 

Проведение правильной пропаганды требует преобразования рынка издателя 

в рынок читателя. В статье подробно рассмотрены отрицательные 

явления, выступающие в условиях рынка издателя. С одной стороны, читатель, 

ввиду недоступности нужного ему журнала, (газеты), пытается приобрести 

другой, заменяющий этот журнал, другой — читатель приобретает 

одновременно несколько различных журналов, пополняя, таким образом, 

недостаточное количество информации, содержащихся в наших газетах 

и журналах. В статье предлагается расширить свободу действия в области 

печатно-издательской политики и тиража, так как хотя в нашей общественно-политической 

системе нет места для „свободного действия различных 

политических сил", но вполне допустима конкуренция различных 

редакционных групп. В статье на основании многолетних исследований 

дается характеристика отдельных типологических групп нашей 

печати и отдельных газет и журналов. Проведенные исследования показали, 

что перспективы расширения тиража имеют местные газеты, и напротив, 

меньшую возможность расширить круг читателей, кроме Варшавы, 

имеют центральные газеты. Иначе дело обстоит с журналами. Здесь, 

в условиях „рынка читателя", всегда отмечалось понижение их популярности 

с одновременным ростом спроса на центральные журналы. В нашей 

ежедневной печати наблюдается недостаток особенно в вечерних газетах, 

популярность которых в определенных кругах \ читателей постепенно 

возрастает. Аналогичная закономерность наблюдается при рассмотрении 

спроса на газеты, посвященные спортивной тематике. Из группы журналов, 

можно выделить женские журналы, в которых чувствуется особенно 

силный недостаток. Эти журналы, после радио, телевидения, ежедневной 

прессы являются главным массовым источником информации. Высокий 

спрос на вышеупомянутые журналы свазан с процессами индустриализации 

и развернутого строительства страны, возрастающими потребностями 

в советах, помогающимых разрешать важные проблемы, 

касающиеся различных аспектов домашней и семейной жизни. 

Исследования показали, что в условиях „рынка читателя" понижается 

спрос на журналы других партий, а также на католические журналы.

179 

В статье критически обсуждаются, также некоторые вопросы распределения 

нашей печати. Таким образом, статья подытоживает 

результаты исследований, проведенных автором согласно плану исследовательских 

работ Центра печатоведения. Методом распределительного 

эксперимента были проведены исследования в пяти районных центрах 

в 1969 и 1971 гг. Эксперимент заключался в создании в этих городах положения 

„рынка читателя", т. е. таком снабжении всех киосков различными 

газетами и журналами, при котором в каждом киоске оставались бы непроданные 

экземпляры, полученных газет и журналов. (Резюме автора) 

Анджей К. Васькевич: 

Студенческие журналы в ПНР 

Предметом работы являются студенческие журналы на протяжении 

1945—1970 гг. Можно выделить следующее периоды: 1) 1945— 

1948, гг., период разделения молодежного движения, когда издавалось 

большое количество журналов и приложений, отдельными студенческими 

и молодежными организациами; 2) 1949—1954 гг., период 

вузовской печати, которая являлась органом различных политических, 

общественных и научных организаций (в том числе также и студенческих); 

3) 1956—1958 гг., период, в котором преобладают журналы литературно-публицистического 

характера; 4) 1959—1968 гг., этот период характеризуется 

закрытием литературно-публицистических журналов, появляется 

болшое количество журналов различного характера, в большей части 

быстро меняющихся студенческих журналов; 5) период, начиная с 1968 г. 

В статье подробно рассматривается каждый из вышеперечисленных периодов, 

и дается характеристика издаваемых в то время журналов. Имея 

в виду три критерия: 1) радиус действия, 2) уровень доступности, 3) тематический 

объем, автор предлагает типологию студенческой печати, разделяя 

появлявшиеся в 1945—1970 гг. журналы на 10 групп, а также предлагает 

своеобразную „эталонную" систему студенческих журналов, которая 

даст возможность их правилного функционирования. (Резюме автора) 

Анна Смолиньска: 

