Palenie papierosów i picie alkoholu wśród ... - ResearchGate

PRACE ORYGINALNE
Małgorzata GROMADECKA-SUTKIEWICZ
Jan KŁOS
Renata ADAMEK*
Monika ZYSNARSKA*
Izabela KARA*
Palenie papierosów i picie alkoholu wśród
bezrobotnych
Tobacco and alcohol use among the unemployed
Pracownia Socjologii Medycznej
Katedry Medycyny Społecznej
Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik pracowni:
Dr Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz
*Zakład Zdrowia Publicznego
Katedry Medycyny Społecznej
Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik zakładu:
Dr Tomasz Maksymiuk
Dodatkowe słowa kluczowe:
palenie tytoniu
picie alkoholu
bezrobotni
Additional key words:
smoking
drinking
unemployed
Współcześnie nie ma wątpliwości,
używanie produktów tytoniowych w
jakiejkolwiek ilości oraz nadmierne
picie alkoholu, zalicza się do fundamentalnych
przyczyn powstawania
chorób cywilizacyjnych. Sytuacja
zdrowotna osób bezrobotnych jest
gorsza niż pracujących. Jednym
ze skutków bezrobocia i jednocześnie
sposobów radzenia sobie z nim
mogą być zachowania antyzdrowotne.
Celem pracy było przedstawienie
rozpowszechnienia palenia tytoniu i
konsumpcji alkoholu, oraz poznanie
ich przyczyn wśród bezrobotnych, a
także pokazanie ewentualnych zmian
w powyższych zachowaniach wynikających
ze znalezienia się w sytuacji
pozbawienia zatrudnienia. Badania wykazały,
że bezrobotni często przejawiają
zachowania antyzdrowotne jakimi są
palenie tytoniu i konsumpcja alkoholu
z dużą częstotliwością i jednorazowo
w ilościach przekraczających poziom
bezpieczny dla zdrowia.
Ważną przyczyną stosowania tytoniu
i alkoholu jest chęć zredukowania
napięcia emocjonalnego. Znalezienie
się poza rynkiem pracy sprzyja
rozpoczynaniu używania alkoholu i
tytoniu, nie powoduje natomiast rezygnacji
ze stosowania tychże. Bywa,
że bezrobocie wpływa na ograniczenie
konsumpcji alkoholu i tytoniu, przy
czym ważną rolę odgrywa tu czynnik
ekonomiczny.
There is no doubt today, that any
amount of tobacco products use and
excessive alcohol consumption are
among the fundamental causes of
diseases. The health situation of the
unemployed is worse than employed.
One of the consequences of unemployment
and also ways of coping with it
can be unhealthy behaviors. The aim of
this paper is to present the prevalence
of smoking and alcohol consumption,
and to identify their causes among
the unemployed, and also to show
possible changes in these behaviors
as a result of finding themselves in
a situation of employment deprivation.
The results of this study have
demonstrated that the unemployed
often have anti-health behaviors such
as smoking and alcohol consumption
with high frequency and single intake
exceeding health standards. One of
the important factors of smoking and
drinking alcohol is a desire to reduce
the emotional tension. Being outside
the labor market affects the start of the
consumption of alcohol and tobacco,
but does not result in the cessation
of consumption. It happens that the
unemployment influence the reduction
of consumption of alcohol and tobacco,
and the key role is played by the
economic factor.
Adres do korespondencji:
Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz
Pracownia Socjologii Medycznej
Dąbrowskiego 79
60-529 Poznań
Tel. 061 8546825
e-mail: mgromade@ump.edu.pl
Wstęp
Współcześnie nie ma wątpliwości, używanie
produktów tytoniowych w jakiejkolwiek
ilości oraz nadmierne picie alkoholu,
zalicza się do fundamentalnych przyczyn
powstawania chorób cywilizacyjnych. Palenie
tytoniu stanowi też jedną z głównych
przyczyn przedwczesnej umieralności [17].
WHO szacuje, że palenie rocznie powoduje
5 milionów przedwczesnych zgonów [20].
Polska w dalszym ciągu należy do krajów
o wysokim odsetku osób palących, mimo
obserwowanej od początku XXI wieku tendencji
spadkowej. W 2011 roku paliło 27,2%
dorosłych Polaków (w 2000 roku 32,3%)
[3]. Rejestrowane spożycie 100% alkoholu
wynosiło w 2010 roku średnio 9,1 litra na
statystycznego Polaka [23]. Ten poziom
konsumpcji plasuje nasz kraj nieco poniżej
średniej unijnej[19]. Szacuje się, że w Polsce
liczba osób uzależnionych od alkoholu to
600-800 tysięcy, a spożywających nadmierną
jego ilość 2-3 miliony [18].
