Предавања 2011 - Универзитет „Св. Кирил и Методиј“
Предавања 2011 - Универзитет „Св. Кирил и Методиј“
Предавања 2011 - Универзитет „Св. Кирил и Методиј“
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
UNIVERZITET „SV. KIRIL I METODIJ”<br />
ME\UNARODEN SEMINAR ZA MAKEDONSKI JAZIK, LITERATURA I KULTURA<br />
Ohrid, 25 juni-5 juli 2010
„”<br />
XLIV<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
CIP<br />
„”<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
XLIIV<br />
<br />
„”<br />
<br />
<br />
<br />
ISBN 978-9989-43-349-8<br />
<br />
<br />
COBISS.MK-ID 88704778
UNIVERZITET „SV. KIRIL I METODIJ”<br />
ME\UNARODEN SEMINAR ZA MAKEDONSKI JAZIK, LITERATURA I KULTURA<br />
PREDAVAWA<br />
na XLIV ME\UNARODEN SEMINAR<br />
ZA MAKEDONSKI JAZIK, LITERATURA I KULTURA<br />
(Ohrid, 27. 6 - 12. 7 vo Ohrid)<br />
Skopje, 2012<br />
Ohrid, 25 juni-5 juli 2010
ÑÎÂÅÒ ÍÀ ÑÅÌÈÍÀÐÎÒ<br />
D-ð Ëîðåòà Ãåîðãèåâñêà - £àêîâëåâà<br />
D-ð Ðóæèöà £àí÷óëåâà<br />
Aêàä. Ìèëàí óð÷èíîâ<br />
D-ð Maksim Karanfilovski, äèðåêòîð<br />
D-r Veselinka Labroska<br />
D-ð Elka Ja~eva - Ul~ar<br />
D-ð Boban Petrovski<br />
D-ð Zoran~o Malinov<br />
D-r Mome Spasovski,<br />
ïðîðåêòîð za me|unarodna sorabotka<br />
D-r Violeta Piruze - Tasevska<br />
Ðîçà Òàñåâñêà<br />
D-r Tomislav Trenevski<br />
D-ð Òîäîð ×åïðåãàíîâ<br />
UPRAVA NA SEMINAROT<br />
Äèðåêòîð: ïðîô. ä-ð Ìàêñèì Êàðàíôèëîâñêè<br />
ðåäîâåí ïðîôåñîð íà Ôèëîëîøêèîò ôàêóëòåò<br />
„Áëàæå Êîíåñêè“ - Ñêîï¼å<br />
Ñåêðåòàð: Áëàãèöà Âåë¼àíîâñêà<br />
LEKTORI<br />
D-r Aneta Du~evska<br />
D-r Vesna Mojsova - ^epi{evska<br />
Andrijana Pavlova<br />
M-r Marija Paunova<br />
D-r Simon Sazdov<br />
D-r Lidija Tanturovska<br />
Roza Tasevska
U^ESNICI NA SEMINAROT
ПOЗДРАВНА РЕЧ<br />
ПРОФ. Д-Р ВЕЛИМИР СТОЈКОВСКИ, РЕКТОР<br />
НА УНИВЕРЗИТЕТОТ ,,СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“ ВO СKOПJE<br />
ВО ИЗУЧУВАЊЕТО НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК<br />
СЕ ПРЕПОЗНАВААТ ВРЕДНОСТИТЕ НА МАКЕДОНИЈА<br />
Поч<strong>и</strong>туванa м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стерке за култура<br />
г. Ел<strong>и</strong>зaбета Канчевска М<strong>и</strong>левска,<br />
Ваша екселенц<strong>и</strong>јо, Амбасадор<br />
на Руската Федерац<strong>и</strong>ја во Македон<strong>и</strong>ја г. Олег Шчербак<br />
Поч<strong>и</strong>туван д<strong>и</strong>ректоре на Сем<strong>и</strong>нарот за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к,<br />
л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура проф. д-р Макс<strong>и</strong>м Каранф<strong>и</strong>ловск<strong>и</strong><br />
Поч<strong>и</strong>туван<strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на сем<strong>и</strong>нарот,<br />
Денес <strong>и</strong>мам пр<strong>и</strong>јатно задоволство да ве поздравам од <strong>и</strong>мето на<br />
најстар<strong>и</strong>от <strong>и</strong> најголем<strong>и</strong>от ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет во Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от<br />
<strong>„Св</strong>. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“ од Скопје. <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>, кој по 44<br />
пат г<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>ра македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те од светот <strong>и</strong> го орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра Сем<strong>и</strong>нарот за<br />
македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во наш<strong>и</strong>от прекрасен Охр<strong>и</strong>д.<br />
На почетокот б<strong>и</strong> сакал да В<strong>и</strong> пожелам добредојде во Охр<strong>и</strong>д,<br />
културен <strong>и</strong> духовен центар, престолн<strong>и</strong>на на Саму<strong>и</strong>ловото царство, сед<strong>и</strong>ште<br />
на Охр<strong>и</strong>дската патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја, Охр<strong>и</strong>д градот на УНЕСКО.<br />
Одржувањето на сем<strong>и</strong>нарот, тука во Охр<strong>и</strong>д, не е случајно. <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от<br />
<strong>„Св</strong>. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“, орган<strong>и</strong>заторот на оваа ман<strong>и</strong>фестац<strong>и</strong>ја,<br />
е достоен наследн<strong>и</strong>к на епохалното дело на свет<strong>и</strong>те браќа <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong><br />
<strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј <strong>и</strong> делото на св. Кл<strong>и</strong>мент Охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong> кој го форм<strong>и</strong>рал прв<strong>и</strong>от<br />
<strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong> на ов<strong>и</strong>е простор<strong>и</strong> уште во 886 год<strong>и</strong>на, ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет со<br />
повеќе од 3500 учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>.<br />
Поч<strong>и</strong>туван<strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на сем<strong>и</strong>нарот, драг<strong>и</strong> македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>јател<strong>и</strong><br />
на Македон<strong>и</strong>ја. Особено ме радува тоа што <strong>и</strong> В<strong>и</strong>е денес сте во<br />
Охр<strong>и</strong>д. Ме радува тоа што македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к сте го <strong>и</strong>збрале како<br />
предмет на вашата едукац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> научна ор<strong>и</strong>ентац<strong>и</strong>ја, <strong>и</strong> тоа што во <strong>и</strong>зучувањето<br />
на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к сте г<strong>и</strong> препознале вредност<strong>и</strong>те на нашата<br />
тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јално мала, но духовно голема Македон<strong>и</strong>ја.<br />
Изучувањето на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к е значајно затоа што со<br />
него ја <strong>и</strong>зучувате <strong>и</strong> нашата л<strong>и</strong>тература, нашата богата култура <strong>и</strong> <strong>и</strong>сто-
_________________________________________________________<br />
8<br />
р<strong>и</strong>ја. Го <strong>и</strong>зучувате јаз<strong>и</strong>кот на народот ч<strong>и</strong><strong>и</strong> корен<strong>и</strong> се длабоко во светската<br />
ц<strong>и</strong>в<strong>и</strong>л<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја.<br />
Македон<strong>и</strong>ја на светот му го даде Александар Вел<strong>и</strong>к<strong>и</strong> Македонск<strong>и</strong>.<br />
Хр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>јанството во Европа за прв пат почнало да се ш<strong>и</strong>р<strong>и</strong> токму<br />
од Македон<strong>и</strong>ја. Свет<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> браќа <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј, наш<strong>и</strong>те<br />
патрон<strong>и</strong> <strong>и</strong> сопокров<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> на Европа го создале п<strong>и</strong>смото на кое денес<br />
п<strong>и</strong>шуваат многу народ<strong>и</strong>.<br />
Малку се зборов<strong>и</strong>те да го соберат се она што Македон<strong>и</strong>ја го<br />
вград<strong>и</strong>ла во светската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> култура.<br />
Поч<strong>и</strong>туван<strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на сем<strong>и</strong>нарот,<br />
Денес, на <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от <strong>„Св</strong>. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“ во Скопје<br />
студ<strong>и</strong>раат 50000 студент<strong>и</strong>, а преку 135000 го заврш<strong>и</strong>ле своето образован<strong>и</strong>е<br />
на наш<strong>и</strong>от ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет. На <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от за вработен<strong>и</strong> преку<br />
2300 наставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> соработн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. Но, наш<strong>и</strong>от <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong> е голем <strong>и</strong><br />
богат, не само порад<strong>и</strong> тоа, туку затоа што на сем<strong>и</strong>нарот за македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура, кој трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>онално се орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра веќе 44<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, учествувале повеќе од 3000 учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од над 45 земј<strong>и</strong>.<br />
Сем<strong>и</strong>нарот е мост меѓу генерац<strong>и</strong><strong>и</strong>те, н<strong>и</strong>з него пом<strong>и</strong>нале многу <strong>и</strong>скусн<strong>и</strong><br />
македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, но <strong>и</strong> многу млад<strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> ја продолжуваат<br />
работата на сво<strong>и</strong>те уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> во наш<strong>и</strong>те 11 лекторат<strong>и</strong> <strong>и</strong> 19 центр<strong>и</strong> за<br />
<strong>и</strong>зучување на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к н<strong>и</strong>з светот.<br />
Оваа год<strong>и</strong>на на Сем<strong>и</strong>нарот учествуваат 112 учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од 24 земј<strong>и</strong>.<br />
Фактот дека во работата на сем<strong>и</strong>нарот секоја год<strong>и</strong>на учествуваат <strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong><br />
македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, професор<strong>и</strong> по македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тература на<br />
странск<strong>и</strong>те ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет<strong>и</strong>, слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, преведувач<strong>и</strong>, научн<strong>и</strong> работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
студент<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> го <strong>и</strong>зучуваат македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к во наш<strong>и</strong>те лекторат<strong>и</strong> во<br />
светот е уште еден показател за успешноста на сем<strong>и</strong>нарот<br />
Има л<strong>и</strong> поголемо задоволство, меѓу нас повторно да г<strong>и</strong> в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>ме<br />
академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те Ала Шешк<strong>и</strong>н, Иван Доровск<strong>и</strong>, Маќеј Кавка, Јан Соколовск<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> друг<strong>и</strong>те наш<strong>и</strong> поч<strong>и</strong>туван<strong>и</strong> <strong>и</strong> драг<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>јател<strong>и</strong>.<br />
Се надевам дека покрај работн<strong>и</strong>те обврск<strong>и</strong>, во наредн<strong>и</strong>те 15 дена,<br />
ќе најдете време <strong>и</strong> за дружење <strong>и</strong> да г<strong>и</strong> подотвор<strong>и</strong>те богат<strong>и</strong>те р<strong>и</strong>зн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
на Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> барем за момент да го почувствувате духот на нашата<br />
богата <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја.<br />
На крајот, уште еднаш, В<strong>и</strong> посакувам плодна <strong>и</strong> успешна работа.
ПOЗДРАВНА РЕЧ<br />
НА Г-ЃА ЕЛИЗАБЕТА КАНЧЕВА - МИЛЕВСКА,<br />
МИНИСТЕРKA ЗА KULTURA НА РЕПУБЛИКА<br />
МАКЕДОНИЈА<br />
Голем<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>лолог, код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>катор на македонск<strong>и</strong>от<br />
л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> правоп<strong>и</strong>с, Крсте Петков М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во<br />
една пр<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ка забележал:<br />
„М<strong>и</strong>лоста кон народн<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к е наш долг <strong>и</strong> наше право. Н<strong>и</strong>е<br />
сме должнн да го м<strong>и</strong>луваме наш<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, зошто тој е наш, <strong>и</strong>сто<br />
така како што е наша татков<strong>и</strong>ната".<br />
Дозволете м<strong>и</strong> да ве поздравам <strong>и</strong> да го <strong>и</strong>зразам моето големо<br />
задоволство што денеска <strong>и</strong>мам можност да в<strong>и</strong> се обратам на<br />
сам<strong>и</strong>от почеток на 44 летна школа на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за<br />
македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура пр<strong>и</strong> <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от <strong>„Св</strong>.<br />
<strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“ од Скопје. Несомнено дека овој значаен соб<strong>и</strong>р е<br />
убав повод да се наврат<strong>и</strong>ме на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, на неговата<br />
богата лекс<strong>и</strong>ка <strong>и</strong> с<strong>и</strong>нтакса. Вашето пр<strong>и</strong>суство на овој сем<strong>и</strong>нар <strong>и</strong> на<br />
гост<strong>и</strong>те од 24 земј<strong>и</strong> од светот е уште еден голем доказ за надалеку<br />
познатата колор<strong>и</strong>тност на македонск<strong>и</strong>от збор, за негов<strong>и</strong>те <strong>и</strong>зразн<strong>и</strong><br />
можност<strong>и</strong> <strong>и</strong> за богатството на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тература.<br />
Јаз<strong>и</strong>кот е значаен дел од целокупното културно наследство на еден<br />
народ. Тој е компонента која го детерм<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ра потеклото на народот,<br />
неговото м<strong>и</strong>нато <strong>и</strong> конечно негов<strong>и</strong>от <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет. Без него <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>јата<br />
во светск<strong>и</strong> контекст е невозможна.<br />
Токму затоа, дозволете м<strong>и</strong> да зебележам дека оваа прв<strong>и</strong>чно<br />
зам<strong>и</strong>слена <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јат<strong>и</strong>ва за поголемо вклучување на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к,<br />
л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, денес е нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на еден од<br />
најуспешн<strong>и</strong>те промотор<strong>и</strong> на македонската самоб<strong>и</strong>тност во светот.<br />
Со с<strong>и</strong>гурност можеме да кажеме дека во текот на ов<strong>и</strong>е 44 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
постоење, Сем<strong>и</strong>нарот за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура<br />
прерасна во своев<strong>и</strong>ден глобален центар за македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка. Овој соб<strong>и</strong>р<br />
во градот Охр<strong>и</strong>д, лулката на словенската п<strong>и</strong>сменост, домот на<br />
најревносн<strong>и</strong>те учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на зашт<strong>и</strong>тн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на Европа, свет<strong>и</strong>те <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong><br />
Метод<strong>и</strong>ј, обед<strong>и</strong>н<strong>и</strong> многубројн<strong>и</strong> странск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, балкан<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>,<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>, етнолоз<strong>и</strong>, ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тетск<strong>и</strong> професор<strong>и</strong>, научн<strong>и</strong><br />
работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, преведувач<strong>и</strong> <strong>и</strong> студент<strong>и</strong>. Сем<strong>и</strong>нарот даде с<strong>и</strong>лен потт<strong>и</strong>к <strong>и</strong>
_________________________________________________________<br />
10<br />
беше <strong>и</strong>нсп<strong>и</strong>рац<strong>и</strong>ја за стручн<strong>и</strong>те л<strong>и</strong>ца <strong>и</strong> научн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те за проучување на<br />
л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, но <strong>и</strong>сто така стана <strong>и</strong> пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>к за млад<strong>и</strong>те, да дознаат<br />
повеќе за наш<strong>и</strong>от м<strong>и</strong>лен<strong>и</strong>умск<strong>и</strong> народ кој остав<strong>и</strong>л не<strong>и</strong>збр<strong>и</strong>шл<strong>и</strong>в<strong>и</strong><br />
траг<strong>и</strong> во светското културно наследство. Носејќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> со себе стекнат<strong>и</strong>те<br />
знаења <strong>и</strong> впечатоц<strong>и</strong>те од овој сем<strong>и</strong>нар, многу ем<strong>и</strong>нентн<strong>и</strong> експерт<strong>и</strong><br />
дадоа голем пр<strong>и</strong>донес во аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на нашата богата духовна<br />
<strong>и</strong> матер<strong>и</strong>јална култура во светот.<br />
И оваа год<strong>и</strong>на летната школа на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за<br />
македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура ќе <strong>и</strong>зоб<strong>и</strong>лува со богат<strong>и</strong> содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong>,<br />
лекторск<strong>и</strong> вежб<strong>и</strong>, курсев<strong>и</strong> по <strong>и</strong>збор од македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к,<br />
македонска л<strong>и</strong>тература, старословенск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, археолог<strong>и</strong>ја, како <strong>и</strong><br />
курсев<strong>и</strong> по народн<strong>и</strong> ора <strong>и</strong> песн<strong>и</strong>. Во нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те рамк<strong>и</strong> ќе работ<strong>и</strong> преведувачката<br />
работ<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>ца, а за слушател<strong>и</strong>те се предв<strong>и</strong>ден<strong>и</strong> <strong>и</strong> предавања<br />
од областа на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература, култура <strong>и</strong> <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја<br />
што ќе г<strong>и</strong> одржуваат ем<strong>и</strong>нентн<strong>и</strong> спец<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> од земјава. Во работата<br />
на Сем<strong>и</strong>нарот, ќе б<strong>и</strong>де вклучен научн<strong>и</strong>от <strong>и</strong> наставн<strong>и</strong>от потенц<strong>и</strong>јал<br />
од најрелевантн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong> во Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от<br />
<strong>„Св</strong>ет<strong>и</strong> <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“, Македонската академ<strong>и</strong>ја на<br />
наук<strong>и</strong> <strong>и</strong> уметност<strong>и</strong> <strong>и</strong> повеќе научн<strong>и</strong> <strong>и</strong> културн<strong>и</strong> <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />
Во рамк<strong>и</strong>те на сем<strong>и</strong>нарот ќе се одбележ<strong>и</strong> 150 год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од<br />
првото печатење на кап<strong>и</strong>талното дело „Зборн<strong>и</strong>кот на народн<strong>и</strong> умотворб<strong>и</strong>“<br />
на браќата М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, златната кн<strong>и</strong>га на нашата преродба,<br />
преку која за првпат на светот му се презент<strong>и</strong>раше големото<br />
македонско културно <strong>и</strong> духовно богатство. Учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на сем<strong>и</strong>нарот<br />
год<strong>и</strong>нава ќе дебат<strong>и</strong>раат <strong>и</strong> за делото на Блаже Конеск<strong>и</strong> голем<strong>и</strong>от<br />
поет, раскажувач, есе<strong>и</strong>ст, ч<strong>и</strong>е творештво е трајна <strong>и</strong> бележ<strong>и</strong>та<br />
пр<strong>и</strong>доб<strong>и</strong>вка за македонската л<strong>и</strong>тература, култура <strong>и</strong> наука. Неговото<br />
научно дело посветено на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к потврдува дека само<br />
крупн<strong>и</strong>те л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong> од форматот на Конеск<strong>и</strong> можат да го понесат<br />
товарот на в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> осм<strong>и</strong>слувач<strong>и</strong> на нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>от конт<strong>и</strong>ну<strong>и</strong>тет.<br />
На крајот дозволете м<strong>и</strong> да в<strong>и</strong> посакам успешна работа на летната<br />
школа на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература<br />
<strong>и</strong> култура.<br />
Ќе завршам со големата м<strong>и</strong>сла на Петре М. Андреевск<strong>и</strong> кој<br />
велеше: „без јаз<strong>и</strong>кот ќе с<strong>и</strong> недост<strong>и</strong>гаме сам<strong>и</strong>те на себе, от<strong>и</strong> само<br />
јаз<strong>и</strong>кот н<strong>и</strong>когаш не не остав<strong>и</strong>л сам<strong>и</strong> <strong>и</strong> тој памет<strong>и</strong> многу повеќе<br />
отколку што н<strong>и</strong>е можеме да заборав<strong>и</strong>ме“. Токму ов<strong>и</strong>е зборов<strong>и</strong> нека<br />
б<strong>и</strong>дат поука за с<strong>и</strong>те нас, да го негуваме наш<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong>ако наша<br />
најголема пр<strong>и</strong>доб<strong>и</strong>вка <strong>и</strong> бесценето богатства.
I Z V E [ T A J<br />
НA МЕЃУНАРОДНИОТ СЕМИНАР<br />
ЗА МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК, ЛИТЕРАТУРА<br />
И КУЛТУРА НА УНИВЕРЗИТЕТОТ<br />
,,СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“ ZA 2010/<strong>2011</strong> GODINA<br />
^etirieset i ~etvrtata letna {kola na Me|unarodniot<br />
seminar za makedonski jazik, literatura i kultura pri Univerzitetot<br />
,,Sv. Kiril i Metodij“ vo Skopje se odr`a od 27 juni do<br />
12 juli <strong>2011</strong> god. vo Ohrid, vo Kongresniot centar na Univerzitetot<br />
,,Sv. Kiril i Metodij“.<br />
На отворањето на Сем<strong>и</strong>нарот поздравно обраќање <strong>и</strong>маше<br />
ректорот на <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от ,,Св. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“, проф. д-р<br />
Вел<strong>и</strong>м<strong>и</strong>р Стојковск<strong>и</strong>. Учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> гост<strong>и</strong>те на Летната школа г<strong>и</strong><br />
поздрав<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>м се обрат<strong>и</strong> м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стерот за kultura на Републ<strong>и</strong>ка<br />
Македон<strong>и</strong>ја, Elizabeta Kan~evska-Milevska.<br />
На год<strong>и</strong>нешнава XLIV lетна школа учествуваа 106 slu-<br />
{ateli od 22 zemj<strong>и</strong> (Avstralija, Avstrija, Belgija, Bosna <strong>и</strong> Херцегов<strong>и</strong>на,<br />
Bugarija, Germanija, НР Kina, Ј. Koreja, Polska, Romanija,<br />
Rusija, Slova~ka, Slovenija, SAD, Srbija, Turcija, Ukraina,<br />
Ungarija, Finska, Francija, Hrvatska i ^e{ka).<br />
Меѓу учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те <strong>и</strong>маше странск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>,<br />
балкан<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>, етнолоз<strong>и</strong>, ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тетск<strong>и</strong> професор<strong>и</strong>,<br />
научн<strong>и</strong> работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, преведувач<strong>и</strong> <strong>и</strong> студент<strong>и</strong> по македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка,<br />
слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка <strong>и</strong> балкан<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка.<br />
Uчесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на Летната школа на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар i<br />
godinava беа <strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong>те македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>: akademicite Ala [e{-<br />
ken od Rusija i Ivan Dorovski od ^e{ka, profesorite Maќej<br />
Kavka, Irena Stavov<strong>и</strong>-Kavka i Jan Sokolovski od Polska, Volf<br />
O{lis od Germanija, Branko To{ovi} od Avstrija, Алексеј Пентковск<strong>и</strong><br />
од Рус<strong>и</strong>ја i drugi.<br />
Програмата на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар sodr`e{e тем<strong>и</strong> од<br />
разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> област<strong>и</strong> <strong>и</strong> во целост се реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раше.<br />
<strong>Предавања</strong> sе одржаа на повеќе тем<strong>и</strong> od razli~ni oblasti,<br />
tradicionalno zastapeni vo programata. Pregledot na odr`anite<br />
predavawa e naveden spored oblastite.
_________________________________________________________<br />
12<br />
Од областа на л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката:<br />
Трајко Стаматоск<strong>и</strong>: Кон 90-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната на Блаже Конеск<strong>и</strong><br />
Снежана Веновска-Антевска: Влогот на Блаже Р<strong>и</strong>стоск<strong>и</strong> во расветлувањето<br />
на ж<strong>и</strong>вотн<strong>и</strong>от пат <strong>и</strong> на дејноста на Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<br />
Sne`ana Велковска: Onimiski frazeolo{ki izrazi vo makedonskiot<br />
jazik<br />
Весел<strong>и</strong>нка Лаброска: Od osobenostite na makedonskite dijalekti<br />
Људм<strong>и</strong>л Спасов: Блаже Конеск<strong>и</strong> за делото на sв. Кл<strong>и</strong>мент Охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong><br />
Slavica Veleva: Zboroobrazuvaweto i funkcionalnite stilovi<br />
vo makedonskiot jazik<br />
Од областа на literaturata:<br />
Milan \ur~inov: Smislata i ubavinata na poetskoto nasledstvo<br />
na Bla`e Koneski<br />
Науме Рад<strong>и</strong>чевск<strong>и</strong>: Ogledalo kon na{eto minato i kon na{ata<br />
idnina – po povod 150-godi{ninata od objavuvaweto na Зборн<strong>и</strong>кот<br />
на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong><br />
Elizabeta [eleva – Poezijata na Bogomil \uzel<br />
Кат<strong>и</strong>ца Ќулавкова: Уметн<strong>и</strong>чката проза на Блаже Конеск<strong>и</strong><br />
Venko Andonovski: Makedonskata proza pome|u bogomilskite<br />
impulsi i teodicejata<br />
М<strong>и</strong>шел Павловск<strong>и</strong>: Л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> мемор<strong>и</strong>ја – роман<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран<strong>и</strong><br />
б<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong><strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја<br />
Од областа на istorijata i kulturata:<br />
Ilija Aceski:<br />
Makedonija vo viorot na tranzicijata i globalizacijata (pogled<br />
odnatre)<br />
Nata{a Kotlar:<br />
Makedonskoto nacionalno dvi`ewe – razvojni etapi i koncepti<br />
Viktor Lil~i}:<br />
Potraga po Link, glavniot grad na kralstvoto Linkestida<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стоск<strong>и</strong>:<br />
Mladata makedonska kni`ovna dru`ina vo Sofija kako me|nik vo<br />
kulturno-nacionalnata memorija – po povod 120- godi{ninata<br />
В<strong>и</strong>олета Ачкоска: Македонската борба за државност <strong>и</strong> опстојување<br />
(1941-<strong>2011</strong>)<br />
Ivan Gligorovski: Javnite sredstva za informirawe vo afirmacijata<br />
na makedonistikata<br />
Лекторск<strong>и</strong> вежб<strong>и</strong><br />
Главн<strong>и</strong>от дел од наставата се одв<strong>и</strong>ваше преку лекторск<strong>и</strong>те<br />
вежб<strong>и</strong>. Сем<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те беа поделен<strong>и</strong> во лекторск<strong>и</strong> груп<strong>и</strong> според
_________________________________________________________ 13<br />
тр<strong>и</strong> степен<strong>и</strong> на познавање на јаз<strong>и</strong>кот. Лекторск<strong>и</strong>те груп<strong>и</strong> г<strong>и</strong> водеа<br />
лектор<strong>и</strong>те: Роза Тасевска, д-р Л<strong>и</strong>д<strong>и</strong>ја Тантуровска <strong>и</strong> Андр<strong>и</strong>јана<br />
Павлова - почетен курс so 4 ~asa dnevno; м-р Мар<strong>и</strong>ја Паунова <strong>и</strong><br />
м-р Gordana Aleksova – среден курс (3 ~asa dnevno); напреднат<strong>и</strong>от<br />
курс за јаз<strong>и</strong>к го водеа д-р Анета Дучевска <strong>и</strong> д-р С<strong>и</strong>мон<br />
Саздов, а напреднат<strong>и</strong>от курс за л<strong>и</strong>тература д-р Весна Мојсова-<br />
Чеп<strong>и</strong>шевска (3 ~asa dnevno).<br />
Kursevi по <strong>и</strong>збор<br />
На сем<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те <strong>и</strong>м bea понудeni pove}e курсев<strong>и</strong> по<br />
<strong>и</strong>збор od koi po dobienite podatoci za izborot na u~esnicite se<br />
realiziraa slednive kursevi:<br />
* Pregled na makedonskata literatura: Средновековна македонска<br />
кн<strong>и</strong>жевност <strong>и</strong> македонска кн<strong>и</strong>жевност во 19 век - Маја<br />
Јак<strong>и</strong>мовска-Тош<strong>и</strong>ќ; Современа македонска кн<strong>и</strong>жевност - Лорета<br />
Георг<strong>и</strong>евска-Јаковлева<br />
* Etnologija na makedonskiot narod – Ilina Jakimovska<br />
* Istorija na makedonskiot jazik – Dimitar Pandev<br />
* Istorija na makedonskata kultura – Nikos ^ausidis<br />
* Курсот за народн<strong>и</strong> ора – Благоја Јовановск<strong>и</strong><br />
Ciklus predavawa<br />
Наставата беше збогатена <strong>и</strong> so ц<strong>и</strong>клус<strong>и</strong> предавања на<br />
следн<strong>и</strong>ве тем<strong>и</strong>:<br />
* fonologija na sovremeniot makedonski standarden jazik – Људм<strong>и</strong>л<br />
Спасов<br />
* Македонск<strong>и</strong>от театар во нов<strong>и</strong>от век – Јелена Луж<strong>и</strong>на<br />
* Актуелн<strong>и</strong>те sostojbi vo сovremen<strong>и</strong>от makedonsk<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к – Katerina<br />
Veljanovska<br />
* makedonski narodni praznici – Марко К<strong>и</strong>тевск<strong>и</strong><br />
* Ciklus predavawa po makedonsk<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к -Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар Пандев<br />
Преведувачка работ<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>ца<br />
Како составен дел на секоја Летна школа, којшто <strong>и</strong>ма<br />
особено значење е преведувачката работ<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>ца што год<strong>и</strong>нава се<br />
одв<strong>и</strong>ваше во tri груп<strong>и</strong>: лекторката Роза Тасевска работеше со<br />
преведувачката работ<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>ца од македонск<strong>и</strong> на руск<strong>и</strong> <strong>и</strong> обратно.<br />
Isto taka se preveduva{e na srpski, ukrainski, bugarski <strong>и</strong> na
_________________________________________________________<br />
14<br />
ungarski; m-r Lidija Tanu{evska работеше со преведувачката<br />
работ<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>ца од македонск<strong>и</strong> на polski <strong>и</strong> обратно, i лекторката<br />
Андр<strong>и</strong>јана Павлова превод од македонск<strong>и</strong> на англ<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> <strong>и</strong> обратно.<br />
Vo rabotata u~estvuvaa над 40 seminaristi od pove}e zemji.<br />
Издавачка дејност на Сем<strong>и</strong>нарот<br />
На Сем<strong>и</strong>нарот беа претставен<strong>и</strong> повеќе <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ја od sopstvenata<br />
<strong>и</strong>здавачка дејност – редовн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ја – zbornicite<br />
од м<strong>и</strong>натогод<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>те предавања <strong>и</strong> од Научната kонференц<strong>и</strong>ја.<br />
Predavawa на XLIII letna {kola na Mеѓународniot сем<strong>и</strong>нар<br />
– gi pромоvira prof.d-r Ем<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ја Црвенковска<br />
Zbornicite od XXXVII nau~nata konferencija: Lingvisti~kata<br />
sekcija go promovira prof.d-r Dimitar Pandev i za<br />
Literaturnata sekcija go promovira д-р Весна Мојсова-Чеп<strong>и</strong>шевска.<br />
Promocii za novite izdanija odr`aa Institutot za makedonski<br />
jazik „Krste Misirkov“, Institutot za literatura,<br />
Institutot za nacionalna istorija i Institutot za folklor<br />
„Marko Cepenkov“.<br />
Културна програма<br />
Во културната програма на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар се<br />
претстав<strong>и</strong>ја <strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong> културн<strong>и</strong> дејц<strong>и</strong> од Македон<strong>и</strong>ја од најразл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong><br />
сфер<strong>и</strong> на културното ж<strong>и</strong>веење во нашата земја, главно<br />
преку промоц<strong>и</strong>ја на н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те остварувања во доменот на културата.<br />
Така, учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> гост<strong>и</strong>те на Сем<strong>и</strong>нарот <strong>и</strong>маа <strong>и</strong>звонредна<br />
<strong>и</strong> ед<strong>и</strong>нствена можност да пр<strong>и</strong>суствуваат на неколку промоц<strong>и</strong><strong>и</strong> на<br />
кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong> од: akad. Milan \ur~inov odr`a promocija na knigite na<br />
Bla`e Koneski so interpretacija na artistot Qup~o Todorovski<br />
i sredba so Du{ko Rоdev, dobitnik na roman na godinata на<br />
„Утр<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>к“.<br />
Pretsedatelot na Republika Makedonija d-r \orge Ivanov<br />
primi delegacija od u~esnicite na Letnata {kola на Меѓународн<strong>и</strong>от<br />
сем<strong>и</strong>нар vo Rezidencijata на vilata Biljana во Охр<strong>и</strong>д.<br />
Gradona~alnikot na Ohrid za u~esnicite na Летната {kola<br />
на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар organizira{e sredba-koktel vo R<strong>и</strong>bniot<br />
restoran vo Ohrid.<br />
Vo ramkite na Letnata {kola bea odbele`ani godi{ninite:<br />
30 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> Инст<strong>и</strong>тут за македонска л<strong>и</strong>тература – Скопје so
_________________________________________________________ 15<br />
prigodni izlagawa od d-r Лорета Георг<strong>и</strong>евска-Јаковлева, d-r Ил<strong>и</strong>ја<br />
Велев i d-r Маја Јак<strong>и</strong>мовска-Тош<strong>и</strong>ќ , Ve~er зa Blagoja Korubin (po<br />
povod 90-godi{ninata) d-r Весел<strong>и</strong>нка Лаброска, д-р Снежана Велковска.<br />
I ovaa godina pродолжi редовната соработка со културн<strong>и</strong>те<br />
ман<strong>и</strong>фестац<strong>и</strong><strong>и</strong> особено со Охр<strong>и</strong>дско лето.( del od u~esnicite<br />
prisustvuvaa na sve~enoto otvorawe), kako i so Balkanskiot<br />
folkloren festival so poseta na celove~erniot koncert na<br />
ansamblot „Tanec“. Се орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раше посета на значајн<strong>и</strong> археолошк<strong>и</strong><br />
локал<strong>и</strong>тет<strong>и</strong> (Plao{nik i Herakleja), музејск<strong>и</strong> зб<strong>и</strong>рк<strong>и</strong>,<br />
разгледување на градот Охр<strong>и</strong>д, со посета на најзначaјн<strong>и</strong>те културно-<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong><br />
спомен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>: црквата Св. Соф<strong>и</strong>ја, Куќата на Робевц<strong>и</strong>,<br />
Ант<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от театар, Галер<strong>и</strong>јата на <strong>и</strong>кон<strong>и</strong>, црквата Богород<strong>и</strong>ца<br />
Пер<strong>и</strong>влепта, Плаошн<strong>и</strong>к <strong>и</strong> Само<strong>и</strong>ловата тврд<strong>и</strong>на, како <strong>и</strong>,<br />
предавање <strong>и</strong> разгледување на манаст<strong>и</strong>рск<strong>и</strong>от комплекс <strong>„Св</strong>.<br />
Наум“. Za vreme na posetata na Сv.Naum, za u~esnicite be{e<br />
organiziran zaedni~ki ru~ek na ostrov~eto so folkloren koncert<br />
na ansambl od Sv. Nikole.<br />
За учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар се орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра{e<br />
<strong>и</strong> <strong>и</strong>злет во Kru{evo каде vo ogranizacija na gradona~alniкot<br />
be{e razgledana spomen ku}ata na To{e Proevski, ku}ata –<br />
galerija na Nikola Maрtinovski i kafe pauza vo hotelot Montana.<br />
Na vraќawe ja posetivme Bitola so razgleduvawe na [irok<br />
sokak.<br />
Научна конференц<strong>и</strong>ја<br />
Po zavr{uvaweto na Letnata {kola na 14 i 15 juli se odr-<br />
`a 38 me|unarodna nau~na konferencija, edinstvena me|unarodna<br />
konferencija od oblasta na makedonistikata {to se odr`uva<br />
sekoja godina. Konferencijata rabote{e vo dve sekcii – lingvisti~ka<br />
i literaturna:<br />
Op{ta tema za site u~esnici be{e Bla`e Koneski i razvojot<br />
na sovremeniot makedonski jazik i literatura.<br />
Lingvisti~kata sekcija rabote{e po slednive temi:<br />
1. Antonimijata vo jazikot<br />
2. Opredelenosta vo makedonskiot jazik, semantika i<br />
formi<br />
3. Makedonskiot jazik nasproti drugite jazici<br />
– Modalnosta vo jazikot –<br />
Koordinator na lingvisti~kata sekcija be{e v.n. sor. d-r<br />
Katica Trajkova
_________________________________________________________<br />
16<br />
Л<strong>и</strong>тературната секц<strong>и</strong>ја rabote{e po тем<strong>и</strong>:<br />
1. Дејноста на браќата М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> – <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јален влог во<br />
македонската нац<strong>и</strong>онално-културна преродба<br />
2. Кн<strong>и</strong>жевност <strong>и</strong> мемор<strong>и</strong>ја (сеќавање на Петре М. Андреевск<strong>и</strong>,<br />
Коле Чашуле <strong>и</strong> Гане Тодоровск<strong>и</strong>)<br />
3. Македонската л<strong>и</strong>тература во словенската <strong>и</strong> во европската<br />
л<strong>и</strong>тературна заедн<strong>и</strong>ца (Македонската кн<strong>и</strong>жевност<br />
наспрот<strong>и</strong> друг<strong>и</strong>те кн<strong>и</strong>жевност<strong>и</strong>)<br />
Коорд<strong>и</strong>натор на л<strong>и</strong>тературната секц<strong>и</strong>ја be{e д-р М<strong>и</strong>шел<br />
Павловск<strong>и</strong>.<br />
Na konferencijata u~estvuvaa 80 nau~ni rabotnici od<br />
zemjava i od stranstvo, <strong>и</strong> е добра можност да се слушнат <strong>и</strong>злагањата<br />
на <strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong> македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> од земјата <strong>и</strong> од странство (Albanija,<br />
Avstrija, Germanija, Srbija, Polska, Rusija, Ju`na Koreja,<br />
^e{ka, Slovenija, Hrvatska, Bugarija, i od Makedonija).<br />
Rabotata na Seminarot aktivno ja sledea i pretstavnici<br />
na Makedonskata televizija i radio, Telma, Kanal 5, Skaj net i<br />
dr. како i radiostanici od Ohrid i Skopje. Pokraj sledeweto na<br />
dopisnicite, za seminaristite dobivavme po 10 besplatni vesnici<br />
od „Utrinski vesnik“ i „Nova Makedonija“ .<br />
Za organizacijata na Seminarot vo tekot na celata godina<br />
se gri`e{e Upravata (direktorot prof. d-r Maksim Karanfilovski<br />
i sekretarot Blagica Veljanovska), a Rektoratot dade<br />
potrebna oprema. So prostorot {to go nudi Kongresniot centar<br />
na UKIM, uslovite za organizirawe na Seminarot се на в<strong>и</strong>соко<br />
н<strong>и</strong>во.<br />
Vo odnos na finansiraweto, Seminarot povtorno se soo-<br />
~uva so problemi. Nadle`nite ministerstva ne poka`uvaat dovolno<br />
razbirawe za va`nosta na ovaa manifestacija, isklu~itelno<br />
va`na za afirmacija na Makedonija niz celiot svet. Za<br />
odbele`uvawe e obezbedувањето zna~itelna finansiska poddr-<br />
{ka од страна на Rektorot na Univerzitetot <strong>и</strong> Rektorskata<br />
uprava na UKIM. Za {to vo ovaa prigoda izrazuvame golema<br />
blagodarnost {to ovozmo`i realizirawe na del od sodr`inite<br />
na Me|unarodniot seminar za makedonski jazik, literatura i<br />
kultura. Blagodarnost im dol`ime i na onie што pomognaa so<br />
materijali i dr Sobranieto na grad Ohrid, Utrinski vesnik,<br />
Nova Makedonija, Debarsko-ki~evskata mitropolija od Ohrid,<br />
kako i Zavodot za za{tita na kulturnoto nasledstvo od Skopje,<br />
Filolo{kiot fakultet „B.Koneski“, MANU, Инст<strong>и</strong>тутот за<br />
македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к „Крсте М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков”, Инст<strong>и</strong>тутот за македонска<br />
л<strong>и</strong>тература, Инст<strong>и</strong>тутот за нац<strong>и</strong>онална <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Инст<strong>и</strong>тутот за
_________________________________________________________ 17<br />
фолклор „Марко Цепенков“ i dr., so {to pridonesoa da se zbogatat<br />
sodr`inite na Seminarot, kako i informiranosta na seminaristite<br />
za kulturniot `ivot vo Makedonija.<br />
Sprovedenata anketa me|u u~esnicite na Seminarot poka-<br />
`uva glavno zadovolstvo od lektorskata nastava i od pogolemiot<br />
del od ciklusite, kursevite i predavawata so sugestii za voveduvawe<br />
na nekoi novi sodr`ini. Pozitivno e oceneta kulturnata<br />
i drugata dopolnitelna programa.<br />
Sumiraj}i gi vpe~atocite na u~esnicite na Seminarot i<br />
na Nau~nata konferencija, anga`iranite sorabotnici, predava-<br />
~ite i drugite посет<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> i ovaa godina mo`e da se ka`e deka<br />
Seminarot uspea da zadr`i zavidno nivo na kvalitet i prepoznatlivost<br />
me|u seminarite od sli~en tip i deka toj i natamu ima<br />
mo{ne visoko renome me|u stranskite makedonisti, slavisti i<br />
drugite zainteresirani za makedonisti~ka problematika.<br />
Lektoratite po makedonski jazik vo stranstvo. Vo<br />
u~ebnata 2010/<strong>2011</strong> god<strong>и</strong>на rabotea 11 lektorati po makedonski<br />
jazik na univerzitetite vo stranstvo pod nadle`nost na Me|unarodniot<br />
seminar za makedonski jazik, literatura i kultura. Toa<br />
se lektoratite vo: Albanija (Tirana), Polska (Krakov i Sosnovjec),<br />
Romanija (Krajova), Rusija (Moskva), Turcija (Istanbul),<br />
Ungarija (Budimpe{ta), Francija (Pariz), ^e{ka (Vo Praga<br />
nema{e lektor bidejki ~e{kata strana pobara lektorot da bide<br />
so zvawe doktor na nauki) – i Brno) i vo Hrvatska (Р<strong>и</strong>ека).<br />
Vo navedenite lektorati nastavata se izveduva na razli~no<br />
nivo: vo Moskva, Брно, Pariz i Sosnovjec se работ<strong>и</strong> за<br />
petgodi{ni studii od koi izleguvaat diplomirani studenti so<br />
naziv na diplomata diplomiran makedonist. Vo drugite centri,<br />
vo sekoj razli~no, makedonskiot jazik e zadol`itelen, izboren<br />
ili fakultetiven predmet vo ramkite na slavisti~kite i balkanisti~kite<br />
studii. Pokraj postojnite lektorati u{te na<br />
desetina univerzitetski centri makedonskiot jazik go predavaat<br />
profesori od mati~nite univerziteti, <strong>и</strong> тоа vo: Hale (Germanija),<br />
Sidnej (Avstralija), Toronto (Kanada), Bjelsko Bjala, Gnezno,<br />
Opole, Poznaw (Polska), Vorone`, Perm <strong>и</strong> Санкт Петербург<br />
(Rusija), ^ikago (SAD), Qubqana i Maribor (Slovenija), Belgrad,<br />
Novi Sad, Ni{ (Srbija), Zagreb, Zadar (Hrvatska) i др.<br />
MSMJLK pravi obidi da pomogne во rabotata на site ovie centri<br />
i da ponudi nastava po makedonski jazik sekade kade {to se<br />
pojavuva mo`nost (na univerzitetite vo Nitra, Lajpcig, Maribor,<br />
kade {to se prisutni na{i mladi nau~ni rabotnici i doktoranдi).
_________________________________________________________<br />
18<br />
Sostojbata na lektoratite e relativno stabilna vo pogolemiot<br />
broj od niv. Po prvi~noto soop{tenie za ukinuvawe na<br />
lektoratot vo Krajova i razgovorite vodeni so pretstavnici na<br />
Рomanskata ambasada dobivme uveruvawe deka pra{aweto e izdignato<br />
na najvisoko nivo i deka se dobieni garancii od pretsedatelot<br />
i od premierot na Romanija deka lektoratot nema da se<br />
ukine, odnosno mo`e da bide preselen na drug univerzitet, (}e<br />
prodol`i vo ramkite na Katedrata za slavistika vo Bukure{t).<br />
Smetam deka treba da se iskoristat pozitivnite najavi i<br />
`elbi za razmena na lektori so univerzitetite vo Kiev, Qubqana,<br />
Bratislava, Zagreb, kako i da prodol`at naporite za ispra-<br />
}awe lektori vo Madrid, Peking, Grac i drugi univerziteti kako<br />
Lisabon, na primer, koi bi mo`ele da prifatat na{i lektori so<br />
na{e finansirawe. So na{i finansii i bez razmena mo`e da<br />
napravi strate{ka mre`a od na{i lektorati vo zemjite koi se od<br />
strate{ki interes za na{ata zemja i za шto mo`e da se napravi<br />
zaedni~ka strategija so MNR.<br />
Nastava po makedonski jazik za stranskite studenti<br />
{to se zapi{uvaat na UKIM. Во po~etokot na u~ebnata godina,<br />
od 1 do 15 septemvri <strong>2011</strong>, se organizira nastava po makedonski<br />
jazik za stranskite studenti. Nastavata se izveduva{e 10 dena so<br />
po 3 ~asa dnevno, ja posetuvaa 80 slu{ateli, a ja izveduvaa 3<br />
lektori - nastavnici i sorabotnici od Filolo{kiot fakultet<br />
,,Bla`e Koneski“ vo Skopje.<br />
D i r e k t o r<br />
Prof. d-r Maksim Karanfilovski
ЈАЗИК
Снежана Velkovska<br />
ONIMISKI FRAZEOLOGIZMI<br />
VO MAKEDONSKATA FRAZEOLOGIJA<br />
Vo makedonskata frazeologija, kako i vo sekoja druga,<br />
mo`e da se sretnat i izvesen broj frazeologizmi vo koi e upotreben<br />
onomasti~en komponent. Vakvata frazeologija e dosta bogata<br />
vo makedonskiot jazik, a kolku {to imame uvid i vo drugite<br />
nacionalni frazeologii, re~isi nasekade ovoj tip frazeolo{ki<br />
edinici (FE) se javuva vo zabele`itelen broj. Vo makedonskiot<br />
jazik zabele`avme nad dveste frazeologizmi vo koi edna od komponentite<br />
e li~no ime (LI) ili druga projava od sferata na onomastikata.<br />
Po svojot karakter ovie frazeologizmi se razli~ni,<br />
kako od strukturen, taka i od stilisti~ko-funkcionalen aspekt.<br />
Re~isi za sekoja „nacionalna“ frazeologija postojat analizi<br />
za onimiskite FE, t.e. FE vo koi edna od komponentite e<br />
li~no ime, etnonim, aletnonim, toponim i sl. Vakviot tip FE<br />
naj~esto se analizirani vo sklopot na razni tipovi frazeologizmi<br />
bilo da e toa od strukturen, semanti~ki ili funkcionalen<br />
aspekt, no i vo sklopot na onomasti~kite prou~uvawa. Konkretno<br />
za ovoj tip frazeologija se interesirale redica avtori. Za sekoja<br />
nacionalna frazeologija postoi bogata literatura.<br />
Tuka nema da se zadr`uvame na teoretskite aspekti na<br />
problemot. Na toa pra{awe sme se zadr`ale na drugo mesto 1 . Akcentot<br />
}e go stavime na konretnite primeri {to se javuvaat vo<br />
makedonskata frazeologija i koi, pretpostavuvame, pretstavuvaat<br />
problem pri izu~uvaweto na makedonskiot jazik.<br />
Frazeologizmite vo koi eden od komponentite e ime mo`eme<br />
da gi podelime na nekolku grupi. Kako prvo gi izdeluvame FE<br />
vo koi kako osnoven komponent sre}avame li~no ime, prezime ili<br />
prekar. I tuka imame nekolku podgrupi. LI mo`e da bide doma{-<br />
1<br />
Sn. Velkovska, Bele{ki za makedonskata frazeologija, IMJ, 2002, str. 36-49.
_________________________________________________________<br />
22<br />
no ili tu|o ime, potoa etnonim, odnosno aletnonim 2 (ime {to go<br />
dobil etnosot od sosedite) i psevdoantroponim (LI kako plod na<br />
narodnata tradicija i folklor, ili izmisleno ime). Vtorata grupa<br />
ja so~inuvaat onie vo koi imame toponim ili izmislen toponim,<br />
toponim {to ne postoi, ili pak ktetik. Vo tretata grupa<br />
spa|aat frazeologizmite vo koi imame hrematonim i toa: ime na<br />
praznik i ime na objekt, odnosno ime na institucija.<br />
Vakvata podelba e re~isi univerzalna, bidej}i se sre}ava<br />
i vo drugite jazici.<br />
Za ovoj tip FE e karakteristi~no {to ne se bele`at redovno<br />
vo re~nicite, pa i nivnoto prou~uvawe e ote`nato, osobeno<br />
na sporedben plan.<br />
]e se zadr`ime na site ovie situacii pooddelno.<br />
Pred da pomineme na taka da se re~e, „doma{nite“ FE, }e<br />
ja spomeneme golemata grupa na izrazi od me|unarodniot frazeolo{ki<br />
sloj 3 i toa FE koi poteknuvaat od anti~kiot period, pred<br />
s# od gr~kata mitologija (Tantal - tantalovi maki, Sizif - sizifov<br />
trud, Ahil - ahilova peta, Samson i Dalila, Gordiev jazol,<br />
Damoklov me~ i dr.). Potoa sleduvaat bibliskite izrazi (Adam,<br />
Eva, Isus Hristos, Sveti Petar, Juda / Parata e Juda, Neverni<br />
Toma; Dedo Noe/ Od dedo Noe do denes; Noev kov~eg i dr. Vakvite<br />
FI, kako {to ka`uva samoto ime, del od me|unarodniot frazeolo{ki<br />
sloj gi ima, pove}e ili pomalku vo site jazici. Kako {to<br />
odbele`uva St. Kaldieva-Zaharieva 4 tie naj~esto se projavuvaat<br />
vo forma na pridavki koi se izvedeni od soodvetnoto li~no ime,<br />
na pr. Ahilova peta, Sizifov strud, Avgievi kowu{nici i dr.<br />
Kon ovie FE bi gi dodale i literaturnite izrazi od tipot Potemkinovi<br />
sela, Donkihotski potfat; Don @uan> 'golem qubovnik',<br />
Posledniot Mohikanec (spored romanot na Fenimor<br />
Kuper)> 'posleden pretstavnik na ne{to> op{testvena grupa,<br />
generacija, socijalna pojava {to izumira i sl.; koi se del od<br />
literaturata ne samo na narodot od koj proizlegle, tuku op{to na<br />
svetskata literatura.<br />
Vo ovaa grupa sre}avame i izrazi vo koi e upotreben toponim.<br />
Pr.: Vavilonska kula> 'golema me{anica, brkotnica, bezredie,<br />
op{to nerazbirawe'; Eldorado – 'zemja na ~udesni bogatstva';<br />
Site pati{ta vodat kon Rim – vo Sredniot vek Rim se smetal<br />
za centar na katoli~kiot svet; Scila i Haribda - 'golemi te{ko-<br />
2<br />
Osnoven sistem i terminologija na slovenskata onomastika, MANU, Skopje<br />
1983.<br />
3<br />
T. Dimitrovski, Re~nik na literaturni izrazi, Skopje 1995.<br />
4<br />
St. Kaldieva-Zaharieva, Problemi na sÍpostavitelnoto isledvane na<br />
bÍlgarskata i rumÍnskata frazeologi®, Institut za bÍlgarski ezik, Sofi®<br />
2005, str. 53.
_________________________________________________________ 23<br />
tii, golemi prepreki', Sodoma i Gomora / Sodom i Gomor> 'razvrat,<br />
nemoral, razuzdanost'; Toa za mene se {panski sela> 'ne{to<br />
sosema nepoznato' i dr.<br />
FE so LI (so site izvedenki)<br />
1. Istoriski nastani ~esto od dale~noto minato so realni<br />
li~nosti. I vo drugite nacionalni frazeologii nao|ame isti<br />
tipovi na frazeologizmi so imiwa ili nastani karakteristi~ni<br />
za sekoj narod pooddelno.<br />
Vo makedonskata frazeologija od podale~noto minato, toa<br />
e nesomneno likot i deloto na Marko Krale: Markovo koleno e><br />
'junak e kako Marko Krale'; Docna stigna Marko na Kosovo ili<br />
zamena na junacite: Ja dotera kako Jankula na Kosovo. Frazeologizmot<br />
pak, gi bara Markojte konaci zna~i 'pravi zaludna<br />
rabota'. Od ponovata istorija: Kako izguben Germanec (Germanskata<br />
vojska pri povlekuvaweto od Grcija vo Vtorata svetska<br />
vojna, vodela te{ki bitki so partizanite i se slu~uvalo germanski<br />
vojnik da ostane zaskitan na nepoznat teren vo makedonskite<br />
planini).<br />
Vo frazeologijata se za~uvani FE, mnogu ~esto kletvi<br />
kako spomen na te{ki nesre}i {to go sna{la narodot vo odredeni<br />
istoriski periodi. Vo osnovata na ovie FE se etnonimi. Takvi se<br />
primerite: Arap da mu e alot. Na ku~e i na Tur~in /Arnautin<br />
vera nemaj; Male~ko Tur~e, golema ~alma i dr.<br />
2. Tragi vo frazeologijata ostavile i dela od usnoto tvore{tvo.<br />
]e gi spomeneme tuka pesnite Za \or|i Sugare i Za<br />
Bolen Doj~in koi se inspiracija za frazeologizmite od site<br />
strani \or|i sardisan so zna~ewe: 'pritisnat od site strani so<br />
problemi' i Kaj si Bolen Doj~in ili Eve go Bolen Doj~in> 'se<br />
veli na {ega koga se odi kaj bolen, ili pri sredba so bolen'.<br />
Od makedonskoto proznoto narodno tvore{tvo gi imame<br />
izrazite za Nastradin-oxa, za Itar Pejo: Na Nastradin-oxa i<br />
~avkite bioli mu lovele > 's# mu odi od raka za da se zbogati'. Toj<br />
e Itar Pejo – 'se veli za nekoj {to e mnogu itar ili se pravi<br />
deka e itar'.<br />
Sli~ni imiwa nao|ame vo folkorot pri imenuvaweto na<br />
personificiranite `ivotni: Kuma Lisa, Zajko Kokorajko itn.<br />
Osobeno e interesen izrazot Kuma Lisa bidej}i se upotrubuva za<br />
nekoj {to e mnogu itar ili se pravi mnogu itar. Na pr.: Vidi ja<br />
ti, kuma lisa, se razbira izrazot se upotrebuva za ~ovek.<br />
3. Po primer na LI se formira frazeologizam so li~ni<br />
imiwa, apelativni imenki koi po zvu~ewe se bliski do zna~eweto
_________________________________________________________<br />
24<br />
na FE. Toa se taka nare~enite psevdo-li~ni imiwa – simboli: Vo<br />
makedonskiot jazik edno takvo e ime e: Trpe Spasovski> 'preterano<br />
trpeliv ~ovek'. (Trpe - od glagolot trpi; Spasovski - od<br />
glagolot spasi se), vo ukrainskiot: Sahar Medovi~> 'mil, sladok,<br />
dobar ~ovek'. (sahar - {e}er; med - med) 5 , a za bugarskiot e<br />
karakteristi~en Baj Gawo, za bosanskiot Mujo i Haso, za slovencite<br />
Janez itn.<br />
4. Igri na zborovi vrz osnova na LI.<br />
Jovo na novo > 'se odnovo treba da se pravi'.<br />
Tode, Tode {to te bode > '{to ti e'.<br />
Dek e Kiro na kirija > 1. '{to }e spe~ali }e potro{i', 2.<br />
'raboti angarija'.<br />
5. FE so @LI.<br />
Kako pobrojni gi izdvojuvame FI so `ensko li~no ime.<br />
Pritoa, kako {to rekovme ve}e, imeto mo`e da varira od sredina<br />
vo sredina. Taka, frazeologizmot Bu{ava Mara se upotrebuva za<br />
'lice od `enski pol {to ne e is~e{lano, t.e. bu{avo' sme go<br />
registrirale i kako Bu{ava Kata. Vo vakvite slu~ai se zemaat<br />
naj~estite imiwa vo eden jazik ili ime na nekoe konkretno<br />
`ensko lice so toa ime, koe naj~esto ve}e nikoj i ne go pameti.<br />
Frekventnosta na imeto mo`e da bide presudna pri<br />
izborot vo eden FE so onim kako karakteristi~en element 6 . Kaj<br />
nas toa e sekako imeto Mara (zna~i ne Marija, Marika i sl. od<br />
koe e imeto izvedeno). Imeto Mara vleguva vo sostavot na ovoj<br />
tip FI kako ime tipi~no za narodnata sredina, kako del od mnogu<br />
anegdoti vo koi se spomenuva od ime i toa naj~esto vo edna<br />
negativna konotacija. Pa taka imame: Let Mara > '`ena {to ne e<br />
mnogu stabilna, lesna na pametot'. Naj~esto LI se upotrebuva vo<br />
vokativ, duri prosledeno so gestikulacija na letawe Let Maro.<br />
Spored izgovorot, bidej}i tuka naj~esto se javuva akcentska<br />
celost, mo`e da se napi{e i zaedno. Asocijacijata najverojatno<br />
doa|a od imeto na insektot bubamara (Coccinela 7-punctata). Analogno<br />
na frazeologizmite so @LI go imame i soodvetniot frazeologizam<br />
so MLI: Lesen Petko. Od FI so imeto Mara }e gi<br />
spomeneme i: Luda Mara (reka vo Kavadarci) / Luda Nasta > '`ena<br />
ili devoj~e {to se odnesuva besno, nezrelo, ludo'; Para na raka,<br />
Mara za raka > 'prvo da se plati, pa potoa da se zeme pazarenata<br />
5<br />
L.G. Skripnik, Vlasnæ nazvi v ukraˆns√kæ narodnæ frazeolgæˆ, Movoznanstvo,<br />
2, 1970, str. 54-66.<br />
6<br />
D. Mihailova, Status i funkci® na bÍlgarskite frazeologizmi s onomasti~en<br />
komponent, Izledvani® po frazeologi®, leksikologi® i leksikografi®, V pamet<br />
na K. Ankova-Ni~eva, Sofi® 2008, str. 134.
_________________________________________________________ 25<br />
stoka'. Da znae Mara koga e kumuvala. Kaj ovoj frazeologizam,<br />
pak, promenlivi se i LI i glagolot {to go ozna~uva dejstvoto. Na<br />
pr.: Da znae Ilija koga bil kaj dedo mu na gosti. Da znae Trajan<br />
koga imal rabota so mene. I bezbroj vakvi sli~ni primeri. Imeto<br />
mo`e da bide i ma{ko i `ensko. Kaj Petre M. Andreevski vo<br />
romanot Pirej ja najdovme varijantata [atmara Bo`ana 7 > go ima<br />
istoto zna~ewe kako i prethodniot frazeologizam. Spored toa<br />
kako go sfa}ame zna~eweto na istiot, mo`ebi e podobro da se<br />
napi{e poinaku, na primer vaka: [at Mara Bo`ana, analogno na<br />
Let Mara.<br />
Osobinite na lu|eto nao|aat svoj izraz i vo ovoj tip FE.<br />
Eden vakov FI e sledniot izraz: Se kiti kako Xevaira - {to<br />
ozna~uva 'lice od `enski pol {to prekumerno stava nakit na<br />
sebe, bez vkus'. Mo`no e da ima vlijanie pri izborot na imeto i<br />
samata etimologija na imeto {to zna~i 'bescenet kamen, dragocenost,<br />
skapocen nakit' od turcizmot od persisko poteklo cevahir 8 .<br />
Vo Skopje registrirano e postoeweto na devojka so ova ime {to<br />
preterano se kitela so s# i se{to.<br />
Kaj slednite FI - Ma{ka Danka i sleano Ma{kudanka /<br />
Ma{ká Petra verojatno i nekoi drugi @LI {to se upotrebuvaat<br />
lokalno, po odnos na semantikata zaedni~ko e toa {to site se<br />
odnesuvaat, taka da se re~e na tipi~no
_________________________________________________________<br />
26<br />
Od kal da e, \or|i da e so zna~ewe 'pove}emina od prisutnite<br />
se nositeli na toa ime, i tie se va`ni za dadeniot moment,<br />
ili si pridavaat va`nost'. LI \or|i mo`e da se zamenuva so<br />
sekoe drugo ime, i ma{ko i `ensko. Duri F. Kavaev vo zbirkata<br />
{to ja prireduva Narodni poslovici i gatanki od Struga i<br />
Stru{ko 9 naglasuva,
_________________________________________________________ 27<br />
jasen za u~esnicite vo govornata situacija, ili da se uka`e na<br />
nego so intonacijata.<br />
]e spomeneme i nekolku frazeologizmi vo koi e upotrebeno<br />
nemakedonsko ma{ko ime:<br />
Mi`i Asan da ti baam> 'te la`am iako znam deka ne mi<br />
veruva{'.<br />
Bez Kambera svadba ne biva. So istoto zna~ewe se sre}ava<br />
i so @LI:<br />
Bez Mara popara ne biva.<br />
7. Primeri so etnonimi:<br />
Pokraj spomenatata FE: Male~ko Tur~e, golema ~alma,<br />
imame i:<br />
Kade site Turci, tamu i gol Asan.<br />
8. Vo slednite slu~ai imame aletnonim.<br />
Posmali, Mango, posmali> 'ne la`i tolku, se gleda deka<br />
la`e{'.<br />
Mangusarska rabota.<br />
Me~kar se `eni - Me~kari (bidej}i vodele me~ki) prekar<br />
za Cigani, se veli koga od ednata strana vrne, od drugata sonce<br />
gree istovremeno.<br />
Umre Cigankata {to te fale{e (pa sega sam se fali{).<br />
Torlak nedosolen. Taka se prekaruvaat `itelite na nekoi<br />
tikve{ki sela, edni so drugi 10 .<br />
9. Slednata grupa primeri e so psevdoantroponimi, t.e.<br />
imiwa na poznati li~nosti od javniot `ivot, od narodni<br />
umotvorbi i sl.<br />
U{te Petko neroden, kapa mu krojat / kapa mu kupile.<br />
Tuka ima mnogu varijanti, }e navedeme samo u{te edna: ]e padne<br />
sekirata, }e go otepa neroden Petko. Se razbira, tuka se raboti<br />
za lik od narodna prikazna.<br />
Od ponovite li~nosti }e ja spomeneme poznatata Majka<br />
Tereza, poznata misionerka i dobrodetelka. Frazeologizmot<br />
obi~no se upotrebuva vo negirana forma.<br />
10<br />
Anegdotata so koja se vrzuva ovoj regionalen frazeologizam e: Grupa Torlaci<br />
nosele sol na kowi preku granica, od Solun vo kontinentalniot del. Sednale da<br />
jadat, ispekle nekolku piperki i nemale so {to da gi nasolat, pa oti{le vo<br />
bliskoto ba~ilo da baraat sol. Ov~arite gi pra{ale {to nosat, i koga ovie<br />
odgovorile deka nosat sol gi prekarale so Torlaci nedosoleni, sol nosite sol<br />
pitate. Informator R. Ruskovski, 70 godini, roden s. Bojan~i{te, Kavadarci.
_________________________________________________________<br />
28<br />
Ne sum Majka Tereza> 'ne mo`am na site da im pomagam/pomognam'.<br />
I kaj ovaa grupa sre}avame pojava na elipsa koga eden del<br />
sosema se ispu{ta. Taka gornite frazeologizmi mo`e da se ~ujat<br />
i kako: Majka Tereza; Itar Pejo; Bolen Doj~in; Krali Marko;<br />
10. Vo eden broj frazeologizmi kako edna od komponentite<br />
se javuva geografsko ime, ime na praznik, ime na poznata li~nost<br />
ili nekoj drug tip na sopstvena imenka.<br />
Eden od najpoznatite frazeologizmi od ovoj tip e poznatata<br />
izreka:<br />
Ja otkri Amerika koja se upotrebuva koga 'nekoj }e ka`e<br />
dobro poznata vistina, no ja ka`uva kako toj da ja otkril ili koga<br />
nekoj kone~no }e go ka`e to~niot odgovor na nekoe lesno pra-<br />
{awe'.<br />
Imeto na rekata Vardar kako najgolema reka vo Makedonija,<br />
se sre}ava i vo frazeologijata.<br />
Maten Vardar - {to zna~i 'maten kako Vardar - t. e. nekoj<br />
ne e sosema tokmu, ne e sosema normalen'.<br />
Vardar ne me pere - obi~no se veli koga 'nekoj nekoja<br />
rabota nema da ja zavr{i ba{ najdobro, tuku naprotiv, }e vleze vo<br />
golem dolg ili nekoja sli~na nevolja'.<br />
Odi li Vardar nagore > se upotrebuva koga nekoj tera<br />
inaet.<br />
Mnogu voda }e prote~e po Vardar - 'mnogu vreme }e<br />
pomine'.<br />
S# mu e ramno, ottuka do Kosovo - 'se veli za mnogu<br />
flegmati~en ~ovek'.<br />
Vo Soluna gro{ somuna, ama do Soluna sto somuna ><br />
'dodeka odi{ kade {to e poeftino, }e potro{i{ mnogu pari'.<br />
Frazeologizmot mo`e da glasi i samo so svojot vtor del Do<br />
Soluna sto somuna.<br />
So pra{awe do Stambol / Solun se stasuva.<br />
Doma sedam, ama Stambol {etam - 'iako sedi doma s# znaese<br />
veli za nekoj {to se pravi deka s# znae'.<br />
Stambol da gori, Debar go pla}a - debar bil mnogu bogat<br />
grad.<br />
Sledniot Frazeologizmot e regionalno oboen, tipi~en e<br />
za Skopje i za stari skopjani koi dobro gi poznavaat meteorolo{-<br />
kite pojavi vo svojot grad:<br />
Vodno koga }e se naobla~i i }e zavrne - ozna~uva lo{<br />
~ovek, lo{ karakter; koga nekoj lo{ ~ovek }e se naluti, }e se<br />
razvika ili mo`e duri i da se stepa.
_________________________________________________________ 29<br />
Od svetskite metropoli se sre}avaat Pariz i Moskva so<br />
zna~ewe kako Pariz, odnosno Moskva samo pomali vo izrazite:<br />
Mala Moskva, Mal Pariz.<br />
Vo ovoj tip sre}avame i frazeologizmi so izmislen<br />
toponim kako vo slednite dva primera.<br />
Vo Ku{kundalevo.<br />
Ku{kundalevo e ime na selo vo koe spored prikaznata<br />
`iveat samovilite. Ovoj frazeologizam mo`e da zna~i 'nikade'<br />
ili pak toj {to go ka`uva ne saka da ja otkrie svojata vistinska<br />
namera, odnosno vistinata za svoeto dvi`ewe. Naj~esto se upotrebuva<br />
kako odgovor na pra{aweto: Kade be{e / Kade }e odime<br />
Ovoj frazeologizam $ pripa|a na semejnata frazeologija.<br />
Kuka~ino selo. 11<br />
Primerot e prezemen od umetni~kata literatura.<br />
Tamu e Katanga - spored nemirite vo oblasta Katanga vo<br />
Belgiski Kongo, dene{en Zair.<br />
Vo Brusa po majmuni. Obi~no se upotrebuva kako odgovor<br />
na pra{aweto Kade ili od Od kade<br />
Nov Vietnam.<br />
Tuka }e spomeneme i nekolku frazeologizmi vo koi e<br />
upotrebeno ime na nekoja zgrada, ustanova i sl.<br />
Toa e Bastiqa.<br />
Toa e Alkatraz.<br />
Vo poslednite dva frazeologizma imame upotrebeno imiwa<br />
na poznati zatvori koi po svoite karakteristiki ili nastani<br />
vrzani za niv ostavile dlaboka traga i vo na{iot jazik. Karakteristi~ni<br />
se za jazikot na sredno{kolskata mladina 12 koi taka gi<br />
narekuvaat zgradite na svoite u~ili{ta vo koi tie se veli za ne{to e mnogu sme{no, ne{to<br />
{to prilega, li~i kako za vo cirkuz.<br />
11<br />
P. Nakovski, Postela za ~emernite, Skopje 1985, str. 62.<br />
12<br />
T. Trenevski, Re~nik na `argonski zborovi i izrazi, Skopje 1997.
_________________________________________________________<br />
30<br />
11. Vo poslednata grupa imame dva izraza koi se posebno<br />
interesni, bidej}i vo niv kako glaven komponent se javuva ime na<br />
verski praznik, vo prviot hristijanski, a vo vtoriot muslimanski.<br />
Ne e sekoj den Veligden - mu se veli nekomu komu sakame da<br />
mu ka`eme deka 'sekoga{ nema da go slu`i sre}a'. Se javuva i vo<br />
slednite varijanti: Kataden Veligden ne biduva; Veligden e edna{<br />
vo godinata, i muslimanskata varijanta: Ne e sekoj den<br />
Bajram.<br />
Kolku od Badnik do Bo`i} > 'mnogu brzo'.<br />
So istoto zna~ewe imame i: Od Badnik do Bo`i} ne se<br />
jadeni.<br />
Pred Bo`i}, zad Bo`i} - kade da si, doma da si.<br />
Slo`ni kalu|eri na Veli Petok mrsat.<br />
Ko pcite na Vasilica. Frazeologizmot e povrzan so<br />
obi~ajot na Vasilica da se tepaat ku~iwata.<br />
Si pravi Bajram na mozokot > se veli za 'nekoj koj mnogu se<br />
zanesuva, si se zamisluva sebesi vo nekoi nerealni situacii'.<br />
Frazeologizmot se upotrebuva kaj hristijanskoto naselenie.<br />
12. Izmislen praznik:<br />
Na Sveti Traj~e > 'nikoga{, bidej}i nema takov svetec'.<br />
Sveta Ana gotova mana - i Sveta Mrza - koga nekomu ne<br />
mu se raboti, go praznuva ovoj praznik<br />
Sveti Spas - 'petok, posleden den od rabotnata nedela za<br />
u~enicite'<br />
Onimskite frazeologizmi se `ivi i aktuelni vo makedonskiot<br />
jazik. Podolo`ni se na promeni i podnovuvawa, no sekoga{<br />
go zadr`uvaat osnovnoto zna~ewe. Po svojata upotreba pripa|aat<br />
na razni stilovi, od razgovorniot do neutralniot sloj na leksikata.
Veselinka Labroska<br />
OD OSOBENOSTITE<br />
NA MAKEDONSKITE DIJALEKTI<br />
Makedonskata jazi~na teritorija spored brojot i razli~nosta<br />
na dijalektite poka`uva golema dijalektna razdrobenost.<br />
Vakvata situacija e posledica na raznolikosta na terenot, na<br />
slobodnoto razvivawe na dijalektite, neograni~eno od standard,<br />
kako i na izoliraniot na~in na `iveewe, bez vlijanie na nekakov<br />
kulturen ili administrativen centar, vo tekot na dolgite vekovi<br />
na vtoriot milenium. Koga se formirale makedonskite dijalekti<br />
Od pi{anite spomenici koi ni se dostapni za analiza mo`e<br />
da se zaklu~i deka osnovnite karakteristiki na makedonskite<br />
dijalekti se gradele vo periodot od XI do XV vek, taka {to vo XVI<br />
vek ve}e imame edna slika na dijalektite koja e vo golema mera<br />
izgradena (eden od dokazite e eden kosturski re~nik od XVI vek<br />
pronajden od \aneli i Vajan vo koj{to se ocrtani osnovnite<br />
karakteristiki na kosturskiot govor). Voedno, vo toj period se<br />
izvr{ile i osnovnite kako fonetski taka i strukturni promeni<br />
na makedonskiot jazik (sp. B. Vidoeski, 1998: 39). Se razbira, dijalektite<br />
ne prestanuvaat da se menuvaat i do den denes, se razbira<br />
denes vo pravec na konvergencija poradi vlijanieto na standardot.<br />
Spored sovremenite nau~ni metodi na opredeluvawe na<br />
jazi~nite oblasti so pomo{ na lingvisti~kata geografija, osnovopolo`nikot<br />
na sovremenata makedonska dijalektologija, akademik<br />
Bo`idar Vidoeski koj be{e i osnova~ na Oddelenieto za<br />
dijalektologija vo Institutot kade {to jas rabotam, i moj profesor<br />
i dolgogodi{en rakovoditel, izdeluva tri osnovni dijalektni<br />
grupi: zapadno makedonsko nare~je, jugoisto~no makedonsko nare~je<br />
i severno makedonsko nare~je ili severni makedonski govo-
_________________________________________________________<br />
32<br />
ri (Vidoeski 1998: 65). Pod nare~je vo makedonskata dijalektologija<br />
se podrazbira grupa od govori so zaedni~ki karakteristiki,<br />
govorot e grupa od dijalekti, a dijalektite, pak, se najmala<br />
teritorijalna jazi~na edinica. Osnovata na podatocite {to se<br />
koristat vo ova predavawe se prezemeni od mnogubrojnite trudovi<br />
za makedonskata dijalektologija od profesorot Vidoeski<br />
(vidi: koristena literatura). Se razbira, izborot na primerite e<br />
napraven od mene kako i analizata, a ponekade i ekscerpcijata na<br />
samite primeri, posebno za onie dijalektni punktovi kade {to<br />
sama sum sobrala materijal (vidi: koristena literatura).<br />
Zapadnoto nare~je gi opfa}a govorite {to go zafa}aat<br />
celiot zapadnomakedonski jazi~en prostor, po~nuvaj}i na sever<br />
od granicata so srpskata jazi~na teritorija i zapadnite delovi od<br />
[ar Planina s# do ju`niot del od Prespanskoto ezero. Jugoisto~noto<br />
makedonsko dijalektno nare~je gi opfa}a delovite na<br />
makedonskata jazi~na teritorija isto~no i ju`no od jugoisto~nata<br />
granica na zapadnoto nare~je, i vo ovaa grupa govori spa|aat<br />
najgolemiot del od govorite vo Egejska Makedonija i makedonskite<br />
govori od Pirinska Makedonija. Granicata me|u zapadnoto<br />
i jugoisto~noto nare~je odi pribli`no po dolinata na rekata<br />
P~iwa, Vardar i Crna. Vo toj pravec pominuvaat izoglosite odnosno<br />
grani~nite linii na najgolem broj od dijalektnite osobenosti<br />
{to gi razlikuvaat ovie dve nare~ja.<br />
Severnite makedonski govori gi opfa}aat severnite polo{ki<br />
sela i Skopska Crnogorija, a vo severoisto~na Makedonija<br />
govorite vo Kumanovsko, Ov~epolsko, Kratovsko i Krivopalane~ko.<br />
Na sever tie grani~at so srpskata jazi~na teritorija, a na<br />
eden tesen pojas se dopiraat so bugarskite severozapadni dijalekti<br />
(Vidoeski 1998: 65). Granicata me|u severnite govori i drugata<br />
makedonska jazi~na teritorija se dvi`i pribli`no po pravecot<br />
Tetovo – Skopje – Sveti Nikole – Zletovo.<br />
Od drugite makedonski govori severnite se razlikuvaat so<br />
pedesetina fonetski i gramati~ko-strukturni raznovidnosti.<br />
Site tri grupi se odlikuvaat so specifi~nosti koi<br />
nakratko }e bidat pretstaveni vo ova predavawe.<br />
Najprvo }e gi pretstavam fonetsko-fonolo{kite osobenosti<br />
na site tri nare~ja so osnovnite razliki me|u niv. Prva<br />
razlika na fonetsko-fonolo{ki plan koja e osobeno vpe~atliva<br />
e razlikata vo akcentot. Zapadnoto makedonsko nare~je na koe-<br />
{to pripa|aat i centralnite makedonski govori koi vlegle vo<br />
osnovata na makedonskiot standarden jazik ima tretoslo`en
_________________________________________________________ 33<br />
akcentski sistem odnosno akcentot na troslo`nite i na pove}eslo`nite<br />
zborovi i na nekoi grupi zborovi pa|a na tretiot slog<br />
od krajot na zborot: vod'enica, voden'icata, j'abolko, jab'olkoto,<br />
kl'asovi, klas'ovite, n'e-saka, ne-s'e-slu{a, ne-mu-s'e-slu{a i sl.<br />
Kako {to se gleda od primerite i koga doa|a do zgolemuvawe na<br />
brojot na slogovite poradi dodavawe ~lenska morfema ili mno-<br />
`inska nastavka, akcentot se pomestuva za da dojde na tretiot<br />
slog od krajot na zborot. Se raboti za fonetski stabiliziran<br />
akcent, dinami~en po svojot karakter, koj{to vo zapadnoto nare~je<br />
e najoddale~en od situacijata vo praslovenskiot jazik kade {to<br />
sme imale sloboden i podvi`en akcent (sp. Topoliwska 1959:15).<br />
Tretoslo`niot akcent vo zapadnoto nare~je ima i sintagmatski<br />
karakter, t.e. pod eden akcent mo`at da se podvedat grupi od<br />
zborovi, naj~esto klitiki i akcentogen zbor. Primeri: p'od-voda,<br />
z'a-raka, 'od-sñce, s'o-tebe, ~it'aj}i-go, no i kisel'a-voda, petsotin'i-metri<br />
(posledniot primer e od Prilep i e osobeno vpe~atliv<br />
za naprednatosta na procesot na sintagmatskiot karakter na<br />
akcentot vo zapadnoto nare~je).<br />
Kakva e situacijata vo jugoisto~noto nare~je i vo severnite<br />
govori Vo jugoisto~noto makedonsko nare~je imame poarhai~na<br />
situacija vo pogled na akcentot: krajnite isto~ni govori<br />
{to se dopiraat so bugarskite govori imaat sloboden i podvi`en<br />
akcent koj mo`e da stoi na sekoj slog vo zborot: gl'ava, glav'ata,<br />
nid'el'ta, iskar'al, grabn'ale i sl. Vo sredi{niot del na makedonskata<br />
dijalektna teritorija, zna~i na pograni~jeto na zapadnoto i<br />
jugoisto~noto nare~je imame pojava na sloboden, nepodvi`en<br />
kolonen ili, paradigmatski akcent: jad'eh, jade'{e, jad'ehme itn.<br />
(kako {to se gleda od primerite, akcentot sekoga{ pa|a na istiot<br />
slog vo zborot bez razlika dali brojot na slogovite vo zborot se<br />
promenil ili ne).<br />
Severnite govori vo pogled na akcentot, ne se edinstveni:<br />
nivniot zapaden del se priklonuva na zapadnoto nare~je, a isto~niot<br />
del na jugoisto~noto makedonsko nare~je.<br />
Vtora fonetsko-fonolo{ka osobenost na makedonskite<br />
dijalekti, toa e razlikata vo izgovorot na samoglaskite (vokalite):<br />
vo zapadnoto nare~je imame jasen izgovor na neakcentiranite<br />
samoglaski, a glasot /v/ se gubi koga }e se najde me|u dve<br />
samoglaski: Joan, osnoa, biol, neesta; dodeka pak vo jugoisto~noto<br />
nare~je poradi silniot akcent doa|a do prodol`en izgovor<br />
na akcentiranata samoglaska i do redukcija na neakcentiranite<br />
samoglaski, pa i do nivna elizija t.e. gubewe: puluv'inta, gl‚v'a-
_________________________________________________________<br />
34<br />
t‚, itn., a glasot /v/ pome|u dve samoglaski se ~uva: goved'ar,<br />
j'avor, gl'ava, jaz'ovec.<br />
Vo jugoisto~noto makedonsko nare~je glasot h se ~uva vo<br />
pove}e pozicii, za razlika od zapadnoto makedonsko nare~je: taka<br />
vo isto~noto imame meh, ko`'uh, b'ehme nasproti zapadnomakedonskite<br />
mef, ko`uv, befme.<br />
Sega preminuvame na razlikite vo morfolo{kiot sistem.<br />
Edna od osnovnite razliki vo imenskiot sistem e ~uvaweto<br />
na stari morfolo{ki pade`ni formi vo zapadnoto nare~je.<br />
Vo najgolemiot del od zapadnite makedonski govori se ~uva<br />
op{ta forma (t.e. casus generalis) kaj li~nite i rodninskite imiwa<br />
od ma{ki rod: Stojan, so-Stojana, Marko, na-Marka (Markota),<br />
bate, od-bateta; a vo pomal del od zapadnite govori, glavno<br />
perifernite, se ~uva i dativnata morfolo{ka forma kaj li~nite<br />
i rodninskite imiwa. Situacijata registrirana vo postarite<br />
monografii kako onaa za gali~kiot dijalekt od Beli} (Beliћ<br />
1935: 166), nudi pove}e primeri so dativni morfolo{ki formi<br />
(mu-go-dúale brúatu-mu//bratúove-mu; rúe~i-mu mo`úove-mi; }a-mupúojda<br />
túatkove i }a-mu-rúe~a; mu-rúe~e tatkúove-si; daj tatkúovemi<br />
i sl.), potoa, monografijata na prof. Vidoeski za pore~kiot<br />
govor i drugi monografii: úArno ama, edna-den aramú•te be{e-impobúarale<br />
púari i na-brúa}amci, i túoa ba{ úArifu {to-rabúote{e<br />
so-núimi. (Tomnúo Selo, 88 1 ); Vo-sƒbota go-saranú¢at Krúista, semúolat<br />
búogu, mu-rúedat cvúet}e,...(Mavrovo, 89); Núe-misli zlo<br />
drúu-gemu, sam }e-go-najde{! (@elezna Reka, 93); Mu-d'adof<br />
Tr'aj~etu p'ila.; I-d'adof 'ovejze l'ep~e. Je- r'ekof Cv'eti da-d'ojt<br />
n'a- gosti. (Ki~evo, Labroska 2008: 153).<br />
Vo bobo{tenskiot govor vo Albanija, kako arhaizam se<br />
~uvaat morfolo{ki pade`ni formi i kaj op{ti imenki: Mu-v'ele<br />
detet'omu: ...; mu-v'eli det j '„to starcut'omu ... (Bobo{~ica, 364);<br />
... i p'u{~e izmiký'aro t'ogof u-t'as ~up'ata, i mu-v'eli<br />
izmikýarut'omu da-$-r'e~i ~up j '„tuj ... (Bobo{~ica, 365); Mu-d'ojde<br />
r j '„ndo i maret'omu, mu-v'ele: ... (Bobo{~ica, 366); @'o{~ ne-muzav'edoj<br />
d j '„du l j '„p. ... Z'o{~ n'e-mu zav'ede tatk'u-mi l j '„p.<br />
(Bobo{~ica, 367).<br />
Interesna situacija so ~uvawe na dativnite morfolo{ki<br />
formi ima i vo goranskiot govor, periferen zapaden govor koj-<br />
1 Primerite kade {to e navedeno samo imeto na seloto i brojot na stranicata se<br />
ekscerpirani od knigata na Bo`idar Vidoeski Tekstovi od dijalektite na<br />
makedonskiot jazik (vidi: koristena literatura, Vidoeski2 2000).
_________________________________________________________ 35<br />
{to se zboruva vo nekolku sela na makedonska teritorija i vo<br />
nekolku sela vo Albanija i vo Kosovo:<br />
'Ono }e-d'ojde d'oma `el'aje}i, m'ateri }e-k'a`e: ...<br />
(Dikance, 404); C'ar r'ekof 'askerim: ...; K'ojn mu-r'ekof<br />
det'etomu: ... (Dikance, 405). Vo materijalot od seloto Urvi~<br />
~ij{to govor e isto taka del od goranskiot govor, vo najnovite<br />
istra`uvawa registriravme fleksiven dativ kaj zamenkite:<br />
G'ospot zdr'avje da-d'ade svim i nam! (Urvi~, terenski istra`uvawa,<br />
2010).<br />
Se razbira, severnite govori vo pogled na ~uvaweto na<br />
morfolo{kite pade`ni formi poka`uvaat situacija koja e<br />
logi~na so ogled na sosedstvoto na srpskite govori, t.e. vo ovie<br />
govori vo Makedonija se pazi razlikata me|u op{tata i nominativnata<br />
forma kaj odu{evenite imenki od ma{ki rod (odu{eveni<br />
se tie {to ozna~uvaat `ivi su{testva) {to zavr{uvaat na<br />
konsonant: ~ovek - ~oveka, so atributski zbor: dobar ~ovek - dobroga<br />
~oveka. Pove}e primeri: P'elivanot mu-v'ika na-D'espota: ...<br />
(Siri~ino, 395); T'oj edan-glav'e{ina mu-v'ika na-m'u`a-mi:...<br />
(Tearce, 401); E-s'ƒga na-gazdutu mu-do'odi 'abar od-d'oma da-'ide<br />
d'oma. I na-'ovoga, na-Kostar'elu mu-v'ika: (Qubance, 410); I-muk'a`uje<br />
na-'onoga ml'adoga, na-s'ina-mu: 'Ovaj ti-je-t'atko, i na<br />
`'ena-mu v'ika: ... (Qubance, 410); Ot'idu ja, kaz'uju na-`'enutu<br />
(Petralica, 416); I-mu-k'a`uje na-'onoga ml'adoga, na-s'ina-mu.<br />
(Qubance, 410).<br />
Od drugite morfolo{ki osobenosti }e go navedeme postoeweto<br />
na trojniot opredelen ~len vo zapadnoto dijalektno<br />
nare~je (trojniot ~len: `enata, `enava, `enana, deteto, detevo,<br />
deteno), a postoeweto glavno na ~lenot -ot vo jugoisto~noto<br />
nare~je: ~ov'ekt, `'en‚t‚, det'et i dr.<br />
Vo imenskiot sistem isto taka e karakteristi~no za zapadnoto<br />
nare~je skratuvaweto na mno`inskata nastavka ovi>oi-oj:<br />
voloj (volovi), stoloj (stolovi) i sl; situacija koja vo jugoisto~noto<br />
nare~je izgleda vaka: kaj ednoslo`nite imenki od ma{ki rod<br />
mno`inska nastavka e -ove: volove, stolove, virove; vo koja ne se<br />
gubi intervokalnoto /v/ (eventualno mo`e da dojde do redukcija<br />
na dvata vokala kon nivnite povisoki korelati: stol'ov‰ /<br />
stol'ovi i sl.).<br />
Kako li~na zamenka za treto lice vo zapadnoto nare~je se<br />
javuva zamenkata toj (taa, toa, tie), a vo jugoisto~noto nare~je<br />
se javuva zamenkata on (ona, ono, oni).