О функциях фотографии в печати 

Автор статьи рассматривает функцию фотографии в печати на примере 

совместной передачи слова и фотографий в популярном иллюстрированном 

журнале. Принимая во внимание бесспорность декоративной функции, 

автор выражает сомнения по поводу ниформационной самостоятельности 

фотографической передачи, а ее информационное значение ставит в зависимость 

от конструкции словесной передачи (надписи). Кроме двух 

вышеуказанных функций, автор подчеркивает значение конкретизирующей 

роли фотографии по отношению к словесной передаче. Последняя функция 

играет такую же вазкную роль, как и две первые, если даже не более 

важную. (Резюме редакции) 

Болеслав Гарлицки: 

В поисках оптимальной модели редакции 

Структура редакций газет, выходящих в Польше, уже устарела и не 

соотвествует ни новому этапу развития печати, не отвечает научным 

принципам организации и управления. Оптимальная модель редакционной 

системы должна обеспечивать максимальное количество, лучших печатных 

материалов, совершенный отбор этих материалов, наиболее качественную 

разработку, быстрый просмотр и проверку редакционной группой, 

по возможности более последовательный отбор содержания отдельных 

номеров, бесперебойный ход производственно-технического процесса. 

Основными принципами такой модели являются: 1) деление всей редколлегии 

на группы, занимающиеся однородной тематикой, которое, 

с одной стороны, способствовало бы проведению определенной редакционной 

деятельности, а с другой — действительной специализации журна- 

12*

180 

листов; 2) роль редакторов, занимающихся непосредственно руководящими 

вопросами; 3) повышение коллегиальности в управлении редакцией путем 

составления планов ее работ и планов отдельных номеров, в составе 

компетентных представителей всех редакционных групп; 4) увеличение 

роли редакторов и поручение этой функции прежде всего заведующим 

отделов, которые должны просматривать весь материал, относящийся 

к их специальности, независимо от источника ого поступления; 5) передача 

техническо-канцелярских операций высококвалифицированным секретариатам 

редакций и отделам. 

В идеальной организационной модели хаждый материал должен просматриваться 

четырьмя руководящими работниками редакции, выполняющими 

работу всесторонне и дающими окончательную редакцию: главный 

редактор правит материал, заместитель главного редактора принимает, секретарь 

редакции координирует с другими материалами, а технический 

редактор размещает в номере. Каждый материал, проходящий таким 

путем по внутренним каналам редакции, подлежит одинаковой обработке, 

независимо от источника его происхождения. (Резюме автора) 

Анджей К. Васькевич: Еще раз об областных журналах; 

Владислав Масловски: Вместо полемики — еще раз об анализе 

В ответ на статью В. Масловского, напечатанную в журнале „Зешиты 

Прасознавче" № 1, 1972 г. под заглавием „Типология и популярность 

воеводских областных журналов", выступил в свою очередь А. К. Васькевич, 

который не согласен с автором относительно ряда его высказываний. 

Прежде всего это казалось предложения относительно изменения 

профиля некоторых областных журналов. Были выражены сомнения 

относительно причисления некоторых журналов к группе воеводских 

областных журналов, правильности выборки исследуемых номеров и познавательного 

значения некоторых анализов содержания, он постулирует. 

в частности, учесть газетный контекст воеводских областных журналов 

при исследовании их популярности, а также функции „трибуны" области. 

В. Масловски вступает в полемику относительно этих критических заме 

чаний, опираясь на результаты исследования материала. (Резюме редакции) 

Кароли Варга: Зарубежные известия (сравнительные международные 

исследования) 

Автор сообщает о проекте проведения исследований структуры публикуемых 

на страницах газет зарубежных известий, организуемых Джорджей 

Гербнером, профессором в области изучения коммуникации и деканом 

Annenberg School of Communications университета штата Пенсильвания 

(США) в сотрудничестве с Георгом Марваньи (Венгерское радио и телевидение) 

и Кароли Варгой из Института социологических исследований 

Венгерской Академии наук. Исследовательскую пробу составят зарубежные 

извествия за одну и ту же неделю, взятые из газет десяти стран митза 

(Соединенные Штаты, Англия, Западная Германия, Советский Союз, Чехословакия, 

Венгрия, Индия, Гана, Колумбия и Филиппины), по около б 

газет в каждой из названных стран. 

Затем автором обсуждаются две теории печати, некоторые гипотезы 

которые должны подвергнуться верификации в ходе эмпирических исследований. 