Bardzo poważnym problemem społecznym
współczesnego świata jawi się
bezrobocie. W Polsce od lat jego stopa
utrzymuje się na poziomie nie niższym niż
10% w skali roku, w 2011 wynosiła ona
12,4%, obecnie ma tendencje zwyżkowe
[22]. Udowodniono, że osoby bezrobotne w
większym stopniu niż przeciętnie narażone
są na różnego rodzaju problemy zdrowotne
i śmiertelność [16]. Jest to związane z
gorszą sytuacją ekonomiczną, psychiczną i
społeczną. Jednym ze skutków bezrobocia
i jednocześnie sposobów radzenia sobie z
tą trudną sytuacją mogą być zachowania
antyzdrowotne (stosowanie używek, nieprawidłowe
odżywianie).
Celem pracy było przedstawienie rozpowszechnienia
palenia tytoniu i konsumpcji
alkoholu, oraz poznanie ich przyczyn wśród
Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10
973

ezrobotnych, a także pokazanie ewentualnych
zmian w powyższych zachowaniach
wynikających ze znalezienia się w sytuacji
pozbawienia zatrudnienia.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono wśród bezrobotnych
zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w
Poznaniu. Liczebność próby -1068 – wyliczono według
wzoru uniwersalnego dla szacowania frakcji. Jest ona
wystarczająca przy przyjętym założeniu 3% półprzedziału
ufności na poziomie istotności 0,05. Podstawową techniką
zastosowaną w badaniach była ankieta audytoryjna, a
uzupełniającą wywiad swobodny. Narzędzie badawcze
stanowił specjalnie skonstruowany kwestionariusz.
Uzyskany materiał został przetworzony technikami informatycznymi
i opracowany w oparciu o program Statistica
6,0. Wykorzystano następujące z nich:
- test niezależności x 2 , służący do badania współzależności
dwóch zmiennych,
- standaryzowany współczynnik kontyngencji (C kor
)
– oparty o tenże x 2 – określający siłę współzależności
występowania dwóch zmiennych,
- test istotności różnic między procentami (p).
Otrzymane dane analizowano względem następujących
zmiennych:
a) status edukacyjny:
niski – osoby z wykształceniem niepełnym podstawowym,
podstawowym, niepełnym gimnazjalnym,
gimnazjalnym i zasadniczym zawodowym – 42,9%
średni – osoby z wykształceniem średnim ogólnym i
zawodowym, policealnym i pomaturalnym – 45,4%
wysoki – osoby z wykształceniem licencjackim i
wyższym– 11,7%
b) status ekonomiczny:
niski – dochód do 500 zł na osobę w rodzinie –
52,5%
średni – dochód od 501 do 1000 zł na osobę w
rodzinie – 32,9%
wysoki – dochód powyżej 1000 zł na osobę w
rodzinie – 14,6%
c) płeć: kobiety - stanowiły 55,5% ogółu badanych,
mężczyźni – 44,5%
Wyniki
Okazało się, że pali tytoń 42,7% spośród
badanych bezrobotnych. Nie pali 57,3%, z
czego 28,1% nigdy nie paliło, a pozostali
(29,2%) rzucili palenie.
Stwierdzono występowanie korelacji pomiędzy
paleniem tytoniu, a płcią respondentów
(x 2 =0,0336 c kor
=0,2016). Częściej palaczami
są mężczyźni (k=41,8% m=57,5%
p=0,0012). Palenie wykazuje też związek
ze statusem edukacyjnym jakim legitymują
się badani (x 2 =0,0286 c kor
=0,3068), im jest
on niższy tym częściej zachowanie jest
antyzdrowotne (niski=58,1% średni=26,6%
p=0,0198 niski=58,1% wysoki=15,1%
p=0,0011). Stosowanie nikotyny powiązane
jest również ze statusem ekonomicznym
(x 2 =0,018 c kor
=0,1782). Wraz ze wzrastającym
dochodem bezrobotnych maleje
odsetek palących wśród nich (niski=54,2%
średni=32,6% p=0,0106 niski=54,2% wysoki=12,9%
p=0,0046).
Palący respondenci wypowiadali się na
temat przyczyn stosowania przez siebie
tytoniu, co prezentuje rycina 1, (możliwość
wyborów wielokrotnych). Najczęściej
wymienianymi były ochota na zapalenie
i chęć zredukowania napięcia emocjonalnego.
Niewielu respondentów stwierdziło,
że pali wtedy, gdy nadarzy się okazja np.
uczestniczy w spotkaniu towarzyskim.
