EΙΣΑΓΩΓΗ

EΙΣΑΓΩΓΗ
Καρκίνος, νεοπλασία, κακοήθεια - 3 όροι που χρησιμοποιούνται για μια νοσολογική
οντότητα, της οποίας η φυσική ιστορία δεν έχει πλήρως διευκρινεισθεί, παρά το γεγονός ότι
ανατρέχοντας στην ιστορία της Ιατρικής βλέπουμε ότι για πρώτη φορά περιγράφεται ο
«όγκος» στον πάπυρο του Ebers (1500 π.Χ.). Σύμφωνα με τα νεώτερα δεδομένα, το 25% των
Αμερικανών ασθενών πεθαίνουν από καρκίνο, αυτό δε αντιστοιχεί με 550.000 θανάτους
ετησίως. Μεταξύ των παραγόντων που δυσχεραίνουν και καθυστερούν την πρώϊμη διάγνωση
του καρκίνου, πρωταρχική θέση κατέχει το γεγονός ότι η παρουσία μίας κακοήθους εστίας
μπορεί να είναι ασυμπτωματική ή και να προκαλεί μη ειδικές κλινικές εκδηλώσεις, π.χ.
ανορεξία, καταβολή των δυνάμεων, απώλεια βάρους, πυρετό.
Οι παθογενετικοί μηχανισμοί οι οποίοι ερμηνεύουν τα συμπτώματα που
παρουσιάζονται σε περίπτωση νεοπλάσματος περιλαμβάνουν: 1) την διήθηση ή συμπίεση
των φυσιολογικών ιστών, 2) την απελευθέρωση κυτοκινών, ορμονών, καθώς και άλλων
βιολογικά δραστικών παραγόντων απο τα νεοπλασματικά κύτταρα και 3) τις ψυχοκοινωνικές
συνέπειες που απορρέουν από το γεγονός αυτό καθαυτό. Μέσα στο κλινικό φάσμα ωστόσο
των κακοήθων νεοπλασμάτων είναι εφικτό να ενταχθούν ποικίλες κλινικοεργαστηριακές
εκδηλώσεις ή σύνδρομα, που δεν σχετίζονται άμεσα με τον πρωτοπαθή όγκο και τις
μεταστάσεις του, όσον αφορά την εντόπιση, την έκταση και τις εκδηλωσεις τους.
Οι εκδηλώσεις αυτές ονομάζονται παρανεοπλασματικές και οφείλονται σε ουσίες
(ορμόνες, ουσίες με ορμονική δράση ή πολυπεπτίδια) που παράγονται από τα νεοπλασματικά
κύτταρα. Τα παρανεοπλασματικά σύνδρομα εμφανίζονται σε ποσοστό περίπου 10% των
ασθενών με καρκίνο, αλλά η επίπτωσή τους εμφανίζει ευρεία διακύμανση, ανάλογα με τον
όγκο στον οποίο αναφερόμαστε. Η αιτιοπαθογένεια των παρανεοπλασματικών συνδρόμων
αποδίδεται στους ακόλουθους παράγοντες: 1) Τα νεοπλασματικά κύτταρα παράγουν
βιολογικά δραστικά πολυπεπτίδια, στα οποία περιλαμβάνονται ορμόνες ή τα προδρομικά
μόρια αυτών, προσταγλανδίνες, εμβρυϊκές πρωτεΐνες, [όπως το καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο
(CEA) ή η άλφα-φετοπρωτεΐνη (AFP)], ανοσοσφαιρίνες, ένζυμα ή κυτταροκίνες. 2)
Κινητοποιείται ο μηχανισμός της αυτοανοσίας και παράγονται αντισώματα έναντι
νεοπλασματικών αντιγόνων, τα οποία παρουσιάζουν διασταυρούμενη αντίδραση με
αντογονικούς επιτόπους πάνω σε φυσιολογικά κύτταρα. Μέσω αυτού του μηχανισμού
ερμηνεύονται παρανεοπλασματικές εκδηλώσεις, οι οποίες αφορούν το νευρικό σύστημα,
καθώς επίσης και ορισμένες εκδηλώσεις από το αιμοποιητικό σύστημα. 3) Το νεοπλασματικό
κύτταρο είναι δυνατό να παράγει ένα μόριο το οποίο δεν παράγεται από το φυσιολογικό
κύτταρο (έκτοπη παραγωγή), σαν αποτέλεσμα ανώμαλης έκφρασης γονιδιακού υλικού ή
προέλευσης των νεοπλασματικών κυττάρων από μεμονωμένα νευροενδοκρινικά κύτταρα, τα
οποία υφίστανται στα πλαίσια μη ενδοκρινών οργάνων. 4) Τα νεοπλασματικά κύτταρα είναι
δυνατόν να παράγουν βιολογικά αδρανείς ορμόνες, οι οποίες παρακωλύουν την δράση των
φυσιολογικών ορμονών στα όργανα στόχους και 5) υπάρχουν πολλαπλοί μηχανισμοί οι
οποίοι εμπλέκονται στην αιτιοπαθογένεια των παρανεοπλασματικών συνδρόμων, αλλά δεν
έχουν πλήρως διευκρινισθεί.
Η δράση των βιολογικών παραγόντων που αναφέρθηκαν προηγουμένως είναι
αυτόνομη και εξασκείται με τρεις κυρίως τρόπους: (α) όπως των ορμονών (δράση στα
κύτταρα-στόχους, μέσω της κυκλοφορίας), (β) δια της μεθόδου διαχύσεως, μέσω του
μεσοκυττάριου υγρού στα κύτταρα-στόχους, γειτονικά ή απόμακρα (παρακρινής δράση) και
(γ) νευρογενώς μέσω νευροδιαβιβαστών από τις συνάψεις προς τα μετασυναπτικά κύτταρα.
Οι παρανεοπλασματικές εκδηλώσεις είναι συνήθως (αλλά όχι πάντα) ανάλογες της
μάζας του όγκου και συνυπάρχουν ή προηγούνται της εμφάνισης αυτού. Η ύφεση ή η
επιδείνωση των εκδηλώσεων αυτών συνοδεύεται παράλληλα και με αντίστοιχη ελάττωση ή
αύξηση του νεοπλάσματος. Η εμφάνιση και η έκβαση των παρανεοπλασματικών συνδρόμων
συνηγορούν για την πολυπαραγοντική προέλευση και αιτιολογία τους.