Первая теория была выдвинута Гербнером при сравнительном 

анализе заголовков сообщений о Генеральной Ассамблее Организации 

Объединенных Наций, появившихся на страницах Нью-Йорк Таймса 

и венгерского центрального органа Непшабадсаг. Эта теория гласит, что 

в то время как западный орган заниамется главным образом процедурными 

проблемами и конфликтными событиями, социалистический орган больше 

внимания уделяет принципиальным (субстанциальным) событиям и вопросам 

сотрудничества. Вторая — это теория Джона Гальтунга, разработав-

181 

шего в нескольких гипотезах свою концепцию „того, что становится 

известием, и что им не становится" в трех мировых газетных системах 

(капиталистическая, социалистическая, третий мир), и который проверил 

некоторые из своих гипотез на эмпирическом материале, охватывавшем 

сообщения о международных кризисах. 

Автор указывает на общие черты обеих концепций и представляет 

другие мнения (Р. Ф. Смита, Гибера, Кони), которые отчасти можно свести 

к двум упомянутым выше теориям. Затем представляет категорию, определяемую 

им как „конкретность, противопоставленную значительности", 

и выдвигает несколько предположений о „поведении" трех мировых газетных 

систем, отражающемся в передаче сообщений на международные 

темы, оценивая его согласно упомянутой категории и ее производным 

(второстепенные мерки). Степень сложности и значительности, измеряемая 

как абстрактивными, так и конкретными оперативными показателями (например, 

негативность как показатель выразительности, структуроцентризм 

как показатель сложности и в то же время — двоезначности и т. д.), 

должна, согласно ожиданиям, оказаться выше в печати социалистических 

стран, чем капиталистических. Некоторые дополнительные гипотезы касаются 

дифференцированного отношения со стороны газетных систем 

к событиям, имеющим место в странах собственного лагеря и в странах, 

находящихся вне этого лагеря или же принадлежащих к противному 

лагерю. (Резюме автора) 

Использование бюллетеней агентств в польской еже 

Юзеф Непокуй: 

дневной печати 

В 1971 г. Центром печатоведческих исследований в Кракове были проведены 

исследования использования информации, содержащихся в бюллетенях 

агентств польской ежедневной печатью. В их состав входило 18 газет, 

среди них 2 центральные. Предметом исследований являлись информации 

Польского Агенства Печати, Рабочего Агентства и „Интерпресс", в течение 

двух недель: в апреле и мае 1971 года. Первая часть исследований охватызала 

основной для всех газет Ежедневный информационный бюллетень 

ПАП. 

Исследования показали, что отдельные газеты используют от 10 до 30°/о, 

информации и соответственно, от 5 и более 30% по количеству строк. 

В общем, всеми газетами было использовано около 70% информации ПАП 

и около 54% объема (не считая спортимных). В нашей печати слишком 

много места уделяется „правительственным сообщениям" об официальных 

встречах и приемах, причем, много места занимают фамилии известных 

личностей. 

Во всех газетах наблюдается перевес известий из-за рубежа над отечественными, 

и это правильно. Вторая часть исследований касалась 

использования других бюллетеней (общих и специализированных). 

Как результат исследеваний, так и опрос, проведенный в редакциях, 

показали, что некоторые из этих бюллетеней пользуются большой популярностью, 

но есть и также, которые используются редко или же вообще 

не используются. (Резюме автора) 

Юлиан Бугель, Леслав X. Хабер, Веслав Ко сонь: Средства массовой 

коммуникации как источник сообщения политинформаций в студенческой 

среде 

В этой статье проведен анализ частоты восприятия политинформаций, 

передаваемых отдельными средствами массового сообщения: печатью и телевидением. 

При сравнивании указывается, какое из рассматриваемых средств сообщения 

является чаще всего источником политинформации в студенческой 

среде. Последовательно рассмотрена степень одобрения студенческой молодежью 

политинформаций по телевидению, радио и печати, в зависимости 

от их социального происхождения, принадлежности к данной организации

182 

и актуального места жительства. Таким образом, показано, какие из перечисленных 

средств массового сообщения передают политинфромацию 

в форме наиболее соответствующей студентам, которая вызывает среди 

них меньше всего сомнений. 

Анализ полученного материала показал, что таким средством информации 

является радио. Процент, одобряющих информацию, передаваемую 

по телевидению, примерно соответствует проценту, полученному для радио. 