Nieliczni bezrobotni podali, iż palą aby nie
czuć głodu. Sięgają po tytoń gdy mają na to
ochotę zdecydowanie częściej mężczyźni
(k=18,2% m=35,4% p= 0,0000), osoby
legitymujące się niskim poziomem wykształcenia
(niski=36,9% średni=18,3% p=0,0000
niski=36,9% wysoki=14,4% p=0,0000) i niskim
statusem ekonomicznym (niski=29,8%
średni=21,6% p=0,0028 niski=29,8%
wysoki=21,1% p=0,0272). Redukowanie
napięcia emocjonalnego również jest częściej
przyczyną palenia mężczyzn (k=19,2%
m=33,5% p= 0,0000) niż kobiet. Ponadto im
niższy status edukacyjny posiada badany
bezrobotny tym częściej walczy ze stresem
paląc (niski=37,6% średni=20,0% p=0,0000
niski=37,6% wysoki=7,2% p=0,0000 średni-
=20,0% wysoki=7,2% p=0,0007).
Wskazywanie na okazję jako przyczynę
palenia nie wykazuje związków ze zmiennymi
niezależnymi. Natomiast o paleniu
wynikającym z chęci nie odczuwania głodu
mówiły tylko kobiety.
Respondenci porównywali częstotliwość
swojego obecnego palenia z okresem poprzedzającym
bezrobocie. Blisko połowa
palących (48,0%) stwierdziła, że w okresie
trwania bezrobocia pali mniej. Zmniejszenie
ilości wypalanego tytoniu związane jest
przede wszystkim z płcią respondentów
i dotyczy zdecydowanie częściej kobiet
(k=76,1% m=23,5% p=0,0010). Zachowanie
to wiąże się również ze statusem
ekonomicznym badanych, a mianowicie
zmniejszenie ilości palonego tytoniu dotyczy
częściej osób o wysokim dochodzie
(niski=19,8% wysoki=65,4% p=0,0036
średni=25,1% wysoki=65,4% p=0,0261).
Zwiększyło ilość wypalanego tytoniu 15,4%
badanych. Zachowanie to jest znamienne
dla bezrobotnych o wysokim statusie
edukacyjnym (niski=44,1% wysoki=84,6%
p=0,0029 średni=46,9% wysoki=84,6%
p=0,0254). Przeszło 1/3 badanych (34,4%)
uznała, że ilość wypalanego przez nich
tytoniu w czasie przebywania poza rynkiem
pracy nie zmieniła się w porównaniu z
okresem wcześniejszym. Udzielenie takiej
odpowiedzi jest znamienne dla mężczyzn
(k=26,2% m=63,9% p=0,0036). Nieliczni
badani (2,2%) rozpoczęli palenie dopiero
wtedy, gdy znaleźli się poza rynkiem pracy.
Są to cztery osoby – dwie kobiety i dwóch
mężczyzn, o zróżnicowanym statusie
ekonomicznym i edukacyjnym, natomiast
zbliżonym wieku (około trzydziestego roku
życia) i długim okresie bezskutecznego
poszukiwania pracy (dwie z nich szukają
pracy prawie rok, jedna przeszło rok i jedna
dwa lata).
Bezrobotnych palących zapytano również
od ilu lat stosują wyroby tytoniowe.
Okazało się, iż badana populacja to w zasadzie
palacze długotrwali: 34% spośród nich
Rycina 1
Przyczyny palenia tytoniu przez badanych bezrobotnych (w %).
The reasons for smoking among the unemployed respondents (in %).
pali 20 i więcej lat, 29% między dziesięć a
dziewiętnaście lat. Krótkotrwałe stosowanie
nikotyny występuje dość rzadko, tylko 16%
pali krócej niż pięć lat, pozostałe 21% stosuje
nikotynę od pięciu do dziewięciu lat.
Badani palacze mówili też o tym ile
dziennie wypalają sztuk papierosów. Spory
odsetek spośród nich (28%) pali nie więcej
niż 5 sztuk papierosów dziennie. Między
6, a 10 sztuk papierosów pali 40% badanych,
a pozostałe 32% palą więcej niż 10
papierosów dziennie (w tym 11% więcej
niż paczkę dziennie). Ilość wypalanych
papierosów zależna jest głównie od płci
ankietowanych (x 2 =0,0010 c kor
=0,2631),
mężczyźni palą więcej sztuk papierosów
dziennie niż kobiety.
Odnotowano 12,5% abstynentów w
badanej populacji bezrobotnych. Znaczny
odsetek (39,8%) pozbawionych zatrudnienia
pije alkohol z dużą częstotliwością, czyli co
najmniej raz w tygodniu, przy czym blisko
2% spośród nich pije napoje alkoholowe
codziennie. Rzadziej niż raz w tygodniu po
używkę tę sięga 47,7% respondentów.