_________________________________________________________<br />
36<br />
Od osobenostite na glagolskiot sistem }e gi navedeme<br />
slednive: vo zapadnoto makedonsko nare~je se ~uva nastavkata -t<br />
vo treto lice ednina sega{no vreme: imat, nosit, jadet;<br />
osobenost {to so vnimatelno slu{awe }e ja konstatirate i kaj<br />
va{ite doma}ini od Ohrid. Vo princip se raboti za poarhai~na<br />
sostojba vo pove}e dijalekti od zapadnoto nare~je kade {to<br />
~uvaweto na nastavkata -t vo tretoto lice na prezentot ovozmo-<br />
`uva da ne se pojavi nastavkata -m vo prvoto lice na edninata<br />
zatoa {to nema opasnost od homonimija (sp. i Vidoeski 1998: 17).<br />
Vo zapadnoto nare~je minato opredeleno svr{eno vreme<br />
(aorist) }e se ka`e d'ojdovme, vo severnoto nare~je dojd'osmo, vo<br />
isto~noto dojd'eme (sp. Vidoeski 1998: 65-78).<br />
Kako vtora osobenost kaj glagolite }e ja istaknam {irokata<br />
upotreba na konstrukciite so ima-nema i glagolskata pridavka<br />
od sreden rod vo zapadnoto makedonsko nare~je: ima raboteno,<br />
ima{e raboteno itn., a ograni~enata upotreba na ovoj t.n.<br />
balkanski perfekt vo jugoisto~noto makedonsko nare~je.<br />
Vo jugoisto~nite govori se ~uva, iako ne dosledno, formata<br />
na pomo{niot glagol sum vo tretoto lice od minatoto neopredeleno<br />
vreme: Toj ‰-~'ul, Toj ‰-pe~‚l'il, po~n'al-‰ da ga-m'ii<br />
(Labroska 2003: 62); situacija nepoznata vo zapadnoto makedonsko<br />
nare~je.<br />
Vo zapadnoto makedonsko nare~je predlogot vo se sre}ava<br />
na teritorijata na celoto zapadno nare~je samo vo formata v, vo:<br />
vo Skopje, v grad, v selo; dodeka vo jugoisto~noto i vo pogolemiot<br />
del od severnoto nare~je namesto predlogot v(o) imame predlog u:<br />
u grad, u selo, u dvor, ide u Skopje; i sl.<br />
Na sintaksi~ki plan karakteristi~en e redosledot na<br />
zborovite vo re~enicata; za zapadnoto nare~je specifi~no e deka<br />
kratkite zamenski formi stojat pred glagolot i mo`at da se javat<br />
i na samiot po~etok na re~enicata: Go-viknav(f) Petreta nagosti,<br />
mu-rekov(f) Markoe; dodeka pak kratkite zamenski formi<br />
vo jugoisto~noto makedonsko nare~je ne mo`at da stojat na<br />
po~etokot na re~enicata: kar'aa-se; re~'e-mu na-M'arka, rasip'a-se<br />
rab'otata; situacija {to ovde otslikuva edna poarhai~na sostojba<br />
vo jugoisto~niot del otkolku vo zapadniot del na makedonskata<br />
dijalektna teritorija (Topoliwska 1995: 57).<br />
Na zboroobrazuva~ki plan kako interesen sufiks za<br />
obrazuvawe na galovni formi vo zapadnoto nare~je se javuva sufiksot<br />
-ule: detule, krf~ule, bradule, {to vo drugite dve nare~ja<br />
go nema. Od druga strana, vo severnoto nare~je ima zboroobra-
_________________________________________________________ 37<br />
zuva~ki sufiksi koi ne se sretnuvaat na drugata makedonska dijalektna<br />
teritorija:<br />
sufiksot -a~a: vampir'a~a, promewa~a, debeqa~a, krsta~a;<br />
sufiksot -u{a: vodar'u{a, ov~aru{a, kozaru{a, sviwaru{a;<br />
sufiksot -owa: lig'owa, sivowa;<br />
sufiksot -o}a: lo{'o}a, gluvo}a, staro}a, prosto}a, slabo}a;<br />
kako i<br />
sufiksot -iwa: dobriwa, lo{otiwa, samotiwa, ubaviwa<br />
(Vidoeski 1998: 67).<br />
Na krajot }e prezentiram edna leksi~ka karta na koja se<br />
gleda interesna distribucija na leksemata ’lasica‘ (Mustela<br />
nivalis; ili least weasel na angliski) na makedonskata dijalektna<br />
teritorija, a so {to mo`e da se vidi i brojnosta na dijalektnite<br />
leksi~ki raznovidnosti.
_________________________________________________________<br />
38<br />
1. karta so prikaz na razli~nite nazivi za leksemata ýlasicaû<br />
(Mustela nivalis) na makedonskata dijalektna teritorija.<br />
Kako zaklu~ok }e go istaknam faktot deka specifi~nostite<br />
na na{ite dijalekti pretstavuvaat svoeviden zapis na jazi~nata<br />
istorija na makedonskiot jazik, za{to preku niv, nie lingvistite<br />
gi utvrduvame i pravcite, pati{tata po koi odel razvojot<br />
na makedonskiot jazik. I ne samo toa, dijalektite se svoeviden<br />
duhoven trezor, riznica, oti vo niv e odrazena i kulturata na<br />
na{iot narod, obi~aite i vo krajna linija na~inot na razmisluvawe<br />
na na{iot narod ili, spored teorijata na Vilhelm Humbolt,<br />
pogledot na svet na Makedoncite.
_________________________________________________________ 39<br />
Koristena literatura:<br />
Beli} 1935, Beliћ A., Gali~ki dijalekat, Srpski dijalektolo{ki<br />
zbornik, k. VIII, Beograd.<br />
Vidoeski 1960-1961, Vidoeski B., Osnovni dijalektni grupi<br />
vo Makedonija, MJ, XI-XII, 1960-1961, kn.1-2, 13-31.<br />
Vidoeski 1962, Vidoeski B., Kumanovskiot govor, Skopje<br />
1962.<br />
Vidoeski 1962-1963, Vidoeski B., Makedonskata dijalektologija<br />
vo svetlinata na lingvisti~kata geografija, MJ, XIII-XIV,<br />
1962-1963, kn.1-2, 87-107.<br />
Vidoeski 1970a, Vidoeski B., Akcentskite sistemi vo<br />
makedonskite dijalekti, LZb, XVII, 1970, br.3, 1-11.<br />
Vidoeski 1984, Vidoeski B., Dijalektna diferencijacija<br />
na makedonskiot jazik, Zbornik vo ~est na Bla`e Koneski, Skopje,<br />
1984, 45-53.<br />
Vidoeski 1986, Vidoeski B., Akcentskite sistemi vo makedonskite<br />
dijalekti vo Grcija (Egejska Makedonija) i Ju`na<br />
Albanija, MJ, XXXVI-XXXVII, 1985-1986, str. 19-45.<br />
Vidoeski 1998, Vidoeski B., Dijalektite na makedonskiot<br />
jazik, tom 1, MANU, Skopje, 1999.<br />
Vidoeski1 1999, Vidoeski B., Dijalektite na makedonskiot<br />
jazik, tom 2, MANU, Skopje, 1999.<br />
Vidoeski2 1999, Vidoeski B., Dijalektite na makedonskiot<br />
jazik, tom 3, MANU, Skopje, 1999.<br />
Vidoeski1 2000, Vidoeski B., Fonolo{ki bazi na govorite<br />
na makedonskiot jazik, MANU, Skopje, 2000.<br />
Vidoeski2 2000, Vidoeski B., Tekstovi od dijalektite na<br />
makedonskiot jazik, IMJ, Skopje, 2000.<br />
Vidoeski3 2000, Vidoeski B., Pra{alnik za sobirawe<br />
materijal za makedonskiot dijalekten atlas, IMJ, Skopje, 2000.<br />
Labroska 2003, Labroska V., Govorot vo seloto Kula ,<br />
Sersko, IMJ Skopje.<br />
Labroska 2008, Labroska V., Ki~evskiot govor, IMJ<br />
Skopje.<br />
Topolinska 1959, Topolinska Z., Od polsko-makedonskite<br />
akcentni paraleli, MJ, X, br. 1-2, 1959, 13-18.<br />
Topolinska 1960/61, Topolinska Z., Za slovenskiot sloboden<br />
i nepodvi`en akcent, MJ, XI-XII, br. 1-2, 1960/61, 73-79.
_________________________________________________________<br />
40<br />
Topolinska 1995, Topolinska Z., Sintaksa na makedonskite<br />
dijalekti vo Egejska Makedonija, 1, MANU, Skopje, 1995.<br />
Mazon 1923, Mazon A‚, Contes slaves de la Macédoine sudoccidentale,<br />
Paris 1923.<br />
Mazon 1936, Mazon A‚, Documents, contes et chansons slaves de<br />
l'Albanie du sud, Paris 1936.
Снежана Веновска-Антевска<br />
ВЛОГОТ НА БЛАЖЕ РИСТОВСКИ<br />
ВО РАСВЕТЛУВАЊЕТО НА ЖИВОТОТ<br />
И ДЕЈНОСТА НА КРСТЕ П. МИСИРКОВ<br />
Об<strong>и</strong>дот да г<strong>и</strong> поврземе <strong>и</strong> да г<strong>и</strong> претстав<strong>и</strong>ме, во ск<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ран<br />
пр<strong>и</strong>каз, делата, дејноста <strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong>те на Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> <strong>и</strong> на Крсте<br />
П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков про<strong>и</strong>злезе од неколку пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>. Како што се наметнуваа<br />
прашањата околу она што е основно, носечко, за да се направ<strong>и</strong> една<br />
селекц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> да се <strong>и</strong>здво<strong>и</strong> б<strong>и</strong>тот во поврзаноста на елемент<strong>и</strong>те со секој<br />
сегмент од поставеноста на првоб<strong>и</strong>тн<strong>и</strong>от план само се зголемуваше.<br />
Токму затоа ова претставување <strong>и</strong> поврзување на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> <strong>и</strong> К.П.<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков е само нацрт во споредба со она што може да се зборува <strong>и</strong> да<br />
се п<strong>и</strong>шува за н<strong>и</strong>в, од една страна одделно, а од друга страна <strong>и</strong> не<strong>и</strong>збежно<br />
во она што е заедн<strong>и</strong>чко. Почетн<strong>и</strong>от <strong>и</strong>мпулс беше да се поврзат<br />
две важн<strong>и</strong> год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>н<strong>и</strong> – 80 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од раѓањето на Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
85 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од смртта на Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Ако се пов<strong>и</strong>каме на<br />
разм<strong>и</strong>сл<strong>и</strong>те дека голем<strong>и</strong>ната на л<strong>и</strong>чноста <strong>и</strong> на делата што г<strong>и</strong> стор<strong>и</strong>ла таа<br />
може да се согледаат реално само од д<strong>и</strong>станц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> кај двете л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>маме пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>на <strong>и</strong> простор да ја согледаме голем<strong>и</strong>ната <strong>и</strong> <strong>и</strong>страјноста во<br />
творештвото <strong>и</strong> во упорноста да се остане на посветеноста кон македонск<strong>и</strong>те<br />
прашања ко<strong>и</strong>, наедно, не се само тем<strong>и</strong> поткрепен<strong>и</strong> со <strong>и</strong>де<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>деал<strong>и</strong>,<br />
туку внатрешен пор<strong>и</strong>в да се пронајде <strong>и</strong> да се претстав<strong>и</strong> македонското<br />
себепрепознавање <strong>и</strong> себепретставување, <strong>и</strong>менувано многу често<br />
во последн<strong>и</strong>ве десет год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, а наедно <strong>и</strong> субл<strong>и</strong>м<strong>и</strong>рано во претставата за<br />
македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет.<br />
Кон 80-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната на академ<strong>и</strong>кот Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong><br />
Предноста прво да дадеме еден краток преглед на ж<strong>и</strong>вотн<strong>и</strong>от<br />
пат <strong>и</strong> на дел од творештвото на академ<strong>и</strong>кот Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> ја <strong>и</strong>збравме<br />
потт<strong>и</strong>кнат<strong>и</strong> од м<strong>и</strong>слата дека станува збор за л<strong>и</strong>чност што е<br />
творечк<strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вна <strong>и</strong> што постојано н<strong>и</strong> нос<strong>и</strong> нов<strong>и</strong> сознан<strong>и</strong>ја за она што<br />
може да се смета за <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к. Тука само<br />
ќе споменеме дека кога се <strong>и</strong>зб<strong>и</strong>раат тем<strong>и</strong> од оваа област потребно е
_________________________________________________________<br />
42<br />
едно сестрано сознан<strong>и</strong>е од друг<strong>и</strong> област<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> се <strong>и</strong>спреплетуваат <strong>и</strong><br />
зав<strong>и</strong>сно се поврзан<strong>и</strong> (<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, географ<strong>и</strong>ја, соц<strong>и</strong>ол<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка <strong>и</strong>тн.) за<br />
да може да се дојде до една сол<strong>и</strong>дна претстава <strong>и</strong> таа да се субл<strong>и</strong>м<strong>и</strong>ра во<br />
<strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>ја. Тоа не е само об<strong>и</strong>чно редење податоц<strong>и</strong> по некаков хронолошк<strong>и</strong><br />
ред, туку кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> став <strong>и</strong> осврт кон акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> <strong>и</strong> дела што може<br />
да се вградат во таа општа сл<strong>и</strong>ка, а секој важен елемент да може да<br />
б<strong>и</strong>де соодветно препознаен. Сметајќ<strong>и</strong> дека во определен<strong>и</strong> пер<strong>и</strong>од<strong>и</strong> треба<br />
од друг<strong>и</strong> да се слушне како се гледа на сопствен<strong>и</strong>от труд, во овој<br />
пр<strong>и</strong>мер нема нескромност за да се зборува за она што го стор<strong>и</strong>л Блаже<br />
Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> за расветлување на патот по кој се дв<strong>и</strong>жела македонската<br />
нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла во последн<strong>и</strong>те две столет<strong>и</strong>ја.<br />
Од <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> аспект, гледано хронолошк<strong>и</strong> Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> е<br />
роден 5 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> по смртта на К. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, но како што една ж<strong>и</strong>вотна<br />
врв<strong>и</strong>ца згаснала, така по <strong>и</strong>звесен пер<strong>и</strong>од се јавува нова ф<strong>и</strong>данка што ќе<br />
разл<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> <strong>и</strong> ќе ја понесе во себе онаа колект<strong>и</strong>вна мемор<strong>и</strong>ја, нешто што е<br />
денеска н<strong>и</strong>шката кон која се пов<strong>и</strong>куваме <strong>и</strong> кон која г<strong>и</strong> насочуваме<br />
друг<strong>и</strong>те. Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> е роден во селото Гарн<strong>и</strong>ково, Кавадаречко<br />
(21 март 1931 год.) токму овој простор го определува М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков како<br />
дел од централното подрачје во Македон<strong>и</strong>ја, простор каде се вкрстуваат<br />
рацете на Македонц<strong>и</strong>те во заедн<strong>и</strong>штво, во јаз<strong>и</strong>чна сплотеност, нешто<br />
што е најзашт<strong>и</strong>тено од туѓ<strong>и</strong> вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>ја. По завршување на основното <strong>и</strong><br />
средното образован<strong>и</strong>е тој се зап<strong>и</strong>шал на Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong>от факултет во<br />
Скопје на групата Истор<strong>и</strong>ја на кн<strong>и</strong>жевност<strong>и</strong>те на СФРЈ со македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> во 1955 год<strong>и</strong>на д<strong>и</strong>плом<strong>и</strong>рал. Оттука започнува една непрек<strong>и</strong>ната<br />
за<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>раност за македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> посветеност кон прашања<br />
што го опфаќаат негов<strong>и</strong>от <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> разв<strong>и</strong>ток. За да се објасн<strong>и</strong> денешната<br />
состојба на <strong>и</strong> во македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> да се даде едно образложено<br />
толкување на неко<strong>и</strong> процес<strong>и</strong> неопходно е познавањето на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>те<br />
околност<strong>и</strong> <strong>и</strong> процес<strong>и</strong>те во ко<strong>и</strong> се разв<strong>и</strong>вал тој. Можеб<strong>и</strong> тоа претставувало<br />
<strong>и</strong> една од пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те што го насоч<strong>и</strong>ла Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> да се<br />
за<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>ра за XIX век, за македонск<strong>и</strong>те автор<strong>и</strong> од овој пер<strong>и</strong>од <strong>и</strong> за<br />
процес<strong>и</strong>те н<strong>и</strong>з ко<strong>и</strong> пом<strong>и</strong>нувал македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к. Научн<strong>и</strong>от <strong>и</strong>нтерес <strong>и</strong><br />
ангажманот на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> е постапен <strong>и</strong> уште во почетокот насочен<br />
кон она што ќе се покаже потоа како врзувачко тк<strong>и</strong>во на процес<strong>и</strong>те во<br />
македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к. Во 1965 год<strong>и</strong>на на Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong>от факултет тој ја<br />
одбран<strong>и</strong>л докторската д<strong>и</strong>сертац<strong>и</strong>ја „Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков – ж<strong>и</strong>вотот <strong>и</strong><br />
делото“. Пор<strong>и</strong>вот со <strong>и</strong>збор на една ваква тема е нешто што ќе се вград<strong>и</strong><br />
во цел<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>. Ч<strong>и</strong>тајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> постапно делата што се<br />
јавуваат потоа посветен<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>те автор<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> се јавуваат пред<br />
<strong>и</strong> по М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков <strong>и</strong>маме чувство дека се разв<strong>и</strong>ва еден разгранет с<strong>и</strong>стем<br />
што г<strong>и</strong> врзува с<strong>и</strong>те важн<strong>и</strong> особеност<strong>и</strong>, дела <strong>и</strong> л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong> што се вграден<strong>и</strong><br />
во развојот на македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во<br />
последн<strong>и</strong>те два века. Ако е случаен <strong>и</strong>зборот на докторската д<strong>и</strong>сертац<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> е направен по сугест<strong>и</strong>ја за најпотребн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стражувања за тековното
_________________________________________________________ 43<br />
време, понатамошн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стражувања се потт<strong>и</strong>к <strong>и</strong> разв<strong>и</strong>ен <strong>и</strong>нтерес за<br />
нешто што вл<strong>и</strong>јаело со сопствената пр<strong>и</strong>влечност. Об<strong>и</strong>чно тоа се случува<br />
кога се спојуваат <strong>и</strong> прават неповратна с<strong>и</strong>мб<strong>и</strong>оза м<strong>и</strong>слата, <strong>и</strong>де<strong>и</strong>те,<br />
цел<strong>и</strong>те. Во тој процес на генерац<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> д<strong>и</strong>станц<strong>и</strong><strong>и</strong> врската на заедн<strong>и</strong>чкото<br />
е м<strong>и</strong>слата, па оттаму <strong>и</strong>зборот на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> да продолж<strong>и</strong> со<br />
<strong>и</strong>стражувањата на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков не е случаен, туку е резултат на сл<strong>и</strong>чност<strong>и</strong>те<br />
што г<strong>и</strong> наоѓа кај М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во споредба со сопствен<strong>и</strong>те ставов<strong>и</strong>.<br />
Останува прашањето кој кого <strong>и</strong>збрал, Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> да го <strong>и</strong>ма како<br />
постојан <strong>и</strong>звор на <strong>и</strong>стражувања М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков <strong>и</strong>л<strong>и</strong> М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков со својата<br />
м<strong>и</strong>сла, цел<strong>и</strong>, <strong>и</strong>деал<strong>и</strong> да вл<strong>и</strong>јае врз Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>. Н<strong>и</strong>шката што ја прав<strong>и</strong><br />
почетната врска ќе прерасне во цврста врска, а таа врска е <strong>и</strong>зградена<br />
преку патр<strong>и</strong>от<strong>и</strong>змот <strong>и</strong>зразен кај двајцата. Таква поврзаност може да се<br />
јав<strong>и</strong> кога се јавува како собеседн<strong>и</strong>к некој подобен на себес<strong>и</strong>, таква<br />
<strong>и</strong>нт<strong>и</strong>мна врска кога се завлегува во анал<strong>и</strong>зата на нап<strong>и</strong>шаното <strong>и</strong> поврзаноста<br />
со м<strong>и</strong>слата со авторот ја разв<strong>и</strong>ва Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> уште пр<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>зработката на докторската д<strong>и</strong>сертац<strong>и</strong>ја, за да се прош<strong>и</strong>р<strong>и</strong> понатаму во<br />
целосно расветлување на ж<strong>и</strong>вотот <strong>и</strong> делото на Крсте М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Без<br />
разл<strong>и</strong>ка на тековн<strong>и</strong>те акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong>, времето, просторот, местото Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong><br />
во конт<strong>и</strong>ну<strong>и</strong>тет врш<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања поврзан<strong>и</strong> со М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, со<br />
македонск<strong>и</strong>те автор<strong>и</strong> од XIX век, градејќ<strong>и</strong> еден моза<strong>и</strong>к за целата<br />
македонска состојба каде се надоврзуваат л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong> <strong>и</strong> настан<strong>и</strong> што ќе<br />
претставуваат добра <strong>и</strong> цврста основа на она што го <strong>и</strong>маме денеска. Во<br />
еден пер<strong>и</strong>од од својот ж<strong>и</strong>вот Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> предавал македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong><br />
македонска л<strong>и</strong>тература на Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong>от факултет на <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от во<br />
Љубљана (Словен<strong>и</strong>ја), работел како лектор по македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> на<br />
Педагошката академ<strong>и</strong>ја во Мар<strong>и</strong>бор. Во негов<strong>и</strong>те профес<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong><br />
акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> тој б<strong>и</strong>л <strong>и</strong> гост<strong>и</strong>н-професор на курсот по македонска <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong> ц<strong>и</strong>в<strong>и</strong>л<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја на Нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>от <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>тут за ор<strong>и</strong>енталн<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
ц<strong>и</strong>в<strong>и</strong>л<strong>и</strong>зац<strong>и</strong><strong>и</strong> на Сорбона во Пар<strong>и</strong>з. Конт<strong>и</strong>ну<strong>и</strong>рано се јавува како гост<strong>и</strong>н-професор<br />
на повеќе европск<strong>и</strong> <strong>и</strong> светск<strong>и</strong> ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>тут<strong>и</strong>.<br />
Особено е значајна врската со Рус<strong>и</strong>ја (преку московск<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> центр<strong>и</strong>) <strong>и</strong> Укра<strong>и</strong>на (каде се јавува како коорд<strong>и</strong>натор на соработката<br />
меѓу македонск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> укра<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> центр<strong>и</strong> од областа на<br />
општествен<strong>и</strong>те наук<strong>и</strong>). Постојано се јавува како нос<strong>и</strong>тел на разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong><br />
функц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> како учесн<strong>и</strong>к на разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> проект<strong>и</strong>. Во еден пер<strong>и</strong>од б<strong>и</strong>л<br />
д<strong>и</strong>ректор на Инст<strong>и</strong>тутот за фолклор во Скопје. Тој б<strong>и</strong>л <strong>и</strong> раковод<strong>и</strong>тел<br />
на Балканолошкото одделен<strong>и</strong>е во Инст<strong>и</strong>тутот за нац<strong>и</strong>онална <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
на Т<strong>и</strong>мот за културната <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја во Инст<strong>и</strong>тутот. До пенз<strong>и</strong>он<strong>и</strong>рањето<br />
б<strong>и</strong>л научен советн<strong>и</strong>к во Инст<strong>и</strong>тутот за старословенска култура. Големата<br />
желба да се вград<strong>и</strong> во форм<strong>и</strong>рањето на осамостоената македонска<br />
држава <strong>и</strong> да го даде својот пр<strong>и</strong>донес во зацврстувањето на самостојна<br />
Македон<strong>и</strong>ја пред дваесет год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> го доведува до поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата на потпретседател<br />
на првата Влада на самостојна Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, тоа е<br />
пер<strong>и</strong>од кога с<strong>и</strong>те расположл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> <strong>и</strong> стручн<strong>и</strong> потенц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong> што г<strong>и</strong>
_________________________________________________________<br />
44<br />
поседува Македон<strong>и</strong>ја како човечк<strong>и</strong> капац<strong>и</strong>тет<strong>и</strong> се внесуваат во зашт<strong>и</strong>та<br />
на татков<strong>и</strong>ната <strong>и</strong> на нејз<strong>и</strong>натата самостојност. Она што не го дож<strong>и</strong>веал<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во својот ж<strong>и</strong>вот, го дож<strong>и</strong>вува Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> заедно со друг<strong>и</strong>те<br />
следбен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Во цел<strong>и</strong>от тој пер<strong>и</strong>од Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong><br />
работ<strong>и</strong> на повеќе пол<strong>и</strong>ња. Научн<strong>и</strong>те елаборац<strong>и</strong><strong>и</strong>, <strong>и</strong>стражувањата се<br />
поврзан<strong>и</strong> со обука на кадр<strong>и</strong> за научна работа преку учеството во ком<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
за одбрана на докторск<strong>и</strong> <strong>и</strong> маг<strong>и</strong>стерск<strong>и</strong> д<strong>и</strong>сертац<strong>и</strong><strong>и</strong> на Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong> Ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong>от факултет на <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от <strong>„Св</strong>. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“<br />
во Скопје. Како резултат на таа посветеност е <strong>и</strong> <strong>и</strong>зборот за член<br />
на МАНУ во 1988. Тој е <strong>и</strong> научен секретар на МАНУ од 1999 до 2003<br />
год<strong>и</strong>на. Градејќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> врск<strong>и</strong>те на македонск<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> со друг<strong>и</strong> научн<strong>и</strong><br />
центр<strong>и</strong> во негов<strong>и</strong>те акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> се вбројуваат <strong>и</strong> <strong>и</strong>зборот за редовен член<br />
на Академ<strong>и</strong>јата за педагошк<strong>и</strong> <strong>и</strong> општествен<strong>и</strong> наук<strong>и</strong> (Москва), на Евроаз<strong>и</strong>ската<br />
академ<strong>и</strong>ја на наук<strong>и</strong>те (М<strong>и</strong>нск) <strong>и</strong> на Словенската академ<strong>и</strong>ја на<br />
наук<strong>и</strong>те (К<strong>и</strong>ев). Кон ова се <strong>и</strong> голем<strong>и</strong>от број акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> во рамк<strong>и</strong>те на<br />
Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, така се јавува <strong>и</strong> како почесен член на Друштвото<br />
на п<strong>и</strong>сател<strong>и</strong>те на Македон<strong>и</strong>ја, тој е член на Друштвото за наука <strong>и</strong><br />
уметност во Б<strong>и</strong>тола <strong>и</strong> на Друштвото за наука <strong>и</strong> уметност во Пр<strong>и</strong>леп.<br />
Членувањето во голем број орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> одбор<strong>и</strong>, ком<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> др.<br />
научн<strong>и</strong>, општествено-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> функц<strong>и</strong><strong>и</strong> се пр<strong>и</strong>дружн<strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> во<br />
текот на год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те м<strong>и</strong>нат<strong>и</strong> во макотрпна работа на с<strong>и</strong>те пол<strong>и</strong>ња. Секаде<br />
каде што може да помогне со своето <strong>и</strong>скуство <strong>и</strong> знаење, неуморно безрезервно<br />
го даваше <strong>и</strong> уште го дава својот пр<strong>и</strong>донес. Учествува на голем<br />
број соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong> што ја опфаќаат темат<strong>и</strong>ката за македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја,<br />
јаз<strong>и</strong>кот, фолклорот, л<strong>и</strong>тературата, културата <strong>и</strong> сл. Негов<strong>и</strong>те настап<strong>и</strong><br />
оставаат впечаток б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> се резултат на сер<strong>и</strong>озн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања,<br />
д<strong>и</strong>сц<strong>и</strong>пл<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ран пр<strong>и</strong>стап, дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> онаму каде што не се јавува како<br />
учесн<strong>и</strong>к во програмск<strong>и</strong>от дел тој наоѓал <strong>и</strong> наоѓа време да одговор<strong>и</strong> на<br />
поканата <strong>и</strong> со конструкт<strong>и</strong>вна д<strong>и</strong>скус<strong>и</strong>ја да го збогат<strong>и</strong> настанот.<br />
Реценз<strong>и</strong>рањето <strong>и</strong> промов<strong>и</strong>рањето на голем број трудов<strong>и</strong> <strong>и</strong> проект<strong>и</strong> не се<br />
забележан<strong>и</strong> во б<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>јата на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, но тој со својата елоквентност<br />
<strong>и</strong> умешност да г<strong>и</strong> <strong>и</strong>стакне <strong>и</strong> целосно да г<strong>и</strong> претстав<strong>и</strong> остава<br />
впечаток на д<strong>и</strong>сц<strong>и</strong>пл<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ран <strong>и</strong> сер<strong>и</strong>озен научн<strong>и</strong>к. Дел од негов<strong>и</strong>те<br />
акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> се <strong>и</strong> арх<strong>и</strong>вск<strong>и</strong>те, б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>отечн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> теренск<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стражувања<br />
во земјата <strong>и</strong> во странство. Посебно треба да се <strong>и</strong>стакнат негов<strong>и</strong>те согледувања<br />
пр<strong>и</strong> теренск<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стражувања на определен<strong>и</strong> делов<strong>и</strong> од Македон<strong>и</strong>ја,<br />
како што се он<strong>и</strong>е во областа Гора <strong>и</strong> многу друг<strong>и</strong> што овозмож<strong>и</strong>ле<br />
на терен, во практ<strong>и</strong>ка да се анал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раат јаз<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>, фолклорн<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
друг<strong>и</strong> особеност<strong>и</strong> на македонското населен<strong>и</strong>е. Како резултат од т<strong>и</strong>е<br />
<strong>и</strong>стражувања денеска <strong>и</strong>маме значајн<strong>и</strong> документ<strong>и</strong> откр<strong>и</strong>ен<strong>и</strong> од него <strong>и</strong><br />
елабор<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> аргумент<strong>и</strong> за дв<strong>и</strong>жења, настан<strong>и</strong>, л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong> <strong>и</strong> процес<strong>и</strong> од<br />
македонската културна <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онален разв<strong>и</strong>ток. Такв<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања<br />
се <strong>и</strong> он<strong>и</strong>е посветен<strong>и</strong> на значајн<strong>и</strong> л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong> од македонското<br />
м<strong>и</strong>нато <strong>и</strong>л<strong>и</strong> поврзан<strong>и</strong> со македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, како што се: браќата
_________________________________________________________ 45<br />
М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, Р. Ж<strong>и</strong>нз<strong>и</strong>фов, М. Цепенков, Ѓ. Пулевск<strong>и</strong>, Петар Драганов,<br />
В. Чернодр<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>, браќата Чуповск<strong>и</strong>, Д<strong>и</strong>јаманд<strong>и</strong>ја М<strong>и</strong>шајков, Наце<br />
Д<strong>и</strong>мов, Стефан Дедов, Гр<strong>и</strong>гор<strong>и</strong>е Хаџ<strong>и</strong>ташков<strong>и</strong>ќ, Кочо Рац<strong>и</strong>н, Н<strong>и</strong>кола<br />
Вапцаров, Антон Попов, М<strong>и</strong>ха<strong>и</strong>л Сматракалев, Ангел Д<strong>и</strong>нев <strong>и</strong> др.<br />
Неко<strong>и</strong> од н<strong>и</strong>в се разгледуван<strong>и</strong> <strong>и</strong>зделено, а во неко<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> е воспоставена<br />
врската кај одделн<strong>и</strong> л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong> по определен<strong>и</strong> тем<strong>и</strong>. Секако најголем<strong>и</strong>от<br />
простор во <strong>и</strong>стражувањата му е посветен на Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков.<br />
Опусот на Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> се согледува во над 900 научн<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
стручн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> публ<strong>и</strong>куван<strong>и</strong> во разн<strong>и</strong> зборн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја во земјата<br />
<strong>и</strong> во странство, се јавува <strong>и</strong> како соавтор на учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> по <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја. Изземајќ<strong>и</strong><br />
г<strong>и</strong> делата посветен<strong>и</strong> на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, особено треба да се <strong>и</strong>стакнат<br />
монографск<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> каде што се претставен<strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вотот <strong>и</strong><br />
делото на: Ѓорѓ<strong>и</strong>ја Пулевск<strong>и</strong>, Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја Чуповск<strong>и</strong>, Наце Д<strong>и</strong>мов, Кочо<br />
Рац<strong>и</strong>н, Вас<strong>и</strong>л Икономов; простор е отстапен <strong>и</strong> на творб<strong>и</strong>те од Марко<br />
Цепенков. Преку <strong>и</strong>стражувањата на Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> првпат се објавен<strong>и</strong><br />
собран<strong>и</strong> на едно место објавен<strong>и</strong>те <strong>и</strong> необјавен<strong>и</strong>те „Песн<strong>и</strong> за татков<strong>и</strong>ната“<br />
од Вапцаров. Кон творештвото се <strong>и</strong>здвојуваат монографск<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>стражувања за Македонското научно-л<strong>и</strong>тературно другарство во<br />
Петербург во два тома; „Македонск<strong>и</strong>от фолклор <strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналната свест”<br />
во два тома; „Македонск<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> македонската нац<strong>и</strong>ја“ во два тома;<br />
„Пројав<strong>и</strong> <strong>и</strong> проф<strong>и</strong>л<strong>и</strong> од македонската л<strong>и</strong>тературна <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја“ во два<br />
тома; „Македонск<strong>и</strong> летоп<strong>и</strong>с“ во два тома; „Македонск<strong>и</strong>от ст<strong>и</strong>х 1900–<br />
1944“; зб<strong>и</strong>рк<strong>и</strong>те „Македонск<strong>и</strong> народноослобод<strong>и</strong>телн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>“ <strong>и</strong> „Македонск<strong>и</strong><br />
револуц<strong>и</strong>онерн<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> за Гоце Делчев, Јордан<br />
П<strong>и</strong>перката <strong>и</strong> П<strong>и</strong>ту Гул<strong>и</strong>“; „Портрет<strong>и</strong> <strong>и</strong> процес<strong>и</strong> од македонската л<strong>и</strong>тературна<br />
<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онална <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја“; „Истор<strong>и</strong>ја на македонската нац<strong>и</strong>ја“;<br />
„Сознајб<strong>и</strong> за јаз<strong>и</strong>кот, л<strong>и</strong>тературата <strong>и</strong> нац<strong>и</strong>јата“; „Столет<strong>и</strong>ја на македонската<br />
свест“; „Македонската кауза“ <strong>и</strong>тн. Бројот на трудов<strong>и</strong>те што се<br />
претставен<strong>и</strong> во б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>јата на Бл. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> не е само една <strong>и</strong>мпозантна<br />
бројка, станува збор за неуморен пор<strong>и</strong>в да се <strong>и</strong>стражува н<strong>и</strong>з<br />
македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, да се пронаоѓаат корен<strong>и</strong>те, цврст<strong>и</strong> аргумент<strong>и</strong>,<br />
поткрепа на македоншт<strong>и</strong>ната, доказ<strong>и</strong>те за нашето постоење. Наедно тоа<br />
знач<strong>и</strong> да се посвет<strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вотот само на една цел, неуморно да се трага по<br />
пат<strong>и</strong>штата што г<strong>и</strong> м<strong>и</strong>нале претходн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те, да се пронаоѓа она што останало<br />
затскр<strong>и</strong>ено, а многу важно за нас во ов<strong>и</strong>е околност<strong>и</strong>.<br />
Последната значајна акт<strong>и</strong>вност на академ<strong>и</strong>кот Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong><br />
е работата како редактор на Македонската енц<strong>и</strong>клопед<strong>и</strong>ја во два тома<br />
(прва <strong>и</strong> засега ед<strong>и</strong>нствена). Влогот во ова дело е нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на голем <strong>и</strong> тоа<br />
е резултат на долгогод<strong>и</strong>шна коорд<strong>и</strong>н<strong>и</strong>рана работа на еден голем т<strong>и</strong>м<br />
раководен, односно коорд<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ран од Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>. Внесеноста во овој<br />
труд <strong>и</strong> с<strong>и</strong>лата да се <strong>и</strong>страе пред напад<strong>и</strong>те по отпечатувањето пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>каа<br />
уште поголема борбеност, наедно отвор<strong>и</strong>ја нов <strong>и</strong>звор на енерг<strong>и</strong>ја<br />
да се опсто<strong>и</strong> во ор<strong>и</strong>г<strong>и</strong>налноста <strong>и</strong> во објект<strong>и</strong>вноста. Можеб<strong>и</strong> неко<strong>и</strong> беа<br />
збунет<strong>и</strong> од шт<strong>и</strong>тов<strong>и</strong>те што се појав<strong>и</strong>ја пред н<strong>и</strong>в во одбрана на Енц<strong>и</strong>кло-
_________________________________________________________<br />
46<br />
пед<strong>и</strong>јата <strong>и</strong>л<strong>и</strong> г<strong>и</strong> збун<strong>и</strong> сопствен<strong>и</strong>от образ отсл<strong>и</strong>кан во т<strong>и</strong>е шт<strong>и</strong>тов<strong>и</strong> како<br />
одблесок. Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> во тој пер<strong>и</strong>од се најде меѓу вкрстен оган <strong>и</strong><br />
тука можеше да го вкус<strong>и</strong> чувството што го носел М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков кога во<br />
1903 ја отпечат<strong>и</strong>л „За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“. Об<strong>и</strong>чно во вакв<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>годн<strong>и</strong><br />
текстов<strong>и</strong> нема простор за вакв<strong>и</strong> реакц<strong>и</strong><strong>и</strong>, но за да нема нешто недоречено<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> пак да не пом<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> некој дека реакц<strong>и</strong><strong>и</strong>те кон Енц<strong>и</strong>клопед<strong>и</strong>јата<br />
се ставен<strong>и</strong> како табу, како нешто што може да ја намал<strong>и</strong> вредноста<br />
на делото на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, овде г<strong>и</strong> спомнуваме, не за да го зашт<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ме<br />
редакторот, туку за да ја <strong>и</strong>стакнеме неговата борбеност, храброст<br />
<strong>и</strong> <strong>и</strong>страјност.<br />
Кон 85-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од смртта на Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<br />
Да се зборува за Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков (1874 – 1926) знач<strong>и</strong> д<strong>и</strong>ректно<br />
да се поврзе дејноста на Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> <strong>и</strong> сето она што го стор<strong>и</strong>л<br />
тој за да н<strong>и</strong> ја претстав<strong>и</strong> во целост дејноста <strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вотн<strong>и</strong>от пат на<br />
нај<strong>и</strong>стакнатата л<strong>и</strong>чност на македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја. Реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> нема дел од<br />
ж<strong>и</strong>вотот <strong>и</strong> од творештвото на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков што останува зад превезот на<br />
недообјаснетото, благодарен<strong>и</strong>е на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> којшто направ<strong>и</strong> темелн<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>стражувања безрезервно посветувајќ<strong>и</strong> се на делото <strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вотот на<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Исто така реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> е невозможно да се п<strong>и</strong>шува за М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, а<br />
<strong>и</strong>стражувањата да не започнат <strong>и</strong> да се сврт<strong>и</strong>ме кон трагата која вод<strong>и</strong><br />
кон дејноста на Бл. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>. Н<strong>и</strong>кој толку доследно <strong>и</strong> целосно не ја<br />
разоткр<strong>и</strong>ва пред нас м<strong>и</strong>слата на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков како што го прав<strong>и</strong> тоа Б.<br />
Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>. 85 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> по смртта на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков можеб<strong>и</strong> н<strong>и</strong> се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> дека<br />
она што ќе се каже е преповторување <strong>и</strong> дека веќе некогаш е кажано од<br />
некого пр<strong>и</strong> сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>год<strong>и</strong>. Но, од <strong>и</strong>скуство кога во определен<strong>и</strong><br />
пр<strong>и</strong>год<strong>и</strong> ч<strong>и</strong>там за вакв<strong>и</strong> сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> повод<strong>и</strong> м<strong>и</strong> недостасуваат основн<strong>и</strong>те<br />
податоц<strong>и</strong>, еден в<strong>и</strong>д л<strong>и</strong>чна карта за л<strong>и</strong>чноста која не нос<strong>и</strong> неко<strong>и</strong> нов<strong>и</strong><br />
податоц<strong>и</strong> од он<strong>и</strong>е основн<strong>и</strong>те. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков е роден во Постол (Пела,<br />
Егејска Македон<strong>и</strong>ја), во 1874 год<strong>и</strong>на. Основното образован<strong>и</strong>е го доб<strong>и</strong>л<br />
во родното место, а потоа го продолж<strong>и</strong>л образован<strong>и</strong>ето во Солун,<br />
Шабац, Соф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Белград. Така во 1895 год<strong>и</strong>на ја завршува тр<strong>и</strong>год<strong>и</strong>шната<br />
Уч<strong>и</strong>телска школа во Белград <strong>и</strong> зам<strong>и</strong>нува за Одеса, а оттаму во<br />
Полтава (денешна Укра<strong>и</strong>на) во 1897 ја довршува Духовната сем<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>ја<br />
што б<strong>и</strong>ло услов да се зап<strong>и</strong>ше на Истор<strong>и</strong>ско-ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong>от факултет во<br />
Петербург. Во 1902 год<strong>и</strong>на д<strong>и</strong>плом<strong>и</strong>рал <strong>и</strong> тоа е пер<strong>и</strong>одот кога го<br />
создавал своето ж<strong>и</strong>вотно дело „За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“. Кн<strong>и</strong>гата б<strong>и</strong>ла<br />
отпечатена во Соф<strong>и</strong>ја, 1903 год<strong>и</strong>на. За неа слободно може да се каже<br />
дека е првата кн<strong>и</strong>га нап<strong>и</strong>шана на современ (л<strong>и</strong>тературен) македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, а како што ќе ја протолкува Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> во сво<strong>и</strong>те дела како<br />
научно поставена <strong>и</strong> теоретск<strong>и</strong> образложена <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от<br />
народ, а <strong>и</strong> како <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја на македонската нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла. По оваа<br />
храбра <strong>и</strong> јавна обзнана М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков б<strong>и</strong>л напаѓан <strong>и</strong> прогонуван. Во оваа
_________________________________________________________ 47<br />
кн<strong>и</strong>га М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков г<strong>и</strong> вград<strong>и</strong>л <strong>и</strong> научно г<strong>и</strong> образлож<strong>и</strong>л с<strong>и</strong>те важн<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong><br />
прашања ко<strong>и</strong> во најголема мера ја отсл<strong>и</strong>куваат самоб<strong>и</strong>тноста <strong>и</strong><br />
посебноста на македонск<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к. Во последната,<br />
петта, стат<strong>и</strong>ја од оваа кн<strong>и</strong>га („Неколку зборо<strong>и</strong> за македонцк<strong>и</strong>от<br />
л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к“) М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков г<strong>и</strong> дава насок<strong>и</strong>те за тоа каков треба да<br />
б<strong>и</strong>де македонск<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к. Токму оваа насока може да ја<br />
сметаме како об<strong>и</strong>д за создавање на л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к, до конечната<br />
код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја на оваа форма ед<strong>и</strong>нствена пречка б<strong>и</strong>ле општественопол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те<br />
околност<strong>и</strong>. Во почетокот на 1903 год<strong>и</strong>на работ<strong>и</strong> како<br />
наставн<strong>и</strong>к во Машката клас<strong>и</strong>чна г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong>ја во Б<strong>и</strong>тола. За време на<br />
Ил<strong>и</strong>нденското востан<strong>и</strong>е б<strong>и</strong>л во Рус<strong>и</strong>ја, потоа се враќа во Соф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> ја<br />
отпечатува кн<strong>и</strong>гата. Понатаму негов<strong>и</strong>те пат<strong>и</strong>шта ќе се дв<strong>и</strong>жат на<br />
релац<strong>и</strong><strong>и</strong>те Рус<strong>и</strong>ја, Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Македон<strong>и</strong>ја. Во 1905 год<strong>и</strong>на во Одеса го<br />
печат<strong>и</strong> сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето Вардар. Потоа во 1913 год<strong>и</strong>на заедно со браќата<br />
Чуповск<strong>и</strong> <strong>и</strong> друг<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> дејц<strong>и</strong> го печатат сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето „Македонск<strong>и</strong><br />
глас“ (само 11 броја). Еден пер<strong>и</strong>од работ<strong>и</strong> во К<strong>и</strong>шењев, а на крајот<br />
се враќа во Соф<strong>и</strong>ја каде што ум<strong>и</strong>ра на 26 јул<strong>и</strong> 1926 год<strong>и</strong>на. С<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
од отпечатувањето на кн<strong>и</strong>гата „За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“ неуморно<br />
твор<strong>и</strong> <strong>и</strong> г<strong>и</strong> кор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> с<strong>и</strong>те можност<strong>и</strong> за аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на македонското<br />
нац<strong>и</strong>онално прашање со надеж дека современа Европа ќе ја покаже<br />
својата демократ<strong>и</strong>чност <strong>и</strong> ќе ја согледа самостојноста <strong>и</strong> посебноста на<br />
македонск<strong>и</strong>от народ.<br />
Секоја год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>на, без разл<strong>и</strong>ка дал<strong>и</strong> станува збор за раѓањето<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> за смртта на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, потт<strong>и</strong>кнува на разм<strong>и</strong>слување околу сето<br />
она што н<strong>и</strong> го порача М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во сво<strong>и</strong>те дела, нешто што не треба да<br />
го заборав<strong>и</strong>ме б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> преку страдањата во негов<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот, преку<br />
жртвата што ја дава тој, преку сето она што го нап<strong>и</strong>шал тој може да<br />
науч<strong>и</strong>ме како се сака сопствената татков<strong>и</strong>на, како треба да се поч<strong>и</strong>тува<br />
сопствен<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја, култура. Делото на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков потоа ќе<br />
б<strong>и</strong>де поука за наредн<strong>и</strong>те генерац<strong>и</strong><strong>и</strong>. По 1945 год., по код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>јата<br />
постапно ќе се откр<strong>и</strong>ва дел по дел М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков <strong>и</strong> неговото дело, така<br />
реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> нема л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст <strong>и</strong>л<strong>и</strong> л<strong>и</strong>терат, дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> странск<strong>и</strong> македон<strong>и</strong>ст што не<br />
се упат<strong>и</strong>л во делото на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Борбата што ја водел М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков б<strong>и</strong>ла<br />
наметната <strong>и</strong> од времето во кое ж<strong>и</strong>веел, а тоа б<strong>и</strong>ла борба на културен<br />
план. За него ќе п<strong>и</strong>шуваат: Б. Конеск<strong>и</strong>, Б. Коруб<strong>и</strong>н, А. Џукеск<strong>и</strong>, Т.<br />
Стаматоск<strong>и</strong>, Т. Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тровск<strong>и</strong> <strong>и</strong> др. Делумно <strong>и</strong>л<strong>и</strong> целосно ќе б<strong>и</strong>де<br />
опфатен <strong>и</strong> од наредн<strong>и</strong>те генерац<strong>и</strong><strong>и</strong> л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>, л<strong>и</strong>терат<strong>и</strong>,<br />
фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>. Неколку голем<strong>и</strong> меѓународн<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong> ќе б<strong>и</strong>дат посветен<strong>и</strong><br />
на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Сосема пр<strong>и</strong>родно се јавува оваа за<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>раност за<br />
делото <strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вотот на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> тој може да б<strong>и</strong>де пр<strong>и</strong>мер за<br />
<strong>и</strong>страјност <strong>и</strong> патр<strong>и</strong>от<strong>и</strong>зам б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> н<strong>и</strong>когаш во својот ж<strong>и</strong>вот не г<strong>и</strong><br />
став<strong>и</strong>л на преден план сво<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>, ж<strong>и</strong>веел <strong>и</strong> работел за Македон<strong>и</strong>ја.<br />
Во сво<strong>и</strong>те <strong>и</strong>де<strong>и</strong> се покажал далекув<strong>и</strong>д, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> негов<strong>и</strong>те трудов<strong>и</strong><br />
не ја губат актуелноста.
_________________________________________________________<br />
48<br />
Својата кн<strong>и</strong>га „За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“ М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков ја започнал<br />
со речен<strong>и</strong>цата „Sekoi ~ovek, kako ~len na nekoia ob{~ina ili<br />
nekoie drugarstvo, imat izvesen dolg i izvesni praa kon i od<br />
nif. “ Водејќ<strong>и</strong> се од тоа н<strong>и</strong>з својот ж<strong>и</strong>вот го враќал долгот кон<br />
татков<strong>и</strong>ната, а т<strong>и</strong>е што се зафат<strong>и</strong>ле со <strong>и</strong>стражувањето на неговото дело<br />
г<strong>и</strong> водел кон прашањата што треба да се стор<strong>и</strong> за својата татков<strong>и</strong>на <strong>и</strong> за<br />
својот народ.<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> за Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<br />
Многу в<strong>и</strong>дн<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> научн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> – л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>,<br />
фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, културолоз<strong>и</strong> дале пр<strong>и</strong>донес во расветлувањето на ж<strong>и</strong>вотот<br />
<strong>и</strong> дејноста на Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Преку соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong>те посветен<strong>и</strong> на<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, преку одделн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> <strong>и</strong> сл. ја доб<strong>и</strong>ваме целосната сл<strong>и</strong>ка за<br />
овој наш културен деец. Но, ако треба да <strong>и</strong>здво<strong>и</strong>ме определен<strong>и</strong> дела<br />
посветен<strong>и</strong> на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, тогаш академ<strong>и</strong>к Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> од с<strong>и</strong>те<br />
аспект<strong>и</strong> го елабор<strong>и</strong>ра сето она што друг<strong>и</strong>те го зафат<strong>и</strong>ле во сво<strong>и</strong>те трудов<strong>и</strong>.<br />
Преку оп<strong>и</strong>с<strong>и</strong>те <strong>и</strong> анал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>те на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков н<strong>и</strong> станува<br />
побл<strong>и</strong>зок, појасен, полесен, а наедно таквото толкување ја разв<strong>и</strong>ва<br />
креат<strong>и</strong>вноста <strong>и</strong> н<strong>и</strong> ја разоткр<strong>и</strong>ва голем<strong>и</strong>ната <strong>и</strong> моќта на остав<strong>и</strong>ната од<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков.<br />
Имајќ<strong>и</strong> ја предв<strong>и</strong>д сестраноста на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> сосема е јасен<br />
мулт<strong>и</strong>д<strong>и</strong>сц<strong>и</strong>пл<strong>и</strong>нарн<strong>и</strong>от пр<strong>и</strong>стап. Од друга страна предв<strong>и</strong>д треба да се<br />
земе <strong>и</strong> фактот што Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> од<strong>и</strong> по временската верт<strong>и</strong>кала <strong>и</strong> г<strong>и</strong><br />
опфаќа автор<strong>и</strong>те со трудов<strong>и</strong>те пред <strong>и</strong> по М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, токму тоа г<strong>и</strong> прав<strong>и</strong><br />
толкувањата на дејствувањето <strong>и</strong> на делата разб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> <strong>и</strong> во контекст на<br />
општ<strong>и</strong>те состојб<strong>и</strong> <strong>и</strong> можност<strong>и</strong>. Изб<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong> ја докторската д<strong>и</strong>сертац<strong>и</strong>ја<br />
„Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков – ж<strong>и</strong>вотот <strong>и</strong> делото” (1965) Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> го <strong>и</strong>зб<strong>и</strong>ра<br />
патот по кој ќе се вод<strong>и</strong> во сво<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања. Уште во 1964<br />
год. во сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето „Македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к“ (XV, 1-2, стр. 28-45) ќе н<strong>и</strong> б<strong>и</strong>де<br />
претставен нач<strong>и</strong>нот на согледб<strong>и</strong>те на ставов<strong>и</strong>те на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во<br />
стат<strong>и</strong>јата „Како се форм<strong>и</strong>раше М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рковата м<strong>и</strong>сла“. Тој почетен <strong>и</strong>мпулс<br />
со текот на времето само ќе се зас<strong>и</strong>лува <strong>и</strong> ќе доб<strong>и</strong>ва на с<strong>и</strong>гурност.<br />
Интересот за М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков само ќе се зголемува, а како се зголемува тој<br />
<strong>и</strong>нтерес така <strong>и</strong> се појавуваат делата посветен<strong>и</strong> на ж<strong>и</strong>вотот, дејноста,<br />
определен<strong>и</strong> проблемат<strong>и</strong>к<strong>и</strong> од страна на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>.<br />
Творечката севкупност на еден автор каков што е М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков се<br />
наметна како потреба, но <strong>и</strong> како долг кон него. Како што споменавме<br />
на почетокот, овде ќе се об<strong>и</strong>деме да дадеме само еден краток осврт на<br />
дел од творештвото на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> посветено на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Станува<br />
збор за студ<strong>и</strong>јата „Вардар“ научно-л<strong>и</strong>тературно <strong>и</strong> општественопол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко<br />
сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е на К.П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, ед. Посебн<strong>и</strong> <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ја, кн. 4,<br />
ИМЈ, Скопје, 1966. Втор<strong>и</strong>от дел е претставување на тр<strong>и</strong>те тома од<br />
ед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата „Собран<strong>и</strong>те дела на Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков“ од предв<strong>и</strong>ден<strong>и</strong>те
_________________________________________________________ 49<br />
шест тома. Проектот каде што се предв<strong>и</strong>ден<strong>и</strong> собран<strong>и</strong>те дела е дел од<br />
Програмата на МАНУ од 1995 год.<br />
Уште пр<strong>и</strong> печатењето на кн<strong>и</strong>гата „За македонск<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков се насочува кон <strong>и</strong>де<strong>и</strong>те за печатење кн<strong>и</strong>шк<strong>и</strong> на македонско<br />
наречје (особено за грамат<strong>и</strong>ка, <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ска ч<strong>и</strong>танка <strong>и</strong> сл.). Во сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето<br />
„Вардар“ може да се забележ<strong>и</strong> во практ<strong>и</strong>ка како се твор<strong>и</strong> на таа стандард<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана<br />
(во определен степен осовременета) форма, а тоа е еден<br />
об<strong>и</strong>д да се разв<strong>и</strong>е трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја за пр<strong>и</strong>менл<strong>и</strong>воста на <strong>и</strong>де<strong>и</strong>те за л<strong>и</strong>тературен<br />
јаз<strong>и</strong>к. Пред 1903 <strong>и</strong> 1905 год. само тоа што го <strong>и</strong>маме во сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето<br />
„Лоза“ може да го сметаме за сер<strong>и</strong>озен пр<strong>и</strong>стап кој вод<strong>и</strong> кон она што<br />
знач<strong>и</strong> зрелост за решавање на македонското јаз<strong>и</strong>чно прашање <strong>и</strong> за<br />
поставување на определена л<strong>и</strong>тературна форма. (Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Нац<strong>и</strong>оналната<br />
ор<strong>и</strong>ентац<strong>и</strong>ја на Младата македонска друж<strong>и</strong>на <strong>и</strong> на научнол<strong>и</strong>тературното<br />
сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е „Лоза“, Скопје, 1965).<br />
Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> во кн<strong>и</strong>гата посветена на сп. „Вардар“ дава целосен<br />
оп<strong>и</strong>с на јаз<strong>и</strong>кот во него, дополнет со разработка <strong>и</strong> коментар на<br />
текстов<strong>и</strong>те, наедно <strong>и</strong> фотот<strong>и</strong>пно го претставува целото сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е. Целосната<br />
<strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>ја што н<strong>и</strong> ја нуд<strong>и</strong> авторот не е само комплет<strong>и</strong>рање<br />
на сознан<strong>и</strong>јата, туку <strong>и</strong> можност за продлабочено разгледување на<br />
одделн<strong>и</strong> прашања што про<strong>и</strong>злегуваат од сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето. Станува збор за<br />
текст на 32 стран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, ст<strong>и</strong>лск<strong>и</strong> определен како публ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<br />
град<strong>и</strong> една концепц<strong>и</strong>ја која г<strong>и</strong> содрж<strong>и</strong> клучн<strong>и</strong>те елемент<strong>и</strong> за жанровск<strong>и</strong><br />
карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>к<strong>и</strong>. Внесува <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вен дел од редакц<strong>и</strong>јата со<br />
претставувањето на целта каде што вел<strong>и</strong>: „Na{iiot mese~nik iet<br />
ne{~o novo, {~o }e privle~it vnimain'eto na svite, {~o se<br />
interesuvaiet so ma}edonckoto pra{ai'ne.“ Целта е да се дадат<br />
соодветн<strong>и</strong> <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> од <strong>и</strong> за Македон<strong>и</strong>ја за да се потт<strong>и</strong>кне <strong>и</strong>нтересот<br />
за неа. Според Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> ова сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е претставува прва нац<strong>и</strong>онална<br />
етнографска стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка на Македонц<strong>и</strong>те, оваа констатац<strong>и</strong>ја про<strong>и</strong>злегува<br />
од текстот во кој се разгледува теор<strong>и</strong>јата за народноста на Македонц<strong>и</strong>те,<br />
а <strong>и</strong>сто така <strong>и</strong> од сп<strong>и</strong>сокот на селата од јужна Македон<strong>и</strong>ја.<br />
Јаз<strong>и</strong>кот употребен во сп. „Вардар“ го разгледувале голем број л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong><br />
(Б.Коруб<strong>и</strong>н, Б. Конеск<strong>и</strong>, Т. Стаматоск<strong>и</strong>, А. Џукеск<strong>и</strong>, М. М<strong>и</strong>овск<strong>и</strong>),<br />
но целосен преглед <strong>и</strong> разработка на сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето наоѓаме во делото<br />
на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>. Извршен<strong>и</strong> се согледувања на неколку рамн<strong>и</strong>шта (правоп<strong>и</strong>сн<strong>и</strong><br />
особеност<strong>и</strong> <strong>и</strong> фонет<strong>и</strong>ка, морфолошк<strong>и</strong>, лекс<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> с<strong>и</strong>нтакс<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
особеност<strong>и</strong>).<br />
Според Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето смело се зафат<strong>и</strong>л<br />
со „реш<strong>и</strong>телно модерн<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање на граф<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от с<strong>и</strong>стем. Тој смело<br />
раскрст<strong>и</strong>л со с<strong>и</strong>те стар<strong>и</strong> знац<strong>и</strong>, од ко<strong>и</strong> не се чувствувала н<strong>и</strong>каква потреба<br />
...“ што значело еден в<strong>и</strong>д упростување на граф<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от с<strong>и</strong>стем. Од<br />
направен<strong>и</strong>те анал<strong>и</strong>з<strong>и</strong> на Б.Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> про<strong>и</strong>злегуваат наредн<strong>и</strong>те насок<strong>и</strong><br />
во поглед на формата на македонск<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к: да се<br />
отстранат лекс<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те <strong>и</strong> друг<strong>и</strong>те елемент<strong>и</strong> од сопствен<strong>и</strong>от роден говор
_________________________________________________________<br />
50<br />
што не се вклопува во „централното македонско наречје“; да се<br />
разработ<strong>и</strong> <strong>и</strong> да се разв<strong>и</strong>е речен<strong>и</strong>цата карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чна за разговорната<br />
форма, дополнета со една поразв<strong>и</strong>ена форма на сложена речен<strong>и</strong>ца; да<br />
се даде простор на македонската лекс<strong>и</strong>ка преку ел<strong>и</strong>м<strong>и</strong>рање на туѓ<strong>и</strong><br />
елемент<strong>и</strong>, особено на турск<strong>и</strong>те елемент<strong>и</strong>; да се адапт<strong>и</strong>раат нов<strong>и</strong>те лексем<strong>и</strong><br />
од областа на културната лекс<strong>и</strong>ка <strong>и</strong>тн. Значењето на оваа целосна<br />
анал<strong>и</strong>за на сп. „Вардар“ во 1966 год<strong>и</strong>на дава еден појасен поглед на<br />
дејноста на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, со оваа анал<strong>и</strong>за Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> отвора еден по<strong>и</strong>наков<br />
пр<strong>и</strong>стап кон дејноста на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков.<br />
Во овој <strong>и</strong>збор од творештвото на Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> посветено на<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков се <strong>и</strong>здвојуваат тр<strong>и</strong>те тома од „Собран<strong>и</strong>те дела на Крсте П.<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков“. Како соработн<strong>и</strong>к во пр<strong>и</strong>редувањето е вклучена <strong>и</strong> Б<strong>и</strong>лјана<br />
Р<strong>и</strong>стовска-Јос<strong>и</strong>фовска.<br />
Уште во Предговорот на I том Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> ќе ја образлож<strong>и</strong> <strong>и</strong>дејата:<br />
„По шестдецен<strong>и</strong>ско запознавање <strong>и</strong> <strong>и</strong>стражување на делото на<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков чувствувам научен, морален, патр<strong>и</strong>отск<strong>и</strong> <strong>и</strong> човечк<strong>и</strong> долг да<br />
му го претставам на мојот народ заокружен<strong>и</strong>от опус на најзначајната <strong>и</strong><br />
најоспоруваната л<strong>и</strong>чност во македонската понова <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја“. Со ов<strong>и</strong>е<br />
почетн<strong>и</strong> зборов<strong>и</strong> Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> ќе завлезе во овој голем проект во кој<br />
целосно сака да ја расветл<strong>и</strong> дејноста на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, да н<strong>и</strong> откр<strong>и</strong>е една<br />
сестрана л<strong>и</strong>чност. Желбата да се претстав<strong>и</strong> М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков целосно не е<br />
само да се застане во одбрана на неговото дело, затоа што делото на<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во практ<strong>и</strong>ката се покажало, а најголемата потврда за <strong>и</strong>справноста<br />
се доб<strong>и</strong>ва токму таму. Потт<strong>и</strong>кот е повеќе да се запознае<br />
целосно македонската <strong>и</strong> за<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>раната светска јавност со една<br />
<strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>телна л<strong>и</strong>чност како што е М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, а во меѓувреме да се<br />
сопрат <strong>и</strong>скр<strong>и</strong>вен<strong>и</strong>те претстав<strong>и</strong> создаван<strong>и</strong> за М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков од он<strong>и</strong>е што се<br />
плашеа <strong>и</strong> се плашат од голем<strong>и</strong>ната <strong>и</strong> од <strong>и</strong>нтелектуалната моќ на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков.<br />
Несомнено с<strong>и</strong>те трудов<strong>и</strong> посветен<strong>и</strong> на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков пред сопствен<strong>и</strong>от<br />
народ ја постав<strong>и</strong>ја голем<strong>и</strong>ната <strong>и</strong> значењето на овој деец. Во прв<strong>и</strong>от<br />
том е сместена б<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>јата на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, а <strong>и</strong>сто така опфатен<strong>и</strong> се<br />
текстов<strong>и</strong>те на авторот нап<strong>и</strong>шан<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> објавен<strong>и</strong> на родн<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к создаван<strong>и</strong> во пер<strong>и</strong>одот 1900 – 1905. Целосно се претставен<strong>и</strong><br />
кн<strong>и</strong>гата „За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“, сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето „Вардар“, Зап<strong>и</strong>с<strong>и</strong> од<br />
родн<strong>и</strong>от крај, Зап<strong>и</strong>с<strong>и</strong> на народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> од селото Постол.<br />
II том од Собран<strong>и</strong>те дела г<strong>и</strong> опфаќа печатен<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стражувања <strong>и</strong><br />
стат<strong>и</strong><strong>и</strong> во пер<strong>и</strong>одот 1898 – 1909. Томот е поделен во два дела. Во прв<strong>и</strong>от<br />
дел се сместен<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong>те создаван<strong>и</strong> со зап<strong>и</strong>шувањето на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<br />
на Петербуршк<strong>и</strong>от ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет. Во ов<strong>и</strong>е трудов<strong>и</strong> постапно се<br />
чувствува прогресот на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков <strong>и</strong> вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>ето што го <strong>и</strong>зврш<strong>и</strong>ла врз<br />
него руската научна <strong>и</strong> пош<strong>и</strong>рока јавност. Станува збор за една умешност<br />
за брза едукац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> за креат<strong>и</strong>вно учење каде што М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков успева<br />
да ја претстав<strong>и</strong> соодветно поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата на македонск<strong>и</strong>от народ во рамк<strong>и</strong>те<br />
на Турската Импер<strong>и</strong>ја. Втор<strong>и</strong>от дел од II том г<strong>и</strong> опфаќа објаве-
_________________________________________________________ 51<br />
н<strong>и</strong>те резултат<strong>и</strong> во пер<strong>и</strong>одот од неговото прво предавање на Новорус<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от<br />
ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет во Одеса (1907), па до необјавен<strong>и</strong>те делов<strong>и</strong> од<br />
неговата маг<strong>и</strong>стерска д<strong>и</strong>сертац<strong>и</strong>ја. Во с<strong>и</strong>те ов<strong>и</strong>е текстов<strong>и</strong> може да се<br />
забележ<strong>и</strong> длабоката внесеност на авторот, а наедно <strong>и</strong> добрата <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>раност<br />
за зададен<strong>и</strong>те тем<strong>и</strong> што претставуваат негов<strong>и</strong> ор<strong>и</strong>г<strong>и</strong>налн<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> <strong>и</strong> теор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> сознан<strong>и</strong>ја.<br />
Во III том од Собран<strong>и</strong>те дела е претставена целокупната<br />
нац<strong>и</strong>онално-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка публ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка од М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков што е досега позната<br />
на јавноста во пер<strong>и</strong>одот 1910 – 1926. Тоа се последн<strong>и</strong>те 17 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
од ж<strong>и</strong>вотот на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Томот е поделен во два дела. Во прв<strong>и</strong>от дел<br />
се 36 стат<strong>и</strong><strong>и</strong> во пер<strong>и</strong>одот кога М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков ж<strong>и</strong>веел во Одеса <strong>и</strong> К<strong>и</strong>ш<strong>и</strong>нев<br />
(1910 – 1914), печатен<strong>и</strong> на руск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к. Втор<strong>и</strong>от дел се 38 текстов<strong>и</strong><br />
создаван<strong>и</strong> од Првата светска војна до неговата смрт (1918 – 1926) се<br />
текстов<strong>и</strong> п<strong>и</strong>шуван<strong>и</strong> на бугарск<strong>и</strong> <strong>и</strong> на јаз<strong>и</strong>кот <strong>и</strong>до, пер<strong>и</strong>одот 1915 – 1918<br />
год. нема н<strong>и</strong>ту еден текст од М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Темат<strong>и</strong>ката е разнообразна, но<br />
во основата секогаш насочена кон постојан<strong>и</strong>те прашања <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>, поврзан<strong>и</strong> со актуелн<strong>и</strong> настан<strong>и</strong> со сопствен<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> со<br />
сопствената земја. Неко<strong>и</strong> од ов<strong>и</strong>е дела за првпат се претставен<strong>и</strong> на<br />
јавноста.<br />
Кога пред нас ќе се постав<strong>и</strong> сето она што го нап<strong>и</strong>шал Б.<br />
Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> за М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, се наметнуваат прашањата кој пор<strong>и</strong>в, која<br />
енерг<strong>и</strong>ја е потребно да се навлезе во едно толку обемно <strong>и</strong>стражување,<br />
каква с<strong>и</strong>ла треба да се пронајде да се <strong>и</strong>страе во потрагата по сето она<br />
што го остав<strong>и</strong>л зад себе М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Токму тоа нè враќа кон м<strong>и</strong>слењата<br />
<strong>и</strong>скажан<strong>и</strong> во почетокот за поврзаноста на Б Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> со М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков.<br />
Тоа е таа <strong>и</strong>нсп<strong>и</strong>рац<strong>и</strong>ја што ја буд<strong>и</strong> М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков кај ч<strong>и</strong>тателот, тоа с<strong>и</strong>лно<br />
вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е преку п<strong>и</strong>шан текст што го врш<strong>и</strong> врз следбен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те. Од друга<br />
страна Б. Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> н<strong>и</strong> го разоткр<strong>и</strong>ва М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков како смел борец кој е<br />
доследен на својот народ <strong>и</strong> целосно предаден на татков<strong>и</strong>ната. Истрајноста<br />
во цврстата македонска нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла, умешноста да се<br />
<strong>и</strong>здржат напад<strong>и</strong>те од с<strong>и</strong>те стран<strong>и</strong> е она што г<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>влекува ч<strong>и</strong>тател<strong>и</strong>те.<br />
Таа негова борбеност му создавала проблем<strong>и</strong> додека б<strong>и</strong>л ж<strong>и</strong>в, но <strong>и</strong> по<br />
смртта напад<strong>и</strong>те станале пожесток<strong>и</strong>, како да сакале да го <strong>и</strong>збр<strong>и</strong>шат<br />
неговото дело. Токму тоа е онаа енерг<strong>и</strong>ја што ја препознаваме кај Б.<br />
Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, енерг<strong>и</strong>ја што <strong>и</strong>зв<strong>и</strong>ра од п<strong>и</strong>шан<strong>и</strong>от збор, а уште попр<strong>и</strong>сутна е<br />
пр<strong>и</strong> јавн<strong>и</strong>те настап<strong>и</strong>.<br />
Останува на крајот само да г<strong>и</strong> след<strong>и</strong>ме порак<strong>и</strong>те од М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков,<br />
да го поч<strong>и</strong>туваме сето она што го стор<strong>и</strong>л тој. Исто така да му посакаме<br />
на Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> уште дела ко<strong>и</strong> ќе ја збогатат македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong> општо македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката <strong>и</strong> успешност во с<strong>и</strong>те потфат<strong>и</strong>.
_________________________________________________________<br />
52<br />
Кор<strong>и</strong>стена <strong>и</strong> консулт<strong>и</strong>рана л<strong>и</strong>тература:<br />
Снежана Веновска-Антевска, Европската пролет на народ<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к во XIX век, Македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к во глобалн<strong>и</strong>от<br />
свет, стр. 39-49, Скопје, 2008.<br />
Снежана Веновска-Антевска,100 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> „За македонцк<strong>и</strong>те<br />
работ<strong>и</strong>“ од Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, сп. Л.зб., 1-2, L, Скопје, 2003.<br />
Снежана Веновска-Антевска, Кон 70-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од смртта на<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, „Македонско сонце“, јул<strong>и</strong>, 1996.<br />
Снежана Веновска-Антевска, 100 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од печатењето на<br />
сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето „Вардар“, сп. Македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, 2005, год. LVI, Skopje ,<br />
2006.<br />
Снежана Веновска-Антевска, Крсте М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, ж<strong>и</strong>вот <strong>и</strong> дело,<br />
мулт<strong>и</strong>мед<strong>и</strong>умско претставување, електронск<strong>и</strong> д<strong>и</strong>ск; коорд<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>ја во<br />
јаз<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>от дел. Скопје, 2006<br />
Благоја Коруб<strong>и</strong>н, Неко<strong>и</strong> случа<strong>и</strong> од јаз<strong>и</strong>кот на К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, сп.<br />
Македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, III, (7) стр. 149 – 155, Скопје 1952.<br />
Благоја Коруб<strong>и</strong>н, Најважн<strong>и</strong>те поглед<strong>и</strong> <strong>и</strong> об<strong>и</strong>д<strong>и</strong> на К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков,<br />
сп. Македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, III, (10) стр. 221 – 239, Скопје 1952.<br />
Благоја Коруб<strong>и</strong>н, Поглед<strong>и</strong> врз речн<strong>и</strong>кот на К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков (по<br />
повод 30-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од неговата смрт), Л. зб. , III(2), стр. 173 – 142,<br />
Скопје 1956.<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, „Како се форм<strong>и</strong>раше М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рковата м<strong>и</strong>сла“,<br />
сп. Македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к XV, 1-2, стр. 28-45, Скопје 1964.<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Крсте Петков М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков (1874-1926), Пр<strong>и</strong>лог<br />
кон проучувањето на разв<strong>и</strong>токот на македонската нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла,<br />
Скопје, 1966.<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, „Вардар“ научно-л<strong>и</strong>тературно <strong>и</strong> општествено-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко<br />
сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е на К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, ед. Посебн<strong>и</strong> <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ја, кн.<br />
4, ИМЈ, Скопје, 1966.<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков – Темелн<strong>и</strong>кот на код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>јата<br />
на современ<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, Македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к во глобалн<strong>и</strong>от<br />
свет, стр. 49-60, Скопје, 2008.<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Нац<strong>и</strong>оналната ор<strong>и</strong>ентац<strong>и</strong>ја на Младата<br />
македонска друж<strong>и</strong>на <strong>и</strong> на научно-л<strong>и</strong>тературното сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е „Лоза“,<br />
Скопје, 1965.<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, Собран<strong>и</strong> дела, том I,<br />
Текстов<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к (1900 – 1905), Скопје , 2005.<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong> Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, Собран<strong>и</strong> дела, том II,<br />
Печатен<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања <strong>и</strong> стат<strong>и</strong><strong>и</strong> (1898 – 1909), Скопје , 2007.<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, Собран<strong>и</strong> дела, том III,<br />
Нац<strong>и</strong>онално-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка публ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка, Скопје , 2008.
Људм<strong>и</strong>л Спасов<br />
БЛАЖЕ КОНЕСКИ ЗА ЛИКОТ<br />
НА СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ<br />
(ТИХИТЕ КАНДИЛА)<br />
Посвета:<br />
Елеонора Конеска-Средоев<strong>и</strong>ќ,<br />
ќерката на Конеск<strong>и</strong>,<br />
м<strong>и</strong> ја даде <strong>и</strong>дејата за овој текст.<br />
Нејзе ѝ должам благодарност.<br />
Блаже Конеск<strong>и</strong> на двапат<strong>и</strong> <strong>и</strong>ма п<strong>и</strong>шувано за Св. Кл<strong>и</strong>мент.<br />
Прв<strong>и</strong>от текст потекнува од 1966 г., од прославата на 1050-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната<br />
од смртта на Св. Кл<strong>и</strong>мент <strong>и</strong> <strong>и</strong>ма наслов Кл<strong>и</strong>мент Охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong>, а втор<strong>и</strong>от<br />
текст претставува беседа одржана 1986 г. во новата зграда на МНТ, по<br />
повод на 1100 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од форм<strong>и</strong>рањето на Kл<strong>и</strong>ментовата школа во<br />
Охр<strong>и</strong>д – 886 г.<br />
И двата текста носат важна порака до современ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те:<br />
1. Во прв<strong>и</strong>от текст (Конеск<strong>и</strong> 1990: 7-18) по повод на 1050-<br />
год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од смртта (1966 г.) нагласката е дека Св. Кл<strong>и</strong>мент, како<br />
претставн<strong>и</strong>к на својата генерац<strong>и</strong>ја, учен<strong>и</strong>к на Св. браќа, најакт<strong>и</strong>вно се<br />
бор<strong>и</strong> (<strong>и</strong> <strong>и</strong>зборува) Словен<strong>и</strong>те да го најдат својот културен л<strong>и</strong>к меѓу<br />
Источното <strong>и</strong> Западното Р<strong>и</strong>мско царство <strong>и</strong> да не б<strong>и</strong>дат аморфна маса.<br />
Натаму, Конеск<strong>и</strong> ја <strong>и</strong>стакнува важноста дека глагол<strong>и</strong>цата е првото словенско<br />
п<strong>и</strong>смо, па вел<strong>и</strong> дека во времето на Св. Kл<strong>и</strong>мент отстапувањето<br />
од глагол<strong>и</strong>цата можело да се толкува како попуштање пред туѓото<br />
вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е... На крајот заклучува дека Охр<strong>и</strong>д како културен центар <strong>и</strong>ма <strong>и</strong><br />
денес важно значење за Словен<strong>и</strong>те, но <strong>и</strong> дека н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от култ е најж<strong>и</strong>в<br />
токму овде, во Охр<strong>и</strong>д, Охр<strong>и</strong>дско <strong>и</strong> Македон<strong>и</strong>ја пош<strong>и</strong>роко.<br />
2. Втор<strong>и</strong>от текст од 1986 г. по повод од 1100 г. од Кл<strong>и</strong>ментовата<br />
школа е <strong>и</strong>звонредно потт<strong>и</strong>кнувачк<strong>и</strong> <strong>и</strong> содрж<strong>и</strong> една водечка, како <strong>и</strong><br />
повеќе дополн<strong>и</strong>телн<strong>и</strong> важн<strong>и</strong> порак<strong>и</strong> до современ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те, до Македонц<strong>и</strong>те...<br />
Тој претставува образец на реторската вешт<strong>и</strong>на создадена на<br />
македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к. Не можам да се оттргнам од впечатокот дека овој
_________________________________________________________<br />
54<br />
говор длабоко се поврзува со беседата на Гр<strong>и</strong>гор Прл<strong>и</strong>чев одржана во<br />
јун<strong>и</strong> 1866 г., на крајот на учебната год<strong>и</strong>на, пред граѓанството во Охр<strong>и</strong>д.<br />
Сам<strong>и</strong>от Конеск<strong>и</strong> го <strong>и</strong>ма анал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рано овој говор со едно нескр<strong>и</strong>ено<br />
воодушевување за него (Конеск<strong>и</strong> 1966: 205-206). Да откр<strong>и</strong>јам уште една<br />
скр<strong>и</strong>ена врска меѓу двете бесед<strong>и</strong>: првата, онаа на Прл<strong>и</strong>чев е создадена<br />
1866 г., втората, онаа на Конеск<strong>и</strong>, е создадена 1986 г., знач<strong>и</strong> двете г<strong>и</strong><br />
разделува време од еден век! Самата по себе ваквата с<strong>и</strong>мбол<strong>и</strong>ка го<br />
бранува наш<strong>и</strong>от м<strong>и</strong>словен тек!<br />
Затоа, нека м<strong>и</strong> б<strong>и</strong>де овде дозволено да дадам <strong>и</strong> едно л<strong>и</strong>чно<br />
согледување пр<strong>и</strong> толкувањето на пораката на беседата на Конеск<strong>и</strong>.<br />
Да не заборав<strong>и</strong>ме дека СФРЈ, како федерац<strong>и</strong>ја во која учествуваше<br />
денешната Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, почна да се распаѓа 1990 г. во<br />
еден подолг процес сè до 1992 г. Конеск<strong>и</strong> преку овој текст дава совет<br />
како ќе треба Македонц<strong>и</strong>те да се постават по такв<strong>и</strong>от настан, кој,<br />
с<strong>и</strong>гурен сум, го предв<strong>и</strong>дуваше. Да се потсет<strong>и</strong>ме дека Беседата за Св.<br />
Кл<strong>и</strong>мент се пренесуваше н<strong>и</strong>з с<strong>и</strong>те тогашн<strong>и</strong> телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong><strong>и</strong>, односно преку<br />
заедн<strong>и</strong>чката мрежа ЈРТ што знач<strong>и</strong> дека се слушаше <strong>и</strong> се гледаше н<strong>и</strong>з<br />
простор<strong>и</strong>те на целата тогашна држава. На таков нач<strong>и</strong>н, пораката на<br />
Конеск<strong>и</strong>, на македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, беше пренесена насекаде.<br />
Беседата одржана на 25 ноемвр<strong>и</strong> 1986 г. од страна на Конеск<strong>и</strong><br />
(1990: 19-25), на денот на светецот, почнува со зборов<strong>и</strong>те од мајка му<br />
на Прл<strong>и</strong>чев, која го храбр<strong>и</strong> с<strong>и</strong>на с<strong>и</strong> пред неговото затворање, велејќ<strong>и</strong> му<br />
да се угледа на Св. Кл<strong>и</strong>мент, пред ч<strong>и</strong>ја фреска кај нас горат безброј<br />
канд<strong>и</strong>лца. „Не бој се!“ – вел<strong>и</strong> таа – „Б<strong>и</strong>д<strong>и</strong> храбар што <strong>и</strong> да се случ<strong>и</strong>!“<br />
Натаму Конеск<strong>и</strong> ја <strong>и</strong>скажува втората по<strong>и</strong>мна оска на неговата<br />
беседа со с<strong>и</strong>нтагмата: канд<strong>и</strong>лцата <strong>и</strong> светецот. Тој објаснува дека<br />
канд<strong>и</strong>лцата што горат н<strong>и</strong>з македонск<strong>и</strong>те куќ<strong>и</strong> обележуваат сол<strong>и</strong>дарност<br />
на луѓето во тешк<strong>и</strong> врем<strong>и</strong>ња, но <strong>и</strong> долга трага на опстојување н<strong>и</strong>з<br />
веков<strong>и</strong>те... Конеск<strong>и</strong> <strong>и</strong>стакнува дека Св. Кл<strong>и</strong>мент е заслужен: затоа што<br />
е прв еп<strong>и</strong>скоп од словенск<strong>и</strong> род; за воздејството на Охр<strong>и</strong>дската школа<br />
врз разв<strong>и</strong>токот на старата руска п<strong>и</strong>сменост; за потт<strong>и</strong>кот да се основаат<br />
манаст<strong>и</strong>р<strong>и</strong> на Света Гора (Зографск<strong>и</strong> <strong>и</strong> др.); л<strong>и</strong>чноста на Св. Кл<strong>и</strong>мент ја<br />
шт<strong>и</strong>тела автокефалноста на Охр<strong>и</strong>дската црква... Токму затоа, н<strong>и</strong> кажува<br />
Конеск<strong>и</strong>, Охр<strong>и</strong>дската црква не г<strong>и</strong> празнувала само Св. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Св.<br />
Метод<strong>и</strong>ј, туку <strong>и</strong> Св. Кл<strong>и</strong>мент. За тоа н<strong>и</strong> кажува календарот на Асемановото<br />
евангел<strong>и</strong>е. Со друг<strong>и</strong> зборов<strong>и</strong>: меѓу култн<strong>и</strong>те свет<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> од<br />
Охр<strong>и</strong>д, Св. Кл<strong>и</strong>мент е најважн<strong>и</strong>от. Во црквата Св. Богород<strong>и</strong>ца Пер<strong>и</strong>влепта<br />
(Нов<strong>и</strong> Св. Кл<strong>и</strong>мент), негов<strong>и</strong>от портрет е наспрот<strong>и</strong> апостолот Св.<br />
Петар, значаен за екуменската црква. Во <strong>и</strong>стата насока: „Седмоч<strong>и</strong>слен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те“<br />
во црквата посветена на Св. Наум во Охр<strong>и</strong>д, му даваат на Св.<br />
Кл<strong>и</strong>мент централно место на <strong>и</strong>коната. Ова е токму така от<strong>и</strong> преку Св.<br />
Кл<strong>и</strong>мент се „кр<strong>и</strong>стал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра македонската нац<strong>и</strong>онална свест“, вел<strong>и</strong> Конеск<strong>и</strong>.<br />
Св. Кл<strong>и</strong>мент <strong>и</strong> неговата дејност <strong>и</strong>м пр<strong>и</strong>паѓаат <strong>и</strong> на друг<strong>и</strong> народ<strong>и</strong>,<br />
неговото дело се вклучува во повеќе нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> културн<strong>и</strong> трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong>,
_________________________________________________________ 55<br />
така <strong>и</strong> треба да б<strong>и</strong>де, но – токму овде „треба да го повтор<strong>и</strong>ме она за што<br />
се договор<strong>и</strong>вме на почетокот“, вел<strong>и</strong> Конеск<strong>и</strong> <strong>и</strong> ја <strong>и</strong>скажува метам<strong>и</strong>слата<br />
на беседата дека т<strong>и</strong>х<strong>и</strong>те канд<strong>и</strong>ла пред <strong>и</strong>кон<strong>и</strong>те на Св. Кл<strong>и</strong>мент гореле<br />
н<strong>и</strong>з веков<strong>и</strong>те само во наш<strong>и</strong>от рег<strong>и</strong>он, <strong>и</strong>зразувајќ<strong>и</strong> <strong>и</strong> мол<strong>и</strong>тва <strong>и</strong> надеж <strong>и</strong><br />
човечка сол<strong>и</strong>дарност...<br />
Пораката на Конеск<strong>и</strong> е еднозначна. Нека м<strong>и</strong> б<strong>и</strong>де дозволено да<br />
ја <strong>и</strong>звлечам онака како што ја разб<strong>и</strong>рам: Н<strong>и</strong>е, Македонц<strong>и</strong>те, Кл<strong>и</strong>ментов<strong>и</strong>те<br />
потомц<strong>и</strong>, сме поставен<strong>и</strong> пред пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>кот уште еднаш,<br />
заедно со него, да бараме пр<strong>и</strong>знан<strong>и</strong>е за својата самостојна културна<br />
акц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> за својата нац<strong>и</strong>онална незав<strong>и</strong>сност!<br />
Да се потсет<strong>и</strong>ме: Македонц<strong>и</strong>те застанаа пред пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>кот на<br />
форм<strong>и</strong>рање на самостојна држава 1991 г., 8 септемвр<strong>и</strong>.<br />
Ц<strong>и</strong>т<strong>и</strong>рана л<strong>и</strong>тература:<br />
Конеск<strong>и</strong>, Блаже, „Еден говор на Гр<strong>и</strong>гор Прл<strong>и</strong>чев“, Македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, 17, 1966, стр. 205-206.<br />
Конеск<strong>и</strong>, Блаже, Л<strong>и</strong>ков<strong>и</strong> <strong>и</strong> тем<strong>и</strong>, Култура, Скопје, 1990.