Отзывы, касающиеся прессы, оказались почти точно поделены (49,9% 

положительных отзывов и 47,7% отзывов отрицательных). Факт, что политинформация, 

передаваемая прессой, вызывает среди читателей больше 

всего сомнений, тем более характерен, что именно пресса является самым 

распространенным источником этой информации. (Резюме автора) 

Ришард Гинальский: 

Печать, радио и телевидение на Кубе 

Собственная корреспонденция журнала Зешиты прасознавче из Гаваны, 

описывающая состояние и развитие массовых средств коммуникации на 

Кубе. (Редакция) 

Перевод с польского 

Л. Качмарчик

SUMMARY 

Tadeusz Kupis: Propagandist Aspects of the Press Market (The Publisher's 

Market and the Reader's Market) 

The article deals with the problem of social dissemination of the press 

and with the problem of social functioning of the press system. It also 

ascertains that all the analyses of the press system cannot be complete and 

exhaustively cognitive without introducing to them a national category of the 

"press market". On our press market the press publisher representing a political 

sender and represented by a press distributor meets the press reader, 

to whom the press is in the sphere of our civilization an article of daily use 

and of primary importance. On our press market the demand is still bigger 

than the supply, which means that the ex-'sting situation is that of the 

"publisher's market". The needs of the proper propaganda demand that the 

publisher's market be transformed into the reader's market. The article 

discusses in detail the negative phenomena appearing in the cirumstances of 

the publisher's market. On one side there appears a phenomenon of substitutivebuying 

of some priodicals — resulting from the fact that the periodical in 

demand cannot be bought, and on the other the phenomenon of complementary 

buying of many periodicals — resulting, among the others, from a still too 

scanty volume of our dailies and periodicals. The article postulates an "elastization" 

of the press publishing and editorial policy, for while in our socio- 

-political system there is no place for a "free play of political forces", 

there is in it a place for competition among individual editorial staffs. On the 

basis of many years' research the article shows the market s'tuation of 

individual typological groups of our press and particular dailies and periodicals. 

The research disclosed that local dailies have a good chance of increasing 

their circulations, whereas the chance of the dailies of all-Polish character 

of winning the readers from the outside of Warsaw is much smaller. With 

periodicals is the other way round. Here, in circumstances of the reader's 

market, has been noted that each time the demand for all-Polish periodicals 

increased, the interest shown for local periodicals decreased. In the daily press 

field one feels particularily strongly a shortage of afternoon newspapers, 

the popularity of which keeps — in some readers' circles — continously 

increasing. The same applies to sports newspapers. In the group of periodicals 

there is a particular deficit of women's magazines which, as a mass information 

medium, occupy the next place after the rad'o, TV and daily press. The 

special demand for women's magazines is, amongst the others, associated 

with the processes of industrialization and urbanization of the country, with 

the rising demand for advice in different fields of the family and home life. 

The research showed that in the circumstances of the reader's market the 

demand for periodicals of other political parties as well as Catholic periodicals, 

decreases. The article deals also with some problems of the distribution of 

our press and gives a critical opinion of its present state. The article sums 

up the findings of a research made by Author in accordance with the research 

schedule of the Press Research Centre. The research was carried out, by the

184 

way of an experiment, in 5 district towns in the years 1969 and 1971. The 

experiment consisted in creating at the reader's market of such a situation 

in which — by fully appeasing the demand of all kiosks for any newspapers 

and periodicals desired — from each kiosk could be obtained the returns of 

each of the allocated press publications. (Summary by the Author). 

Andrzej К. Waśkiewicz: Student Periodicals in the Polish People's 

Republic 

The subject of the elaboration are the student periodicals of the year:; 

1945—1970. One may attempt the following division of the period concerned: 

1) the years 1945—'1948 when the youth movement was broken up and when 

a relatively big number of periodicals, published by individual student and 

youth organizations, appeared; 2) the years 1949—1955, a period of "university 

and college press", of the press constituting the organs of different political, 

social and trade organizations (among them also of the student organizations) ; 

3) the years 1956—1958 in which dominated the socio-cultural periodicals of 

diferent milieus; 4) the years 1959—1968 when after the liquidation of socio- 

-cultural periodicals there appeared many student periodicals of different 

type, mostly ephemeral; and 5) the period after the year 1968. The article 

analizes in detail each one of those periods and discusses the periodicals concerned. 