Stwierdzono występowanie korelacji
pomiędzy piciem alkoholu z dużą częstotliwością,
a płcią respondentów (x 2 =0,0006
c kor
=0,2068), częściej jego konsumentami
w omawianej wielkości są mężczyźni
(k=21,8% m=49,5% p=0,0012). Duża
częstotliwość picia napojów alkoholowych
koreluje też ze statusem ekonomicznym
ankietowanych (x 2 =0,0032 c kor
=0,1986).
Jednostki posiadające wysoki i średni
tenże status częściej piją alkohol z dużą
częstotliwością (niski=39,8% średni=59,6%
p=0,0033 niski=39,8% wysoki=62,1%
p=0,0242). Nie bez wpływu pozostaje też
status edukacyjny respondentów (x 2 =0,0058
c kor
=0,236486), niski sprzyja konsumpcji alkoholu
z dużą częstotliwością (niski=67,8%
średni=31,6% p=0,0142 niski=67,8% wysoki=33,1%
p=0,0188). Abstynencja dotyczy
zbliżonego odsetka kobiet i mężczyzn, oraz
przedstawicieli wszystkich kategorii statusu
edukacyjnego i ekonomicznego. Picie napojów
alkoholowych rzadziej niż raz w tygodniu
wykazuje związek z płcią respondentów
(x 2 =0,0012 c kor
=0,1865), kobiety są liczniej
reprezentowane w tej grupie (k=48,3%
m=36,2% p=0,0268). Nie bez wpływu pozostaje
też status edukacyjny badanych
(x 2 =0,0288 c kor
=0,2262). Respondenci o
niskich poziomach wykształcenia najrzadziej
kwalifikują się do tej grupy (niski=20,8%
średni=40,6% p=0,0187 niski=20,8% wysoki=37,2%
p=0,0228).
Bezrobotnych pytano też o ilości jednorazowo
wypijanego alkoholu. Wyróżniono
następujące napoje alkoholowe: piwo, wino
974 Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10 M. Gromadecka-Sutkiewicz i wsp.

i alkohol wysokoprocentowy. O każdy z nich
pytano osobno, a odpowiedzi prezentują
ryciny 2, 3 i 4.
Przyjmuje się, że bez szkody dla zdrowia
można wypić maksymalnie 0,50 litra piwa.
Picie nadmiernej jego ilości jednorazowo
dotyczy ¼ badanych. Zdecydowanie dominują
tu mężczyźni nad kobietami (k=5,9%
m=46,1% p=0,0000) i osoby posiadające
niski status edukacyjny (niski=29,9% średni=19,4%
p=0,0001 niski=29,9% wysoki-
=18,4% p=0,0079).
Uważa się, że wypicie 100 gram wina
nie powoduje szkód zdrowotnych. Przekracza
dozwoloną ilość około 28% badanej
populacji, dominują w niej kobiety (k=35,2%
m=18,0% p=0,0000). Ponadto im wyższym
statusem edukacyjnym legitymują się badani
tym częściej przekraczają nieszkodliwą
dla zdrowia ilość pitego wina (niski=20,6%
średni=29,3% p=0,0048 średni=29,3%
wysoki=46,4% p=0,0003). Taka sama sytuacja
ma miejsce wtedy gdy analizuje się
status ekonomiczny respondentów. Wyższe
dochody powodują wzrost odsetka osób
pijących zbyt dużą ilość wina jednorazowo
(niski=19,3% średni=32,8% p=0,0000 średni=32,8%
wysoki=45,5% p=0,0099).
Nieszkodliwa dla organizmu człowieka
jednorazowa dawka alkoholu wysokoprocentowego
wynosi 30 gram. Z przeprowadzonych
badań wynika zatem, iż pije
nadmierne jego ilości jednorazowo 55%
bezrobotnych. Wśród pijących za duże ilości
wysokoprocentowego alkoholu przeważają
mężczyźni (k=49,9% m=60,6% p=0,0004).
Im niższe poziomy wykształcenia posiadają
badani, tym częściej wypijają zbyt duże
dawki alkoholu (niski=64,0% średni=50,5%
p=0,0000 średni=50,5% wysoki=36,8%
p=0,0097).
Ustalano w jakich sytuacjach ankietowani
pijący napoje alkoholowe sięgają po nie
najczęściej, odpowiedzi prezentuje wykres 5
(możliwość wyborów wielokrotnych).
O sięganiu po napoje alkoholowe wówczas
gdy mają na to ochotę częściej mówią
mężczyźni niż kobiety (k=9,2% m=19,4% p=
0,0018). Redukowanie napięcia emocjonalnego
również jest częściej przyczyną konsumpcji
alkoholu przez mężczyzn (k=3,2%
m=10,1% p= 0,0003).