Slavica Veleva<br />
ZBOROOBRAZUVAWETO I FUNKCIONALNITE<br />
STILOVI VO MAKEDONSKIOT JAZIK<br />
Razli~nite funkcii na jazikot vo podolg vremenski<br />
period (periodot od oficijalnata kodifikacija na makedonskiot<br />
jazik do denes) doveduvaat do postojani promeni, koi se reflektiraat<br />
i na strukturno pole na jazi~niot sistem, {to mo`e da se<br />
sogleda i na planot na zboroobrazuvaweto. Predmet na na{iot<br />
interes se zboroobrazuva~kite tendencii vo nekoi funkcionalni<br />
stilovi vo makedonskiot jazik, kaj zborovnite grupi koi se najopfateni<br />
so promeni vo leksi~kiot sostav – imenki, pridavki,<br />
glagoli i prilozi. Vo na{ite istra`uvawa se opfateni: umetni~koliteraturniot<br />
stil, religiozniot stil, publicisti~kiot<br />
stil i administrativniot stil.<br />
* * *<br />
Vo ramkite na umetni~koliteraturniot stil zboroobrazuvaweto<br />
se izdvojuva so umetni~kata kreacija i so slobodata vo<br />
odnos na sozdavaweto t.n. „tekstualni“ zborovi – zborovi po potreba,<br />
naj~esto spored poznatite zboroobrazuva~ki modeli vo<br />
makedonskiot jazik. Kako prepoznatlivi tendencii na ovoj funkcionalen<br />
stil gi izdvojuvame slednive:<br />
1. = imenkite obrazuvani od pridavki so semanti~kata<br />
kategorija lice imenuvano spored priznakot na osnovata (~esnik<br />
> '~esen ~ovek'; bogatinec, jadnik, silnik, nemirnik, neznajnik,<br />
veselnik, tresnatik, proka`anik, pustelnik, otkornatik). Kaj<br />
imenkite so koi se ozna~uva lice interesni se i obrazuvawata<br />
dobieni preku prefiksno-sufiksen na~in od imenski osnovi (bestra{nik,<br />
bez'rbetnik, bezmajkinec, bestatnik, doglavnik). Vakvata<br />
postapka se koristi i za dobivawe na apstraktni poimi<br />
(bezdnotija, beznade`nost, bezvidnotija).<br />
– Kaj imenkite motivirani od glagoli se sre}avaat sufiksite:<br />
-e` (bode`, gnile`, kobe`, trepne`, tropne`); -(n)ica
_________________________________________________________<br />
58<br />
(beganica, brzanica, izedenica, mete`nica, patalica, se~enica);<br />
-(j)a~ka ( `iveja~ka, gineja~ka); -ka (predi{ka, presleka, stanka);<br />
-ina (bodnatina, cepnatina, darbina); -lo (bodilo, kitilo,<br />
legalo, patilo); - (na~ek > pre~ek, obgor, ocrt, oddiv, raspit,<br />
vtres, ukit).<br />
– zgolemena upotreba na deminutivnite obrazuvawa vo koi<br />
odnosot kon denotatot mo`e da bide galoven, namalitelen, no i<br />
podbiven, kako vo primerite: ~uvar~e, gestapov~e, star~e, ~ove-<br />
~ule. Sli~no razgrani~uvawe na zna~eweto se zabele`uva i kaj<br />
augmentativite obrazuvani so sufiksot -i{te od determinirawe<br />
na zgolemeniot obem na projava na poimot: ~ove~i{te, glasi{te,<br />
godini{te, drumi{te, ili pak na opredelen podbiven odnos:<br />
jazi~i{te, o~i{ta, oroli{te (oro), ra~i{te, srci{te.<br />
– go izdvojuvame slo`uvaweto na dvokomponentnite atributivni<br />
sintagmi sostaveni od dve imenki. Slo`uvaweto e formalno<br />
obele`ano so crti~ka {to ja markira zna~enskata unifikacija<br />
na dvete komponenti. Vakvite atributivni sintagmi pretstavuvaat<br />
mo{ne prepoznatliva karakteristika na makedonskata<br />
narodna poezija, a vo ovoj slu~aj aktuelizacijata na navedeniot<br />
zboroobrazuva~ki model vo proznite tekstovi e iskoristena za<br />
kreirawe na avtorski individualizmi od tipot: borec-selanec,<br />
crvec-kobec, deca-drugari, izvor-minato, karpi-branovi, kur-<br />
{um-vreme, migot-sega{nost, son-neson i sl.<br />
2. Kaj motiviranite glagoli se izdeluvaat sufiksnite i<br />
prefiksno-sufiksnite obrazuvawa od imenski osnovi, pri {to<br />
funkcionalno se koristi jazi~nata metafora za da se dojde do<br />
umetni~ko-estetskata. Pri obrazuvaweto na vakvite glagoli naj-<br />
~esto se sre}ava sufiksot -osa (damlosa, glu`dosa, magarosa, nemturosa,<br />
pelinosa, xenemosa) i sufiksot -ee (maglee, matnee, svrdlee).<br />
Kako glagoli dobieni so prefiksacija i sufiksacija od<br />
imenski osnovi se sre}avaat primeri od tipot o~av~i, objuna~i,<br />
obvideli, otkrili, raskrvi, obgleduva, obradosti, razbrati,<br />
isplanini.<br />
Ekspresivnosta {to se izrazuva preku deminutivnosta<br />
{to kako stilsko obele`je mo`e da se zabele`i i kaj glagolite,<br />
na pr.: `ivurka, belnuva, cvetnuva, dremnuva, mi`urka, podiduva,<br />
podvi`nuva i sl.<br />
3. Zabele`itelno e prisustvoto na deverbativnite pridavki<br />
sekundarno izvedeni od imenski osnovi, so {to se ovozmo`uva<br />
metafori~nosta na ovoj vid pridavki so eksplicitno izrazena<br />
ekspresivnost: ~adosan, gnojosan, korosan, krposan, mengemosan,<br />
mrazosan, plamenosan, slugosan, staklosan, tutunosan).<br />
Kako produktiven se poka`uva i prefisno-sufiksniot<br />
na~in na obrazuvawe na pridavki pretstaven kako eden vid sinte-
_________________________________________________________ 59<br />
tizam: bezizrazen = 'bez izraz', bezleben = 'bez leb', bezzloben =<br />
'bez zloba', nakup~en = 'na kup~e', nason~en = 'na sonce', v~ekanet,<br />
nena`ivean, obez`ivoten, obezli~en, obeznokten i sl.<br />
4. Pokraj upotrebata na standardnite prilozi, po primerot<br />
na postojnite zboroobrazuva~ki modeli se sozdavaat individualni<br />
prilo{ki spoevi, a naj~esto se upotrebuvaat prilozite<br />
dobieni so srasnuvawe me|u predlog i imenka, pridavka, prilog<br />
ili broj: nadu{a, naveter, nazamin, otkoren, otsrce, vdvoi,<br />
vtroi, nanesakan, iskrajsel, i prilozite obrazuvani od dve osnovi<br />
kako {to se: donemajkade, ednavodruga, kusovreme, nebroenipati,<br />
nemnoguvreme, ru~ekvreme, toapaktoa, togadamna, tojpaktpoj,<br />
tolku~udija, koj-od-kade, nadve-natri, napred-nazad, nogaza-noga,<br />
odvaj~ujno.<br />
* * *<br />
Vrskata so postarite zboroobrazuva~ki modeli najjasno se<br />
sogleduva preku religiozniot stil t.e. vo tekstovite na sovremen<br />
makedonski jazik so crkovna sodr`ina, kade {to arhaiziranite<br />
zboroobrazuva~ki modeli dobivaat stilska vrednost. Vo ramkite<br />
na ovie tekstovi se izdeluvaat nekolku tendencii vo odnos na<br />
zboroobrazuvaweto.<br />
1. Kaj imenkite golemata funkcionalnost na sufiksnite<br />
deverbativni imenki so apstraktno zna~ewe, dobieni so sufiksot<br />
-nie: spasenie, otkrovenie, isku{enie, pokajanie, o~ajanie. Aktueliziraweto<br />
na nekoi modeli {to se so pomala produktivnost<br />
vo sekojdnevniot jazi~en izraz (polnota, grevovnost, darbina,<br />
postojanstvo).<br />
Golem e brojot i na imenkite {to ozna~uvaat lica spored<br />
nekoj priznak izvedeni so sufiksot - nik: ugodnik, stradalnik,<br />
pravednik (spored analogija so gre{nik).<br />
Preku prefiksno-sufiksniot na~in izvedeni se pogolem<br />
broj zborovi od imenski osnovi. Se zabele`uva tendencijata kako<br />
osnovi na zborovite da se zemaat poarhai~nite leksemi (podnebesie,<br />
neverie).<br />
Kako najprepoznatliva jazi~na karakteristika na ovie<br />
tekstovi, sepak, se izdeluvaat slo`enite imenki, dobieni spored<br />
najrazli~ni zboroobrazuva~ki modeli. Nekoi od niv se sostaveni<br />
od dve imenki {to se spoeni kako rezultat na atributivnata<br />
funkcija na edna od imenkite: bogomislie < misli za boga,<br />
lixboqubie < qubov za lixbata, za li~noto (ubavoto), ~ovekoqubie<br />
< qubov sprema ~ovekot, likolivnica < livnica na likot<br />
(na karakterot). ^esti se i slo`enkite, vo koi prvata kompo-
_________________________________________________________<br />
60<br />
nenta e zamenskata pridavka samo-: samoodrekuvawe, samodaruvawe,<br />
samo`rtva, samozaborav…<br />
2. Vo odnos na pridavkite se zabele`uva pogolema prisutnost<br />
na sinteti~ki formi, dobieni so sufiksacija od imenki<br />
upotrebeni kako imenski atrubuti (imenski grupi zavisni od<br />
ime), na primer: krsni stradawa < stradawa na krstot, grevovni<br />
isku{enija < isku{enija na grevot, sinovski strav <<br />
strav za sinot, hramov praznik < praznik na hramot.<br />
Kaj pridavkite dobieni so prefiksacija najproduktivna e<br />
negacijata vo funkcija na prefiks i toa vo zborovi vo koi se<br />
javuva so svoeto osnovno zna~ewe: nevidlivi sili - 'sili {to ne se<br />
vidlivi', nevenliva mladost - 'mladost {to ne venee', neve~erna<br />
svetlina - 'svetlina {to ne e ve~erna', ili kako sinonim na<br />
obrazuvawata so prefiksot bez-: nesmrten - besmrten, nebo`en -<br />
bezbo`en.<br />
Se zabele`uva i prisustvo na prefiksno-sufiksniot<br />
na~in na izveduvawe motivirani pridavki, osobeno preku modelot:<br />
prefiks + osnova + -en: bezrezerven, bespo~eten, ras~ove~en.<br />
Posebna funkcionalnost imaat slo`enite pridavki koi<br />
naj~esto zamenuvaat celi sintagmi ili del-re~enici: bogougodni<br />
dela > 'dela ugodni na Boga', du{epolezna dimenzija > 'dimenzija<br />
polezna za du{ata', svetotainski `ivot > '`ivot so svetite<br />
tajni'.<br />
Kako poseben model na slo`uvawe bi gi izdvoile primerite<br />
na slo`enka dobiena od predlog i imenka: kraeagolen kamen<br />
= 'kamen kraj agolot', i slo`enka dobiena od negiran glagol i<br />
imenka: neznabo`e~ki svet = 'svet {to ne znae za boga'.<br />
3. Kaj glagolite se prisutni sufiksnite obrazuvawa od<br />
pridavski osnovi od tipot svetlee, `ednee i prefiksno-sufiksnite<br />
obrazuvawa spored modelot: predlog + imenska osnova + -<br />
uva: o`alostuva, obeshrabruva, obo`uva (so zna~ewe "opfa}awe<br />
so boga") na pr.: … i ~ovekot treba se obo`i so Boga.<br />
I vo ovoj slu~aj, kaj glagolite se zabele`uvaat slo`eni<br />
glagoli so zamenskata pridavka samo- kako prva komponenta:<br />
samozaborava, samodaruva, samo`rtvuva.<br />
Najdobar primer za funkcionalnosta na zboroobrazuvaweto<br />
vo diferenciraweto na ovoj vid stilsko-izrazni tekstovi<br />
od standardnata upotreba na jazi~niot izraz se primerite od<br />
tipot: @rtvoprenesuvaj}i se, za `ivotot na svetot kade {to<br />
vo eden zbor e sintetizirana cela del-re~enica: Koga se prinesuva<br />
kako `rtva, za `ivotot na svetot.<br />
* * *
_________________________________________________________ 61<br />
Publicisti~kiot stil ja opfa}a sferata na op{testvenata<br />
dejnost. Nego }e go zabele`ime vo sredstvata za masovna<br />
informacija: vesnici, spisanija, radio, televizija, vo javnite<br />
izjavi – na kongresi, mitinzi, sobranija. Vo odnos na funkcionalnosta,<br />
ovoj stil gi pokriva site oblasti na op{testveniot<br />
`ivot: politikata, ekonomijata, kulturata, obrazovanieto, umetnosta,<br />
sportot, naukata. Tekstovite so vakvite tematiki se nameneti<br />
za golem broj ~itateli i od edna strana raznobraznosta na<br />
temite opfateni vo tekstovite bara upotreba na jazi~ni elementi<br />
od ostanatite stilovi, a od druga strana se nalaga potrebata od<br />
objektivnost i informativnost vo iskazot. Zatoa od aspekt na<br />
jazikot, tie treba da pretstavuvaat preod od nau~niot i oficijalno-delovniot<br />
stil kon razgovorniot.<br />
Vo posledno vreme vo ovoj stil se zabele`uva pogolemo<br />
prisustvo na ekspresivnost na iskazot so cel da se dobli`i<br />
tekstot do sekojdnevniot razgovoren jazik i na toj na~in da se<br />
privle~e ~itatelskoto vnimanie. Ima slu~ai koga tie tendencii<br />
ne samo {to se dobli`uvaat do razgovornata norma na literaturniot<br />
jazik tuku i se spu{tat do nivo na `argon, sleng ili naj~esto<br />
zavr{uvaat so nekoj specifi~en individualen jazi~en stil (blizok<br />
do uli~niot `argon).<br />
Na nivo na zboroobrazuvaweto se zabele`uvaat slednive<br />
specifi~nosti:<br />
1. Kaj imenkite se zabele`uva golema produktivnost na<br />
motiviranite imenki {to ozna~uvaat lica, a kako naj~esti sufiksi<br />
se javuvaat -a~, -ar, -nik. Semanti~ki najregularni se<br />
deverbativnite imenki na -a~ i -tel (~uva~ = 'onoj {to ~uva',<br />
izvestuva~ = 'onoj {to izvestuva', mislitel ='onoj {to misli'<br />
i sl). ^esto se sre}avaat i dubletni formi so dvata sufiksa<br />
(davatel : dava~, presozdatel : presozdava~, nara~atel : nara~uva~).<br />
Pogolem problem vo odnos na tolkuvaweto pretstavuvaat<br />
imenkite izvedeni od imenski osnovi kade {to te{ko mo`eme da<br />
ja nayreme motivacijata. Na primer, kaj imenkite so sufiksot -ar:<br />
krivi~ar ne e 'kriv ~ovek', tuku se upotrebuva so zna~eweto 'ekspert<br />
po krivi~no pravo'. Oru`ar ne se tolkuva kako 'izrabotuva~<br />
na oru`je' tuku kako ’ ~ovek {to nezakonski ~uva oru`je.<br />
Vidar ne e lekar kako {to e navedeno RMJ, tuku '~ovek {to ima<br />
vid vo idninata'. Zboroformata kolosalec (politi~ki kolosalec)<br />
e upotrebena so zna~eweto 'onoj {to e kako kolos', zborot<br />
tonec = '~ovek {to raboti na ton' ste~aec = 'lice {to e pod<br />
ste~aj' (ste~ajka), a zborot socijalec se upotrebuva so tri razli~ni<br />
zna~ewa : 'socijalen rabotnik', ’lice {to prima socialna<br />
pomo{' i 'lice {to e socijalen slu~aj'. Zboroformata autist<br />
spored zboroobrazuva~kiot model bi se protolkuvala kako '~ovek
_________________________________________________________<br />
62<br />
zabolen od autizam' (psihi~ko zaboluvawe), no vo pe~atot ovoj<br />
zbor se upotrebuva so zna~eweto '~ovek vo aut’. Sli~ni primeri<br />
na koristewe na produktivni zboroobrazuva~ki modeli, pri {to<br />
se dobivaat semanti~ki neregularni zboroformi so nejasna motiviranost<br />
se primerite od tipot: ezerxija, no ne so zna~ewe '~ovek<br />
{to saka ezero' tuku 'igra~ na L. A. Lakers', xezer ne e 'qubitel<br />
na xez' ili 'xez muzi~ar' tuku 'igra~ na Juta Џез', a vardarec ne e<br />
'vetar pokraj Vardar' kako {to e navedeno vo RMJ, tuku 'igra~ na<br />
fudbalskiot klub Vardar' i sl.<br />
Pridavkata porane{en e vo faza na is~eznuvawe vo sintagmite<br />
od tipot porane{en minister, a za smetka na ovaa sintagma<br />
s# po~esto se upotrebuvaat nepravite slo`enki: eks-minister,<br />
eks-pratenik, eks-ambasador, eks-premier, eks-funkcioner itn.<br />
Mo{ne golema produktivnost poka`uvaat slo`enite<br />
imenki {to se nametnuvaat kako nov zboroobrazuva~ki model<br />
preku mediumite (biznis-centar, biznis-forum, narko-banda,<br />
narko-grupa, narko-kрiminal, pop-atrakcija, pop-kralica, soulkralica,<br />
veb-stranica, xins-obleka, dil-mejker).<br />
Se zgolemuva i produktivnosta na imenkite izvedeni od<br />
skratenici {to ozna~uvaat lica pripadnici na soodvetnata organizacija.<br />
Vo odnos na ovoj tip imenki se nametnuva kako zabele{ka<br />
razlikata vo ortografijata i te{kotijata pri izgovorot<br />
na netipi~nite glasovni sostavi, na primer SDSM-ovec, es-de-esemovec,<br />
esdeesemovec, VMRO-vec, vmrovec, pdpovec, NATO-vec,<br />
natovec, unproforec, telmovec, sitelovec …) .<br />
2. Kaj pridavkite se zabele`uva zgolemuvawe na produktivnosta<br />
na sufiksite -ski (berzanski, radiski, turnejski, kapetnaesovski,<br />
makfestovski) i -liv (gorliv, piskotliv, rasturliv,<br />
neisplatliv)… Evidentna e i prisutnosta na pridavkite<br />
dobieni so prefiksacija so negacija (nepartiziran, neinstitucionalen,<br />
neinteresen, nemerliv, neisplativ i sl.)<br />
Kaj prefiksno-sufiksnite pridavski obrazuvawa najfrekventni<br />
se obrazuvawata so prefiksite protiv- i me|u- (protivzakonski,<br />
protivpartiski, protivarmiski, protivustaven,<br />
me|unaroden, me|uvladin, me|upartiski).<br />
Sepak, najgolema produktivnost se zabele`uva vo upotrebata<br />
na slo`enite pridavki od tipot (dobroupaten, novoimenuvan,<br />
novoizbran, novonastanat, novoizmislen, novodojden,<br />
visokoprofesionalen, visokozaslu`en, visоkodr`aven, visоkovladin…<br />
novo-star, staro-nov ).<br />
3. Kaj glagolite najzabele`itelna e tendencijata za sufiksno<br />
obrazuvawe na glagoli od imenski osnovi, pri {to se izdeluvaat<br />
sufiksite -uva (direktoruva, ministruva, gostinuva, pre-
_________________________________________________________ 63<br />
mieruva) i -(iz)ira (memorizira, prakticira, participira,<br />
amnestira, politizira, moralizira).<br />
Vo ovoj slu~aj bi spomenale i eden vid semanti~ko zboroobrazuvawe,<br />
vo ponovo vreme mnogu prisutno vo pe~atenite tekstovi.<br />
Se raboti za svesno upatuvawe na prenosnoto zna~ewe na<br />
zborot, vo ovoj slu~aj markirano so navodnici. Tekstovite ~esto<br />
se preoptovaruvaat so vakvi ozna~eni zborovi i nivnoto ~itawe<br />
pretstavuva re{avawe enigma zadadena od avtorot za da se razbere<br />
sodr`inata na tekstot. Se sre}avaat i ozna~eni zborovi koi<br />
vo soodvetnite re~enici participiraat so osnovnoto zna~ewe, na<br />
pr. Participacijata „spasila“ mnogu pacienti. (Ve~er:<br />
23/24.01. 1999); Vo prosek na sekoj ~uvar mu „pripa|aat“ po 60<br />
zatvorenici. (Ve~er: 23/24.01.1999)<br />
* * *<br />
Administrativniot stil se karakterizira so: oficijalnost,<br />
informativnost, objektivnost, preciznost i so standardiziranost<br />
(kli{iranost / tipiziranost / {abloniziranost)<br />
Od zboroobrazuva~ki aspekt leksikata vo ovie tekstovi se<br />
karakterizira so:<br />
– visok stepen na zastapenost na glagolski imenki: odobruvawe,<br />
razre{uvawe, opredeluvawe, usoglasuvawe, redefinirawe;<br />
– aktuelizacija na glagolskite imenki so sufiksot –nie:<br />
re{enie : re{avawe; uverenie : uveruvawe; odobrenie :<br />
odobruvawe; dejanie : dejstvuvawe : dejstvo; vladenie :<br />
vladeewe<br />
– prisustvo na deverbativni imenki so sufiksite: –ba:<br />
zalo`ba, sogledba, molba, `alba, raspredelba, spogodba,<br />
odredba, uredba; -ka: dopiska / dopis, pretstavka,<br />
stavka, zabele{ka; -ok: izvadok, dodatok, podnesok,<br />
primerok;<br />
– prisustvo na apstraktni imenki so sufiksot –ost:<br />
ustroenost, zasegnatost, zastarenost, izleznost,<br />
teritorijalnost, oficijalnost, funkcionalnost,<br />
kooperativnost, protokolarnost<br />
– Kaj imenkite so koi se izrazuva vr{itel na dejstvo<br />
(lice/predmet), se pretpo~ituvaat zborovite so sufiksot<br />
–tel, nasproti zborovite so sufiksot –a~: imatel,<br />
davatel, primatel, branitel, pokazatel, obvinitel,<br />
upravitel, procenitel, podnositel, doveritel, pri-<br />
~initel, overitel : ima~, dava~, prima~, brana~, poka-<br />
`uva~, obvinuva~, upravuva~.
_________________________________________________________<br />
64<br />
– Pod vlijanie na leksi~kite zaemki od drugi jazici,<br />
osobeno od angliskiot jazik, vo ponovo vreme se zgolemuva<br />
brojot na determinativnite slo`eni imenki sostaveni<br />
od osnovi od tu|o poteklo, kade {to prvata komponenta<br />
mo`e da bide i skratena osnova: informati~ki<br />
centar = info-centar, evropska integracija =<br />
evrointegracija (EU-integracija), evropolicija<br />
/evropol/, evrоparlament, evropratenik.<br />
– Aktuelizacija na slo`enkite dobieni od dve imenki:<br />
monitoring-misija, biznis-forum, predlog-zakon,<br />
predlog-buxet, neto-buxet, neto-sodr`ina, nacrtprograma,<br />
zamenik-minister, pomo{nik-minister.<br />
– Зgolemena frekventnost na predikativni imenski<br />
atributi: zemja-~lenka, zemja-kandidat, zemja-doma}in,<br />
grad-doma}in, dr`ava-u~esnik.<br />
– Kako poseben na~in na obrazuvawe na imenkite ja<br />
izdeluvame abrevijacijata, t.e. dobivawe zborovi preku<br />
obedinuvawe na skrateni osnovi od slo`eni nazivi.<br />
Skratenicite se rezultat na streme`ot za ekonomi~nost<br />
vo izrazot i nivnata funkcionalnost se vrzuva<br />
isklu~ivo vo opredelen jazi~en kontekst. Poslo`eno e<br />
pra{aweto za nivnoto vklu~uvawe vo jazi~niot sistem,<br />
osobeno poradi nivnata zna~enska nekompetentnost.<br />
Procesot na sozdavawe i primawe slo`enki e otvoren<br />
i postojano podlo`en na promeni. Golem del od skratenicite<br />
vo makedonskiot jazik se primeni kako internacionalizmi,<br />
preku me|unarodnata komunikacija, naj-<br />
~esto kako gotovi slo`enki bez soodvetni paralelni<br />
slo`eni nazivi. So toa se blokira semanti~kata vrska<br />
so designantot: UNESKO, OBSE, EBRD, USAID,<br />
IFAD2. Nekoi od od niv s# u{te ne se adaptirani i vo<br />
odnos na ortografskiot sistem i se pi{uvaat so<br />
latini~no pismo: SEEP, CRI, SME.<br />
– Kaj pridavkite postepeno se napu{taat formite so<br />
sufiksot -onen i se zamenuvaat so paralelniot model<br />
so sufiksot -ski: organizacionen : organizaciski, apelacionen<br />
: apelaciski, obligacionen : obligaciski,<br />
investicionen : investiciski.<br />
– I kaj pridavkite se zabele`uva golema frekventnost<br />
na slo`enki od tipot: delovoden, sovetodaven, dr`avotvoren,<br />
ustavotvoren, kreditosposoben.
_________________________________________________________ 65<br />
– Kaj glagolite se najzastapeni izvedenkite so sufiksot<br />
–ira, -izira: aktuelizira, realizira, valorizira,<br />
implementira, anketira…<br />
* * *<br />
So pretstavuvaweto i sporeduvaweto na zboroobrazuva~kite<br />
tendencii vo navedenite stilovi, od sovremen aspekt, se<br />
poka`uva deka jazi~nite promeni se dvi`at vo dve nasoki. Prvata<br />
e neo~ekuvano aktuelizirawe i aktivirawe na zboroobrazuva~ki<br />
modeli, pri {to doa|a do zbogatuvawe na leksi~kiot sostav na<br />
jazikot. Vtorata nasoka e stihijno aktivirawe na zboroobrazuva~ki<br />
modeli so koi se sozdavaat zborovi {to ne se adaptibilni<br />
za makedonskiot jazi~en sistem. Naj~esto pri vakvoto „zbogatuvawe“<br />
na leksi~kiot sostav na jazikot, postojat predupreduvawa<br />
od strana na prou~uva~ite na jazikot za problemite {to mo`e da<br />
se predvidat vo sistemot, no vo pogolemiot broj slu~ai najverojatno<br />
na toj na~in ne mo`e da se pottikne jazi~nata svest kako<br />
eden od glavnite nadvore{nojazi~nite faktori za odr`uvaweto<br />
na potrebnata ramnote`a me|u stepenot na stabilnosta i stepenot<br />
na promenata na jazi~niot sistem.<br />
Koristena literatura:<br />
Koneski Bl., 1967: Gramatika na makedonskiot literaturen<br />
jazik, Skopje.<br />
Koneski K., 1995: Zboroobrazuvaweto vo sovremeniot<br />
makedonski jazik, Skopje.<br />
Korubin Bl., 1990: "Glagolskite imenki na -nie vo<br />
makedonskiot literaturen jazik" vo Predavawa na XXII seminar za<br />
makedonski jazik, literatura i kultura, Skopje, str. 63-71.<br />
Markov B., 1980: "Opservacii nad skratenicite od slo`enite<br />
nazivi vo makedonskiot jazik" vo Literaturen zbor, kn. 6,<br />
Skopje, str. 31 - 46.<br />
Minova-\urkova L., "Imenkite na -ara vo makedonskiot<br />
jazik" vo Literaturen zbor, kn.1-2, Skopje1988:, str. 49-53;<br />
Sintaksa na makedonskiot standarden jazik, Skopje 2000;<br />
Stilistika na sovremeniot makedonski jazik, Skopje 2003.<br />
Fishman A. Joshua,: Sociologija jezika, Sarajevo1978, str.179.
Трајко Стаматоск<strong>и</strong><br />
КОН 90-ГОДИШНИНАТА НА БЛАЖЕ КОНЕСКИ<br />
Ќе го започнам ова мое <strong>и</strong>скажување со една молба до вас: да ја<br />
<strong>и</strong>мате предв<strong>и</strong>д тешкот<strong>и</strong>јата пред која се наоѓам. Мене м<strong>и</strong> е добро<br />
познато дека еден дел од вас се запознаен<strong>и</strong> <strong>и</strong> побл<strong>и</strong>ску со ж<strong>и</strong>вотот <strong>и</strong><br />
делото на овој наш голем тружен<strong>и</strong>к. Добар дел од вас знаат дека јас сум<br />
п<strong>и</strong>шувал многу, пр<strong>и</strong> разн<strong>и</strong> повод<strong>и</strong>, за оваа л<strong>и</strong>чност <strong>и</strong> дека с<strong>и</strong>те мо<strong>и</strong><br />
нап<strong>и</strong>с<strong>и</strong> г<strong>и</strong> собрав во кн<strong>и</strong>гата М<strong>и</strong>слата на Блаже Конеск<strong>и</strong> (Скопје, 2006,<br />
293 стр). Неко<strong>и</strong> од вас знаат дека <strong>и</strong> по <strong>и</strong>злегувањето на оваа кн<strong>и</strong>га јас<br />
објав<strong>и</strong>в неколку пр<strong>и</strong>лоз<strong>и</strong> како до<strong>и</strong>скажување за мо<strong>и</strong>те нов<strong>и</strong> согледувања<br />
за делото на оваа л<strong>и</strong>чност. Да подвлечaм уште дека <strong>и</strong> во рамк<strong>и</strong>те<br />
на овој Сем<strong>и</strong>нар <strong>и</strong>мам зборувано на темата Блаже Конеск<strong>и</strong> (по повод на<br />
неговата 60-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>на) во веќе далечната 1981 год<strong>и</strong>на.<br />
Надвор од мо<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стражувања за делото на Конеск<strong>и</strong> се<br />
п<strong>и</strong>шувало уште повеќе. Во неможност да се набројат с<strong>и</strong>те публ<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
ќе споменам само неко<strong>и</strong>: сп. Македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, год. XXXII – XXXIII<br />
(1981-1982), посветено на академ<strong>и</strong>к Блаже Конеск<strong>и</strong>, по повод на 60-<br />
год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната, со пр<strong>и</strong>лоз<strong>и</strong> од 96 странск<strong>и</strong> <strong>и</strong> домашн<strong>и</strong> негов<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>јател<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
поч<strong>и</strong>тувач<strong>и</strong>; Пр<strong>и</strong>донесот на Блаже Конеск<strong>и</strong> за македонската култура.<br />
Меѓународен научен соб<strong>и</strong>р, 17 <strong>и</strong> 18 декемвр<strong>и</strong> 1998 год<strong>и</strong>на, <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong><br />
,,Св. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“, Ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong> факултет ,,Блаже Конеск<strong>и</strong>“, Скопје<br />
1999; Делото на Блаже Конеск<strong>и</strong>. Остварување <strong>и</strong> перспект<strong>и</strong>в<strong>и</strong>, МАНУ,<br />
Скопје 2002. Уште <strong>и</strong>: Нуло М<strong>и</strong>н<strong>и</strong>с<strong>и</strong>, Блаже Конеск<strong>и</strong> поет <strong>и</strong> грамат<strong>и</strong>чар,<br />
МАНУ Скопје 2007. Посебно треба да се <strong>и</strong>ма предв<strong>и</strong>д акт<strong>и</strong>вноста<br />
на <strong>и</strong>здавачк<strong>и</strong> план на Фондац<strong>и</strong>јата за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к ,,Небрегово“<br />
со нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те ед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> Потт<strong>и</strong>кот Конеск<strong>и</strong>, од која <strong>и</strong>злегоа повеќе<br />
помал<strong>и</strong> кн<strong>и</strong>шк<strong>и</strong> <strong>и</strong> Македонск<strong>и</strong> збор со кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong>те Студ<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> оглед<strong>и</strong> за Конеск<strong>и</strong>,<br />
Скопје 2002, со 54 текста на угледн<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> <strong>и</strong> кн<strong>и</strong>жевн<strong>и</strong><br />
работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> По што го запамет<strong>и</strong>в Конеск<strong>и</strong>, Скопје 2003, со дур<strong>и</strong> 74<br />
текста.<br />
За делото на Конеск<strong>и</strong> п<strong>и</strong>шувале <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>редувале посебн<strong>и</strong> <strong>и</strong>збор<strong>и</strong><br />
од неговото творештво мноз<strong>и</strong>на компетентн<strong>и</strong> проучувач<strong>и</strong>. Во неможност<br />
пр<strong>и</strong> ваков повод да г<strong>и</strong> забележам позначајн<strong>и</strong>те, ќе се задоволам со<br />
набележување барем на најнов<strong>и</strong>те. Го земам предв<strong>и</strong>д само <strong>и</strong>зборот на
_________________________________________________________<br />
68<br />
негов<strong>и</strong>от врвен колега по поетското перо Матеја Матевск<strong>и</strong>, Послан<strong>и</strong>е,<br />
НИД ,,М<strong>и</strong>кена“, Б<strong>и</strong>тола 2008, 354 стр. Познато м<strong>и</strong> е дека во МАНУ се<br />
подготвува кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е на целокупното дело на Конеск<strong>и</strong> <strong>и</strong> дека<br />
прв<strong>и</strong>те два тома, ко<strong>и</strong> ја опфаќаат неговата поез<strong>и</strong>ја се подготвен<strong>и</strong> за<br />
печат <strong>и</strong> тоа под будното око на врвн<strong>и</strong>от нејз<strong>и</strong>н зналец М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов.<br />
И само ов<strong>и</strong>е сув<strong>и</strong> податоц<strong>и</strong> м<strong>и</strong> даваат за право да констат<strong>и</strong>рам<br />
без н<strong>и</strong>какво колебање дека нема л<strong>и</strong>чност во современата <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја на<br />
македонск<strong>и</strong>от народ за која е толку многу п<strong>и</strong>шувано. И тоа уште во<br />
времето додека беше ж<strong>и</strong>в. Тоа не е н<strong>и</strong>како случајно. Зашто тој г<strong>и</strong> обележа<br />
марк<strong>и</strong>рн<strong>и</strong>те точк<strong>и</strong> на нашето современо ж<strong>и</strong>веење. Тој беше најангаж<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>от<br />
во Ком<strong>и</strong>с<strong>и</strong>јата што ја <strong>и</strong>зврш<strong>и</strong> деф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вната <strong>и</strong> оф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јална<br />
код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к; тој беше меѓу поакт<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те<br />
што г<strong>и</strong> удр<strong>и</strong>ја темел<strong>и</strong>те на прв<strong>и</strong>от факултет (Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong>от) во<br />
слободната земја; тој г<strong>и</strong> нап<strong>и</strong>ша сам (само во ретк<strong>и</strong> <strong>и</strong>склучоц<strong>и</strong> <strong>и</strong> со<br />
соработн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>) с<strong>и</strong>те основоположн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> за секој јаз<strong>и</strong>к (Правоп<strong>и</strong>сот,<br />
Грамат<strong>и</strong>ката, Истор<strong>и</strong>јата на јаз<strong>и</strong>кот, Речн<strong>и</strong>кот, Истор<strong>и</strong>ската<br />
фонолог<strong>и</strong>ја) <strong>и</strong> многу значајн<strong>и</strong>те Вранешн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> апостол, Јаз<strong>и</strong>кот на<br />
македонската народна поез<strong>и</strong>ја, Македонск<strong>и</strong>от XIX век <strong>и</strong> др; тој застана<br />
прв на чело на <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong> како што се Друштвото на п<strong>и</strong>сател<strong>и</strong>те на<br />
Македон<strong>и</strong>ја, Друштвото за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тература, Македонската<br />
академ<strong>и</strong>ја на наук<strong>и</strong>те <strong>и</strong> уметност<strong>и</strong>те, а беше меѓу прв<strong>и</strong>те на чело<br />
<strong>и</strong> на Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong>от факултет, Ректоратот на <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от ,,Св. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong><br />
<strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“ <strong>и</strong> др.<br />
Фактот што за ж<strong>и</strong>вотн<strong>и</strong>от <strong>и</strong> творечк<strong>и</strong>от пат на Блаже Конеск<strong>и</strong><br />
сум п<strong>и</strong>шувал многу <strong>и</strong> што сè уште се об<strong>и</strong>дувам да навлезам во одделн<strong>и</strong><br />
аспект<strong>и</strong> на тоа творештво ме <strong>и</strong>справа пред <strong>и</strong>зборот што да кажам нешто<br />
ново, макар <strong>и</strong> како мало дополнување, што ќе го задрж<strong>и</strong> вашето вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е,<br />
што ќе в<strong>и</strong> отвор<strong>и</strong> <strong>и</strong> нов<strong>и</strong> сознан<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> потт<strong>и</strong>к за ваша опсервац<strong>и</strong>ја,<br />
а за мене л<strong>и</strong>чно ќе претставува <strong>и</strong>звесно до<strong>и</strong>скажување.<br />
Образован<strong>и</strong>ето го стекна Конеск<strong>и</strong> на разн<strong>и</strong> стран<strong>и</strong>: основното<br />
во родното село Небрегово (само првото одделен<strong>и</strong>е <strong>и</strong> тоа уште на 6<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>) <strong>и</strong> Пр<strong>и</strong>леп (каде што се преселува неговата фам<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ја), г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong>ското<br />
во Срб<strong>и</strong>ја (Крагуевац) <strong>и</strong> факултетското на ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет<strong>и</strong>те во<br />
Белград <strong>и</strong> Соф<strong>и</strong>ја. Стекнувањето образован<strong>и</strong>е во разн<strong>и</strong> сред<strong>и</strong>н<strong>и</strong> не е<br />
н<strong>и</strong>како без свое значење. И наш<strong>и</strong>те луѓе во XIX век што <strong>и</strong>мале можност<br />
да стекнуваат образован<strong>и</strong>е во разн<strong>и</strong> земј<strong>и</strong> (напоредно во Срб<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
Бугар<strong>и</strong>ја, а пр<strong>и</strong> подобра можност <strong>и</strong> Рус<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Запад) доаѓаат полесно до<br />
поч<strong>и</strong>ста свест за својата нац<strong>и</strong>онална пр<strong>и</strong>падност.<br />
Се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> дека два настана од неговото факултетско образован<strong>и</strong>е<br />
во голема мера го определуваат по<strong>и</strong>зраз<strong>и</strong>то негов<strong>и</strong>от творечк<strong>и</strong> научен<br />
пат: средбата во Народната б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>отека во Белград со Зборн<strong>и</strong>кот за<br />
народн<strong>и</strong> умотворб<strong>и</strong> (СБНУ) на БАН <strong>и</strong> објавен<strong>и</strong>те во него македонск<strong>и</strong><br />
фолкорн<strong>и</strong> матер<strong>и</strong>јал<strong>и</strong> собран<strong>и</strong> од Марко Цепенков <strong>и</strong> запознавањето,
_________________________________________________________ 69<br />
макар <strong>и</strong> <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>ректно, во Соф<strong>и</strong>ската ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тетска б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>отека со<br />
знамен<strong>и</strong>тата М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ркова кн<strong>и</strong>га ,,За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“.<br />
Не ја споменав нарочно во б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>јата на позначајн<strong>и</strong>те<br />
публ<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> за ж<strong>и</strong>вотот <strong>и</strong> делото на Блаже Конеск<strong>и</strong> кн<strong>и</strong>гата на Цане<br />
Андреевск<strong>и</strong> ,,Разговор<strong>и</strong> со Конеск<strong>и</strong>“, Скопје 1991; 461 стр; 20см. Сакам<br />
на неа посебно да укажам како на <strong>и</strong>звонреден <strong>и</strong>звор на податоц<strong>и</strong>,<br />
релевантн<strong>и</strong> за узнавање на значајн<strong>и</strong> момент<strong>и</strong> од ж<strong>и</strong>вотот <strong>и</strong> оформувањето<br />
научно на наш<strong>и</strong>от голем творец. Во т<strong>и</strong>е Разговор<strong>и</strong> Конеск<strong>и</strong> соопштува<br />
(стр. 91) како дошол до СБНУ <strong>и</strong> зап<strong>и</strong>с<strong>и</strong>те на Марко Цепенков:<br />
,,Тоа беше за мене едно огромно откр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>е. Како Амер<strong>и</strong>ка да сум ја<br />
откр<strong>и</strong>л. Јас бев неверојатно возбуден.“ Нормално, треба да се претпостав<strong>и</strong><br />
дека Конеск<strong>и</strong> направ<strong>и</strong>л <strong>и</strong> <strong>и</strong>звесн<strong>и</strong> <strong>и</strong>сп<strong>и</strong>с<strong>и</strong> од т<strong>и</strong>е текстов<strong>и</strong>, барем<br />
што се однесува до нач<strong>и</strong>нот како се т<strong>и</strong>е предаван<strong>и</strong> во граф<strong>и</strong>ско-правоп<strong>и</strong>сен<br />
поглед. Нашата наука подоцна установ<strong>и</strong> дека се т<strong>и</strong>е предаван<strong>и</strong>,<br />
по сугест<strong>и</strong>ја на рецензентот Ефрем Каранов, со с<strong>и</strong>стем по<strong>и</strong>наков од<br />
вооб<strong>и</strong>чаен<strong>и</strong>от во Зборн<strong>и</strong>кот. (Трајко Стаматоск<strong>и</strong>, М<strong>и</strong>слата..... , с. 63,<br />
209).<br />
До М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рковата кн<strong>и</strong>га ,,За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“ Конеск<strong>и</strong> не<br />
дојде д<strong>и</strong>ректно за време на сво<strong>и</strong>те студ<strong>и</strong><strong>и</strong> во Соф<strong>и</strong>ја: ,,Кн<strong>и</strong>гата не ја<br />
знаев. Се сеќавам дека ја побарав кн<strong>и</strong>гата во <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>ската б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>отека...<br />
Јас не знаев дека е таа во... под клуч (Цане Андреевск<strong>и</strong> стр.<br />
125). Му остана затоа можноста да ја проч<strong>и</strong>та обемната реценз<strong>и</strong>ја,<br />
поголема од самата кн<strong>и</strong>га на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, на А. Теодоров – Балан, Една<br />
македонска теор<strong>и</strong>ја, објавена во Пер<strong>и</strong>од<strong>и</strong>ческо сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е, XV, 1904, с.<br />
780-833 <strong>и</strong> да се запознае колку-толку со нејз<strong>и</strong>ната содрж<strong>и</strong>на. Но,<br />
Конеск<strong>и</strong> не го напушт<strong>и</strong> копнежот да ја <strong>и</strong>ма в раце М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рковата кн<strong>и</strong>га.<br />
Затоа, тој го <strong>и</strong>скор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> прв<strong>и</strong>от погоден случај да дојде до кн<strong>и</strong>гата <strong>и</strong> пр<strong>и</strong><br />
посетата на Соф<strong>и</strong>ја во јун<strong>и</strong> 1945, во по<strong>и</strong>накв<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> услов<strong>и</strong> по<br />
ослободувањето, со помошта на М<strong>и</strong>тко Заф<strong>и</strong>ровск<strong>и</strong>, доаѓа до кн<strong>и</strong>гата,<br />
ја разгледува набрз<strong>и</strong>на, <strong>и</strong>звлекува од неа релевантн<strong>и</strong> податоц<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
веднаш по враќањето во Скопје го објавува во в. ,,Нова Македон<strong>и</strong>ја“<br />
(во бројот од 15 јул<strong>и</strong> <strong>и</strong>стата год<strong>и</strong>на) нап<strong>и</strong>сот Една македонска кн<strong>и</strong>га.<br />
Сам<strong>и</strong>от наслов на нап<strong>и</strong>сот е многу луц<strong>и</strong>дно <strong>и</strong>збран: асоц<strong>и</strong>ра на насловот<br />
на реценз<strong>и</strong>јата од Балан – Една македонска теор<strong>и</strong>ја наспрема Една<br />
македонска кн<strong>и</strong>га. Овој нап<strong>и</strong>с на Конеск<strong>и</strong> е воопшто прво поопш<strong>и</strong>рно<br />
претставување на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во нашата сред<strong>и</strong>на.<br />
Нема н<strong>и</strong>какво сомневање дека средб<strong>и</strong>те на Конеск<strong>и</strong> со двајцава<br />
значајн<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> автор<strong>и</strong> – Цепенков <strong>и</strong> М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, му б<strong>и</strong>ле на<br />
полетн<strong>и</strong>от еруд<strong>и</strong>т прец<strong>и</strong>зен ор<strong>и</strong>ент<strong>и</strong>р во неговата <strong>и</strong>дна научна дејност.<br />
Тукушто д<strong>и</strong>плом<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>от студент во 1944 на <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от во<br />
Соф<strong>и</strong>ја не го чекаше место во некоја образовна <strong>и</strong>л<strong>и</strong> пак <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја од<br />
областа на културата во својата земја. Татков<strong>и</strong>ната уште не беше<br />
целосно ослободена, но на еден нејз<strong>и</strong>н слободен дел – селото Горно<br />
Врановц<strong>и</strong>, Велешко – веќе дејствуваше македонск<strong>и</strong> државнопол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>
_________________________________________________________<br />
70<br />
центар. Таму се осм<strong>и</strong>слуваше државноста во целосно слободната земја<br />
<strong>и</strong> се оспособуваа кадр<strong>и</strong> што треба да г<strong>и</strong> преземат претстојн<strong>и</strong>те огромн<strong>и</strong><br />
задач<strong>и</strong>. Таму беше местото на подготвуван<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст, веќе добро<br />
верз<strong>и</strong>ран во македонската јаз<strong>и</strong>чна проблемат<strong>и</strong>ка. И тој г<strong>и</strong> став<strong>и</strong> ентуз<strong>и</strong>јаз<strong>и</strong>рано<br />
сво<strong>и</strong>те услуг<strong>и</strong> на располагање. А неговото знаење беше неопходно<br />
за <strong>и</strong>зедначување на јаз<strong>и</strong>кот на весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те што почнаа таму да<br />
<strong>и</strong>злегуваат (прв<strong>и</strong>те броев<strong>и</strong> на ,,Нова Македон<strong>и</strong>ја“ <strong>и</strong> ,,Македонка“,<br />
четврт<strong>и</strong>от на ,,Млад борец“ <strong>и</strong> дур<strong>и</strong> 11 на полуслужбен<strong>и</strong>от орган на<br />
През<strong>и</strong>д<strong>и</strong>умот на АСНОМ ,,Наша хрон<strong>и</strong>ка“ <strong>и</strong> др.), на текстов<strong>и</strong>те што се<br />
преведуваа <strong>и</strong> сл. Млад<strong>и</strong>от студент таму одржа <strong>и</strong> две-тр<strong>и</strong> предавања<br />
пред <strong>и</strong>збран ауд<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>ум за структурата на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> за<br />
<strong>и</strong>згледот на неговата л<strong>и</strong>тературна норма. Уште таму почна да расте<br />
негов<strong>и</strong>от углед во областа за која предано се подготвуваше. Се гледа<br />
тоа многу убаво во кн<strong>и</strong>гата Истор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> денов<strong>и</strong> на Горно Врановц<strong>и</strong>.<br />
Скопје 1984, с.93<br />
По ослободувањето на Скопје, цел<strong>и</strong>от горноврановск<strong>и</strong> центар<br />
(државното, военото, пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чкото раководство), пр<strong>и</strong>родно доаѓа тука.<br />
И уште прв<strong>и</strong>от ден по ослободувањето на градот, перспект<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от<br />
творец доб<strong>и</strong>ва очекувана задача – <strong>и</strong>збор во Ком<strong>и</strong>с<strong>и</strong>јата за код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја<br />
на македонск<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к. Но, само по некој ден работа на<br />
Ком<strong>и</strong>с<strong>и</strong>јата нос<strong>и</strong> судбоносна одлука – самоволно ја напушта работата.<br />
Не помагаат убедувањата на раковод<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те на През<strong>и</strong>д<strong>и</strong>умот на<br />
АСНОМ Метод<strong>и</strong> Андонов – Ченто <strong>и</strong> Панко Брашнаров да се врат<strong>и</strong><br />
Конеск<strong>и</strong>. Ком<strong>и</strong>с<strong>и</strong>јата ја продолж<strong>и</strong> без него работата, брзо ја заврш<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
својот предлог му го достав<strong>и</strong> на През<strong>и</strong>д<strong>и</strong>умот. Но, овој не го пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
заклуч<strong>и</strong> за олку важн<strong>и</strong> прашања да се побара помош од аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>ран<strong>и</strong><br />
странск<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња. Настана бркотн<strong>и</strong>ца по руск<strong>и</strong>те професор<strong>и</strong><br />
Держав<strong>и</strong>н <strong>и</strong> Бернштејн. Се замешаа <strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те раководства на<br />
за<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong>, но помошта не ст<strong>и</strong>гна. За волја на в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ната,<br />
<strong>и</strong>маше релат<strong>и</strong>вно краток текст од С. Бернштејн, Неколку белешк<strong>и</strong> за<br />
македонск<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к Москва, 12. IX 1944 г, но со предлоз<strong>и</strong><br />
тешко пр<strong>и</strong>фатл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> во даден<strong>и</strong>от пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> м<strong>и</strong>г (,,да се след<strong>и</strong><br />
бугарската <strong>и</strong> руската трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја“ во однос на азбуката <strong>и</strong> др). Поучен<br />
меѓу другото <strong>и</strong> од овој текст, Блаже Конеск<strong>и</strong> пр<strong>и</strong> негов<strong>и</strong>от повторен<br />
<strong>и</strong>збор во новоформ<strong>и</strong>раната Ком<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ја за код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја донесува <strong>и</strong> нова<br />
судбоносна одлука – код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>јата да се <strong>и</strong>зврш<strong>и</strong> со сопствен<strong>и</strong> с<strong>и</strong>л<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
со своето чувство за својот јаз<strong>и</strong>к.<br />
Ов<strong>и</strong>е две одлук<strong>и</strong> на Конеск<strong>и</strong> – за напуштање на работата на<br />
Првата ком<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ја за код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> за непр<strong>и</strong>фаќање на помошта од<br />
странск<strong>и</strong> експерт<strong>и</strong> – се судбоносн<strong>и</strong> како за него л<strong>и</strong>чно, така <strong>и</strong> за<br />
<strong>и</strong>згледот на деф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вно код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к. Во такв<strong>и</strong><br />
пресвртн<strong>и</strong> врем<strong>и</strong>ња тоа е многу смел чекор. (Поопш<strong>и</strong>рно, Т. Стаматоск<strong>и</strong>,<br />
„Год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>на од код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>јата на македонск<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>тературен<br />
јаз<strong>и</strong>к“. Во: <strong>Предавања</strong> на XLIII меѓународен сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong>
_________________________________________________________ 71<br />
јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура, Охр<strong>и</strong>д, 29 јун<strong>и</strong> –13 јул<strong>и</strong> 2010, Скопје<br />
<strong>2011</strong> с.21-26).<br />
Добро е познато како се одв<strong>и</strong>ваше учењето <strong>и</strong> со каков азбучноправоп<strong>и</strong>сен<br />
с<strong>и</strong>стем се п<strong>и</strong>шуваа учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> за македонск<strong>и</strong>те деца бегалц<strong>и</strong><br />
од егејск<strong>и</strong>от дел на Македон<strong>и</strong>ја во земј<strong>и</strong>те од тнр. Источен блок. Каков<br />
учебн<strong>и</strong>к по македонска грамат<strong>и</strong>ка ц<strong>и</strong>ркул<strong>и</strong>раше во шеесетт<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
во Чехословачка <strong>и</strong> каков револт <strong>и</strong> протест пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>ка тој кај македонск<strong>и</strong>те<br />
студент<strong>и</strong> на <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от во Прага, говор<strong>и</strong> нап<strong>и</strong>сот на Георг<strong>и</strong><br />
Георг<strong>и</strong>евск<strong>и</strong>, „Може <strong>и</strong> по<strong>и</strong>наку“ (во: По што го запамет<strong>и</strong>в Конеск<strong>и</strong>,<br />
Скопје 2003, с.79). Имено, учебн<strong>и</strong>кот е нап<strong>и</strong>шан со руско-бугарск<strong>и</strong><br />
азбучен с<strong>и</strong>стем, со голем број неоправдан<strong>и</strong> д<strong>и</strong>јалектн<strong>и</strong> зборов<strong>и</strong> <strong>и</strong> со<br />
руско-бугарска грамат<strong>и</strong>чка терм<strong>и</strong>нолог<strong>и</strong>ја.<br />
Блаже Конеск<strong>и</strong> беше <strong>и</strong>звонредно плоден творец. Неговата пробрана,<br />
селект<strong>и</strong>рана б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја бро<strong>и</strong> околу 600 ед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong>, што поголем<strong>и</strong><br />
основоположн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>, што помал<strong>и</strong> по обем но значајн<strong>и</strong> по содрж<strong>и</strong>ната<br />
трудов<strong>и</strong>. Реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> <strong>и</strong> нема потесна област од л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката во која тој не<br />
остав<strong>и</strong>л своја трага. С<strong>и</strong>те т<strong>и</strong>е ја носат карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката на проучување,<br />
ш<strong>и</strong>рење <strong>и</strong> одбрана на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, покажување на неговата<br />
посебност. Со основоположн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те трудов<strong>и</strong> – Правоп<strong>и</strong>сот, Грамат<strong>и</strong>ката,<br />
Речн<strong>и</strong>кот, Истор<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> Истор<strong>и</strong>ската фонолог<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к тој г<strong>и</strong> доб<strong>и</strong> мошне рано главн<strong>и</strong>те столбов<strong>и</strong> со ко<strong>и</strong> веќе можеше<br />
сер<strong>и</strong>озно да се претставува во светот на науката. Реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> нема попозната<br />
светска б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>отека во која нема барем некој од трудов<strong>и</strong>те на<br />
Конеск<strong>и</strong>.<br />
Затоа е сосема прав В<strong>и</strong>ктор Фр<strong>и</strong>дман кога ќе рече: ,,Во Северна<br />
Амер<strong>и</strong>ка, како <strong>и</strong> во цел свет, кога се зборува за македонската л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка,<br />
првото <strong>и</strong>ме што се споменува секако е <strong>и</strong>мето на Блаже Конеск<strong>и</strong>.<br />
Л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те трудов<strong>и</strong> на Блаже Конеск<strong>и</strong> се основа за секој слав<strong>и</strong>ст <strong>и</strong><br />
се наоѓаат не само во с<strong>и</strong>те голем<strong>и</strong> ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тетск<strong>и</strong> <strong>и</strong> државн<strong>и</strong> б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>отек<strong>и</strong>,<br />
но дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> во помал<strong>и</strong>те. Кога се ц<strong>и</strong>т<strong>и</strong>раат податоц<strong>и</strong> од македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к, не може да се зам<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> еден сер<strong>и</strong>озен научен труд кој не б<strong>и</strong><br />
го ц<strong>и</strong>т<strong>и</strong>рал творештвото на Блаже Конеск<strong>и</strong>“. (В<strong>и</strong>ктор Фр<strong>и</strong>дман, „Блаже<br />
Конеск<strong>и</strong> <strong>и</strong> северноамер<strong>и</strong>канската л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка“. Во: Студ<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> оглед<strong>и</strong> за<br />
Конеск<strong>и</strong>, Скопје 2002, с.123).<br />
Многупат<strong>и</strong>, зборувајќ<strong>и</strong> за големото дело на Конеск<strong>и</strong>, сум<br />
ц<strong>и</strong>т<strong>и</strong>рал оцен<strong>и</strong> на компетентн<strong>и</strong> проучувач<strong>и</strong> на тоа дело: дека е тој ,,со<br />
караџ<strong>и</strong>ќевск<strong>и</strong> контур<strong>и</strong> <strong>и</strong> д<strong>и</strong>менз<strong>и</strong><strong>и</strong>“ (Павле Ив<strong>и</strong>ќ), дека е ,,прв човек на<br />
македонската ренесанса“ (Света Лук<strong>и</strong>ќ), ,,енц<strong>и</strong>клопед<strong>и</strong>ја на македонската<br />
ф<strong>и</strong>лолог<strong>и</strong>ја“ (С. Цв<strong>и</strong><strong>и</strong>н), ,,спомен<strong>и</strong>к што од<strong>и</strong> по ул<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те“ (Слободан<br />
Марков<strong>и</strong>ќ), ,,в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> репрезент на европската, хуман<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
ор<strong>и</strong>ент<strong>и</strong>раната <strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>ја, мудрец на македонското п<strong>и</strong>смо“ (грчката<br />
научна <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тературна кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка) <strong>и</strong>тн. Сè ова е <strong>и</strong>скажано уште пр<strong>и</strong> ж<strong>и</strong>ве<br />
на Конеск<strong>и</strong>.
_________________________________________________________<br />
72<br />
И по неговата смрт, не престанува кор<strong>и</strong>стењето на ц<strong>и</strong>тат<strong>и</strong> од<br />
наш<strong>и</strong> културн<strong>и</strong> работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на некоја негова м<strong>и</strong>сла, а понекогаш <strong>и</strong> цела<br />
песна. На пр<strong>и</strong>мер: ,,р<strong>и</strong>ка во мене маката дека сум роден во смачкано<br />
племе“, ,,за нас повеќе отколку за многу друг<strong>и</strong> во светот јаз<strong>и</strong>кот<br />
претставува.... најголемо пр<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>жување до <strong>и</strong>деалната татков<strong>и</strong>на“, ,,дај<br />
боже оч<strong>и</strong>те што помалку да <strong>и</strong>м г<strong>и</strong> бодам, штом т<strong>и</strong>е лево ќе фатат, јас<br />
десно ќе одам“, <strong>и</strong>тн. Ќе го завршам овој сегмент со <strong>и</strong>зјавата на М<strong>и</strong>руше<br />
Хоџа, канд<strong>и</strong>дат за претседател на државата од една пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка парт<strong>и</strong>ја<br />
од албанск<strong>и</strong>от блок во Македон<strong>и</strong>ја, порад<strong>и</strong> нејз<strong>и</strong>ната дец<strong>и</strong>дност: ,,Не<br />
можам да верувам дека Македонц<strong>и</strong>те не знаат от<strong>и</strong> за н<strong>и</strong>в Конеск<strong>и</strong> вред<strong>и</strong><br />
повеќе од Александар Вел<strong>и</strong>к<strong>и</strong>“, па понатаму ,,<strong>и</strong> од Гоце Делчев“ (во<br />
колумна во в. ,,Дневн<strong>и</strong>к“, 24.XII 2009).<br />
Може да се зам<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> што значеше губењето на в<strong>и</strong>дот за еден<br />
олку плоден автор. Повеќегод<strong>и</strong>шната болест (д<strong>и</strong>јабет<strong>и</strong>с) реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> наполно<br />
му го ун<strong>и</strong>шт<strong>и</strong> овој толку драгоцен орган. Со голема болка во<br />
душата, на една од наш<strong>и</strong>те реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> редовн<strong>и</strong> попладневн<strong>и</strong> седенк<strong>и</strong> во<br />
неговата дневна соба, промрморе дека научната работа за него е<br />
завршена. Ме потресе нормално <strong>и</strong> мене ова негово <strong>и</strong>скажување. Мојата<br />
утеха дека <strong>и</strong>ма соработн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> што на драго срце, само да г<strong>и</strong> слушнат<br />
негов<strong>и</strong>те реакц<strong>и</strong><strong>и</strong>, б<strong>и</strong> му ч<strong>и</strong>тале текстов<strong>и</strong> за ко<strong>и</strong> б<strong>и</strong> пројав<strong>и</strong>л <strong>и</strong>нтерес, не<br />
му значеше н<strong>и</strong>што. Такво <strong>и</strong>скуство – ч<strong>и</strong>тање од друг<strong>и</strong> <strong>и</strong> д<strong>и</strong>кт<strong>и</strong>рање на<br />
сво<strong>и</strong> текстов<strong>и</strong> на друг<strong>и</strong> – тој веќе <strong>и</strong>маше. Но, такв<strong>и</strong>от пр<strong>и</strong>стап не го<br />
задоволуваше.<br />
Инаку, оваа своја констатац<strong>и</strong>ја тој ја обзнан<strong>и</strong> <strong>и</strong> во својата<br />
кн<strong>и</strong>шка Македонск<strong>и</strong> места <strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња, Скопје 1991. Таму тој направ<strong>и</strong><br />
дец<strong>и</strong>дна поделба: 1. места <strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња <strong>и</strong> 2. ономаст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>лоз<strong>и</strong>. Прв<strong>и</strong>от<br />
дел <strong>и</strong>ма есе<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>стап, што б<strong>и</strong> требало да се сфат<strong>и</strong> дека проблемот<br />
не мора да б<strong>и</strong>де претставен доследно со строгата научна акр<strong>и</strong>б<strong>и</strong>ја,<br />
додека втор<strong>и</strong>от – ч<strong>и</strong>сто научен пр<strong>и</strong>стап. (Поопш<strong>и</strong>рно: Трајко Стаматоск<strong>и</strong>,<br />
М<strong>и</strong>слата.... стр 130-131).<br />
Впрочем, <strong>и</strong> само површен поглед на б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>јата на негов<strong>и</strong>те<br />
трудов<strong>и</strong> откр<strong>и</strong>ва дека во последн<strong>и</strong>те две-тр<strong>и</strong> год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од ж<strong>и</strong>вотот<br />
преовладуваат текстов<strong>и</strong> што <strong>и</strong>маат есе<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>стап <strong>и</strong>л<strong>и</strong> се од областа<br />
на поез<strong>и</strong>јата.<br />
За своето огромно <strong>и</strong> <strong>и</strong>звонредно значајно творештво Блаже<br />
Конеск<strong>и</strong> <strong>и</strong>ма доб<strong>и</strong>ено многу значајн<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>знан<strong>и</strong>ја во странство: член е<br />
на повеќе академ<strong>и</strong><strong>и</strong> на наук<strong>и</strong>те <strong>и</strong> уметност<strong>и</strong>те (на с<strong>и</strong>те југословенск<strong>и</strong><br />
освен Косовската, на Австр<strong>и</strong>ската, на Полската на општествен<strong>и</strong>те <strong>и</strong><br />
егзактн<strong>и</strong> наук<strong>и</strong> во Краков; не го дочека само за неколку дена <strong>и</strong>зборот во<br />
Руската академ<strong>и</strong>ја на наук<strong>и</strong>те во Москва); почесен доктор на ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет<strong>и</strong>те<br />
во Ч<strong>и</strong>каго <strong>и</strong> Вроцлав (покрај во Скопје); нос<strong>и</strong>тел на вредн<strong>и</strong><br />
кн<strong>и</strong>жевн<strong>и</strong> наград<strong>и</strong> (Хердеровата, на Сојузот на п<strong>и</strong>сател<strong>и</strong>те на Советск<strong>и</strong>от<br />
Сојуз, на Златн<strong>и</strong>от венец на Струшк<strong>и</strong>те вечер<strong>и</strong> на поез<strong>и</strong>јата); на<br />
наград<strong>и</strong>те во домашната сред<strong>и</strong>на ,,АВНОЈ“, ,,11 Октомвр<strong>и</strong>“, ,,13
_________________________________________________________ 73<br />
Ноемвр<strong>и</strong>“, ,,Гоце Делчев“, ,,Браќа М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>“, ,,Рац<strong>и</strong>ново пр<strong>и</strong>знан<strong>и</strong>е“<br />
<strong>и</strong> др.<br />
Од пр<strong>и</strong>знан<strong>и</strong>јата од домашната сред<strong>и</strong>на г<strong>и</strong> <strong>и</strong>зделувам: основањето<br />
на Фондац<strong>и</strong>јата за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к ,,Небрегово“ (со сво<strong>и</strong>те<br />
ед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> претворањето на неговата родна куќа во спомен дом), <strong>и</strong>менувањето<br />
на Ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong>от факултет на <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от во Скопје со неговото<br />
<strong>и</strong>ме, публ<strong>и</strong>кувањето на многу зборн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од научн<strong>и</strong> средб<strong>и</strong> посветен<strong>и</strong><br />
на неговото дело <strong>и</strong> многу друг<strong>и</strong><br />
С<strong>и</strong>те ов<strong>и</strong>е ќе зрачат <strong>и</strong> во <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>ната ќе го одржуваат споменот на<br />
вел<strong>и</strong>канот.<br />
Неко<strong>и</strong> од он<strong>и</strong>е ко<strong>и</strong> го следат моето п<strong>и</strong>шување за Конеск<strong>и</strong>, <strong>и</strong>ако<br />
ретк<strong>и</strong>, м<strong>и</strong> префрлаат понекогаш дека претерувам кога го оценувам делото<br />
на Конеск<strong>и</strong>, дека п<strong>и</strong>шувам еуфор<strong>и</strong>чно за него. Јас <strong>и</strong> сега останувам<br />
на својот затврден став. Не е мое да предв<strong>и</strong>дувам дал<strong>и</strong> <strong>и</strong> т<strong>и</strong>е ќе останат<br />
на својот. Секој с<strong>и</strong> <strong>и</strong>ма свој <strong>и</strong>збор.<br />
Зошто е мојот став таков Едноставно, затоа што Блаже Конеск<strong>и</strong><br />
повлече потез<strong>и</strong> во многу област<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> <strong>и</strong>маат <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ска д<strong>и</strong>менз<strong>и</strong>ја:<br />
затоа што го означ<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong>от нац<strong>и</strong>онален <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет во многу<br />
сегмент<strong>и</strong> – јаз<strong>и</strong>кот, л<strong>и</strong>тературата, <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong>те на образован<strong>и</strong>ето <strong>и</strong><br />
културата, трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата; затоа што сето ова останува, само се потврдува<br />
во времето сегашно, а ќе се затврдува во времето <strong>и</strong>дно.<br />
Сега ќе се задоволам само со една кратка <strong>и</strong> строга речен<strong>и</strong>ца,<br />
онака како што пееше, <strong>и</strong> ќе заклучам: Блаже Конеск<strong>и</strong> е вонвременска<br />
л<strong>и</strong>чност во наш<strong>и</strong> услов<strong>и</strong>.
ЛИТЕРАТУРА
Науме Рад<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong><br />
ОГЛЕДАЛО ВО НАШЕТО МИНАТО<br />
И ВО НАШАТА ИДНИНА<br />
Кон 150-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од објавувањето<br />
на Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong><br />
1.<br />
Пром<strong>и</strong>слувајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> денес <strong>и</strong>звонредно значајн<strong>и</strong>те поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> на<br />
Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> во нац<strong>и</strong>онално-културн<strong>и</strong>от развој на македонск<strong>и</strong>от<br />
народ, а по повод на 150-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од неговото објавување,<br />
не можеме а веднаш да не речеме дека станува збор за едно<br />
<strong>и</strong>звонредно значајно <strong>и</strong> со друг<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong> одвај споредл<strong>и</strong>во <strong>и</strong>счекорување<br />
по стрмн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> нес<strong>и</strong>гурн<strong>и</strong> скал<strong>и</strong> на нашето нац<strong>и</strong>онално опстојување<br />
<strong>и</strong> развој. Така е б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> во него се многустрано слеан<strong>и</strong> не само<br />
колект<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те креат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> потенц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от народ, туку со<br />
него се поврзан<strong>и</strong> <strong>и</strong> македонск<strong>и</strong>те плов<strong>и</strong>дб<strong>и</strong> меѓу Сц<strong>и</strong>л<strong>и</strong>те <strong>и</strong> Хар<strong>и</strong>бд<strong>и</strong>те<br />
по та<strong>и</strong>нствен<strong>и</strong>те вод<strong>и</strong> на модерната <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја. Но, не само порад<strong>и</strong> тоа,<br />
туку уште <strong>и</strong> порад<strong>и</strong> негов<strong>и</strong>те поетск<strong>и</strong> длабоч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> <strong>и</strong> неповторл<strong>и</strong>в<strong>и</strong><br />
креат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong>, секојдневно <strong>и</strong> сè уште го дооткр<strong>и</strong>ваме, а во неко<strong>и</strong><br />
негов<strong>и</strong> вредносн<strong>и</strong> д<strong>и</strong>менз<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> го преоткр<strong>и</strong>ваме овој кап<strong>и</strong>тален резултат<br />
на творечк<strong>и</strong>от дух <strong>и</strong> потенц<strong>и</strong>јал на македонск<strong>и</strong>от народ. Го дооткр<strong>и</strong>ваме<br />
<strong>и</strong> го преоткр<strong>и</strong>ваме не само како с<strong>и</strong>нон<strong>и</strong>м за неговата безрезервно<br />
пр<strong>и</strong>зната поет<strong>и</strong>чност, туку како с<strong>и</strong>нон<strong>и</strong>м <strong>и</strong> за неговата траг<strong>и</strong>чно возв<strong>и</strong>шена<br />
л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ја на мапата на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> на колект<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те судб<strong>и</strong>н<strong>и</strong>.<br />
Ф<strong>и</strong>гурат<strong>и</strong>вно одредувајќ<strong>и</strong> го <strong>и</strong>злегувањето на Македонц<strong>и</strong>те со<br />
Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> на актуелната културна сцена меѓу потврден<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> тогаш веќе <strong>и</strong> пош<strong>и</strong>роко поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> народ<strong>и</strong> како огледало<br />
што е свртено како кон н<strong>и</strong>вното м<strong>и</strong>нато, така <strong>и</strong> кон н<strong>и</strong>вната <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>на,<br />
токму во тоа огледало на/за подлабоката анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка пром<strong>и</strong>сла денес<br />
настојуваме да откр<strong>и</strong>еме колку е тој поетск<strong>и</strong> трезор безвременск<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
севременск<strong>и</strong>, односно колку е временск<strong>и</strong> неогран<strong>и</strong>чен во еман<strong>и</strong>рањето<br />
како на негов<strong>и</strong>те нац<strong>и</strong>онално-културн<strong>и</strong>, така <strong>и</strong> на негов<strong>и</strong>те поконкретн<strong>и</strong><br />
естетск<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong>. Оттука, по многустран<strong>и</strong>те <strong>и</strong> резултатн<strong>и</strong> проучувања<br />
<strong>и</strong> анал<strong>и</strong>з<strong>и</strong> во <strong>и</strong>зм<strong>и</strong>нат<strong>и</strong>ве 15 децен<strong>и</strong><strong>и</strong>, за него денес треба, а секако<br />
<strong>и</strong> може да се зборува <strong>и</strong> најпрво <strong>и</strong> најмногу како за еманац<strong>и</strong>ја на духот,
_________________________________________________________<br />
78<br />
односно како за еманац<strong>и</strong>ја на креат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> на духовн<strong>и</strong>те потенц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong><br />
на овој народ колку од затајнет<strong>и</strong>те длабоч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> на м<strong>и</strong>натото, толку <strong>и</strong> од<br />
понов<strong>и</strong>те <strong>и</strong> нему непр<strong>и</strong>кр<strong>и</strong>ено ненаклонет<strong>и</strong> врем<strong>и</strong>ња. Затоа <strong>и</strong> во нашево<br />
време, затоа <strong>и</strong> денеска, сосема слободно можеме да речеме дека најмногу<br />
<strong>и</strong> токму во Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> сè уште се откр<strong>и</strong>ваме <strong>и</strong> се<br />
преоткр<strong>и</strong>ваме – се откр<strong>и</strong>ваме <strong>и</strong> се преоткр<strong>и</strong>ваме со с<strong>и</strong>от наш багаж на<br />
духовн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>скуства од м<strong>и</strong>нат<strong>и</strong>те веков<strong>и</strong> <strong>и</strong> со сето наше колект<strong>и</strong>вно,<br />
нац<strong>и</strong>онално б<strong>и</strong>т<strong>и</strong>е. Како прво така обемно <strong>и</strong> неповторл<strong>и</strong>во успешно<br />
претставување на македонската народна поез<strong>и</strong>ја, преку Зборн<strong>и</strong>кот на<br />
М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> н<strong>и</strong>е Македонц<strong>и</strong>те се откр<strong>и</strong>вме <strong>и</strong> се презент<strong>и</strong>равме толку<br />
автент<strong>и</strong>чно <strong>и</strong> толку задлабочено колку со не многу друг<strong>и</strong> <strong>и</strong>сто така<br />
колект<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> зрачења на креат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от дух на наш<strong>и</strong>от народ.<br />
Како да беше во прашање уверт<strong>и</strong>ра во некое најавено <strong>и</strong>л<strong>и</strong> само<br />
очекувано мес<strong>и</strong>јанство, со <strong>и</strong>л<strong>и</strong> веднаш по неговото <strong>и</strong>злегување од<br />
печат, што е рег<strong>и</strong>стр<strong>и</strong>рано на 24 јун<strong>и</strong> 1861 год<strong>и</strong>на, <strong>и</strong> покрај насловот<br />
„Бøлгарск<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> пøсн<strong>и</strong>“, Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> <strong>и</strong>м се претстав<strong>и</strong><br />
на сво<strong>и</strong>те рец<strong>и</strong>п<strong>и</strong>ент<strong>и</strong> по ш<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>от словенск<strong>и</strong> <strong>и</strong> по уште пош<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>от<br />
европск<strong>и</strong> свет како кап<strong>и</strong>тална м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новска <strong>и</strong> македонска кн<strong>и</strong>га<br />
на песн<strong>и</strong>те. Наспрот<strong>и</strong> неговата не многу пр<strong>и</strong>јатна пред<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, но<br />
очекуван како ретко која кн<strong>и</strong>га во тоа време, Зборн<strong>и</strong>кот веднаш се<br />
претстав<strong>и</strong>, се откр<strong>и</strong> како можно најдлабок творечк<strong>и</strong> <strong>и</strong> духовен трезор<br />
на еден во/од <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата долго <strong>и</strong> многукратно пот<strong>и</strong>снуван народ. Во <strong>и</strong><br />
нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на маркантн<strong>и</strong>от поетск<strong>и</strong> корпус што <strong>и</strong>м се понуд<strong>и</strong> на кон вакв<strong>и</strong><br />
резултат<strong>и</strong> на народн<strong>и</strong>от ген<strong>и</strong>ј воодушевувачк<strong>и</strong> настроен<strong>и</strong>те рец<strong>и</strong>п<strong>и</strong>ент<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> толкувач<strong>и</strong> по ш<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> кругов<strong>и</strong>, длабоко <strong>и</strong> неповторл<strong>и</strong>во<br />
беше код<strong>и</strong>рана душевната убав<strong>и</strong>на на за поетска креац<strong>и</strong>ја предодреденото<br />
б<strong>и</strong>т<strong>и</strong>е на македонск<strong>и</strong>от народ. Генерац<strong>и</strong><strong>и</strong>те подоцнежн<strong>и</strong><br />
негов<strong>и</strong> рец<strong>и</strong>п<strong>и</strong>ент<strong>и</strong>, пак, меѓу ко<strong>и</strong> сме <strong>и</strong> н<strong>и</strong>е од денешн<strong>и</strong>ов ден, освен<br />
тоа, <strong>и</strong>звонредно добро знаат уште <strong>и</strong> дека таа м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новска <strong>и</strong> македонска<br />
објава од без малку доцн<strong>и</strong>те јунск<strong>и</strong> денов<strong>и</strong> во 1861 год<strong>и</strong>на беше<br />
с<strong>и</strong>нон<strong>и</strong>м уште <strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от судб<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> – колку возв<strong>и</strong>шен не помалку<br />
<strong>и</strong> траг<strong>и</strong>чен – òд не веќе <strong>и</strong> не толку по патек<strong>и</strong>те, колку по кулоар<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> н<strong>и</strong>з вртеж<strong>и</strong>те на меѓународната <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка во XIX век.<br />
Така е б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> врз него <strong>и</strong> преку него тогаш, <strong>и</strong> тоа уште од пред<br />
неговото деф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вно објавување, се прекршуваа <strong>и</strong> сè уште, сè до<br />
денес, се прекршуваат егз<strong>и</strong>стенц<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>те одредн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на/за еден во новата<br />
<strong>и</strong> модерна <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја веќе сер<strong>и</strong>озно разнеб<strong>и</strong>тен <strong>и</strong> од поголем<strong>и</strong>те <strong>и</strong><br />
моќн<strong>и</strong> ал<strong>и</strong>јанс<strong>и</strong> в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> непр<strong>и</strong>фатен <strong>и</strong> уште пов<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> н<strong>и</strong>когаш<br />
незашт<strong>и</strong>тен народ.<br />
2.<br />
Започнувајќ<strong>и</strong> сега еден ваков по малку <strong>и</strong> нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на неконвенц<strong>и</strong>онален<br />
пр<strong>и</strong>стап кон нашето така значајно <strong>и</strong> така супт<strong>и</strong>лно презент<strong>и</strong>рање<br />
пред светот од пред 150 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, поразв<strong>и</strong>ен<strong>и</strong>те <strong>и</strong> опт<strong>и</strong>малн<strong>и</strong> анал<strong>и</strong>-
_________________________________________________________ 79<br />
т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> детекц<strong>и</strong><strong>и</strong> кон таа <strong>и</strong> денес <strong>и</strong>звонредно актуелна појава <strong>и</strong> вредност<br />
што не застарува, можеме да г<strong>и</strong> потврд<strong>и</strong>ме најмногу <strong>и</strong> најпрво преку<br />
едно повеќе <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вно, па сепак респектаб<strong>и</strong>лно свртување токму<br />
кон актуелноста со која Зборн<strong>и</strong>кот беше проследен во времето на<br />
самата негова појава. За <strong>и</strong>звонредно ш<strong>и</strong>роката актуел<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја зборува<br />
најпрво <strong>и</strong> пред сè веќе сам<strong>и</strong>от сп<strong>и</strong>сок на негов<strong>и</strong>те претплатн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>,<br />
составен <strong>и</strong> остварен како резултат на претходн<strong>и</strong>те пов<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> за претплата<br />
што беа објавуван<strong>и</strong> во хрватск<strong>и</strong>от печат. На него се наоѓаат најмногу <strong>и</strong><br />
скоро редовно <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>телно значајн<strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња на културата во земјата<br />
каде што беше објавен, во Хрватска, како: Ватрослав Јаг<strong>и</strong>ќ <strong>и</strong> Анте<br />
Мажуран<strong>и</strong>ќ <strong>и</strong>л<strong>и</strong> Тад<strong>и</strong>ја См<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>клас, односно како Петар Прерадов<strong>и</strong>ќ,<br />
Аугуст Шеноа <strong>и</strong> уште неколку десет<strong>и</strong>н<strong>и</strong> друг<strong>и</strong>. Во оваа см<strong>и</strong>сла воопшто<br />
не заостануваат многу н<strong>и</strong>ту Словенц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> Бугар<strong>и</strong>те. Словенц<strong>и</strong>те се<br />
потврден<strong>и</strong> со <strong>и</strong>м<strong>и</strong>њата на Радослав Разлаг, Јанез Блајваз, Јанез Б<strong>и</strong>лц<br />
<strong>и</strong>тн., а Бугар<strong>и</strong>те се презент<strong>и</strong>раат преку една група свештен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> најмногу учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од Хасково. Во повеќе од главно по градов<strong>и</strong> подреден<strong>и</strong>те<br />
претплатн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, на сп<strong>и</strong>сокот, по <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>ректн<strong>и</strong> назнак<strong>и</strong> се откр<strong>и</strong>ваат<br />
<strong>и</strong> Македонц<strong>и</strong>те. Така, меѓу претплатн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те од Белград г<strong>и</strong> откр<strong>и</strong>ваме<br />
Георг<strong>и</strong> Попов<strong>и</strong>ќ од Блаца (Костурско), како <strong>и</strong> Марко Д. Балабанов<strong>и</strong>ч од<br />
Кл<strong>и</strong>сура. На сп<strong>и</strong>сокот <strong>и</strong>ма мноштво претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> од друг<strong>и</strong>те јужнословенск<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> западнословенск<strong>и</strong> земј<strong>и</strong> <strong>и</strong> народ<strong>и</strong>. Меѓу неколкум<strong>и</strong>ната<br />
претплатн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од Дубровн<strong>и</strong>к се забележува <strong>и</strong> <strong>и</strong>мето на наш<strong>и</strong>от Констант<strong>и</strong>н<br />
Петков<strong>и</strong>ч од Баш<strong>и</strong>но Село кај Велес, кој тогаш беше руск<strong>и</strong> конзул<br />
во овој град. Неговото поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>рање на овој сп<strong>и</strong>сок е во врска веројатно<br />
со неговата д<strong>и</strong>пломатска акт<strong>и</strong>ва токму на Балканот, односно <strong>и</strong> уште<br />
повеќе со неговото македонско потекло, а не со неговото руско државјанство,<br />
б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> <strong>и</strong> очекувано <strong>и</strong> забележл<strong>и</strong>во е дека руск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>ја, од разб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, отсуствуваат од овој сп<strong>и</strong>сок.<br />
Набрзо по неговото објавување, пак, ш<strong>и</strong>роката популарност на<br />
Зборн<strong>и</strong>кот ќе продолж<strong>и</strong> <strong>и</strong> ќе се потврд<strong>и</strong> <strong>и</strong> преку бројн<strong>и</strong>те препев<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
преобјав<strong>и</strong> на помал <strong>и</strong>л<strong>и</strong> на поголем број песн<strong>и</strong> од него <strong>и</strong> тоа во ред<br />
словенск<strong>и</strong>, па дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> во неко<strong>и</strong> несловенск<strong>и</strong> земј<strong>и</strong>. Освен тоа, за Зборн<strong>и</strong>кот<br />
анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> се <strong>и</strong>скажуваа <strong>и</strong> в<strong>и</strong>соко го вреднуваа познат<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>звонредно<br />
значајн<strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња на слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката од втората полов<strong>и</strong>на на XIX век.<br />
Меѓу н<strong>и</strong>в се забележуваат автор<strong>и</strong>тет<strong>и</strong> дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> од форматот на Изма<strong>и</strong>л И.<br />
Срезњевск<strong>и</strong>, на Мор<strong>и</strong>ц Ф<strong>и</strong>алка <strong>и</strong>л<strong>и</strong> на Јан Гебауер. Гебауер пред сè<br />
како преведувач на од него <strong>и</strong>збран<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> од Зборн<strong>и</strong>кот. Песн<strong>и</strong> од<br />
Зборн<strong>и</strong>кот преведуваа <strong>и</strong>л<strong>и</strong> преобјавуваа фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, л<strong>и</strong>тературовед<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> п<strong>и</strong>сател<strong>и</strong> како Јозеф Холечек <strong>и</strong>л<strong>и</strong> како Аугуст Шеноа. Најголем таков<br />
зафат, пак, направ<strong>и</strong> словенечк<strong>и</strong>от свештен<strong>и</strong>к, пол<strong>и</strong>глот <strong>и</strong> лекс<strong>и</strong>кограф<br />
од Гор<strong>и</strong>ца, Штефан Коц<strong>и</strong>јанч<strong>и</strong>ч. Негов<strong>и</strong>те препев<strong>и</strong>, меѓутоа, така реч<strong>и</strong><br />
до пред крајот на XX-т<strong>и</strong>от век, останаа необјавен<strong>и</strong>, кога г<strong>и</strong> пронајде <strong>и</strong><br />
кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> г<strong>и</strong> презент<strong>и</strong>ра проф. Д. Стефан<strong>и</strong>ја. Освен тоа, благодарејќ<strong>и</strong><br />
токму на <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>телн<strong>и</strong>те аф<strong>и</strong>рмат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> презентац<strong>и</strong><strong>и</strong> на Зборн<strong>и</strong>кот, како
_________________________________________________________<br />
80<br />
<strong>и</strong> преку печатот ш<strong>и</strong>роко распространет<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> за траг<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>от<br />
крај на Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на Констант<strong>и</strong>н М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, т<strong>и</strong>е послуж<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> како<br />
протот<strong>и</strong>пов<strong>и</strong> за уметн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> пресоздаден<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ков<strong>и</strong> во дела на п<strong>и</strong>сател<strong>и</strong><br />
како Вацлав Волоѓко, Сватоплух Чех, на Иван Вазов, а подоцна <strong>и</strong> на<br />
друг<strong>и</strong> претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на повеќе словенск<strong>и</strong> кн<strong>и</strong>жевност<strong>и</strong>.<br />
3.<br />
Колку со неодм<strong>и</strong>нл<strong>и</strong>в<strong>и</strong>те естетск<strong>и</strong>, не помалку <strong>и</strong> со претпоставен<strong>и</strong>те<br />
нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong>, како кап<strong>и</strong>тален фолклорен корпус,<br />
Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> се <strong>и</strong>справ<strong>и</strong> во своето време наспрот<strong>и</strong><br />
состојб<strong>и</strong>те на пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раност ко<strong>и</strong> воопшто не го одм<strong>и</strong>нуваа светов н<strong>и</strong><br />
во времето на пош<strong>и</strong>роката преродба на европск<strong>и</strong>те народ<strong>и</strong>, скоро <strong>и</strong>сто<br />
како што не го одм<strong>и</strong>нуваат н<strong>и</strong> денес. Незав<strong>и</strong>дната поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја на поробен<br />
<strong>и</strong> на многустрано обесправен <strong>и</strong> зав<strong>и</strong>сен народ, во која сосема непорекл<strong>и</strong>во<br />
се наоѓавме во сред<strong>и</strong>ната на XIX-т<strong>и</strong>от век, беше загарант<strong>и</strong>рано<br />
голема пречка <strong>и</strong> за нашето можно <strong>и</strong>дно поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>рање на културната <strong>и</strong><br />
зарем само културната меѓународна сцена. Судб<strong>и</strong>ната на Зборн<strong>и</strong>кот,<br />
затоа, се покажа <strong>и</strong> се потврд<strong>и</strong> како показател за судб<strong>и</strong>ната на негов<strong>и</strong>от<br />
в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> <strong>и</strong> најв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> потп<strong>и</strong>сн<strong>и</strong>к – македонск<strong>и</strong>от народ како колект<strong>и</strong>вен<br />
креат<strong>и</strong>вен субјект. Без врска со тоа не ќе е особено двојството во<br />
тогашното <strong>и</strong> во натамошното презент<strong>и</strong>рање на Зборн<strong>и</strong>кот пред светот.<br />
Како што го потврд<strong>и</strong>вме тоа <strong>и</strong> преку неко<strong>и</strong> погоре спомнат<strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња, тој,<br />
<strong>и</strong>мено, беше наш<strong>и</strong>роко <strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рмат<strong>и</strong>вно презент<strong>и</strong>ран, беше <strong>и</strong> <strong>и</strong>звонредно<br />
в<strong>и</strong>соко вреднуван, особено како <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>телно богат трезор на фолклорн<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> особено на неповторл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> поетск<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong>. Во рад<strong>и</strong>усот на таа<br />
презентац<strong>и</strong>ја влегуваа ш<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> кругов<strong>и</strong> веројатно од с<strong>и</strong>те<br />
словенск<strong>и</strong> земј<strong>и</strong>, без <strong>и</strong>склучок, како <strong>и</strong> од неко<strong>и</strong> европск<strong>и</strong> земј<strong>и</strong> пош<strong>и</strong>роко.<br />
Воопшто не можеме, меѓутоа, да прескокнеме дека, од друга страна,<br />
веќе тогаш, па <strong>и</strong> денес, Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> <strong>и</strong> беше <strong>и</strong> останува<br />
<strong>и</strong> предмет на пр<strong>и</strong>својувања, односно креат<strong>и</strong>вен субјект преку кој<br />
се атакуваат <strong>и</strong>л<strong>и</strong> се пр<strong>и</strong>својуваат туѓ<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong>. Со сето<br />
тоа, всушност, се остваруваат невозможно можн<strong>и</strong> поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>рања во<br />
светот на траг<strong>и</strong>чно поделен<strong>и</strong> <strong>и</strong> на уште потраг<strong>и</strong>чно несреден<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> друг<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong> <strong>и</strong> поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong>. И сето тоа, <strong>и</strong> натаму, наспрот<strong>и</strong><br />
толку јасн<strong>и</strong>те егзактно документ<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> <strong>и</strong> анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong>здржл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> показател<strong>и</strong><br />
со ко<strong>и</strong> резулт<strong>и</strong>рала, <strong>и</strong> тоа веќе од многу одамна – науката.<br />
Добр<strong>и</strong>от <strong>и</strong> здрав разум, пак, <strong>и</strong> можел <strong>и</strong>, за среќа, сè уште може,<br />
поаѓајќ<strong>и</strong>, секако, со не<strong>и</strong>збежно должната поч<strong>и</strong>т кон факт<strong>и</strong>те, <strong>и</strong> во<br />
науката да г<strong>и</strong> проч<strong>и</strong>та <strong>и</strong> да г<strong>и</strong> разл<strong>и</strong>кува <strong>и</strong> не мал<strong>и</strong>те наслојк<strong>и</strong>, ако не<br />
дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> товар<strong>и</strong> од ненаучна, од пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка <strong>и</strong> од каква л<strong>и</strong> сè не провен<strong>и</strong>енц<strong>и</strong>ја.<br />
Траг<strong>и</strong>чно <strong>и</strong>л<strong>и</strong> барем најтешко е што таа втора д<strong>и</strong>менз<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
сфера на поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>рањето на Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> започна<br />
уште пред неговото ф<strong>и</strong>нално раѓање, уште пред неговото објавување,<br />
па како некоја заумна, како некоја судб<strong>и</strong>нска патоказн<strong>и</strong>ца го следеше
_________________________________________________________ 81<br />
сè оттогаш па <strong>и</strong> натаму. Како во текот на неговата реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја во<br />
публ<strong>и</strong>кувана форма, така <strong>и</strong> во неговото „ж<strong>и</strong>веење“ како веќе реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана<br />
субјект-кн<strong>и</strong>га. И до денес. Патот на Зборн<strong>и</strong>кот беше, всушност,<br />
како патот на Исус кон Голгота. И кој ќе рече сега дека <strong>и</strong> кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong>те<br />
немаат своја судб<strong>и</strong>на Затоа <strong>и</strong> не случајно кон н<strong>и</strong>в, кон кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong>те знаеме<br />
понекогаш да гледаме како кон ж<strong>и</strong>в<strong>и</strong> суштества, како кон персонал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> како кон – на некој недофатл<strong>и</strong>в пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>п – духовно <strong>и</strong> душевно<br />
<strong>и</strong>сполнет<strong>и</strong> субјект<strong>и</strong>.<br />
С<strong>и</strong>гурно <strong>и</strong> токму порад<strong>и</strong> тоа, токму порад<strong>и</strong> неко<strong>и</strong> од вакв<strong>и</strong>те<br />
наш<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> <strong>и</strong> судб<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> предест<strong>и</strong>нац<strong>и</strong><strong>и</strong>, патот на Зборн<strong>и</strong>кот на<br />
М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> сега <strong>и</strong> не го след<strong>и</strong>ме од неговата <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јална, <strong>и</strong>дејна <strong>и</strong><br />
настанувачка поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја како почетна. Таа <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јална настанувачка<br />
поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја, пак, според досегашн<strong>и</strong>те сознан<strong>и</strong>ја, со голема с<strong>и</strong>гурност б<strong>и</strong><br />
можела да се дат<strong>и</strong>ра во времето на престојот на доцентот од Казањск<strong>и</strong>от<br />
ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет В<strong>и</strong>ктор И. Гр<strong>и</strong>горов<strong>и</strong>ч во Македон<strong>и</strong>ја во 1844/45<br />
год<strong>и</strong>на, па дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> посебно може да се доведе во врска токму со неговата<br />
средба со Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов во мај 1845 год<strong>и</strong>на во Охр<strong>и</strong>д.<br />
Грчк<strong>и</strong>от уч<strong>и</strong>тел во централното охр<strong>и</strong>дско уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште го „<strong>и</strong>здадоа“, нел<strong>и</strong>,<br />
негов<strong>и</strong>те паралелн<strong>и</strong> преведувања <strong>и</strong> толкувања на македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, што<br />
г<strong>и</strong> практ<strong>и</strong>куваше во рамк<strong>и</strong>те на неговата наставна методолог<strong>и</strong>ја.<br />
С<strong>и</strong>гурно тогаш започнатото зап<strong>и</strong>шување на македонск<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>,<br />
Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја го <strong>и</strong>нтенз<strong>и</strong>в<strong>и</strong>ра по враќањето на Констант<strong>и</strong>н од Ат<strong>и</strong>на (1852<br />
год<strong>и</strong>на), односно, со Констант<strong>и</strong>новата вклученост, в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> на тоа се<br />
посветуваат од 1854 год<strong>и</strong>на. Тоа се, всушност, он<strong>и</strong>е шест год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> посветеност<br />
на оваа дејност што г<strong>и</strong> <strong>и</strong>стакнува Констант<strong>и</strong>н во неговото п<strong>и</strong>смо<br />
до Г. Раковск<strong>и</strong> од февруар<strong>и</strong> 1861 год<strong>и</strong>на. Па сепак, веројатно нај<strong>и</strong>нтенз<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от<br />
процес на соб<strong>и</strong>рање песн<strong>и</strong> <strong>и</strong> на самото настанување на Зборн<strong>и</strong>кот,<br />
многу поконсеквентно се доп<strong>и</strong>ра со, односно се акт<strong>и</strong>в<strong>и</strong>ра најнепосредно<br />
по повеќемесечн<strong>и</strong>те, скоро едногод<strong>и</strong>шн<strong>и</strong> патувања <strong>и</strong> престојувања<br />
на Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја по Херцегов<strong>и</strong>на, Босна, Војвод<strong>и</strong>на <strong>и</strong> Срб<strong>и</strong>ја, од<br />
пред крајот на 1855 <strong>и</strong> во голем дел од 1856 год<strong>и</strong>на. Сметајќ<strong>и</strong> ја, меѓутоа,<br />
<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јалната <strong>и</strong> подготв<strong>и</strong>телна фаза на Зборн<strong>и</strong>кот за веќе најш<strong>и</strong>роко<br />
позната <strong>и</strong> за доволно апсолв<strong>и</strong>рана матер<strong>и</strong>ја, затоа во оваа пр<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ка<br />
започнуваме со <strong>и</strong>л<strong>и</strong> барем повеќе се задржуваме врз неговото (на<br />
Зборн<strong>и</strong>кот) тропање во белосветск<strong>и</strong>те врат<strong>и</strong> за негово објавување. Знач<strong>и</strong>,<br />
не од почетоц<strong>и</strong>те на неговото настанување, туку од пош<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>те<br />
околност<strong>и</strong> <strong>и</strong> од посебн<strong>и</strong>те, <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуалн<strong>и</strong> поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> кај час<br />
јасно марк<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>от, а час само претпоставен<strong>и</strong>от персонално ш<strong>и</strong>рок<br />
авд<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>ум од баб<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> од кумов<strong>и</strong>, акт<strong>и</strong>в<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> пр<strong>и</strong> одложуваното <strong>и</strong> не<br />
за с<strong>и</strong>те стран<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>фатл<strong>и</strong>во негово доаѓање на свет. Така беше б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>злегувањето на Зборн<strong>и</strong>кот беше <strong>и</strong>злегување во <strong>и</strong>л<strong>и</strong> пред светот кој<br />
беше составен, ако не претерувам, најмногу од обланд<strong>и</strong>рано културн<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
од камуфл<strong>и</strong>рано хуман<strong>и</strong> заедн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>.