Taking into account three criteria: 1) territorial range; 2) degree of readibility 

(popularity of text materials) ; and 3) thematic range — the Author 

comes forward with a proposed typology of student pres-, dividing the 

periodicals appearing in the years 1945—1970 into 10 groups and also proposing 

a certain kind of a model system of student periodicals which makes provision 

for their functioning. (Editorial summary). 

' 

Anna Smolińska: 

On the Functions of Press Photography 

The Authoress discusses the functions of press photography on the example 

of the coexistence of the word and photographic information in a popular 

illustrated magazine. Acknowleding the decorative function of press photography 

She questions the self-dependence of photographic information and 

expresses the opinion that its informative value depends on the construction 

of text-information (caption). Beside the two functions mentioned the Authoress 

distinguishes also a concretizing function of the press photography in relation 

to the word information, judging it as at least equally important, if not even 

the most important one. (Editorial summary). 

Bolesław Garlicki: In Search of the Optimum Model of the Editorial 

Office 

The structure of newspaper editorial offices in Poland is old-fashioned, out 

of date and not adapted to the new stage of press development as well as to 

the scientific requirements of the principles of organization and management. 

The optimum model of editorial system should assure a maximum inflow of 

the best possible press materials, a most perfect selection and a most correct 

eleboration of them and their quickest possible passage through all editorial 

departments, a most consequently made content composition of individual 

issues of a newspaper, and a most efficient course of technical production 

process. Chief assumptions of such a model are: 1) division of the whole 

editorial office according to a uniform thematic criterion which would one 

one side allow for realizing consequently the essential editorial policy and 

on the other for a true specialization of о the journalists; 2) limitation of the 

activities of persons occupying chief posts to the undertaking of key decisions, 

accompanied by freeing them at the same time from the job of adjusting the 

materials; 3) lifting up the role of collective leadership of the editorial office

185 

by drawing up the plans of the office's work and the plans of individual 

issues together with the representatives of all editorial departments; 4) increase 

of the role of persons editing the materials and assigning this job first of all 

to the heads of individual departments, through whose hands would pass all 

materials related to their specialization, regardless of the source of those 

materials ; 5) shifting the technical and office work to highly efficient editorial 

and departmental secretariats. 

In and ideal organizational model each press material should pass through 

the hands of four persons occupying chief posts and each of those persons 

shouls perform on it a different final work: the head of the office will adjust 

the material, the deputy chief editor will accept it, the editorial secretary will 

coordinate it with other materials, and the technical editor will find for it 

a place in the issue. Such a way of passing the material through editorial 

channels guarantees that it will be fairly treated regardless of the source of 

its origin. (Summary by the Author). 

Andrzej K. Waśkiewicz: Some More Remarks on the Regional Periodicals 

Władysław Masłowski: 

Research 

Instead of Polemics — Additional Remarks on 

In connexion with the article of W. Masłowski (Zeszyty Prasoznawcze, No 1, 

1972) "Typology and Popularity of Provincial, Regional Periodicals", A. K. Waśkiewicz 

puts forward some stipulations, in regard to certain ascertainements 

contained in the article, foremost referring to conclusions concernig the 

remodelling of the profile of some regional periodicals. A. K. Waśkiewicn 

questions the correctness of classifying some regional periodicals to the group 

of provincial periodicals, the representativeness of the sample of the issues 

examined, and the cognitive value of some of the content analysis categories. 

He postulates, among the others, that the press context of provincial, regional 

periodicals should be taken into account in research on the popularity of those 

papers and the function they perform as a "tribune" of a given region. W. Masłowski 

argues his points, upholding the conclusions drawn from the findings. 

(Editorial summary). 

Julian В u g i e 1, Lesław H. Haber, Wiesław К o s o ń : The Mass Communication 

Media as the Sources Communicating the Political Contents to 

the Student Milieu 

In this article was made an analysis of the frequency of reception of 

political contents passed by the individual media of mass communcation — 

the press, radio and TV. 

By the way of camparison was shown which of the media discussed is the 

most frequent source of political information in the student milieu. 

Further on was discussed the degree to which the youth accepts the 

political contents in the TV, radio and press, depending on the social origin, 

affiliation to organizations and the present residence of respondents. Thus it 

came to light which one of the mass communication media presents the 

political contents in a form which best suits the students and evokes amongst 

them the least degree of disapproval. 