Okazało się też, że posiadanie przez
badanego bezrobotnego niskiego statusu
edukacyjnego powoduje, iż częściej walczy
on ze stresem pijąc alkohol (niski=10,6%
średni=1,4% p=0,0008 niski=10,6% wysoki=1,2%
p=0,0010). Wskazywanie na okazję
jako przyczynę picia napojów alkoholowych
nie wykazuje istotnie statystycznych korelacji
ze zmiennymi niezależnymi.
Badana populacja porównywała rozmiary
swojego aktualnego picia napojów
alkoholowych z okresem poprzedzającym
bezrobocie. Okazało się, że porównywalne
odsetki ankietowanych podały, że w okresie
przebywania poza rynkiem pracy piją mniej
(17,5%) i więcej (15,3%) alkoholu. Przeszło
połowa (56,0%) nie zmieniła swoich zachowań
w tym względzie. Uderzające jest, iż
częściej niż co 10 osoba (11,2%) podała,
iż rozpoczęła picie napojów alkoholowych
dopiero wtedy gdy znalazła się poza rynkiem
pracy, nikt natomiast nie zaprzestał ich
konsumpcji w związku z tym zdarzeniem.
Rycina 2
Ilość jednorazowo wypijanego piwa przez badanych bezrobotnych (w%).
The amount of beer consumed at one time by unemployed respondents (in %).
Rycina 3
Ilość jednorazowo wypijanego wina przez badanych bezrobotnych (w%).
The amount of wine consumed at one time by unemployed respondents (in %).
Rycina 4
Ilość jednorazowo wypijanego alkoholu wysokoprocentowego przez badanych bezrobotnych (w%).
The amount of spirits consumed at one time by unemployed respondents (in %).
Rycina 5
Przyczyny picia alkoholu przez badanych bezrobotnych (w %).
The reasons for drinking among the unemployed respondents (in %).
Zmniejszenie ilości pitego alkoholu jest skorelowane
z płcią respondentów i dotyczy w
większej mierze kobiet (k=75,1% m=24,8%
p=0,0003). Zwiększenie ilości stosowanego
alkoholu również wykazuje związek z
płcią badanych i dotyczy przede wszystkim
mężczyzn (k=15,3% m=84,6% p=0,0011).
Istotne jest też, iż wśród osób, które podały,
że zaczęły pić napoje alkoholowe w momencie
wykluczenia z rynku pracy dominują
mężczyźni (k=6,1% m=93,7% p=0,0004).
Pozostałe zmienne niezależne nie wykazały
istotnego wpływu na zmiany (bądź ich brak)
w zachowaniu badanej populacji.
Omówienie
Badania światowe na temat implikacji
wynikających z relacji zachodzących pomiędzy
bezrobociem a zdrowiem prowadzone
są na świecie od połowy ubiegłego stulecia.
Udowadnia się w nich, że współczynniki
śmiertelności u osób bezrobotnych są
wyższe niż u pracujących [6,5]. Stwierdza
się, iż zmiany zachodzące w sferze zdrowia
u osób wykluczonych z rynku pracy są
głównie spowodowane u nich przez stres,
powodujący najprawdopodobniej naruszenie
systemu odpornościowego organizmu
[7]. Podkreśla się również, że zmiany te
wynikają też z niekorzystnych przemian zachodzących
w codziennych zachowaniach
bezrobotnych. Wymienia się wśród nich:
niewłaściwą dietę, nadwagę, palenie tytoniu,
picie alkoholu, [14,9] niską aktywność
fizyczną, skrócony czas trwania snu [15].
Badając poszczególne aspekty zachowań
codziennych podkreśla się, że populacja
osób pozbawionych zatrudnienia nie jest
jednolita, są bowiem jednostki, których
zachowania w czasie trwania bezrobocia
są bardziej prozdrowotne niż w okresie
wcześniejszym. Wskazuje się na niejednoznaczny
związek pomiędzy bezrobociem a
paleniem tytoniu, z części badań wynika,
iż bezrobotni palą częściej [1], z innych, że
osoby te palą mniej papierosów na dzień
[11]. Wyniki prezentowanych w tej pracy
badań nie odbiegają w wielkim stopniu od
Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10
975

danych literaturowych. Spośród badanych
bezrobotnych pali tytoń prawie co drugi,
podczas gdy w populacji generalnej odsetek
palaczy jest nie wyższy niż 30. Zachowania
osób pozbawionych zatrudnienia są więc
mniej korzystne dla zdrowia. Jednocześnie
blisko połowa palących badanych (48,0%)
stwierdziła, że w okresie trwania bezrobocia
pali mniej papierosów dziennie. Postępowanie
to można zaliczyć do idących w kierunku
zachowań sprzyjających zdrowiu. Podkreślić
jednak należy, że osoby te nie zrezygnowały
ze stosowania tytoniu, a jedynie ograniczyły
jego ilość. Warto się jeszcze zastanowić nad
przyczynami ograniczania palenia przez respondentów.