_________________________________________________________<br />
82<br />
4.<br />
Спуштајќ<strong>и</strong> го, сепак, <strong>и</strong>нтенз<strong>и</strong>тетот на помалку <strong>и</strong>л<strong>и</strong> повеќе<br />
непотребната, но се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> во моментов тешко надм<strong>и</strong>нл<strong>и</strong>ва патет<strong>и</strong>чна<br />
под<strong>и</strong>гнатост, на стварната почва ќе застанеме со општопознатата<br />
<strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>ја дека еден можен дел од непосредно пред тоа собран<strong>и</strong>те<br />
матер<strong>и</strong>јал<strong>и</strong> за Зборн<strong>и</strong>кот, Констант<strong>и</strong>н г<strong>и</strong> понесе со себе веќе пр<strong>и</strong><br />
зам<strong>и</strong>нувањето на студ<strong>и</strong><strong>и</strong> во Рус<strong>и</strong>ја во ноемвр<strong>и</strong> 1856 год<strong>и</strong>на. Останат<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong> веројатно поголем дел, резултат на по враќањето од патувањата по<br />
Херцегов<strong>и</strong>на, Босна, Војвод<strong>и</strong>на <strong>и</strong> Срб<strong>и</strong>ја на оваа дејност по<strong>и</strong>нтенз<strong>и</strong>вно<br />
посветен<strong>и</strong>от Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја, конт<strong>и</strong>ну<strong>и</strong>рано му беше доставуван во неколкуте<br />
наредн<strong>и</strong> год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>. Констант<strong>и</strong>н, пак, паралелно со негов<strong>и</strong>те студ<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
беше веројатно најцелосно преокуп<strong>и</strong>ран со тој матер<strong>и</strong>јал. Работеше врз<br />
неговото с<strong>и</strong>стемат<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање <strong>и</strong> редакт<strong>и</strong>рање, а <strong>и</strong>стовремено упорно<br />
бараше можност<strong>и</strong> <strong>и</strong> за негово објавување во Москва. За можноста за<br />
тоа во Македон<strong>и</strong>ја, нел<strong>и</strong>, нема што да се зборува.<br />
Проучувач<strong>и</strong>те на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, проучувач<strong>и</strong>те на н<strong>и</strong>вната преродбенска<br />
<strong>и</strong> творечка дејност, а особено на Зборн<strong>и</strong>кот, одамна г<strong>и</strong> детект<strong>и</strong>раа<br />
тогашн<strong>и</strong>те руск<strong>и</strong> државн<strong>и</strong> <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> граѓанск<strong>и</strong> здружен<strong>и</strong>ја<br />
кон ко<strong>и</strong> безуспешно се обраќаше Констант<strong>и</strong>н барајќ<strong>и</strong> го, како што ќе се<br />
покаже, дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> во Рус<strong>и</strong>ја тогаш невозможно можн<strong>и</strong>от ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>ер за<br />
објавување, односно за деф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вна реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја на голем<strong>и</strong>от фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онално-културен корпус на македонск<strong>и</strong>от народен<br />
ген<strong>и</strong>ј. Спрот<strong>и</strong>вно на многуте дотогашн<strong>и</strong> сознан<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> претпоставк<strong>и</strong>, пред<br />
веќе полов<strong>и</strong>на век, академ<strong>и</strong>кот Д. М<strong>и</strong>трев, во неговата <strong>и</strong>звонредно<br />
значајна студ<strong>и</strong>ја „По траг<strong>и</strong>те од подв<strong>и</strong>гот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>“ наш<strong>и</strong>роко<br />
<strong>и</strong> анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> го елабор<strong>и</strong>раше пред сè ова прашање. Резултат<strong>и</strong>те од<br />
негов<strong>и</strong>от егзегет<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>стап кон тогашн<strong>и</strong>те меѓународн<strong>и</strong> однос<strong>и</strong>, а<br />
особено кон <strong>и</strong>сточната пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка на Рус<strong>и</strong>ја, го даваат в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от одговор,<br />
односно разрешн<strong>и</strong>цата на јазолното прашање – зошто во Москва<br />
не се реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра објавувањето на оваа за македонск<strong>и</strong>от народ тогаш<br />
толку многу значајна публ<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја.<br />
Б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> зад неуспехот на Констант<strong>и</strong>на да го објав<strong>и</strong> Зборн<strong>и</strong>кот<br />
во Москва не е останат н<strong>и</strong>каков за научна анал<strong>и</strong>за релевантен арх<strong>и</strong>вск<strong>и</strong><br />
матер<strong>и</strong>јал (порад<strong>и</strong> што, во <strong>и</strong>звесна см<strong>и</strong>сла, тоа прашање секогаш ќе<br />
б<strong>и</strong>де отворено <strong>и</strong> за натамошн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања), за да дојде до еден како<br />
за неговото анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко љубоп<strong>и</strong>тство, така <strong>и</strong> за науката сосема задоволувачк<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> соодветен резултат, покрај поранешн<strong>и</strong>те м<strong>и</strong>слења на в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong><br />
респектаб<strong>и</strong>лн<strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња во м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нолог<strong>и</strong>јата, на строга лог<strong>и</strong>ка <strong>и</strong><br />
научна анал<strong>и</strong>за М<strong>и</strong>трев г<strong>и</strong> подвргнува уште <strong>и</strong> с<strong>и</strong>те познат<strong>и</strong> <strong>и</strong>скажувања<br />
на Констант<strong>и</strong>нов<strong>и</strong>те пр<strong>и</strong>јател<strong>и</strong> <strong>и</strong> современ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. Тоа се л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong> од<br />
неговото московско окружување, тоа се он<strong>и</strong>е ко<strong>и</strong>, д<strong>и</strong>ректно <strong>и</strong>л<strong>и</strong> <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>ректно,<br />
<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>те ја доп<strong>и</strong>раат оваа дотогаш неразрешена, ако не <strong>и</strong> скоро<br />
неразрешл<strong>и</strong>ва ен<strong>и</strong>гма.
_________________________________________________________ 83<br />
Својата вехементно водена анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка постапка М<strong>и</strong>трев ја<br />
концентр<strong>и</strong>ра врз анал<strong>и</strong>зата на <strong>и</strong>сточната пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка на Рус<strong>и</strong>ја, односно<br />
анал<strong>и</strong>за на пош<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>те руск<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> на Балканот. Тоа го прав<strong>и</strong> кон<br />
ставањето акцент врз акт<strong>и</strong>вата, односно кон по ова прашање пас<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong> безакт<strong>и</strong>вен однос на Александар В. Рач<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>, но не Рач<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> како<br />
бл<strong>и</strong>зок пр<strong>и</strong>јател на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, туку Рач<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> како в<strong>и</strong>сок службен<strong>и</strong>к<br />
на Словенск<strong>и</strong>от ком<strong>и</strong>тет. Во полза на сво<strong>и</strong>те пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>, Рус<strong>и</strong>ја,<br />
нел<strong>и</strong>, застана зад Цар<strong>и</strong>градската патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја, а не зад М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong><br />
како прот<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на таа <strong>и</strong>ста Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја. Меѓу М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата, „меѓу т<strong>и</strong>е две до крајност спрот<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>, меѓу т<strong>и</strong>е две<br />
полар<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> стран<strong>и</strong> – п<strong>и</strong>шува М<strong>и</strong>трев – сто<strong>и</strong> Рус<strong>и</strong>ја, која е <strong>и</strong><br />
словенска <strong>и</strong> православна, која држ<strong>и</strong> <strong>и</strong> за едното <strong>и</strong> за другото, но, во тоа<br />
време, многу повеќе за другото, зашто: тоа другото е главн<strong>и</strong>от spiritus<br />
movens во остварувањето на вековн<strong>и</strong>от стремеж на царска Рус<strong>и</strong>ја кон<br />
дом<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>ја на Балканот <strong>и</strong> Бл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от Исток.“ И тоа воопшто не е<br />
неочекувано, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> руската пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка во тоа време не само што веќе<br />
од поодамна се <strong>и</strong>маше откажано од, односно заборавено на он<strong>и</strong>е тајн<strong>и</strong><br />
проект<strong>и</strong> од александровско-н<strong>и</strong>колаевск<strong>и</strong>те врем<strong>и</strong>ња од 20-т<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
на <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от век, според ко<strong>и</strong> беше предв<strong>и</strong>дено Македон<strong>и</strong>ја да претставува<br />
обед<strong>и</strong>нувачк<strong>и</strong>, државотворен по<strong>и</strong>м за едно заедн<strong>и</strong>чко кралство на с<strong>и</strong>те<br />
народ<strong>и</strong> на Балканот, под руск<strong>и</strong> протекторат, се разб<strong>и</strong>ра, односно таа да<br />
се орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра во едно од неколкуте кнежевства што требаше да се<br />
форм<strong>и</strong>раат на европск<strong>и</strong>от дел од тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јата на турското царство. Во<br />
времето на Констант<strong>и</strong>нов<strong>и</strong>от престој во Москва, пак, Рус<strong>и</strong>ја го немаше<br />
дур<strong>и</strong> н<strong>и</strong> она разб<strong>и</strong>рање за Македонц<strong>и</strong>те што го <strong>и</strong>маше дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> неколку<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, пред тоа, а така беше б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> <strong>и</strong> Рус<strong>и</strong>те ја <strong>и</strong>маа проголтано јад<strong>и</strong>цата<br />
на Венел<strong>и</strong>новата теор<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> веќе форс<strong>и</strong>раа една голема Бугар<strong>и</strong>ја<br />
како голема поткрепа за руската дом<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>ја на Балканот.<br />
5.<br />
Втората етапа од <strong>и</strong>т<strong>и</strong>нерарот на Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> до<br />
неговото објавување е поврзана со промената на Констант<strong>и</strong>новата<br />
<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јат<strong>и</strong>вна дест<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>ја, односно со неговото префрлување од <strong>и</strong>мпер<strong>и</strong>јална<br />
Москва во <strong>и</strong>мпер<strong>и</strong>јална В<strong>и</strong>ена <strong>и</strong> од В<strong>и</strong>ена во општественокултурн<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> црковн<strong>и</strong> центр<strong>и</strong> на Хрватска како тогашен тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јален<br />
парт<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>п<strong>и</strong>ент во австр<strong>и</strong>ското царство кој уж<strong>и</strong>ваше опт<strong>и</strong>малн<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онално-културн<strong>и</strong><br />
права. Пренасочувањето на Констант<strong>и</strong>новата за<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>раност<br />
во врска со реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата на Зборн<strong>и</strong>кот од Москва кон В<strong>и</strong>ена<br />
<strong>и</strong> Загреб, сепак, <strong>и</strong> ден денес го следат <strong>и</strong>звесн<strong>и</strong> барем засега не сосема<br />
разрешл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> непознат<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. Иако проф. Ив. Д. Ш<strong>и</strong>шманов, „опер<strong>и</strong>ра“ со<br />
л<strong>и</strong>чна <strong>и</strong>зјава на Штросмаер од 1898 год<strong>и</strong>на дека Констант<strong>и</strong>н п<strong>и</strong>смено<br />
му се обрат<strong>и</strong>л од Москва, со молба за помош во <strong>и</strong>здавањето на Зборн<strong>и</strong>кот,<br />
а проф. Х. Поленаков<strong>и</strong>ќ, наш<strong>и</strong>от на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> најш<strong>и</strong>роко<br />
посветен <strong>и</strong>стражувач, своевремено п<strong>и</strong>шуваше дека Констант<strong>и</strong>н за
_________________________________________________________<br />
84<br />
В<strong>и</strong>ена тргнал на покана од сам<strong>и</strong>от Штросмаер, сепак, не знаеме точно<br />
кога <strong>и</strong> по кој нач<strong>и</strong>н дојде тој (се м<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> на Констант<strong>и</strong>на) до сознан<strong>и</strong>е за<br />
добротворствата на б<strong>и</strong>скупот од Ѓаково, н<strong>и</strong>ту пак дал<strong>и</strong> патот за татков<strong>и</strong>ната,<br />
на кој морал да се одлуч<strong>и</strong> <strong>и</strong> порад<strong>и</strong> лошото здравје, план<strong>и</strong>рано<br />
го реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра преку В<strong>и</strong>ена, каде токму тогаш, во летн<strong>и</strong>от пер<strong>и</strong>од на 1860<br />
год<strong>и</strong>на, во работен престој беше <strong>и</strong> Штросмаер.<br />
Оставајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> понастрана во врска со ов<strong>и</strong>е нешта од повеќем<strong>и</strong>на<br />
<strong>и</strong>стражувач<strong>и</strong> <strong>и</strong>знесуван<strong>и</strong>те претпоставк<strong>и</strong>, затоа сега повеќе се свртуваме<br />
кон натамошн<strong>и</strong>те еп<strong>и</strong>зод<strong>и</strong>, кон натамошн<strong>и</strong>те резултатн<strong>и</strong> чекор<strong>и</strong>,<br />
но <strong>и</strong> кон натамошн<strong>и</strong>те замк<strong>и</strong> н<strong>и</strong>з ко<strong>и</strong> пом<strong>и</strong>нуваше Констант<strong>и</strong>н до<br />
реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата на неговата голема <strong>и</strong>деја. Т<strong>и</strong>е, пак, се далеку повеќе познат<strong>и</strong>,<br />
но не малку, во <strong>и</strong>сто време, се <strong>и</strong> недорекувачк<strong>и</strong>. Немаме сомнен<strong>и</strong>е,<br />
се разб<strong>и</strong>ра, во Штросмаеровото брзо пр<strong>и</strong>фаќање да покров<strong>и</strong>телствува<br />
во врска со публ<strong>и</strong>кувањето на Зборн<strong>и</strong>кот. Начелното пр<strong>и</strong>фаќање<br />
можеб<strong>и</strong>, но велам само можеб<strong>и</strong> е дадено уште пред Констант<strong>и</strong>новото<br />
доаѓање во В<strong>и</strong>ена. Но не знаеме дал<strong>и</strong> тој (Штросмаер) веднаш г<strong>и</strong> <strong>и</strong>знесе<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> доз<strong>и</strong>рано <strong>и</strong> такт<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> г<strong>и</strong> поставуваше <strong>и</strong> негов<strong>и</strong>те услов<strong>и</strong>, како што<br />
не знаеме дал<strong>и</strong> кај Констант<strong>и</strong>на <strong>и</strong>ма <strong>и</strong>л<strong>и</strong> не <strong>и</strong> некоја претподготовка во<br />
врска со сето тоа, во врска со т<strong>и</strong>е условувања, пред сè<br />
Пред неколку дена се наврш<strong>и</strong>ја век <strong>и</strong> полов<strong>и</strong>на од објавувањето<br />
на Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, а за неко<strong>и</strong> нешта се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> дека е сè уште<br />
рано за да можат барем проблемск<strong>и</strong> да се детект<strong>и</strong>раат, не пак <strong>и</strong> поцелосно<br />
да се разјаснуваат. Така, проучувач<strong>и</strong>те сега можат повеќе да г<strong>и</strong><br />
претпоставуваат, но не <strong>и</strong> в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> да г<strong>и</strong> одредат барем неко<strong>и</strong> од<br />
условувањата <strong>и</strong> пречк<strong>и</strong>те н<strong>и</strong>з ко<strong>и</strong> пом<strong>и</strong>нуваше Зборн<strong>и</strong>кот, односно<br />
Констант<strong>и</strong>н со него, во од<strong>и</strong>сејата што ја <strong>и</strong>зодуваа н<strong>и</strong>з челуст<strong>и</strong>те на<br />
православното <strong>и</strong> руско не, од една <strong>и</strong> на не малку условувачкото катол<strong>и</strong>чко<br />
<strong>и</strong> австр<strong>и</strong>ско да, од друга страна. По сето тоа, сега нам не н<strong>и</strong> преостанува<br />
н<strong>и</strong>што друго освен да констат<strong>и</strong>раме дека Зборн<strong>и</strong>кот на<br />
М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> во тоа време веројатно н<strong>и</strong>како не можеше безусловно <strong>и</strong><br />
беспослед<strong>и</strong>чно да се појав<strong>и</strong> на бел<strong>и</strong>от свет. Кој <strong>и</strong> да ја пр<strong>и</strong>фател обврската<br />
за неговото ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>рање <strong>и</strong> објавување.<br />
И Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> <strong>и</strong> негов<strong>и</strong>от редактор, сè уште<br />
млад<strong>и</strong>от <strong>и</strong> не само л<strong>и</strong>рск<strong>и</strong> пред<strong>и</strong>спон<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>от, туку <strong>и</strong> веќе распеан<strong>и</strong>от,<br />
но не помалку <strong>и</strong> во ф<strong>и</strong>лолог<strong>и</strong>јата <strong>и</strong>звонредно упатен<strong>и</strong>от Констант<strong>и</strong>н,<br />
откако се сврт<strong>и</strong>ја од пред несовладл<strong>и</strong>в<strong>и</strong>от ѕ<strong>и</strong>д на <strong>и</strong>сточната пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка на<br />
православна Рус<strong>и</strong>ја, тешко можеме да речеме дал<strong>и</strong> свесно <strong>и</strong>л<strong>и</strong> можеб<strong>и</strong><br />
полусвесно влегоа, но факт е дека влегоа во колку ш<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>те <strong>и</strong> патернал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>,<br />
толку <strong>и</strong> уценувачк<strong>и</strong> прегратк<strong>и</strong> <strong>и</strong> мреж<strong>и</strong> на <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> главно<br />
на австр<strong>и</strong>ско-катол<strong>и</strong>чката експанз<strong>и</strong>он<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чка пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка, ко<strong>и</strong> се поклоп<strong>и</strong>ја<br />
со <strong>и</strong>де<strong>и</strong>те <strong>и</strong> со <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>те уште <strong>и</strong> на тогаш веќе сè помоќната<br />
бугарска трговска ар<strong>и</strong>стократ<strong>и</strong>ја. Ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>ерот, секако, г<strong>и</strong> постав<strong>и</strong>л<br />
сво<strong>и</strong>те услов<strong>и</strong> најверојатно врз основа на долгорочн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> тогаш<br />
актуелн<strong>и</strong> не само австр<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>, туку <strong>и</strong> ват<strong>и</strong>канск<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong>, уште подобро,
_________________________________________________________ 85<br />
заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> – австр<strong>и</strong>ско-ват<strong>и</strong>канск<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> <strong>и</strong> порад<strong>и</strong> уште подолгорочн<strong>и</strong>те<br />
планов<strong>и</strong> – <strong>и</strong> на Австр<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на Ват<strong>и</strong>кан – на Балканот. Колку на прв<br />
поглед <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>ректно, на сето ова такт<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> лежерно, а се надевам дека<br />
не <strong>и</strong> несвесно, одговара во сето ова непр<strong>и</strong>косновен<strong>и</strong>от М. Арнаудов.<br />
Доволно е да го <strong>и</strong>лустр<strong>и</strong>раме само со почетната речен<strong>и</strong>ца од една ал<strong>и</strong>неја<br />
во неговата монограф<strong>и</strong>ја „Братя М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов<strong>и</strong>. Ж<strong>и</strong>вот <strong>и</strong> дейност“.<br />
Таа глас<strong>и</strong>: „Прот<strong>и</strong>в ’голямата гръцка <strong>и</strong>дея’ <strong>и</strong> за възд<strong>и</strong>гане на ’българ<strong>и</strong>зма’<br />
в Македон<strong>и</strong>я трябва да послужат <strong>и</strong> песн<strong>и</strong>те, ко<strong>и</strong>то Констант<strong>и</strong>н<br />
М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов е слож<strong>и</strong>л под печат.“ (Ц<strong>и</strong>т<strong>и</strong>рано е според <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ето од 1969<br />
год, стр. 234.) Констант<strong>и</strong>н, пак, <strong>и</strong>зб<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong> меѓу можноста Зборн<strong>и</strong>кот да<br />
не в<strong>и</strong>д<strong>и</strong> бел ден <strong>и</strong> можноста како така <strong>и</strong>л<strong>и</strong> – каков таков, да се појав<strong>и</strong>,<br />
<strong>и</strong>мајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> предв<strong>и</strong>д сè уште сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те состојб<strong>и</strong> <strong>и</strong> стремеж<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong> на бугарск<strong>и</strong>от народ, очекувано <strong>и</strong>л<strong>и</strong>, веројатно повеќе со<br />
отколку без свест за подолгорочн<strong>и</strong>те послед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, с<strong>и</strong>гурно с<strong>и</strong> дозвол<strong>и</strong>л<br />
да б<strong>и</strong>де <strong>и</strong> прагмат<strong>и</strong>чен, па г<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong>л. Помалку <strong>и</strong>л<strong>и</strong> повеќе од тоа, во<br />
отсуство на фактографска потврда, непр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>п<strong>и</strong>елно е да се зборува <strong>и</strong><br />
за неговата условна натамошна прагмат<strong>и</strong>чност, односно, за невозможно<br />
можното л<strong>и</strong>чно негово пр<strong>и</strong>фаќање на Штросмаеров<strong>и</strong>те <strong>и</strong>де<strong>и</strong>, па дур<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
на во науката н<strong>и</strong> до денес неразјаснетото прашање во врска со неговото<br />
пак невозможно можно пр<strong>и</strong>фаќање на ун<strong>и</strong>јатството. Дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> покрај<br />
тврдењето на Штросмаер во п<strong>и</strong>смото до австр<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стер за<br />
надворешн<strong>и</strong> работ<strong>и</strong>, во кое го мол<strong>и</strong> за ослободување на Констант<strong>и</strong>на,<br />
дека тој (Констант<strong>и</strong>н), „без секое сомнен<strong>и</strong>е, пр<strong>и</strong>паѓа кон катол<strong>и</strong>чката<br />
парт<strong>и</strong>ја“. Освен ако, со оглед на тоа штом еднаш веќе ја голтнал јад<strong>и</strong>цата,<br />
потоа с<strong>и</strong>гурно н<strong>и</strong>ту б<strong>и</strong>л во можност да г<strong>и</strong> одб<strong>и</strong>ва <strong>и</strong> новопоставен<strong>и</strong>те<br />
сугест<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> услов<strong>и</strong>, сеедно. Нашата резерв<strong>и</strong>раност кон Констант<strong>и</strong>новото<br />
преоѓање во ун<strong>и</strong>јатство се засновува врз <strong>и</strong>сказ<strong>и</strong>те од<br />
негов<strong>и</strong>те п<strong>и</strong>сма до Г. С. Раковск<strong>и</strong>, <strong>и</strong>спраќан<strong>и</strong> во првата полов<strong>и</strong>на од<br />
1861 год. Но <strong>и</strong> не само врз н<strong>и</strong>в.<br />
Наспрот<strong>и</strong> негов<strong>и</strong>те дотогаш неотстапл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
<strong>и</strong>мено, порад<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> во студентск<strong>и</strong>те кругов<strong>и</strong> во Москва <strong>и</strong> б<strong>и</strong>л нарекуван<br />
Македон<strong>и</strong>јата, Констант<strong>и</strong>н веројатно не можел да не пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong> во Зборн<strong>и</strong>кот<br />
со народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>во од македонск<strong>и</strong>те кра<strong>и</strong>шта, од Струга,<br />
од Охр<strong>и</strong>д <strong>и</strong> Пр<strong>и</strong>леп, од Кукуш, од Велес <strong>и</strong> од Дојран, од Костур <strong>и</strong>тн.,<br />
да внесе <strong>и</strong> бугарск<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>. С<strong>и</strong>гурно за барем со тоа да се оправда неговото<br />
ново, она бездруго токму од Штросмаер сугер<strong>и</strong>рано <strong>и</strong>ме. Во<br />
расположл<strong>и</strong>вата <strong>и</strong> на науката достапна документац<strong>и</strong>ја, <strong>и</strong>наку, песн<strong>и</strong>те<br />
од зборн<strong>и</strong>кот во настанување, поточно во процес на редакт<strong>и</strong>рање,<br />
Констант<strong>и</strong>н дотогаш редовно г<strong>и</strong> одредува, г<strong>и</strong> <strong>и</strong>менува како македонск<strong>и</strong>.<br />
Според <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от документарен матер<strong>и</strong>јал, главно од еп<strong>и</strong>столарен, но не<br />
малку <strong>и</strong> од кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко-рецензентск<strong>и</strong> карактер, како македонск<strong>и</strong> г<strong>и</strong><br />
одредуваат с<strong>и</strong>те претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на руската наука <strong>и</strong> општественост што<br />
можат да се детект<strong>и</strong>раат како аф<strong>и</strong>рматор<strong>и</strong> на Зборн<strong>и</strong>кот <strong>и</strong>л<strong>и</strong> барем како<br />
за неговото објавување ангаж<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> само за<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong>.
_________________________________________________________<br />
86<br />
И за добр<strong>и</strong>от лог<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> ум денеска, затоа не преостанува н<strong>и</strong>што друго<br />
освен да дојде до констатац<strong>и</strong>ја дека, кога веќе Констант<strong>и</strong>н ја голтнал<br />
таа јад<strong>и</strong>ца, тогаш е можеб<strong>и</strong> подобро што тоа се направ<strong>и</strong>ло со пр<strong>и</strong>општување<br />
на друг<strong>и</strong>, нов<strong>и</strong>, песн<strong>и</strong>, на песн<strong>и</strong> од бугарск<strong>и</strong>те кра<strong>и</strong>шта. Но, се<br />
поразм<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> л<strong>и</strong> малку – ќе се дојде до сознан<strong>и</strong>е дека по<strong>и</strong>наку не н<strong>и</strong><br />
можело. Барател<strong>и</strong>те на овој услов добро г<strong>и</strong> знаеле работ<strong>и</strong>те – <strong>и</strong> тоа не<br />
само за н<strong>и</strong>вното, туку <strong>и</strong> за <strong>и</strong>дното време. Вклучен<strong>и</strong> се 14 песн<strong>и</strong> од Панаѓур<strong>и</strong>ште,<br />
две од Соф<strong>и</strong>ја, а за останат<strong>и</strong>те 60, односно 61 песна, колку<br />
што бугарск<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> Констант<strong>и</strong>н вн<strong>и</strong>мателно <strong>и</strong> знаечк<strong>и</strong> г<strong>и</strong> вкомпон<strong>и</strong>ра<br />
во својот Зборн<strong>и</strong>к, не посто<strong>и</strong> ознака во кој крај <strong>и</strong>л<strong>и</strong> во кое место на<br />
тогаш како држава сè уште неконст<strong>и</strong>ту<strong>и</strong>раната Бугар<strong>и</strong>ја се зап<strong>и</strong>шан<strong>и</strong>.<br />
Т<strong>и</strong>е 76, поточно 77 песн<strong>и</strong> се, знач<strong>и</strong>, оној отпосле додаден, <strong>и</strong> нов, <strong>и</strong> веќе<br />
сфатл<strong>и</strong>во по<strong>и</strong>наков сегмент на/во Зборн<strong>и</strong>кот. Тоа, пак, е направено по<br />
цена <strong>и</strong> да отпаднат ед<strong>и</strong>наесетте македонск<strong>и</strong> мелограф<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>, како<br />
<strong>и</strong> неко<strong>и</strong> дополн<strong>и</strong>телн<strong>и</strong>, додатн<strong>и</strong> фолклорн<strong>и</strong>, а особено етнографск<strong>и</strong><br />
цел<strong>и</strong>н<strong>и</strong> кон основн<strong>и</strong>от поетск<strong>и</strong> блок. Така се веројатно <strong>и</strong>склучен<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
л<strong>и</strong>ковно-<strong>и</strong>лустрат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те пр<strong>и</strong>лоз<strong>и</strong> што се спомнуваат во м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новската<br />
еп<strong>и</strong>столар<strong>и</strong>ја. Најзабележл<strong>и</strong>во е во таа см<strong>и</strong>сла, секако, големото<br />
скратување на македонско-хрватск<strong>и</strong>от речн<strong>и</strong>к, кој од 2000 е сведен<br />
само на 500 ед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>.<br />
Посебно е <strong>и</strong>нтересно во сето ова како се одв<strong>и</strong>вало <strong>и</strong> особено<br />
како е реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рано главното барање на Штросмаер – пре<strong>и</strong>менувањето<br />
на Зборн<strong>и</strong>кот. Се разб<strong>и</strong>ра дека денеска н<strong>и</strong>кој не може да претпостав<strong>и</strong><br />
како се одв<strong>и</strong>вало сето тоа на релац<strong>и</strong>јата меѓу Констант<strong>и</strong>н <strong>и</strong> Штросмаер.<br />
Но, врз основа на егзактно необорл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> документарн<strong>и</strong> показател<strong>и</strong>,<br />
сосема с<strong>и</strong>гурно може да се реконстру<strong>и</strong>ра како е тоа остварено. Така,<br />
<strong>и</strong>мено, бугарск<strong>и</strong>те песн<strong>и</strong>, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> не соб<strong>и</strong>рале бугарск<strong>и</strong><br />
фолклорн<strong>и</strong> матер<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>, Констант<strong>и</strong>н г<strong>и</strong> обезбед<strong>и</strong>л, поточно г<strong>и</strong> нарачал –<br />
на одложено плаќање – од нему отпорно, уште од Москва, секако,<br />
познат<strong>и</strong>от бугарск<strong>и</strong> фолклор<strong>и</strong>ст <strong>и</strong>, несомнено, <strong>и</strong>скрен негов пр<strong>и</strong>јател<br />
Вас<strong>и</strong>л Д. Чолаков. Негов<strong>и</strong>те (на Чолаков) поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> акц<strong>и</strong><strong>и</strong> во врска со<br />
тогаш актуелн<strong>и</strong>те ун<strong>и</strong>јатск<strong>и</strong> процес<strong>и</strong> во Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> во вл<strong>и</strong>јателната<br />
бугарска колон<strong>и</strong>ја во Цар<strong>и</strong>град, пак, можат да нè насочат <strong>и</strong> кон<br />
натамошн<strong>и</strong> сознан<strong>и</strong>ја за детект<strong>и</strong>рање на ун<strong>и</strong>јатската мамка <strong>и</strong> замка <strong>и</strong><br />
кај М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>. До толку повеќе што, во врска со тоа Чолаков му<br />
беше познат, всушност, од нешто порано, <strong>и</strong> на Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја.<br />
Констант<strong>и</strong>новото нарачување на бугарск<strong>и</strong>те народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> го<br />
потврдуваат чет<strong>и</strong>р<strong>и</strong>те <strong>и</strong> нешто подоцнежн<strong>и</strong> п<strong>и</strong>сма на Чолаков до<br />
Фрањо Рачк<strong>и</strong>, тогаш <strong>и</strong>звонредно бл<strong>и</strong>зок човек на Штросмаер, негов<br />
помошн<strong>и</strong>к, а можеб<strong>и</strong> <strong>и</strong> секретар на б<strong>и</strong>скупската канцелар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> подоцнежен<br />
прв претседател на ЈАЗУ. По зам<strong>и</strong>нувањето на Констант<strong>и</strong>на од<br />
Загреб, <strong>и</strong> особено по неговата бл<strong>и</strong>ска смрт, запаѓајќ<strong>и</strong> во незав<strong>и</strong>дна<br />
економска с<strong>и</strong>туац<strong>и</strong>ја Чолаков, всушност, настојувал да с<strong>и</strong> г<strong>и</strong> наплат<strong>и</strong><br />
продаден<strong>и</strong>те бугарск<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>. Па така, преку п<strong>и</strong>смата тој
_________________________________________________________ 87<br />
отворено соопштува <strong>и</strong> зошто Констант<strong>и</strong>н му г<strong>и</strong> нарачал т<strong>и</strong>е песн<strong>и</strong>. Во<br />
последното од ов<strong>и</strong>е п<strong>и</strong>сма, дат<strong>и</strong>рано со 12 апр<strong>и</strong>л 1862 год<strong>и</strong>на, во обраќањето<br />
кон Рачк<strong>и</strong>, меѓу другото, тој п<strong>и</strong>шува: „... като дойдох прем<strong>и</strong>нътъта<br />
год<strong>и</strong>на в Загреб, покойн<strong>и</strong>йт мой друг Констант<strong>и</strong>н М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов ме<br />
умол<strong>и</strong> да му дам сто песн<strong>и</strong> <strong>и</strong>з въсточн<strong>и</strong>те старн<strong>и</strong> на Българ<strong>и</strong>я, за да<br />
може да даде названйе своята сб<strong>и</strong>рка ’Българск<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>’...“.<br />
Повеќе од јасно, со тоа, п<strong>и</strong>смата на Чолаков до Рачк<strong>и</strong> упатуваат на<br />
одгатката дека пре<strong>и</strong>менувањето на Зборн<strong>и</strong>кот се случ<strong>и</strong>ло во австр<strong>и</strong>скокатол<strong>и</strong>чката<br />
пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка кујна на Штросмаер. Сосема несомнено, тој<br />
беше не само голем добротвор <strong>и</strong> мецена, голем <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јатор <strong>и</strong> ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>ск<strong>и</strong><br />
поткрепувач на за Хрватска <strong>и</strong>звонредно значајн<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong><br />
проект<strong>и</strong>. Па сепак, покрај негов<strong>и</strong>те <strong>и</strong>де<strong>и</strong>, па дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>звесн<strong>и</strong> ангажман<strong>и</strong><br />
на планот на збл<strong>и</strong>жувањата меѓу катол<strong>и</strong>чката <strong>и</strong> православната црква, не<br />
може да се прев<strong>и</strong>д<strong>и</strong> уште <strong>и</strong> дека тој е колку верен пр<strong>и</strong>врзан<strong>и</strong>к <strong>и</strong> <strong>и</strong>скрен<br />
поддржувач на австр<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от експанз<strong>и</strong>он<strong>и</strong>зам кон Балканот (н<strong>и</strong>з формата<br />
на јужнословенското обед<strong>и</strong>нување под капата на Австр<strong>и</strong>ја), толку <strong>и</strong><br />
в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> во<strong>и</strong>н на катол<strong>и</strong>чкото м<strong>и</strong>с<strong>и</strong>онерство во XIX век. Сето тоа се<br />
потврдува <strong>и</strong> само во еден <strong>и</strong>сказ од споменатото п<strong>и</strong>смо на Штросмаер до<br />
м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стерот Рехберг, во кој откр<strong>и</strong>ва дека Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> го<br />
ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>рал со н<strong>и</strong>која друга цел, освен да ѝ служ<strong>и</strong> на катол<strong>и</strong>чката парт<strong>и</strong>ја.<br />
П<strong>и</strong>смата на Чолаков <strong>и</strong> н<strong>и</strong>вното доведување во врска со пре<strong>и</strong>менувањето<br />
на Зборн<strong>и</strong>кот, <strong>и</strong>наку, за науката воопшто не се н<strong>и</strong> нешто непознато<br />
н<strong>и</strong> нешто ново. Друго <strong>и</strong> по<strong>и</strong>накво прашање е што некоја страна<br />
преку н<strong>и</strong>в пом<strong>и</strong>нува како т<strong>и</strong>е <strong>и</strong> да не постојат. Со <strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong>от<br />
ангажман на академ<strong>и</strong>кот Х. Поленаков<strong>и</strong>ќ, тоа беше целосно разрешено<br />
уште во неговата студ<strong>и</strong>ја „Браќата М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> <strong>и</strong> Вас<strong>и</strong>л Д. Чолаков“,<br />
во која беа претставен<strong>и</strong> резултат<strong>и</strong>те од негов<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стражувања во<br />
Истор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от арх<strong>и</strong>в на ЈАЗУ што г<strong>и</strong> реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра уште во 1959 год<strong>и</strong>на.<br />
6.<br />
Ов<strong>и</strong>е <strong>и</strong> вакв<strong>и</strong> непогрешл<strong>и</strong>в<strong>и</strong>, егзактн<strong>и</strong> сознан<strong>и</strong>ја на науката,<br />
нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на, <strong>и</strong> за жал, еднострано се <strong>и</strong>нтерпрет<strong>и</strong>раат <strong>и</strong>л<strong>и</strong> сосема се премолчуваат<br />
од страна на бројн<strong>и</strong>те парт<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>п<strong>и</strong>ент<strong>и</strong> во м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нолог<strong>и</strong>јата<br />
во нашето соседство. Спрот<strong>и</strong>вно на егзактн<strong>и</strong>те показател<strong>и</strong> што г<strong>и</strong><br />
пружаат п<strong>и</strong>смата на Чолаков до Рачк<strong>и</strong>, бугарската наука, на пр<strong>и</strong>мер,<br />
повеќе од сто год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> соодветно <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>рање покажува пред сè за<br />
л<strong>и</strong>чноста <strong>и</strong> особено за пробугарск<strong>и</strong>те акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> на Ј. Ј. Штросмаер.<br />
Уште пр<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>от крај од XIX век, затоа, Штросмаер беше предмет на<br />
вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>ето на еден проучувач од форматот на Иван Д. Ш<strong>и</strong>шманов, а<br />
подоцна од М. Арнаудов <strong>и</strong> уште од ред друг<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувач<strong>и</strong>. Покрај<br />
вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>ето кон Штросмаеровата повеќедецен<strong>и</strong>ска акт<strong>и</strong>ва во полза<br />
колку на хрватск<strong>и</strong>от, не малку <strong>и</strong> на неко<strong>и</strong> друг<strong>и</strong> јужнословенск<strong>и</strong> народ<strong>и</strong>,<br />
но во согласност со <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>те како на австр<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от двор, така <strong>и</strong> на<br />
Ват<strong>и</strong>кан, т<strong>и</strong>е посебно се за<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> за негов<strong>и</strong>те пробугарск<strong>и</strong> акц<strong>и</strong><strong>и</strong>
_________________________________________________________<br />
88<br />
<strong>и</strong> расположен<strong>и</strong>ја. Не <strong>и</strong>м е непознато, се разб<strong>и</strong>ра, дека во 1860 год<strong>и</strong>на,<br />
додека беше во В<strong>и</strong>ена, каде првпат го сретна <strong>и</strong> Констант<strong>и</strong>н, Штросмаер<br />
дознава за тогаш актуелната <strong>и</strong>деја за бугарска ун<strong>и</strong>ја (со Ват<strong>и</strong>кан) <strong>и</strong> дека<br />
ја поддржува. Токму од тоа време е, на пр<strong>и</strong>мер, неговата поддршка на<br />
бугарската ун<strong>и</strong>јатска општ<strong>и</strong>на во Цар<strong>и</strong>град. Тоа знач<strong>и</strong> дека Констант<strong>и</strong>н<br />
негов<strong>и</strong>от Зборн<strong>и</strong>к од македонск<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> му дојдоа како порачан<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> дека веднаш можеа да влезат во негов<strong>и</strong>те планов<strong>и</strong> <strong>и</strong> во негов<strong>и</strong>те<br />
шем<strong>и</strong>. Тоа е потврдено особено во п<strong>и</strong>смото на Штросмаер до австр<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от<br />
м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стер за надворешн<strong>и</strong> работ<strong>и</strong> од 26 јануар<strong>и</strong> 1861 год<strong>и</strong>на, во кое<br />
тој г<strong>и</strong> откр<strong>и</strong>ва не само сво<strong>и</strong>те с<strong>и</strong>мпат<strong>и</strong><strong>и</strong>, туку <strong>и</strong> својата поддршка на<br />
бугарското дв<strong>и</strong>жење, нагласувајќ<strong>и</strong> го неговото (на дв<strong>и</strong>жењето) пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко<br />
значење. Ов<strong>и</strong>е <strong>и</strong> уште ред друг<strong>и</strong> на н<strong>и</strong>в сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> еп<strong>и</strong>зод<strong>и</strong> од пробугарската<br />
акт<strong>и</strong>ва на Штросмаер се наредуваат во натамошната вер<strong>и</strong>га до<br />
негов<strong>и</strong>от <strong>и</strong>збор за почесен член на „Славјанска беседа“ во 1885 год<strong>и</strong>на<br />
<strong>и</strong> до неговата средба, во Ѓаково, со проф. Иван Д. Ш<strong>и</strong>шманов кон сам<strong>и</strong>от<br />
крај на XIX век, во 1899 год<strong>и</strong>на. Не <strong>и</strong>зостануваат, знач<strong>и</strong>, вн<strong>и</strong>мателн<strong>и</strong>те<br />
проследувања пред сè на неговата вклученост во мошне разв<strong>и</strong>еното<br />
ун<strong>и</strong>јатско дв<strong>и</strong>жење во Бугар<strong>и</strong>ја во XIX век. Знач<strong>и</strong>, н<strong>и</strong>што<br />
посер<strong>и</strong>озно не недостасува во мошне разв<strong>и</strong>ената <strong>и</strong> резултатна бугарска<br />
м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нолог<strong>и</strong>ја, во <strong>и</strong>звонредн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> респектаб<strong>и</strong>лн<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>лоз<strong>и</strong>, освен<br />
клучн<strong>и</strong>те п<strong>и</strong>сма на Чолаков до Фрањо Рачк<strong>и</strong>. Само чекор потаму, се<br />
поврзе л<strong>и</strong> сето ова уште <strong>и</strong> со раното ун<strong>и</strong>јатско пед<strong>и</strong>гре на Чолаков,<br />
сосема лесно може да се доведе во врска <strong>и</strong> да се потврд<strong>и</strong> не само лог<strong>и</strong>чноста<br />
на лесно пр<strong>и</strong>фатеното Штросмаерово покров<strong>и</strong>телство во објавувањето<br />
на Зборн<strong>и</strong>кот, туку <strong>и</strong> со сето ова најлог<strong>и</strong>чно кореспондентн<strong>и</strong>те<br />
содрж<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> <strong>и</strong> структурн<strong>и</strong> промен<strong>и</strong>, а особено со промената дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> на<br />
насловот на Зборн<strong>и</strong>кот непосредно пред неговото објавување, ако не<br />
дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> во сам<strong>и</strong>от процес на печатењето. Пред факт<strong>и</strong>те, меѓутоа, ќе<br />
замолчат богов<strong>и</strong>те, но не <strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> оптоварен<strong>и</strong>те м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нолоз<strong>и</strong>. И<br />
тука мора да се застане. Мора да се застане штом море тргнало да се<br />
дав<strong>и</strong> во река. Така велеа стар<strong>и</strong>те.<br />
Па сепак, во поново време во сето ова <strong>и</strong>ма <strong>и</strong> неко<strong>и</strong> друг<strong>и</strong> не<br />
малку значајн<strong>и</strong> нешта ко<strong>и</strong> одвај ако започнуваат, но започнуваат, ете,<br />
да се разјаснуваат. Неко<strong>и</strong> бугарск<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувач<strong>и</strong>, како Л<strong>и</strong>лјана М<strong>и</strong>нкова,<br />
на пр<strong>и</strong>мер, односно <strong>и</strong> неко<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувач<strong>и</strong>, како академ<strong>и</strong>кот<br />
Поленаков<strong>и</strong>ќ <strong>и</strong>л<strong>и</strong> како прерано поч<strong>и</strong>нат<strong>и</strong>от колега Ванчо Тушевск<strong>и</strong>,<br />
на пр<strong>и</strong>мер, беа упатен<strong>и</strong> во, односно кон сознан<strong>и</strong>ето дека врз транскр<strong>и</strong>пц<strong>и</strong>јата<br />
на со грчк<strong>и</strong> букв<strong>и</strong> зап<strong>и</strong>шуван<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong><br />
од Зборн<strong>и</strong>кот Констант<strong>и</strong>н работел уште во Москва, а не дека целата<br />
работа од тој в<strong>и</strong>д ја заврш<strong>и</strong>л во Ѓаково <strong>и</strong>л<strong>и</strong> во Загреб. Во прашање се,<br />
најпрво <strong>и</strong> ако не повеќе <strong>и</strong> ако не друг<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> од Зборн<strong>и</strong>кот, тогаш<br />
барем он<strong>и</strong>е песн<strong>и</strong> што, транскр<strong>и</strong>б<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>, Констант<strong>и</strong>н г<strong>и</strong> нудеше за објавување<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> барем само за проч<strong>и</strong>т <strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на Зборн<strong>и</strong>кот, како<br />
аф<strong>и</strong>рмат<strong>и</strong>вна поддршка на неговото трагање по ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>ер за н<strong>и</strong>вно
_________________________________________________________ 89<br />
објавување. Две од н<strong>и</strong>в Констант<strong>и</strong>н г<strong>и</strong> објав<strong>и</strong> во „Братск<strong>и</strong> трудъ“.<br />
Најмногу вакв<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>, пак, наоѓаме во онаа камерна зб<strong>и</strong>рка од 14 песн<strong>и</strong><br />
од Зборн<strong>и</strong>кот, ко<strong>и</strong> од сам<strong>и</strong>от Констант<strong>и</strong>н беа со словенск<strong>и</strong> букв<strong>и</strong> преп<strong>и</strong>шан<strong>и</strong>,<br />
а тоа се песн<strong>и</strong>те што се сочуван<strong>и</strong> во остав<strong>и</strong>ната на ем<strong>и</strong>нентн<strong>и</strong>от<br />
слав<strong>и</strong>ст од тоа време, професорот на ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тетот во Санкт<br />
Петербург И. И. Срезњевск<strong>и</strong>. Во негов<strong>и</strong>от предговор кон <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ето на<br />
Зборн<strong>и</strong>кот од 1983 год<strong>и</strong>на, проф. Поленаков<strong>и</strong>ќ п<strong>и</strong>шува дека „луѓе од<br />
нашата наука беа на патот да г<strong>и</strong> објават ов<strong>и</strong>е македонск<strong>и</strong> народн<strong>и</strong><br />
песн<strong>и</strong>“. Тоа б<strong>и</strong> можело да знач<strong>и</strong> дека нему <strong>и</strong>л<strong>и</strong> на неко<strong>и</strong> од друг<strong>и</strong>те<br />
македонск<strong>и</strong> м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нолоз<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong>те песн<strong>и</strong> од арх<strong>и</strong>вата на Срезњевск<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>м б<strong>и</strong>ле познат<strong>и</strong> порано отколку на н<strong>и</strong>вната колешка од Соф<strong>и</strong>ја,<br />
но веројатно недостапн<strong>и</strong>. Кон ова ќе г<strong>и</strong> додадеме барем уште тр<strong>и</strong>те<br />
песн<strong>и</strong> од Зборн<strong>и</strong>кот ко<strong>и</strong> Констант<strong>и</strong>н му г<strong>и</strong> <strong>и</strong>спрат<strong>и</strong>л на Георг<strong>и</strong> Раковск<strong>и</strong>,<br />
ко<strong>и</strong> денес се чуваат во негов<strong>и</strong>от арх<strong>и</strong>в во Народната б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>отека<br />
„<strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“ во Соф<strong>и</strong>ја. Анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong>сцрпно н<strong>и</strong>в г<strong>и</strong> прослед<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
објав<strong>и</strong> факс<strong>и</strong>м<strong>и</strong>л<strong>и</strong> од н<strong>и</strong>в проф. В. Тушевск<strong>и</strong> во студ<strong>и</strong>јата „Од автографот<br />
на Зборн<strong>и</strong>кот на народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> од браќата М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>“, со<br />
која започнува неговата посмртно објавена кн<strong>и</strong>га „Истражувања на<br />
македонск<strong>и</strong>от фолклор“. Посебно е <strong>и</strong>нтересно, меѓутоа, неговото <strong>и</strong>скажување<br />
на почетокот од кн<strong>и</strong>гата, во кое вел<strong>и</strong> дека „од поголем<strong>и</strong>от дел<br />
(м<strong>и</strong>слејќ<strong>и</strong> веројатно на целокупн<strong>и</strong>от автограф на Зборн<strong>и</strong>кот) сега<br />
<strong>и</strong>здвојуваме тр<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> што К. М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов му г<strong>и</strong> <strong>и</strong>спрат<strong>и</strong>л на<br />
Георг<strong>и</strong> Раковск<strong>и</strong>.“<br />
Професорот Тушевск<strong>и</strong>, <strong>и</strong>наку, усно, се <strong>и</strong>маше <strong>и</strong>скажано дека<br />
автографот го <strong>и</strong>ма детект<strong>и</strong>рано <strong>и</strong> (<strong>и</strong>л<strong>и</strong>) дека <strong>и</strong> располага со него.<br />
Не се не<strong>и</strong>нтересн<strong>и</strong>, <strong>и</strong>наку, н<strong>и</strong> неко<strong>и</strong> сознан<strong>и</strong>ја дека во врска со<br />
композ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата на Зборн<strong>и</strong>кот, ако не дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> со транскр<strong>и</strong>пц<strong>и</strong>јата, Констант<strong>и</strong>н<br />
б<strong>и</strong>л готов уште во 1859 год<strong>и</strong>на. Но, како што посведочува,<br />
нел<strong>и</strong>, сам<strong>и</strong>от тој, во преп<strong>и</strong>ската, „опстојателствата“, како што вел<strong>и</strong>, во<br />
тоа време не му дозволуваа <strong>и</strong> да г<strong>и</strong> објав<strong>и</strong> од него тогаш сè уште<br />
недвосм<strong>и</strong>слено <strong>и</strong>менуван<strong>и</strong>те како македонск<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>.<br />
Иaко не без за н<strong>и</strong>в константно карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те пр<strong>и</strong>својувачк<strong>и</strong><br />
опсервац<strong>и</strong><strong>и</strong>, со <strong>и</strong>склучок на поблаг<strong>и</strong>от, повн<strong>и</strong>мателен <strong>и</strong> профес<strong>и</strong>онално<br />
подосто<strong>и</strong>нствен однос кај проучувач<strong>и</strong> како еден М. Арнаудов,<br />
на пр<strong>и</strong>мер, со една публ<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја, не многу одамна, само пред неколку<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, многу нешто од ова, <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>ректно, повторно потврд<strong>и</strong>ја<br />
колег<strong>и</strong>те од Бугар<strong>и</strong>ја. Па сепак, по неко<strong>и</strong> недоречен<strong>и</strong> одгатк<strong>и</strong> во врска<br />
со Зборн<strong>и</strong>кот, т<strong>и</strong>е <strong>и</strong> натаму такт<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> (с<strong>и</strong>) молчат, а нам <strong>и</strong> денеска, сè<br />
уште, не н<strong>и</strong> се достапн<strong>и</strong> неко<strong>и</strong> арх<strong>и</strong>вск<strong>и</strong> трезор<strong>и</strong> <strong>и</strong> особено неко<strong>и</strong> за<br />
сето ова прескап<strong>и</strong> матер<strong>и</strong>јал<strong>и</strong> во н<strong>и</strong>в, ко<strong>и</strong> таму, во Бугар<strong>и</strong>ја, се нашле<br />
порад<strong>и</strong> многукратн<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> неповолност<strong>и</strong> во м<strong>и</strong>нат<strong>и</strong>те <strong>и</strong> на<br />
Македонц<strong>и</strong>те ненаклонет<strong>и</strong> врем<strong>и</strong>ња. Таков е пр<strong>и</strong>мерот, да речеме, со<br />
автографот од автоб<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>јата на Наум М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов. Тој, Наум, кој е<br />
толку многу <strong>и</strong>нтересен <strong>и</strong> значаен за/во развојот на муз<strong>и</strong>чкото твореш-
_________________________________________________________<br />
90<br />
тво во Македон<strong>и</strong>ја во XIX век, е уште еден <strong>и</strong>звонредно <strong>и</strong>нтересен <strong>и</strong><br />
неодм<strong>и</strong>нл<strong>и</strong>в од с<strong>и</strong>нов<strong>и</strong>те на стружанецот Р<strong>и</strong>сте М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>н. Во времето<br />
на нај<strong>и</strong>нтенз<strong>и</strong>вната соб<strong>и</strong>рачка акт<strong>и</strong>ва, веројатно повеќе по зам<strong>и</strong>нувањето<br />
на Констант<strong>и</strong>на во Рус<strong>и</strong>ја, тој го пр<strong>и</strong>дружува Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја н<strong>и</strong>з македонск<strong>и</strong>те<br />
кра<strong>и</strong>шта <strong>и</strong> не помалку вешто работ<strong>и</strong> врз <strong>и</strong>зборот <strong>и</strong> зап<strong>и</strong>шувањето<br />
на најдобр<strong>и</strong>те вар<strong>и</strong>јант<strong>и</strong> на песн<strong>и</strong>те. Така, во врска со него <strong>и</strong> се<br />
прашуваме, нел<strong>и</strong>: што може да сто<strong>и</strong> зад недостапноста (веројатно не<br />
само за нас) на неговата ор<strong>и</strong>г<strong>и</strong>нална автоб<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја, наспрот<strong>и</strong> кон нас<br />
некогаш скржаво пропуштената на маш<strong>и</strong>на за п<strong>и</strong>шување отчукана <strong>и</strong><br />
најверојатно ред<strong>и</strong>г<strong>и</strong>рана вар<strong>и</strong>јанта Не се кр<strong>и</strong>е л<strong>и</strong> токму во неа можеб<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> одгатката на одамна загатнатото прашање дал<strong>и</strong> со Констант<strong>и</strong>на во<br />
Загреб, пр<strong>и</strong> печатењето на Зборн<strong>и</strong>кот, не беше, барем некое време,<br />
уште <strong>и</strong> некој од негов<strong>и</strong>те роден<strong>и</strong> браќа И дадеме л<strong>и</strong> можност на<br />
претпоставката дека <strong>и</strong> Наум можел да б<strong>и</strong>де во Загреб за време на<br />
печатењето на Зборн<strong>и</strong>кот, што, на крајот на кра<strong>и</strong>штата, веројатно <strong>и</strong> не е<br />
невозможно, односно на претпоставката дека токму тој, еден од роден<strong>и</strong>те<br />
браќа, е оној не недоволно прец<strong>и</strong>зно, туку затајнето рег<strong>и</strong>стр<strong>и</strong>ран<br />
„брат“ Горчелав, што б<strong>и</strong>л тогаш <strong>и</strong> таму пр<strong>и</strong>сутен – со тоа б<strong>и</strong> можело да<br />
се појасн<strong>и</strong> на науката познатото соопштен<strong>и</strong>е од М. П. Фетваџ<strong>и</strong>ев за<br />
<strong>и</strong>сказ<strong>и</strong>те на станодавката на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> во Загреб додека се печател<br />
Зборн<strong>и</strong>кот. Повеќе од тоа, б<strong>и</strong> повлекло сер<strong>и</strong>озен пресврт во натамошн<strong>и</strong>те<br />
разјаснувања во врска со објавувањето <strong>и</strong> со пре<strong>и</strong>менувањето на<br />
Зборн<strong>и</strong>кот, а тоа знач<strong>и</strong> <strong>и</strong> околу најдлабок<strong>и</strong>те побуд<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>нтенц<strong>и</strong><strong>и</strong> на<br />
Штросмаер. Но, тоа б<strong>и</strong> б<strong>и</strong>ло <strong>и</strong>звонредно значајно <strong>и</strong> за доуточнување на<br />
наш<strong>и</strong>те знаења во врска со меѓусебн<strong>и</strong>те, да не речам со семејн<strong>и</strong>те<br />
однос<strong>и</strong> меѓу браќата М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>. Не од сега, <strong>и</strong>мено, не случајно,<br />
македонската нац<strong>и</strong>онална анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја во м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нолог<strong>и</strong>јата<br />
<strong>и</strong>скажува <strong>и</strong>звесен сомнеж кон та<strong>и</strong>нственото отстранување на Наумов<strong>и</strong>от<br />
пр<strong>и</strong>лог во подготовката на Зборн<strong>и</strong>кот. Дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> во муз<strong>и</strong>колошката<br />
сфера, каде што тој е непр<strong>и</strong>косновен. По ов<strong>и</strong>е <strong>и</strong> вака поставен<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
барем само претпоставен<strong>и</strong> нешта во врска со Наум М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов, сосема<br />
лог<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> понатаму след<strong>и</strong> да се поврзат со отпаднувањето од Зборн<strong>и</strong>кот<br />
на он<strong>и</strong>е 11 од него мелограф<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>. Тоа најверојатно б<strong>и</strong> завлегло<br />
во сфер<strong>и</strong> на мошне значајн<strong>и</strong> одгатк<strong>и</strong> <strong>и</strong> б<strong>и</strong> пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>кало посер<strong>и</strong>озн<strong>и</strong><br />
анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> рев<strong>и</strong>д<strong>и</strong>рања <strong>и</strong> престројувања не само во врска со неколкум<strong>и</strong>ната<br />
за нас толку многу значајн<strong>и</strong> М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, туку <strong>и</strong> во врска со<br />
проблем<strong>и</strong>те на македонската нац<strong>и</strong>онално-културна преродба, а со тоа <strong>и</strong><br />
во врска со пош<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>те дв<strong>и</strong>жења <strong>и</strong> процес<strong>и</strong> не само во нашето потесно,<br />
туку <strong>и</strong> во пош<strong>и</strong>рокото соседство во тоа време.<br />
7.<br />
Наспрот<strong>и</strong> многуте, познат<strong>и</strong> <strong>и</strong> непознат<strong>и</strong>, одгатнат<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> неодгатнат<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>гр<strong>и</strong> <strong>и</strong> по<strong>и</strong>грувања што се случувале со Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>,<br />
сам<strong>и</strong>от тој, со негов<strong>и</strong>те нај<strong>и</strong>манентн<strong>и</strong> креат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong> <strong>и</strong>
_________________________________________________________ 91<br />
поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> е в<strong>и</strong>соко над н<strong>и</strong>в, г<strong>и</strong> надраснува <strong>и</strong> г<strong>и</strong> надв<strong>и</strong>шува. Г<strong>и</strong> надраснува<br />
<strong>и</strong> г<strong>и</strong> надв<strong>и</strong>шува најпрво како квант<strong>и</strong>тат<strong>и</strong>вно огромен корпус на<br />
в<strong>и</strong>сок<strong>и</strong> поетск<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong>, но <strong>и</strong> како од древноста <strong>и</strong>знедрен поетск<strong>и</strong><br />
матер<strong>и</strong>јал кој дава сушт<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> за настанувањето <strong>и</strong> за дв<strong>и</strong>жењето<br />
на мот<strong>и</strong>в<strong>и</strong>те во народната поез<strong>и</strong>ја, го прават него <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>телно<br />
значајна вредност не само за македонската, туку <strong>и</strong> за јужнословенската<br />
<strong>и</strong> општословенската фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка. Воопшто не е чудно, затоа, што<br />
брзо по неговото објавување беше многукратно <strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рмат<strong>и</strong>вно реценз<strong>и</strong>ран<br />
<strong>и</strong>, во помал<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> во поголем<strong>и</strong> делов<strong>и</strong>, преобјавуван <strong>и</strong>л<strong>и</strong> преведуван.<br />
Воопшто не е чудно н<strong>и</strong> што тој беше <strong>и</strong> трајно остана еден од<br />
фолклорн<strong>и</strong>те зборн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на кој така долго <strong>и</strong> така сер<strong>и</strong>озно му се посветува<br />
ш<strong>и</strong>роко анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е во с<strong>и</strong>те одделн<strong>и</strong>, нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>, сфер<strong>и</strong><br />
на фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката во слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от свет.<br />
За нас сега, покрај с<strong>и</strong>те т<strong>и</strong>е вредносн<strong>и</strong> показател<strong>и</strong>, воопшто не е<br />
не<strong>и</strong>нтересно што во реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата на Зборн<strong>и</strong>кот, покрај в<strong>и</strong>сок<strong>и</strong>те <strong>и</strong><br />
автент<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> поетск<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>те народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>, незав<strong>и</strong>сно<br />
од скоро невозможн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нструкц<strong>и</strong><strong>и</strong> од Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја, дојдоа до<br />
<strong>и</strong>зраз скоро <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>во редакторск<strong>и</strong>те, ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong>, можност<strong>и</strong> на<br />
Констант<strong>и</strong>на. Сосема несомнено, т<strong>и</strong>е беа веројатно (до)оформен<strong>и</strong> во<br />
школата на негов<strong>и</strong>те московск<strong>и</strong> професор<strong>и</strong>, <strong>и</strong>звонредн<strong>и</strong>те тогашн<strong>и</strong><br />
автор<strong>и</strong>тет<strong>и</strong> Фјодор Буслаев <strong>и</strong> Јос<strong>и</strong>ф Боѓанск<strong>и</strong>. Помалку <strong>и</strong>л<strong>и</strong> повеќе од<br />
тоа, на планот на огромната редакторско-транскр<strong>и</strong>пц<strong>и</strong>она работа што ја<br />
<strong>и</strong>звршува Констант<strong>и</strong>н тој се претставува како прв <strong>и</strong> најзначаен предм<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рковск<strong>и</strong>,<br />
делумен – се разб<strong>и</strong>ра – код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>катор на македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к. Не е незабележл<strong>и</strong>в негов<strong>и</strong>от стремеж за пр<strong>и</strong>држување кон<br />
фонетск<strong>и</strong>те прав<strong>и</strong>ла, како што не се незабележл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> н<strong>и</strong>ту решен<strong>и</strong>јата<br />
пр<strong>и</strong> нужн<strong>и</strong>те ет<strong>и</strong>молошк<strong>и</strong> отстапк<strong>и</strong>. Поупатен<strong>и</strong>те проучувач<strong>и</strong> на ова<br />
прашање, како А. П. Сто<strong>и</strong>лов, М. Петрушевск<strong>и</strong> <strong>и</strong> Т. Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тровск<strong>и</strong>, г<strong>и</strong><br />
детект<strong>и</strong>раа, освен тоа, уште <strong>и</strong> проблем<strong>и</strong>те што г<strong>и</strong> <strong>и</strong>маа, веројатно повеќе<br />
Констант<strong>и</strong>н отколку Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја, пр<strong>и</strong> транскр<strong>и</strong>б<strong>и</strong>рањето <strong>и</strong> редакт<strong>и</strong>рањето<br />
порад<strong>и</strong> тоа што песн<strong>и</strong>те се зап<strong>и</strong>шуван<strong>и</strong> со за македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к несоодветното грчко п<strong>и</strong>смо <strong>и</strong> што неко<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> <strong>и</strong> не се пр<strong>и</strong>марно<br />
зап<strong>и</strong>шан<strong>и</strong> од н<strong>и</strong>в. Како <strong>и</strong> неко<strong>и</strong> во сето тоа провлечен<strong>и</strong> грешк<strong>и</strong>. Не<br />
помалку е значаен во сета оваа работа, се разб<strong>и</strong>ра, уште <strong>и</strong> Констант<strong>и</strong>нов<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуален поетск<strong>и</strong> супт<strong>и</strong>л<strong>и</strong>тет, кој дошол до <strong>и</strong>зраз пр<strong>и</strong><br />
преф<strong>и</strong>нет<strong>и</strong>те редакторск<strong>и</strong>, а понекаде дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> авторск<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтервенц<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />
Самата композ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја на 584-те македонск<strong>и</strong> <strong>и</strong> 76-те, односно 77-те<br />
бугарск<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>, кон ко<strong>и</strong> е пр<strong>и</strong>општен уште <strong>и</strong> еден камерен <strong>и</strong>збор од<br />
македонск<strong>и</strong> <strong>и</strong>грачк<strong>и</strong>, об<strong>и</strong>ча<strong>и</strong>, верувања, <strong>и</strong>гр<strong>и</strong>, предан<strong>и</strong>ја, машк<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
женск<strong>и</strong> сопствен<strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња, през<strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња, послов<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> гатанк<strong>и</strong>, а по н<strong>и</strong>в<br />
след<strong>и</strong> уште спомнат<strong>и</strong>от <strong>и</strong> знач<strong>и</strong>телно скратен македонско-хрватск<strong>и</strong><br />
речн<strong>и</strong>к, како <strong>и</strong> сп<strong>и</strong>сокот на претплатн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, затоа е дело на во оваа работа<br />
сер<strong>и</strong>озно упатен ф<strong>и</strong>лолог. Оч<strong>и</strong>гледно е дека на Констант<strong>и</strong>на н<strong>и</strong>како<br />
не му б<strong>и</strong>ле непознат<strong>и</strong> н<strong>и</strong> дотогашн<strong>и</strong>те фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>, пред сè
_________________________________________________________<br />
92<br />
поетск<strong>и</strong> презентац<strong>и</strong><strong>и</strong> кај друг<strong>и</strong>те словенск<strong>и</strong> народ<strong>и</strong>. На тоа наведува<br />
веќе пр<strong>и</strong>менетата клас<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја на песн<strong>и</strong>те (на самов<strong>и</strong>лск<strong>и</strong>, друг<strong>и</strong><br />
стар<strong>и</strong>, црковн<strong>и</strong>, јуначк<strong>и</strong>, овчарск<strong>и</strong>, ајдутск<strong>и</strong>, жаловн<strong>и</strong>, смешн<strong>и</strong>, љубовн<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>тн.), која е пош<strong>и</strong>роко актуелна во фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката кон сред<strong>и</strong>ната<br />
на XIX век. Од <strong>и</strong>л<strong>и</strong> според неа се <strong>и</strong>зведен<strong>и</strong> уште <strong>и</strong> редоследот <strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>менувањата на цел<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те во Зборн<strong>и</strong>кот. Повеќе од тоа, Констант<strong>и</strong>новата<br />
рака, односно Констант<strong>и</strong>нов<strong>и</strong>от поетск<strong>и</strong> супт<strong>и</strong>л<strong>и</strong>тет се чувствува<br />
во <strong>и</strong>зборот на најдобр<strong>и</strong>те, на најпоет<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те вар<strong>и</strong>јант<strong>и</strong> на песн<strong>и</strong>те.<br />
Но, се чувствува дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> во <strong>и</strong>зведувањето на неко<strong>и</strong>, секако, во духот на<br />
народната песна, но знаечк<strong>и</strong> <strong>и</strong> со в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нско чувство <strong>и</strong> мерка правен<strong>и</strong><br />
креат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтервенц<strong>и</strong><strong>и</strong> во неко<strong>и</strong> ст<strong>и</strong>хов<strong>и</strong>. Како л<strong>и</strong>р<strong>и</strong>чар кој во сво<strong>и</strong>те<br />
почетоц<strong>и</strong>, со сво<strong>и</strong>те прв<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> е така бл<strong>и</strong>зок <strong>и</strong> толку многу сроден со<br />
народн<strong>и</strong>от поет, т<strong>и</strong>е <strong>и</strong>нтервенц<strong>и</strong><strong>и</strong> Констант<strong>и</strong>н г<strong>и</strong> правел внесувајќ<strong>и</strong> се<br />
во духот на народната песна. Зборн<strong>и</strong>кот во настанување, знач<strong>и</strong>, ја <strong>и</strong>мал<br />
токму среќата на хармон<strong>и</strong>чно оствареното ед<strong>и</strong>нство во Констант<strong>и</strong>на на<br />
учен<strong>и</strong>от ф<strong>и</strong>лолог <strong>и</strong> на <strong>и</strong>зворно талент<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>от поет. Уште потаму, в<strong>и</strong>соката<br />
редакторска вн<strong>и</strong>мателност на Констант<strong>и</strong>на <strong>и</strong> во однос на предв<strong>и</strong>дената<br />
рецепц<strong>и</strong>ја на Зборн<strong>и</strong>кот во Македон<strong>и</strong>ја не останала незабележана<br />
за <strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong>от супт<strong>и</strong>л<strong>и</strong>тет на М. Арнаудов, кој констат<strong>и</strong>ра<br />
дека „тој (Констант<strong>и</strong>н – Н. Р.), б<strong>и</strong>л појден толку далеку пр<strong>и</strong> <strong>и</strong>зборот на<br />
сво<strong>и</strong>те песн<strong>и</strong> предв<strong>и</strong>ден<strong>и</strong> за ч<strong>и</strong>тање во турско, што отстран<strong>и</strong>л оттаму сè<br />
што б<strong>и</strong> можело да б<strong>и</strong>де непр<strong>и</strong>јатно за Турц<strong>и</strong>те“ (283).<br />
Поетск<strong>и</strong>те, односно колку л<strong>и</strong>рск<strong>и</strong>те, не помалку <strong>и</strong> епск<strong>и</strong>те<br />
вредност<strong>и</strong> што г<strong>и</strong> <strong>и</strong>маат песн<strong>и</strong>те од Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, веќе<br />
век <strong>и</strong> полов<strong>и</strong>на претставуваат не<strong>и</strong>сцрпен вруток на <strong>и</strong>нсп<strong>и</strong>рац<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> најавтент<strong>и</strong>чна<br />
показалка, упатство не само во ст<strong>и</strong>хувањето, туку <strong>и</strong> во посупт<strong>и</strong>лното<br />
поетско создавање за генерац<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> генерац<strong>и</strong><strong>и</strong> пред сè македонск<strong>и</strong><br />
поет<strong>и</strong>. Во Зборн<strong>и</strong>кот, <strong>и</strong>мено, се код<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> в<strong>и</strong>брац<strong>и</strong><strong>и</strong>те на есенц<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>от<br />
колект<strong>и</strong>вен креат<strong>и</strong>вен, поетск<strong>и</strong> нерв на македонск<strong>и</strong>от народ кој<br />
б<strong>и</strong>л со веков<strong>и</strong> пред тоа создаван <strong>и</strong> пресоздаван, оформуван <strong>и</strong> ф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ран.<br />
Па, ако духовн<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, како што м<strong>и</strong>слеа, уште пред повеќе од еден<br />
век, Анр<strong>и</strong> Бергсон <strong>и</strong> негов<strong>и</strong>те следбен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, е јаз<strong>и</strong>кот на времето на кое<br />
му се пр<strong>и</strong>паѓа, тогаш духовноста <strong>и</strong> душевноста на јаз<strong>и</strong>кот на м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новското<br />
раскошно фолклорно сокров<strong>и</strong>ште, со оглед на бескрајн<strong>и</strong>те<br />
временск<strong>и</strong> длабоч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од ко<strong>и</strong> доаѓаат, како <strong>и</strong> со оглед на егз<strong>и</strong>стенц<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> поетск<strong>и</strong>те <strong>и</strong>скуства на недогледн<strong>и</strong>от креат<strong>и</strong>вен персонал<strong>и</strong>тет<br />
врз ко<strong>и</strong> се создаваат ов<strong>и</strong>е поетск<strong>и</strong> творб<strong>и</strong>, секако, се многувремен<strong>и</strong>. Во<br />
пр<strong>и</strong>мерот на овој трајно ж<strong>и</strong>в <strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вотворен поетск<strong>и</strong> монумент, затоа<br />
најдобро може да се потврд<strong>и</strong> дека со надраснувањето на креат<strong>и</strong>вната<br />
<strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуалност <strong>и</strong> со заумно незабележл<strong>и</strong>вото впловување во колект<strong>и</strong>вната<br />
креат<strong>и</strong>вност, спонтано се <strong>и</strong>злегува од лушпата на едновременоста<br />
<strong>и</strong> се преоѓа во мулт<strong>и</strong>временоста, па <strong>и</strong> во безвременоста.<br />
Па сепак, сега нема да се впуштаме во пс<strong>и</strong>холошк<strong>и</strong>те, н<strong>и</strong> во<br />
ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong>те д<strong>и</strong>менз<strong>и</strong><strong>и</strong> на наш<strong>и</strong>от во сè <strong>и</strong> со сè најбогат поетск<strong>и</strong>
_________________________________________________________ 93<br />
трезор, кој како таков г<strong>и</strong> надраснува с<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуалн<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong>. Од<br />
с<strong>и</strong>те врем<strong>и</strong>ња. Многу поконсеквентно за денешнава пр<strong>и</strong>года е да<br />
застанеме кај сознан<strong>и</strong>ето дека овој <strong>и</strong>звонредно богат поетск<strong>и</strong> трезор <strong>и</strong><br />
денес дејствува <strong>и</strong> н<strong>и</strong>з дејствувањето се потврдува како <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>телно<br />
аф<strong>и</strong>рмат<strong>и</strong>вна <strong>и</strong> в<strong>и</strong>соко квал<strong>и</strong>тат<strong>и</strong>вна презентац<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от<br />
фолклор, а со тоа презентац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от креат<strong>и</strong>вен дух. Освен<br />
тоа, н<strong>и</strong>ту на еден опт<strong>и</strong>мално <strong>и</strong>зострен анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> нерв н<strong>и</strong>како нема да<br />
му <strong>и</strong>збега од хор<strong>и</strong>зонтот на негов<strong>и</strong>те осознавања <strong>и</strong> откр<strong>и</strong>вања дека<br />
песн<strong>и</strong>те од овој по многу нешто ненадм<strong>и</strong>нл<strong>и</strong>в корпус на македонското<br />
трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>онално пеење се настануван<strong>и</strong>, создаван<strong>и</strong> <strong>и</strong> долготрајно досоздаван<strong>и</strong><br />
не во дослух со, туку како составен дел од ж<strong>и</strong>веењето на народн<strong>и</strong>от<br />
колект<strong>и</strong>в. Затоа <strong>и</strong> можеме денес во поетск<strong>и</strong>от пулс што чука во<br />
н<strong>и</strong>в да го насет<strong>и</strong>ме р<strong>и</strong>тамот на еден понекогаш н<strong>и</strong>з радоста, а уште<br />
почесто н<strong>и</strong>з тагата возв<strong>и</strong>шен напл<strong>и</strong>в на елементарната <strong>и</strong> непотправено<br />
човечка возбуда. Во м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новск<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> таа возбуда е<br />
<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>шена <strong>и</strong> ф<strong>и</strong>нал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана сè до една в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нска еманац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на духот <strong>и</strong><br />
на душата <strong>и</strong>стовремено на македонск<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> не само на негов<strong>и</strong>те<br />
креат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> потенц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>, туку <strong>и</strong> на неговото креат<strong>и</strong>вно б<strong>и</strong>т<strong>и</strong>е во најш<strong>и</strong>рока<br />
<strong>и</strong> во најнедофатл<strong>и</strong>ва см<strong>и</strong>сла.<br />
Опредметен во едно пресудно време, во времето на <strong>и</strong>нтенз<strong>и</strong>в<strong>и</strong>рањето<br />
на процесот на нац<strong>и</strong>онално-културната преродба <strong>и</strong> во времето<br />
на повторното <strong>и</strong>злегување на Македонц<strong>и</strong>те на меѓународната сцена, во<br />
отсуство, во замена за ненап<strong>и</strong>шан<strong>и</strong>те <strong>и</strong>л<strong>и</strong> за веќе во ракоп<strong>и</strong>с ел<strong>и</strong>м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong><strong>и</strong>, односно како дочуван рел<strong>и</strong>кт наспрот<strong>и</strong> во актуелното<br />
м<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новско време ун<strong>и</strong>штуван<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>отек<strong>и</strong> по манаст<strong>и</strong>р<strong>и</strong>те,<br />
Зборн<strong>и</strong>кот на двајцата, пардон, на тројцата М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, претставува<br />
ретко <strong>и</strong> невозможно можно огледало во кое постојано <strong>и</strong> постојано<br />
може да се откр<strong>и</strong>ва толку многу матер<strong>и</strong>јал не само за фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката,<br />
туку <strong>и</strong> за л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, па дур<strong>и</strong>, ако не <strong>и</strong> особено за етнопс<strong>и</strong>холог<strong>и</strong>јата.<br />
Какв<strong>и</strong> л<strong>и</strong> сè не пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> нема во него особено за<br />
етнопс<strong>и</strong>холоз<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> располагаат со најсупт<strong>и</strong>лен анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong>нструментар<strong>и</strong>ум.<br />
Сакаме л<strong>и</strong> сега, сакаме л<strong>и</strong> уште во денешново не малку <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>годно<br />
<strong>и</strong>скажување да детект<strong>и</strong>раме барем една <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јална ж<strong>и</strong>жа на<br />
длабоч<strong>и</strong>нското отсл<strong>и</strong>кување во овој зборн<strong>и</strong>к на возв<strong>и</strong>шената душевност<br />
кај наш<strong>и</strong>те предц<strong>и</strong> дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> доста подлабоко во м<strong>и</strong>нат<strong>и</strong>те врем<strong>и</strong>ња, б<strong>и</strong> го<br />
насоч<strong>и</strong>ле, <strong>и</strong> тоа сега само за <strong>и</strong>лустрац<strong>и</strong>ја, вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>ето кон јуначк<strong>и</strong>те<br />
песн<strong>и</strong>. Поконкретно, односно како пр<strong>и</strong>мер б<strong>и</strong> ја зеле втората песна од<br />
Зборн<strong>и</strong>кот што беше претходно објавена во сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето „Братск<strong>и</strong><br />
трудъ“. Тоа е песната „Баљур војвода <strong>и</strong> Грк<strong>и</strong>на роб<strong>и</strong>нка“. И не затоа<br />
што е зап<strong>и</strong>шана овде, во Охр<strong>и</strong>д, туку затоа што е песна во која јунакот<br />
ја ослободува својата роб<strong>и</strong>нка за да може таа да му се врат<strong>и</strong> на<br />
нејз<strong>и</strong>ното дете. Малку б<strong>и</strong> б<strong>и</strong>ло, <strong>и</strong>мено, дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> само врз една, макар <strong>и</strong><br />
само врз оваа песна, да се подготв<strong>и</strong> цела анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка студ<strong>и</strong>ја за да се
_________________________________________________________<br />
94<br />
зафат<strong>и</strong> во/од заумн<strong>и</strong>те длабоч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> на една колку досто<strong>и</strong>нствено во<strong>и</strong>нствена<br />
<strong>и</strong> јуначка, уште повеќе автент<strong>и</strong>чно човечка <strong>и</strong> возв<strong>и</strong>шена ет<strong>и</strong>ка.<br />
Така е б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> во <strong>и</strong> преку тој етос не можеме да не допреме до препознатл<strong>и</strong>воста<br />
на древно македонското <strong>и</strong> на словенското трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>онално<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> уште подлабоко негување на норм<strong>и</strong> за ко<strong>и</strong> веќе одамна не знае<br />
современ<strong>и</strong>от свет. Колку л<strong>и</strong> само вакв<strong>и</strong> б<strong>и</strong>сер<strong>и</strong> можеме да <strong>и</strong>знајдеме <strong>и</strong><br />
во јуначк<strong>и</strong>те <strong>и</strong> во љубовн<strong>и</strong>те, <strong>и</strong> во ајдутск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> во свадбен<strong>и</strong>те <strong>и</strong> во с<strong>и</strong>те<br />
друг<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> во оваа кап<strong>и</strong>тална поетска р<strong>и</strong>зн<strong>и</strong>ца.<br />
Не впуштајќ<strong>и</strong> се н<strong>и</strong> кон така ш<strong>и</strong>рока детекц<strong>и</strong>ја на в<strong>и</strong>сок<strong>и</strong>, на<br />
неповторл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> <strong>и</strong> на возв<strong>и</strong>шен<strong>и</strong> поетск<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong>, н<strong>и</strong>ту пак кон натамошн<strong>и</strong><br />
анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> експл<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> продлабочувања, ќе застанеме кај<br />
безрезервната констатац<strong>и</strong>ја дека во такв<strong>и</strong>те длабоч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> на премногу<br />
длабок<strong>и</strong>от поетск<strong>и</strong> трезор каков што е поетск<strong>и</strong>от корпус од/во Зборн<strong>и</strong>кот<br />
на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong><strong>и</strong>новц<strong>и</strong> се код<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> посебн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> нај<strong>и</strong>манентн<strong>и</strong>те вредност<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> на македонското народно б<strong>и</strong>т<strong>и</strong>е <strong>и</strong> на енергетск<strong>и</strong>те потенц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong><br />
на македонското нац<strong>и</strong>онално опстојување. Наш<strong>и</strong>те натамошн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> свртувања кон н<strong>и</strong>в – <strong>и</strong> за денес <strong>и</strong> за понатаму –<br />
затоа, ќе г<strong>и</strong> надв<strong>и</strong>шат – во сè – не само тогашн<strong>и</strong>те, туку <strong>и</strong> подоцнежн<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong>гр<strong>и</strong> <strong>и</strong> пресметк<strong>и</strong> што се правеле <strong>и</strong> што сè уште се прават од<br />
страна на неко<strong>и</strong> ант<strong>и</strong>македонск<strong>и</strong> поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> фактор<strong>и</strong> не само во<br />
фолклор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката <strong>и</strong> во слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, туку <strong>и</strong> во денес далеку по<strong>и</strong>зразен<strong>и</strong>те<br />
сфер<strong>и</strong> на дом<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на моќ.