The analysis of respondents' opinions showed that this medium is the 

radio. Similarily, the proportion of those who agree with the the information 

passed by television is more or less the same. 

Opinions concering the press are almost exactly polarized (49,9% positive 

in relation to 47,7% of negative ones). The smallest degree of credibility in 

the information on political events passed by the press is the more so worth 

attention, as it is exactly the press which is the most frequent source of 

information. (Summary by the Authors).

186 

Józef Niepokój: How the Bulletins of News Agencies Are Used in the 

Polish Press 

In 1971 the Press Research Centre in Cracow conducted a research on how 

the news materials, contained in the news agencies' bulletins, were used by 

the Polish press. The research comprised 8 dailies, two of them central 

newspapers. The subject of the research were news services of the Polish 

Press Agency (PAP), the Workers' Agency (AR) and Interpress from two 

weeks, one of April and the other one of May 1971. 

The first part of the research encompassed the basic, for all newspapers, 

Daily News Bulletin of PAP. The research showed that the respective newspapers 

use that material in 10 to 30% as far as the number of items is concerned 

and in 5 to 30% as far as the number of lines of the text used is concerned 

(sports news were excluded from the research). 

Too much space of our press is dedicated to the s.c. "official news" which 

give reports of official meetings and parties ; often enough much space occupies 

here the listing of names of different personalities. 

In all newspapers the foreign news predominate over the home news and 

this is judged as a quite correct phenomenon. 

The second part of the research concerned the use of other bulletins (geneand 

specialistic). Both, the finding of the research and the surveys made in 

editorial offices proved that some of those bulletins are very popular among 

the receipients but that there are also many such bulletins which are either 

used very seldom or are not used at all. (Editorial summary). 

Karoly V a r g a : Foreign News — A Multinational Camparative Study 

The essay reports briefly on the organization of the Foreigen News project, 

directed by George George Gebner, Professor of communications and Dean 

of the Annenberg School of Communications of University of Pennsylvania, 

in collaboration with George Mârvânyi of the Hungarian Radio and TV and 

Kâroly Varga of the Sociological Research Institute of the Hungarian Academy 

of Sciences. Samples of the study consist of the foreign news material covering 

a period of one week, published in the dailies of 10 countries, each country 

being represented by about half a dozen of newspapers (United States, England, 

West Germany, Hungary, Soviet Union, Czechoslovakia, India, Ghana, Colombia, 

the Philippines). 

The essay then gives an outline of the two theories of press, some hypotheses 

of which are to be tested with the empiric data of the investigation. 

The first is that of Gerbner, put forward in a study comparing the headlines 

of the New York Times with those of the Hungarian central organ Nepszabadsag 

; the articles concerned reported the meeting of the UN General Assembly. 

The hypothesis maintains that whereas the Western organ deals meinly with 

procedural and coflictual events, the Socialist one is rather concerned with 

most essential events. The second theory is that of John Galting, who elaborated 

his conception of "what becomes a piece of news and what does not" in 

the three press systems of the world in several hypotheses and has tested 

some of those on empiric material of international crises reports. The Author 

points out commonalities in the two conceptions and refers ot other positions 

(R. F. Smith, Gieber Cony) which partly can be reduced to the two ones 

mentioned above. Next the essay outlines a dimension which it calls "the 

continuum of concretness versus significance and advances a few hypotheses 

on how the press systems will oehave" — as reflected in their foreign news 

reportings — in the three worlds, when assesed in the dimensoin metioned and 

in its subdimensions. The degree of complexity and significance measured 

both in abstract terms and in concrete operational indices (e.g. negativity as 

an index of clearcutness, structuredness as an index of complexity and also 

of ambiguity, etc.) is expected to be higher in the Socialist press than in the 

capitalist one. Some additional hypotheses deal with the differemtial teatment

187 

by the press systems concerned of the events in the countiers belonging to 

their own "camp" and/or the opposite or outside ones. (Summary by the 

Author). 

Ryszard G i n a 1 s к i : The Press, Radio and TV in Cuba 

A specail correspondence commissioned by Zeszyty Prasoznawcze and 

recived from Havana, characterizing the present state and development of 

mass communication media in Cuba. 