Czynnik ekonomiczny okazuje
się tu istotny, ale wydaje się działać inaczej
niż można to było przewidywać. Zmniejszyły
w okresie bezrobocia ilość wypalanych
dziennie papierosów częściej te jednostki
u których dochód na osobę w rodzinie jest
najwyższy. Można zatem przypuszczać, że
samo pogarszanie się sytuacji ekonomicznej
(która do tej pory była dobra) prowadzi
do poszukiwania oszczędności (aby braki
finansowe były jak najmniej odczuwane).
Natomiast badani u których poziom dochodów
na osobę w rodzinie jest niski nie
zauważają odczuwalnych różnic finansowych
zależnych od kupna papierosów, bądź
powstrzymywania się od tegoż (pieniędzy
brakuje zawsze). Warto też odnotować,
że wśród osób, które zmniejszyły ilość
palonego tytoniu dominują kobiety, z reguły
zajmujące się w większym stopniu niż mężczyźni
gospodarstwem domowym, a więc
też robieniem zakupów. Może to sprawiać,
że łatwiej im zauważyć kwestię ewentualnych
oszczędności w domowym budżecie.
Przydałoby się jeszcze zastanowić nad tym
dlaczego osoby bezrobotne nie rezygnują z
palenia tytoniu. Jest to najprawdopodobniej
związane z dwoma kwestiami. Po pierwsze z
uzależnieniem od nikotyny - badana populacja
to w dużej mierze palacze długotrwali. Po
drugie z traktowaniem palenia jako strategii
radzenia sobie ze stresem, na tą przyczynę
palenia wskazało blisko 60% respondentów.
Zachowania mogą więc ulec zmianie gdy
zainteresowani poznają inne niż stosowanie
używek strategie radzenia sobie ze stresem
i/lub przekona się ich, że terapia antynikotynowa
jest tańsza niż nałóg.
Badania ogólnopolskie odnoszące się
do palenia tytoniu generalnie pokazują,
że palaczy jest więcej wśród mężczyzn
niż wśród kobiet [3,13], niższe poziomy
wykształcenia warunkują wyższe odsetki
palących [3,13], palenie jest bardziej rozpowszechnione
wśród ludności uboższej [3].
Najwyższe odsetki palaczy odnotowuje się
wśród bezrobotnych i w grupie pracowników
najemnych sektora prywatnego [3]. Wyniki
prezentowanych tu badań potwierdzają
powyższe zależności.
Prowadzone na świecie badania odnoszące
się do konsumpcji alkoholu przez
osoby wykluczone z rynku pracy również
nie są jednoznaczne. Jedne wykazują, że
na skutek bezrobocia może nastąpić wzrost
konsumpcji napojów alkoholowych [10,8],
inne pokazują brak takiej zależności [4,12].
Badacze fińscy wykazali, że bezrobotni
mężczyźni piją więcej alkoholu niż pracujący,
a u kobiet zależność jest odwrotna
[15]. Prezentowane w niniejszym artykule
badania pokazują podobne zależności.
Przeszło połowa osób będących bez pracy
nie zmieniła swoich zachowań w sferze
konsumpcji napojów alkoholowych, a porównywalne
wielkości zmniejszyły i zwiększyły
ilości stosowanego alkoholu. Jednocześnie
spora grupa badanych rozpoczęła picie napojów
alkoholowych dopiero wówczas gdy
znalazła się poza rynkiem pracy. Zmiany zachowań
w powyższym aspekcie zależne są
od płci bezrobotnych i niekorzystne przede
wszystkim dla mężczyzn. Można zatem założyć,
że utrata pracy jest doświadczeniem
trudniejszym dla mężczyzn. Jest to prawdopodobnie
związane ze stereotypowym
pojmowaniem ról społecznych (żywiciel rodziny)
i sposobem angażowania się w życie
społeczne (mężczyźni realizują się w dużej
mierze przez pracę). Nie bez znaczenia
pozostaje też kwestia przyczyn dla których
bezrobotni sięgają po napoje alkoholowe,
przeszło 40% wskazań dotyczy bowiem
bardzo ryzykownych przyczyn konsumpcji
alkoholu. Odczuwanie chęci napicia się
produktów zawierających alkohol (popęd,
potrzeba alkoholu), czy też picie go w celu
rozładowania napięcia emocjonalnego są
przez specjalistów traktowane jako symptomy
uzależnienia [2]. Badani bezrobotni
alkohol traktują jako antidotum na stres.