Кат<strong>и</strong>ца Ќулавкова<br />
ПРОЗНОТО ТВОРЕШТВО НА БЛАЖЕ КОНЕСКИ<br />
ФИКЦИЈА И АВТОФИКЦИЈА. МЕМОАРИ, ЕВОЦИРАЊА<br />
СПОМЕНИ, ДНЕВНИЧКИ ЗАПИСИ.<br />
НАРАТИВИЗАЦИЈА, ЕСЕИЗАЦИЈА, ПОЕТИЗАЦИЈА<br />
Блаже Конеск<strong>и</strong> (1921 – 1993) е еден од многум<strong>и</strong>ната повоен<strong>и</strong><br />
македонск<strong>и</strong> прозн<strong>и</strong> автор<strong>и</strong>: Ѓорѓ<strong>и</strong> Абаџ<strong>и</strong>ев, Јордан Леов, Цветко Март<strong>и</strong>новск<strong>и</strong>,<br />
Бранко Пендовск<strong>и</strong>, Владо Малеск<strong>и</strong>, Коле Чашуле, Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар<br />
Солев, Ташко Георг<strong>и</strong>евск<strong>и</strong>, Петар Ш<strong>и</strong>р<strong>и</strong>лов, Ж<strong>и</strong>вко Ч<strong>и</strong>нго, Славко<br />
Јаневск<strong>и</strong>, Мето Јовановск<strong>и</strong>.<br />
Прозното творештво на Конеск<strong>и</strong> се состо<strong>и</strong> од<br />
- Зб<strong>и</strong>рката расказ<strong>и</strong> Лозје објавена 1955 год<strong>и</strong>на<br />
- Зб<strong>и</strong>рката Дневн<strong>и</strong>к по многу год<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
- Дел од поетската зб<strong>и</strong>рка<br />
Педесетт<strong>и</strong>те <strong>и</strong> шеесетт<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> се објавен<strong>и</strong> повеќе воздржан<strong>и</strong>,<br />
па <strong>и</strong> кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> оценк<strong>и</strong> за зб<strong>и</strong>рката расказ<strong>и</strong> Лозје на Конеск<strong>и</strong> (Петар<br />
Кепеск<strong>и</strong> – 1964 ја <strong>и</strong>гнор<strong>и</strong>ра, М. Ѓурч<strong>и</strong>нов остро ја кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>кува – 1955)<br />
Неко<strong>и</strong> кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чар<strong>и</strong> не ја пр<strong>и</strong>фаќаат како уметн<strong>и</strong>чка ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја, повеќе<br />
како автоб<strong>и</strong>ографск<strong>и</strong>, дневн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> конфес<strong>и</strong>онален/<strong>и</strong>споведен зап<strong>и</strong>с<br />
(Ксен<strong>и</strong>ја Гавр<strong>и</strong>ш, 1966).<br />
Кус<strong>и</strong>те расказ<strong>и</strong> на Конеск<strong>и</strong> се пс<strong>и</strong>холошк<strong>и</strong> расказ<strong>и</strong> (аналогно на<br />
пс<strong>и</strong>холошк<strong>и</strong> роман). И повеќето кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чар<strong>и</strong> се согласуваат дека кус<strong>и</strong>те<br />
расказ<strong>и</strong> на Конеск<strong>и</strong> од Лозје <strong>и</strong>маат пс<strong>и</strong>холошк<strong>и</strong> поттекст (М<strong>и</strong>трев,<br />
Ѓурч<strong>и</strong>нов, М<strong>и</strong>цков<strong>и</strong>ќ, Старделов).<br />
Конеск<strong>и</strong> е автор на два т<strong>и</strong>па проза: едн<strong>и</strong>от т<strong>и</strong>п е кус расказ <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
куса ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја во потесна см<strong>и</strong>сла на зборот, расказ<strong>и</strong> објавен<strong>и</strong> во неговата<br />
зб<strong>и</strong>рка Лозје (1955), а друг<strong>и</strong>от т<strong>и</strong>п расказ<strong>и</strong> се дневн<strong>и</strong>чко-мемоарск<strong>и</strong>те<br />
зап<strong>и</strong>с<strong>и</strong>, поетската проза, куса поет<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана автоф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја.<br />
И двата т<strong>и</strong>па нарац<strong>и</strong>ја, Конеск<strong>и</strong> с<strong>и</strong> г<strong>и</strong> лег<strong>и</strong>т<strong>и</strong>м<strong>и</strong>ра како негова<br />
проза <strong>и</strong> г<strong>и</strong> објавува во една кн<strong>и</strong>га. Она што на почетокот б<strong>и</strong>ло <strong>и</strong>зделено<br />
како проза од она кое б<strong>и</strong>ло на почетокот посматрано како поез<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> како
_________________________________________________________<br />
96<br />
дневн<strong>и</strong>к, на крај се толкува <strong>и</strong> се обед<strong>и</strong>нува во една прозна/нарат<strong>и</strong>вна/раскажувачка<br />
ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја на Конеск<strong>и</strong>.<br />
Во раскажувачката ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја на Конеск<strong>и</strong> се проект<strong>и</strong>ра раскажувачот<br />
Конеск<strong>и</strong>, поетот Конеск<strong>и</strong> <strong>и</strong> есе<strong>и</strong>стот Конеск<strong>и</strong>. Тоа обед<strong>и</strong>нување<br />
на разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те пред<strong>и</strong>споз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> на Конеск<strong>и</strong> во неговата ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја е нерамномерно,<br />
расказ<strong>и</strong>те од Лозје се нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на првенствено <strong>и</strong> дом<strong>и</strong>нантно<br />
проза<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>, додека фрагментарн<strong>и</strong>те зап<strong>и</strong>с<strong>и</strong> од мемоарско дневн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> т<strong>и</strong>п<br />
се нагласено мемор<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>, рем<strong>и</strong>н<strong>и</strong>сцентн<strong>и</strong> <strong>и</strong> поет<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>. Чудно е како<br />
поет<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата на д<strong>и</strong>скурсот често од<strong>и</strong> во пр<strong>и</strong>дружба со есе<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата.<br />
Во Лозје е нагласена тенденц<strong>и</strong>јата на уважување на прозн<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong>зраз, оној кој е депоет<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран, проч<strong>и</strong>стен од субјект<strong>и</strong>вна в<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја, емоц<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
метафор<strong>и</strong>. Но, <strong>и</strong> покрај тоа, раскажувачк<strong>и</strong>от <strong>и</strong>нтерес е свртен повеќе<br />
кон внатрешн<strong>и</strong>от свет на л<strong>и</strong>кот кој раскажува <strong>и</strong> на друг<strong>и</strong>те л<strong>и</strong>ков<strong>и</strong>,<br />
пс<strong>и</strong>холошк<strong>и</strong>те н<strong>и</strong>јанс<strong>и</strong> на л<strong>и</strong>ков<strong>и</strong>те <strong>и</strong> на соб<strong>и</strong>т<strong>и</strong>јата одошто сам<strong>и</strong>те<br />
соб<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ја како некаков реален <strong>и</strong> реал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чен факт. Затоа може да се<br />
каже дека кусата проза/ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја на Конеск<strong>и</strong> е повеќе пс<strong>и</strong>холошка (пс<strong>и</strong>холошк<strong>и</strong><br />
расказ) одошто реал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чен <strong>и</strong> дека се неточн<strong>и</strong> забелешк<strong>и</strong>те за<br />
фактограф<strong>и</strong>чност <strong>и</strong> реал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чност.<br />
Во Дневн<strong>и</strong>к по многу год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> авторот ја напушта рад<strong>и</strong>калната<br />
верз<strong>и</strong>ја на ч<strong>и</strong>ста проза <strong>и</strong> се добл<strong>и</strong>жува до д<strong>и</strong>скурсот кој му е многу<br />
побл<strong>и</strong>зок <strong>и</strong> во којшто прозн<strong>и</strong>от <strong>и</strong>зраз се меша/се х<strong>и</strong>бр<strong>и</strong>д<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра со поетск<strong>и</strong>от,<br />
објект<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от оп<strong>и</strong>с со субјект<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от;<br />
Конеск<strong>и</strong> е наш<strong>и</strong>от прв субјект<strong>и</strong>вен прозен раскажувач, вел<strong>и</strong><br />
Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар М<strong>и</strong>трев.<br />
Интертекстуалн<strong>и</strong> сеќавања, асоц<strong>и</strong>јац<strong>и</strong><strong>и</strong>, алуз<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> ц<strong>и</strong>тат<strong>и</strong> – за<br />
лозјата во расказот „Лозје“, – лозјата на Соломон во Валамон, Песна над<br />
песн<strong>и</strong>те, Агамемнон, Елена, прељубата, тројанск<strong>и</strong> војн<strong>и</strong> зарад<strong>и</strong> грабнување<br />
на Елена љубената, македонск<strong>и</strong>те народн<strong>и</strong> песн<strong>и</strong> (во расказот<br />
„Песна“, Бог да ја уб<strong>и</strong>е мајка т<strong>и</strong>, зошто те род<strong>и</strong> убава, самов<strong>и</strong>лското<br />
оро)...<br />
Предмет на оп<strong>и</strong>с/реконструкц<strong>и</strong>ја се неко<strong>и</strong> мал<strong>и</strong> случк<strong>и</strong> со<br />
к<strong>и</strong>селкасто-горчл<strong>и</strong>во-сладок вкус, м<strong>и</strong>норн<strong>и</strong> мот<strong>и</strong>в<strong>и</strong>, секојднев<strong>и</strong>е ослободено/л<strong>и</strong>шено<br />
од мелодрамат<strong>и</strong>чност <strong>и</strong> патет<strong>и</strong>чност, можеб<strong>и</strong> обележан<strong>и</strong><br />
од „фактографск<strong>и</strong> реал<strong>и</strong>зам“ (Ѓурч<strong>и</strong>нов, 1955). Во такв<strong>и</strong>от пр<strong>и</strong>стап се<br />
забележува особен <strong>и</strong>нтерес кај Конеск<strong>и</strong> за фрагментарно проект<strong>и</strong>рање<br />
на светот, фокус<strong>и</strong>рање врз еден фрагмент, што впрочем е одл<strong>и</strong>ка на<br />
расказот како жанр.<br />
Ѓурч<strong>и</strong>нов говор<strong>и</strong> <strong>и</strong> за „б<strong>и</strong>тов матер<strong>и</strong>јал“ кој ја конст<strong>и</strong>ту<strong>и</strong>ра<br />
кусата проза на Конеск<strong>и</strong> (1969, 51) <strong>и</strong> кој ја оддалечува од уметн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те<br />
квал<strong>и</strong>тет<strong>и</strong>, небаре сè што е б<strong>и</strong>тово/семејно/реал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чно го намалува<br />
естетск<strong>и</strong>от квал<strong>и</strong>тет (ја дезестет<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>јата). Тој смета дека Лозје е<br />
зб<strong>и</strong>рка расказ<strong>и</strong> која е важна за развојот на македонск<strong>и</strong>от кус расказ, но<br />
не треба н<strong>и</strong> да се потценува, а н<strong>и</strong> да се преценува.
_________________________________________________________ 97<br />
Се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> дека токму см<strong>и</strong>слата на Конеск<strong>и</strong> да создаде <strong>и</strong>луз<strong>и</strong>ја на<br />
реал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чна амб<strong>и</strong>енталност <strong>и</strong> уверл<strong>и</strong>вост ѝ преч<strong>и</strong> на македонската<br />
кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка, небаре таа очекува <strong>и</strong> во расказ<strong>и</strong>те Конеск<strong>и</strong> да б<strong>и</strong>де поет, да<br />
л<strong>и</strong>р<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра <strong>и</strong> да г<strong>и</strong> след<strong>и</strong> ман<strong>и</strong>р<strong>и</strong>те на поетск<strong>и</strong>от арт<strong>и</strong>зам. Ќе укажам на<br />
еден пр<strong>и</strong>мер од расказот „Песна“ во којшто гајдаџ<strong>и</strong>јата Петре му се<br />
обраќа на убавото девојче:<br />
„... друг<strong>и</strong>те <strong>и</strong>маат за тебе само об<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> зборов<strong>и</strong>, само јас <strong>и</strong>мам за<br />
тебе песна, но <strong>и</strong> во песната не можам да го кажам твоето <strong>и</strong>ме, треба да<br />
го кр<strong>и</strong>јам со друг<strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња, a без него е песната с<strong>и</strong>ротна. Иде<br />
темн<strong>и</strong>ната.“<br />
Д<strong>и</strong>скретн<strong>и</strong> гротеск<strong>и</strong>, конфл<strong>и</strong>ктн<strong>и</strong> с<strong>и</strong>туац<strong>и</strong><strong>и</strong> меѓу <strong>и</strong>нтроспекц<strong>и</strong>јата<br />
<strong>и</strong> надворешната перцепц<strong>и</strong>ја, меѓу <strong>и</strong>зреченото <strong>и</strong> не<strong>и</strong>зреченото,<br />
меѓу она што го посакуваме <strong>и</strong> она што мораме да го направ<strong>и</strong>ме<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> она што треба да го направ<strong>и</strong>ме, меѓу дозволеното <strong>и</strong> посакуваното,<br />
меѓу естет<strong>и</strong>ката <strong>и</strong> ет<strong>и</strong>ката, меѓу чувствата <strong>и</strong> разумот.<br />
На пр<strong>и</strong>мер: се губ<strong>и</strong> с<strong>и</strong>лата во м<strong>и</strong>гот кога е човек на врвот/во<br />
зен<strong>и</strong>тот на својот ж<strong>и</strong>вот/слава, кога се <strong>и</strong>зневерува човек во негов<strong>и</strong>те<br />
нај<strong>и</strong>нт<strong>и</strong>мн<strong>и</strong> надеж<strong>и</strong> <strong>и</strong> очекувања, с<strong>и</strong> го повлекува зборот во м<strong>и</strong>гот кога<br />
посакува с<strong>и</strong>лно да го каже некому.<br />
Темата на губењето / одземањето на с<strong>и</strong>лата е една од опсес<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те<br />
тем<strong>и</strong> <strong>и</strong> во поез<strong>и</strong>јата на Конеск<strong>и</strong>. Таа е, впрочем, мошне погодна за<br />
доловување на парадоксалн<strong>и</strong> значења <strong>и</strong> за градење на таква сл<strong>и</strong>ка на<br />
светот која се темел<strong>и</strong> врз сушт<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> парадокс<strong>и</strong>, доведен<strong>и</strong> до крајност<strong>и</strong>,<br />
како гротеска. Т<strong>и</strong>е парадокс<strong>и</strong> <strong>и</strong> гротеск<strong>и</strong> се основа на с<strong>и</strong>жејн<strong>и</strong>те пресврт<strong>и</strong>,<br />
но се предаден<strong>и</strong> д<strong>и</strong>скретно <strong>и</strong> м<strong>и</strong> се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> дека токму во тоа се<br />
состо<strong>и</strong> раскажувачк<strong>и</strong>от шарм на Конеск<strong>и</strong>: да направ<strong>и</strong> сушт<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> <strong>и</strong>рон<strong>и</strong>чен<br />
пресврт т<strong>и</strong>вко, без голема бучава, без драст<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> промен<strong>и</strong> на формата,<br />
гледано од надвор.<br />
Во (најдобр<strong>и</strong>те) расказ<strong>и</strong> на Конеск<strong>и</strong> се случува секогаш некој<br />
б<strong>и</strong>тен пресврт <strong>и</strong> тоа г<strong>и</strong> прав<strong>и</strong> да <strong>и</strong>маат расказна форма, да б<strong>и</strong>дат уметност<br />
<strong>и</strong> да форм<strong>и</strong>раат свој ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>онален <strong>и</strong> <strong>и</strong>маг<strong>и</strong>нарен свет: токму кога<br />
посакува да му каже нешто б<strong>и</strong>тно на другарот одлучува да ја премолч<strong>и</strong><br />
в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ната (Лозје), токму кога му треба најмногу победа сам<strong>и</strong>от го<br />
објавува поразот (Потез), токму тоа што го сака му е недост<strong>и</strong>жно <strong>и</strong> кога<br />
посакува да го <strong>и</strong>зговор<strong>и</strong> <strong>и</strong>мето знае дека не смее (Песна).<br />
Нарат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> с<strong>и</strong>жејн<strong>и</strong>те пресврт<strong>и</strong>, кај Конеск<strong>и</strong>, се зас<strong>и</strong>лен<strong>и</strong> со<br />
внатрешн<strong>и</strong>те парадокс<strong>и</strong> <strong>и</strong> конфл<strong>и</strong>кт<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> <strong>и</strong>маат <strong>и</strong> л<strong>и</strong>чно обележје, но <strong>и</strong><br />
ун<strong>и</strong>верзален карактер. Ун<strong>и</strong>верзалноста <strong>и</strong>м дава ч<strong>и</strong>тл<strong>и</strong>вост, разб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>вост,<br />
препознатл<strong>и</strong>вост, л<strong>и</strong>чното обележје пак г<strong>и</strong> ст<strong>и</strong>л<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра давајќ<strong>и</strong> <strong>и</strong>м<br />
особен агол на гледање <strong>и</strong> на раскажување, особен оп<strong>и</strong>с, глас <strong>и</strong> особена<br />
текстуалност.<br />
Пр<strong>и</strong>казната е сведена на подносл<strong>и</strong>в м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>мум, не е склоп од<br />
д<strong>и</strong>нам<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> дејства, туку се фокус<strong>и</strong>ра врз едно соб<strong>и</strong>т<strong>и</strong>е, неколку сеќа-
_________________________________________________________<br />
98<br />
вања <strong>и</strong> една поента која е ф<strong>и</strong>лозофска, м<strong>и</strong>словна, пс<strong>и</strong>холошк<strong>и</strong> обоена<br />
(па порад<strong>и</strong> тоа некогаш остава впечаток за монотон<strong>и</strong>ја, ефемерност).<br />
Топ<strong>и</strong>ка <strong>и</strong> семант<strong>и</strong>ка на расказ<strong>и</strong>те на Конеск<strong>и</strong>:<br />
- Лозјето како простор / предел кој прераснува во парабола на<br />
човечката л<strong>и</strong>чност – нешто е наследено од род<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те <strong>и</strong><br />
трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата, нешто е разорено <strong>и</strong> разрушено од друг<strong>и</strong>те <strong>и</strong> од<br />
времето <strong>и</strong> од отсуството, нешто останало за да се доработ<strong>и</strong> <strong>и</strong> за<br />
да б<strong>и</strong>де наше <strong>и</strong> да го пр<strong>и</strong>м<strong>и</strong> наш<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>чен печат, нешто е вечен<br />
дел од пр<strong>и</strong>родата, мало пркосење на безгран<strong>и</strong>чноста на небото,<br />
за онтолошката нев<strong>и</strong>дл<strong>и</strong>вост на небесн<strong>и</strong>те гран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>.<br />
- Парт<strong>и</strong>јата шах е пр<strong>и</strong>кажана како соб<strong>и</strong>т<strong>и</strong>е, како <strong>и</strong>гра <strong>и</strong> како<br />
можност да се направ<strong>и</strong> парабола со нешто кое не е шах, со<br />
ж<strong>и</strong>вотот, со однос<strong>и</strong>те меѓу луѓето. Во расказот на едно место<br />
главн<strong>и</strong>от јунак, шах<strong>и</strong>ст кој се бор<strong>и</strong> да го осво<strong>и</strong> турн<strong>и</strong>рот, да<br />
б<strong>и</strong>де велемајстор, вел<strong>и</strong>: „шахот е уметност, <strong>и</strong> дека да му<br />
служ<strong>и</strong>ш, знач<strong>и</strong> да г<strong>и</strong> дож<strong>и</strong>вуваш с<strong>и</strong>те он<strong>и</strong>е наслад<strong>и</strong>, но <strong>и</strong><br />
ломења, што г<strong>и</strong> нос<strong>и</strong> со себе службата на возбуден<strong>и</strong>от дух“ (с.<br />
24).<br />
И во прозата на Конеск<strong>и</strong>, а не само во поез<strong>и</strong>јата, се забележува<br />
неговата склоност кон клас<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те поет<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> ст<strong>и</strong>лск<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong> на<br />
кн<strong>и</strong>жевно-уметн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от <strong>и</strong>зраз: хармон<strong>и</strong>ја, умереност, одмереност, осет<br />
за мерка <strong>и</strong> хармон<strong>и</strong>ја меѓу кажаното <strong>и</strong> некажаното, функц<strong>и</strong>оналност,<br />
отсуство на барокен / ман<strong>и</strong>р<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> в<strong>и</strong>шок ретор<strong>и</strong>чко-ст<strong>и</strong>лск<strong>и</strong> украс<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
оп<strong>и</strong>с<strong>и</strong>.<br />
Во прозата на Конеск<strong>и</strong> повеќе е пр<strong>и</strong>сутна потребата да се<br />
<strong>и</strong>збегнат заблуд<strong>и</strong>те одошто да се б<strong>и</strong>де реал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чен, од таму <strong>и</strong> неговата<br />
см<strong>и</strong>сла за дез<strong>и</strong>луз<strong>и</strong>он<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> рем<strong>и</strong>н<strong>и</strong>сценц<strong>и</strong><strong>и</strong>, т.е. есе<strong>и</strong>зац<strong>и</strong><strong>и</strong>, на секојдневн<strong>и</strong>те<br />
случк<strong>и</strong> (Ѓурч<strong>и</strong>нов го спомнува дез<strong>и</strong>луз<strong>и</strong>он<strong>и</strong>змот во кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ката<br />
од 1969, кога укажува на квал<strong>и</strong>тет<strong>и</strong>те на расказ<strong>и</strong>те од Лозје, кога<br />
кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от однос е одмерен), од таму реал<strong>и</strong>змот отстапува пред пс<strong>и</strong>холог<strong>и</strong>змот,<br />
егз<strong>и</strong>стенц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>змот, мед<strong>и</strong>тат<strong>и</strong>вноста.<br />
Она што е есе<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чно во кусата ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја на Конеск<strong>и</strong> неко<strong>и</strong> го<br />
сметаат за ефемерно, <strong>и</strong>зл<strong>и</strong>шно, нескладно, затоа што отстапува од ортодоксн<strong>и</strong>те<br />
параметр<strong>и</strong> на нарат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от д<strong>и</strong>скурс (<strong>и</strong>маг<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>ја, ф<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја).<br />
Тескобност, нелагодност, мрачност, самост / осаменост, чувство<br />
на надмоќност <strong>и</strong> на сочувствена потсмешл<strong>и</strong>вост, чувство на огран<strong>и</strong>ченост<br />
<strong>и</strong> на загрозеност на л<strong>и</strong>чната слобода, кое про<strong>и</strong>злегува од пр<strong>и</strong>суството<br />
на друг<strong>и</strong>от, макар <strong>и</strong> сакан<strong>и</strong>от, горч<strong>и</strong>на на самосвеста, потем ужасен<br />
страв од неуспешност (Потез), очај, безвол<strong>и</strong>е, пр<strong>и</strong>м<strong>и</strong>реност – егз<strong>и</strong>стенц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
состојб<strong>и</strong> на душата, секојдневн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> об<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> нешта се<br />
поставен<strong>и</strong> во еден на д<strong>и</strong>скретно пром<strong>и</strong>слување <strong>и</strong> посматрање кој г<strong>и</strong>
_________________________________________________________ 99<br />
менува <strong>и</strong> <strong>и</strong>м дава друга семант<strong>и</strong>чка <strong>и</strong> егз<strong>и</strong>стенц<strong>и</strong>јална вредност / значење.<br />
Посто<strong>и</strong> една не<strong>и</strong>збежна разграденост, нема меѓ<strong>и</strong>, нема реск<strong>и</strong><br />
гран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на сопственоста, на формата, на <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тетот, се разложуваат<br />
строг<strong>и</strong>те <strong>и</strong> јарк<strong>и</strong> м<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> <strong>и</strong> дејства, нештата се мешаат, се ублажуваат<br />
разл<strong>и</strong>к<strong>и</strong>те, се воведува недореченост, алуз<strong>и</strong>вност, така се пост<strong>и</strong>га<br />
напрегнатост на поетск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>зраз, амб<strong>и</strong>енталност, а не експл<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>тност.<br />
Интересот за м<strong>и</strong>натото (трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата, паганск<strong>и</strong>те об<strong>и</strong>ча<strong>и</strong> <strong>и</strong> карневал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата,<br />
споредбата на разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те култур<strong>и</strong> <strong>и</strong> рел<strong>и</strong>г<strong>и</strong><strong>и</strong>) кај Конеск<strong>и</strong> е<br />
пр<strong>и</strong>сутен <strong>и</strong> во поез<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> во прозата (Лозје <strong>и</strong> Дневн<strong>и</strong>к по многу год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>).<br />
Тоа е забележ<strong>и</strong>телно во расказот Прочка. Носталг<strong>и</strong>чноста <strong>и</strong> болката се<br />
пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong> во сеќавањата, претставен<strong>и</strong> преку едно момче кое на прочка<br />
се соочува со смртта на својата сестра.<br />
Конеск<strong>и</strong> презема мот<strong>и</strong>в<strong>и</strong> од народното творештво <strong>и</strong> г<strong>и</strong> преработува.<br />
Таа преработка резулт<strong>и</strong>ра со дело со пс<strong>и</strong>холошка длабоч<strong>и</strong>на <strong>и</strong><br />
емот<strong>и</strong>вен набој далеку поголем<strong>и</strong> од ор<strong>и</strong>г<strong>и</strong>налната народна песна. Тоа<br />
може да се трет<strong>и</strong>ра како поклопување на две рамн<strong>и</strong>шта, л<strong>и</strong>чното <strong>и</strong><br />
народното.<br />
Како пр<strong>и</strong>мер за навраќањето на авторот кон себе преку евоц<strong>и</strong>рање<br />
спомен<strong>и</strong> може да послужат т.н. песн<strong>и</strong> во проза, односно делото<br />
Дневн<strong>и</strong>к по многу год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, за ко<strong>и</strong> <strong>и</strong> сам<strong>и</strong>от Конеск<strong>и</strong> вел<strong>и</strong> дека можеб<strong>и</strong><br />
повеќе б<strong>и</strong> одговарал насловот Сеќавања.<br />
Дневн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те зап<strong>и</strong>с<strong>и</strong> се л<strong>и</strong>рск<strong>и</strong> обоено пр<strong>и</strong>кажување на забележаното<br />
<strong>и</strong> дож<strong>и</strong>веаното во секојдневн<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот на човекот (на пр.<br />
Гулаб<strong>и</strong>, текст во којшто <strong>и</strong>мпл<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>тно го претставува внатрешното дож<strong>и</strong>вување<br />
на авторот, во м<strong>и</strong>гот кога гледа една нав<strong>и</strong>дум секојдневна <strong>и</strong><br />
банална случка).<br />
Во Дневн<strong>и</strong>к по многу год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> <strong>и</strong>ма <strong>и</strong> автоб<strong>и</strong>ографск<strong>и</strong> елемент<strong>и</strong>,<br />
кога авторот се пов<strong>и</strong>кува на сопственото м<strong>и</strong>нато, на трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата,<br />
рел<strong>и</strong>г<strong>и</strong>јата. Во Пубертет се забележуваат автоб<strong>и</strong>ографск<strong>и</strong>те елемент<strong>и</strong><br />
на Конеск<strong>и</strong> <strong>и</strong>зразен<strong>и</strong> токму преку она внатрешно дож<strong>и</strong>вување на<br />
авторот, во кој за прв пат се буд<strong>и</strong> еросот. Тој сугер<strong>и</strong>ра на процесот на<br />
сопственото емот<strong>и</strong>вно созревање преку ун<strong>и</strong>штувањето на сво<strong>и</strong>те детск<strong>и</strong><br />
песн<strong>и</strong>, но <strong>и</strong> преку соочувањето со сопствената телесност <strong>и</strong> страст.<br />
За Дневн<strong>и</strong>к по многу год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> п<strong>и</strong>шува кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка Георг<strong>и</strong> Старделов<br />
(1990), објавена во кн<strong>и</strong>гата Одземање на с<strong>и</strong>лата, преобјавена како том 5<br />
од <strong>и</strong>збран<strong>и</strong>те дела на Старделов.<br />
М<strong>и</strong>одраг Друговац, Огледало <strong>и</strong> свет<strong>и</strong>лка, 1988, Скопје: Македонска<br />
кн<strong>и</strong>га (дневн<strong>и</strong>к на сеќавањето)<br />
П<strong>и</strong>шува <strong>и</strong> Љуб<strong>и</strong>ша Станков<strong>и</strong>ќ. 1988. Дневн<strong>и</strong>к по многу год<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
во Разв<strong>и</strong>ток, год. XXV, бр. 9-10, Скопје.<br />
Според Разговор<strong>и</strong> со Конеск<strong>и</strong> на Цане Андреевск<strong>и</strong> (1991), Конеск<strong>и</strong><br />
говор<strong>и</strong> за делумната б<strong>и</strong>ографска мот<strong>и</strong>в<strong>и</strong>раност за неко<strong>и</strong> од расказ<strong>и</strong>те<br />
во Лозје, но <strong>и</strong> зап<strong>и</strong>с<strong>и</strong>те од Дневн<strong>и</strong>к по многу год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>.
_________________________________________________________<br />
100<br />
Блаже Конеск<strong>и</strong>, Светот на песната <strong>и</strong> на легендата, Скопје, Гоце<br />
Делчев 1993: 11.<br />
Односот спрема трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата, актуел<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> <strong>и</strong>новац<strong>и</strong>јата кај<br />
Конеск<strong>и</strong> во поез<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> во прозата
М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов<br />
ПОЕТОТ КОНЕСКИ<br />
(ИЗЛАГАЊЕ НА АКАД. МИЛАН ЃУРЧИНОВ<br />
НА ПРОМОЦИЈАТА НА ПРВИТЕ ДВА ТОМА –„ПОЕЗИЈА“,<br />
КН. I И II – ОД КРИТИЧКОТО ИЗДАНИЕ<br />
НА ЦЕЛОКУПНИТЕ ДЕЛА НА БЛАЖЕ КОНЕСКИ)<br />
Поч<strong>и</strong>туван<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong>,<br />
Чувствувам потреба да го <strong>и</strong>зразам своето задоволство што во<br />
МАНУ конечно успеавме да г<strong>и</strong> објав<strong>и</strong>ме прв<strong>и</strong>те две кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong> од Кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чкото<br />
<strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е на целокупн<strong>и</strong>те дела на <strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> научн<strong>и</strong>к<br />
<strong>и</strong> поет, академ<strong>и</strong>кот Блаже Конеск<strong>и</strong>.<br />
Со оглед на фактот дека во македонската кн<strong>и</strong>жевна наука ова е<br />
прво кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е на делата од еден автор, не можам на сам<strong>и</strong>от<br />
почеток да не го поставам прашањето: Што е кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е <strong>и</strong> што<br />
знач<strong>и</strong> тоа Ваквото <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е, како што е тоа добро познато во науката,<br />
подразб<strong>и</strong>ра вер<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја, т.е. најверна <strong>и</strong> најцелосна верз<strong>и</strong>ја на автент<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>от,<br />
ор<strong>и</strong>г<strong>и</strong>налн<strong>и</strong>от текст. Тој не може повеќе да се менува <strong>и</strong> затоа<br />
ваквото <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е ја подразб<strong>и</strong>ра емендац<strong>и</strong>јата – постапка што се засновува<br />
врз <strong>и</strong>справката на с<strong>и</strong>те грешк<strong>и</strong> <strong>и</strong> пропуст<strong>и</strong> во претходн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ја.<br />
Блаже Конеск<strong>и</strong> за ж<strong>и</strong>вотот <strong>и</strong>маше неколку <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ја на сво<strong>и</strong>те<br />
собран<strong>и</strong> дела, над ч<strong>и</strong>ја реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја сам<strong>и</strong>от бдееше. Такв<strong>и</strong> <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ја, за<br />
жал помалку успешн<strong>и</strong>, се појав<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> по неговата смрт во 1993. Но, ова,<br />
сегашново <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е, од н<strong>и</strong>в б<strong>и</strong>тно се разл<strong>и</strong>кува. Најнапред, по тоа што<br />
не станува збор за некое популарно <strong>и</strong> комерц<strong>и</strong>јално <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е со цел<br />
побргу да се распродаде за да се надоместат средствата вложен<strong>и</strong> во<br />
него, а потоа <strong>и</strong> затоа што ова <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е, <strong>и</strong>ако без непосредно учество на<br />
негов<strong>и</strong>от автор, г<strong>и</strong> уважува целосно с<strong>и</strong>те направен<strong>и</strong> забелешк<strong>и</strong> од него<br />
сам<strong>и</strong>от. Негова задача <strong>и</strong> см<strong>и</strong>сла е да б<strong>и</strong>де заокружено научно <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е,<br />
кое б<strong>и</strong> требало да б<strong>и</strong>де темелн<strong>и</strong>к за с<strong>и</strong>те <strong>и</strong>дн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања <strong>и</strong><br />
публ<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> на делото од наш<strong>и</strong>от голем современ<strong>и</strong>к.<br />
Сегашново <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е <strong>и</strong>ма цел да г<strong>и</strong> опфат<strong>и</strong> целокупн<strong>и</strong>те дела на<br />
Конеск<strong>и</strong>, т.е. с<strong>и</strong>те дела од негов<strong>и</strong>от богат <strong>и</strong> разностран творечк<strong>и</strong> опус.
_________________________________________________________<br />
102<br />
Во почетокот сметавме дека за таа цел ќе н<strong>и</strong> б<strong>и</strong>дат достатн<strong>и</strong> шест<br />
поголем<strong>и</strong> томов<strong>и</strong>, но со текот на работата овој обем двојно се зголем<strong>и</strong>.<br />
И, така, во наредн<strong>и</strong>ве неколку год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> овој научно<strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong> проект<br />
ќе треба да опфат<strong>и</strong> дванаесет одделн<strong>и</strong> кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong>:<br />
тем<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к<br />
I <strong>и</strong> II кн<strong>и</strong>га – Поез<strong>и</strong>ја<br />
III кн<strong>и</strong>га – Препев<strong>и</strong><br />
IV кн<strong>и</strong>га – Проза, песн<strong>и</strong> во проза <strong>и</strong> дневн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
V кн<strong>и</strong>га – Есе<strong>и</strong><br />
VI кн<strong>и</strong>га – Македонск<strong>и</strong>от XIX век (јаз<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> <strong>и</strong> кн<strong>и</strong>жевн<strong>и</strong> тем<strong>и</strong>)<br />
VII кн<strong>и</strong>га – Јаз<strong>и</strong>чна проблемат<strong>и</strong>ка на наш<strong>и</strong>от среден век<br />
VIII кн<strong>и</strong>га – Балкан<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>, д<strong>и</strong>јалектолошк<strong>и</strong> <strong>и</strong> ономаст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
IX кн<strong>и</strong>га – Грамат<strong>и</strong>ката на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к<br />
X кн<strong>и</strong>га – Истор<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ска фонолог<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от<br />
XI кн<strong>и</strong>га – Ж<strong>и</strong>вотоп<strong>и</strong>с, б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тература<br />
XII кн<strong>и</strong>га – Текстов<strong>и</strong> за Конеск<strong>и</strong> од домашн<strong>и</strong> <strong>и</strong> странск<strong>и</strong> автор<strong>и</strong><br />
Ил<strong>и</strong> вкупно дванаесет кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong>, секоја од н<strong>и</strong>в со 450-500 стран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>.<br />
Како што гледате, во прашање е голем <strong>и</strong> мошне сложен научно<strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong><br />
проект, кој бара голем<strong>и</strong> ус<strong>и</strong>лб<strong>и</strong> <strong>и</strong> м<strong>и</strong>нуц<strong>и</strong>озн<strong>и</strong> проучувања,<br />
како <strong>и</strong> соодветн<strong>и</strong> матер<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong> средства од внатрешн<strong>и</strong> <strong>и</strong> надворешн<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>звор<strong>и</strong>. За жал, од овој втор <strong>и</strong>звор средствата, <strong>и</strong>ако ветен<strong>и</strong>, сè<br />
уште не се обезбеден<strong>и</strong>.<br />
Останува во овој вовед да одговор<strong>и</strong>ме на уште едно прашање:<br />
Зошто кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чкото <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е на овој крупен макропроект го започнуваме<br />
со поетското творештво на Блаже Конеск<strong>и</strong><br />
Во текот на работата можеше да се откр<strong>и</strong>е <strong>и</strong> да се потврд<strong>и</strong><br />
фактот дека поез<strong>и</strong>јата б<strong>и</strong>ла не некоја секундарна <strong>и</strong> попатна акт<strong>и</strong>вност<br />
на Конеск<strong>и</strong>, туку негово најрано определување <strong>и</strong> посветеност што тој<br />
н<strong>и</strong>когаш не ја прек<strong>и</strong>нувал, н<strong>и</strong>ту на каков б<strong>и</strong>ло нач<strong>и</strong>н ја – <strong>и</strong>зневер<strong>и</strong>л.<br />
Конеск<strong>и</strong> с<strong>и</strong>от свој ж<strong>и</strong>вот п<strong>и</strong>шувал ст<strong>и</strong>хов<strong>и</strong>, не пр<strong>и</strong>способувајќ<strong>и</strong> <strong>и</strong>м се<br />
на општ<strong>и</strong>те услов<strong>и</strong> <strong>и</strong> „барањата на денот“, н<strong>и</strong>ту на каков <strong>и</strong> да е друг<br />
нач<strong>и</strong>н ја условувал својата богата научна дејност <strong>и</strong> работа. Поез<strong>и</strong>ја<br />
п<strong>и</strong>шувал <strong>и</strong> ја негувал не меѓу две научн<strong>и</strong>, л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> преокупац<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
не со прек<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, туку конт<strong>и</strong>ну<strong>и</strong>рано, од најран<strong>и</strong> денов<strong>и</strong>, па сè до крајот<br />
на ж<strong>и</strong>вотот. Во мошне <strong>и</strong>нструкт<strong>и</strong>вната кн<strong>и</strong>га „Разговор<strong>и</strong> со Конеск<strong>и</strong>“<br />
(1991), која ја подготв<strong>и</strong> Цане Андреевск<strong>и</strong>, тој за тоа јасно зборува:<br />
„Почнував да п<strong>и</strong>шувам песн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> од прв<strong>и</strong> клас г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong>ја, песн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> за<br />
з<strong>и</strong>мата, за пролетта, за ж<strong>и</strong>вотот, за цвеќ<strong>и</strong>њата, за пт<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те“. Откако<br />
стекнал пов<strong>и</strong>соко л<strong>и</strong>тературно образован<strong>и</strong>е, а со тоа се здоб<strong>и</strong>л <strong>и</strong> со<br />
пов<strong>и</strong>сок<strong>и</strong> кр<strong>и</strong>тер<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, тој н<strong>и</strong>в г<strong>и</strong> ун<strong>и</strong>шт<strong>и</strong>л <strong>и</strong> така т<strong>и</strong>е не се сочуван<strong>и</strong>.<br />
„Се засрам<strong>и</strong>в“, ќе рече на <strong>и</strong>стото тоа место Блаже, „г<strong>и</strong> <strong>и</strong>згорев с<strong>и</strong>те т<strong>и</strong>е
_________________________________________________________ 103<br />
творб<strong>и</strong>...“ Продолж<strong>и</strong>л да п<strong>и</strong>шува песн<strong>и</strong> како учен<strong>и</strong>к во г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong>јата во<br />
Крагуевац. Едната, <strong>и</strong>ако б<strong>и</strong>ла нап<strong>и</strong>шана на тогашн<strong>и</strong>от српскохрватск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, <strong>и</strong>мала референ: „...оздола <strong>и</strong>дат сејмен<strong>и</strong>“. Првата песна целосно<br />
нап<strong>и</strong>шана на македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к б<strong>и</strong>ла „П<strong>и</strong>смо на една мајка“, под<br />
вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е на познатата песна на Сергеј Есен<strong>и</strong>н.<br />
Така се род<strong>и</strong>л македонск<strong>и</strong>от поет Блаже Конеск<strong>и</strong>.<br />
Кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чкото <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е го разгледува <strong>и</strong> го расч<strong>и</strong>стува прашањето<br />
за карактерот <strong>и</strong> судб<strong>и</strong>ната на ст<strong>и</strong>хов<strong>и</strong>те од ц<strong>и</strong>клусот „Од стар<strong>и</strong>от нотес“<br />
со песн<strong>и</strong> од пер<strong>и</strong>одот 1941–1945 г., кој за првпат б<strong>и</strong>л објавен во сп.<br />
„Современост“ во 1958 г., а долг<strong>и</strong> год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> б<strong>и</strong>л чуван кај п<strong>и</strong>сателот<br />
Владо Малеск<strong>и</strong>. Друг<strong>и</strong>те песн<strong>и</strong> од овој пер<strong>и</strong>од, а г<strong>и</strong> <strong>и</strong>мало повеќе,<br />
според него се <strong>и</strong>згуб<strong>и</strong>ле во в<strong>и</strong>орот на војната (1943–1944) <strong>и</strong> сè до денес<br />
не се пронајден<strong>и</strong>.<br />
Прв<strong>и</strong>те песн<strong>и</strong> на Конеск<strong>и</strong>, како што ќе може да се увер<strong>и</strong><br />
ч<strong>и</strong>тателот на ова <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е, носат впечаток на на<strong>и</strong>вност, но <strong>и</strong> нев<strong>и</strong>ност.<br />
Тоа се ст<strong>и</strong>хов<strong>и</strong> кр<strong>и</strong>ен<strong>и</strong> <strong>и</strong> сочуван<strong>и</strong> во <strong>и</strong>нт<strong>и</strong>мн<strong>и</strong>те тетратк<strong>и</strong> на поетот <strong>и</strong><br />
се разл<strong>и</strong>куваат од песн<strong>и</strong>те на друг<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> поет<strong>и</strong> што во тој<br />
момент <strong>и</strong>сто така деб<strong>и</strong>т<strong>и</strong>рале. Кај повеќето од н<strong>и</strong>в пресуден б<strong>и</strong>л контекстот,<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ското време, време што наметнуваше бучн<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
ангажман<strong>и</strong> <strong>и</strong> естрадна ретор<strong>и</strong>ка, <strong>и</strong>скажувана н<strong>и</strong>з зас<strong>и</strong>лен<strong>и</strong> <strong>и</strong> в<strong>и</strong>сок<strong>и</strong><br />
звучн<strong>и</strong> дец<strong>и</strong>бел<strong>и</strong>. Сето тоа ѝ беше далечно <strong>и</strong> туѓо на поетската пр<strong>и</strong>рода<br />
на Конеск<strong>и</strong>. Како поет, тој како да молчеше, а неговата „проста <strong>и</strong><br />
строга“ песна го чекаше својот м<strong>и</strong>г, својот час. И, тој час дојде...<br />
Многум<strong>и</strong>на, меѓу ко<strong>и</strong> <strong>и</strong> авторот на ов<strong>и</strong>е редов<strong>и</strong>, своевремено<br />
м<strong>и</strong>слеа дека тој дојде дур<strong>и</strong> со појавата на „Вез<strong>и</strong>лка“ (1955), <strong>и</strong>звонредната<br />
ст<strong>и</strong>хозб<strong>и</strong>рка, можеб<strong>и</strong> најдобрата поетска кн<strong>и</strong>га во сета наша<br />
поез<strong>и</strong>ја од сред<strong>и</strong>ната на XX век. Но, сега, со ова кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е,<br />
гледаме дека тоа не б<strong>и</strong>ло сосема така. Сега откр<strong>и</strong>ваме дека тој проб<strong>и</strong>в<br />
во својот најголем дел е остварен две год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> пред тоа во кн<strong>и</strong>шката со<br />
скромен наслов „Песн<strong>и</strong>“ (1953), со песн<strong>и</strong>те како: „Ангелот на Св.<br />
Соф<strong>и</strong>ја“, „Пчен<strong>и</strong>ца“, „Мак“, „Јаготк<strong>и</strong>“ <strong>и</strong> подолг<strong>и</strong>те песн<strong>и</strong>: „Ракување“ <strong>и</strong><br />
„Песна со дете“, во ко<strong>и</strong> <strong>и</strong>звонредн<strong>и</strong>от поет е веќе во својот полн замав.<br />
Она што, пр<strong>и</strong>тоа, <strong>и</strong>зненадува е откр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ето дека цел<strong>и</strong> 20 песн<strong>и</strong> од оваа<br />
зб<strong>и</strong>рка б<strong>и</strong>ле остварен<strong>и</strong> во пер<strong>и</strong>одот во кој вревата на соцреал<strong>и</strong>змот г<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>сполнувала со незап<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>ва бучава наш<strong>и</strong>те плоштад<strong>и</strong> <strong>и</strong> јавн<strong>и</strong> сал<strong>и</strong>. Се<br />
покажа дека во <strong>и</strong>стото тоа време, песната на Конеск<strong>и</strong>, в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нската,<br />
автент<strong>и</strong>чната песна што ја разгоре <strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>ра подоцна нашата нац<strong>и</strong>онална<br />
творечка самодоверба, <strong>и</strong> нè вред<strong>и</strong> меѓу народ<strong>и</strong>те со сопствен<strong>и</strong><br />
автент<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> креат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> досто<strong>и</strong>нства – веќе постоела. „Вез<strong>и</strong>лка“ тоа<br />
ш<strong>и</strong>роко го обелоден<strong>и</strong> <strong>и</strong> го вред<strong>и</strong> Конеск<strong>и</strong> меѓу врвн<strong>и</strong>те поетск<strong>и</strong> творц<strong>и</strong><br />
на тогашн<strong>и</strong>от наш Парнас.<br />
Како ретко кој поетск<strong>и</strong> творец кај нас (но <strong>и</strong> во светот), Конеск<strong>и</strong><br />
остана <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>телно плоден <strong>и</strong> креат<strong>и</strong>вен <strong>и</strong> во последната фаза од<br />
својот ж<strong>и</strong>вот, <strong>и</strong>ако неговото здравје беше тешко нарушено, пр<strong>и</strong> што
_________________________________________________________<br />
104<br />
посебно му беше оштетен в<strong>и</strong>дот, порад<strong>и</strong> што тој го намал<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтенз<strong>и</strong>тетот<br />
на сво<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања, но не <strong>и</strong> продукт<strong>и</strong>вноста на поетск<strong>и</strong><br />
план. Во текот на само 13 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> (1980–1993), тој остварува <strong>и</strong>сто<br />
толку поетск<strong>и</strong> зб<strong>и</strong>рк<strong>и</strong> колку <strong>и</strong> во с<strong>и</strong>от претходен, безмалу чет<strong>и</strong>р<strong>и</strong>есетгод<strong>и</strong>шен<br />
пер<strong>и</strong>од! Една по друга се појавуваат поетск<strong>и</strong>те кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong>: „Чешм<strong>и</strong>те“,<br />
„Послан<strong>и</strong>е“, „Црква“, „Златоврв“, „Се<strong>и</strong>змограф“, „Небеска река“<br />
<strong>и</strong>, на крајот, последната – „Црн овен“. Тоа се м<strong>и</strong>гов<strong>и</strong>те кога од него се<br />
откорнува возд<strong>и</strong>вот:<br />
„Од мо<strong>и</strong>те голем<strong>и</strong> таг<strong>и</strong><br />
с<strong>и</strong> правам малечк<strong>и</strong> песн<strong>и</strong>“.<br />
Ст<strong>и</strong>хозб<strong>и</strong>рк<strong>и</strong>те што г<strong>и</strong> споменуваме се <strong>и</strong>сполнет<strong>и</strong> со болн<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
драмат<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> сведоштва за еден <strong>и</strong>стоштен <strong>и</strong> сè поскепт<strong>и</strong>чен човек, но во<br />
кого сè уште гргор<strong>и</strong> не<strong>и</strong>сцрпна духовна енерг<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вотна с<strong>и</strong>ла. Така,<br />
Конеск<strong>и</strong> ќе нè сепне <strong>и</strong> ќе нè <strong>и</strong>зненад<strong>и</strong> со двете последн<strong>и</strong> сво<strong>и</strong> ст<strong>и</strong>хозб<strong>и</strong>рк<strong>и</strong>:<br />
„Небеска река“ (1991) <strong>и</strong> „Црн овен“ (1993). Во првата, покрај<br />
нов<strong>и</strong>те ст<strong>и</strong>хов<strong>и</strong>, се појавува ц<strong>и</strong>клус препев<strong>и</strong> од германската л<strong>и</strong>р<strong>и</strong>ка со<br />
ст<strong>и</strong>хов<strong>и</strong>те на Клопшток, Гете, Ш<strong>и</strong>лер, Хелдерл<strong>и</strong>н <strong>и</strong> Хајнр<strong>и</strong>х Хајне,<br />
нему бл<strong>и</strong>зок л<strong>и</strong>р<strong>и</strong>к од најран<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>. Во прологот, пак, на својата<br />
последна кн<strong>и</strong>га, Конеск<strong>и</strong> ќе рече:<br />
„...Дојде време не само кај друг<strong>и</strong>, ам<strong>и</strong> <strong>и</strong> кај сам<strong>и</strong>от мене, да се<br />
јавува м<strong>и</strong>слата дека е ред веќе да молкнат мо<strong>и</strong>те месн<strong>и</strong>. Дур<strong>и</strong> бев<br />
уверен дека ’Небеска река‘ ќе б<strong>и</strong>де моја последна зб<strong>и</strong>рка. Но, летоска<br />
во Дојран песн<strong>и</strong>те пак почнаа да се множат...“<br />
Конеск<strong>и</strong> ќе го заокруж<strong>и</strong> своето <strong>и</strong>споведно завештан<strong>и</strong>е со<br />
необ<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>от <strong>и</strong>сказ: „Порано <strong>и</strong>мало об<strong>и</strong>чај на свет<strong>и</strong> Атанас да се коле<br />
курбан бел овен год<strong>и</strong>нак. Год<strong>и</strong>нак – за да означ<strong>и</strong> дека <strong>и</strong>зм<strong>и</strong>нал уште<br />
едне год<strong>и</strong>шен круг; бел, за да се знае дека уште еднаш денот ја навасува<br />
ноќта, светл<strong>и</strong>ната мракот. Но јас оваа год<strong>и</strong>на водам по себе црн овен.<br />
Прост<strong>и</strong> м<strong>и</strong>, средсело“.<br />
Последната кн<strong>и</strong>га на Конеск<strong>и</strong> завршува со не помалку необ<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>от<br />
ц<strong>и</strong>клус „Порак<strong>и</strong> од Исток“ со препев<strong>и</strong> од Сумер, Т<strong>и</strong>бет, Инд<strong>и</strong>ја, –<br />
земј<strong>и</strong> просторно <strong>и</strong> временск<strong>и</strong> нему далечн<strong>и</strong>, но бл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> <strong>и</strong> созвучн<strong>и</strong> со<br />
порак<strong>и</strong>те што на нашата современост, а на залезот на својот ж<strong>и</strong>вот, н<strong>и</strong><br />
г<strong>и</strong> упатува голем<strong>и</strong>от човек <strong>и</strong> поет на зам<strong>и</strong>нување.<br />
Така, можеб<strong>и</strong> во најубавата песна од овој завршен ц<strong>и</strong>клус, Конеск<strong>и</strong><br />
ќе му се обрат<strong>и</strong> на својот современ<strong>и</strong>к преку препевот на песната<br />
„Носорог“ на следн<strong>и</strong>ов нач<strong>и</strong>н:<br />
„М<strong>и</strong>лозл<strong>и</strong>вост, рамнодушност, сочувство, слобода,<br />
некогаш <strong>и</strong> радост со друг пројавувајќ<strong>и</strong><br />
без омраза спрема н<strong>и</strong>кого во светот,<br />
самотен од<strong>и</strong> како носорог.
_________________________________________________________ 105<br />
Друштво, пречекл<strong>и</strong>вост за своја полза<br />
пр<strong>и</strong>јател<strong>и</strong>те бараат, денес е ретка<br />
бескор<strong>и</strong>сноста. Неч<strong>и</strong>ст е човекот.<br />
Самотен од<strong>и</strong> како носорог“.<br />
Со препев<strong>и</strong>те во овој свој последен ц<strong>и</strong>клус, Конеск<strong>и</strong>, најверојатно<br />
<strong>и</strong> не посакувајќ<strong>и</strong>, во времето на зас<strong>и</strong>лен<strong>и</strong>те нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> еуфор<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> нетрпел<strong>и</strong>вост<strong>и</strong>, како да се пр<strong>и</strong>дружува кон зборов<strong>и</strong>те на еден друг<br />
кор<strong>и</strong>феј на л<strong>и</strong>тературата од балканск<strong>и</strong>те простор<strong>и</strong>, ч<strong>и</strong>ј тр<strong>и</strong>есетгод<strong>и</strong>шен<br />
јуб<strong>и</strong>леј од смртта го одбележуваме <strong>и</strong>сто така год<strong>и</strong>нава:<br />
„Не треба да забораваме дека морално-<strong>и</strong>нтелектуалн<strong>и</strong>те растојан<strong>и</strong>ја<br />
што г<strong>и</strong> делат поед<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>те во рамк<strong>и</strong>те на еден <strong>и</strong>ст мајч<strong>и</strong>н јаз<strong>и</strong>к се<br />
често многу поголем<strong>и</strong> <strong>и</strong> посудбоносн<strong>и</strong> од он<strong>и</strong>е елемент<strong>и</strong> на духовната<br />
кохез<strong>и</strong>ја што г<strong>и</strong> спојуваат со п<strong>и</strong>сател<strong>и</strong>те на странск<strong>и</strong>те, далечн<strong>и</strong>те, па<br />
дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> мртв<strong>и</strong>те народ<strong>и</strong> <strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>“. (М<strong>и</strong>рослав Крлежа)<br />
Уважен<strong>и</strong> колег<strong>и</strong>,<br />
Ќе завршам со увереноста дека кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чкото <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е што е пред<br />
нас, пр<strong>и</strong> сето друго, става крај на две пр<strong>и</strong>таен<strong>и</strong> д<strong>и</strong>лем<strong>и</strong>, ко<strong>и</strong> со год<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
го следеа Конеск<strong>и</strong> како поет, а ко<strong>и</strong> <strong>и</strong> двете <strong>и</strong>маат сушт<strong>и</strong>нско значење <strong>и</strong><br />
за неговата <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуална поет<strong>и</strong>ка, но <strong>и</strong> за поез<strong>и</strong>јата воопшто во светот<br />
денеска.<br />
Првата од н<strong>и</strong>в леж<strong>и</strong> во м<strong>и</strong>слата дека Конеск<strong>и</strong> б<strong>и</strong>л само еден<br />
добар <strong>и</strong> конзерват<strong>и</strong>вен клас<strong>и</strong>к, <strong>и</strong>стакнат научн<strong>и</strong>к <strong>и</strong> професор, кој во<br />
пауз<strong>и</strong>те п<strong>и</strong>шувал <strong>и</strong> ст<strong>и</strong>хов<strong>и</strong> за да с<strong>и</strong> отпоч<strong>и</strong>не <strong>и</strong>л<strong>и</strong> да с<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>бере зд<strong>и</strong>в за<br />
нов<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања. Вакв<strong>и</strong>от стереот<strong>и</strong>п беше потт<strong>и</strong>кнуван особено<br />
последн<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од негов<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот од он<strong>и</strong>е поглед<strong>и</strong> на светската<br />
<strong>и</strong> нашата постмодерна, ко<strong>и</strong> сметаат дека меѓу <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуалн<strong>и</strong>от<br />
ж<strong>и</strong>вот на еден творец <strong>и</strong> неговото поетско дело нема <strong>и</strong> не мора да <strong>и</strong>ма<br />
бл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> <strong>и</strong> цврст<strong>и</strong> врск<strong>и</strong> <strong>и</strong> прон<strong>и</strong>кнувања.<br />
Севкупн<strong>и</strong>от поетск<strong>и</strong> опус на Конеск<strong>и</strong> ја става под прашање оваа<br />
заблуда <strong>и</strong> ја обеснажува х<strong>и</strong>потезата дека крајот на XX век б<strong>и</strong>л во право<br />
која ја проглас<strong>и</strong>л „смртта на авторот“ како не<strong>и</strong>збежен закон за сета<br />
нова уметност. Поез<strong>и</strong>јата на Конеск<strong>и</strong> ќе г<strong>и</strong> разочара ов<strong>и</strong>е уважен<strong>и</strong><br />
профет<strong>и</strong>, покажувајќ<strong>и</strong> дека создавањето на поез<strong>и</strong>јата е во најтесна<br />
врска со л<strong>и</strong>чноста што ја создава, со нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот. По<strong>и</strong>наку речено,<br />
во поетското творештво што <strong>и</strong>ма претенз<strong>и</strong><strong>и</strong> да б<strong>и</strong>де не нешто друго,<br />
туку автент<strong>и</strong>чна вредност, уметност, може на разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> нач<strong>и</strong>н<strong>и</strong> да се<br />
дојде до нов<strong>и</strong>от обл<strong>и</strong>к <strong>и</strong> да се потт<strong>и</strong>кне да дојде до полн <strong>и</strong>зраз <strong>и</strong>маг<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>јата<br />
на поетск<strong>и</strong>от субјект, но не може <strong>и</strong> не смее да се б<strong>и</strong>де не<strong>и</strong>скрен,<br />
непр<strong>и</strong>роден <strong>и</strong> лажен.<br />
Втората од т<strong>и</strong>е д<strong>и</strong>лем<strong>и</strong> го засега прашањето на односот меѓу<br />
научн<strong>и</strong>кот <strong>и</strong> поетот во контекстот на неговата поетска м<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ја. Конеск<strong>и</strong><br />
беше прот<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>к на секоја с<strong>и</strong>мпл<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја, на секој об<strong>и</strong>д <strong>и</strong>л<strong>и</strong> експер<strong>и</strong>мент<br />
да се создава некаква „научна поез<strong>и</strong>ја“ <strong>и</strong> да се мер<strong>и</strong> <strong>и</strong> да се
_________________________________________________________<br />
106<br />
оценува според квант<strong>и</strong>тат<strong>и</strong>вно-стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те метод<strong>и</strong> <strong>и</strong> мер<strong>и</strong>ла. Тој за<br />
тоа не п<strong>и</strong>шувал посебн<strong>и</strong> стат<strong>и</strong><strong>и</strong>, но во својата сопствена поез<strong>и</strong>ја повеќекратно<br />
го формул<strong>и</strong>рал <strong>и</strong> го застапувал својот став. Затоа, во една песна<br />
од својата последна фаза, тој ќе рече:<br />
„Најважно е случајното,<br />
м<strong>и</strong>гновеното,<br />
ед<strong>и</strong>нственото,<br />
тоа како да се допреле во неповторл<strong>и</strong>в доп<strong>и</strong>р<br />
дрвце до к<strong>и</strong>бр<strong>и</strong>т,<br />
вода до оган,<br />
рака до град<strong>и</strong> – ете го основното!“<br />
А, во својата последна кн<strong>и</strong>га <strong>„Св</strong>етот на песната <strong>и</strong> легендата“<br />
(1993), Конеск<strong>и</strong> ја <strong>и</strong>скажува м<strong>и</strong>слата што н<strong>и</strong> <strong>и</strong>згледа мошне суштествена<br />
за севкупната негова поез<strong>и</strong>ја:<br />
„Уметноста претставува еден наш нач<strong>и</strong>н за арт<strong>и</strong>кул<strong>и</strong>рање, осм<strong>и</strong>слување<br />
на хаосот што г<strong>и</strong> напаѓа с<strong>и</strong>те наш<strong>и</strong> чула <strong>и</strong> преку н<strong>и</strong>в целото<br />
наше б<strong>и</strong>т<strong>и</strong>е, уметноста ја шт<strong>и</strong>т<strong>и</strong> нашата л<strong>и</strong>чност од безобл<strong>и</strong>чноста.<br />
Таа, кај творечката л<strong>и</strong>чност пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>кува чувство на задоволство<br />
<strong>и</strong> релаксац<strong>и</strong>ја, порад<strong>и</strong> тоа што преку неа се пројаснува нев<strong>и</strong>дел<strong>и</strong>ната<br />
<strong>и</strong> се средува безразборот“.
Маја Јак<strong>и</strong>мовска-Тош<strong>и</strong>ќ<br />
30 ГОДИНИ ПОСТОЕЊЕ И ДЕЈНОСТ<br />
НА ИНСТИТУТОТ ЗА МАКЕДОНСКА ЛИТЕРАТУРА<br />
Инст<strong>и</strong>тутот за македонска л<strong>и</strong>тература пр<strong>и</strong> <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от <strong>„Св</strong>.<br />
<strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“ од Скопје год<strong>и</strong>нава го прославува својот 30 год<strong>и</strong>шен<br />
јуб<strong>и</strong>леј. Тоа беше добар повод да се <strong>и</strong>зврш<strong>и</strong> претставување на разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те<br />
сегмент<strong>и</strong> од неговото дејствување на овогод<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>от XLIV Меѓународен<br />
сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во Охр<strong>и</strong>д<br />
(27 јун<strong>и</strong> – 1 јул<strong>и</strong> <strong>2011</strong>), пред голем број пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на Сем<strong>и</strong>нарот,<br />
како <strong>и</strong> голем број македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> од странство. За презент<strong>и</strong>рање на<br />
развојот, растежот <strong>и</strong> дејствувањето на Инст<strong>и</strong>тутот во <strong>и</strong>зм<strong>и</strong>нат<strong>и</strong>те 30<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> беа задолжен<strong>и</strong>: проф. д-р Лорета Георг<strong>и</strong>евска–Јаковлева, д<strong>и</strong>ректорка<br />
на Инст<strong>и</strong>тутот за македонска л<strong>и</strong>тература, која се задржа на значајн<strong>и</strong>те<br />
сегмент<strong>и</strong> од <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јатот на Инст<strong>и</strong>тутот <strong>и</strong> друг<strong>и</strong>те негов<strong>и</strong> в<strong>и</strong>талн<strong>и</strong><br />
дејност<strong>и</strong>, понатаму проф. д-р Маја Јак<strong>и</strong>мовска Тош<strong>и</strong>ќ, претседател<br />
на Советот на Инст<strong>и</strong>тутот, која во оваа пр<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ка се осврна на значајн<strong>и</strong>те<br />
проектн<strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> на Инст<strong>и</strong>тутот <strong>и</strong> проф. д-р Ил<strong>и</strong>ја Велев,<br />
член на Сенатот на <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от <strong>„Св</strong>. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“ <strong>и</strong> член на<br />
<strong>и</strong>нтерун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тетската конференц<strong>и</strong>ја на Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, кој ја<br />
претстав<strong>и</strong> <strong>и</strong>здавачката дејност на Инст<strong>и</strong>тутот, два сегмента ко<strong>и</strong> се<br />
пр<strong>и</strong>ор<strong>и</strong>тетн<strong>и</strong> во дејноста на Инст<strong>и</strong>тутот.<br />
Се констат<strong>и</strong>ра дека с<strong>и</strong>те ов<strong>и</strong>е тр<strong>и</strong>есет год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> вработен<strong>и</strong>те во<br />
Инст<strong>и</strong>тутот, со голем ентуз<strong>и</strong>јазам <strong>и</strong> посветеност, работеа на негов<strong>и</strong>от<br />
развој <strong>и</strong> со вложената креат<strong>и</strong>вна енерг<strong>и</strong>ја пр<strong>и</strong>донесуваа тој да разв<strong>и</strong>е <strong>и</strong><br />
успешно да <strong>и</strong>звршува разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> сегмент<strong>и</strong> од доменот на неговото<br />
дејствување.<br />
Инст<strong>и</strong>тутот за македонска л<strong>и</strong>тература е форм<strong>и</strong>ран пред тр<strong>и</strong>есет<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, како научна ед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ца на Ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong>от факултет во Скопје, со<br />
цел да се овозмож<strong>и</strong> планско, долгорочно <strong>и</strong> с<strong>и</strong>стематско проучување,<br />
следење <strong>и</strong> толкување на л<strong>и</strong>тературното творештво <strong>и</strong> наследство во<br />
Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> подготовка на млад<strong>и</strong> кадр<strong>и</strong> за научна работа. Успешното<br />
<strong>и</strong>звршување на задач<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> стоеја пред оваа ед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ца на Ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong>от<br />
факултет, пр<strong>и</strong>донесе да се реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра посакуваната цел – осамосто-
_________________________________________________________<br />
108<br />
јување на Инст<strong>и</strong>тутот <strong>и</strong> негово прем<strong>и</strong>нување во <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја од<br />
нац<strong>и</strong>онален <strong>и</strong>нтерес. ИМЛ е основан како самостојна научна установа<br />
со Одлука на Владата на РМ бр. 23-158/1 од 26 јануар<strong>и</strong> 1998 год<strong>и</strong>на.<br />
Овој ч<strong>и</strong>н значеше <strong>и</strong> можност за прош<strong>и</strong>рување на акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong>те <strong>и</strong><br />
поеф<strong>и</strong>касна реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја на зацртан<strong>и</strong>те цел<strong>и</strong>.<br />
Во досегашното постоење, Инст<strong>и</strong>тутот успешно реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра 34<br />
нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> научно<strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong> проект<strong>и</strong>, 5 меѓународн<strong>и</strong> проект<strong>и</strong>,<br />
како <strong>и</strong> електронск<strong>и</strong>от проект Л<strong>и</strong>тературна дата база. Пр<strong>и</strong>тоа, научн<strong>и</strong>те<br />
работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од Инст<strong>и</strong>тутот оствар<strong>и</strong>ја парт<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>пац<strong>и</strong>ја во голем број<br />
странск<strong>и</strong> проект<strong>и</strong>, <strong>и</strong>здадоа преку 100 <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ја на научн<strong>и</strong> кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong> <strong>и</strong> во<br />
конт<strong>и</strong>ну<strong>и</strong>тет г<strong>и</strong> <strong>и</strong>здаваат сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>јата Спектар <strong>и</strong> Кн<strong>и</strong>жевен контекст,<br />
а со <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong><strong>и</strong>те во Перм, Љубљана <strong>и</strong> Загреб го покренаа меѓународното<br />
сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е Ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong> студ<strong>и</strong><strong>и</strong>. Двете нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја<br />
прераснаа во меѓународн<strong>и</strong>. На промоц<strong>и</strong>јата како важен сегмент од<br />
работата на Инст<strong>и</strong>тутот се <strong>и</strong>стакна меѓународната соработка со <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> <strong>и</strong> бл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> на нашата, со соседн<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong> <strong>и</strong> Руската Федерац<strong>и</strong>ја,<br />
но <strong>и</strong> соработката со н<strong>и</strong>за <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong> од Европа, од САД <strong>и</strong> од<br />
Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја. Научн<strong>и</strong>те работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> во Инст<strong>и</strong>тутот се ценет<strong>и</strong><br />
в<strong>и</strong>з<strong>и</strong>т<strong>и</strong>нг професор<strong>и</strong> на европск<strong>и</strong>те ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет<strong>и</strong> <strong>и</strong> добродојден<strong>и</strong> експерт<strong>и</strong><br />
на меѓународн<strong>и</strong>те соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong>. Како резултат на веќе споменат<strong>и</strong>те<br />
сегмент<strong>и</strong> од дејноста, Инст<strong>и</strong>тутот за македонска л<strong>и</strong>тература ја прош<strong>и</strong>р<strong>и</strong><br />
својата акт<strong>и</strong>вност <strong>и</strong> со в<strong>и</strong>сокообразовна дејност, кога во 2008 год<strong>и</strong>на г<strong>и</strong><br />
акред<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ра сво<strong>и</strong>те Интерд<strong>и</strong>сц<strong>и</strong>пл<strong>и</strong>нарн<strong>и</strong>те постд<strong>и</strong>пломск<strong>и</strong> културолошк<strong>и</strong><br />
студ<strong>и</strong><strong>и</strong> во кн<strong>и</strong>жевноста. На ова се надоврза <strong>и</strong> чекорот со кој<br />
ИМЛ се акред<strong>и</strong>т<strong>и</strong>раше за докторск<strong>и</strong> студ<strong>и</strong><strong>и</strong>, но сега веќе од областа <strong>и</strong><br />
на културолошк<strong>и</strong>те студ<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката. Со вклучувањето на<br />
ИМЛ во в<strong>и</strong>сокообразовн<strong>и</strong>от с<strong>и</strong>стем на РМ, сметаме дека се пополн<strong>и</strong><br />
една празн<strong>и</strong>на која се чувствуваше со год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> – едукац<strong>и</strong>ја на кадр<strong>и</strong> од<br />
областа на културолошк<strong>и</strong>те студ<strong>и</strong><strong>и</strong>, а наш<strong>и</strong>от <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong> <strong>„Св</strong>. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong><br />
<strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“ ја збогат<strong>и</strong> понудата на пазарот на в<strong>и</strong>сокото образован<strong>и</strong>е со<br />
уште една спец<strong>и</strong>јалност.<br />
Оттука, од страна на д<strong>и</strong>ректорот на Инст<strong>и</strong>тутот беше подвлечена<br />
в<strong>и</strong>з<strong>и</strong>јата на <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>јата, која се стрем<strong>и</strong> да претставува: в<strong>и</strong>соко<br />
респект<strong>и</strong>рана научно<strong>и</strong>стражувачка <strong>и</strong> в<strong>и</strong>сокообразовна <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја,<br />
<strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја вклучена во европск<strong>и</strong>от простор на знаење преку која се<br />
врш<strong>и</strong> достојна презентац<strong>и</strong>ја на македонската л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура н<strong>и</strong>з<br />
заложб<strong>и</strong>те за прош<strong>и</strong>рување <strong>и</strong> јакнење на меѓународната соработка.<br />
Пред Инст<strong>и</strong>тутот е детерм<strong>и</strong>н<strong>и</strong>рана <strong>и</strong> неговата м<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ја согледана во:<br />
утврдување на научно<strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>ор<strong>и</strong>тет<strong>и</strong>, во реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја на<br />
научно<strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong> проект<strong>и</strong>, нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> <strong>и</strong> меѓународн<strong>и</strong>, во реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја<br />
на современ<strong>и</strong> студ<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> програм<strong>и</strong> од втор <strong>и</strong> трет ц<strong>и</strong>клус <strong>и</strong> оспособување<br />
на кадр<strong>и</strong> за научно<strong>и</strong>стражувачка работа, достапност на резултат<strong>и</strong>те<br />
од научно<strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong>те проект<strong>и</strong> преку <strong>и</strong>здавачката дејност <strong>и</strong><br />
пр<strong>и</strong>мена на научн<strong>и</strong>те пост<strong>и</strong>гнувања.
_________________________________________________________ 109<br />
Својата јуб<strong>и</strong>лејна год<strong>и</strong>на Инст<strong>и</strong>тутот за македонска л<strong>и</strong>тература<br />
ќе ја одбележ<strong>и</strong> со орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја на тр<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> конференц<strong>и</strong><strong>и</strong>, ко<strong>и</strong> треба<br />
да се одржат во септемвр<strong>и</strong> <strong>и</strong> ноемвр<strong>и</strong> <strong>2011</strong> <strong>и</strong> на почетокот на 2012.<br />
Инст<strong>и</strong>тутот за македонска л<strong>и</strong>тература, како <strong>и</strong>стражувачк<strong>и</strong> центар со<br />
соодветн<strong>и</strong> ресурс<strong>и</strong>, ја доб<strong>и</strong> канд<strong>и</strong>датурата да б<strong>и</strong>де домаќ<strong>и</strong>н на IV-от<br />
конгрес на европската мрежа на компарат<strong>и</strong>в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> на тема „Кн<strong>и</strong>жевн<strong>и</strong><br />
д<strong>и</strong>слокац<strong>и</strong><strong>и</strong>“, а на кој се пр<strong>и</strong>јав<strong>и</strong>ја над 120 учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од с<strong>и</strong>от свет <strong>и</strong> 20<br />
учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од Македон<strong>и</strong>ја. Понатаму, ИМЛ ја доб<strong>и</strong> канд<strong>и</strong>датурата да<br />
б<strong>и</strong>де домаќ<strong>и</strong>н на завршната конференц<strong>и</strong>ја COST проектот „Ефект<strong>и</strong>вно<br />
п<strong>и</strong>шување“ на почетокот на 2012, а по повод 30 год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>от јуб<strong>и</strong>леј, во<br />
ноемвр<strong>и</strong> год<strong>и</strong>нава се орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра голем меѓународен соб<strong>и</strong>р на тема –<br />
Македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет: јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература, култура <strong>и</strong> <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја.
ИСТОРИЈА, КУЛТУРА<br />
ФОЛКЛОР И ТРАДИЦИЈА
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong><br />
МЛАДАТА МАКЕДОНСКА КНИЖОВНА ДРУЖИНА КАКО<br />
МЕЃНИК ВО КУЛТУРНО-НАЦИОНАЛНАТА ИСТОРИЈА<br />
- По повод 120-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од основањето -<br />
Една од најзначајн<strong>и</strong>те пројав<strong>и</strong> во македонск<strong>и</strong>от XIX век е<br />
несомнено лозарството. Тоа не е н<strong>и</strong> <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја н<strong>и</strong> орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја. Тоа е<br />
<strong>и</strong>деја, зародена во пазув<strong>и</strong>те на младата македонска <strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>ја кон<br />
крајот на 80-т<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> на XIX <strong>и</strong> дојде до полн <strong>и</strong>зраз во почетокот на<br />
ХХ век. Таа е плод на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от разв<strong>и</strong>ток на македонск<strong>и</strong>от народ во<br />
Европска Турц<strong>и</strong>ја, чедо на бруталн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> на европската д<strong>и</strong>пломат<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка <strong>и</strong> <strong>и</strong>зраз на жестоката бескрупулозност на туѓ<strong>и</strong>те<br />
државно орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> пропаганд<strong>и</strong> што го <strong>и</strong>зрасцеп<strong>и</strong>ја<br />
народот <strong>и</strong> забрзaно му готвеа поделба <strong>и</strong> заграбување на тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јата.<br />
Тоа беше алармот што г<strong>и</strong> пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>каа учен<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те бунтов<strong>и</strong> во уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>штата<br />
<strong>и</strong> бегствата на учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те од една пропаганда во друга, коешто ја<br />
доразбуд<strong>и</strong> <strong>и</strong> ја оформ<strong>и</strong> свеста за нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>от субјект<strong>и</strong>в<strong>и</strong>тет, но <strong>и</strong> за<br />
јаз<strong>и</strong>кот како суштествен етнокултурен белег <strong>и</strong> најмоќно средство во<br />
б<strong>и</strong>тката за нац<strong>и</strong>онална аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја 1 .<br />
’Рбетот на ова <strong>и</strong>нтелектуално дв<strong>и</strong>жење беше Младата македонска<br />
кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на во Соф<strong>и</strong>ја со нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>от печатен орган сп. „Лоза“<br />
што се <strong>и</strong>зд<strong>и</strong>гна на н<strong>и</strong>во на нац<strong>и</strong>онална <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја 2 . Нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те<br />
формалн<strong>и</strong> основ<strong>и</strong> се поставен<strong>и</strong> пред 120 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> (во 1891 год<strong>и</strong>на) од<br />
група студент<strong>и</strong> што г<strong>и</strong> м<strong>и</strong>наа м<strong>и</strong>тарствата на пропагандн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
во Солун, Белград <strong>и</strong> Соф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> станаа основното јадро на македонското<br />
нац<strong>и</strong>онално-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко <strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онерно орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање. Во<br />
н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те пазув<strong>и</strong> се зарод<strong>и</strong> <strong>и</strong> Друштвото „Вардар“ (1893) 3 <strong>и</strong> Македон-<br />
1 Д-р Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков (1874-1926). Пр<strong>и</strong>лог кон проучувањето<br />
на разв<strong>и</strong>токoт на македонската нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла, Култура, Скопје, 1966, 70-<br />
106.<br />
2 На <strong>и</strong>стото место, 106-126; <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от, Македонск<strong>и</strong> летоп<strong>и</strong>с. Раскопк<strong>и</strong> на л<strong>и</strong>тературн<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong> тем<strong>и</strong>, I, Македонска кн<strong>и</strong>га, Скопје, 42-122; <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от, Македонск<strong>и</strong>от<br />
преродбенск<strong>и</strong> XIX век. Пр<strong>и</strong>лоз<strong>и</strong> за македонската л<strong>и</strong>тературно-културна <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, I,<br />
втора кн<strong>и</strong>га, Издавачк<strong>и</strong> центар Тр<strong>и</strong>, Скопје, <strong>2011</strong>, 704-812.<br />
3 Д-р Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков (1874-1926)..., 126-136; <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от,<br />
Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков (1874-1926). Пр<strong>и</strong>лог кон проучувањето на разв<strong>и</strong>токот на
_________________________________________________________<br />
114<br />
ск<strong>и</strong>от клуб со „Балканск<strong>и</strong> гласн<strong>и</strong>к“ (1902) во Белград 4 <strong>и</strong> Македонското<br />
научно-л<strong>и</strong>тературно другарство во С.-Петербург (1902) 5 , но <strong>и</strong>сто така <strong>и</strong><br />
Соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чката група во Соф<strong>и</strong>ја (1893) со орган<strong>и</strong>те „Революц<strong>и</strong>я“ <strong>и</strong><br />
„Пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ческа свобода“ 6 <strong>и</strong> Македонската револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја<br />
во Солун (1893) со Ил<strong>и</strong>нденското востан<strong>и</strong>е како <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> апогеј.<br />
Младата македонска кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на всушност настана врз<br />
орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раната дејност на разн<strong>и</strong>те друштва, здружен<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет<strong>и</strong> во<br />
сред<strong>и</strong>ната на најбројната македонска ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>ја во Бугар<strong>и</strong>ја. Нејз<strong>и</strong>ната<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја за нашата пош<strong>и</strong>рока јавност е мошне магл<strong>и</strong>ва. Сè уште немаме<br />
основн<strong>и</strong> <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> н<strong>и</strong> за Словеномакедонската л<strong>и</strong>тературна друж<strong>и</strong>на<br />
во Соф<strong>и</strong>ја на Ѓорѓ<strong>и</strong>ја Пулевск<strong>и</strong> од 1888 год<strong>и</strong>на 7 , <strong>и</strong>ако денеска ја ставаме<br />
во основ<strong>и</strong>те на сегашното Друштво на п<strong>и</strong>сател<strong>и</strong>те на Македон<strong>и</strong>ја.<br />
Крајно недостатн<strong>и</strong> се <strong>и</strong> сознан<strong>и</strong>јата за Македонското ч<strong>и</strong>тал<strong>и</strong>ште, Македонската<br />
заемо-спестовна каса <strong>и</strong> Друштвото „Татков<strong>и</strong>на“ што беа форм<strong>и</strong>ран<strong>и</strong><br />
во т<strong>и</strong>е год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> во бугарската престолн<strong>и</strong>на. Тогашн<strong>и</strong>от печат<br />
нуд<strong>и</strong> само <strong>и</strong>звесн<strong>и</strong> елементарн<strong>и</strong> податоц<strong>и</strong> за ов<strong>и</strong>е акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong>, <strong>и</strong>ако сè<br />
уште не сме ст<strong>и</strong>гнале да направ<strong>и</strong>ме полн ув<strong>и</strong>д н<strong>и</strong> во ов<strong>и</strong>е релат<strong>и</strong>вно<br />
најдостапн<strong>и</strong> <strong>и</strong>звор<strong>и</strong> за нашата <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја. Тоа е времето на Јастребов,<br />
Драганов <strong>и</strong> Хрон, но <strong>и</strong> на Пулевск<strong>и</strong>, Гулапчев, Шахов, Гологанов,<br />
Попарсов, Баласчев, Цепенков, Чернодр<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>, М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, Чуповск<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
плејадата друг<strong>и</strong> знамен<strong>и</strong>т<strong>и</strong> дејц<strong>и</strong> од таа епоха што го аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раа растот<br />
на македонската свест <strong>и</strong> го насоч<strong>и</strong>ја патот за решавање на Македонското<br />
прашање во нов<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> околност<strong>и</strong>.<br />
1.<br />
Уште по Руско-турската војна <strong>и</strong> по ослободувањето на Бугар<strong>и</strong>ја<br />
(1878) почнаа да се форм<strong>и</strong>раат разн<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> ем<strong>и</strong>грантск<strong>и</strong> орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
друштва <strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет<strong>и</strong>, па беше создадена <strong>и</strong> Македонската л<strong>и</strong>га,<br />
прв<strong>и</strong>н во Русе (1880), а потоа во Соф<strong>и</strong>ја. Во 1881 во Соф<strong>и</strong>ја веќе се појав<strong>и</strong><br />
Бугарско-македонското благотворно друштво што во разн<strong>и</strong> вар<strong>и</strong>јац<strong>и</strong><strong>и</strong> на<br />
бугарската пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка ж<strong>и</strong>вурка сè до 1889 год<strong>и</strong>на. Но негов<strong>и</strong> водач<strong>и</strong> се<br />
главно нај<strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong>те бугарск<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чар<strong>и</strong> <strong>и</strong> државн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> требаше да ѝ<br />
служ<strong>и</strong> на бугарската нац<strong>и</strong>онална кауза во Македон<strong>и</strong>ја. Се правеа об<strong>и</strong>д<strong>и</strong><br />
македонската нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла, Избран<strong>и</strong> дела во десет тома, 1, Мат<strong>и</strong>ца, Скопје, <strong>2011</strong>,<br />
116-127.<br />
4 Д-р Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков (1874-1926)..., Избран<strong>и</strong> дела во<br />
десет тома, 1, 187-207.<br />
5 Ист<strong>и</strong>от, Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја Чуповск<strong>и</strong> (1878-1940) <strong>и</strong> Македонското научно-л<strong>и</strong>тературно<br />
другарство во Петроград. Пр<strong>и</strong>лоз<strong>и</strong> кон проучувањето на македонско-руск<strong>и</strong>те<br />
врск<strong>и</strong> <strong>и</strong> разв<strong>и</strong>токот на македонската нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла, I-II, Култура, Скопје, 1978.<br />
6 Д-р Орде Иваноск<strong>и</strong>, Балканск<strong>и</strong>те соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> <strong>и</strong> македонското прашање од<br />
90-т<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> на XIX век до создавањето на Третата <strong>и</strong>нтернац<strong>и</strong>онала, Култура,<br />
Скопје, 1970, 91-196.<br />
7 Управда, Кyмъ была Болгарія для Македоні<strong>и</strong>, „Македонскій голосъ (Македонск<strong>и</strong><br />
глас)“, I, 5, С.-Петербургъ, 5. IX 1913, 77; Б<strong>и</strong>лјана Р<strong>и</strong>стовска-Јос<strong>и</strong>фовска, Ѓорѓ<strong>и</strong>ја<br />
М. Пулевск<strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онер <strong>и</strong> културно-нац<strong>и</strong>онален деец, Скопје, 2008, 192-203.
_________________________________________________________ 115<br />
Македонц<strong>и</strong>те да с<strong>и</strong> обезбедат самостоен глас во тоа орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рано<br />
соб<strong>и</strong>рање, но ова секогаш благовремено беше осуетувано. Вас<strong>и</strong>л<br />
Д<strong>и</strong>јаманд<strong>и</strong>ев уште во 1883 год. форм<strong>и</strong>ра <strong>и</strong>сто такво друштво во Соф<strong>и</strong>ја<br />
што продолжува <strong>и</strong> во следната год<strong>и</strong>на. Во Русе Бугарско-македонското<br />
благотворно друштво го нос<strong>и</strong> <strong>и</strong>мето „Александар Македонск<strong>и</strong>“ (1884), а<br />
<strong>и</strong>стовремено во <strong>и</strong>стото место од власт<strong>и</strong>те беше орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран <strong>и</strong> паралелен<br />
Бугарско-македонск<strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онерен ком<strong>и</strong>тет „Искра“ со весн<strong>и</strong>кот „Македонецъ“.<br />
Во јануар<strong>и</strong> 1885 во Пловд<strong>и</strong>в беше форм<strong>и</strong>рано Македонско<br />
друштво за соб<strong>и</strong>рање помошт<strong>и</strong> за страдн<strong>и</strong>те Македонц<strong>и</strong>, но уште во<br />
следн<strong>и</strong>от месец бугарск<strong>и</strong>от деец Захар<strong>и</strong> Стојанов во <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от главен град на<br />
Источна Румел<strong>и</strong>ја го форм<strong>и</strong>ра соед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от Централен ком<strong>и</strong>тет за<br />
борба за ослободување на Македон<strong>и</strong>ја од турското ропство што стана<br />
јадро <strong>и</strong> на Бугарск<strong>и</strong>от таен централен револуц<strong>и</strong>онерен ком<strong>и</strong>тет што г<strong>и</strong><br />
акт<strong>и</strong>в<strong>и</strong>ра бугарск<strong>и</strong>те големодржавн<strong>и</strong> стремеж<strong>и</strong>. Сето тоа како да беше<br />
потт<strong>и</strong>кнато <strong>и</strong> од Друштвото „Македонск<strong>и</strong> глас“ што беше форм<strong>и</strong>рано во<br />
Соф<strong>и</strong>ја во декемвр<strong>и</strong> 1884 год<strong>и</strong>на <strong>и</strong> наскоро почна да го <strong>и</strong>здава својот<br />
весн<strong>и</strong>к „Македонск<strong>и</strong>й гласъ“, а уште во јул<strong>и</strong> во Соф<strong>и</strong>ја беше орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рано<br />
<strong>и</strong> Македонско женско друштво. Така се основуваат <strong>и</strong>: Македонското<br />
еснафско друштво во Пловд<strong>и</strong>в, Македонското ч<strong>и</strong>тал<strong>и</strong>ште во<br />
Соф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Заемо-спестовната каса на Македонц<strong>и</strong>те, подоцна <strong>и</strong> во Варна. 8<br />
Во ерата на бегствата на македонск<strong>и</strong>те учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> студент<strong>и</strong> од<br />
Белград во Соф<strong>и</strong>ја одново се покрена прашањето за револуц<strong>и</strong>онерното<br />
решавање на „Македонското прашање“ <strong>и</strong> одново се пов<strong>и</strong>ка трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата<br />
на Ф<strong>и</strong>л<strong>и</strong>п <strong>и</strong> Александар. Сè во тоа време Македонц<strong>и</strong>те во Бугар<strong>и</strong>ја<br />
воспоставуваат врск<strong>и</strong> <strong>и</strong> со Централн<strong>и</strong>от ком<strong>и</strong>тет на Источната конфедерац<strong>и</strong>ја<br />
во Ат<strong>и</strong>на на Македонецот Леон<strong>и</strong>дас Вулгар<strong>и</strong>с (1889), но се<br />
зас<strong>и</strong>луваат <strong>и</strong> напад<strong>и</strong>те прот<strong>и</strong>в Сп<strong>и</strong>ро Гулапчев <strong>и</strong> неговата кн<strong>и</strong>га за<br />
етнограф<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>кот на Македонц<strong>и</strong>те (1887).<br />
2.<br />
Српската пропаганда на државно н<strong>и</strong>во поведува разговор<strong>и</strong> со<br />
Грц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> со Бугар<strong>и</strong>те за поделба на Македон<strong>и</strong>ја. А <strong>и</strong>дејата за самостојна<br />
Македон<strong>и</strong>ја сè повеќе се елабор<strong>и</strong>ра во јавноста <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>тоа се бара: „Да се<br />
згруп<strong>и</strong>раат наш<strong>и</strong>те м<strong>и</strong>словн<strong>и</strong> <strong>и</strong> матер<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>“. Со најавата на<br />
европска конференц<strong>и</strong>ја за Македон<strong>и</strong>ја, в. „Македон<strong>и</strong>я“ деклар<strong>и</strong>ра: „Додека<br />
прашањето не е решено, н<strong>и</strong>е треба да с<strong>и</strong> г<strong>и</strong> претстав<strong>и</strong>ме наш<strong>и</strong>те<br />
потреб<strong>и</strong> <strong>и</strong> себес<strong>и</strong>, да се откажеме од секакво застапн<strong>и</strong>штво од наш<strong>и</strong>те<br />
сосед<strong>и</strong> <strong>и</strong> таканаречен<strong>и</strong> браќа што реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> го пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong>ле начелото: да нè<br />
разграбат <strong>и</strong> да нè разделат“ 9 .<br />
На 19. I 1891 год. в. „Македон<strong>и</strong>я“ веќе бара борбата за Македон<strong>и</strong>ја<br />
да се постав<strong>и</strong> врз нац<strong>и</strong>онална почва, па <strong>и</strong> „пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чката борба на<br />
8 Д-р Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Портрет<strong>и</strong> <strong>и</strong> процес<strong>и</strong> од Македонската л<strong>и</strong>тературна<br />
<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онална <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, I, Култура, Скопје, 1989, 381-466.<br />
9 „Македонія“, III, 1, Соф<strong>и</strong>я, 12. I 1891, 1.