Translated by Andrzej 

Głowacz

NOWOŚCI BIBLIOTEKI WIEDZY O PRASIE 

Już ukazały się w sprzedaży wydawnictwa OBP, które zainteresują 

zarówno teoretyków prasy, językoznawców, prawników, 

historyków, jak i dziennikarzy oraz czytelników prasy. 

„SZKICE PRASOZNAWCZE" (se 

Ireny Tetelowskiej 

ria A). 

Na tom złożyło się 14 rozpraw i artykułów z lat 1958—1968. Obejmują 

one większość opublikowanego dorobku prasoznawczego autorki. Całość 

materiału podzielona na 3 części: 1) teoria wiedzy o prasie, 2) analiza 

zawartości, 3) systematyka gatunków dziennikarskich. 

Walerego Pisarka 

SIE" (seria B). 

„FREKWENCJA WYRAZÓW W PRA 

Pierwszy w Polsce słownik frekwencyjny jednej z odmian współczesnej 

polszczyzny! Charakterystyka stylistyczna słownictwa trzech podstawowych 

gatunków dziennikarskich: wiadomości, komentarzy i reportaży 

opracowana na podstawie analizy ilościowej. Zawiera słownik 

2000 najczęściej używanych w tych gatunkach wyrazów. 

Bogdana Michalskiego „PRZEDRUK PRASOWY 

W ŚWIETLE PRAWA" (seria B). 

Studium prawnoporównawcze uwzględniające praktyczne problemy związane 

z prawem przedruku: 1) powstanie i ewolucja przepisów dotyczących 

przedruku, 2) rozwiązania normatywne w zbiorach przepisów 

różnyф krajów, 3) prawo przedruku w Polsce, 4) zagadnienia kodyfikacyjne; 

propozycje. Zawiera bibliografię, wykaz aktów normatywnych. 

25 LAT PRASY NA ZIEMIACH ZACHODNICH I PÓŁNOC 

NYCH (seria B). 

8 prac charakteryzujących powojenną prasę: opolską, dolnośląską, zielonogórską, 

szczecińską, koszalińską, gdańską i olsztyńską. Zawiera bibliografię 

oraz indeksy czasopism i nazwisk. 

W najbliższych miesiącach ukaże się: 

Henryka Kurty i Lucjana Meissnera „PRASA NA 

ŚWIECIE" (seria A). 

Książka poświęcona współczesnej prasie zagranicznej: sylwetki 157 

dzienników i czasopism z 41 krajów, dane statystyczne o prasie, radiu, 

telewizji w tych krajach.

DANMARK 

Ejnar Munksgaard Ltd, Norregade 6 

DK-1165 Köbenhavn К 

BUNDESREPUBLIK 

DEUTSCHLAND 

Kubon und Sagner, 8 München 34, 

Schliessfach 68 

W. E. Saarbach GmbH 

5 Köln 1, Foliestrasse 2 

OESTERREICH 

„GLOBUS", Zeitungs-Druck- und 

Verlagsanstalt, Höchstädtplatz 3, 

1200 Wien 

SCHWEIZ 

Hüthig a. Wepf, Eisengasse 5, 

Basel 

Pinkus and Co. 

Froschaugasse 7, Zürich 1 

ENGLAND 

B. Swiderski, 6, Warwick 

London S. W. 5 

RÉPUBLIQUE FRANÇAISE 

La Boutique Polonaise 

25, Rue Drouot, Paris IXe 

REPUBBLICA ITALIANA 

Libreria Commissionaria Sansoni 

Via Lamarmora, 45, 50121 Firenze 

Casella Postale 552 

SUOMI 

Akateeminen Kirjakauppa 

Keskuskatu 2, Helsingfors 

Rautatiekirjakauppa Oy P.O.B. 248 

Kampinkatu 3, Helsingfors 

SVERIGE 

AB Nordiska Bokhandeln 

Drottningatan 7—9, Stockholm 1 

URUGUAY | 

NEDERLAND j 

1 

Meulenhoff Bruna N. V., Beulingstraat 

2 P. O. Box 194, Amsterdam — с 

Ediciones Pueblos Unidos, Casilla 

de Correo 589, Montevideo 

USA 

NORGE 

Narvesens Literatur Tjeneste 

P.O.B. 6140, Oslo 

European Publishers Represent. Inc. 

36 West, 61 Street, New York, N. Y. 

10023 

Stechert Hafner Inc., 31 East 10 Street 

New York, N. Y. 10003

Browse publication

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?