Warto przypomnieć, że bezrobocie zaliczane
jest do najbardziej stresotwórczych
czynników. Podkreślić też należy, iż spora
grupa badanych bezrobotnych stwierdziła,
że pije alkohol wtedy gdy ma na to ochotę.
Odczuwanie ochoty może mieć dwojakiego
rodzaju podłoże: może wynikać z chęci
rozładowania napięcia, może też świadczyć
o uzależnieniu. W Diagnozie Społecznej
2011 czytamy, że stres bardzo silnie wiąże
się z nadużywaniem alkoholu. Jednostki
doświadczające wysokiego poziomu stresu
nadużywają alkoholu 4,5 raza częściej w
porównaniu z osobami u których poziom
stresu jest niski [3]. Z punktu widzenia
zdrowia istotne są też ilości jednorazowo
spożywanego alkoholu. Już w XIX wieku
starano się ustalić tak zwaną „bezpieczną
granicę konsumpcji alkoholu”, stwierdzono
wówczas, że wynosi ona między 15, a 30
gram czystego alkoholu dziennie. W następnych
latach ustalano coraz to inne normy.
Zdaniem jednych badaczy bezpieczna
granica wynosi dla mężczyzn 3-4 porcje,
a dla kobiet dwie porcje alkoholu dziennie,
wypijane nie częściej niż 5 razy w tygodniu.
Zdaniem innych absolutnie nie należy przekraczać
2 porcji alkoholu dziennie, obecnie
twierdzi się, że mężczyzna może dziennie
wypić dwie porcje alkoholu, a kobieta jedną.
Są i tacy, którzy uważają, że im mniej się
pije alkoholu tym dla zdrowia lepiej [21].
Wyniki prezentowanych w tej pracy badań
pokazują, iż bezrobotni przekraczają bezpieczne
dawki, co szczególnie uwidacznia
się w przypadku stosowania przez nich alkoholu
wysokoprocentowego. Niekorzystne
zachowania są często skorelowane (oprócz
płci) ze statusem edukacyjnym badanych.
Przy czym w populacji mężczyzn częstsze
picie alkoholu i przekraczanie bezpiecznych
dawek idzie w parze z niskim poziomem
wykształcenia, natomiast wśród kobiet
zachowania te korelują z posiadaniem
wykształcenia wyższego. Warto jednocześnie
pamiętać, że u kobiet zachowania
powyższe mają miejsce dużo rzadziej niż u
mężczyzn i że mężczyźni częściej stosują
alkohole wysokoprocentowe, a kobiety wina,
uważane za mniej szkodliwe. Na problem
nadmiernej konsumpcji win przez wysoko
wyedukowane kobiety w naszym kraju
zwraca się też uwagę w opracowaniach
PARP-y [23]. W badaniach ogólnopolskich,
upublicznionych w Diagnozie Społecznej,
pytano respondentów o ich zwyczajowe
reagowanie na trudne sytuacje życiowe i kłopoty.
W kafeterii odpowiedzi zamieszczono
„sięganie po alkohol”. Dokonało jej wyboru
3,4% ankietowanych w 2011 roku, 3,5% w
2007 roku, w 2005 roku 3,9%. Znamiennie
częściej stwierdzali tak mężczyźni (6,5% w
porównaniu z kobietami –1,1%), osoby w
wieku 35-59 lat, z wykształceniem poniżej
średniego. Najczęściej wybierającymi tę
odpowiedź byli bezrobotni, a tuż za nimi
prywatni przedsiębiorcy i pracownicy sektora
prywatnego. W badaniach tych pytano
również wprost o to, czy jednostka uważa,
że w minionym roku piła za dużo alkoholu,
(nie precyzując, co to znaczy „za dużo”).
Odpowiedzi twierdzącej udzieliło 6,8%
respondentów w 2011 roku 5,7% w 2007
roku, dwa lata wcześniej 6,1%. Mężczyźni
przyznają, że piją za dużo 5 razy częściej niż
kobiety. Osobami podającymi, że nadużywają
alkoholu są najczęściej respondenci w
średnim wieku (35-59 lat) i legitymujący się
zasadniczym oraz gimnazjalnym poziomem
wykształcenia. Okazało się też, iż większy
odsetek ubogich w porównaniu z bogatymi
przyznaje się do nadmiernej konsumpcji
alkoholu [3]. Odsetek abstynentów w populacji
Polski pozostaje od lat na stałym
poziomie 15-16%, jest ona charakterystyczna
dla kobiet i osób po 65 roku życia [23].