_________________________________________________________<br />
116<br />
Македон<strong>и</strong>ја да се вод<strong>и</strong> врз географска почва, коешто се гледа <strong>и</strong> попракт<strong>и</strong>чно<br />
<strong>и</strong> повеќе ја гарант<strong>и</strong>ра целоста на самата Македон<strong>и</strong>ја“ 10 . С<strong>и</strong>те т<strong>и</strong>е<br />
<strong>и</strong>де<strong>и</strong> се засновуваат врз параграф<strong>и</strong>те на Берл<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от договор. Се мечтае<br />
за балканска федерац<strong>и</strong>ја со Македон<strong>и</strong>ја како членка. Кон т<strong>и</strong>е стремеж<strong>и</strong><br />
особен <strong>и</strong>нтерес покажуваат <strong>и</strong> Македонц<strong>и</strong>те-печалбар<strong>и</strong> во Роман<strong>и</strong>ја, па<br />
т<strong>и</strong>е на 26. XII 1890 год. <strong>и</strong> со Адреса со 2833 потп<strong>и</strong>с<strong>и</strong> му се закануваат на<br />
султанот со борба за правда <strong>и</strong> слобода 11 .<br />
Д<strong>и</strong>скус<strong>и</strong><strong>и</strong>те за Комаровата Етнографска карта на словенск<strong>и</strong>те<br />
народност<strong>и</strong> (1890), каде што првпат Македонц<strong>и</strong>те (на словенско н<strong>и</strong>во) се<br />
<strong>и</strong>зделуваат како посебен етнографск<strong>и</strong> субјект, ја разгоруваат расправ<strong>и</strong>јата<br />
за македонск<strong>и</strong>от ент<strong>и</strong>тет. Истражувањата во Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> стат<strong>и</strong><strong>и</strong>те<br />
на слав<strong>и</strong>стот-македон<strong>и</strong>ст Петар Драганов во руск<strong>и</strong>от научен печат<br />
(по 1887 год.) уште повеќе ја потхран<strong>и</strong>ја расправ<strong>и</strong>јата за Македон<strong>и</strong>ја во<br />
Рус<strong>и</strong>ја 12 .<br />
Конечно, на 23. II 1891 год. во в. „Македон<strong>и</strong>я“ се појав<strong>и</strong> <strong>и</strong> стат<strong>и</strong>јата<br />
на Јуношеск<strong>и</strong>ј „Интел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>јо, црно да т<strong>и</strong> е л<strong>и</strong>цето!“ што г<strong>и</strong> <strong>и</strong>зраз<strong>и</strong><br />
основн<strong>и</strong>те ставов<strong>и</strong> на младата македонска <strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>ја во ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>јата,<br />
особено од редов<strong>и</strong>те на бегалц<strong>и</strong>те што од Срб<strong>и</strong>ја тогаш се стекоа<br />
во Соф<strong>и</strong>ја. Се проклам<strong>и</strong>ра <strong>и</strong> барањето: „Пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чкото македонско прашање<br />
врз македонска почва, а средствата: слобода <strong>и</strong>л<strong>и</strong> смрт“ 13 . Така се<br />
постав<strong>и</strong> <strong>и</strong> кард<strong>и</strong>налното прашање за ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>јата: „<strong>и</strong>л<strong>и</strong> за пр<strong>и</strong>соед<strong>и</strong>нување<br />
кон Кнежевството, како што се правеше досега, коешто ја<br />
загрозува целоста на Македон<strong>и</strong>ја, <strong>и</strong>л<strong>и</strong> пак очаено да се бор<strong>и</strong>ме за самостојноста<br />
на Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> за целоста на нашата Татков<strong>и</strong>на“ 14 .<br />
Но на 15 март 1891 год. е уб<strong>и</strong>ен бугарск<strong>и</strong>от м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стер Хр<strong>и</strong>сто<br />
Белчев во Соф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> тоа станува формален повод да се уапсат <strong>и</strong><br />
орган<strong>и</strong>затор<strong>и</strong>те на новото македонско дв<strong>и</strong>жење. А тоа се зарод<strong>и</strong> некаде<br />
во ноемвр<strong>и</strong>-декемвр<strong>и</strong> 1890 год<strong>и</strong>на во станот на студент<strong>и</strong>те Даме Груев<br />
<strong>и</strong> Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар М<strong>и</strong>рчев, каде што се соб<strong>и</strong>раа <strong>и</strong> друг<strong>и</strong> студент<strong>и</strong> – <strong>и</strong>сто така<br />
бегалц<strong>и</strong> од Белград, меѓу н<strong>и</strong>в <strong>и</strong> Петар Попарсов <strong>и</strong> Н<strong>и</strong>кола Наумов. Тоа<br />
беше всушност јатката за послешната Млада македонска кн<strong>и</strong>жовна<br />
друж<strong>и</strong>на во Соф<strong>и</strong>ја што со својот орган сп. „Лоза“ го <strong>и</strong>нтон<strong>и</strong>ра <strong>и</strong> целото<br />
ослобод<strong>и</strong>телно културно-нац<strong>и</strong>онално раздв<strong>и</strong>жување што после беше<br />
наречено „лозарство“ <strong>и</strong> „лозар<strong>и</strong>“. Тоа „лозарство“ се <strong>и</strong>зразува како<br />
јавно раздв<strong>и</strong>жување на македонск<strong>и</strong>от нац<strong>и</strong>оналноослобод<strong>и</strong>телен дух<br />
што ја <strong>и</strong>сполнува децен<strong>и</strong>јата по Македонската л<strong>и</strong>га. Тогаш се до<strong>и</strong>зградува<br />
<strong>и</strong> концепц<strong>и</strong>јата на „македонск<strong>и</strong>от нац<strong>и</strong>онален сепарат<strong>и</strong>зам“ што<br />
10 Н<strong>и</strong>кой не ще н<strong>и</strong> става за Богъ да прост<strong>и</strong>, „Македонія“, III, 2, 19. I 1891, 1-2.<br />
11 „Македонія“, III, 4, 2. II 1891, 1.<br />
12<br />
Петар Драганов, Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Македонц<strong>и</strong>те. I, МАКЕДОНСКОСЛО-<br />
ВЕНСКИ ЗБОРНИК: Подготовка, редакц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> коментар<strong>и</strong> Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>. Соработн<strong>и</strong>к<br />
Б<strong>и</strong>лјана Р<strong>и</strong>стовска-Јос<strong>и</strong>фовска, МАНУ, Скопје, 2009, 35-46.<br />
13 Юношеск<strong>и</strong>й, Интел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>о, Черно да т<strong>и</strong> е л<strong>и</strong>цето!, „Македон<strong>и</strong>я“, III, 7, 23.<br />
II 1891, 1-2.<br />
14 „Македон<strong>и</strong>я“, III, 9, 11. III 1891, 1.
_________________________________________________________ 117<br />
најде <strong>и</strong>зраз во борбата за форм<strong>и</strong>рање на прв<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> благотворн<strong>и</strong><br />
друштва (подоцна братства) во гран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> ст<strong>и</strong>гна сè до<br />
форм<strong>и</strong>рањето на ЦК на Револуц<strong>и</strong>онерната орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја во Солун што ја<br />
означува новата етапа во македонската ослобод<strong>и</strong>телна <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја позната<br />
како <strong>и</strong>л<strong>и</strong>нденск<strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онерен пер<strong>и</strong>од.<br />
3.<br />
Во таков <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> момент, во такв<strong>и</strong> сложен<strong>и</strong> околност<strong>и</strong> <strong>и</strong> на тој<br />
степен од разв<strong>и</strong>токот на македонската нац<strong>и</strong>онална свест, во Соф<strong>и</strong>ја, по<br />
задушувањето на с<strong>и</strong>те претходн<strong>и</strong> об<strong>и</strong>д<strong>и</strong> <strong>и</strong> настојувања, во 1891 год.<br />
беше форм<strong>и</strong>рана Младата македонска кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на, како своев<strong>и</strong>дно<br />
продолжен<strong>и</strong>е на Словенскомакедонската кн<strong>и</strong>жевна друж<strong>и</strong>на на<br />
Пулевск<strong>и</strong>. Уште со својот проглас од јануар<strong>и</strong> 1892 год<strong>и</strong>на Друж<strong>и</strong>ната<br />
даде на знаење:<br />
„Така – п<strong>и</strong>шува на почетн<strong>и</strong>те стран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од прв<strong>и</strong>от број на сп.<br />
„Лоза“ – човекот <strong>и</strong>ма нужда од татков<strong>и</strong>ната <strong>и</strong> народот, но <strong>и</strong> татков<strong>и</strong>ната<br />
<strong>и</strong>ма нужда од човекот; денеска татков<strong>и</strong>ната <strong>и</strong>ма нужда од нас.<br />
Само еден поглед е доста за да се в<strong>и</strong>дат з<strong>и</strong>нат<strong>и</strong>те потреб<strong>и</strong> на<br />
нашата татков<strong>и</strong>на. Благодарејќ<strong>и</strong> на последн<strong>и</strong>те пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> настан<strong>и</strong> на<br />
наш<strong>и</strong>ов Полуостров <strong>и</strong> географската положба на Македон<strong>и</strong>ја, денеска<br />
таму се собрале севозможн<strong>и</strong> надворешн<strong>и</strong> елемент<strong>и</strong>, ко<strong>и</strong>, одушевен<strong>и</strong> од<br />
сво<strong>и</strong>те разурнувачк<strong>и</strong> планов<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> за нашата <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>на, слободно <strong>и</strong><br />
со трескава енерг<strong>и</strong>ја го зас<strong>и</strong>луваат антагон<strong>и</strong>змот што <strong>и</strong> без тоа посто<strong>и</strong> во<br />
земјата. Само еден с<strong>и</strong>лен отпор од наша страна може да нè запаз<strong>и</strong> од<br />
ненас<strong>и</strong>тн<strong>и</strong>те посегања. Но пр<strong>и</strong> денешната положба не можеме да<br />
направ<strong>и</strong>ме подобро дело; за тоа н<strong>и</strong> се потребн<strong>и</strong> с<strong>и</strong>л<strong>и</strong>, а наш<strong>и</strong>те н<strong>и</strong> се<br />
разнеб<strong>и</strong>тен<strong>и</strong>, раздробен<strong>и</strong>. Треба, знач<strong>и</strong>, да г<strong>и</strong> соед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ме, да г<strong>и</strong> собереме<br />
во една општа моќна с<strong>и</strong>ла, – с<strong>и</strong>ла народна, ако сакаме да ја зачуваме<br />
<strong>и</strong>дн<strong>и</strong>ната на нашата таков<strong>и</strong>на“ 15 .<br />
Бугарската влада на Стефан Стамболов жестоко г<strong>и</strong> растур<strong>и</strong> с<strong>и</strong>те<br />
поранешн<strong>и</strong> сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> настојуваше со с<strong>и</strong>ла да ја уб<strong>и</strong>е <strong>и</strong><br />
самата македонска нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла. Коста Шахов, еден од најакт<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те<br />
македонск<strong>и</strong> дејц<strong>и</strong> во тоа време сред ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>јата во Бугар<strong>и</strong>ја, со<br />
право констат<strong>и</strong>ра: „Оттогаш (1891) меѓу македонската ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>ја, во<br />
л<strong>и</strong>цето на млад<strong>и</strong>ната, се појав<strong>и</strong> м<strong>и</strong>слата за тајно орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање <strong>и</strong> во<br />
Кнежевството...“ 16 .<br />
Тоа го потврдува <strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онерот Даме Груев во сво<strong>и</strong>те Спомен<strong>и</strong>:<br />
„Првата <strong>и</strong>деја да работам за Македон<strong>и</strong>ја – с<strong>и</strong> спомнува тој – узреа<br />
во мене кога бев студент во В<strong>и</strong>шото уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште во Соф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> тоа, с<strong>и</strong><br />
спомнувам, мојата <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>на реш<strong>и</strong>телно се определ<strong>и</strong> во таа насока токму<br />
по уб<strong>и</strong>ството на м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стерот Белчев во Соф<strong>и</strong>ја, кога настанаа пос<strong>и</strong>лн<strong>и</strong><br />
15 Предговор, „Лоза“, I, 1, Соф<strong>и</strong>а, Януар<strong>и</strong>й 1892, I-II.<br />
16 К. Шаховъ, Какъвъ е македонск<strong>и</strong>я въпросъ – кой ще го реш<strong>и</strong> – каква е<br />
нашата задача по него, „Борба“, I, 1, Соф<strong>и</strong>я, 20. III1905, 3.
_________________________________________________________<br />
118<br />
гонења <strong>и</strong> прот<strong>и</strong>в студентството во В<strong>и</strong>шото уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште, ко<strong>и</strong> го засегнаа <strong>и</strong><br />
оној круг во којшто се вртев јас. Имено, 3-4 месец<strong>и</strong> пред речен<strong>и</strong>ов<br />
настан студент<strong>и</strong>те Македонц<strong>и</strong> се зазедовме да се орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раме во <strong>и</strong>мето<br />
на <strong>и</strong>дејата да се самообразуваме <strong>и</strong> заемно да с<strong>и</strong> вл<strong>и</strong>јаеме за да се подготв<strong>и</strong>ме<br />
за задружна работа, кога бевме реш<strong>и</strong>ле по свршувањето на наук<strong>и</strong>те<br />
с<strong>и</strong>те да се пр<strong>и</strong>береме внатре во Македон<strong>и</strong>ја, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> бевме сознале дека<br />
таму <strong>и</strong>ма потреба од <strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>гентн<strong>и</strong> с<strong>и</strong>л<strong>и</strong>. Во овој <strong>и</strong>нт<strong>и</strong>мен круг веќе<br />
беше се пород<strong>и</strong>ла <strong>и</strong>дејата да се образува револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја...<br />
За друштвото што се токмевме да го орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раме се <strong>и</strong>зработуваше<br />
прав<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>к; во него беа назначен<strong>и</strong> цел<strong>и</strong>те на друштвото – <strong>и</strong>мено, научн<strong>и</strong><br />
цел<strong>и</strong>, а всушност целта беше да се подбереме за <strong>и</strong>дната работа во<br />
Македон<strong>и</strong>ја...“ 17 .<br />
Кое <strong>и</strong> какво б<strong>и</strong>ло тоа македонско друштво Нешто побл<strong>и</strong>зу нè<br />
<strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>ра во тоа време најбл<strong>и</strong>скот другар на Даме Груев – пр<strong>и</strong>лепчанецот<br />
Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар М<strong>и</strong>рчев 18 , <strong>и</strong>сто така еден од бегалц<strong>и</strong>те-студент<strong>и</strong> од<br />
Белград. Во сво<strong>и</strong>те кратк<strong>и</strong> спомен<strong>и</strong> за овој момент од дејноста на<br />
Груев, М<strong>и</strong>рчев раскажува како т<strong>и</strong>е со Дамета, како студент<strong>и</strong>, шетајќ<strong>и</strong><br />
вечерта на 15 март 1891 год<strong>и</strong>на ја дознале веста за уб<strong>и</strong>ството на<br />
м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стерот Белчев што б<strong>и</strong>л погоден „по грешка“, зашто целта на<br />
атентаторот б<strong>и</strong>ла да го уб<strong>и</strong>е Ст. Стамболов што одел заедно со Белчева.<br />
Само 3-4 дена по овој атентат од В<strong>и</strong>шото уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште б<strong>и</strong>ле уапсен<strong>и</strong> „членов<strong>и</strong>те<br />
на соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чкото друштво „Нов ж<strong>и</strong>вот“, меѓу ко<strong>и</strong> б<strong>и</strong>л <strong>и</strong><br />
Груев. „Н<strong>и</strong>е со Даме – сведоч<strong>и</strong> М<strong>и</strong>рчев – ж<strong>и</strong>веевме 2½ год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> во една<br />
соба; бевме неразделн<strong>и</strong>. Се храневме заедно, што <strong>и</strong> да правевме – го<br />
правевме заедно; заедно го посетувавме ,Нов ж<strong>и</strong>вот‘ <strong>и</strong> др., н<strong>и</strong>е бевме <strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јатор<strong>и</strong>те за создавање студентско друштво. И не само тоа. Во<br />
вечерното уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште основано од ,Нов ж<strong>и</strong>вот‘ само н<strong>и</strong>е со него од с<strong>и</strong>те<br />
наш<strong>и</strong> студент<strong>и</strong> бевме уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> во него. Бевме уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> со цел не само<br />
ч<strong>и</strong>сто просветна, туку <strong>и</strong> со желба да подготвуваме од наш<strong>и</strong>те земјац<strong>и</strong><br />
борц<strong>и</strong> за <strong>и</strong>дното револуц<strong>и</strong>онерно дело, зашто учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те – работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> во<br />
вечерното уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште – реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> с<strong>и</strong>те беа од Македон<strong>и</strong>ја, ко<strong>и</strong>што з<strong>и</strong>ме се<br />
враќаа по сво<strong>и</strong>те домов<strong>и</strong>“ 19 .<br />
Во ова сведоштво важн<strong>и</strong> се тр<strong>и</strong> работ<strong>и</strong>.<br />
Прво, треба да се разјасн<strong>и</strong> сушт<strong>и</strong>ната на соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чкото друштво<br />
„Нов ж<strong>и</strong>вот“ што беше форм<strong>и</strong>рано во Соф<strong>и</strong>ја во времето кога беше<br />
основана <strong>и</strong> првата Соц<strong>и</strong>јалдемократска парт<strong>и</strong>ја во Бугар<strong>и</strong>ја. Меѓу<br />
негов<strong>и</strong>те членов<strong>и</strong> соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> мноз<strong>и</strong>на б<strong>и</strong>ле од Македон<strong>и</strong>ја.<br />
17 Дамянъ Груевъ, Кратк<strong>и</strong> б5ограф<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong> б5л5жк<strong>и</strong> за ж<strong>и</strong>вота <strong>и</strong> деятелностьта<br />
му, <strong>и</strong>звлечен<strong>и</strong> <strong>и</strong>зъ мемоар<strong>и</strong>тy му. Отъ, Д-ръ Люб. М<strong>и</strong>лет<strong>и</strong>чъ, професоръ въ<br />
Ун<strong>и</strong>верс<strong>и</strong>тета, „Македоно-Одр<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> Пр5гледъ“, II, 30, Соф<strong>и</strong>я, 11. III 1907, 467.<br />
18 Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар М<strong>и</strong>рчев, Спомен<strong>и</strong>. Предговор <strong>и</strong> редакц<strong>и</strong>ја д-р Зоран Тодоровск<strong>и</strong>,<br />
ДАРМ, Скопје, 2010.<br />
19<br />
Д. М<strong>и</strong>рчевъ, Даме Груевъ (Ед<strong>и</strong>нъ вел<strong>и</strong>чавъ жестъ), „Илюстрац<strong>и</strong>я<br />
Ил<strong>и</strong>ндень“, I, 1, Соф<strong>и</strong>я, 1927, 7-8.
_________________________________________________________ 119<br />
Втората важна работа е што пр<strong>и</strong> ова соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чко друштво<br />
б<strong>и</strong>ло орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рано вечерно уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште за млад<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> занаетч<strong>и</strong><strong>и</strong> што доаѓале на печалба во Соф<strong>и</strong>ја. Д<strong>и</strong>м. М<strong>и</strong>рчев<br />
наведува дека само тој <strong>и</strong> Даме б<strong>и</strong>ле уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> во вечерново уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште <strong>и</strong><br />
дека, покрај просветната, основна цел <strong>и</strong>м б<strong>и</strong>ла од учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те да<br />
подготват <strong>и</strong>дн<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онер<strong>и</strong>. Но тогашн<strong>и</strong>от учен<strong>и</strong>к во<br />
ова уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја Чуповск<strong>и</strong> во својата Автоб<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја кажува<br />
дека по одењето во Соф<strong>и</strong>ја „во текот на 3 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> работев – вел<strong>и</strong> – на<br />
молерск<strong>и</strong>от занает, а навечер <strong>и</strong> во празн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те го посетував уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>штето<br />
за оп<strong>и</strong>сменување“ 20 . Во една стат<strong>и</strong>ја пак од 1913 год<strong>и</strong>на Чуповск<strong>и</strong><br />
сведоч<strong>и</strong> дека „во 1888 год<strong>и</strong>на образуваната од ем<strong>и</strong>грант<strong>и</strong> Македонц<strong>и</strong> во<br />
Соф<strong>и</strong>ја ,Словенскомакедонска кн<strong>и</strong>жевна друж<strong>и</strong>на‘, под претседателство<br />
на Ѓорѓ<strong>и</strong>ја Пулевск<strong>и</strong>, што <strong>и</strong>маше цел да ја прерод<strong>и</strong> народната македонска<br />
л<strong>и</strong>тература, бугарската влада ја растур<strong>и</strong> <strong>и</strong> мноз<strong>и</strong>на нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
членов<strong>и</strong> г<strong>и</strong> протера од тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јата на Кнежевството. По две год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> во<br />
<strong>и</strong>стата таа Соф<strong>и</strong>ја бугарската влада г<strong>и</strong> затвор<strong>и</strong> вечерн<strong>и</strong>те уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта,<br />
спец<strong>и</strong>јално отворен<strong>и</strong> за ем<strong>и</strong>грант<strong>и</strong>те Македонц<strong>и</strong>-занаетч<strong>и</strong><strong>и</strong>, а раковод<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те<br />
на ов<strong>и</strong>е уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта, македонск<strong>и</strong>те патр<strong>и</strong>от<strong>и</strong> Дамјан Груев, Делчев,<br />
Петре Попарсов <strong>и</strong> мноз<strong>и</strong>на друг<strong>и</strong>, таа г<strong>и</strong> <strong>и</strong>стера од Бугар<strong>и</strong>ја“ 21 .<br />
И трето <strong>и</strong> посебно важно е што Д. М<strong>и</strong>рчев потврдува от<strong>и</strong> вечерта на<br />
15 март 1891 год. тој <strong>и</strong> Даме долго разм<strong>и</strong>слувале „што треба да се прав<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> што треба да се каже ако власта откр<strong>и</strong>е дека во својот сопствен стан, па<br />
<strong>и</strong> во друг<strong>и</strong>, г<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>равме – вел<strong>и</strong> – другар<strong>и</strong>те студент<strong>и</strong> на собран<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
разм<strong>и</strong>слувавме за основање друштво. Стамболов<strong>и</strong>от реж<strong>и</strong>м не допушташе<br />
такв<strong>и</strong> самовол<strong>и</strong>ја. Власта требаше да б<strong>и</strong>де предупредена за секое,<br />
какво <strong>и</strong> да е собран<strong>и</strong>е. А н<strong>и</strong>е не бевме го направ<strong>и</strong>ле тоа. Се разб<strong>и</strong>ра,<br />
нашето дело беше легално, нев<strong>и</strong>но, па немаше зошто да м<strong>и</strong>сл<strong>и</strong>ме. Но во<br />
него сепак <strong>и</strong>маше нешто обеспокојувачко. Прво, зашто стануваше покрај<br />
знаењето на власта <strong>и</strong>, второ, зашто во негов<strong>и</strong>те основ<strong>и</strong> беше поставена<br />
<strong>и</strong>дејата за <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>ната на револуц<strong>и</strong>онерното дело на Македон<strong>и</strong>ја, <strong>и</strong>деја<br />
<strong>и</strong>зн<strong>и</strong>кната за првпат во наш<strong>и</strong>от стан. Од првото н<strong>и</strong>е се плашевме. Што<br />
се однесува за консп<strong>и</strong>рат<strong>и</strong>вната <strong>и</strong>деја, таа беше споделена само со дватројца<br />
наш<strong>и</strong> <strong>и</strong>нт<strong>и</strong>мн<strong>и</strong> другар<strong>и</strong> за ко<strong>и</strong>што не беше помалку скапа, та<br />
оттаму не можеше да доаѓа н<strong>и</strong>какво сомнен<strong>и</strong>е“ 22 . Д. М<strong>и</strong>рчев не кажува<br />
ко<strong>и</strong> б<strong>и</strong>ле т<strong>и</strong>е „два-тројца“ н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> „<strong>и</strong>нт<strong>и</strong>мн<strong>и</strong> другар<strong>и</strong>“, но нема сомнен<strong>и</strong>е<br />
дека едн<strong>и</strong>от б<strong>и</strong>л Петар Попарсов, а друг<strong>и</strong>те двајца б<strong>и</strong> можеле да б<strong>и</strong>дат <strong>и</strong><br />
Хр. Попкоцев <strong>и</strong> Н. Наумов.<br />
И сам<strong>и</strong>от Петар Попарсов, како еден од водач<strong>и</strong>те на целото тоа<br />
раздв<strong>и</strong>жување, спомнувајќ<strong>и</strong> с<strong>и</strong> за таа прва „м<strong>и</strong>сла за револуц<strong>и</strong>онерен<br />
20 Д-р Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја Чуповск<strong>и</strong> (1878-1940) <strong>и</strong> Македонското<br />
научно-л<strong>и</strong>тературно другарство во Петроград..., I92-93.<br />
21<br />
Управда, Кyмъ была Болгарія для Македоні<strong>и</strong>, „Македонскій голосъ<br />
(Македонск<strong>и</strong> глас)“, I, 5, 5. IV 1913, 77.<br />
22 Д. М<strong>и</strong>рчевъ, ц<strong>и</strong>т. пр<strong>и</strong>лог.
_________________________________________________________<br />
120<br />
отпор“, п<strong>и</strong>шува: „Таа м<strong>и</strong>сла беше на Младата македонска друж<strong>и</strong>на што<br />
с<strong>и</strong> го додаде <strong>и</strong> еп<strong>и</strong>тетот ,кн<strong>и</strong>жовна‘ за да г<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>кр<strong>и</strong>е сво<strong>и</strong>те в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong><br />
намер<strong>и</strong>, а т<strong>и</strong>е беа: врбување сом<strong>и</strong>слен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> што да зам<strong>и</strong>нат во Македон<strong>и</strong>ја,<br />
<strong>и</strong> таму, на местото, како некогаш Левск<strong>и</strong> <strong>и</strong> негов<strong>и</strong>те другар<strong>и</strong>, да<br />
подготвуваат почва за револуц<strong>и</strong>онерното дв<strong>и</strong>жење, во сообразност со<br />
месн<strong>и</strong>те услов<strong>и</strong>. Една ком<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ја од потесен круг подготв<strong>и</strong> устав <strong>и</strong> прав<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>к<br />
за орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рањето, но од н<strong>и</strong>в не остана н<strong>и</strong>каков матер<strong>и</strong>јален<br />
спомен: <strong>и</strong>згореа заедно со печатн<strong>и</strong>цата во Роман<strong>и</strong>ја, каде што г<strong>и</strong> занесе<br />
спец<strong>и</strong>јален човек“ 23 .<br />
Според пр<strong>и</strong>знан<strong>и</strong>јата на нај<strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong>те претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на ова<br />
дв<strong>и</strong>жење, дејноста на младата македонска <strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>ја во Соф<strong>и</strong>ја во<br />
сам<strong>и</strong>от почеток на последната децен<strong>и</strong>ја од XIX <strong>и</strong>мала двојна програма –<br />
една легална, а друга – консп<strong>и</strong>рат<strong>и</strong>вна, едната културнонац<strong>и</strong>онална, а<br />
другата револуц<strong>и</strong>онерно-ослобод<strong>и</strong>телна. Тоа го констат<strong>и</strong>ра <strong>и</strong> еден бл<strong>и</strong>зок<br />
сподв<strong>и</strong>жн<strong>и</strong>к, што <strong>и</strong> сам<strong>и</strong>от како учен<strong>и</strong>к-бегалец од Белград во<br />
Соф<strong>и</strong>ја, зеде учество во ов<strong>и</strong>е процес<strong>и</strong> – субл<strong>и</strong>маторот на македонската<br />
нац<strong>и</strong>онална <strong>и</strong>деолог<strong>и</strong>ја во почетокот на ХХ век Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков:<br />
„М<strong>и</strong>сл'ата за нац<strong>и</strong>онално обіед<strong>и</strong>неін'е на македонц<strong>и</strong>те, – п<strong>и</strong>шува<br />
тој во 1903. – <strong>и</strong> ако под маската бугарцка, се зафат<strong>и</strong> во 1890 г. Во краіо<br />
на 1889 год. се префрл<strong>и</strong>ја во Бугар<strong>и</strong>iа 30-40 душ<strong>и</strong> учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> студент<strong>и</strong><br />
македонц<strong>и</strong> од Белград во Соф<strong>и</strong>iа.<br />
Т<strong>и</strong>іе учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> сет душата на с<strong>и</strong>те соб<strong>и</strong>т<strong>и</strong>іа во Македон<strong>и</strong>iа од тогаі до<br />
сега. Он<strong>и</strong> беа запознаiан<strong>и</strong> со Срб<strong>и</strong>iа <strong>и</strong> Бугар<strong>и</strong>iа, со н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те култур<strong>и</strong> <strong>и</strong> цел<strong>и</strong><br />
во Македон<strong>и</strong>іа. Он<strong>и</strong> <strong>и</strong> сознаа опасноста за дележ на Македон<strong>и</strong>iа меѓу т<strong>и</strong>iе<br />
две држа<strong>и</strong>, ако да б<strong>и</strong>д<strong>и</strong>т македонц<strong>и</strong>те сам<strong>и</strong> да не се вооражат, за да с<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>звоіуваат сам<strong>и</strong>, со сво<strong>и</strong> собствен<strong>и</strong> с<strong>и</strong>л<strong>и</strong> <strong>и</strong> средства слобод<strong>и</strong>іа, <strong>и</strong> со тоа<br />
да предупредат дележот на Македон<strong>и</strong>iа.<br />
По н<strong>и</strong>вна <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ат<strong>и</strong>ва – продолжува М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков – првен се образува<br />
во зафатоко на деветдесет<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> iедно нац<strong>и</strong>онално сепарат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чно<br />
дв<strong>и</strong>жеін'е со цел'а да се оддел'ат <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>те на македонц<strong>и</strong>те од бугарцк<strong>и</strong>те<br />
со возведуаін'е на іедно од македонцк<strong>и</strong>те нареч<strong>и</strong>іа на степен на<br />
л<strong>и</strong>тературен iаз<strong>и</strong>к за с<strong>и</strong>те македонц<strong>и</strong>. Орган на тоа сепарат<strong>и</strong>стско<br />
дв<strong>и</strong>жеiн'е на македонц<strong>и</strong>те во Бугар<strong>и</strong>iа беше журналот ,Лоза‘. Но тоа<br />
дуовно дв<strong>и</strong>жеін'е на македонц<strong>и</strong>те не се ареса на бугарцкото стамболовцко<br />
пра<strong>и</strong>тел’ство, коiе забран<strong>и</strong> да се <strong>и</strong>здаат ,Лоза‘ <strong>и</strong> зафат<strong>и</strong> да гон<strong>и</strong>т<br />
македонц<strong>и</strong>те сепарат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>. От тоа време ушче побегна Дамiан Груев, коi<br />
шчо беше во броiот на македонц<strong>и</strong>те учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, шчо пом<strong>и</strong>наа од Белград<br />
во Соф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> во броіот на сепарат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те“ 24 .<br />
23 П. п. Арсовъ, Про<strong>и</strong>зходъ на революц<strong>и</strong>оннот<strong>и</strong> дв<strong>и</strong>жен<strong>и</strong>е въ Македон<strong>и</strong>я <strong>и</strong><br />
първ<strong>и</strong>тy ст’пк<strong>и</strong> на солунск<strong>и</strong>я „Ком<strong>и</strong>тетъ за пр<strong>и</strong>доб<strong>и</strong>ване пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>тy права на<br />
Македон<strong>и</strong>я, даден<strong>и</strong> £ отъ Берл<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>я договоръ“, „Бюлет<strong>и</strong>нъ на врyменното прyдстав<strong>и</strong>телство<br />
на обед<strong>и</strong>нената б<strong>и</strong>вша в’трешна македонска революц<strong>и</strong>онна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я“, №<br />
8, Соф<strong>и</strong>я, 19. VII 1919, 3.<br />
24 К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рковъ, За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>, Соф<strong>и</strong>я, 1903, 71-72.
_________________________________________________________ 121<br />
4.<br />
Оценката на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков наполно можеме да ја пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong>ме <strong>и</strong><br />
денеска. Арх<strong>и</strong>вск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> друг<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стражувања г<strong>и</strong> потврд<strong>и</strong>ја негов<strong>и</strong>те<br />
навод<strong>и</strong> <strong>и</strong> сведоштва. Затоа <strong>и</strong> н<strong>и</strong> станува сосем разб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>ва жестоката<br />
реакц<strong>и</strong>ја на влад<strong>и</strong>н<strong>и</strong>от орган в. <strong>„Св</strong>обода“, кога по појавата на прв<strong>и</strong>от<br />
број на „Лоза“ г<strong>и</strong> согледа в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>те цел<strong>и</strong> <strong>и</strong> задач<strong>и</strong> на нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те <strong>и</strong>здавач<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> редактор<strong>и</strong> <strong>и</strong> јавно проговор<strong>и</strong>:<br />
„Луѓето овде <strong>и</strong>маат друг<strong>и</strong> цел<strong>и</strong> – п<strong>и</strong>шува <strong>„Св</strong>обода“ на 18 февруар<strong>и</strong><br />
1892 год<strong>и</strong>на, – да создадат нов л<strong>и</strong>тературен македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к...<br />
Следствено, прашањето се сведува кон стремежот да се воведе л<strong>и</strong>тературен<br />
сепарат<strong>и</strong>зам, којшто пр<strong>и</strong>родно го влече по себе <strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от. А<br />
пак тој стремеж е достатен за да г<strong>и</strong> наречеме создател<strong>и</strong>те на Младата<br />
македонска кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на предавн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на народното бугарско<br />
дело“ 25 .<br />
Многу појасно <strong>„Св</strong>обода“ г<strong>и</strong> <strong>и</strong>зраз<strong>и</strong> сво<strong>и</strong>те сознан<strong>и</strong>ја за македонск<strong>и</strong>те<br />
цел<strong>и</strong> кога сето тоа дв<strong>и</strong>жење го постав<strong>и</strong> во еден <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> контекст.<br />
„Впрочем, – вел<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>кот – не за првпат меѓу Македонц<strong>и</strong>те се<br />
појавуваат ваков род пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тературн<strong>и</strong> флугер<strong>и</strong>. Ако помнењето<br />
не нè <strong>и</strong>зневер<strong>и</strong>ло, г. К. Шапкаров едно време, уште на сам<strong>и</strong>от почеток<br />
на преродбата на нац<strong>и</strong>оналната <strong>и</strong>деја кај Македонц<strong>и</strong>те, беше почнал да<br />
п<strong>и</strong>шува кн<strong>и</strong>шк<strong>и</strong> на македонското наречје. Негов<strong>и</strong>от план да создаде<br />
посебна македонска п<strong>и</strong>сменост пропадна, како што пропаѓа <strong>и</strong> секое<br />
непр<strong>и</strong>родно дело, <strong>и</strong> настојувањата му се погребаа во арх<strong>и</strong>в<strong>и</strong>те на<br />
вечноста...<br />
Кај стар<strong>и</strong>те дејц<strong>и</strong> што не учеле во бугарск<strong>и</strong> уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта, ам<strong>и</strong> во<br />
грчк<strong>и</strong>, каде што црпеле само омраза прот<strong>и</strong>в бугарското <strong>и</strong>ме, – кај такв<strong>и</strong>те<br />
луѓе појавувањето на <strong>и</strong>дејата за сепарат<strong>и</strong>зам во н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те глав<strong>и</strong> е појава<br />
сн<strong>и</strong>сходл<strong>и</strong>ва, строго не можеш да ја осуд<strong>и</strong>ш. А ов<strong>и</strong>е господа Шаховц<strong>и</strong><br />
што се груп<strong>и</strong>рале околу Лоза, – за н<strong>и</strong>в што да м<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> човек Неодамна,<br />
пред 6-7 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, друг еден познат по пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те серсемлац<strong>и</strong> Македонец,<br />
прочуен<strong>и</strong>от Гулапчев, <strong>и</strong> тој беше започнал да го проповеда сепарат<strong>и</strong>змот<br />
меѓу Македонц<strong>и</strong>те, <strong>и</strong> тој <strong>и</strong>злезе со едно кн<strong>и</strong>жуле нап<strong>и</strong>шано на<br />
македонското наречје. Неговата м<strong>и</strong>лост, ако не се лажеме, ја почна оваа<br />
своја неславна дејност ... само затоа што го отпушт<strong>и</strong>ја од должноста<br />
уч<strong>и</strong>тел во една од државн<strong>и</strong>те г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong><strong>и</strong>. Но <strong>и</strong> на Гулапчев човек може да<br />
му прост<strong>и</strong>, како што му се проштава <strong>и</strong> на секое нетокму создан<strong>и</strong>е, на една<br />
лудет<strong>и</strong>на. Ам<strong>и</strong> за ов<strong>и</strong>е пр<strong>и</strong>јател<strong>и</strong> од Младата македонска кн<strong>и</strong>жовна<br />
друж<strong>и</strong>на, за н<strong>и</strong>в што да м<strong>и</strong>сл<strong>и</strong>ме Да се погледне на н<strong>и</strong>в сн<strong>и</strong>сходл<strong>и</strong>во –<br />
нема н<strong>и</strong>каква основа, зашто н<strong>и</strong>вната зла <strong>и</strong> пакосна намера многу остро<br />
б<strong>и</strong>е в оч<strong>и</strong>.<br />
Ус<strong>и</strong>лб<strong>и</strong>те на целата <strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>ја, – укажува <strong>„Св</strong>обода“ – на<br />
цел<strong>и</strong>от бугарск<strong>и</strong> народ засега се насочен<strong>и</strong> кон глува, бесшумна борба за<br />
25 <strong>„Св</strong>обода“, VI, 744, Соф<strong>и</strong>я, 18. II 1892, 3.
_________________________________________________________<br />
122<br />
бугарското нац<strong>и</strong>онално ед<strong>и</strong>нство; се арчат <strong>и</strong> пар<strong>и</strong>, <strong>и</strong> с<strong>и</strong>л<strong>и</strong> <strong>и</strong> народна<br />
енерг<strong>и</strong>ја во таа борба со Срб<strong>и</strong>те <strong>и</strong> Грц<strong>и</strong>те; не се штед<strong>и</strong> н<strong>и</strong>што за да<br />
побед<strong>и</strong> <strong>и</strong>дејата за тоа дека Бугар<strong>и</strong>нот од Македон<strong>и</strong>ја, Трак<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> М<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја е<br />
с<strong>и</strong>н на една <strong>и</strong> <strong>и</strong>ста мајка Бугар<strong>и</strong>ја, дека тој <strong>и</strong>ма еднакв<strong>и</strong> об<strong>и</strong>ча<strong>и</strong>, нарав<strong>и</strong>,<br />
јаз<strong>и</strong>к, пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> стремеж<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>деал<strong>и</strong>, – <strong>и</strong> пр<strong>и</strong> сето тоа, во самото<br />
предвечерје на оваа засега нравствена борба во отворената војна, во<br />
бугарската престолн<strong>и</strong>на, во срцето на Бугар<strong>и</strong>ја, <strong>и</strong>злегуваат луѓе што се<br />
с<strong>и</strong>лат да г<strong>и</strong> рас<strong>и</strong>пат плодов<strong>и</strong>те на толкугод<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>те ус<strong>и</strong>лб<strong>и</strong>, да докажат<br />
дека Македонск<strong>и</strong>те Бугар<strong>и</strong> се одделна нац<strong>и</strong>ја, со посебен јаз<strong>и</strong>к, со<br />
посебн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> задач<strong>и</strong>! Какв<strong>и</strong> поголем<strong>и</strong> доказ<strong>и</strong> можат да бараат<br />
Срб<strong>и</strong>те за тоа дека Македон<strong>и</strong>ја не е бугарска... Зошто да не <strong>и</strong>м поверуваат<br />
на македонск<strong>и</strong>те патр<strong>и</strong>от<strong>и</strong>: Шаховц<strong>и</strong>, Гр<strong>и</strong>горчевц<strong>и</strong> <strong>и</strong> др. – на т<strong>и</strong>е<br />
македонск<strong>и</strong> свет<strong>и</strong>ла, кога Срб<strong>и</strong>те по тоа прашање <strong>и</strong> за најн<strong>и</strong>штожн<strong>и</strong>те<br />
доказ<strong>и</strong> се фаќаат М<strong>и</strong>натата год<strong>и</strong>на, кога во Петербург <strong>и</strong>злезе картата на<br />
г. Комаров, во која Македонск<strong>и</strong>те Бугар<strong>и</strong> беа покажан<strong>и</strong> како Македонск<strong>и</strong><br />
Словен<strong>и</strong>, цел<strong>и</strong>от бугарск<strong>и</strong> свет се вознем<strong>и</strong>р<strong>и</strong> од тоа <strong>и</strong>знас<strong>и</strong>лување на<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ската <strong>и</strong> етнографската правда; с<strong>и</strong>те н<strong>и</strong>е се пров<strong>и</strong>кнавме дека<br />
Рус<strong>и</strong>те од желбата да <strong>и</strong>м угодат на Срб<strong>и</strong>те ја <strong>и</strong>скр<strong>и</strong>вуваат в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ната.<br />
Што треба да пом<strong>и</strong>сл<strong>и</strong>ме сега за Младата македонска друж<strong>и</strong>на, кога таа<br />
<strong>и</strong>стото тоа го <strong>и</strong>зјавува од бугарската престолн<strong>и</strong>на...“ 26 .<br />
Покрај друг<strong>и</strong>те вакв<strong>и</strong> напад<strong>и</strong> во разн<strong>и</strong> бугарск<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја од тоа време, веројатно по<strong>и</strong>нтересен е текстот на Д. Т. Левов,<br />
п<strong>и</strong>шуван на 16. III 1892 год. во Стара Загора <strong>и</strong> објавен на 13 апр<strong>и</strong>л пак<br />
во в. <strong>„Св</strong>обода“, во кој не само што се напаѓа правоп<strong>и</strong>сната <strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>чната<br />
реформа што ја прават „лозар<strong>и</strong>те“, туку се прават <strong>и</strong> <strong>и</strong>звесн<strong>и</strong> аналог<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
што се мошне кур<strong>и</strong>озн<strong>и</strong> во светл<strong>и</strong>ната на резултат<strong>и</strong>те од подоцнежн<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> разв<strong>и</strong>ток: „Рус<strong>и</strong>те – вел<strong>и</strong> Левов – п<strong>и</strong>шуваат на московското<br />
наречје, <strong>и</strong>сто така недостапно за друг<strong>и</strong>те неп<strong>и</strong>смен<strong>и</strong> Рус<strong>и</strong> <strong>и</strong> уште повеќе<br />
за Белорус<strong>и</strong>те <strong>и</strong> Малорус<strong>и</strong>те. Истата појава се забележува во Герман<strong>и</strong>ја,<br />
Франц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> во с<strong>и</strong>те европск<strong>и</strong> држав<strong>и</strong> <strong>и</strong> особено во Белг<strong>и</strong>ја, каде што<br />
Фламанц<strong>и</strong>те не го разб<strong>и</strong>раат француск<strong>и</strong>от, <strong>и</strong>л<strong>и</strong> Шкот<strong>и</strong>те <strong>и</strong> Ирц<strong>и</strong>те –<br />
англ<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от <strong>и</strong> Баварц<strong>и</strong>те – пруск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к“ 27 .<br />
Со ов<strong>и</strong>е споредб<strong>и</strong> Левов точно го определува местото на Македонц<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к во словенск<strong>и</strong>от свет. Тој станува токму<br />
прот<strong>и</strong>в воведен<strong>и</strong>те македон<strong>и</strong>зм<strong>и</strong> во јаз<strong>и</strong>кот на „Лоза“ <strong>и</strong> со жолч<br />
одбележува:<br />
,,...,Друж<strong>и</strong>ната‘, раководена од туѓ<strong>и</strong> на наш<strong>и</strong>от народ тенденц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
fixe-<strong>и</strong>де<strong>и</strong>, наместо да п<strong>и</strong>шува веѓ<strong>и</strong> – г<strong>и</strong> вад<strong>и</strong> оч<strong>и</strong>те, дејствувајќ<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>тоа<br />
наполно свесно <strong>и</strong> зарад<strong>и</strong> ч<strong>и</strong>сто его<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> <strong>и</strong> неморалн<strong>и</strong> <strong>и</strong>де<strong>и</strong>. Да се<br />
објасн<strong>и</strong>ме.<br />
Најпрв<strong>и</strong>н – вел<strong>и</strong> Левов – нека н<strong>и</strong> б<strong>и</strong>де дозволено да забележ<strong>и</strong>ме<br />
дека зборот Македон<strong>и</strong>ја е еден географск<strong>и</strong> терм<strong>и</strong>н, дека во неа ж<strong>и</strong>веат<br />
26 На <strong>и</strong>стото место.<br />
27 <strong>„Св</strong>обода“, VI, 786, 13. IV 1892, 3.
_________________________________________________________ 123<br />
Бугар<strong>и</strong>, Турц<strong>и</strong>, Грц<strong>и</strong>, Куцовлас<strong>и</strong>, Ерменц<strong>и</strong> <strong>и</strong> Евре<strong>и</strong>; следствено,<br />
<strong>и</strong>нтересно е да знаеме кон која од горн<strong>и</strong>ве нац<strong>и</strong><strong>и</strong> се смета ,Младата<br />
македонска кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на‘. Од стат<strong>и</strong>јата ,Неколко бележк<strong>и</strong>‘ стр. 5<br />
се гледа дека таа се вбројува кон денешн<strong>и</strong>от преовладувачк<strong>и</strong> словенск<strong>и</strong><br />
елемент, дека <strong>и</strong>мето на тој словенск<strong>и</strong> елемент е ,Македонц<strong>и</strong>‘, дека<br />
Македон<strong>и</strong>ја е н<strong>и</strong>вната татков<strong>и</strong>на, дека таа е одделно словенско господарство,<br />
ч<strong>и</strong>е м<strong>и</strong>нато е покр<strong>и</strong>ено со блесок <strong>и</strong> особено во времето на Ф<strong>и</strong>л<strong>и</strong>па <strong>и</strong><br />
Александра Вел<strong>и</strong>к<strong>и</strong>, но пр<strong>и</strong> н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те наследн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> опаднало. Сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong><br />
кур<strong>и</strong>озн<strong>и</strong> поглед<strong>и</strong> се <strong>и</strong>зв<strong>и</strong>н<strong>и</strong>телн<strong>и</strong> за с<strong>и</strong>тн<strong>и</strong>те наш<strong>и</strong> п<strong>и</strong>сарч<strong>и</strong>ња што се<br />
родум од Македон<strong>и</strong>ја... Меѓутоа, н<strong>и</strong>е не можеме да ја прост<strong>и</strong>ме таквата<br />
заблуда <strong>и</strong> незнаење на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата од страна на ,Младата друж<strong>и</strong>на‘; уште<br />
повеќе што тоа не е толку плод на незнаење <strong>и</strong> заблуда, колку резултат<br />
на морална <strong>и</strong>забеност <strong>и</strong> в<strong>и</strong>зант<strong>и</strong>ска лукавост. ,Младата друж<strong>и</strong>на‘ под<br />
превезот на кн<strong>и</strong>жевноста нема цел да реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра <strong>и</strong> пропаг<strong>и</strong>ра некаков<br />
фантаст<strong>и</strong>чен фонетск<strong>и</strong> правоп<strong>и</strong>с, туку тенденц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> цел<strong>и</strong>, колку кур<strong>и</strong>озн<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> жалн<strong>и</strong>, толку вознем<strong>и</strong>рувачк<strong>и</strong>, срамн<strong>и</strong> <strong>и</strong> опасн<strong>и</strong>. Целта што се гон<strong>и</strong> од<br />
,Друж<strong>и</strong>ната‘ ... се гледа од предговорот на ,Лоза‘. Стр.[ана] 1 почнува со<br />
речен<strong>и</strong>цата на Софокле: ,Н<strong>и</strong>штожн<strong>и</strong>к е оној што <strong>и</strong>ма подобар пр<strong>и</strong>јател<br />
од својата татков<strong>и</strong>на‘. Потоа се ц<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ра цел пасус од апелот на Баронот<br />
Костад<strong>и</strong>н Бел<strong>и</strong> <strong>и</strong>спратен од ,В<strong>и</strong>ена кон сво<strong>и</strong>те еднородц<strong>и</strong> Македонц<strong>и</strong>‘...<br />
Редакц<strong>и</strong>јата на ,Лоза‘ сожалува што ,негов<strong>и</strong>те патр<strong>и</strong>отск<strong>и</strong> совет<strong>и</strong> досега<br />
не б<strong>и</strong>ле чуен<strong>и</strong> од он<strong>и</strong>е за ко<strong>и</strong>што тој г<strong>и</strong> предназнач<strong>и</strong>л‘. Потоа ,Македонската<br />
друж<strong>и</strong>на‘ г<strong>и</strong> в<strong>и</strong>ка сво<strong>и</strong>те сотатков<strong>и</strong>нц<strong>и</strong> да го <strong>и</strong>сполнат свет<strong>и</strong>от<br />
долг ,да служат <strong>и</strong> работат за татков<strong>и</strong>ната, за народното добро‘, од ко<strong>и</strong>што<br />
,зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong> нашата л<strong>и</strong>чна среќа‘“ 28 .<br />
Откако дава поголем ц<strong>и</strong>тат од предговорот на „Лоза“, Д. Т. Левов<br />
г<strong>и</strong> прав<strong>и</strong> следн<strong>и</strong>ве заклучоц<strong>и</strong> <strong>и</strong> укажувања пред бугарската јавност:<br />
„Како што гледате, ,Македонската друж<strong>и</strong>на‘ смета дека н<strong>и</strong>вната<br />
татков<strong>и</strong>на е Македон<strong>и</strong>ја; дека последнава е населена со посебно словенско<br />
племе наречено ,Македонц<strong>и</strong>‘; дека таму се собрале ,севозможн<strong>и</strong><br />
надворешн<strong>и</strong> елемент<strong>и</strong>‘, т.е. Бугар<strong>и</strong>, Грц<strong>и</strong>, Срб<strong>и</strong> <strong>и</strong> др. одушевен<strong>и</strong> од<br />
сво<strong>и</strong>те планов<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>; дека целта <strong>и</strong>м е да н<strong>и</strong> дадат еден с<strong>и</strong>лен отпор<br />
<strong>и</strong> да се зачуваат од наш<strong>и</strong>те грабежн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> посегнувања <strong>и</strong> дека на крајот<br />
,Лоза‘ ќе ѝ служ<strong>и</strong> на <strong>и</strong>стата цел!! Како в<strong>и</strong> се бенд<strong>и</strong>сува! – прашува<br />
Левов – За таа цел ќе послужеле слободн<strong>и</strong>те кап<strong>и</strong>тал<strong>и</strong> што ќе г<strong>и</strong> чувале<br />
во ,Заемо-спестовната каса на Македонц<strong>и</strong>те‘ (в<strong>и</strong>д<strong>и</strong> стр. 48) <strong>и</strong> сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето,<br />
насловот, програмата <strong>и</strong> насоката на кое ќе се определат со<br />
решен<strong>и</strong>е на Друж<strong>и</strong>ната (в. чл. I, п. а од Уставот), т.е. полека-лека ќе ја<br />
подготвуваат бугарската јавност за одделување на Македон<strong>и</strong>ја од<br />
Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> лека-полека ќе воведуваат зборов<strong>и</strong> од охр<strong>и</strong>дското поднаречје<br />
што ќе б<strong>и</strong>де л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к на <strong>и</strong>дната Вел<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, на чело на<br />
којашто ќе дојде некој од редактор<strong>и</strong>те на ,Лоза‘ во својство на Ф<strong>и</strong>л<strong>и</strong>па<br />
28 На <strong>и</strong>стото место.
_________________________________________________________<br />
124<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> Александра!! Итро <strong>и</strong> вешто зам<strong>и</strong>слено <strong>и</strong> тоа знаат каде – во Соф<strong>и</strong>ја,<br />
во тоа срце, центарот на Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> бугар<strong>и</strong>змот!!! Нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на, м<strong>и</strong>слата за<br />
една Вел<strong>и</strong>ка Александрова Македон<strong>и</strong>ја е утоп<strong>и</strong>ска <strong>и</strong> кур<strong>и</strong>озна, но сепак<br />
н<strong>и</strong>е не можеме да се начуд<strong>и</strong>ме на смелоста <strong>и</strong> дрскоста на п<strong>и</strong>шувач<strong>и</strong>те<br />
од ,Друж<strong>и</strong>ната‘ што от<strong>и</strong>доа дотаму та во нашата престолн<strong>и</strong>на започнаа<br />
да нè наречуваат ,грабежн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> посегнувач<strong>и</strong>‘ продолжувајќ<strong>и</strong> да се<br />
ползуваат од нашето општо благо!! Таква нечуена дрскост <strong>и</strong> глупост само<br />
во блажена Бугар<strong>и</strong>ја може да пом<strong>и</strong>не без ѓумрук!! Цело орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рано<br />
друштво со сво<strong>и</strong> средства <strong>и</strong> сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја се реш<strong>и</strong>ло акт<strong>и</strong>вно <strong>и</strong> неказнето да<br />
поткопува под целоста на бугарск<strong>и</strong>от народ, под неговото постоење...<br />
М<strong>и</strong>слата дека во Македон<strong>и</strong>ја посто<strong>и</strong> посебно словенско племе,<br />
наречено ,македонско‘ – сведоч<strong>и</strong> понатаму Левов – првпат се род<strong>и</strong> во<br />
Рус<strong>и</strong>ја во 1887 г. во сферата на реакц<strong>и</strong>онерн<strong>и</strong>от печат. Уште во 1886 г.<br />
Ив. С. Аксаков л<strong>и</strong>чно беше н<strong>и</strong> се обрнал кон нас со зборов<strong>и</strong>те: ,Зошто<br />
в<strong>и</strong>е не го земете за л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к своето македонско наречје што е<br />
побогато од бугарското <strong>и</strong> побл<strong>и</strong>ско () до нашето. Тоа ќе нè пр<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>ж<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
ќе нè сврзе пос<strong>и</strong>лно‘! Колку повеќе однос<strong>и</strong>те помеѓу двете родствен<strong>и</strong><br />
влад<strong>и</strong> стануваа понатегнат<strong>и</strong>, толку поенерг<strong>и</strong>чно се спроведуваше таа<br />
<strong>и</strong>деја од руск<strong>и</strong>те д<strong>и</strong>пломат<strong>и</strong>. За да се одмаздат Рус<strong>и</strong>те за неуспехот во<br />
Соф<strong>и</strong>ја, т<strong>и</strong>е почнаа да н<strong>и</strong> пакостат во Македон<strong>и</strong>ја, верувајќ<strong>и</strong> дека таму<br />
н<strong>и</strong> е слабата ж<strong>и</strong>чка на којашто треба да се <strong>и</strong>гра...“ 29 .<br />
5.<br />
Првата вест на егзарх<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от орган „Нов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“ беше констатац<strong>и</strong>јата:<br />
„За одбележување во тоа сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е е што се п<strong>и</strong>шува на наречјето на<br />
Бугар<strong>и</strong>те во в<strong>и</strong>лает<strong>и</strong>те“ 30 . Дур<strong>и</strong> следната вест беше за п<strong>и</strong>шувањето на<br />
грчк<strong>и</strong>от цар<strong>и</strong>градск<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>к „Неологос“ 31 , по коешто дојде поопш<strong>и</strong>рната<br />
стат<strong>и</strong>ја на редакторот А. Шопов за тоа п<strong>и</strong>шување, каде што гласноговорн<strong>и</strong>кот<br />
на Егзарх<strong>и</strong>јата остро станува прот<strong>и</strong>в констатац<strong>и</strong>јата на<br />
охр<strong>и</strong>ѓанецот дека „Бугар<strong>и</strong>те во в<strong>и</strong>лает<strong>и</strong>те не се Бугар<strong>и</strong>, дека се ,Македонск<strong>и</strong><br />
Словен<strong>и</strong>‘, дека се Срб<strong>и</strong>, со друг<strong>и</strong> зборов<strong>и</strong>, Срб<strong>и</strong> по јаз<strong>и</strong>к, нарав<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> об<strong>и</strong>ча<strong>и</strong>“ 32 . А пак во таа стат<strong>и</strong>ја на „Неологос“ јасно се вел<strong>и</strong>: „Најпосле,<br />
весн<strong>и</strong>кот Свобода согледа прст за прот<strong>и</strong>вдејство на бугар<strong>и</strong>змот <strong>и</strong><br />
меѓу бегалц<strong>и</strong>те Словеномакедонц<strong>и</strong> во Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> затоа најде за умесно<br />
да не г<strong>и</strong> остав<strong>и</strong> на м<strong>и</strong>р <strong>и</strong> преселен<strong>и</strong>те порад<strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong>те на<br />
бугарск<strong>и</strong>те пропаганд<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> <strong>и</strong> населен<strong>и</strong> во Бугар<strong>и</strong>ја бегалц<strong>и</strong>. Свобода,<br />
земајќ<strong>и</strong> го како повод едно пер<strong>и</strong>од<strong>и</strong>чно сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е под наслов Лоза,<br />
<strong>и</strong>здавано во Соф<strong>и</strong>ја на словеномакедонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, со сосем друг правоп<strong>и</strong>с<br />
(не бугарск<strong>и</strong>), <strong>и</strong>зр<strong>и</strong>гнува разрушувачк<strong>и</strong> пен<strong>и</strong> прот<strong>и</strong>в Словеномакедонц<strong>и</strong>те<br />
во Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> г<strong>и</strong> заплашува со <strong>и</strong>спадување. И зошто Затоа што<br />
29 На <strong>и</strong>стото место.<br />
30 „Нов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“, II, 41, Цар<strong>и</strong>градъ, 14. II 1892, 3.<br />
31 Според в. „Нов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“, II, 68, 22. V 1892, 1.<br />
32 „Нов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“, II, 68, 22. V 1892. 1.
_________________________________________________________ 125<br />
Словеномакедонц<strong>и</strong>те, <strong>и</strong>змамен<strong>и</strong> <strong>и</strong> откако г<strong>и</strong> остав<strong>и</strong>ле татков<strong>и</strong>те огн<strong>и</strong>шта,<br />
се преселуваат во Бугар<strong>и</strong>ја, каде што, откако се запознаваат поодбл<strong>и</strong>зу<br />
со бугарск<strong>и</strong>от народ, со негов<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, негов<strong>и</strong>те нарав<strong>и</strong> <strong>и</strong> об<strong>и</strong>ча<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> откако г<strong>и</strong> наоѓаат туѓ<strong>и</strong> за себес<strong>и</strong>, ја сетуваат <strong>и</strong>змамата <strong>и</strong> почнуваат да с<strong>и</strong><br />
го разработуваат мајч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong>здавајќ<strong>и</strong> разн<strong>и</strong> пер<strong>и</strong>од<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на него. Таа ор<strong>и</strong>ентац<strong>и</strong>ја на Словеномакедонц<strong>и</strong>те Свобода ја<br />
карактер<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра како шлакан<strong>и</strong>ца на панбугар<strong>и</strong>змот <strong>и</strong> откако разм<strong>и</strong>слува<br />
за јаз<strong>и</strong>кот <strong>и</strong> правоп<strong>и</strong>сот на Лоза наоѓа дека јаз<strong>и</strong>кот на Словеномакедонц<strong>и</strong>те<br />
е неразб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>в за Бугар<strong>и</strong>те, а правоп<strong>и</strong>сот сосем туѓ на бугарск<strong>и</strong>от,<br />
па прашува: која е целта <strong>и</strong> намената на печатењето во главн<strong>и</strong>от<br />
град на Бугар<strong>и</strong>ја сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја на словеномакедонското наречје што<br />
Бугар<strong>и</strong>те не го разб<strong>и</strong>раат“ 33 .<br />
Весн<strong>и</strong>кот „Нов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“ (А. Шопов) се об<strong>и</strong>де да му одговор<strong>и</strong> на<br />
„Неологос“ дека „Сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето Лоза не се <strong>и</strong>здава на словеномакедонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, туку на бугарск<strong>и</strong>“ 34 . Меѓутоа, веднаш дојде новата стат<strong>и</strong>ја од Пелагон<br />
(којшто се потп<strong>и</strong>шува <strong>и</strong> со псевдон<strong>и</strong>мот Македон, зад кој се кр<strong>и</strong>е<br />
уч<strong>и</strong>телот од Кајлар<strong>и</strong> Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар Сакелар<strong>и</strong>ев!), во која непосредно му се<br />
обраќа на Шопова: „Натемате, ѓаволе! Т<strong>и</strong> настојуваш за Бугар<strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја,<br />
но н<strong>и</strong>е со непобедл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> доказ<strong>и</strong> т<strong>и</strong> покажавме дека такв<strong>и</strong> н<strong>и</strong> по<br />
јаз<strong>и</strong>кот, н<strong>и</strong> по нарав<strong>и</strong>те <strong>и</strong> об<strong>и</strong>ча<strong>и</strong>те не постојат во Македон<strong>и</strong>ја. Како<br />
потврда на тоа т<strong>и</strong> фрл<strong>и</strong>в в л<strong>и</strong>це <strong>и</strong> неко<strong>и</strong> фраз<strong>и</strong> од в. Свобода што го<br />
потврдуваат реченото од нас. Но т<strong>и</strong>, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> т<strong>и</strong>е фраз<strong>и</strong> ја потврдуваат<br />
твојата гн<strong>и</strong>ла теор<strong>и</strong>ја за панбугар<strong>и</strong>змот, с<strong>и</strong> нашол за благосклоно, како<br />
секогаш, да го пре<strong>и</strong>начуваш кажаното од Свобода <strong>и</strong> од нас... В. Неологос<br />
го <strong>и</strong>маш в раце <strong>и</strong> таму н<strong>и</strong>е преп<strong>и</strong>шуваме од Свобода дека таа го наоѓа<br />
јаз<strong>и</strong>кот на Словеномакедонц<strong>и</strong>те неразб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>в за Бугар<strong>и</strong>те, а јаз<strong>и</strong>кот на<br />
последн<strong>и</strong>ве – неразб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>в за Словеномакедонц<strong>и</strong>те. А после, во желбата<br />
да го удав<strong>и</strong>ш тоа неблагодарно за панбугар<strong>и</strong>змот дело на Словеномакедонц<strong>и</strong>те<br />
вел<strong>и</strong>ш дека сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето Лоза не се <strong>и</strong>здава на словеномакедонск<strong>и</strong>,<br />
ам<strong>и</strong> на бугарск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к. Но ако тоа е така, зошто Свобода лее жолч<br />
прот<strong>и</strong>в Словеномакедонц<strong>и</strong>те редактор<strong>и</strong> на Лоза...“ 35 .<br />
Оваа полем<strong>и</strong>ка всушност потврдува дека прашањето за македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к токму во тој момент (1892) беше многу актуелно <strong>и</strong> во<br />
Македон<strong>и</strong>ја. Во Костур Општ<strong>и</strong>ната ја отфрл<strong>и</strong> власта на Егзарх<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> го<br />
воведе македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к во уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>штата <strong>и</strong> во својата адм<strong>и</strong>н<strong>и</strong>страц<strong>и</strong>ја,<br />
зарад<strong>и</strong> што се п<strong>и</strong>шуваа веќе <strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, речн<strong>и</strong>к <strong>и</strong> грамат<strong>и</strong>ка<br />
36 . Об<strong>и</strong>дот за <strong>и</strong>здавање „Македонск<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ст“ во Цар<strong>и</strong>град на македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к пропадна во 1887 год<strong>и</strong>на 37 , но на Уч<strong>и</strong>телск<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р во Пр<strong>и</strong>леп<br />
33 На <strong>и</strong>стото место.<br />
34 „Нов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“, II, 68, 22. V 1892, 1.<br />
35 “Нов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“, II, 68, 22. V 1892, 1.<br />
36 Славко Д<strong>и</strong>мевск<strong>и</strong>, Борбата на костурчан<strong>и</strong> за аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на македонската<br />
народност <strong>и</strong> македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, „Разглед<strong>и</strong>“, Х, 2, Скопје, 1968, 623-639.<br />
37 Д-р Кл<strong>и</strong>ме Џамбазовск<strong>и</strong>, Неуспел об<strong>и</strong>д за <strong>и</strong>здавање „Македонск<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ст“ во<br />
Цар<strong>и</strong>град 1887 год<strong>и</strong>на, „Современост“, XIV, 10, Скопје, 1964, 1062-1067.
_________________________________________________________<br />
126<br />
собран<strong>и</strong>те 32 македонск<strong>и</strong> уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> во јун<strong>и</strong> 1891 год<strong>и</strong>на како трета точка<br />
го постав<strong>и</strong>ја пак прашањето за наставн<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к на уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>штата во<br />
Македон<strong>и</strong>ја, а во донесената Резолуц<strong>и</strong>ја мегу другото сто<strong>и</strong>: „Македон<strong>и</strong>ја<br />
е поплавена од учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> друг<strong>и</strong> помагала на бугарск<strong>и</strong>, српск<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
грчк<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, само не на наш<strong>и</strong>от мајч<strong>и</strong>н јаз<strong>и</strong>к. Н<strong>и</strong>е <strong>и</strong>маме с<strong>и</strong>л<strong>и</strong> да напечат<strong>и</strong>ме<br />
сво<strong>и</strong> учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, доколку владата на Неговото Вел<strong>и</strong>чество Султанот<br />
н<strong>и</strong> одобр<strong>и</strong> да печат<strong>и</strong>ме во царск<strong>и</strong>те печатн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>“ 38 . Тоа беше значајно<br />
обновување на прашањето за јаз<strong>и</strong>кот во наш<strong>и</strong>те уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта што беше<br />
поставено уште на Прв<strong>и</strong>от уч<strong>и</strong>телск<strong>и</strong> собор во Пр<strong>и</strong>леп во 1871 год<strong>и</strong>на<br />
39 .<br />
Во сред<strong>и</strong>ната на јун<strong>и</strong> следната 1892 год<strong>и</strong>на, токму кога се од<strong>и</strong>груваше<br />
жесток<strong>и</strong>от прогон на „лозар<strong>и</strong>те“ во Соф<strong>и</strong>ја, во градот Воден беше<br />
одржан нов Уч<strong>и</strong>телск<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р со 39 делегат<strong>и</strong> од тр<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong><br />
в<strong>и</strong>лает<strong>и</strong>, на кој, покрај другото, се побарала <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>мената на чл. 23 од<br />
Берл<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от договор <strong>и</strong> донесување на ветен<strong>и</strong>от Органск<strong>и</strong> устав на<br />
Македон<strong>и</strong>ја сл<strong>и</strong>чен на Кр<strong>и</strong>тск<strong>и</strong>от, а уч<strong>и</strong>телот Иван Гогов во својот<br />
реферат наглас<strong>и</strong>л: „Пропаганд<strong>и</strong>те со својата дејност го трујат <strong>и</strong> го разед<strong>и</strong>нувааат<br />
народот во Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> ја оневозможуваат слободната<br />
акт<strong>и</strong>вност на уч<strong>и</strong>телството што е ед<strong>и</strong>нствено пов<strong>и</strong>кано да го вод<strong>и</strong> кон<br />
посреќна <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>на“ 40 .<br />
6.<br />
Спомнувајќ<strong>и</strong> с<strong>и</strong> за т<strong>и</strong>е год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, Коста Шахов (под псевдон<strong>и</strong>мот<br />
Н<strong>и</strong>коле) во негов<strong>и</strong>от нов весн<strong>и</strong>к „Македон<strong>и</strong>я“ во 1902 год<strong>и</strong>на дава доста<br />
подробност<strong>и</strong> за таа жестока <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја на Друж<strong>и</strong>ната:<br />
„...Покојн<strong>и</strong>от Стамболов сè беше потч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>л <strong>и</strong> б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> македонското<br />
прашање го сметаше за прашање што само Владата треба да ја<br />
<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>ра, <strong>и</strong>л<strong>и</strong> подобро, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> <strong>и</strong>маше желба да го командува секое<br />
народно дв<strong>и</strong>жење, како тој што с<strong>и</strong> го разб<strong>и</strong>раше <strong>и</strong> сакаше, не дозволуваше<br />
да станува какво <strong>и</strong> да е дв<strong>и</strong>жење покрај неговата л<strong>и</strong>чна <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јат<strong>и</strong>ва<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> неговото благоволен<strong>и</strong>е. Тој не <strong>и</strong>м го пр<strong>и</strong>знаваше правото да се<br />
мешаат во македонското дело дур<strong>и</strong> н<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>те Македонц<strong>и</strong>...<br />
Во негово време во Соф<strong>и</strong>ја се <strong>и</strong>здаваше в. ,Македон<strong>и</strong>я‘. Штом<br />
редакц<strong>и</strong>јата св<strong>и</strong>ка на собран<strong>и</strong>е неколц<strong>и</strong>на од попрв<strong>и</strong>те граѓан<strong>и</strong> меѓу<br />
македонската ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>ја, во хот. ,Конкорд<strong>и</strong>ја‘, со цел да се покрене<br />
38 Д-р Славко Д<strong>и</strong>мевск<strong>и</strong>, Неко<strong>и</strong> форм<strong>и</strong> на здружување на македонското граѓанство<br />
<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>јата во 80-т<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> на XIX век, „Год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>к на Инст<strong>и</strong>тутот<br />
за соц<strong>и</strong>олошк<strong>и</strong> <strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко-правн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања“, III, 1, Скопје, 1977, 187.<br />
39 Първ<strong>и</strong>я българск<strong>и</strong> уч<strong>и</strong>телск<strong>и</strong> съборъ въ Пр<strong>и</strong>л5пъ, „Нов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“, IV, 37, 1. II 1892,<br />
3; Първ<strong>и</strong>я българск<strong>и</strong> уч<strong>и</strong>телск<strong>и</strong> съборъ въ в<strong>и</strong>лает<strong>и</strong>т5, „Нов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“, IV, 54, 1. IV 1892, 1;<br />
К. М. Скопаковъ, Гр<strong>и</strong>горъ Пърл<strong>и</strong>чевъ.Истор<strong>и</strong>ко-л<strong>и</strong>тературенъ очеркъ, „Извест<strong>и</strong>я на<br />
сем<strong>и</strong>нара по славянска ф<strong>и</strong>лолог<strong>и</strong>я“, III (за 1908-1910); Д-р Боро Мокров, Збор, печат,<br />
време. Зборн<strong>и</strong>к трудов<strong>и</strong> од <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата на македонск<strong>и</strong>от печат, Скопје, 1987, 78-84.<br />
40 Д-р Славко Д<strong>и</strong>мевск<strong>и</strong>, Неко<strong>и</strong> форм<strong>и</strong>..., 198.
_________________________________________________________ 127<br />
една пош<strong>и</strong>рока дејност, Стамболовата влада г<strong>и</strong> заплаш<strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те во<br />
тоа собран<strong>и</strong>е со екстерн<strong>и</strong>рање во Турц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong>, преку в. ,Свобода‘, <strong>и</strong>м ја<br />
покажа Дупн<strong>и</strong>чката гран<strong>и</strong>ца; г<strong>и</strong> натера престолн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те пожарн<strong>и</strong>кар<strong>и</strong> на<br />
чело со Сп. Костов да ја заплашуваат Редакц<strong>и</strong>јата со растурање на<br />
печатн<strong>и</strong>цата <strong>и</strong> со тепање на редакторот, коешто во времето на Пан<strong>и</strong>цов<strong>и</strong>от<br />
процес се сврш<strong>и</strong> со запечатување на печатн<strong>и</strong>цата по адм<strong>и</strong>н<strong>и</strong>страт<strong>и</strong>вен<br />
ред <strong>и</strong> со затворање на еден од соработн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на таа Редакц<strong>и</strong>ја,<br />
без да <strong>и</strong>маше каква <strong>и</strong> да е врска со процесот на Пан<strong>и</strong>ца.<br />
На крајот на 1889 год. – продолжува Шахов – во Соф<strong>и</strong>ја се образува<br />
Македонска заемо-спестовна каса. Тогаш владата г<strong>и</strong> пушт<strong>и</strong> прот<strong>и</strong>в<br />
неа <strong>и</strong> пожарн<strong>и</strong>кар<strong>и</strong>те <strong>и</strong> редактор<strong>и</strong>те на в. ,Свобода‘, ко<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтр<strong>и</strong>г<strong>и</strong>раа,<br />
правеа, ч<strong>и</strong>неа <strong>и</strong> успеаја да ја задушат уште пр<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>от зарод<strong>и</strong>ш, –<br />
неко<strong>и</strong> од членов<strong>и</strong>те г<strong>и</strong> заплаш<strong>и</strong>ја, го отпушт<strong>и</strong>ја претседателот од М<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стерството<br />
за надворешн<strong>и</strong> работ<strong>и</strong>, ја разнеб<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ја.<br />
Неколц<strong>и</strong>на Македонц<strong>и</strong> во Соф<strong>и</strong>ја се об<strong>и</strong>доа да образуваат едно<br />
благотворно друштво <strong>и</strong> кога требаше да почне да работ<strong>и</strong>, владата г<strong>и</strong><br />
натера пожарн<strong>и</strong>кар<strong>и</strong>те, на чело со еден ч<strong>и</strong>новн<strong>и</strong>к од М<strong>и</strong>н<strong>и</strong>стерството за<br />
ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong><strong>и</strong>, да го преземат, коешто <strong>и</strong> го направ<strong>и</strong>ја со штурм <strong>и</strong> на тој<br />
нач<strong>и</strong>н го ун<strong>и</strong>шт<strong>и</strong>ја друштвото уште на негов<strong>и</strong>от почеток.<br />
Подоцна неколку млад<strong>и</strong>нц<strong>и</strong> од студент<strong>и</strong>те Македонц<strong>и</strong> образуваа<br />
Млада македонска кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на што почна да го <strong>и</strong>здава сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето<br />
,Лоза‘. Владата на Стамболов презеде сè за да ја уб<strong>и</strong>е <strong>и</strong> неа. Членов<strong>и</strong>те<br />
на Друж<strong>и</strong>ната преку в. ,Свобода‘ г<strong>и</strong> објав<strong>и</strong> за сепарат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> <strong>и</strong> еден<br />
од н<strong>и</strong>в го <strong>и</strong>спрат<strong>и</strong> на <strong>и</strong>нтернац<strong>и</strong>ја (сургун) во Луков<strong>и</strong>т, двајца г<strong>и</strong> затвор<strong>и</strong><br />
во Соф<strong>и</strong>ја, друг<strong>и</strong> г<strong>и</strong> прогон<strong>и</strong> <strong>и</strong> на тој нач<strong>и</strong>н беше разб<strong>и</strong>ена – ја ун<strong>и</strong>шт<strong>и</strong>.<br />
Еден друг несреќн<strong>и</strong>к – сведоч<strong>и</strong> натаму Шахов – еднаш г<strong>и</strong> св<strong>и</strong>ка на<br />
м<strong>и</strong>т<strong>и</strong>нг Македонц<strong>и</strong>те во Соф<strong>и</strong>ја, во ,Арената П<strong>и</strong>з<strong>и</strong>‘. Пол<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата му<br />
забран<strong>и</strong> на наемателот на арената да ја отвор<strong>и</strong>, а <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јаторот го<br />
<strong>и</strong>нтерн<strong>и</strong>ра во Враца уште во <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от ден.<br />
Со т<strong>и</strong>е сво<strong>и</strong> неморалн<strong>и</strong> <strong>и</strong> нас<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> средства Стамболовата<br />
влада не запре една бујна борба за Македон<strong>и</strong>ја, ам<strong>и</strong> таа запре една<br />
разумна <strong>и</strong> навремена работа што <strong>и</strong>маше задача да подготв<strong>и</strong> една<br />
сер<strong>и</strong>озна борба за слободата на робот во Македон<strong>и</strong>ја“ 41 .<br />
Изворн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> на учесн<strong>и</strong>кот во т<strong>и</strong>е настан<strong>и</strong> К. Шахов<br />
пласт<strong>и</strong>чно ја оцртуваат атмосферата сред Македонц<strong>и</strong>те во т<strong>и</strong>е две-тр<strong>и</strong><br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> во Соф<strong>и</strong>ја. Но не со помала веродостојност н<strong>и</strong> сведоч<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
тогашн<strong>и</strong>от млад учесн<strong>и</strong>к во т<strong>и</strong>е дв<strong>и</strong>жења (порад<strong>и</strong> што мораше <strong>и</strong> да ја<br />
напушт<strong>и</strong> Соф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>времено да от<strong>и</strong>де во Белград, а потоа за подолго во<br />
Австр<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Швајцар<strong>и</strong>ја), македонск<strong>и</strong>от драмск<strong>и</strong> п<strong>и</strong>сател <strong>и</strong> најзначаен<br />
театарск<strong>и</strong> деец Војдан Чернодр<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>, којшто во тоа време нап<strong>и</strong>ша <strong>и</strong><br />
цела драма за образувањето <strong>и</strong> задушувањето на втората Млада македон-<br />
41 Н<strong>и</strong>коле, Едно кратко обяснен<strong>и</strong>е на раздор<strong>и</strong>т5 ср5дъ Македоно-Одр<strong>и</strong>нската<br />
орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я въ Княжеството, „Македон<strong>и</strong>я“, I, 1, Русе, 20. I 1902, 3.
_________________________________________________________<br />
128<br />
ска друж<strong>и</strong>на во Соф<strong>и</strong>ја. Преку устата на главната л<strong>и</strong>чност во драмата<br />
„Македонска ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>ја“ Изворск<strong>и</strong> (еден од „македонск<strong>и</strong>те сепарат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>“),<br />
В. Чернодр<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> во 1894 год<strong>и</strong>на вел<strong>и</strong>:<br />
„Стамболов н<strong>и</strong> ја растур<strong>и</strong> Друж<strong>и</strong>ната. Штом падна тој н<strong>и</strong>е ја<br />
обнов<strong>и</strong>вме. Господата прав<strong>и</strong>телствен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> пак сакаат да н<strong>и</strong> ја растурат.<br />
Зошто, да в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>ме... Стамболов ја згаз<strong>и</strong> оваа Друж<strong>и</strong>на нел<strong>и</strong> затоа што<br />
стапна на една самостојна почва, нел<strong>и</strong> затоа што таа не му се поддаде<br />
на неговото вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е, нел<strong>и</strong> затоа тој ја растур<strong>и</strong> зашто таа не сакаше да<br />
стане оруд<strong>и</strong>е во негов<strong>и</strong>те раце. Да, тоа беше најважната пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>на за<br />
ун<strong>и</strong>штувањето на Младата македонска друж<strong>и</strong>на во 92-та год<strong>и</strong>на“ 42 .<br />
И сам<strong>и</strong>от Коста Шахов, како централна л<strong>и</strong>чност во т<strong>и</strong>е дв<strong>и</strong>жења, во<br />
една од сво<strong>и</strong>те стат<strong>и</strong><strong>и</strong> само две год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> по ов<strong>и</strong>е настан<strong>и</strong> п<strong>и</strong>шува:<br />
„Во 1891 год<strong>и</strong>на се образува едно пр<strong>и</strong>ватно друштво од неколкум<strong>и</strong>на.<br />
Тоа друштво стана пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>на да се форм<strong>и</strong>ра несреќната Млада<br />
македонска кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на... Но затоа можеб<strong>и</strong> демонската ,Свобода‘<br />
уште пр<strong>и</strong> раѓањето ѝ се нафрл<strong>и</strong> како бесно куче <strong>и</strong> ~ г<strong>и</strong> нападна<br />
членов<strong>и</strong>те дека б<strong>и</strong>ле некакв<strong>и</strong>с<strong>и</strong> сепарат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>. Ако ја земе човек предв<strong>и</strong>д<br />
с<strong>и</strong>лата на таа гнасна ,Свобода‘ во она време, положбата на он<strong>и</strong>е бујн<strong>и</strong><br />
млад<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>, без да кажуваме дека еден член од неа власта дур<strong>и</strong> го<br />
<strong>и</strong>нтерн<strong>и</strong>ра, ќе разбереме како <strong>и</strong>згаснала“ 43 .<br />
7.<br />
Податоц<strong>и</strong>те за составот <strong>и</strong> за раковод<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те на Друж<strong>и</strong>ната, како <strong>и</strong><br />
за редактор<strong>и</strong>те на сп. „Лоза“, се разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>. Незав<strong>и</strong>сно дал<strong>и</strong> Петар Попарсов<br />
б<strong>и</strong>л член на Управата на Друж<strong>и</strong>ната <strong>и</strong> каков б<strong>и</strong>л негов<strong>и</strong>от статус<br />
во Редакц<strong>и</strong>јата на „Лоза“, тој бездруго <strong>и</strong>мал <strong>и</strong>стакната улога во целово<br />
дв<strong>и</strong>жење што се потврдува <strong>и</strong> од неговата претходна <strong>и</strong> особено од<br />
неговата послешна дејност во <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от правец. За нас во случајов е најважен<br />
односот спрема македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, а негов<strong>и</strong>от расказ „На Мокров“,<br />
објавен во сп. „Лоза“, дава најдобра <strong>и</strong>лустрац<strong>и</strong>ја 44 .<br />
Порад<strong>и</strong> с<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>те напад<strong>и</strong> од оф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>озот <strong>„Св</strong>обода“, редактор<strong>и</strong>те на<br />
„Лоза“ почувствуваа потреба уште во втор<strong>и</strong>от број на челно место да ја<br />
објават стат<strong>и</strong>јата „Неколку дум<strong>и</strong> по въпроса за народноста“, во која<br />
јасно дадоа на знаење дека „народноста на Македонц<strong>и</strong>те не може да<br />
б<strong>и</strong>де друга освен ,бугарска‘“ 45 (тука не може да не г<strong>и</strong> <strong>и</strong>маме предв<strong>и</strong>д <strong>и</strong><br />
подб<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те наводн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> пр<strong>и</strong> оваа определба!). Меѓутоа, теоретск<strong>и</strong>те<br />
основ<strong>и</strong> <strong>и</strong> методолошк<strong>и</strong>от пр<strong>и</strong>стап во оваа стат<strong>и</strong>ја на лозар<strong>и</strong>те несом-<br />
42 Александар Алекс<strong>и</strong>ев, Драмско сведоштво за дејноста <strong>и</strong> разб<strong>и</strong>вањето на<br />
„Младата македонска друж<strong>и</strong>на“, Сепарат на „Современост“, коло II, бр. 8-9, Скопје,<br />
1970, 886.<br />
43 „Гласъ Македонск<strong>и</strong>“, II, 5, Соф<strong>и</strong>я, 23. XII 1894, 1.<br />
44 Д-р Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Кон ф<strong>и</strong>лолошко-л<strong>и</strong>тературната дејност на Петар<br />
Попарсов. По повод 40-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од смртта, „Современост“, XXI, 4, 1981, 115-<br />
146.<br />
45 Неколку дум<strong>и</strong> по въпроса за народноста, „Лоза“, I, 2, Соф<strong>и</strong>а, 1892, 58.