Η ενδελεχής γνώση και η έγκαιρη διάγνωση των παρανεοπλασματικών συνδρόμων
είναι σημαντική για τους ακόλουθους λόγους: 1) είναι δυνατόν να αποτελούν την πρώτη
εκδήλωση ενός υποκείμενου λανθάνοντος νεοπλάσματος. 2) Οι βιολογικά δραστικοί
παράγοντες που εκκρίνονται από τα κακοήθη κύτταρα μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως
δείκτες, η ανίχνευση και παρακολούθηση των οποίων επιτρέπει τον καθορισμό της
πρόγνωσης, την έγκαιρη διάγνωση πιθανής υποτροπής καθώς και τον περαιτέρω καθορισμό
της θεραπευτικής αντιμετώπισης του νεοπλάσματος. 3) Σε ορισμένους ασθενείς με
μεταστατική νόσο τα παρανεοπλασματικά σύνδρομα αποτελούν μείζον κλινικό πρόβλημα,
καθορίζοντας ενδεχομένως και την επιβίωση (π.χ. υπερασβεστιαιμία). Στις δεδομένες
περιπτώσεις η αντιμετώπιση του αντίστοιχου παρανεοπλασματικού συνδρόμου είναι δυνατόν
να αποτελεί την μόνη διαθέσιμη μέθοδο στην θεραπευτική μας φαρέτρα. 4) Οι βιολογικά
δραστικοί παράγοντες, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τις κλινικές εκδηλώσεις των
παρανεοπλασματικών συνδρόμων, είναι πιθανό να προωθούν άμεσα την αύξηση του όγκου.
Το γεγονός αυτό μπορεί να αποτελέσει την βάση για μια νέα θεραπευτική προσέγγιση του
καρκίνου. 5) Η γνώση των παρανεοπλασματικών συνδρόμων είναι επιβεβλημένη, διότι
ενίοτε παρουσιάζουν κλινικές εκδηλώσεις, οι οποίες έχουν σημαντικές ομοιότητες με την
μεταστατική νόσο, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να χαρακτηρίζονται λανθασμένα "τελικού
σταδίου" και να μην λαμβάνουν την ενδεικνυόμενη θεραπευτική αγωγή. 6) Η πορεία των
παρανεοπλασματικών συνδρόμων βαίνει παράλληλα με την κλινική πορεία του όγκου και οι
μεταβολικές συνέπειες αυτών είναι δυνατόν να αποβούν πιο επικίνδυνες από τον ίδιο τον
καρκίνο (π.χ. υπερασβεστιαιμία, υπονατριαιμία).
Ο πλέον συνηθισμένος καρκίνος, ο οποίος συνδυάζεται με παρανεοπλασματικά
σύνδρομα είναι το μικροκυτταρικό καρκίνωμα του πνεύμονα, γεγονός το οποίο αποδίδεται
στην νευροενδοκρινική του προέλευση. Συνήθη παρανεοπλασματικά σύνδρομα και τα
κακοήθη νοσήματα στα οποία συναντώνται, συνοψίζονται στον πίνακα 1.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1
Βρογχογενές Ca Ca Ca Ca
Καρκίνανωμα Μαστού Νεφρού Προστάτου Παγκρέατος
Υπερασβεστιαιμία ++ ++++ ++ ++ +
Σύνδρομο +++ + + ++
Cushing
SIADH +++ + +
Υπογλυκαιμία
Πολυκυτταραιμία +++
Πυρετός +++ +
Νευρομυοπάθεια ++ + +
Δερματομυοσίτιδα ++ +
Διαταραχές
της πήξης αίματος + ++ +++
Θρομβοφλεβίτιδα + +

Τα παρανεοπλασματικά σύνδρομα, τα οποία θα αναλυθούν παρακάτω, ταξινομούνται
ανάλογα με το βασικό κλινικό πλαίσιο το οποίο παρουσιάζουν, σε αυτά που αφορούν:
-το ενδοκρινικό σύστημα
-το νευρικό σύστημα
-το αιμοποιητικό σύστημα
-το δέρμα
-το μυοσκελετικό σύστημα
-και σ' αυτά που παρουσιάζουν συστηματικές κλινικές εκδηλώσεις, όπως π.χ. ο πυρετός, η
καχεξία, κ.α.