W badaniach poznańskich bezrobotnych
zarejestrowano niższy (12,5%) poziom
abstynencji. Informacje dotyczące zachowań
populacyjnych w obszarze konsumpcji
alkoholu w zasadzie pozostają zgodne z
uzyskanymi w badaniach osób pozbawionych
zatrudnienia.
Reasumując wyniki badań przeprowadzonych
wśród bezrobotnych zarejestrowanych
w Powiatowym Urzędzie Pracy
w Poznaniu należy uznać, że bezrobocie
wpływa destrukcyjnie na zachowania w
obszarze stosowania używek.
Wnioski
1. Osoby bezrobotne często przejawiają
zachowania antyzdrowotne jakimi są palenie
tytoniu i konsumpcja alkoholu z dużą
częstotliwością i jednorazowo w ilościach
przekraczających poziom bezpieczny dla
zdrowia.
2. Chęć zredukowania napięcia emocjonalnego
jawi się jako ważna przyczyna zarówno
sięgania po tytoń, jak i po alkohol.
3. Znalezienie się poza rynkiem pracy
wydaje się sprzyjać rozpoczynaniu używania
alkoholu i tytoniu, nie powoduje natomiast
rezygnacji ze stosowania tychże. Bywa, że
bezrobocie wpływa na ograniczenie konsumpcji
alkoholu i tytoniu, przy czym ważną
rolę odgrywa tu czynnik ekonomiczny.
976 Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10 M. Gromadecka-Sutkiewicz i wsp.

Piśmiennictwo
1. Bartley M.: Unemployment and ill health; understanding
the relationship. J. Epidemiol. Com. Health
1994, 48, 333.
2. Cierpiałkowska L.: Alkoholizm przyczyny-leczenieprofilaktyka.
Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań
2001, 26.
3. Czapiński J., Panek T.: Diagnoza społeczna 2011.
Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011,
234.
4. Hammer T.: Unemployment and use of drug and
alkohol among young people: a longitudinal study in
the general population. Addiction 1992, 87, 1571
5. Iversen L., Andersen O., Andersen P. et al.: Unemployment
and mortality in Denmark 1970-1980. Br.
Med. J. (Clin. Res. ED) 1987, 10, 295, 66030, 879.
6. Janlert U.: Unemployment and health. W: Westcott
G., Svensson P., Zolner H.: Health policy implications
of unemployment. WHO, Copenhagen 1985, 8.
7. Kemp N., Mercer A.: Unemployment, disability and
rehabilitation center and their effects on mental health.
J. Occupational Psychol. 1983, 56, 37.
8. Khalt M., Sermet C., Le Pape A.: Increased prevalence
of depression, smoking, heavy drinking and use
of psycho-active drugs among unemployed men in
France. Eur. J. Epidemiol. 2004, 19, 445.
9. Latalski M., Kulik T., Pacian A. i wsp.: Wpływ bezrobocia
na stan zdrowia i kształtowanie zachowań
zdrowotnych wśród osób pozostających bez pracy.
Zdrowie Publiczne 2003,113,174.
10. Lee A., Crombie I., Smith W., Tunstall-Pedoe H.:
Alcohol consumption and unemployment amongmen:
the Scottish Heart Health Study. Br. J. Addict. 1990,
85, 1165.
11. Lee A., Crombie I., Smith W., Tunstall-Pedoe H.:
Cigarette smoking and unemployment status. Soc.
Sci. Med. 1991, 33, 1390.
12. Morris J., Cook D., Shaper A.: Non-employment
and changes in smoking, drinking, and body weigt.
BMI 1992, 304, 536.
13. Polakowska M., Piotrowski W., Tykarski A. i wsp.:
Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki
programu WOBASZ. Kardiol. Pol. 2005, 63, 626.
14. Reducing risks, promoting healthy life: Word Health
Report 2002. Geneva, WHO 2002.
15. Virtanen P., Vahtera J., Broms U. et al.: Employment
trajectory as determinant of change in Health-related
lifestyle: the prospective Hessup study. Europ. J.
Public Health 2008, 18, 504.
16. Wilkinson R., Marmot M.: Social Determinants of
Health. The Solid Facts WHO, 2003, 20.
17 Wojtyniak B., Goryński P.: Sytuacja zdrowotna ludności
Polski. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
– Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2008, 3.
18. Wojtyniak B., Goryński P.: Najważniejsze elementy
sytuacji zdrowotnej w Polsce. PZH, Warszawa
2002, 32.
19. World Health Organization: Global Information
System on Alcohol and Health, 2009.
20. World Health Organization: WHO Report on the
Global Tabacco Epidemic, 2009. Implementing smoke-free
environments. WHO, Genewa 2009.
21. Woronowicz B.: Czy można pić bezpiecznie. www.
akmed.zdrowie.net
22. www.gus.pl
23. www.parpa.pl
Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10
977