_________________________________________________________ 129<br />
нено <strong>и</strong>мале улога <strong>и</strong> значење за современ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те Македонц<strong>и</strong>, но таа е<br />
значајна <strong>и</strong> за нашата наука денеска. Проблемот се разгледува мошне<br />
темелно, на н<strong>и</strong>вото на тогашната европска научна м<strong>и</strong>сла, врз богат<br />
компарат<strong>и</strong>вен матер<strong>и</strong>јал <strong>и</strong> со добро познавање на с<strong>и</strong>те релевантн<strong>и</strong><br />
компонент<strong>и</strong>. Пр<strong>и</strong>тоа особено е важно <strong>и</strong>скажувањето за меѓузав<strong>и</strong>сноста<br />
на народноста <strong>и</strong> државата:<br />
„Секоја народност – вел<strong>и</strong> „Лоза“ – се стрем<strong>и</strong> да с<strong>и</strong> образува<br />
самостојна држава, т.е. да б<strong>и</strong>де собрана со с<strong>и</strong>те делов<strong>и</strong> во едно цело, под<br />
една управа. Кога една народност влегува во составот на една држава<br />
од друга народност, тогаш кај неа се јавува желбата да се отцеп<strong>и</strong>, да се<br />
ослобод<strong>и</strong> (еманц<strong>и</strong>п<strong>и</strong>ра) од државата што ја владее <strong>и</strong> да образува самостојна<br />
држава... Така, пр<strong>и</strong>родната, прав<strong>и</strong>лната основа врз којашто треба да<br />
сто<strong>и</strong> секоја држава е начелото: државата треба да ја <strong>и</strong>ма за основа<br />
народноста; со друг<strong>и</strong> зборов<strong>и</strong> државата треба да б<strong>и</strong>де народна; <strong>и</strong><br />
обратно, на секоја народност треба да ѝ се даде можност да образува <strong>и</strong><br />
самостојна држава“ 46 . „Лоза“ пр<strong>и</strong>тоа за основа ја зема деф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата за<br />
народноста што ја дава Паскал Мац<strong>и</strong>н<strong>и</strong>: „Народноста е пр<strong>и</strong>родно влечење<br />
кај луѓето да ж<strong>и</strong>веат заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> државен ж<strong>и</strong>вот, кон коешто г<strong>и</strong> поткануваат:<br />
ед<strong>и</strong>нството на тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јата што ја населуваат, свесното чувствување<br />
на ед<strong>и</strong>нството на племенското потекло, заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те об<strong>и</strong>ча<strong>и</strong>, јаз<strong>и</strong>кот<br />
<strong>и</strong> верата“ 47 .<br />
Пр<strong>и</strong> разработувањето на с<strong>и</strong>ве ов<strong>и</strong>е одделн<strong>и</strong> компонент<strong>и</strong> може да<br />
се согледа една голема бл<strong>и</strong>зост со глед<strong>и</strong>штата <strong>и</strong> на К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во<br />
1903 год<strong>и</strong>на. И „Лоза“ посебен акцент му става токму на јаз<strong>и</strong>чното<br />
прашање за форм<strong>и</strong>рањето на нац<strong>и</strong>јата: „Но најважн<strong>и</strong>от услов што не<br />
може н<strong>и</strong>кој да го оспорува – се вел<strong>и</strong> во овој текст во „Лоза“ – <strong>и</strong> од кој<br />
н<strong>и</strong>кој не може да отстапува пр<strong>и</strong> определувањето на народноста, тоа е<br />
јаз<strong>и</strong>чното ед<strong>и</strong>нство: луѓето што сакаат да претставуваат една сплотена<br />
народност треба да зборуваат еднаков јаз<strong>и</strong>к“ 48 .<br />
И б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> с<strong>и</strong>те т<strong>и</strong>е елемент<strong>и</strong> за народноста не може да б<strong>и</strong>дат<br />
ун<strong>и</strong>верзално пр<strong>и</strong>менл<strong>и</strong>в<strong>и</strong>, редактор<strong>и</strong>те на „Лоза“ додаваат <strong>и</strong> свое <strong>и</strong>скажување<br />
што бездруго б<strong>и</strong>ло добро разбрано од тогашната македонска <strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>ја,<br />
а добро е да го чуе <strong>и</strong> денешната: „Луѓето што сакаат да образуваат<br />
една нац<strong>и</strong>ја – п<strong>и</strong>шува „Лоза“ – треба с<strong>и</strong>те свесно <strong>и</strong>л<strong>и</strong> <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>нкт<strong>и</strong>вно<br />
да се стремат да образуваат <strong>и</strong>л<strong>и</strong> да задржат еден заедн<strong>и</strong>чш<br />
орган<strong>и</strong>зам, воопшто да се трудат за своето зајакнување <strong>и</strong> запазување, да<br />
работат заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> за своето усовршенствување, заедно да поднесуваат<br />
<strong>и</strong> среќа <strong>и</strong> несреќа, <strong>и</strong> сврзан<strong>и</strong> со еднакв<strong>и</strong> <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> судб<strong>и</strong>н<strong>и</strong> да гонат<br />
еднакв<strong>и</strong> културн<strong>и</strong> цел<strong>и</strong>. Го нема л<strong>и</strong> тој услов, нема л<strong>и</strong> таква желба<br />
<strong>и</strong> стремеж за општ пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> културен ж<strong>и</strong>вот, нема л<strong>и</strong> такв<strong>и</strong> чув-<br />
46 На <strong>и</strong>стото место, 51-52.<br />
47 На <strong>и</strong>стото место, 53.<br />
48 Неколку дум<strong>и</strong>..., 56.
_________________________________________________________<br />
130<br />
ствувања за заемна сол<strong>и</strong>дарност, нема народност, па колку <strong>и</strong> да <strong>и</strong>мало<br />
тука: јаз<strong>и</strong>чно ед<strong>и</strong>нство, племенско ед<strong>и</strong>нство <strong>и</strong> рел<strong>и</strong>г<strong>и</strong>озно ед<strong>и</strong>нство“ 49 .<br />
8.<br />
Прозн<strong>и</strong>от состав на П. Попарсов „На Мокров“ <strong>и</strong>ма посебно место<br />
<strong>и</strong> значење во македонската л<strong>и</strong>тературна <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја: 1) тоа е л<strong>и</strong>тературно<br />
дело на еден од нај<strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> дејц<strong>и</strong>; 2)<br />
прозата <strong>и</strong>ма уметн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>дејно-естетск<strong>и</strong> вредност<strong>и</strong> што допрва ќе<br />
б<strong>и</strong>дат предмет на нашата л<strong>и</strong>тературно<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ска оценка; 3) таа се<br />
појавува во сп. „Лоза“ како предвесн<strong>и</strong>к на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рковата епоха; 4) во<br />
расказот се отсл<strong>и</strong>кува македонската реалност (во родн<strong>и</strong>от крај на<br />
авторот) <strong>и</strong> се укажува на ед<strong>и</strong>нствен<strong>и</strong>от <strong>и</strong>злез – револуц<strong>и</strong>онерната борба<br />
за народната слобода; 5) покрај авторов<strong>и</strong>от „лозарск<strong>и</strong>“ македонскобугарск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, добар дел од раскажувањето е предадено на убав македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, со што во <strong>и</strong>звесна см<strong>и</strong>сла се вклопува во с<strong>и</strong>нџ<strong>и</strong>рот на<br />
трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата за употребата на д<strong>и</strong>јалошк<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к на јунац<strong>и</strong>те на народен<br />
говор <strong>и</strong> воспоставува д<strong>и</strong>ректна кореспонденц<strong>и</strong>ја со „Прошедба“ на Рајко<br />
Ж<strong>и</strong>нз<strong>и</strong>фов <strong>и</strong> со многубројн<strong>и</strong>те прозн<strong>и</strong> кн<strong>и</strong>шк<strong>и</strong> што се појав<strong>и</strong>ја во<br />
последната децен<strong>и</strong>ја на XIX век, <strong>и</strong> 6) во расказот, покрај „лозарската“<br />
азбука, во македонск<strong>и</strong>от текст се употребува <strong>и</strong> формата на графем<strong>и</strong>те за<br />
мек<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> консонант<strong>и</strong> што ја презема <strong>и</strong> Крсте М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков 11<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> подоцна во кн<strong>и</strong>гата „За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“.<br />
Во досегашн<strong>и</strong>те п<strong>и</strong>шувања за оформувањето на современата<br />
македонска азбука скоро секогаш заслугата му ја пр<strong>и</strong>п<strong>и</strong>шуваме <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>во<br />
на К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков. Се разб<strong>и</strong>ра, тоа не е неточно – ако се гледа<br />
азбуката како целосен с<strong>и</strong>стем. Имено М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков прв го <strong>и</strong>зград<strong>и</strong> <strong>и</strong> прв<br />
практ<strong>и</strong>чно го пр<strong>и</strong>лож<strong>и</strong> комплетн<strong>и</strong>от граф<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> с<strong>и</strong>стем на македонск<strong>и</strong>от<br />
современ л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к во печатен текст што <strong>и</strong>маше с<strong>и</strong>лно вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е<br />
врз современ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> големо значење за следбен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те. Меѓутоа, тоа<br />
„комплексно решавање“ е резултат <strong>и</strong> на една развојна л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ја на нашата<br />
п<strong>и</strong>смена реч од XIX век што претставува <strong>и</strong> <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуален акт на мноз<strong>и</strong>на<br />
наш<strong>и</strong> дејц<strong>и</strong>.<br />
Во случајов е значајно да <strong>и</strong>стакнеме дека н<strong>и</strong> граф<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>к на<br />
карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> мек<strong>и</strong> гласов<strong>и</strong> к’ г’ н’ л' не е творба на К.<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, <strong>и</strong>ако тој во својот „Вардар“ (1905) го усоврш<strong>и</strong> тој л<strong>и</strong>к <strong>и</strong> го<br />
даде најправ<strong>и</strong>лното решен<strong>и</strong>е на с<strong>и</strong>стемот на л<strong>и</strong>ков<strong>и</strong>те на ов<strong>и</strong>е<br />
палаталн<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> графем<strong>и</strong>.<br />
Овде меѓутоа, треба да укажеме дека подоцна (<strong>и</strong> во едно подруго<br />
време) <strong>и</strong> еден друг „лозар“ дојде до решен<strong>и</strong>ја на карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те<br />
македонск<strong>и</strong> графем<strong>и</strong> што во <strong>и</strong>звесна см<strong>и</strong>сла <strong>и</strong> му претходат на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков.<br />
Бегалецот од Солун во Белгард <strong>и</strong> потоа од Белград во Соф<strong>и</strong>ја<br />
Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар М<strong>и</strong>рчев беше заедно со Даме Груев основачот на Младата<br />
49 На <strong>и</strong>стото место, 56-57.
_________________________________________________________ 131<br />
македонска кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на во Соф<strong>и</strong>ја (1890-1891) <strong>и</strong> веројатно еден<br />
од соработн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на „Лоза“. Како преподавател во Солунската бугарска<br />
г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong>ја тој на 18 декемвр<strong>и</strong> 1902 год<strong>и</strong>на ја заврш<strong>и</strong>л својата фундаментална<br />
студ<strong>и</strong>ја „Б5л5жк<strong>и</strong> по Пр<strong>и</strong>лепск<strong>и</strong>я говоръ“ што б<strong>и</strong>ла пр<strong>и</strong>фатена<br />
за печат на 2 јун<strong>и</strong> 1903 <strong>и</strong> потоа публ<strong>и</strong>кувана во „Сборн<strong>и</strong>къ за народн<strong>и</strong><br />
умотворен<strong>и</strong>я, наука <strong>и</strong> кн<strong>и</strong>жн<strong>и</strong>на“ во 1904 год<strong>и</strong>на 50 . Мошне е значајно<br />
што М<strong>и</strong>рчев цел<strong>и</strong> тр<strong>и</strong> год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> пред М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<strong>и</strong>от „Вардар“ мекоста кај<br />
наш<strong>и</strong>те палаталн<strong>и</strong> консонант<strong>и</strong> /, 1, 5, <strong>и</strong> 3 ја ф<strong>и</strong>кс<strong>и</strong>ра над самата буква<br />
(<strong>и</strong>сто како што г<strong>и</strong> п<strong>и</strong>шуваме <strong>и</strong> денеска палатал<strong>и</strong>те ќ <strong>и</strong> ѓ): но/в<strong>и</strong>, /ерка,<br />
бра/а ро1ен<strong>и</strong>, пре1а, бу5бу5, ф<strong>и</strong>5ан, деі3е, план<strong>и</strong>3е. Исто така е важно<br />
што Д. М<strong>и</strong>рчев <strong>и</strong> темн<strong>и</strong>от вокал го предава со основата а, но<br />
д<strong>и</strong>јакр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от знак го поставува <strong>и</strong>сто така над буквата (ă), додека М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<br />
во „Вардар“ овој знак го поставува под буквата <strong>и</strong> со права црт<strong>и</strong>чка<br />
(#). Така М<strong>и</strong>рчев го предава секундарн<strong>и</strong>от ъ, како <strong>и</strong> темн<strong>и</strong>от глас во<br />
неко<strong>и</strong> неакцент<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> турск<strong>и</strong> наставк<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> зборов<strong>и</strong>: дóбăр, б‹стăр,<br />
арàм<strong>и</strong>лăк, рàатлăк, р‹барлăк, сàндăк (но: късмет, како <strong>и</strong>зговор со „ч<strong>и</strong>сто<br />
ъ“). Но овде е значајно да се додаде дека М<strong>и</strong>рчев во својата азбука г<strong>и</strong><br />
вклучува <strong>и</strong> графем<strong>и</strong>те / 1 5 3 і ѕ <strong>и</strong> џ: іаготќ<strong>и</strong>, іанѕа, ѕенѕало, џам, џ<strong>и</strong>ѓер.<br />
Кон ова треба да се додаде <strong>и</strong> фактот што во <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от број на СбНУК е<br />
објавена <strong>и</strong> стат<strong>и</strong>јата „Горно-Джумайск<strong>и</strong> говоръ“ 51 од п<strong>и</strong>р<strong>и</strong>нецот Хр<strong>и</strong>сто<br />
Поп Сто<strong>и</strong>лов што <strong>и</strong>сто така б<strong>и</strong>ла пр<strong>и</strong>мена за печат на 2. VI 1903 год<strong>и</strong>на,<br />
во која <strong>и</strong>сто се употребуваат графем<strong>и</strong>те ќ, ѓ, 5, 3, і, ѕ, <strong>и</strong> џ: ќ<strong>и</strong>тќ<strong>и</strong>, лу1е,<br />
ќ<strong>и</strong>тка, ора3е, краі, ѕвезда, џам .<br />
И двава научн<strong>и</strong> текста потврдуваат дека прашањето за формата на<br />
графем<strong>и</strong>те на палаталн<strong>и</strong>те консонант<strong>и</strong> во македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к како<br />
<strong>и</strong>деја <strong>и</strong> практ<strong>и</strong>ка б<strong>и</strong>ло пр<strong>и</strong>фатено <strong>и</strong> од Д. М<strong>и</strong>рчев <strong>и</strong> од Хр. П. Сто<strong>и</strong>лов,<br />
па затоа <strong>и</strong> М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во следната год<strong>и</strong>на во сп. „Вардар“ г<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>фаќа<br />
токму форм<strong>и</strong>те на ов<strong>и</strong>е графем<strong>и</strong> (/ 1 5 3) 52 . Пр<strong>и</strong>мерот со ст<strong>и</strong>хотворбата<br />
„П<strong>и</strong>ле <strong>и</strong> вдов<strong>и</strong>ца“ (1906) на Марко Гр<strong>и</strong>горов Брад<strong>и</strong>н 53 само го продолжува<br />
тоа п<strong>и</strong>шување за да влезе потоа во свеста <strong>и</strong> во трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата.<br />
Заслужува вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е <strong>и</strong> констатац<strong>и</strong>јата на „Лоза“ во „Необнародван<strong>и</strong>от<br />
отговор во в. ,Свобода‘“ дека „кај нас нема н<strong>и</strong> еден правоп<strong>и</strong>с што<br />
да одговара на прав<strong>и</strong>лата <strong>и</strong> закон<strong>и</strong>те на наш<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к“ <strong>и</strong> дека него<br />
„можеме да го најдеме ч<strong>и</strong>ст само во народн<strong>и</strong>те умотворб<strong>и</strong>“ 54 . Ова е мошне<br />
значајна алка во согледувањето на трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата што веќе с<strong>и</strong> создаваше<br />
50<br />
Д. М<strong>и</strong>рчевъ, Бyлyжк<strong>и</strong> по Пр<strong>и</strong>лепск<strong>и</strong>я говоръ, „Сборн<strong>и</strong>къ за народн<strong>и</strong><br />
умотворен<strong>и</strong>я, наука <strong>и</strong> кн<strong>и</strong>жн<strong>и</strong>на“, ХХ, нова ред<strong>и</strong>ца, кн<strong>и</strong>га втора, Соф<strong>и</strong>я, 1904, 1-40.<br />
51 Хр. П. Сто<strong>и</strong>ловъ, Горно-Джумайск<strong>и</strong> говоръ. Звукове, форм<strong>и</strong> <strong>и</strong> образц<strong>и</strong>,<br />
„Сборн<strong>и</strong>къ за народн<strong>и</strong> умотворен<strong>и</strong>я, наука <strong>и</strong> кн<strong>и</strong>жн<strong>и</strong>на“, ХХ, нова ред<strong>и</strong>ца, кн<strong>и</strong>га втора,<br />
1904, 1-33.<br />
52<br />
Д-р Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, „Вардар“ научно-л<strong>и</strong>тературно <strong>и</strong> општественопол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко<br />
сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е на К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, ИМЈ „М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков“, Скопје, 1966.<br />
53 Д-р Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Македонск<strong>и</strong>от ст<strong>и</strong>х 1900-1944. Истражувања <strong>и</strong><br />
матер<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>, I, М<strong>и</strong>сла, Скопје, 1980, 92-95.<br />
54 „Лоза“, I, 3 <strong>и</strong> 4, 1892, 185.
_________________________________________________________<br />
132<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја во македонската п<strong>и</strong>сменост <strong>и</strong> кн<strong>и</strong>жевност. Знач<strong>и</strong>, „лозар<strong>и</strong>те“<br />
ед<strong>и</strong>нствен<strong>и</strong>от нормат<strong>и</strong>в што да одговара на „прав<strong>и</strong>лата <strong>и</strong> закон<strong>и</strong>те на<br />
наш<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к“ можеа да го најдат <strong>и</strong> го најдоа само во публ<strong>и</strong>куван<strong>и</strong>те<br />
македонск<strong>и</strong> народн<strong>и</strong> умотворб<strong>и</strong>. А токму таму, особено во богат<strong>и</strong>те<br />
зап<strong>и</strong>с<strong>и</strong> на М. К. Цепенков <strong>и</strong> К. А. Шапкарев од последната децен<strong>и</strong>ја на<br />
XIX век, <strong>и</strong> К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков го најде основн<strong>и</strong>от урнек за <strong>и</strong>зградбата на<br />
с<strong>и</strong>стемот <strong>и</strong> норм<strong>и</strong>те на современ<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к.<br />
Следствено, „лозар<strong>и</strong>те“, а на прво место <strong>и</strong> ф<strong>и</strong>лологот П. Попарсов,<br />
се надоврзаа на трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата, па не само што г<strong>и</strong> зедоа предв<strong>и</strong>д <strong>и</strong>скуствата<br />
на сво<strong>и</strong>те претходн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> резултат<strong>и</strong>те од публ<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong>те на народн<strong>и</strong>те<br />
умотворб<strong>и</strong>, туку богато се аргумент<strong>и</strong>раа <strong>и</strong> со развојн<strong>и</strong>от степен на ф<strong>и</strong>лолошката<br />
наука <strong>и</strong> со скромн<strong>и</strong>от проб<strong>и</strong>в на нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>те сознан<strong>и</strong>ја во<br />
македонската публ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка.<br />
9.<br />
Б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> досега с` уште во нашата наука правоп<strong>и</strong>сот (како н<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>кот) на „Лоза“ не б<strong>и</strong>л предмет за посебно проучување, кор<strong>и</strong>стејќ<strong>и</strong><br />
го „Едно кратко објаснен<strong>и</strong>е“ 55 на Редакц<strong>и</strong>јата, ќе укажеме на основн<strong>и</strong>те<br />
карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>к<strong>и</strong>, давајќ<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>тоа пр<strong>и</strong>мер<strong>и</strong> само од авторов<strong>и</strong>от текст во<br />
расказот на П. Попарсов „На Мокров“ што во <strong>и</strong>звесна см<strong>и</strong>сла го претставува<br />
<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>кот на „Лоза“ во прв<strong>и</strong>те чет<strong>и</strong>р<strong>и</strong> броја (за 1892 год<strong>и</strong>на).<br />
Редакц<strong>и</strong>јата г<strong>и</strong> набројува следн<strong>и</strong>ве „новост<strong>и</strong>“ на правоп<strong>и</strong>сот на „Лоза“:<br />
1) „Г<strong>и</strong> <strong>и</strong>сфрл<strong>и</strong>вме од крајот на зборов<strong>и</strong>те букв<strong>и</strong>те ъ, ь, како<br />
<strong>и</strong>зл<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>, немајќ<strong>и</strong> н<strong>и</strong>каква фонетска вредност“. [И сосем така постап<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong> М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во 1903 <strong>и</strong> составувач<strong>и</strong>те на Македонск<strong>и</strong>от правоп<strong>и</strong>с во 1944<br />
год<strong>и</strong>на: Мокров 151, духот 152, потопен 153, <strong>и</strong> сл.]<br />
„За означување на мекоста пр<strong>и</strong> неколкуте случа<strong>и</strong> б<strong>и</strong> го пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong>ле<br />
омекнувачк<strong>и</strong>от знак (') што го среќаваме во стб. јаз<strong>и</strong>к“. [Меѓутоа, н<strong>и</strong>е не<br />
успеавме да го најдеме ваквото можно обележување, освен во<br />
македонск<strong>и</strong>от текст на Попарсов, на којшто ќе се запреме посебно.]<br />
2) „Ја пр<strong>и</strong>м<strong>и</strong>вме за чл. машк<strong>и</strong> род едн. формата -от наместо -ът.<br />
Тоа е една од најголем<strong>и</strong>те наш<strong>и</strong> волност<strong>и</strong>... М<strong>и</strong>сл<strong>и</strong>ме дека формата -от<br />
<strong>и</strong>ма, ако не повеќе, тогаш барем еднакво право со формата -ът, зашто -<br />
от е <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ската форма што ја среќаваме уште во стб. спомен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, а<br />
освен тоа, таа е мошне распространета во ж<strong>и</strong>в<strong>и</strong>те бугарск<strong>и</strong> говор<strong>и</strong> повеќе<br />
со отпаднато т: човеко, мъжо, народо...“. Ваквото членување е редовно <strong>и</strong><br />
кај Попарсов: ор<strong>и</strong>зот 141, носот 141, Пцорот 142, с<strong>и</strong>нот 143, откупот<br />
143, тонот 147, гробот 147, денот 147, товарот 148, лесот 148, петокот<br />
149, духот 152, млад<strong>и</strong>от 155.<br />
3) „Ја <strong>и</strong>сфрл<strong>и</strong>вме буквата ’ како <strong>и</strong>зл<strong>и</strong>шна, што не означува друг<br />
темен глас од оној што го обележуваме со ъ; употреб<strong>и</strong>вме наместо ’ – ъ<br />
насекаде, освен на крајот на глагол<strong>и</strong>те <strong>и</strong> во глаголск<strong>и</strong>те суф<strong>и</strong>кс<strong>и</strong>, каде<br />
55 Едно кратко обяснен<strong>и</strong>е, „Лоза“, I, 2, 1892, 91-96.
_________________________________________________________ 133<br />
што наместо ъ пр<strong>и</strong>м<strong>и</strong>вме да п<strong>и</strong>шуваме а, во полза на ж<strong>и</strong>в<strong>и</strong>от <strong>и</strong>зговор<br />
(хода, мажа, беха, ходат, са <strong>и</strong> сл. наместо: ходъ (ходя), мажъ (маж’),<br />
бехъ (бех’),ходът (ход’т), съ (с’) <strong>и</strong> др.“ [Кај Попарсов <strong>и</strong>сто така<br />
наоѓаме: беха 153, дадоха 153, го мъч<strong>и</strong> 154, вътре 154, път<strong>и</strong> 155, <strong>и</strong> сл.]<br />
4) „Го отфрл<strong>и</strong>вме y <strong>и</strong> насекаде п<strong>и</strong>шуваме е, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> во поголем<strong>и</strong>от<br />
дел од буг. јаз<strong>и</strong>к ов<strong>и</strong>е два гласа се сосем <strong>и</strong>зедначен<strong>и</strong>“: беше 142, нема 143,<br />
свет 144, леганіе 151, телото 152, вера 153.<br />
5) „Пр<strong>и</strong>м<strong>и</strong>вме ново п<strong>и</strong>шување на д<strong>и</strong>фтонз<strong>и</strong>те ю, я, одн. како<br />
двогласн<strong>и</strong>, зедовме да г<strong>и</strong> п<strong>и</strong>шуваме <strong>и</strong> двобуквено, со двете букв<strong>и</strong> што г<strong>и</strong><br />
составуваат: ю = і+у, я = іа“: ліудето 140, ліубоп<strong>и</strong>тн<strong>и</strong> 145, <strong>и</strong>зліушканата<br />
152, фърліаше 141, таіа 147, разіаснено 149, іатаган 152.<br />
6) „Ун<strong>и</strong>шт<strong>и</strong>вме неко<strong>и</strong> случа<strong>и</strong> на означување на јотац<strong>и</strong>јата кај а,<br />
зашто јотац<strong>и</strong>јата воопшто е слабо разв<strong>и</strong>ена во буг. јаз<strong>и</strong>к, со тоа <strong>и</strong><br />
п<strong>и</strong>шувањето е подоследно: учен<strong>и</strong>е – учен<strong>и</strong>а, показан<strong>и</strong>е – показан<strong>и</strong>а,<br />
услов<strong>и</strong>е – услов<strong>и</strong>а, мнен<strong>и</strong>е – мнен<strong>и</strong>а, одн, кога не го јот<strong>и</strong>раме е-то, не<br />
треба да го јот<strong>и</strong>раме <strong>и</strong> а-то; разл<strong>и</strong>ката во <strong>и</strong>зговорот е мала“. [Иако<br />
М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков прав<strong>и</strong> разл<strong>и</strong>ка помеѓу вокал<strong>и</strong>те од преден ред <strong>и</strong> он<strong>и</strong>е од<br />
среден <strong>и</strong> заден ред, па <strong>и</strong> во групата -<strong>и</strong>а- секогаш п<strong>и</strong>шува і“ (Рус<strong>и</strong>іа,<br />
конференц<strong>и</strong>іа, стат<strong>и</strong>іа), кај Попарсов во такв<strong>и</strong>те поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> јотац<strong>и</strong>јата е<br />
<strong>и</strong>спуштена: разм<strong>и</strong>шлен<strong>и</strong>а 152, анарх<strong>и</strong>а 154, самот<strong>и</strong>іа 147 (но: пр<strong>и</strong>іатна<br />
147).]<br />
7) „Г<strong>и</strong> п<strong>и</strong>шуваме предлоз<strong>и</strong>те во, со нам. във, със, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong><br />
наоѓаме за пократк<strong>и</strong> <strong>и</strong> позвучн<strong>и</strong>“: во полето 141, во неа 141, во себе с<strong>и</strong><br />
141, во главата 147, Во народната памет 147, во лесот 148, во петокот<br />
149, во негов<strong>и</strong>те разм<strong>и</strong>шлен<strong>и</strong>а 152, потопен во роса 153, во <strong>и</strong>мето на<br />
Хр<strong>и</strong>стовата вера 153, во главата му царува страшна анарх<strong>и</strong>а 154; со<br />
чет<strong>и</strong>неста коз<strong>и</strong>на 144, со т<strong>и</strong>квешко ударен<strong>и</strong>е 147, со бездомн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те 147, со<br />
ръгіосан<strong>и</strong>от іатаган 152.<br />
Меѓутоа, Редакц<strong>и</strong>јата на „Лоза“ преднамерено не сакаше посебно<br />
да се задрж<strong>и</strong> на употребената македонска лекс<strong>и</strong>ка <strong>и</strong> на <strong>и</strong>збегнувањето на<br />
вооб<strong>и</strong>чаената лекс<strong>и</strong>ка од бугарското јаз<strong>и</strong>чно подрачје.<br />
Нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на, М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков го <strong>и</strong>зград<strong>и</strong> комплетн<strong>и</strong>от граф<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> с<strong>и</strong>стем<br />
што стана основа <strong>и</strong> за нашата денешна п<strong>и</strong>смена реч, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> не само<br />
што даде полно теоретско ф<strong>и</strong>лолошко обосновување, туку сво<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ско-ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong> довод<strong>и</strong> г<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>лож<strong>и</strong> <strong>и</strong> во практ<strong>и</strong>чната пр<strong>и</strong>мена во<br />
својата кн<strong>и</strong>га „За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“ <strong>и</strong> во сп. „Вардар“ <strong>и</strong> со тоа <strong>и</strong>маше<br />
с<strong>и</strong>лно вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е врз современ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> големо значење за следбен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те.<br />
Но со проучувањето на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<strong>и</strong>те претходн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> (<strong>и</strong> современ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>) сè<br />
повеќе доаѓаме до заклучок дека М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков сол<strong>и</strong>дно г<strong>и</strong> познавал н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те<br />
пост<strong>и</strong>гања <strong>и</strong> кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> се однесувал спрема македонското културно<br />
наследство. Македонск<strong>и</strong>от текст на расказот „На Мокров“ покажува дека<br />
ф<strong>и</strong>лологот Петар Попарсов во многу поглед<strong>и</strong> се јавува како еден од<br />
значајн<strong>и</strong>те претходн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>.
_________________________________________________________<br />
134<br />
Пред сè, граф<strong>и</strong>ското решен<strong>и</strong>е на л<strong>и</strong>ков<strong>и</strong>те на мек<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong><br />
консонант<strong>и</strong>, барем колку што н<strong>и</strong> е досега познато, првпат од Македонец<br />
<strong>и</strong> во македонск<strong>и</strong> л<strong>и</strong>тературен текст го наоѓаме реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рано токму во<br />
овој текст на П. Попарсов. Несомнено кор<strong>и</strong>стејќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> укажувањата од<br />
„полем<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те“ нап<strong>и</strong>с<strong>и</strong> на српск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> бугарск<strong>и</strong>те ф<strong>и</strong>лолоз<strong>и</strong> околу<br />
карактерот на македонск<strong>и</strong>те гласов<strong>и</strong> ќ <strong>и</strong> ѓ, а <strong>и</strong>сто така вслушувајќ<strong>и</strong> се <strong>и</strong><br />
во м<strong>и</strong>слењата на сво<strong>и</strong>те соф<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> професор<strong>и</strong>, Попарсов прв г<strong>и</strong> употреб<strong>и</strong><br />
карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те „М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<strong>и</strong>“ л<strong>и</strong>ков<strong>и</strong> на графем<strong>и</strong>те: к' (кук'а 149,<br />
Нек'у 154, к'е <strong>и</strong>м плат<strong>и</strong>л 149), г’ (мег'у зм<strong>и</strong><strong>и</strong> 149, ов<strong>и</strong>а луг'е 151, г'аур<strong>и</strong><br />
150, Г'аур 150) <strong>и</strong> н' (Не умр<strong>и</strong>, кон'у 149).<br />
Според бегл<strong>и</strong>ов преглед на карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>к<strong>и</strong>те на јаз<strong>и</strong>кот,<br />
правоп<strong>и</strong>сот <strong>и</strong> азбуката во расказот „На Мокров“ од П. Попарсов може да<br />
се заклуч<strong>и</strong> дека т<strong>и</strong>е во најголем број случа<strong>и</strong> се совпаѓаат со норм<strong>и</strong>те на<br />
К. П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во кн<strong>и</strong>гата „За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“. Тоа беше<br />
пр<strong>и</strong>емственост што се вклопуваше во трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата на наш<strong>и</strong>от XIX век <strong>и</strong><br />
г<strong>и</strong> укажуваше основн<strong>и</strong>те л<strong>и</strong>н<strong>и</strong><strong>и</strong> на <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>от разв<strong>и</strong>ток. Н<strong>и</strong>како не е<br />
случајно што <strong>и</strong> сам<strong>и</strong>от М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков како сво<strong>и</strong> пресудно важн<strong>и</strong> претходн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
г<strong>и</strong> наведува токму „лозар<strong>и</strong>те“, <strong>и</strong>ако н<strong>и</strong>каде не го спомнува <strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>мето на Петар Попарсов. Меѓутоа, нема сомнен<strong>и</strong>е дека токму ф<strong>и</strong>лолоз<strong>и</strong>те<br />
П. Попарсов, Д. М<strong>и</strong>рчев <strong>и</strong> Г. Баласчев го претставуваа основното<br />
јадро на орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раното дв<strong>и</strong>жење за аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>те<br />
поглед<strong>и</strong> врз јаз<strong>и</strong>чното <strong>и</strong> правоп<strong>и</strong>сното прашање на Македонц<strong>и</strong>те во<br />
1892 год<strong>и</strong>на.<br />
Македонск<strong>и</strong>от текст на Попарсов се јавува во многу поглед<strong>и</strong> како<br />
непосреден претходн<strong>и</strong>к на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков<strong>и</strong>от подв<strong>и</strong>г. Со тоа не само што<br />
сакаме да укажеме на особен<strong>и</strong>те заслуг<strong>и</strong> на Петар Попарсов во македонската<br />
културно-нац<strong>и</strong>онална <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, туку <strong>и</strong> да ја потс<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ме оценката за<br />
Крсте М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков не само како конечен <strong>и</strong> најквал<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>куван код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>катор<br />
на наш<strong>и</strong>от современ македонск<strong>и</strong> л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> правоп<strong>и</strong>с, туку <strong>и</strong><br />
како ф<strong>и</strong>лолог што не г<strong>и</strong> <strong>и</strong>спушт<strong>и</strong>л од предв<strong>и</strong>д резултат<strong>и</strong>те од напор<strong>и</strong>те<br />
на сво<strong>и</strong>те претходн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, засновувајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> така сво<strong>и</strong>те пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>п<strong>и</strong> врз<br />
поздрава <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ска д<strong>и</strong>менз<strong>и</strong>ја што <strong>и</strong>маше свое достојно за поч<strong>и</strong>т м<strong>и</strong>нато<br />
<strong>и</strong> обезбедуваше с<strong>и</strong>гурна <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>на.<br />
Ваквата дејност во 1891-1892 год. потоа беше само продолжена во<br />
Скопје <strong>и</strong> особено во Солун, каде што <strong>и</strong>мено „лозар<strong>и</strong>те“ се јав<strong>и</strong>ја како<br />
основач<strong>и</strong> на <strong>и</strong>дната ТМОРО (1893). Појавата токму на Попарсов како<br />
автор на прв<strong>и</strong>от „Устав“ на оваа орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> посебно на нејз<strong>и</strong>ната<br />
програма <strong>и</strong>знесена во брошурата на Вардарск<strong>и</strong> (П. Попарсов) „Стамболовшт<strong>и</strong>ната<br />
во Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>“ (1894), го<br />
поставуваат како еден од главн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>деолоз<strong>и</strong> на „сепарат<strong>и</strong>змот“ <strong>и</strong><br />
„автоном<strong>и</strong>змот“ во Македон<strong>и</strong>ја. Така беше <strong>и</strong> оцената дејноста на Петар<br />
Попарсов <strong>и</strong> од непр<strong>и</strong>јател<strong>и</strong>те <strong>и</strong> од следбен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те.
_________________________________________________________ 135<br />
10.<br />
Делото на ,лозар<strong>и</strong>те‘ одбележува в<strong>и</strong>сока точка на македонското<br />
нац<strong>и</strong>онално будење <strong>и</strong> покажа дека македонск<strong>и</strong>от народ веќе здраво<br />
стапнал на сопствен<strong>и</strong>те нозе <strong>и</strong> може да прем<strong>и</strong>не кон решувањето на<br />
пов<strong>и</strong>соката <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ска задача во својот нац<strong>и</strong>онален разв<strong>и</strong>ток – да<br />
прем<strong>и</strong>не кон орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана не само пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка, туку <strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онерна<br />
борба за својот полн државно-нац<strong>и</strong>онален разв<strong>и</strong>ток.<br />
Не случајно родоначалн<strong>и</strong>кот <strong>и</strong> вдахнов<strong>и</strong>телот на културното<br />
,лозарско‘ дв<strong>и</strong>жење Петар Попарсов (заедно со Даме Груев) потоа станаа<br />
едн<strong>и</strong> од прв<strong>и</strong>те родоначалн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> вдахнов<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> на <strong>и</strong>дејата за<br />
орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана револуц<strong>и</strong>онерна борба во Македон<strong>и</strong>ја. Не случајно т<strong>и</strong>е<br />
влегоа во составот на прв<strong>и</strong>от Централен ком<strong>и</strong>тет на МРО во 1893 г. во<br />
Солун; како што <strong>и</strong> не случајно токму нему му беше доверено да го<br />
состав<strong>и</strong> проектот за прв<strong>и</strong>от устав на Орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата.<br />
Незав<strong>и</strong>сно од с<strong>и</strong>те непрец<strong>и</strong>зност<strong>и</strong>, сепак е најсуштествено што<br />
ов<strong>и</strong>е сознан<strong>и</strong>ја б<strong>и</strong>ле пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong> сред македонската <strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>ја во<br />
Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> што новата нац<strong>и</strong>оналноослобод<strong>и</strong>телна борба се затемелуваше<br />
врз една јасно оцртана <strong>и</strong>деолог<strong>и</strong>ја што <strong>и</strong>маше свој продолж<strong>и</strong>телен<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> разв<strong>и</strong>ток, <strong>и</strong>маше свое доблесно м<strong>и</strong>нато што беше<br />
гаранц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> за <strong>и</strong>звојување на победата во започнатата борба. За нас е<br />
особено важно што токму во четворката – Т. Гологанов, П. Попарсов,<br />
К. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков <strong>и</strong> Д. Чуповск<strong>и</strong> – е согледана субл<strong>и</strong>мац<strong>и</strong>јата на македонската<br />
„лозарска“ нац<strong>и</strong>оналноослобод<strong>и</strong>телна <strong>и</strong>деолог<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> што н<strong>и</strong>вното<br />
дело ж<strong>и</strong>во учествуваше <strong>и</strong> во последната б<strong>и</strong>тка за македонската културно-нац<strong>и</strong>онална<br />
<strong>и</strong> државносна аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја. Затоа <strong>и</strong> сметаме дека оваа<br />
120-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>на на лозарството <strong>и</strong>ма суштествена д<strong>и</strong>менз<strong>и</strong>ја во <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата,<br />
но <strong>и</strong> во нашата драмат<strong>и</strong>чна современост.
В<strong>и</strong>олета Ачкоска<br />
МАКЕДОНСКАТА БОРБА ЗА ДРЖАВНОСТ<br />
И ОПСТОЈУВАЊЕ (1941-<strong>2011</strong>) 1<br />
Борбата за слобода, државност <strong>и</strong> опстојување е главната одредн<strong>и</strong>ца<br />
на целокупната <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от народ во текот на<br />
негов<strong>и</strong>от „долг XX век“, кој трае од 1903, н<strong>и</strong>з цел<strong>и</strong>от дваесетт<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
продoлжува во дваесет <strong>и</strong> прв<strong>и</strong>от век. Во рамк<strong>и</strong>те на тој македонск<strong>и</strong> век,<br />
создавањето на современата македонска држава – во 1944 год<strong>и</strong>на, со<br />
огран<strong>и</strong>чен суверен<strong>и</strong>тет во рамк<strong>и</strong>те на југословенската федерац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
нејз<strong>и</strong>ното осамостојување во 1991, претставува реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање на најважн<strong>и</strong>от<br />
дел од нац<strong>и</strong>оналноослобод<strong>и</strong>телн<strong>и</strong>те борб<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от народ.<br />
Пр<strong>и</strong>тоа, процесот на осамостојување на Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, <strong>и</strong>стовремено<br />
беше проследен <strong>и</strong> со општествената транз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја од еднопарт<strong>и</strong>ск<strong>и</strong><br />
кон повеќепарт<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> с<strong>и</strong>стем, пр<strong>и</strong> што на преоценка („препроч<strong>и</strong>тување<br />
на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата“) беа ставен<strong>и</strong> многу толкувања на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong><br />
настан<strong>и</strong>, појав<strong>и</strong>, процес<strong>и</strong> како <strong>и</strong> улогата на одделн<strong>и</strong> л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong>.<br />
Генерац<strong>и</strong>јата <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>чар<strong>и</strong> која беше современ<strong>и</strong>к на падот на<br />
Берл<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от s<strong>и</strong>д (9. X 1989) мораше да се сооч<strong>и</strong> со пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на<br />
новото време кое поставуваше нов<strong>и</strong> прашања пред <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата. Поголем<br />
дел од <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>те пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong>ја нов<strong>и</strong> поглед<strong>и</strong> кон економск<strong>и</strong>те, општествен<strong>и</strong>те,<br />
културн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> друг<strong>и</strong>те аспект<strong>и</strong> на современото општество <strong>и</strong><br />
пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от с<strong>и</strong>стем, нов<strong>и</strong> глед<strong>и</strong>шта за <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>в<strong>и</strong>дуалн<strong>и</strong>те права <strong>и</strong> слобод<strong>и</strong>,<br />
за улогата на профес<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>, граѓанск<strong>и</strong> <strong>и</strong> невлад<strong>и</strong>н<strong>и</strong> <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
асоц<strong>и</strong>јац<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong>тн.<br />
Истор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от пер<strong>и</strong>од од 1914 (почетокот на Првата светска<br />
војна) до 1989 год<strong>и</strong>на (падот на Берл<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от ѕ<strong>и</strong>д), Ер<strong>и</strong>к Хобсбаум го<br />
крст<strong>и</strong>л кус<strong>и</strong>от XX век. Но, овој „кус“ европск<strong>и</strong> век беше премногу долг,<br />
крвав <strong>и</strong> драмат<strong>и</strong>чен за македонск<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> сè уште не е завршен, н<strong>и</strong><br />
во 21 век.<br />
1 Хронолошката рамка е поставена помеѓу 1941 год<strong>и</strong>на, односно почетокот на ант<strong>и</strong>фаш<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чката<br />
Народноослобод<strong>и</strong>телна борба на македонск<strong>и</strong>от народ, борба која беше<br />
крун<strong>и</strong>сана со создавањето на Демократска Федерална Македон<strong>и</strong>ја (1944) во рамк<strong>и</strong>те на<br />
втора Југослав<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> <strong>2011</strong> год<strong>и</strong>на кога Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја одбележа 20 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од<br />
нејз<strong>и</strong>ното осамостојување (1991).
_________________________________________________________<br />
138<br />
По траг<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>от крај на Ил<strong>и</strong>нденско востан<strong>и</strong>е <strong>и</strong> Крушевската<br />
републ<strong>и</strong>ка (1903) беа охрабрен<strong>и</strong> апет<strong>и</strong>т<strong>и</strong>те за тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јално прош<strong>и</strong>рување<br />
на нов<strong>и</strong>те балканск<strong>и</strong> држав<strong>и</strong> Срб<strong>и</strong>ја, Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Грц<strong>и</strong>ја на сметка<br />
на Македон<strong>и</strong>ја. Пр<strong>и</strong>тоа, секоја од н<strong>и</strong>в се пов<strong>и</strong>кувала на некаков <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong><br />
лег<strong>и</strong>т<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тет во однос на тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јата на Македон<strong>и</strong>ја (ч<strong>и</strong>ја површ<strong>и</strong>на<br />
<strong>и</strong>знесувала 67.741,2 km ), нејз<strong>и</strong>ното <strong>и</strong>ме, <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, народ. Ов<strong>и</strong>е<br />
држав<strong>и</strong> започнале со склучување сојуз<strong>и</strong> <strong>и</strong> договор<strong>и</strong> за заедн<strong>и</strong>чка акц<strong>и</strong>ја<br />
прот<strong>и</strong>в Османската <strong>и</strong>мпер<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> нејз<strong>и</strong>ното <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>снување од Балканот. Тоа<br />
доведе до двете балканск<strong>и</strong> војн<strong>и</strong> (1912/1913) 2 <strong>и</strong> н<strong>и</strong>вното крун<strong>и</strong>сување<br />
со Букурешк<strong>и</strong>от м<strong>и</strong>р (август 1913) каде дојде до поделба на етногеографската<br />
тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>ја на Македон<strong>и</strong>ја.<br />
Во текот на Првата светска војна (1914-1918) на тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јата на<br />
Македон<strong>и</strong>ја беше востановен Македонск<strong>и</strong>от фронт на ч<strong>и</strong>ја л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ја пр<strong>и</strong><br />
крајот на војната беа стац<strong>и</strong>он<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> над еден м<strong>и</strong>л<strong>и</strong>он војн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. Со тоа<br />
продолж<strong>и</strong> агон<strong>и</strong>јата од претходн<strong>и</strong>те војн<strong>и</strong>: нас<strong>и</strong>лн<strong>и</strong> регрутац<strong>и</strong><strong>и</strong>, еп<strong>и</strong>дем<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
глад, жртв<strong>и</strong>, разрушен<strong>и</strong> градов<strong>и</strong> <strong>и</strong> села, ун<strong>и</strong>штено земјодел<strong>и</strong>е <strong>и</strong><br />
стопанство.<br />
По завршувањето на војната, поделен<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> народ во<br />
рамк<strong>и</strong>те на балканск<strong>и</strong>те држав<strong>и</strong> беше <strong>и</strong>зложен на нас<strong>и</strong>лство <strong>и</strong> ас<strong>и</strong>м<strong>и</strong>лац<strong>и</strong>ја<br />
3 . Пр<strong>и</strong>тоа, заедн<strong>и</strong>чко за с<strong>и</strong>те тр<strong>и</strong> освојувач<strong>и</strong> на Македон<strong>и</strong>ја (Грц<strong>и</strong>ја,<br />
Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Срб<strong>и</strong>ја, односно монарх<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чка Југослав<strong>и</strong>ја) беше<br />
непр<strong>и</strong>знавањето на нац<strong>и</strong>оналната посебност на Македонц<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> беа<br />
пре<strong>и</strong>менуван<strong>и</strong> во Грц<strong>и</strong>-славофон<strong>и</strong>, Македонск<strong>и</strong> Бугар<strong>и</strong> <strong>и</strong> Јужносрб<strong>и</strong>јанц<strong>и</strong><br />
4 .<br />
2 Ов<strong>и</strong>е војн<strong>и</strong> во турската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја се проучуваат како една Балканска војна.<br />
3 Грц<strong>и</strong>ја с<strong>и</strong> ја реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра својата „мегало-<strong>и</strong>деја“ <strong>и</strong> доб<strong>и</strong> најголемо тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јално<br />
прош<strong>и</strong>рување за сметка на етногеографска Македон<strong>и</strong>ја, односно го доб<strong>и</strong> т.н. егејск<strong>и</strong> дел<br />
од Македон<strong>и</strong>ја (35.169 km2). Пр<strong>и</strong>тоа, таа тргнуваше од наводн<strong>и</strong>от грчк<strong>и</strong> карактер на<br />
ант<strong>и</strong>чката македонска монарх<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> со тоа го докажуваше своето „<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ско право“ врз<br />
Македон<strong>и</strong>ја. Срб<strong>и</strong>ја (во 1918 – Кралството СХС) го осво<strong>и</strong> вардарск<strong>и</strong>от дел од Македон<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong> своето право на таа тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>ја го докажуваше со пов<strong>и</strong>кување на средновеков<strong>и</strong>ето<br />
од пер<strong>и</strong>одот на владеењето на цар Душан <strong>и</strong> со наводн<strong>и</strong>от српск<strong>и</strong> карактер на<br />
населен<strong>и</strong>ето. Бугар<strong>и</strong>ја не успеа да го реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра „романт<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>от“ сон за Санстефанска<br />
држава (руск<strong>и</strong> проект од март 1878 год<strong>и</strong>на за дом<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>ја на Балканот). Таа беше<br />
пр<strong>и</strong>нудена да ја пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong> најмалата тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јална доб<strong>и</strong>вка (п<strong>и</strong>р<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от дел од<br />
Македон<strong>и</strong>ја со 6.798 km 2 ). Тргнувајќ<strong>и</strong> од наводн<strong>и</strong>от бугарск<strong>и</strong> карактер на Македонц<strong>и</strong>те<br />
таа започна да вод<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтенз<strong>и</strong>вна меѓународна кампања за правата на „Бугар<strong>и</strong>те“ во<br />
егејска (грчка) <strong>и</strong> вардарска (српска односно југословенска) Македон<strong>и</strong>ја. Мал дел од<br />
тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јата на Македон<strong>и</strong>ја (Голо Брдо, Мала Преспа) останал во гран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на новоформ<strong>и</strong>раната,<br />
во 1912 год<strong>и</strong>на, држава Албан<strong>и</strong>ја. Голем<strong>и</strong>те с<strong>и</strong>л<strong>и</strong>, пред сè, Австр<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
Итал<strong>и</strong>ја, тргнувајќ<strong>и</strong> од сопствен<strong>и</strong>те стратег<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> цел<strong>и</strong> на Балканот ја форм<strong>и</strong>раат<br />
Албан<strong>и</strong>ја сакајќ<strong>и</strong> да го попречат тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јалното прош<strong>и</strong>рување на Срб<strong>и</strong>ја кон брегот<br />
на Јадранот, односно во западн<strong>и</strong>от дел на Балканот, со што всушност се обезбедувал<br />
<strong>и</strong>злез на топло море за царска Рус<strong>и</strong>ја.<br />
4 Пр<strong>и</strong>тоа, покрај ас<strong>и</strong>м<strong>и</strong>лац<strong>и</strong>јата, Грц<strong>и</strong>ја направ<strong>и</strong> нев<strong>и</strong>дено етн<strong>и</strong>чко ч<strong>и</strong>стење на македонското<br />
населен<strong>и</strong>е во „новоосвоен<strong>и</strong>те“ земј<strong>и</strong> на север, пр<strong>и</strong> што на местото на протеран<strong>и</strong>те<br />
Македонц<strong>и</strong> (ко<strong>и</strong> г<strong>и</strong> нарекуваше Грц<strong>и</strong>-Славофон<strong>и</strong>) насел<strong>и</strong> околу 600000 колон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong><br />
од друг<strong>и</strong> краев<strong>и</strong> на Грц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> од Аз<strong>и</strong>ја (често етн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> недеф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>) со што го
_________________________________________________________ 139<br />
* * *<br />
Тешката пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка <strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онална обесправеност во рамк<strong>и</strong>те на<br />
Кралството на Срб<strong>и</strong>те, Хрват<strong>и</strong>те <strong>и</strong> Словенц<strong>и</strong>те (Кралство Југослав<strong>и</strong>ја<br />
од 1929 год<strong>и</strong>на) во пер<strong>и</strong>одот помеѓу двете светск<strong>и</strong> војн<strong>и</strong>, неорган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раноста<br />
на ед<strong>и</strong>нственото нац<strong>и</strong>оналноослобод<strong>и</strong>телно дв<strong>и</strong>жење кое<br />
мораше да дејствува во <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>телно тешк<strong>и</strong> услов<strong>и</strong> во рамк<strong>и</strong>те на тр<strong>и</strong><br />
држав<strong>и</strong>, постоењето на бројн<strong>и</strong> граѓанск<strong>и</strong> парт<strong>и</strong><strong>и</strong> ко<strong>и</strong> сосема ја нег<strong>и</strong>раа<br />
посебноста на македонск<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong>тн. пр<strong>и</strong>донесоа за неговото пр<strong>и</strong>врзување<br />
кон платформата на забранетата <strong>и</strong>легална Комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чка парт<strong>и</strong>ја<br />
на Југослав<strong>и</strong>ја. Меѓу другото, КПЈ се залага за рамноправност <strong>и</strong><br />
самоопределување на македонск<strong>и</strong>от народ, пр<strong>и</strong>знавајќ<strong>и</strong> ја неговата<br />
нац<strong>и</strong>онална посебност. Ваквата платформа на КПЈ станува еден од<br />
најважн<strong>и</strong>те мот<strong>и</strong>в<strong>и</strong>рачк<strong>и</strong> фактор<strong>и</strong> за учество на македонск<strong>и</strong>от народ во<br />
ант<strong>и</strong>фаш<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чката Народно-ослобод<strong>и</strong>телната војна 1941-1944 год<strong>и</strong>на,<br />
орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана од КПЈ.<br />
Југослав<strong>и</strong>ја беше нападната од фаш<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те с<strong>и</strong>л<strong>и</strong> на 6. IV<br />
1941 год<strong>и</strong>на, пр<strong>и</strong> што следеше <strong>и</strong> окупац<strong>и</strong>јата на Македон<strong>и</strong>ја од страна<br />
на германск<strong>и</strong>те, <strong>и</strong>тал<strong>и</strong>јанск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> бугарск<strong>и</strong>те војск<strong>и</strong>. Во услов<strong>и</strong> на<br />
окупац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> нов<strong>и</strong> делб<strong>и</strong>, народот се определ<strong>и</strong> за ант<strong>и</strong>фаш<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чка борба,<br />
прот<strong>и</strong>в нац<strong>и</strong>оналната нерамноправност <strong>и</strong> прот<strong>и</strong>в соц<strong>и</strong>јалното угнетување.<br />
Така, <strong>и</strong>ако под раководство на КПЈ, македонск<strong>и</strong>от народ не се<br />
борел за комун<strong>и</strong>зам <strong>и</strong>л<strong>и</strong> соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>зам, н<strong>и</strong>ту пак до крај ја познавал<br />
<strong>и</strong>дејната платформа на комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> б<strong>и</strong>ле во незнач<strong>и</strong>телен број (200<br />
до 300 комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> на почетокот на војната). Најбројн<strong>и</strong>от дел на<br />
учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те во НОВ на Македон<strong>и</strong>ја го соч<strong>и</strong>нувало селанство <strong>и</strong> луѓето<br />
од селото, каде до 1940/41 год<strong>и</strong>на <strong>и</strong>мало незнатно вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е на КПЈ.<br />
Ов<strong>и</strong>е борц<strong>и</strong> се бореле за нац<strong>и</strong>онална слобода <strong>и</strong> соц<strong>и</strong>јална правда.<br />
Нац<strong>и</strong>оналната слобода значела ослободување од окупаторск<strong>и</strong>те реж<strong>и</strong>м<strong>и</strong>,<br />
рамноправност за с<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> ж<strong>и</strong>веат во Македон<strong>и</strong>ја, слобода за македонск<strong>и</strong>от<br />
народ, негово обед<strong>и</strong>нување <strong>и</strong> државотворно конст<strong>и</strong>ту<strong>и</strong>рање.<br />
Соц<strong>и</strong>јалното ослободување значело економска с<strong>и</strong>гурност, земја за<br />
селанецот, работа за работн<strong>и</strong>кот. Тоа всушност б<strong>и</strong>ле <strong>и</strong> главн<strong>и</strong>те дострел<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> постулат<strong>и</strong> на сфаќањето на комун<strong>и</strong>змот за мноз<strong>и</strong>нството од<br />
македонск<strong>и</strong>те борц<strong>и</strong> во текот на Втората светска војна. Затоа, во текот<br />
на борбата мошне нагласено се негувале <strong>и</strong>л<strong>и</strong>нденск<strong>и</strong>те трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> во<br />
н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от најосновен пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong>зраз: форм<strong>и</strong>рање на македонска<br />
држава со полна рамноправност на с<strong>и</strong>те друг<strong>и</strong>, етн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> рел<strong>и</strong>г<strong>и</strong>озно<br />
разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> луѓе на нејз<strong>и</strong>ната тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>ја.<br />
промен<strong>и</strong> во голема мера етн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от состав на Северна Грц<strong>и</strong>ја (односно Егејска<br />
Македон<strong>и</strong>ја). Денес потомц<strong>и</strong>те на т<strong>и</strong>е колон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> <strong>и</strong> маџ<strong>и</strong>р<strong>и</strong> грчката пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка г<strong>и</strong><br />
прогласува за наследн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на ант<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те Македонц<strong>и</strong>, со што го докажува грчк<strong>и</strong>от<br />
карактер на Македон<strong>и</strong>ја.
_________________________________________________________<br />
140<br />
Земајќ<strong>и</strong> курс за вооружена борба прот<strong>и</strong>в окупаторот, повеќето<br />
раководн<strong>и</strong> кадр<strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја, а особено Кузман Јос<strong>и</strong>фовск<strong>и</strong>-П<strong>и</strong>ту<br />
(1915-1944) работеа <strong>и</strong> врз понатамошното <strong>и</strong>зградување на платформата<br />
на македонското нац<strong>и</strong>онално-ослобод<strong>и</strong>телно дв<strong>и</strong>жење. Иако се поздравува<br />
борбата на с<strong>и</strong>те народ<strong>и</strong> од Југослав<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на братск<strong>и</strong>от бугарск<strong>и</strong><br />
народ, акцентот се става на тоа дека македонск<strong>и</strong>от народ треба да се<br />
ослобод<strong>и</strong> сам, со сопствен<strong>и</strong> с<strong>и</strong>л<strong>и</strong> <strong>и</strong> дека покрај с<strong>и</strong>те сојузн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, само<br />
така ќе го стекне правото на самоопределување. Македонск<strong>и</strong>от народ<br />
се трет<strong>и</strong>ра како еден од слободољуб<strong>и</strong>в<strong>и</strong>те балканск<strong>и</strong> народ<strong>и</strong>, а разрешувањето<br />
на македонското нац<strong>и</strong>онално прашање како балканско прашање,<br />
а не <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>во југословенско прашање.<br />
Со доаѓањето на Светозар Вукманов<strong>и</strong>ќ-Темпо (1912-2000) во<br />
Македон<strong>и</strong>ја, како делегат со „вонредн<strong>и</strong> овластувања“, доб<strong>и</strong>ен<strong>и</strong> од<br />
врховн<strong>и</strong>от командант на НОВ <strong>и</strong> ПОЈ Јос<strong>и</strong>п Броз-Т<strong>и</strong>то <strong>и</strong> со под неговото<br />
упорно наметнување започнува да се променува дотогашната македонска<br />
платформа. Тој, во февруар<strong>и</strong> 1943 год<strong>и</strong>на, во Скопје проглас<strong>и</strong>л<br />
„самостојност“ на Комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чката парт<strong>и</strong>ја на Македон<strong>и</strong>ја во составот<br />
на КПЈ, а на состанокот во Тетово, на 19 март 1943 год<strong>и</strong>на е <strong>и</strong>збран <strong>и</strong><br />
Централен ком<strong>и</strong>тет на ч<strong>и</strong>е чело, во отсуство б<strong>и</strong>л поставен Лазар Кол<strong>и</strong>шевск<strong>и</strong>.<br />
Кол<strong>и</strong>шевск<strong>и</strong> дошол во август 1941 год<strong>и</strong>на од Срб<strong>и</strong>ја во Македон<strong>и</strong>ја<br />
(како српск<strong>и</strong> кадар од Крагуевската парт<strong>и</strong>ска орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја), а во<br />
пер<strong>и</strong>одот од ноемвр<strong>и</strong> 1941 до септемвр<strong>и</strong> 1944 год<strong>и</strong>на б<strong>и</strong>л во затвор во<br />
Бугар<strong>и</strong>ја. Со такв<strong>и</strong>от <strong>и</strong>збор, всушност, Темпо се наметнал да раковод<strong>и</strong><br />
со ЦК КПМ. Негова основна цел б<strong>и</strong>ла да ја пренасоч<strong>и</strong> македонската<br />
платформа од „Слободна Македон<strong>и</strong>ја во слободен Балкан“, во југословенска<br />
платформа „Слободна Македон<strong>и</strong>ја во слободна Југослав<strong>и</strong>ја“.<br />
Состојб<strong>и</strong>те на фронтов<strong>и</strong>те во светот <strong>и</strong> напредокот на НОВ во<br />
Југослав<strong>и</strong>ја, овозмож<strong>и</strong>ле ВШ на НОВ <strong>и</strong> ПОЈ на чело со Јос<strong>и</strong>п Броз –<br />
Т<strong>и</strong>то да преземе конкретн<strong>и</strong> чекор<strong>и</strong> за редеф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>рање на прва Југослав<strong>и</strong>ја.<br />
Така, на 29. XI 1943 год<strong>и</strong>на, во Јајце (Босна) се одржа Второто<br />
заседан<strong>и</strong>е на АВНОЈ, на кое, меѓу другото, беше донесена одлука Југослав<strong>и</strong>ја<br />
да се <strong>и</strong>зград<strong>и</strong> како демократска федерат<strong>и</strong>вна држава на рамноправн<strong>и</strong><br />
народ<strong>и</strong>, со федералн<strong>и</strong>те ед<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>: Срб<strong>и</strong>ја, Хрватска, Словен<strong>и</strong>ја,<br />
Македон<strong>и</strong>ја, Босна <strong>и</strong> Херцегов<strong>и</strong>на <strong>и</strong> Црна Гора. Така, во самото основање,<br />
развојот на југословенската федерац<strong>и</strong>ја го карактер<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра создавање<br />
на федерац<strong>и</strong>ја на нац<strong>и</strong>онален пр<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>п, со <strong>и</strong>склучок на Босна <strong>и</strong><br />
Херцегов<strong>и</strong>на. Конст<strong>и</strong>тут<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> народ<strong>и</strong> на новата Демократска Федерат<strong>и</strong>вна<br />
Југослав<strong>и</strong>ја беа он<strong>и</strong>е народ<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> немаа своја мат<strong>и</strong>чна држава<br />
надвор од гран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на Југослав<strong>и</strong>ја.<br />
Така, учествувајќ<strong>и</strong> во големата ант<strong>и</strong>фаш<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чка борба, во текот<br />
на Втората светска војна, македонск<strong>и</strong>от народ од т.н. вардарск<strong>и</strong> дел на<br />
Македон<strong>и</strong>ја стана конст<strong>и</strong>тут<strong>и</strong>вен субјект на новата југословенска<br />
држава. Следн<strong>и</strong>от чекор беше св<strong>и</strong>кување <strong>и</strong> одржување на Ант<strong>и</strong>фаш<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чкото<br />
собран<strong>и</strong>е на народното ослободување на Македон<strong>и</strong>ја. Во
_________________________________________________________ 141<br />
орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рањето на Првото заседан<strong>и</strong>е на АСНОМ, особена улога од<strong>и</strong>гра<br />
Ин<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от одбор (ИО) за св<strong>и</strong>кување АСНОМ, на чело со Метод<strong>и</strong>ја<br />
Андонов-Ченто, форм<strong>и</strong>ран на слободната тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>ја во Западна<br />
Македон<strong>и</strong>ја, во ноемвр<strong>и</strong> 1943 год<strong>и</strong>на.<br />
Не откажувајќ<strong>и</strong> се од правото на самоопределување <strong>и</strong> обед<strong>и</strong>нување,<br />
делегац<strong>и</strong>ја на ИО, во состав: Метод<strong>и</strong>ја Андонов-Ченто, Емануел<br />
Чучков <strong>и</strong> <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> Петрушев, од<strong>и</strong> на островот В<strong>и</strong>с кај Претседателот<br />
на Нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>от ком<strong>и</strong>тет на ослободувањето на Југослав<strong>и</strong>ја, Јос<strong>и</strong>п<br />
Броз-Т<strong>и</strong>то каде го поставува прашањето за обед<strong>и</strong>нување на македонск<strong>и</strong>от<br />
народ (24 јун<strong>и</strong> 1944). Јос<strong>и</strong>п Броз декларат<strong>и</strong>вно г<strong>и</strong> поддржал<br />
барањата за обед<strong>и</strong>нување на македонск<strong>и</strong>от народ како „негово трајно<br />
право“, но зарад<strong>и</strong> постојната меѓународна положба, се <strong>и</strong>зјасн<strong>и</strong>л дека б<strong>и</strong><br />
б<strong>и</strong>ло преурането поставувањето на тоа прашање („зашто б<strong>и</strong> се довела<br />
во неповолна положба Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Југослав<strong>и</strong>ја“) 5 .<br />
На 2 август 1944 год<strong>и</strong>на, на ден Ил<strong>и</strong>нден, во манаст<strong>и</strong>рот Св.<br />
Прохор Пч<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>, Кумановско, беше одржано Првото заседан<strong>и</strong>е на<br />
АСНОМ на кое беше прогласена Демократска Федерална Македон<strong>и</strong>ја –<br />
првата современа држава на македонск<strong>и</strong>от народ. Истовремено беше<br />
<strong>и</strong>збран През<strong>и</strong>д<strong>и</strong>ум (Претседателство) на АСНОМ на чело со Метод<strong>и</strong>ја<br />
Андонов – Ченто.<br />
Одржувањето на Првото заседан<strong>и</strong>е на АСНОМ, како <strong>и</strong> конст<strong>и</strong>ту<strong>и</strong>рањето<br />
на македонската држава пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>кало вознем<strong>и</strong>реност кај<br />
повеќе пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> групац<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> поед<strong>и</strong>нц<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> не сакале да го пр<strong>и</strong>фатат<br />
нов<strong>и</strong>от федерален статус на ДФМ <strong>и</strong> посебноста <strong>и</strong> рамноправноста на<br />
5 Втората светска војна со целата нејз<strong>и</strong>на комплексност нем<strong>и</strong>новно донесе промен<strong>и</strong> во<br />
однос на нос<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те на борбата за реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање на нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>те стремеж<strong>и</strong> на југословенск<strong>и</strong>те<br />
народ<strong>и</strong>. Пр<strong>и</strong>тоа, наместо нац<strong>и</strong>оналната буржоаз<strong>и</strong>ја која беше развластена <strong>и</strong><br />
пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> отстранета (<strong>и</strong>л<strong>и</strong> пак друг<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналноослобод<strong>и</strong>телн<strong>и</strong> субјект<strong>и</strong>) разрешувањето<br />
на нац<strong>и</strong>оналното прашање го презедоа комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те. Восп<strong>и</strong>туван<strong>и</strong> во ком<strong>и</strong>нтерновск<strong>и</strong><br />
дух, наспрот<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong>змот <strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја,<br />
комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те го плас<strong>и</strong>раа <strong>и</strong>нтернац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong>змот <strong>и</strong> класната борба во која класното се<br />
наметна над нац<strong>и</strong>оналното. Врз таа основна <strong>и</strong>деолошка оска се случ<strong>и</strong> <strong>и</strong> прв<strong>и</strong>от суд<strong>и</strong>р<br />
помеѓу <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>те (односно цел<strong>и</strong>те) на најв<strong>и</strong>сокото раководство на КПЈ од една <strong>и</strong><br />
Македонц<strong>и</strong>те (комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> <strong>и</strong> некомун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>), од друга страна, ко<strong>и</strong> се залагаа за <strong>и</strong>нтегрално<br />
решавање на македонското нац<strong>и</strong>онално прашање преку обед<strong>и</strong>нување на македонск<strong>и</strong>от<br />
народ <strong>и</strong> негово државотворно конст<strong>и</strong>ту<strong>и</strong>рање. Централн<strong>и</strong>те раководн<strong>и</strong> кадр<strong>и</strong> на КПЈ<br />
бараа од Македонц<strong>и</strong>те во делов<strong>и</strong>те на Македон<strong>и</strong>ја пр<strong>и</strong>клучен<strong>и</strong> кон Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Грц<strong>и</strong>ја да<br />
водат револуц<strong>и</strong>онерна (класна) борба под раководството на комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те парт<strong>и</strong><strong>и</strong> на<br />
Бугар<strong>и</strong>ја (БРП-комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>) <strong>и</strong> Грц<strong>и</strong>ја (КПГ). Така, разрешувањето на македонското<br />
нац<strong>и</strong>онално прашање се сведе на класно прашање, на прашање кое треба да се разреш<strong>и</strong><br />
со победата на соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>змот во секоја од т<strong>и</strong>е држав<strong>и</strong>, а македонск<strong>и</strong>от народ наместо<br />
обед<strong>и</strong>нување, да доб<strong>и</strong>е статус на пр<strong>и</strong>знаена нац<strong>и</strong>ја (јаз<strong>и</strong>к, култура). Со тоа всушност<br />
беше јасно дека КПЈ го пр<strong>и</strong>фаќа статус-квото на Балканот во однос на македонското<br />
прашање, нудејќ<strong>и</strong> му на делот од македонск<strong>и</strong>от народ рамноправност со друг<strong>и</strong>те<br />
народ<strong>и</strong> во Југослав<strong>и</strong>ја, кое беше <strong>и</strong>наугур<strong>и</strong>рано <strong>и</strong> во одлук<strong>и</strong>те на Второто заседан<strong>и</strong>е на<br />
АВНОЈ.
_________________________________________________________<br />
142<br />
македонската нац<strong>и</strong>ја во рамк<strong>и</strong>те на ДФЈ. Особено вознем<strong>и</strong>рен<strong>и</strong> се<br />
нашле стар<strong>и</strong>те српск<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чар<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> не можеле да се пом<strong>и</strong>рат со<br />
губењето на т.н. Јужна Срб<strong>и</strong>ја.<br />
Поранешн<strong>и</strong>те српск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> југословенск<strong>и</strong> граѓанск<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чар<strong>и</strong><br />
(Грол, Шутеј, Косанов<strong>и</strong>ќ, Проданов<strong>и</strong>ќ), со повеќето сво<strong>и</strong> ставов<strong>и</strong><br />
дошле во судар со <strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong>те членов<strong>и</strong> на КПЈ, како Сретен Жујов<strong>и</strong>ќ,<br />
Благоја Нешков<strong>и</strong>ќ <strong>и</strong> М<strong>и</strong>лент<strong>и</strong>е Попов<strong>и</strong>ќ, во однос на сфаќањето на<br />
нац<strong>и</strong>оналното ослободување <strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онално еманц<strong>и</strong>паторск<strong>и</strong>те стремеж<strong>и</strong><br />
на Македонц<strong>и</strong>те, Црногорц<strong>и</strong>те <strong>и</strong>тн. Според М<strong>и</strong>лент<strong>и</strong>е Попов<strong>и</strong>ќ, пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>пот<br />
на самоопределување Македонц<strong>и</strong>те го пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong>ле, раск<strong>и</strong>нувајќ<strong>и</strong><br />
ја заедн<strong>и</strong>цата со Бугар<strong>и</strong>ја која во 1941 год<strong>и</strong>на <strong>и</strong>м ја „наметнале бугарск<strong>и</strong>те<br />
фаш<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>”. Само со таков пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>п „можеме да ја врземе Македон<strong>и</strong>ја<br />
за себе“, зборувал М. Попов<strong>и</strong>ќ. Сретен Жујов<strong>и</strong>ќ, кој добро г<strong>и</strong><br />
познавал поранешн<strong>и</strong>те состојб<strong>и</strong>, забележал дека Македон<strong>и</strong>ја толку многу<br />
претрпела во Кралска Југослав<strong>и</strong>ја, така што е зачудувачк<strong>и</strong> што нема<br />
„повеќе појав<strong>и</strong> на шов<strong>и</strong>н<strong>и</strong>зам“.<br />
Меѓународн<strong>и</strong>от фактор, <strong>и</strong>сто така, не б<strong>и</strong>л наклонет кон незав<strong>и</strong>сно<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтегрално решавање на македонското нац<strong>и</strong>онално прашање. Д<strong>и</strong>пломат<strong>и</strong>јата<br />
на Вел<strong>и</strong>ка Бр<strong>и</strong>тан<strong>и</strong>ја вложувала с<strong>и</strong>лн<strong>и</strong> напор<strong>и</strong> да г<strong>и</strong> спреч<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>нтеграт<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те процес<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> неговата желба за<br />
форм<strong>и</strong>рање на незав<strong>и</strong>сна <strong>и</strong> суверена држава. Тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>те промен<strong>и</strong><br />
на Балканот во <strong>и</strong>нтерес на една обед<strong>и</strong>нета македонска држава, бр<strong>и</strong>танската<br />
д<strong>и</strong>пломат<strong>и</strong>ја г<strong>и</strong> сметала за спрот<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> на нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те стратешк<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> на ова подрачје. Во овој пер<strong>и</strong>од, бр<strong>и</strong>танската д<strong>и</strong>пломат<strong>и</strong>ја го<br />
гледа опстојувањето на Македон<strong>и</strong>ја ед<strong>и</strong>нствено во рамк<strong>и</strong>те на Југослав<strong>и</strong>ја.<br />
Постоењето на Македон<strong>и</strong>ја во такв<strong>и</strong>те државн<strong>и</strong> рамк<strong>и</strong>, се сметало<br />
за гаранц<strong>и</strong>ја дека Бр<strong>и</strong>тан<strong>и</strong>ја ќе може да го контрол<strong>и</strong>ра „македонск<strong>и</strong>от<br />
с<strong>и</strong>ндром“ како загроза на Грц<strong>и</strong>ја.<br />
Vo prvite meseci po proglasuvaweto na DFM, pogolemiot<br />
del na ~lenovite na prviot Prezidium na ASNOM, rakovoden od<br />
Metodija Andonov-^ento, golem broj makedonski dejci i makedonskiot<br />
narod davale izrazen otpor na obidite na sojuznite organi<br />
od Belgrad za posilna centralizacija na Federacijata i postavuvale<br />
barawa za pogolema samostojnost na Republikata vo odnos na<br />
Federacijata. Toa bilo razbirlivo, bidej}i po brojnite okupacii,<br />
delbi, raseluvawa i odnaroduvawa, Makedoncite za prv pat<br />
vo sovremenata istorija formirale svoja dr`ava. Metodija Andonov-^ento,<br />
Panko Bra{narov, Pavel [atev, Dimitar <strong>и</strong> Густав<br />
Vlahov, Krste Germov, Vasil Ivanovski, Rizo Rizov, Aleksa<br />
Martulkov, Blagoj Haxi Panzov, Lazar Sokolov, Petre Piruze,<br />
Vladimir Pole`inoski, Венко Марковск<strong>и</strong> i drugi, нabrzo, zaradi<br />
nivn<strong>и</strong>те разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> поглед<strong>и</strong> <strong>и</strong> avtonomni stavovi po niza<br />
op{testveni pra{awa, bea staveni pod somne` i etiketirani<br />
kako „avtonomisti i separatisti“. Најголем<strong>и</strong>от дел беа репре-
_________________________________________________________ 143<br />
с<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> <strong>и</strong> настрадаа за време на суд<strong>и</strong>рот на КПЈ со Информб<strong>и</strong>рото<br />
(1948-1956).<br />
Vo ramkite na процесот на поцврсто врзување на републ<strong>и</strong>ката<br />
кон федерац<strong>и</strong>јата, osobena voznemirenost kaj centralnite organi<br />
}e predizvika sprotivstavuvaweto na del od makedonskite voeni<br />
edinici pri krajot na dekemvri 1944 i januari 1945 godina (Bitola,<br />
Skopje, [tip), koi na naredbata da se vodi borba za osloboduvawe<br />
na Jugoslavija, pobaraa da se pomogne borbata na Makedoncite<br />
vo egejskiot del od Makedonija. Na povikot „Nа Sрем“,<br />
tie odgovorija so izvikot „Nа Sолун“!!<br />
Kako posledica od prisutniot vrie` nastanaa i brojni<br />
likvidacii na gra|ani od koi pomasovni vo Kumanovo i Veles, bez<br />
sudski presudi i bez znaewe na pretsedatelot na Prezidiumot na<br />
ASNOM, Metodija Andonov-^ento i na poverenikot za vnatre{ni<br />
raboti, Kiril Petru{ev. Na vakov na~in be{e eliminirana<br />
pravnata za smetka na policisko-partiskata dr`ava (спрега<br />
ОЗНА-КПМ). Vo ramkite na појавата на волунтар<strong>и</strong>зам <strong>и</strong> ел<strong>и</strong>м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>рање<br />
на правната држава најдраст<strong>и</strong>чен пр<strong>и</strong>мер е oтstranuvaweto od<br />
politi~kata scena i zatvoraweto na prviot pretsedatel na Prezidiumot<br />
na ASNOM, Metodija Andonov-^ento (1902-1957), рехаб<strong>и</strong>л<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ран<br />
со обновување на судск<strong>и</strong>от процес во 1990 год<strong>и</strong>на.<br />
Sovetsko-jugoslovenskiot konflikt vo 1948-ta, poto~no<br />
napadot na Stalin vrz Jugoslavija, pome|u drugoto, igra{e edna<br />
od pova`nite ulogi vo odvivaweto na op{testvenopoliti~kite<br />
procesi vo makedonskoto op{testvo, no istovremeno deluva{e<br />
vrz promenata na polo`bata na makedonskiot narod koj `ivee{e<br />
vo sosednite dr`avi. Edna od najte{kite posledici za toga{na<br />
NR Makedonija vo kontekst na informbirovskata kampawa be{e<br />
zatvoraweto na granicite i propa|aweto na minimalnite {ansi<br />
za obedinuvaweto na makedonskiot narod.<br />
Sudirot so IB predizvika radikalni promeni na odnosite<br />
pome|u Jugoslavija (FNRJ) i sosednite dr`avi Bugarija i Albanija,<br />
kako i promena vo odnosite pome|u gr~kata komunisti~ka<br />
partija i KPJ koe vlijae{e vrz sudbinata na makedonskiot narod<br />
vo Grcija. Dotoga{ bliskite i prijatelski odnosi i glorifikacijata<br />
na Josip Broz Tito bea zameneti so `estoki verbalni<br />
navredi, vnatrepartiski ~istki vo ramkite na balkanskite komunisti~ki<br />
partii koi zastanaa na stranata na IB, prekinuvawe na<br />
stopanskite vrski i predizvikuvawe na pograni~ni incidenti.<br />
Od 1948 g. Makedonija se najde zaokru`ena so re~isi najzatvorenite<br />
granici vo sovremena Evropa. Дo zanemarliv stepen se svede<br />
fizi~kata i duhovnata komunikacija pome|u podeleniot makedonski<br />
narod na Balkanot.
_________________________________________________________<br />
144<br />
Naru{uvaweto na jugoslovensko-bugarskite odnosi ozna~i<br />
kraj na pregovorite za federacija, vo ~ii ramki treba{e da dojde<br />
do obedinuvawe na pirinskiot so vardarskiot del od Makedonija.<br />
Iako pregovorite pome|u Tito i \or|i Dimitrov ostanaa na nivo<br />
na deklarativni zalo`bi, sepak golem napredok vo odnos na makedonskoto<br />
pra{awe be{e priznavaweto na nacionalnite prava na<br />
Makedoncite vo Bugarija i vospostavuvaweto na kulturna avtonomija.<br />
Za `al, po Rezolucijata na Informbiroto od juni 1948<br />
godina, Makedoncite vo Pirinska Makedonija go izgubija seto<br />
ona {to bea go dobile ili {to treba{e da go dobijat so Bledskata<br />
spogodba. Toga{nite bugarski organi na dr`avna bezbednost,<br />
na naјgrub na~in upa|aa vo makedonskite kulturni institucii,<br />
zaplenuvaj}i gi site materijali na makedonski jazik, so<br />
istovremeno proteruvawe na makedonskite u~iteli i kulturni<br />
dejci.<br />
Sli~ni bea reperkusiite po kulturno-prosvetniot `ivot<br />
na Makedoncite vo NR Albanija. Makedonskite voeni eksperti <strong>и</strong><br />
drugi stru~ni lica upateni na pomo{ na albanskiot narod bea<br />
proterani, a istoto se slu~i i so makedonskite u~iteli.<br />
Истовремено, нa vnatre{no-politi~ki plan, во НРМ se slu-<br />
~uvaa golemi prelomi: ideolo{ki ~istki, Goli Otok, kr{ewe na<br />
zakonitosta, samovolie, politi~ko nasilstvo, орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање на цел<br />
с<strong>и</strong>стем на доушн<strong>и</strong>штво, radikalizacija na agrarnata politika<br />
(forsirana kolektivizacija), пренасочување на петгод<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>от план,<br />
зголемување на стапк<strong>и</strong>те на задолж<strong>и</strong>телн<strong>и</strong>от откуп, зас<strong>и</strong>лување на<br />
казненото законодавство.<br />
Пр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>снат<strong>и</strong> од нападот на Информб<strong>и</strong>рото <strong>и</strong> Стал<strong>и</strong>н, југословенск<strong>и</strong>те<br />
комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, покрај пр<strong>и</strong>мената на репрес<strong>и</strong>ја над сомн<strong>и</strong>телн<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> не<strong>и</strong>стом<strong>и</strong>слен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те, сепак почнале потрезвено да разм<strong>и</strong>слуваат околу<br />
<strong>и</strong>збран<strong>и</strong>от пат на општествено-економск<strong>и</strong>от развој, односно да бараат<br />
нач<strong>и</strong>н<strong>и</strong> за надм<strong>и</strong>нување на советск<strong>и</strong>от болшев<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> модел, свртувајќ<strong>и</strong> се<br />
кон сопственото <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ско <strong>и</strong>скуство <strong>и</strong> услов<strong>и</strong>. Отфрлајќ<strong>и</strong> го стал<strong>и</strong>н<strong>и</strong>змот<br />
т<strong>и</strong>е бараат <strong>и</strong>звесн<strong>и</strong> решен<strong>и</strong>ја во <strong>и</strong>зворн<strong>и</strong>от маркс<strong>и</strong>зам. Во т<strong>и</strong>е рамк<strong>и</strong><br />
го воведуваат <strong>и</strong> концептот на работн<strong>и</strong>чкото самоуправување.<br />
Така, во првата полов<strong>и</strong>на на педесетт<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, <strong>и</strong> покрај парт<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от<br />
монопол<strong>и</strong>зам, веќе се чувствуваат неко<strong>и</strong> нов<strong>и</strong> ветров<strong>и</strong> <strong>и</strong> во науката,<br />
културата <strong>и</strong> уметноста. Во Македон<strong>и</strong>ја се јавува напл<strong>и</strong>в на нов<strong>и</strong><br />
генерац<strong>и</strong><strong>и</strong> творц<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> не можеа повеќе да останат во рамк<strong>и</strong>те на „соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от<br />
реал<strong>и</strong>зам“. Започнува дебата околу <strong>и</strong>нт<strong>и</strong>мната л<strong>и</strong>р<strong>и</strong>ка, се<br />
бараат нов<strong>и</strong> <strong>и</strong>зраз<strong>и</strong> во л<strong>и</strong>ковната уметност, <strong>и</strong> покрај стравот од „парт<strong>и</strong>ската<br />
оценка“, се јавуваат творц<strong>и</strong> со кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> нот<strong>и</strong> кон постојната<br />
стварност. Сепак, во практ<strong>и</strong>ката, ставот кон <strong>и</strong>нтелектуалц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> творц<strong>и</strong>те<br />
ко<strong>и</strong> требало да б<strong>и</strong>дат „мозокот“ на нов<strong>и</strong>от општествен развој <strong>и</strong> на<br />
поз<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те промен<strong>и</strong> во општеството тешко се менувал. Луѓето „<strong>и</strong>нте-
_________________________________________________________ 145<br />
лектуалц<strong>и</strong>“ што разм<strong>и</strong>слувале самостојно <strong>и</strong> ко<strong>и</strong> <strong>и</strong>мале сво<strong>и</strong> ставов<strong>и</strong> кон<br />
нац<strong>и</strong>онално-ослобод<strong>и</strong>телната борба на македонск<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> кон с<strong>и</strong>те<br />
прашања од општественопол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот на државата <strong>и</strong> ко<strong>и</strong> не<br />
поседувале доволна доза на „покорност“, му пречеле на југословенск<strong>и</strong>от<br />
ЦК, во „ун<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>рање“ на Револуц<strong>и</strong>јата во с<strong>и</strong>те делов<strong>и</strong> на тогашна<br />
Југослав<strong>и</strong>ја како етапа кон создавањето на <strong>и</strong>нтегрално југословенство.<br />
Југословенската пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка м<strong>и</strong>сла, со ретк<strong>и</strong> <strong>и</strong>склучоц<strong>и</strong>, во<br />
пер<strong>и</strong>одот некаде од педесетт<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> до распаѓањето на<br />
СФРЈ, говор<strong>и</strong> за автент<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>от југословенск<strong>и</strong> пат во соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>зам, самоуправувањето,<br />
Карделев<strong>и</strong>от пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> плурал<strong>и</strong>зам <strong>и</strong>тн., со мошне мала<br />
доза на кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чност за сето она грдо <strong>и</strong> регрес<strong>и</strong>вно што се случуваше во<br />
повеќедецен<strong>и</strong>ското опстојување на авнојската федерац<strong>и</strong>ја. Нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те<br />
претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, пред сè, не направ<strong>и</strong>ја посер<strong>и</strong>озен об<strong>и</strong>д да го објаснат<br />
Т<strong>и</strong>тов<strong>и</strong>от култ <strong>и</strong> автократска власт <strong>и</strong> постоењето на с<strong>и</strong>лн<strong>и</strong> елемент<strong>и</strong> на<br />
стал<strong>и</strong>н<strong>и</strong>змот во практ<strong>и</strong>ката, под „самоуправн<strong>и</strong>от чадор“. Сепак, об<strong>и</strong>д<strong>и</strong>те<br />
на Југослав<strong>и</strong>ја да се д<strong>и</strong>станц<strong>и</strong>ра од стал<strong>и</strong>н<strong>и</strong>змот не треба да г<strong>и</strong><br />
занемар<strong>и</strong>ме како <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> факт<strong>и</strong>.<br />
Прв<strong>и</strong>те об<strong>и</strong>д<strong>и</strong> на тој план се случуваа во промената на карактерот,<br />
улогата <strong>и</strong> <strong>и</strong>мето на КПЈ од раководна во водечка <strong>и</strong>дејнонасочувачка<br />
с<strong>и</strong>ла. Во т<strong>и</strong>е рамк<strong>и</strong>, на Шест<strong>и</strong>от парт<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> конгрес, одржан во<br />
1952 год<strong>и</strong>на, беше променето <strong>и</strong>мето на парт<strong>и</strong>јата, од КПЈ во Сојуз на<br />
комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те на Југослав<strong>и</strong>ја (СКЈ), со кое југословенск<strong>и</strong>те комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> го<br />
навестуваа враќањето на <strong>и</strong>зворн<strong>и</strong>те пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>п<strong>и</strong> на маркс<strong>и</strong>змот. На <strong>и</strong>стата<br />
л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ја беше <strong>и</strong> ор<strong>и</strong>ентац<strong>и</strong>јата за воведување на работн<strong>и</strong>чкото самоуправување<br />
како об<strong>и</strong>д да се напушт<strong>и</strong> советск<strong>и</strong>от модел на државен соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>зам<br />
6 . Тоа претставуваше втор<strong>и</strong>от правец на промен<strong>и</strong>те кој ја зафаќаше<br />
областа на државносопствен<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от монопол, но без пр<strong>и</strong>ватносопствен<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
однос<strong>и</strong>.<br />
Реформск<strong>и</strong>те чекор<strong>и</strong> на југословенск<strong>и</strong>те комун<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> можеб<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>маа поголем одраз на меѓународен план, како катал<strong>и</strong>затор на процесот<br />
6 М<strong>и</strong>лован Ѓ<strong>и</strong>лас, istaknata figura od jugoslovenskoto komunisti~ko dvi`ewe, се<br />
јав<strong>и</strong>л во tekot na 1953 godina со барања за demokratizacija vo vnatrepartiskata<br />
politika <strong>и</strong> со кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка на парт<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>те „скаменет<strong>и</strong> мозоц<strong>и</strong>“. \ilas, koj so негов<strong>и</strong>те<br />
nastapi можеб<strong>и</strong> mo`el da go razni{a neprikosnoveniot primat na Josip Broz vo<br />
partijata i dr`avata, zaradi {to moral vedna{, vo koren da bide sose~en. Na<br />
po~etokot na 1954 godina bil odr`an III plenum (vonreden) na CK SKJ (16-17<br />
januari) na koj Milovan \ilas bil politi~ki diskвalifikuvan kako nositel na<br />
„anarholiberalisti~ki sfa}awa“ i nabrzo osuden na 11 godini zatvor. Vo tekot<br />
na 1954 godina na site partiski nivoa vo ramkite na Sojuzot na komunistite na<br />
Makedonija se vodi borba protiv „|ilasov{tinata”, iako realno, vo makedonskata<br />
partija ne mo`e{e da stane zbor za bilo kakvo liberalno skr{uvawe vo<br />
ovoj period koga apsolutna dominacija ima{e tvrdoto projugoslovensko partisko<br />
krilo (Кол<strong>и</strong>шевск<strong>и</strong>, Г<strong>и</strong>гов, См<strong>и</strong>левск<strong>и</strong>, Арсов).
_________________________________________________________<br />
146<br />
на дестал<strong>и</strong>н<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја во Европа, отколку што можеа реално да се спроведат<br />
во праксата. Понекогаш повеќе се работеше за промена на вокабуларот,<br />
отколку за сушт<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> зафат<strong>и</strong> во с<strong>и</strong>стемот. Всушност, со децен<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
југословенск<strong>и</strong>от државно-парт<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> врв се об<strong>и</strong>дувал да г<strong>и</strong> продлабоч<strong>и</strong><br />
промен<strong>и</strong>те кон <strong>и</strong>зградување на подемократск<strong>и</strong> с<strong>и</strong>стем, но пр<strong>и</strong>тоа да не<br />
ја загроз<strong>и</strong> со н<strong>и</strong>што сопствената положба <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>в<strong>и</strong>лег<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />
Neuspehot na stopanskata reforma (преземена 1965 год<strong>и</strong>на<br />
зарад<strong>и</strong> воведување на пазарн<strong>и</strong> елемент<strong>и</strong> во стопанството) ima{e послед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
i vrz me|unacionalnite odnosi vo SFRJ. Taka, najvisokite<br />
partiski forumi vo nekoi od republikite baraat poramnomeren<br />
ekonomski razvoj na site delovi na federacijata.<br />
По падот на Александар Ранков<strong>и</strong>ќ во 1966 год<strong>и</strong>на, како нос<strong>и</strong>тел<br />
на „ун<strong>и</strong>тар<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чко-б<strong>и</strong>рократск<strong>и</strong> тенденц<strong>и</strong><strong>и</strong>“ кон krajot na 60-te demokratskite<br />
idei se {irele mnogu brzo, a demokratskata kritika<br />
stanuvala sè poprivle~na vo po{irokite krugovi inteligencija.<br />
Se plasirale novi idei, se barale novi teoretсki tolkuvawa.<br />
Vo istiot period стануваат сè пов<strong>и</strong>дл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> problemite koi<br />
proizleguvaле od ekonomskata neramnopravnost na severot i jugot<br />
na federacijata, se otvorа pra{aweto za ramnopravnosta na jazicite<br />
vo SFRJ kako i problemot za upotrebata na znamiwata na<br />
narodnostite koj eskalira{e vo nemiri, odnosno demonstracii<br />
pri krajot na 1968 godina vo Socijalisti~kata Pokraina Kosovo<br />
i Metohija i vo SRM (Tetovo i Gostivar).<br />
Vo ramkite na seop{tata klima na silna nacionalna<br />
afirmacija, во 1967 год<strong>и</strong>на be{e formirana Makedonskata akademija<br />
na naukite i umetnostite (MANU). Vo istata godina беше<br />
proglasена <strong>и</strong> avtokefalnosta na Makedonskata pravoslavna crkva<br />
(МПЦ), tokmu po 200 godini od ukinuvaweto na Ohridskata arhiepiskopija,<br />
edna od najstarite avtokefalni crkvi na Balkanot.<br />
Vo tekot na 1968 godina, dr`avata e potresena od studentskite<br />
протест<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> го izrazуваа noviot kriti~ki duh {to se ra|a-<br />
{e vo SFRJ. Studentskata mladina, na svoj svojstven na~in, protest<strong>и</strong>раше<br />
protiv istoriskiot neuspeh na jugoslovenskiot politi~ki<br />
sistem, stavaj}i akcent vrz moralniot princip. Strukturata<br />
na SKJ ve}e bila zafatena od „korozija na moralot“. Taa se<br />
protegala do samiot vrv ‡ iako od neposrednata i ekspli-citna<br />
kritika bile „po{tedeni“ harizmatskite voda~i Josip Broz i<br />
Edvard Kardeq. Sepak, samiot Broz b<strong>и</strong>л сосема svesen deka studentskiot<br />
bunt go dovel vo pra{awe i negoviot moralen i politi~ki<br />
integritet.<br />
Кrajot na {eesettite i po~etokot na sedumdesettite godini<br />
e ispolnet i so barawa kaj pogolemi grupi na intelektualci za<br />
demokratizacija i liberalizacija na vnatrepartiskite odnosi. Се<br />
бараа promeni vo op{testvoto, pri {to дур<strong>и</strong> se zagovara{e i
_________________________________________________________ 147<br />
partiski pluralizam. Site ovie reformski barawa koi ja dopiraa<br />
nedopirlivosta na monopolot na SK, bea ozna~eni, no i<br />
etiketirani kako „liberalizam“. Najsilni demokratski dvi`ewa<br />
ima{e vo Slovenija, vo Hrvatska i vo Srbija, a do izraz dojdoa i<br />
vo Makedonija 7 .<br />
По бурн<strong>и</strong>те демонстрац<strong>и</strong><strong>и</strong> на Косово, косовск<strong>и</strong>те Албанц<strong>и</strong><br />
започнаа пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> околу доб<strong>и</strong>вање на поголема автоном<strong>и</strong>ја<br />
на покра<strong>и</strong>ната, кое беше востановено со нов<strong>и</strong>от Устав од 1974<br />
gод<strong>и</strong>на 8 .<br />
So novite ustavni re{enija republikite fakti~ki stanale<br />
nacionalni dr`avi, a pokrainite „konstituitivni elementi<br />
na federacijata“. Пodigaweto na stepenot na avtonomija na<br />
pokrainite Kosovo i Vojvodina vode{e kon federalizacija na<br />
Srbija. Vakvoto ustavno re{enie go podgrevalo srpskiot nacionalizam.<br />
Od druga strana, sakaj}i otcepuvawe od federacijata,<br />
slovene~koto i hrvatskoto rakovodstvo gi poдdr`uvaат separatisti~kite<br />
barawa na Kosovo izrazeni niz parolata „Kosovo<br />
Repuбlika“. Smrta na Josip Broz Tito (4 maj 1980) gi zabrzува<br />
ovie procesi. Rasteweto na nacionalizmot zaedno so sè pogolemata<br />
stopanska kriza i nevrabotenost, prodlabo~uvaweto na<br />
razlikite pome|u razvieniot sever i nerazvieniot jug, ja praveа<br />
federacijata slaba i neodr`liva. Vo 80-te godini, standardot na<br />
gra|anite na SFRJ padnal na onoj od 60-te. Vo 1988 godina inflacijata<br />
dostignala 350% i bila vo porast. Jugoslavija ve}e ne bila<br />
sposobna da gi otpla}a dolgovite kon stranstvo i zatoa i ponatamu<br />
se zadol`uvala so novi krediti.<br />
Така, пri krajot na osumdesettite godini procesot na<br />
raspa|aweto na SFRJ se nao|al vo zavr{na faza. Vo seop{tata<br />
ekonomska i politi~ka kriza, barawata za pogolema samostojnost<br />
7<br />
Bitkata protiv makedonskiot liberalizam ja navesti Lazar Koli-<br />
{evski, a ja sprovede Angel ^emerski, koj vo mart 1969 godina dojde na kormiloto<br />
na SKM. Pritoa, be{e zabele`an sudir na dve strui ‡ reformskata<br />
predvodena od Krste Crvenkovski vo koja vleguvaa S. Milosavlevski, T. ^okrevski,<br />
D. Mir~ev, M. Netkov, Q. Arnaudovski, ]. Tahir i antire-formskata,<br />
tvrdoto krilo koe go branelo postojniot status quo, prevodeno od Lazar Koli-<br />
{evski i negovite podr`uva~i ‡ A. ^emerski, V. Duganova, B. Popov, M. Micajkov.<br />
Borbata protiv liberalizmot vo redovite na SKM se vodi vo tekot na 1972<br />
godina, a definitivno zavr{uva vo po~etokot na 1973 g.<br />
8 So Ustavot na SRM od 1974 godina, republikata se definira kako „nacionalna<br />
dr`ava na makedonskiot narod i dr`ava na albanskata i turskata narodnost vo<br />
nea“, zasnovana vrz suverenosta na narodot i vrz vlasta i samoupravuvaweto na<br />
rabotni~kata klasa i na site rabotni lu|e i socijalisti~ka demokratska zaednica<br />
na rabotnite lu|e i gra|anite, na makedonskiot narod i ramnopravnite so<br />
nego albanska i turska narodnost.
_________________________________________________________<br />
148<br />
na republikite bile inaugurirani vo ustavnite promeni (amandmani)<br />
od 1989 godina, kade za prvpat bile utvrdeni na~inot i<br />
postapkata na odlu~uvawe za pravoto na samoopredeluvawe, vklu-<br />
~itelno i pravoto na otcepuvawe od federacijata.<br />
Vo tekot na 1990 godina, po neuspehot na XIV Kongres na<br />
SKJ (јануар<strong>и</strong> 1990), stana dominantna idejata za partisko-politi~ki<br />
pluralizam kako glavna to~ka vo dvi`eweto kon sistem na<br />
parlamentarna demokratija. Vo Makedonija se formiraat pogolem<br />
broj politi~ki partii od razli~na proviniencija, duri i na<br />
etni~ka osnova koi se vklu~uvaat vo pol<strong>и</strong>ti~kiot `ivot 9 .<br />
Така, дlabokite op{testveno-ekonomski i politi~ki promeni<br />
dovedoa do konstituiraweto na samostojna Republika Makedonija<br />
10 . Вo tekot na noemvri 1990 godina bea sprovedeni parlamentarni<br />
pove}e partiski izbori. Na 8 januari 1991 godina se<br />
konstituira ednodomno Sobranie na Republikata sostaveno od izbranite<br />
pratenici koi pripa|aa na razli~ni politi~ki partii i<br />
drugi organizacii 11 . Taka, vo politi~kiot `ivot na Makedonija<br />
bea vneseni elementi na parlamentaren sistem. Vo tekot na 1991<br />
godina, ova prvo pluralisti~ko sobranie donese niza bitni<br />
odluki za natamo{niot tek i razvoj na makedonskata dr`avnost.<br />
Меѓу н<strong>и</strong>в, на 25 januari Sobranieto na Makedonija ja usvoi<br />
Deklaracijata za nezavisnost i Platformata za pregovori za<br />
9 Само во 1990 godina se formiraat: Narodna demokratska partija na Albancite;<br />
Dvi`eweto za semakedonska akcija (MAAK); Ligata za demokratija; Socijaldemokratska<br />
partija na Makedonija; Narodnata partija na Makedonija; Partijata<br />
za demokratski prosperitet (PDP); Strankata na Jugoslovenite; Demohristijanska<br />
partija; VMRO – DPMNE; Zdru`enieto na gra|ani „E|ip}ani“;<br />
Zdru`enie na Egip}anite vo Jugoslavija; Rabotni~ka partija; Forum za ~ovekovi<br />
prava na Makedonija; Sojuz na komunisti na Makedonija – Partija<br />
za demokratska preobrazba; Socijalisti~ka partija na Makedonija; Zdru`enie<br />
na Vlasite „Nikola Vapcarija“; Demokratskata partija na Turcite vo Makedonija;<br />
Partijata za celosna emancipacija na Romite od Makedonija; Zdru`enie<br />
na Svetskiot makedonski kongres; Demokratskiot sojuz na Turcite <strong>и</strong> друг<strong>и</strong>.<br />
10<br />
Najbitni promeni bea: vospostavuvawe na pazarnata ekonomija, nadminuvawe<br />
na dr`avnosopstveni~kiot monopol so postoewe na site oblici na sopstвenost<br />
i promenite vo politi~kiot `ivot na zemjata t.e. nadminuvawe na partiskiot<br />
monopol (SKM) i vospostavuvawe na politi~ki pluralizam. Za prv pat e<br />
garantirana slobodata na politi~koto organizirawe i dejstvuvawe i e vospostaven<br />
neposreden izbor na ~lenovite na sobranijata na op{tinite i na Republikata<br />
koi{to mo`ele da bidat predlagani ne samo od gra|anite tuku i od politi~ki<br />
organizacii i drugi oblici na organizirawe i zdru`uvawe na gra|anite.<br />
11<br />
Ednodomniot pove}epartiski makedonski parlament be{e sostaven od pratenici<br />
od 9 politi~ki partii, od 4 partiski koalicii i trojca nezavisni<br />
kandidati. Pritoa, najbrojni bea pratenicite na: VMRO – Demokratska partija<br />
za Makedonsko nacionalno edinstvo (38), SKM – Partija za demokratska preobrazba<br />
(31), Partija za demokratski prosperitet vo Makedonija (17) i Sojuz na<br />
reformskite sili na Makedonija (11)
_________________________________________________________ 149<br />
idninata na Jugoslavija. Vo juni istata godina od imeto na dr`аvata<br />
se izostavi naznakata „socijalisti~ka“ i se utvrdi ustavnoto<br />
ime Republika Makedonija.<br />
Sobranieto na RM za prv pretsedatel na osamostoenata<br />
dr`ava, na 27 јануар<strong>и</strong> 1991 godina, go izbra gospodinot Kiro<br />
Gligorov кој мandatот za izbor na novata Vlada му го довер<strong>и</strong> na<br />
акад. Nikola Kљusev 12 . Aktivnostite i raboteweto na Vladata<br />
(20. III. 1991 ‡ 5. IX. 1992) bea povrzani so niza te{kotii i na vnatre{en<br />
i na nadvore{en plan. Но, i pokraj ~estite blokadi i sprotivstaveni<br />
gledi{ta, во Парламентот bea doneseni zna~ajni dokumenti<br />
vo pravec na dooformuvaweto na nezavisnata, suverena<br />
makedonska dr`ava i nejzinoto priznavawe kako samostoen me|unaroden<br />
subjekt.<br />
Me|u drugoto be{e usvoena Deklaracija za me|unarodno<br />
priznavawe na Republika Makedonija kako suverena i nezavisna<br />
dr`ava (19. XII 1991), Po usvoenata deklaracija za me|unarodno<br />
priznavawe, ministerstvoto za nadvore{ni raboti gi dostavi na<br />
Badinterovata Arbitra`na Komisija site neophodni dokumenti<br />
za priznavawe na Rепубл<strong>и</strong>ка Makedonija. Na 11. I 1992 godina, na<br />
sostanokot na EЗ, Badinterovata Komisija поднесе <strong>и</strong>звештај во кој<br />
pozitivno gi oceni uslovite na Slovenija i Makedonija za priznavawe<br />
i ѝ prepora~a na EЗ da gi priznae ов<strong>и</strong>е две држав<strong>и</strong>. Истовремено,<br />
<strong>и</strong>мајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> предв<strong>и</strong>д ставов<strong>и</strong>те на Грц<strong>и</strong>ја во однос na imeto na<br />
dr`avata Badinteroviot izve{taj jasno naglasuva deka „imeto na<br />
dr`avata ne implicira nikakvi teritorijalni pretenzii“.<br />
Izve{tajot be{e obnaroden na 15 januari 1992 godina. Само по<br />
нekolku ~asa, novinskite agencii objavija deka Evropskiot sovet<br />
odlu~il da gi priznae Slovenija i Hrvatska, no ne i Makedonija,<br />
{to predizvika {ok i golemo razo~aruvawe vo zemjata. Vo toj<br />
moment Makedonija se najde sebesi vo mnogu te{ka nadvore{na i<br />
vnatre{na situacija. Javnosta be{e dlaboko ubedena deka me|unarodnata<br />
zaednica vo ovoj slu~aj }e ja popravi nеpravednata i<br />
nefer politika sprema Makedonija vo istorijata, i deka na<br />
dr`avata }e ѝ bide dadeno mestoto {to taa moralno go zaslu`uva<br />
vo zaednicata na nezavisnite dr`avi. Пр<strong>и</strong>тоа, вo odnos na пр<strong>и</strong>знавањето<br />
на Републ<strong>и</strong>ка Makedonija ЕЗ наведуваше дека одлуката e<br />
odlo`ena za kratko vreme za da se ras~istat nekoi raboti so<br />
Grcija, no deka nema da bidat potrebni pove}e od nekolku nedeli<br />
12<br />
Ovaa Vlada, izbrana na 20 mart 1991 godina, od strana na prvoto pluralisti~ko<br />
sobranie na Републ<strong>и</strong>ка Makedonija, i pokraj u~estvoto na pove}e partii vo<br />
nejzinoto oformuvawe i prisutnite partiski kompromisi, so ogled na stru~nosta<br />
na pove}eto nejzini ~lenovi opredelni za vodewe na odделн<strong>и</strong> sektori,<br />
poznata e kako ekspertska vlada.
_________________________________________________________<br />
150<br />
za da se najde re{enie. Kone~no, vo Lisabon na 27. VI 1992 godina,<br />
be{e usvoena т.н. Л<strong>и</strong>сабонска deklaracija od ES koja pretstavuвa{e<br />
golem udar za makedonskite o~ekuvawa 13 . So nea se bara{e<br />
deka priznavaweto }e se slu~i edinstveno pod ime koe nema da go<br />
sodr`i zborot „Makedonija“. Dokumentot ja {okira javnosta vo<br />
Makedonija i ѝ dade za pravo na Grcija, koja prodol`i i ponatamu<br />
so negiraweto na nezavisnosta na zemjata, nacionalniot identitet<br />
i mе|unarodnata pozicija. Особен<strong>и</strong> тешкот<strong>и</strong><strong>и</strong> Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong>ма на патот на евроатланск<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нтеграц<strong>и</strong><strong>и</strong> зарад<strong>и</strong> сол<strong>и</strong>дарноста<br />
на грчк<strong>и</strong>те партнер<strong>и</strong> во ов<strong>и</strong>е асоц<strong>и</strong>јац<strong>и</strong><strong>и</strong> кон апсурдн<strong>и</strong>те барања на<br />
Грц<strong>и</strong>ја за промена на уставното <strong>и</strong>ме на Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја. Зад ова<br />
барање за жал сто<strong>и</strong> „црвената грчка л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ја“ која го опфаќа <strong>и</strong> прашањето<br />
на <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тетот на Македонц<strong>и</strong>те.<br />
Така, Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, во нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те прв<strong>и</strong> чекор<strong>и</strong> на<br />
целосна сувереност беше соочена со нев<strong>и</strong>ден меѓународен пр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>сок.<br />
Grcija, покрај пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те, пропагандн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> друг<strong>и</strong> мерк<strong>и</strong>, vovede<br />
neobjavena, `estoka ekonomska blokada vo esenta na 1992 i ja<br />
zatvori granicata so Makedonija na 17. II 1994 godina, so cel da<br />
predizvika golema ekonomska kriza со која ќе ја дестабiл<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра Републ<strong>и</strong>ката.<br />
Ova koincidira{e so trgovskite sankcii na OОN protiv<br />
Srbija vo juni istata godina, {to od svoja strana gi zgolemi<br />
te{kotiite na RM. Bidej}i ne postoi `elezni~ka linija so Bugarija<br />
i Albanija, a patniot soobra}aj skoro e nekorisen, Makedonija<br />
беше реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> celosno izolirana.<br />
Така, Makedonija koja napravi sè {to treba da go izbegne<br />
sudirot i vojnata, i koja mirno, legalno i demokratski izleze od<br />
Jugoslavija, be{e de fakto kazneta i li{ena od normalen `ivot.<br />
Po dolgi razgovori i konsultacii, kone~no Sovetot za<br />
bezbednost so Rezolucija br. 817 (1993) mu prepora~a na Genеralnoto<br />
sobranie da go prifati baraweto na Makedonija upotrebuvaj}i<br />
delikatna formulacija „dr`ava koja za upotreba vo Organizacijata<br />
privremeno }e ѝ se obra}aat kako Porane{na Jugoslovenska<br />
Republika Makedonija sè do nadminuvawe na razlikite<br />
so imeto“. Taka, на 8 апр<strong>и</strong>л 1993 год<strong>и</strong>на Републ<strong>и</strong>ка Makedonija stana<br />
181 ~len na OОN под пр<strong>и</strong>времена референца 14 .<br />
13 Londonski „Fajnan{el tajms“ od 1 juli 1992 godina vo uvodnikot pod naslov<br />
„Gr~ka tragikomedija“ pi{uva: „Koga bi se organiziral natprevar za najglupava<br />
politi~ka izjava vo 1992 godina, odlukata na Evropskata zaednica od Lisabon,<br />
vo koja se izrazuva gotovnost za priznavawe na Makedonija, no pod uslov taa da<br />
go promeni imeto, sigurno bi bila me|u favoritite za prvoto mesto“.<br />
14<br />
Makedonskoto zname isto taka be{e osporeno od Grcija i ne be{e postaveno<br />
na Ist River. Vo tekot na celata 1993 godina stotina multiliteralni grupi,<br />
mirovnici, demokratski institucii prestojuvaa vo zemjata i najgolemiot broj od<br />
nivnite izve{tai bea pozitivni i poddr`uva~ki. Kako posledica od ovie<br />
kontakti i izve{tai kon krajot na 1993 godina najgolem broj земј<strong>и</strong> od EU
_________________________________________________________ 151<br />
Освен блокад<strong>и</strong>те од страна на јужн<strong>и</strong>от сосед Grcija, до 1995/96<br />
год<strong>и</strong>на не беа до крај регул<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> однос<strong>и</strong>те <strong>и</strong> со северн<strong>и</strong>от сосед. ФR<br />
Jugoslavija (Srbija) odbi da vospostavi bilo kakvi diplomatski<br />
odnosi со РМ секако во коорд<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>ја so Grcija dr`ej}i go otvoren<br />
paketot so pretenzii (malcinskoto i grani~noto pra{awe) 15 .<br />
Bugarija, priznavaj}i ja dr`ava ne saka{e da ja priznae makedonskata<br />
nacija i makedonskiot jazik, dodeka Albanija insistira{e<br />
na imeto „Porane{na Jugoslovenska Republika“. На ваков нач<strong>и</strong>н<br />
sosediте na РM smetaa na nekoi otstapki i korist koi treba{e da<br />
proizlezat od nesoglasuvawata so Grcija.<br />
Кога зборуваме за случувања од бл<strong>и</strong>ското м<strong>и</strong>нато (т.н. современа<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја) секако дека настан<strong>и</strong>те во РМ во 2001 год<strong>и</strong>на претставуваат<br />
едно од прашањата околу кое <strong>и</strong>ма повеќе толкувања <strong>и</strong> ставов<strong>и</strong>,<br />
пр<strong>и</strong> што крајност<strong>и</strong>те се дв<strong>и</strong>жат на следнава релац<strong>и</strong>ја: за едн<strong>и</strong> тоа е<br />
прелевање на Косовската кр<strong>и</strong>за во РМ, борба за тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> етн<strong>и</strong>чко<br />
ч<strong>и</strong>стење кое го водат екстрем<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> терор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> (главно од соседството),<br />
а за друг<strong>и</strong> тоа е борба за човеков<strong>и</strong> права на Албанц<strong>и</strong>те во Републ<strong>и</strong>ка<br />
Македон<strong>и</strong>ја која ја водат автохтон<strong>и</strong> албанск<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> с<strong>и</strong>л<strong>и</strong>.<br />
Токму ова е прашањето за кое можеб<strong>и</strong> треба поголема <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ска д<strong>и</strong>станца,<br />
отфрлање на одделн<strong>и</strong> предрасуд<strong>и</strong>, но <strong>и</strong> емоц<strong>и</strong><strong>и</strong>, а пред сè отстранување<br />
на пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чкото вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е врз <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>те. Сепак,<br />
во држава каде <strong>и</strong>ма легалн<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> парт<strong>и</strong><strong>и</strong> на малц<strong>и</strong>нствата ко<strong>и</strong><br />
парт<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>п<strong>и</strong>раат во власта, с<strong>и</strong>гурно не може да стане збор за борба за<br />
човеков<strong>и</strong> права. Посебно што Македонц<strong>и</strong>те станаа раселен<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ца во<br />
сопствената држава. Каде се н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те човеков<strong>и</strong> <strong>и</strong> граѓанск<strong>и</strong> права,<br />
правото на спокој <strong>и</strong> м<strong>и</strong>рен ж<strong>и</strong>вот во н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те домов<strong>и</strong>!<br />
И покрај меѓународн<strong>и</strong>те пр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>соц<strong>и</strong>, внатрешно-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
раз<strong>и</strong>дувања околу сушт<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>ор<strong>и</strong>тет<strong>и</strong>, блокад<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
постојана ант<strong>и</strong>македонска пропаганда од сосед<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> сакаат да <strong>и</strong>м го<br />
одземаат на Македонц<strong>и</strong>те правото на <strong>и</strong>ме, <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>ја, културно<br />
наследство, богат<strong>и</strong>от фолклор <strong>и</strong>тн. (во крајна л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ја правото на<br />
државотворност), на 8 септемвр<strong>и</strong> <strong>2011</strong> год<strong>и</strong>на Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја<br />
vospostavija diplomatski odnosi so РМ i otvorija ambasadi vo Skopje. Исто така,<br />
во текот на 1993 <strong>и</strong> 1994 год<strong>и</strong>на РМ stana ~lenka na golem broj me|unarodni<br />
organizacii.<br />
15 Конечно, na 8 april 1996 godina vo Belgrad беше потп<strong>и</strong>шан dogovorot za<br />
regulirawe na odnosite i poddr{ka na sorabotkata me|u RM i FR Jugoslavija.<br />
Ovoj dogovor ima{e dolgoro~no zna~ewe za Makedonija bidej}i Srbija direktno<br />
be{e vovle~ena i pretstavuva{e zainteresirana strana imaj}i go predvid<br />
Bukure{kiot miroven dogovor od 1913 godina, a isto taka be{e edinstven ~len<br />
na porane{nata Jugoslavija koj se sprotistavuva{e na nezavisnosta na Makedonija.<br />
Vo nadminuvaweto na сrpsko-gr~kata strategija vo odnos na Makedonija,<br />
Srbija otide i ~ekor podaleku. Taa ne samo {to se vrati na koncepcijata na nacionalna<br />
dr`ava i imeto Makedonci, tuku isto taka go prizna dr`avni~kiot<br />
kontinuitet na Makedonija od 1944 godina.
_________________________________________________________<br />
152<br />
на најдостоен нач<strong>и</strong>н, ја прослав<strong>и</strong> 20-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната на нејз<strong>и</strong>ната сувереност.<br />
Извор<strong>и</strong> <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тература:<br />
Ханс-Лотар Штепан, Македонск<strong>и</strong>от јазол, АЗ-БУКИ, Скопје 2004.<br />
В<strong>и</strong>олета Ачкоска, Лекц<strong>и</strong><strong>и</strong> од <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата на современата македонска<br />
држава 1944-1991, Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong> факултет, Скопје <strong>2011</strong>.<br />
Документ<strong>и</strong> за Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја 1990-2005, кн. 3, ред. Сашо<br />
Георг<strong>и</strong>евск<strong>и</strong>, Сашо Додевск<strong>и</strong>, Правен факултет “Јуст<strong>и</strong>н<strong>и</strong>јан прв<strong>и</strong>“,<br />
Скопје 2008.<br />
Славко М<strong>и</strong>лосавлевск<strong>и</strong>, Македонск<strong>и</strong> контроверз<strong>и</strong> 1990-2003, Скопје<br />
2004.<br />
К<strong>и</strong>ро Гл<strong>и</strong>горов, В<strong>и</strong>орн<strong>и</strong> врем<strong>и</strong>ња, Култура, Скопје 2004.<br />
Истор<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от народ, ИНИ, Скопје 2008.
Viktor LilËi}<br />
HIPOTEZA ZA UBIKACIJA NA GRADOT LINK<br />
Interesiraj}i se za najstarite poznati æiteli na makedonskata<br />
visoramnina Pelagonija, doznavame deka toa bile drevnite<br />
Pelagonci, vo etniËkа smisla poznati kako najzapaden del od<br />
drevniot narod Pajonci, koi vo antiËkata epoha go naseluvale<br />
Srednoto Povardarje i dolinata na rekite Erigon (Crna Reka) i<br />
Astibo (Bregalnica).<br />
Nekade vo raniot arhajski period, vo juæna Pelagonija<br />
probile Gorno makedonskite Linkesti. Tie gi potisnale avtohtonite<br />
Pelagonci od juæna Pelagonija (Lerinsko i Bitolsko) i<br />
gi otfrlile preku koritoto na rekata Erigon (Crna Reka). Taka<br />
koritoto na Erigon postanalo i severna granica na teritorijata<br />
na Linkestite. 1<br />
Linkestite vo ova vreme oformile sopstveno kneæevstvo.<br />
Prviot poznat vodaË koj vo izvorite nema posebna titula se<br />
vikal Bromer, a vladeel okolu 475 godina pred n.e. Ve}e negoviot<br />
sin Arabaj „, koj vladel okolu 445 godina pred n.e., vo izvorite e<br />
nasloven kako kral. Linkestidskata kralska loza ja sledime<br />
preku pove}e kralevi i Ëlenovi na dinastijata vo tekot na V i „V<br />
vek pred n.e. Edna od najpoznatite æeni so linkestidsko poteklo,<br />
bila makedonskata kralica Evridika, sopruga na kralot Aminta<br />
„„„, majka na kralot Filip „„ i baba na kralot Aleksandar „„„<br />
Makedonski. Taa bila rodena vnuka na prviot kral na Linkestida,<br />
spomenatiot Arabaj „. 2<br />
Kralskata dinastija na Linkestite vladeela od glavniot<br />
grad so imeto Link, Ëijaπto lokacija sè uπte ne e so sigurnost<br />
otkriena. Osven gradot Link, navesten samo vo eden izvor indirektno,<br />
vo drug izvor (Tukidid) se spomenuvaat i linkestidski<br />
sela, πto moæebi znaËi deka vo kralstvoto Linkestida nemalo<br />
drugi gradovi!<br />
1 V. LilËi}, Linkestida i Devriop, Skopje 2009.<br />
2 Istiot, 45.
_________________________________________________________<br />
154<br />
Potragata po lokacijata na linkestidskiot grad Link so<br />
prekini trae najmalku 86 godini. Imeno, N. Hamond smetal deka<br />
Linkestite nemale grad. N. Vuli} i F. Papazoglu veruvale deka<br />
gradot Link bil na mestoto na Herakleja Linkestidska kaj Bitola.<br />
I. MikulËi} vo 1966 godina predloæil ubikacija na Link<br />
na lokalitetot Visok Rid selo Egri, dodeka vo 2009 godina jas ja<br />
predloæiv ubikacijata na Link na lokalitetot Gradiπte kaj<br />
seloto Crnobuki, 10 kilometri severno od Bitola. 3<br />
NauËnite istraæuvawa na problemot okolu ubikacijata na<br />
Link, glavniot grad na Linkestite, se delumno oteæneti poradi<br />
toa πto teritorijata na ova nekogaπ mo}no kralstvo, denes e<br />
podelena na dva dela. Juæniot vo ramkite na sosedna Grcija a<br />
severniot vo ramkite na Republika Makedonija.<br />
Vo ovoj trud sakam da istaknam nekolku osnovni elementi<br />
vo ramkite na potragata po mestopoloæbata na ovoj iskluËitelno<br />
znaËaen dreven grad.<br />
Najprvo smetame deka od posebna vaænost e toËnoto opredeluvawe<br />
na zonata πto ja naselile antiËkite Linkesti. Istraæuvawata<br />
ukaæuvaat na toa deka tie gi napuπtaat planinskite<br />
predeli i se naselile vo ramninata na Pelagonija.<br />
Vo ramkite na istraæuvawata moπne se vaæni geografskite<br />
elementi πto ni gi nudat skromnite izvori, na prvo mesto<br />
31-ta kniga od Ab urbe condita na Tit Livij. Opiπuvaj}i go sudirot<br />
pome|u vojskite na makedonskiot kral Filip V i rimskiot konzul<br />
P. Sulpikij Galba, T. Livij go spomenuva Link kako mesto vo<br />
Ëija blizina se ulogorila rimskata vojska, potoa gi spomenuva<br />
mestopoloæbite na voenite logori, nekolku reki, edno moËuriπte,<br />
i gradovite Brianij i Stibera za koi znaeme deka pripa|ale<br />
na sosednata oblast Devriop.<br />
ProdlaboËenata analiza na poznatite 21 na broj predistoriski<br />
i rani antiËki fortifikacii vo linkestidskiot del na<br />
Bitolsko, od strana πto ja iznesuvam vo studijata Linkestida i<br />
Devriop, 4 ukaæuva na egzistencija na golem broj pomali utvrduvawa<br />
no samo eden lokalitet koj πto moæe da go ponese epitetot<br />
ranoantiËki grad. Toa e arheoloπkiot lokalitet Gradiπte<br />
kaj selo Crnobuki. Vo postarata literatura, ovoj lokalitet bil<br />
identifikuvan so gradot Perseida, πto spored T. Livij, zapoËnal<br />
da go gradi Filip V vo oblasta Devriop, na rekata Erigon, a ne<br />
mnogu daleku od stariot grad Stobi. Smetam deka ovaa konfuzna<br />
informacija na Livij moæe da se interpretira na sledniot na-<br />
Ëin. Kralot Filip V nov grad zapoËnal da gradi i toa na rekata<br />
3 Istiot, 207-208.<br />
4 Istiot, 55-124.
_________________________________________________________ 155<br />
Erigon, vo blizina na Stobi, kojaπto izvira i dotekuva od<br />
oblasta Devriop. Ova bi znaËelo deka gradot Perseida sekako se<br />
nao|al ili vo Tikveπijata ili najdaleku vo Prilepskiot del od<br />
Mariovo.<br />
Lokalitetot Gradiπte selo Crnobuki se nao|a na leviot<br />
breg od rekata ©emnica koja dotekuva od severozapadnoto podnoæje<br />
na Pelister. Taa teËe niz πirokoto pole od Capari, preku<br />
Dolenci, Lera, Streæevo kon Lisolaj i Crnobuki, vlevaj}i se na<br />
okolu 12 kilometri istoËno od Crnobuki vo Crna Reka (Erigon).<br />
Siot ovoj prostor, po dolinata na ©emnica, kako i ramninite<br />
juæno od DreveniËkata Planina, desniot breg na Crna Reka se do<br />
selata Brod i SkoËivir, pretstavuvale severen del od Linkestida<br />
a ne Devriop.<br />
Vo ramkite na potragata i otkrivaweto na mestopoloæbata<br />
na gradot Link, Filozofskiot fakultet od Skopje organiziraπe<br />
arheoloπki istraæuvawa na Gradiπte kaj Crnobuki.<br />
Vo 2010 godina bea otvoreni dve kontrolni sondi a vo <strong>2011</strong> beπe<br />
izvrπeno geoskenirawe na pogolemiot del od akropolata.<br />
OgraniËenite sondirawa kako i poËetnoto geoskenirawe,<br />
iznesoa na videlina moπne bogat recenten kulturen horizont od<br />
helenistiËko vreme, do dlaboËina od okolu 1 metar. Se raboti za<br />
urbaniziraniot del od gradot, stanbeni prostorii, magacinski<br />
prostorii, pitosi za æito, fragmenti od gruba no i fina trpezna<br />
keramika. No paralelno se otkrieni i nekolku fragmenti sadova<br />
keramika od postarite kulturni horizonti do koi ne uspeavme da<br />
se simneme poradi nedostigot na finansiski sredstva. Lociran e<br />
i masiven vnatreπen, perimetralen odbranben suvoyid, Ëijaπto<br />
trasa e videna i otkriena vo Sonda 1, na krajniot istoËen del od<br />
akropolata, kojπto verojatno pripa|al na naselbata od helenistiËkiot<br />
period. Pretpostavuvame deka postariot odbranben yid<br />
se nao|a nekolku metri nanadvor, i negovata trasa verojatno }e<br />
bide otkriena na padinite okolu akropolata.<br />
Vo momentov gi oËekuvame kompletnite rezultati od<br />
geoskeniraweto na akropolata, izvedeni od firmata Geoarheo od<br />
Zagreb, a se nadevame deka planiranite arheoloπki istraæuvawa<br />
na lokalitetot vo sezonata 2012 godina }e otkrie i delovi od<br />
najstarite kulturni horizonti na akropolata od vremeto na arhajskiot<br />
i klasiËniot period.
_________________________________________________________<br />
156<br />
Sl. 1 Karta na teritorijata<br />
na kralstvoto Linkestida, Bitolskiot del<br />
Sl. 2 Karta na teritorijata na Devriop, Demir Hisarsko
_________________________________________________________ 157<br />
Sl. 3 Planimetrija na akropolata<br />
na gradot na Gradi{te selo Crnobuki<br />
Sl. 4 Plan i izgled na Kale Bozdoo Kladen~e, selo Kukure~ani
_________________________________________________________<br />
158<br />
Sl. 5. Gradi{te selo Crnobuki pogled od jugoistok<br />
Sl. 6. Gradi{te selo Crnobuki pogled od severoistok
_________________________________________________________ 159<br />
Sl. 7 Gradi{te, selo Crnobuki, pogled na sonda 2<br />
Sl. 8 Gradi{te, selo Crnobuki,<br />
izbor na sadova keramika od Helenisti~ko vreme
_________________________________________________________<br />
160<br />
Sl. 9 Karta, detal so poziciite na arheolo{kite lokaliteti<br />
kaj selo Crnobuki i selo Kukure~ani, kandidati za ubikacija<br />
na gradot Link i voeniot logor na Filip V
Наташа Котлар-Трајкова<br />
МАКЕДОНСКОТО НАЦИОНАЛНО ДВИЖЕЊЕ<br />
ВО XIX ВЕК: ОСОБЕНОСТИ И ПРОЦЕСИ<br />
Особеност<strong>и</strong>те <strong>и</strong> процес<strong>и</strong>те во развојот на македонското нац<strong>и</strong>онално<br />
дв<strong>и</strong>жење во XIX век од аспект на современ<strong>и</strong>те теор<strong>и</strong><strong>и</strong> не прават<br />
од него теоретск<strong>и</strong> <strong>и</strong>склучок, туку т<strong>и</strong>е можат да се трет<strong>и</strong>раат како<br />
<strong>и</strong>склучок што го потврдуваат прав<strong>и</strong>лото.<br />
Почетокот на XIX век го карактер<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раат општествен<strong>и</strong>те промен<strong>и</strong><br />
во османл<strong>и</strong>ската држава, геопол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те стратег<strong>и</strong><strong>и</strong> на европск<strong>и</strong>те<br />
с<strong>и</strong>л<strong>и</strong>, како <strong>и</strong> соц<strong>и</strong>оекономск<strong>и</strong>те внатрешн<strong>и</strong> дв<strong>и</strong>жења. Реформск<strong>и</strong>те<br />
об<strong>и</strong>д<strong>и</strong>, меѓу ко<strong>и</strong> најважн<strong>и</strong> б<strong>и</strong>ле он<strong>и</strong>е од пер<strong>и</strong>одот на танз<strong>и</strong>матот (1839 –<br />
1876), пр<strong>и</strong>донеле за реформ<strong>и</strong>рање на Импер<strong>и</strong>јата од феудално-теократска<br />
кон граѓанско-световна држава. „Демократск<strong>и</strong>те, л<strong>и</strong>бералн<strong>и</strong>те <strong>и</strong><br />
нац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те <strong>и</strong>де<strong>и</strong> почнале да навлегуваат на Балканот од Запад<br />
кон крајот на XVIII век, членов<strong>и</strong>те на, сè уште, малата, но растечка<br />
средна класа <strong>и</strong> новата <strong>и</strong>нтелегенц<strong>и</strong>ја на балканск<strong>и</strong>те народ<strong>и</strong> чувствувале<br />
отуѓеност од османл<strong>и</strong>ското статус кво...“ 1 . Како резултат на тоа<br />
започнал процесот на фрагмент<strong>и</strong>рање на м<strong>и</strong>лет-с<strong>и</strong>стемот според кој<br />
населен<strong>и</strong>ето (во османл<strong>и</strong>ската држава) се разл<strong>и</strong>кувало според својата<br />
верска, а не според етн<strong>и</strong>чката пр<strong>и</strong>падност.<br />
На почетокот на <strong>и</strong>менуван<strong>и</strong>от пер<strong>и</strong>од започнала м<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на<br />
македонското населен<strong>и</strong>е во градов<strong>и</strong>те во ко<strong>и</strong> претходно дом<strong>и</strong>н<strong>и</strong>рало<br />
османското, односно мусл<strong>и</strong>манското населен<strong>и</strong>е. Во новата урбана сред<strong>и</strong>на<br />
ова населен<strong>и</strong>е започнало да се зан<strong>и</strong>мава со тргов<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> занаетч<strong>и</strong>ство,<br />
остварувајќ<strong>и</strong> деловн<strong>и</strong> врск<strong>и</strong> не само во рамк<strong>и</strong>те на Османл<strong>и</strong>ската<br />
Импер<strong>и</strong>ја, туку <strong>и</strong> со позначајн<strong>и</strong>те западноевропск<strong>и</strong> градов<strong>и</strong>. На тој<br />
нач<strong>и</strong>н отпочнал процес на форм<strong>и</strong>рање на македонското граѓанство кое<br />
напоредно со своето јакнење најпрв<strong>и</strong>н постав<strong>и</strong>ло барања за образован<strong>и</strong>е<br />
на македонск<strong>и</strong> народен јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> богослужба на црковнословенск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к. 2 Ова, всушност, повеќе знач<strong>и</strong> воведување на македонск<strong>и</strong>от<br />
1 Е. РОСОС, Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Македонц<strong>и</strong>те: Истор<strong>и</strong>ја, Фондац<strong>и</strong>ја Инст<strong>и</strong>тут отворено<br />
општество – Македон<strong>и</strong>ја, Скопје, 2010, 74.<br />
2 Л. Гушевска констат<strong>и</strong>ра дека „употребата на народн<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к во голема мера е<br />
поврзана со појавата на печатарската дејност, зашто пр<strong>и</strong>суството на печатената кн<strong>и</strong>га
_________________________________________________________<br />
162<br />
народен јаз<strong>и</strong>к како основа на п<strong>и</strong>сменоста отколку некакво негово<br />
глор<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>рање. Секако, л<strong>и</strong>тературата што се создава во овој пер<strong>и</strong>од <strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>кот на кој се п<strong>и</strong>шува не претенд<strong>и</strong>раме да г<strong>и</strong> определ<strong>и</strong>ме како нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong><br />
во современа см<strong>и</strong>сла на зборот, туку повеќе како рег<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>. За<br />
одбрана на јаз<strong>и</strong>кот можеме да зборуваме тогаш кога доаѓа до конфл<strong>и</strong>кт<br />
со туѓ<strong>и</strong>от, наметнат јаз<strong>и</strong>чен код (<strong>и</strong> на културно-просветен <strong>и</strong> на црковен<br />
план). Конкретно во македонск<strong>и</strong>от случај, а <strong>и</strong>мајќ<strong>и</strong> го предв<strong>и</strong>д м<strong>и</strong>летс<strong>и</strong>стемот,<br />
л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от конфл<strong>и</strong>кт така се д<strong>и</strong>сперз<strong>и</strong>ра во пош<strong>и</strong>рок<br />
општествен конфл<strong>и</strong>кт. Како резултат на тоа, во 50-т<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од XIX<br />
век, кога Цар<strong>и</strong>градската патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја веќе <strong>и</strong>ма ш<strong>и</strong>рок фронт за ш<strong>и</strong>рење<br />
на ел<strong>и</strong>н<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата 3 , започнало орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раното д<strong>и</strong>ректно спрот<strong>и</strong>вставување<br />
на македонското граѓанство. Основната цел б<strong>и</strong>ла да се пот<strong>и</strong>сне<br />
грчк<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к од уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>штата особено во јужна <strong>и</strong> југозападна Македон<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong> да се замен<strong>и</strong> со „ж<strong>и</strong>в<strong>и</strong>от народен јаз<strong>и</strong>к“, 4 а во црковната богослужба<br />
да се воведе црковнословенск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> да служат свештен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
од автохтоно потекло. Ова е пер<strong>и</strong>одот на појава на т.н. нац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong><br />
моб<strong>и</strong>л<strong>и</strong>затор<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> аг<strong>и</strong>татор<strong>и</strong>, ч<strong>и</strong>ја акт<strong>и</strong>вност резулт<strong>и</strong>ра со сплотена <strong>и</strong><br />
орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана народна акц<strong>и</strong>ја. Во <strong>и</strong>менуван<strong>и</strong>ов пер<strong>и</strong>од, ова најд<strong>и</strong>ректно<br />
можеме да го поврземе со л<strong>и</strong>чноста на Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов, ч<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
преродбенск<strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> <strong>и</strong>маат вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е врз пош<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong><br />
простор. 5 Современ<strong>и</strong>кот <strong>и</strong> добар познавач на актуелната преродба на<br />
македонск<strong>и</strong>от народ, руск<strong>и</strong>от д<strong>и</strong>пломатск<strong>и</strong> претставн<strong>и</strong>к Александар В.<br />
Рач<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> во 1859 г., споменат<strong>и</strong>ов процес го комент<strong>и</strong>рал со зборов<strong>и</strong>те:<br />
„Дв<strong>и</strong>жењето се ш<strong>и</strong>р<strong>и</strong> н<strong>и</strong>з целата окол<strong>и</strong>на (на Кукуш – б.м.) до најоддалечен<strong>и</strong>те<br />
места на Македон<strong>и</strong>ја ... ж<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те на Карадак, Полјан<strong>и</strong>н,<br />
Воден, Струм<strong>и</strong>ца се убед<strong>и</strong>ја во сладоста на мајч<strong>и</strong>ното млеко – мајч<strong>и</strong>ната<br />
п<strong>и</strong>сменост“ 6 . Следната децен<strong>и</strong>ја ја одбележува уште една значајна<br />
ф<strong>и</strong>гура на македонската Преродба (<strong>и</strong> не само на Преродбата) – Гр<strong>и</strong>гор<br />
во Македон<strong>и</strong>ја се врзува најмногу со продукц<strong>и</strong>јата на народен јаз<strong>и</strong>к, сфатено во најопшта<br />
см<strong>и</strong>сла.“ - Л. ГУШЕВСКА, Македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет <strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>кот, Зб. Македонск<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет н<strong>и</strong>з <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата: матер<strong>и</strong>јал<strong>и</strong> од меѓународн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р одржан по повод<br />
60 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од основањето на ИНИ, Скопје, октомвр<strong>и</strong> 2008, Скопје, 2010, 346.<br />
3 Тоа го прав<strong>и</strong> ангаж<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong> најнапред грчк<strong>и</strong> свештен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>, а подоцна <strong>и</strong><br />
картограф<strong>и</strong>, стат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>, д<strong>и</strong>пломатск<strong>и</strong> претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> сл. <strong>и</strong> отворајќ<strong>и</strong> уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта.<br />
4 РАЙКО ЖИНЗИФОВ, Публ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка, редактор<strong>и</strong>: Ц. УНДЖИЕВА, И. ЛЕКОВ, БАН,<br />
Соф<strong>и</strong>я, 1964, 46.<br />
5 Деветнаесетт<strong>и</strong>от век, како пер<strong>и</strong>од обележан од романт<strong>и</strong>чарск<strong>и</strong>те <strong>и</strong>де<strong>и</strong>, го свртува<br />
<strong>и</strong>нтересот на учен<strong>и</strong>те во Европа кон народното творештво. Такв<strong>и</strong>те <strong>и</strong>де<strong>и</strong> <strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја<br />
значат зас<strong>и</strong>лено соб<strong>и</strong>рање на народното творештво. Констант<strong>и</strong>н М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов во<br />
предговорот на Зборн<strong>и</strong>кот од 1861 год<strong>и</strong>на, констат<strong>и</strong>ра дека народното творештво<br />
претставува: „ показатељка на степенот од умственото разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>е од народот <strong>и</strong> огледало<br />
на негов<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот“. – Констант<strong>и</strong>н М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>нов, пр<strong>и</strong>ред<strong>и</strong>л: К. ПЕНУШЛИСКИ,<br />
Култура, Скопје, 1963, 56.<br />
6 Руск<strong>и</strong> документ<strong>и</strong> за Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> македонското прашање (1859-1918), <strong>и</strong>збор,<br />
редакц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> коментар<strong>и</strong> А. ТРАЈАНОВСКИ, Државен арх<strong>и</strong>в на Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја,<br />
Скопје, 2004, 71-72.
_________________________________________________________ 163<br />
Прл<strong>и</strong>чев. Во таа см<strong>и</strong>сла, неговата Автоб<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја нуд<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтересен <strong>и</strong><br />
значаен матер<strong>и</strong>јал за дејствувањето <strong>и</strong> обемот на грчката пропаганда,<br />
што во неко<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> градов<strong>и</strong>, каков што б<strong>и</strong>л, на пр<strong>и</strong>мер, <strong>и</strong> словенск<strong>и</strong>от<br />
духовен центар Охр<strong>и</strong>д, резулт<strong>и</strong>рало со целосно пот<strong>и</strong>снување на<br />
словенското п<strong>и</strong>смо во образован<strong>и</strong>ето <strong>и</strong> во богослужбата. 7 Од друга<br />
страна, една од метод<strong>и</strong>те на експонент<strong>и</strong>те на грчката пропаганда б<strong>и</strong>ло<br />
наклеветувањето на <strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong>те борц<strong>и</strong> прот<strong>и</strong>в ел<strong>и</strong>н<strong>и</strong>змот кај османл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>те<br />
власт<strong>и</strong> дека се бунтовн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> шп<strong>и</strong>он<strong>и</strong>. Таква судб<strong>и</strong>на г<strong>и</strong> снашла<br />
Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар <strong>и</strong> Констант<strong>и</strong>н М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong>, Јордан Констант<strong>и</strong>новЏ<strong>и</strong>нот,<br />
Гр<strong>и</strong>гор Prli~ev <strong>и</strong> др.<br />
Во <strong>и</strong>сто време, македонск<strong>и</strong>те уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> соочен<strong>и</strong> со секојдневн<strong>и</strong>те<br />
тешкот<strong>и</strong><strong>и</strong> во наставата да г<strong>и</strong> кор<strong>и</strong>стат најнапред грчк<strong>и</strong>те, а потоа бугарск<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> српск<strong>и</strong>те буквар<strong>и</strong>, во голема мера неразб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> за македонск<strong>и</strong>те<br />
деца, се одлучуваат да кор<strong>и</strong>стат учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> разб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> за децата,<br />
нап<strong>и</strong>шан<strong>и</strong> од македонск<strong>и</strong>те учебн<strong>и</strong>кар<strong>и</strong> Партен<strong>и</strong>ј Зографск<strong>и</strong>, Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тар<br />
В. Македонск<strong>и</strong>, Кузман Шапкарев, Ѓорѓ<strong>и</strong>ја Пулевск<strong>и</strong> <strong>и</strong> др. Н<strong>и</strong>вната<br />
продукц<strong>и</strong>ја (1857-1875) б<strong>и</strong>ла условена токму од потреб<strong>и</strong>те на практ<strong>и</strong>ката.<br />
Во овој контекст, карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чна е забелешката на уч<strong>и</strong>телот<br />
Н<strong>и</strong>кола Поп Ф<strong>и</strong>л<strong>и</strong>пов во своето п<strong>и</strong>смо објавено во весн<strong>и</strong>кот „Македон<strong>и</strong>ја“<br />
8 на 6 april 1868 g. вел<strong>и</strong>: „Учебн<strong>и</strong>те кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong> преведен<strong>и</strong> на Бугарско<br />
нареч<strong>и</strong>е (Балканск<strong>и</strong>) јаз<strong>и</strong>к досега многу малку б<strong>и</strong>ле поразб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>в<strong>и</strong><br />
за нас Македонц<strong>и</strong>те од он<strong>и</strong>е на Црковно словенск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к: затоа <strong>и</strong><br />
кор<strong>и</strong>ст сосем мала сме <strong>и</strong>мале од н<strong>и</strong>в“ 9 . Повеќето од ов<strong>и</strong>е кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong>, во<br />
сушт<strong>и</strong>на, б<strong>и</strong>ле нап<strong>и</strong>шан<strong>и</strong> врз основа на определбата за „еден општ<br />
п<strong>и</strong>смен“ јаз<strong>и</strong>к. 10 Идеен творец на концепц<strong>и</strong>јата за заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к за<br />
Македонц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> за Бугар<strong>и</strong>те б<strong>и</strong>л учен<strong>и</strong>от ф<strong>и</strong>лолог отец Партен<strong>и</strong>ј<br />
Зографск<strong>и</strong>, кој <strong>и</strong>ма сво<strong>и</strong> <strong>и</strong>стом<strong>и</strong>слен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, односно застапн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong>де<strong>и</strong> <strong>и</strong> концепц<strong>и</strong><strong>и</strong>. Партен<strong>и</strong>ј не само што ја <strong>и</strong>знесува <strong>и</strong>дејата за западномакедонското<br />
наречје како основа на заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к на Македонц<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> на Бугар<strong>и</strong>те туку тој <strong>и</strong> п<strong>и</strong>шува на тоа наречје, кое во основа го<br />
<strong>и</strong>ма негов<strong>и</strong>от роден гал<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> д<strong>и</strong>јалект, но со пр<strong>и</strong>суство на елемент<strong>и</strong> од<br />
пош<strong>и</strong>рок<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>чен простор. 11<br />
Значајно е да се споменат <strong>и</strong> состојб<strong>и</strong>те на црковен план, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong><br />
прв<strong>и</strong>те об<strong>и</strong>д<strong>и</strong> „за ослободување на балканск<strong>и</strong>те хр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>јан<strong>и</strong> го чуваат<br />
7 Истовремено, Г. Прл<strong>и</strong>чев ја оп<strong>и</strong>шува борбата за „<strong>и</strong>скоренување на грц<strong>и</strong>змот“. -<br />
Автоб<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја, (превод: Т. ДИМИТРОВСКИ), Гр<strong>и</strong>гор Прл<strong>и</strong>чев, Избор, М<strong>и</strong>сла,<br />
Скопје, 1991, 40-44; 128.<br />
8 В-к „Македон<strong>и</strong>я“ б<strong>и</strong>л редакт<strong>и</strong>ран од Бугар<strong>и</strong>нот, Петко Рачов Славејков, а <strong>и</strong>злегувал од<br />
1866 до 1872 год<strong>и</strong>на.<br />
9 Т. СТАМАТОСКИ, Н<strong>и</strong>кола Поп Ф<strong>и</strong>л<strong>и</strong>пов, ран претходн<strong>и</strong>к на М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков, во: Македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>чен <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет, Култура, Скопје, 2004, 46-47.<br />
10 Поопш<strong>и</strong>рно, Б. КОНЕСКИ, Партен<strong>и</strong>ј Зографск<strong>и</strong> како грамат<strong>и</strong>чар, во: Македонск<strong>и</strong>от<br />
XIX век. Јаз<strong>и</strong>чно <strong>и</strong> кн<strong>и</strong>жевно-<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>лоз<strong>и</strong>, Култура, Скопје, 1986, 101-110.<br />
11 Л. ГУШЕВСКА, Македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет <strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>кот, Зб. Македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет<br />
..., 347.
_________________________________________________________<br />
164<br />
н<strong>и</strong>вното чувство за пр<strong>и</strong>падност кон едно заедн<strong>и</strong>штво на рел<strong>и</strong>г<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> на<br />
заедн<strong>и</strong>чката цел – ослободување.“ 12 Интеррел<strong>и</strong>г<strong>и</strong>ската сол<strong>и</strong>дарност,<br />
конкретно во Македон<strong>и</strong>ја, б<strong>и</strong>ла разн<strong>и</strong>шана со појавата на туѓ<strong>и</strong>те пропаганд<strong>и</strong><br />
нај<strong>и</strong>зразен<strong>и</strong> во црковно-просветната сфера. Хронолошк<strong>и</strong> најстара<br />
е грчката, пр<strong>и</strong>сутна уште од крајот на XVIII век, а ем<strong>и</strong>тувана од<br />
Вселенската патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја со сед<strong>и</strong>ште во Цар<strong>и</strong>град. По неа, од сред<strong>и</strong>ната<br />
на XIX век следуваат бугарската, српската, подоцна <strong>и</strong> романската,<br />
а од верск<strong>и</strong>те дејствуваат р<strong>и</strong>мокатол<strong>и</strong>чката, протестанската <strong>и</strong> сл.<br />
Настојч<strong>и</strong>вата борба за еманц<strong>и</strong>пац<strong>и</strong>ја од Цар<strong>и</strong>градската патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong> ел<strong>и</strong>н<strong>и</strong>змот македонск<strong>и</strong>от народ ја водел на заедн<strong>и</strong>чка л<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ја со<br />
бугарск<strong>и</strong>от, кој делел сл<strong>и</strong>чна судб<strong>и</strong>на во османл<strong>и</strong>ската држава. Заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от<br />
настап кој б<strong>и</strong>л „под <strong>и</strong>мето на една општа бугарска кауза“ 13 б<strong>и</strong>л<br />
мот<strong>и</strong>в<strong>и</strong>ран од општ<strong>и</strong>те проблем<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>, „бл<strong>и</strong>скоста на јаз<strong>и</strong>кот <strong>и</strong><br />
заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те словенск<strong>и</strong> трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong>“ 14 . Но, токму тука, во оваа борба, која<br />
<strong>и</strong>мала крајна цел да создаде ед<strong>и</strong>нствена православна словенска црква<br />
(опонент на Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата, факт<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> грчка) како услов за реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја<br />
на правата во Турц<strong>и</strong>ја се <strong>и</strong>зраз<strong>и</strong>ле разл<strong>и</strong>к<strong>и</strong>те во <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от развој на<br />
двата словенск<strong>и</strong> субјекта. Економск<strong>и</strong> пос<strong>и</strong>лното бугарско гра÷анство <strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>нтел<strong>и</strong>генц<strong>и</strong>ја, преку сво<strong>и</strong>те црковно-просветн<strong>и</strong> <strong>и</strong> општествен<strong>и</strong> <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> механ<strong>и</strong>зм<strong>и</strong> (цркв<strong>и</strong>, општ<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, ч<strong>и</strong>тал<strong>и</strong>шта, друж<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong>,<br />
сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја) настојувало да обезбед<strong>и</strong> дом<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> еднол<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>е на борбата,<br />
односно нејз<strong>и</strong>н бугарск<strong>и</strong> колор<strong>и</strong>т. Во почетокот на таа борба на<br />
македонското граѓанство н<strong>и</strong>за акц<strong>и</strong><strong>и</strong> го <strong>и</strong>зразувале словенското разбудување,<br />
на кое воздејствувало <strong>и</strong> вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>ето на Рус<strong>и</strong>ја. 15 Амб<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong>те на<br />
Рус<strong>и</strong>ја кон Полуостровот б<strong>и</strong>ле пр<strong>и</strong>дружен<strong>и</strong> со панслав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чка пропаганда,<br />
според која поробен<strong>и</strong>те хр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>, со <strong>и</strong>склучок на Грц<strong>и</strong>те, се<br />
Словен<strong>и</strong>. Стефан М<strong>и</strong>цов укажува дека т<strong>и</strong>е пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> шпекулац<strong>и</strong><strong>и</strong> му<br />
задаваат удар на чувството за балканско заедн<strong>и</strong>штво, така што како<br />
прот<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>к на панслав<strong>и</strong>змот, панел<strong>и</strong>н<strong>и</strong>змот деф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вно го дестаб<strong>и</strong>л<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра<br />
тоа заедн<strong>и</strong>штво. 16<br />
Впечатл<strong>и</strong>в пр<strong>и</strong>мер за реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање на културно-народна автоном<strong>и</strong>ја<br />
б<strong>и</strong>л об<strong>и</strong>дот (1859) на граѓан<strong>и</strong>те од градот Кукуш <strong>и</strong> н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от првенец<br />
Нако С.Стан<strong>и</strong>шев за прем<strong>и</strong>н во ун<strong>и</strong>ја со Р<strong>и</strong>мокатол<strong>и</strong>чката црква,<br />
пр<strong>и</strong> што се барало да се образува ед<strong>и</strong>нствена „арх<strong>и</strong>еп<strong>и</strong>скоп<strong>и</strong>ја“ во<br />
Македон<strong>и</strong>ја д<strong>и</strong>ректно потч<strong>и</strong>нета на папата. Овој само<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јат<strong>и</strong>вен ч<strong>и</strong>н<br />
на кукушк<strong>и</strong>те граѓан<strong>и</strong> за еманц<strong>и</strong>пац<strong>и</strong>ја од Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> од грц<strong>и</strong>-<br />
12 С. ВЛАХОВ-МИЦОВ, Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong>от клуч за македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет, Мат<strong>и</strong>ца<br />
Македонска, Скопје, 2007,106.<br />
13 Б. КОНЕСКИ, Кон Македонската преродба, ИНИ, Скопје, 1959, 40.<br />
14 Ibidem, 12.<br />
15 Словенско-преродбенската фаза б<strong>и</strong>ла пр<strong>и</strong>сутна <strong>и</strong> во еволуц<strong>и</strong>јата на бугарската<br />
преродба. Руското пропаг<strong>и</strong>рање на панслав<strong>и</strong>змот <strong>и</strong> на словеноф<strong>и</strong>лството б<strong>и</strong>ло во<br />
согласност со пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ката за <strong>и</strong>злез на <strong>и</strong>сточното Средоземноморје преку тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јата<br />
на османл<strong>и</strong>ската држава.<br />
16 С. ВЛАХОВ-МИЦОВ, Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong>от клуч ... ,107.
_________________________________________________________ 165<br />
зац<strong>и</strong>јата, б<strong>и</strong>л аморт<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран со <strong>и</strong>нтервенц<strong>и</strong>јата на руск<strong>и</strong>те пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
кругов<strong>и</strong>, Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> бугарск<strong>и</strong>те водач<strong>и</strong> во Цар<strong>и</strong>град. Барањата на<br />
кукушан<strong>и</strong> б<strong>и</strong>ле задоволен<strong>и</strong> – за првпат на чело на една македонска<br />
епарх<strong>и</strong>ја (Полјанската) во составот на Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата, застанал влад<strong>и</strong>ка<br />
Македонец – Партен<strong>и</strong>ј Зографск<strong>и</strong>, родум од Гал<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>к. Оваа <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ска<br />
еп<strong>и</strong>зода на кукушан<strong>и</strong> б<strong>и</strong>ла само фрагментарна руска поддршка,<br />
која доаѓала ед<strong>и</strong>нствено кога б<strong>и</strong>ле застрашен<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>те на Рус<strong>и</strong>ја –<br />
нејз<strong>и</strong>ното вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е на Балканот <strong>и</strong> на Бл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от Исток. Целосноста на<br />
православ<strong>и</strong>ето под водството на Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата б<strong>и</strong>ла најс<strong>и</strong>гурн<strong>и</strong>от<br />
патот кон целосноста на руското вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е на Балканот. Изворната граѓа<br />
потврдува дека од 1860 г. Рус<strong>и</strong>ја прав<strong>и</strong> об<strong>и</strong>д да ја „трансформ<strong>и</strong>ра<br />
карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката ‘Бугар<strong>и</strong>’ од пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка конструкц<strong>и</strong>ја во етнон<strong>и</strong>м, т.е.<br />
за неа не посто<strong>и</strong> н<strong>и</strong>каква разл<strong>и</strong>ка меѓу ж<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те на Бугар<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на<br />
Македон<strong>и</strong>ја“. 17 Наметнувањето на бугарското <strong>и</strong>ме во Македон<strong>и</strong>ја од<br />
страна на руск<strong>и</strong>те д<strong>и</strong>пломат<strong>и</strong>, можеме да го след<strong>и</strong>ме <strong>и</strong> преку н<strong>и</strong>вната<br />
коресподенц<strong>и</strong>ја. Така, во <strong>и</strong>зворната документац<strong>и</strong>ја на руската д<strong>и</strong>пломат<strong>и</strong>ја<br />
до 1860 г. е карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чно пр<strong>и</strong>суството на словенското <strong>и</strong>менување<br />
на јаз<strong>и</strong>кот <strong>и</strong> на народот наспрот<strong>и</strong> бугарското во однос 3 : 1 <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
2:1. Овој однос од 1860 г. е целосно <strong>и</strong>зменет во кор<strong>и</strong>ст на бугарското<br />
<strong>и</strong>менување на македонск<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к. 18 Во оваа см<strong>и</strong>сла, руската<br />
пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка опц<strong>и</strong>ја во Македон<strong>и</strong>ја – пробугарска, б<strong>и</strong>ла зас<strong>и</strong>лена <strong>и</strong> со доаѓањето<br />
(1861) на прв<strong>и</strong>от руск<strong>и</strong> конзул во Б<strong>и</strong>тола – М<strong>и</strong>ха<strong>и</strong>л А. Х<strong>и</strong>трово.<br />
Руската поддршка б<strong>и</strong>ла особено значајна <strong>и</strong> за востановувањето на<br />
Бугарската егзарх<strong>и</strong>ја (1870), како уште една хр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>јанска православна<br />
црковна <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја во османл<strong>и</strong>ското општество. Но, токму во<br />
контекст на оваа „словенска“ црковна <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја доаѓаат до <strong>и</strong>зраз<br />
претенз<strong>и</strong><strong>и</strong>те на македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong> на бугарск<strong>и</strong>от етнос одделно. Така,<br />
само чет<strong>и</strong>р<strong>и</strong> месец<strong>и</strong> по султанск<strong>и</strong>от ферман за основање на Бугарската<br />
егзарх<strong>и</strong>ја, во весн<strong>и</strong>кот „Македон<strong>и</strong>ја“, кој <strong>и</strong>злегувал во Цар<strong>и</strong>град, б<strong>и</strong>л<br />
објавен нап<strong>и</strong>с со наслов „Еден глас за цела Македон<strong>и</strong>ја“. 19 Со супт<strong>и</strong>лна<br />
етнод<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нкц<strong>и</strong>ја б<strong>и</strong>ла <strong>и</strong>стакната македонската сол<strong>и</strong>дарност во ант<strong>и</strong>патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ската<br />
борба <strong>и</strong> побаран соодветен статус <strong>и</strong> за македонската<br />
етн<strong>и</strong>чка заедн<strong>и</strong>ца во орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ското поставување <strong>и</strong> градење на новата<br />
црква (Егзарх<strong>и</strong>јата). 20 Б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> таа <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја востановена со документ<br />
на световн<strong>и</strong>от владетел – султанот не б<strong>и</strong>ла дадена „<strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>во за Бугар<strong>и</strong>те,<br />
туку <strong>и</strong>стото се вет<strong>и</strong> <strong>и</strong> за Македонц<strong>и</strong>те преку 10-от член...ако с<strong>и</strong> ја<br />
покажат с<strong>и</strong>те <strong>и</strong>л<strong>и</strong> 2/3 желбата, ќе успеат да се пр<strong>и</strong>соед<strong>и</strong>нат кон Бугар-<br />
17 Ibidem.<br />
18 Руск<strong>и</strong> документ<strong>и</strong> за Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> македонското прашање (1859-1918) ... , 71-72;74-<br />
75; 80-86.<br />
19 В-к. „Македон<strong>и</strong>я “, 23. VI 1870, ц<strong>и</strong>т<strong>и</strong>рано според: Б. КОНЕСКИ, Кон македонската<br />
преродба. Македонск<strong>и</strong>те учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од 19 век (второ <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е), ИНИ, Скопје, 1959, 40-41.<br />
20 Н. КОТЛАР-ТРАЈКОВА, Македонското прашање во балканск<strong>и</strong>от контекст (1856 –<br />
1875), ИМЛ, Спектар, XXIX/57, кн. I, <strong>2011</strong>, 168-177.
_________________________________________________________<br />
166<br />
ската црква“. 21 Но, реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата на ваквата можност, во нап<strong>и</strong>сот, б<strong>и</strong>ла<br />
условена со промов<strong>и</strong>рање на демократск<strong>и</strong>от пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>п што значело<br />
поч<strong>и</strong>тување на особеност<strong>и</strong>те во <strong>и</strong>нтеррел<strong>и</strong>г<strong>и</strong>ската релац<strong>и</strong>ја на македонската<br />
<strong>и</strong> на бугарската етн<strong>и</strong>чка заедн<strong>и</strong>ца. Оттука, референдумот (1872 г.,<br />
1875г.) на македонск<strong>и</strong>те епарх<strong>и</strong><strong>и</strong> по создавањето на Егзарх<strong>и</strong>јата (1870)<br />
е всушност глас за еманц<strong>и</strong>пац<strong>и</strong>ја од грц<strong>и</strong>змот, а не плеб<strong>и</strong>сц<strong>и</strong>т во полза<br />
на бугарската кауза. Анал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong> ја содрж<strong>и</strong>ната на ов<strong>и</strong>е македонск<strong>и</strong><br />
објав<strong>и</strong> германск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>стражувач Т. Сцобр<strong>и</strong>с констат<strong>и</strong>ра „прв знак за<br />
македонск<strong>и</strong> сепарат<strong>и</strong>зам“ 22 .<br />
Според решен<strong>и</strong>јата на Берл<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от конгрес, Македон<strong>и</strong>ја, која во<br />
османл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> рамк<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>гур<strong>и</strong>ра под <strong>и</strong>мето на тр<strong>и</strong>те в<strong>и</strong>лает<strong>и</strong> – Солунск<strong>и</strong>,<br />
Б<strong>и</strong>толск<strong>и</strong>, Скопск<strong>и</strong>, останала <strong>и</strong> натаму под целосен воено-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
суверен<strong>и</strong>тет на султанот. Наедно, во согласност со османл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от<br />
м<strong>и</strong>лет-с<strong>и</strong>стем, а со оглед на фактот дека Цар<strong>и</strong>градската патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
Бугарската егзарх<strong>и</strong>ја се ед<strong>и</strong>нствено пр<strong>и</strong>знаен<strong>и</strong> хр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>јанскоправославн<strong>и</strong><br />
црковн<strong>и</strong> <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong> во османл<strong>и</strong>ското општество, македонското<br />
хр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>јанско населен<strong>и</strong>е мора да го реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра својот духовен, културен<br />
<strong>и</strong> образовен ж<strong>и</strong>вот во рамк<strong>и</strong>те на ов<strong>и</strong>е две <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong>. Од аспект на<br />
македонското нац<strong>и</strong>онално дв<strong>и</strong>жење овој пер<strong>и</strong>од претставува кр<strong>и</strong>стал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање<br />
на состојб<strong>и</strong>те на балканск<strong>и</strong>от простор, но <strong>и</strong> на концепц<strong>и</strong><strong>и</strong>те <strong>и</strong> на<br />
форм<strong>и</strong>те во ко<strong>и</strong> ќе продолж<strong>и</strong> да се разв<strong>и</strong>ва <strong>и</strong> да дејствува. Оттука,<br />
наредн<strong>и</strong>от пер<strong>и</strong>од од развојот на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong>зам,<br />
всушност од 1878 г., е пер<strong>и</strong>од на орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong><strong>и</strong>, сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја, потпалувачка<br />
л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> востан<strong>и</strong>ја (Македонското/Кресненското од 1878 г.,<br />
Ил<strong>и</strong>нденското од 1903 г.), а не на учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> на компром<strong>и</strong>с<strong>и</strong>. 23<br />
Со создавањето на Бугарското Кнежевство, неко<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong><br />
ем<strong>и</strong>грант<strong>и</strong> се понадевале дека во него ќе најдат пр<strong>и</strong>стан за македонската<br />
нац<strong>и</strong>онална пропаганда, потп<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong> се на <strong>и</strong>скуствата на друг<strong>и</strong>те<br />
преродбенско-ослобод<strong>и</strong>телн<strong>и</strong> дв<strong>и</strong>жења на Балканот, но дејноста <strong>и</strong>м е<br />
осуетена. Во автономното кнежевство започнал нов соц<strong>и</strong>о-економск<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вот - општество на постојан раст. 24 Тоа б<strong>и</strong>л нов амб<strong>и</strong>ент,<br />
разл<strong>и</strong>чен од дотогашната османл<strong>и</strong>ска феудална <strong>и</strong> теократска содрж<strong>и</strong>на.<br />
Кнежевството започнало да се разв<strong>и</strong>ва како граѓанска <strong>и</strong> строго <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>онална<br />
централ<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана држава. Таквата држава, констат<strong>и</strong>ра Е. Гелнер,<br />
раковод<strong>и</strong>, одржува <strong>и</strong> се <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кува со еден в<strong>и</strong>д култура, еден<br />
21 Всушност, со овој член му се давала можноста за слободно <strong>и</strong>зјаснување <strong>и</strong>л<strong>и</strong> референдум<br />
на сето словенско населен<strong>и</strong>е во османл<strong>и</strong>ската држава (вклучувајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
Срб<strong>и</strong>те), кое немало своја црква <strong>и</strong> б<strong>и</strong>ло во рамк<strong>и</strong>те на Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата, сега да се<br />
определ<strong>и</strong> за пр<strong>и</strong>клучување кон новооснованата црковна <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја – Егзарх<strong>и</strong>јата.<br />
22 Х.Л. ШТЕПАН, Македонск<strong>и</strong>от јазол. Идент<strong>и</strong>тетот на Македонц<strong>и</strong>те пр<strong>и</strong>кажан на<br />
пр<strong>и</strong>мерот на Балканск<strong>и</strong>от сојуз (1878 - 1914), Аз-Бук<strong>и</strong>, Скопје, 2005, 52.<br />
23 В. ФРИДМАН, Модерн<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> стандарден јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> неговата врска со<br />
модерн<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет, Зб. Македонското прашање: култура <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја<br />
пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка, уред<strong>и</strong>л: В<strong>и</strong>ктор Рудометоф, Евро Балкан Пресс, Скопје, 2003, 257.<br />
24 Е. ГЕЛНЕР, Нац<strong>и</strong><strong>и</strong>те <strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong>змот, Култура, Скопје, 2001, 37- 44.
_________________________________________________________ 167<br />
нач<strong>и</strong>н на комун<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја, кој преовладува во рамк<strong>и</strong>те на нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те<br />
гран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. Појавата на бугарската нац<strong>и</strong>онална држава ја постав<strong>и</strong>ла<br />
Бугарската егзарх<strong>и</strong>ја пред неопходноста од промена на нејз<strong>и</strong>ната дотогашна<br />
улога. Имено, во согласност со пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ката на секулар<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја<br />
спроведувана од државата, тоа значело одделување на пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чката<br />
заедн<strong>и</strong>ца од рел<strong>и</strong>г<strong>и</strong>ската <strong>и</strong>деолог<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> од црковната структура. Во<br />
конкретн<strong>и</strong>от момент, Бугарската егзарх<strong>и</strong>ја, како нац<strong>и</strong>онална бугарска<br />
црква, доб<strong>и</strong>ла улога на значаен <strong>и</strong>нструмент во реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рањето на надворешнопол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> на Кнежевството, особено во контекст на<br />
османл<strong>и</strong>ската држава. Ваквата определба <strong>и</strong>мала <strong>и</strong> конкретна правна<br />
см<strong>и</strong>сла во чл. 39 од Трновската конст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја, <strong>и</strong>згласана на Уставотворното<br />
собран<strong>и</strong>е (1879), односно дека: „Бугарското кнежевство во црковен<br />
однос, претставува неразделен дел од бугарската црковна област<br />
потч<strong>и</strong>нета на Свет<strong>и</strong>от с<strong>и</strong>нод – најв<strong>и</strong>соката духовна власт во бугарската<br />
црква, каде <strong>и</strong> да се наоѓа таа...“. 25<br />
Во постберл<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от пер<strong>и</strong>од, за да ја орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра дејноста во<br />
теократска османл<strong>и</strong>ска Македон<strong>и</strong>ја, Егзархот требало да доб<strong>и</strong>е берат<strong>и</strong><br />
за назначување на епарх<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> влад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, со оглед на тоа дека за време на<br />
Руско-турската војна од 1877 г., османл<strong>и</strong>ската власт г<strong>и</strong> отстран<strong>и</strong>ла<br />
егзарх<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>те влад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од таму. 26 На<strong>и</strong>дувајќ<strong>и</strong> на тешкот<strong>и</strong><strong>и</strong> по ова<br />
прашање во актуелн<strong>и</strong>от момент 27 , Егзархот сметал дека „подобро б<strong>и</strong><br />
б<strong>и</strong>ло отварање на народн<strong>и</strong> уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта“ <strong>и</strong> на „таков нач<strong>и</strong>н да се пост<strong>и</strong>гне<br />
саканата цел, додека се чекало <strong>и</strong>спраќањето на арх<strong>и</strong>ере<strong>и</strong>“. 28 Но, <strong>и</strong> во<br />
двата случа<strong>и</strong> патот за обнова на црковно-егзарх<strong>и</strong>ската управа во Македон<strong>и</strong>ја<br />
водел кон црковно-уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>те општ<strong>и</strong>н<strong>и</strong>. Егзарх<strong>и</strong>јата вешто ја<br />
<strong>и</strong>скор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ла н<strong>и</strong>вната економска опаднатост <strong>и</strong> потреба за матер<strong>и</strong>јална<br />
помош. Споменат<strong>и</strong>ве црковно-уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>те општ<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, <strong>и</strong>менуван<strong>и</strong> како<br />
бугарск<strong>и</strong>, а создаден<strong>и</strong> уште пред Руско-турската војна (1877/8), не<br />
на<strong>и</strong>шле на законско спрот<strong>и</strong>вставување од страна на османл<strong>и</strong>ската<br />
власт, <strong>и</strong>ако н<strong>и</strong>вното постоење не б<strong>и</strong>ло оф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јално пр<strong>и</strong>знато. Ова се<br />
долж<strong>и</strong> на фактот што во трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>оналното аграрно општество какво<br />
што б<strong>и</strong>ло османл<strong>и</strong>ското, власта б<strong>и</strong>ла за<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>рана пред сè за<br />
25 Освобожден<strong>и</strong>е Болгар<strong>и</strong><strong>и</strong> от турецкого <strong>и</strong>га. Документы, т. III, Москва, 1967, док.<br />
104, с.190; Българск<strong>и</strong> конст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> конст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>онн<strong>и</strong> проект<strong>и</strong>, Соф<strong>и</strong>я, 1990, 24.<br />
26 Според одредб<strong>и</strong>те на ферманот од 1870 г. <strong>и</strong> спроведен<strong>и</strong>те <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>лјам<strong>и</strong> во 1872 г. <strong>и</strong><br />
1875г., Егзарх<strong>и</strong>јата <strong>и</strong>мала право на 3 епарх<strong>и</strong><strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја (Велешката, Охр<strong>и</strong>дската <strong>и</strong><br />
Скопската). Но, Егзархот претенд<strong>и</strong>рал на уште 10 епарх<strong>и</strong><strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на 2 во<br />
Трак<strong>и</strong>ја. - Поопш<strong>и</strong>рно: Българск<strong>и</strong> Екзарх ЙОСИФ I, Дневн<strong>и</strong>к, Соф<strong>и</strong>я, 1992, 116.<br />
27 По одржувањето на Берл<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от конгрес (1878), Портата се об<strong>и</strong>дела да ја проблемат<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра<br />
вал<strong>и</strong>дноста на ферманот <strong>и</strong> да го префрл<strong>и</strong> сед<strong>и</strong>штето на Егзарх<strong>и</strong>јата во<br />
Пловд<strong>и</strong>в <strong>и</strong>л<strong>и</strong> во Соф<strong>и</strong>ја, со оглед дека б<strong>и</strong>ла форм<strong>и</strong>рана бугарска држава. - М.<br />
АРНАУДОВ, Екзарх Йос<strong>и</strong>ф <strong>и</strong> българската културна борба след създаването на<br />
Екзарх<strong>и</strong>ята (1870-1915), т. I, Соф<strong>и</strong>я, 1940, 369.<br />
28 Егзарх българск<strong>и</strong> Йос<strong>и</strong>ф I, П<strong>и</strong>сма <strong>и</strong> доклад<strong>и</strong>, (ред. В. ГЕОРГИЕВ, С. ТРИФОНОВ),<br />
Соф<strong>и</strong>я, 1994, 24.
_________________________________________________________<br />
168<br />
земјопоседн<strong>и</strong>штвото, соб<strong>и</strong>рањето на даноц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> за одржувањето на<br />
м<strong>и</strong>рот. Османл<strong>и</strong>ската власт б<strong>и</strong>ла толерантна, па дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> сосема <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>ферентна<br />
спрема разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те вер<strong>и</strong> <strong>и</strong> култур<strong>и</strong> со ко<strong>и</strong> владеела, <strong>и</strong>л<strong>и</strong> како<br />
што констат<strong>и</strong>ра Гелнер, не жеднеела по културн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те<br />
душ<strong>и</strong> на сво<strong>и</strong>те подан<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. 29 Во Македон<strong>и</strong>ја уште рано започнал<br />
акт<strong>и</strong>вен однос ‡ реакц<strong>и</strong>ја на културата ем<strong>и</strong>тувана преку Егзарх<strong>и</strong>јата.<br />
Овој процес на реакц<strong>и</strong>ја го актуел<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рал пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>пот за децентрал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја<br />
во доменот на образовното, општ<strong>и</strong>нското <strong>и</strong> црковното управување.<br />
30 Потребата од автономност, самодејност <strong>и</strong> самоф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>рање на<br />
образован<strong>и</strong>ето ја детект<strong>и</strong>раме уште во 1882 год<strong>и</strong>на во егзарх<strong>и</strong>ската<br />
г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong>ја во Солун, како <strong>и</strong> во определб<strong>и</strong>те на охр<strong>и</strong>дското културнопросветно<br />
друштво <strong>„Св</strong>. Кл<strong>и</strong>мент“ (1885 г.) <strong>и</strong> нему бл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от „таен<br />
револуц<strong>и</strong>онерен кружок“ (1886 г.) 31 . Карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чен б<strong>и</strong>л случајот <strong>и</strong> со<br />
пр<strong>и</strong>лепската општ<strong>и</strong>на (1886/7) која долго време успевала да ја зачува<br />
својата автономност во уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>, регул<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> со свој<br />
Прав<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>к усогласен со месн<strong>и</strong>те услов<strong>и</strong>“. 32 Бл<strong>и</strong>ску на овој став б<strong>и</strong>ло <strong>и</strong><br />
решен<strong>и</strong>ето на црковно-уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шната општ<strong>и</strong>на во Костур (1892/3 г.) 33 , на<br />
група уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> во Воден (1892), во Пр<strong>и</strong>леп <strong>и</strong>тн. Практ<strong>и</strong>ката на централ<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање<br />
работата на општ<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те резулт<strong>и</strong>рала со незадоволство <strong>и</strong><br />
одбрана на самостојноста на општ<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те од страна на македонското<br />
граѓанство. Оваа реакц<strong>и</strong>ја б<strong>и</strong>ла пр<strong>и</strong>сутна во рамк<strong>и</strong>те на реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> секоја<br />
одделна општ<strong>и</strong>на <strong>и</strong> нејз<strong>и</strong>ното бл<strong>и</strong>ско подрачје. Потребата од поч<strong>и</strong>тување<br />
на особеност<strong>и</strong>те во Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> на демократск<strong>и</strong>от пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>п<br />
засегнат уште во почетокот на 70-те, повторно се јав<strong>и</strong>ла со сета сер<strong>и</strong>озност.<br />
34 Така, уште во 1882 г. б<strong>и</strong>ло отворено прашањето за ед<strong>и</strong>нствен<br />
општ<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> устав, по кој општ<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те на македонското граѓанство б<strong>и</strong> се<br />
раководеле во доменот на општото работење <strong>и</strong> б<strong>и</strong> б<strong>и</strong>л конкрет<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран<br />
29<br />
Е. ГЕЛНЕР, Нац<strong>и</strong><strong>и</strong>те ..., 67.<br />
30 Н. КОТЛАР-ТРАЈКОВА, Ант<strong>и</strong>егзарх<strong>и</strong>ската борба како аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет (1878 - 1893), Зб. Македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет н<strong>и</strong>з <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата: матер<strong>и</strong>јал<strong>и</strong><br />
од меѓународн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р одржан по повод 60 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од основањето на ИНИ,<br />
Скопје, октомвр<strong>и</strong> 2008, Скопје, 2010, 177 – 190.<br />
31<br />
„ Во секое село (во Охр<strong>и</strong>дско б.м.) да се отворат уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта; уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те како <strong>и</strong><br />
свештен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те да б<strong>и</strong>дат несменувачк<strong>и</strong>; по можност секое село само да с<strong>и</strong> го <strong>и</strong>здржува<br />
своето уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште“. - Поопш<strong>и</strong>рно: А.КЕЦКАРОВÎ, Предтеч<strong>и</strong> на Революц<strong>и</strong>оната орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я<br />
въ Охр<strong>и</strong>дско, Ил. Ил<strong>и</strong>нденÍ, VIII/1 (71), Соф<strong>и</strong>я, 1936, 12; Автоб<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong><br />
бележк<strong>и</strong> <strong>и</strong>зъ ж<strong>и</strong>вота на Н.Пасховъ, Ил. Ил<strong>и</strong>нденÍ, V/9 - 10 (49-50), Соф<strong>и</strong>я, 1933, 31.<br />
32<br />
А. ТРАЈАНОВСКИ, Просветната дејност на Пр<strong>и</strong>лепската црковно-уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шна<br />
општ<strong>и</strong>на во времето кога нејз<strong>и</strong>н член б<strong>и</strong>л Марко Цепенков, Истор<strong>и</strong>ја, Скопје, 1980,<br />
HVI / 1, 144.<br />
33 Dokumenti za borbata ..., dok. 214, стр. 303; Zб., [kolstvoto, prosvetata i<br />
kulturata vo Makedonija vo vremeto na prerodbata, MANU, Skopje, 1979.<br />
34<br />
Н. КОТЛАР-ТРАЈКОВА, Ант<strong>и</strong>егзарх<strong>и</strong>ската борба како аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на<br />
македонск<strong>и</strong>от..., 177 – 190.
_________________________________________________________ 169<br />
н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от однос со Егзарх<strong>и</strong>јата. 35 Последнава, толкувајќ<strong>и</strong> го ова прашање<br />
како само<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јат<strong>и</strong>вност, наспрот<strong>и</strong> нејз<strong>и</strong>ната упорност за непосредна <strong>и</strong><br />
постојана контрола на општ<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те, не отстап<strong>и</strong>ла од пр<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>пот на<br />
централ<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање, односно дека „само преку д<strong>и</strong>ректно контакт<strong>и</strong>рање“ со<br />
неа, успешно б<strong>и</strong> се шт<strong>и</strong>теле н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong> 36 . Карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чен<br />
пр<strong>и</strong>мер на отпор на ваквата практ<strong>и</strong>ка б<strong>и</strong>ла <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јат<strong>и</strong>вата (1886 г., 1887<br />
г.) на поголем дел од пр<strong>и</strong>лепск<strong>и</strong>те граѓан<strong>и</strong>, предводен<strong>и</strong> од месн<strong>и</strong>от<br />
свештен<strong>и</strong>к Спасе Игуменов, за основање нова пр<strong>и</strong>лепска општ<strong>и</strong>на во<br />
која народот б<strong>и</strong> се „восп<strong>и</strong>тувал на општествен ж<strong>и</strong>вот, на хуман<strong>и</strong>зам,<br />
давајќ<strong>и</strong> му на својот дух поз<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вен полет“ 37 i која б<strong>и</strong> се в<strong>и</strong>кала<br />
„Македонско православно Општество“ 38 , наспрот<strong>и</strong> управата на актуелната<br />
„Бугарска Ц(рковна) Општ<strong>и</strong>на“ 39 . Пр<strong>и</strong>мер<strong>и</strong> на реакц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
непом<strong>и</strong>рување <strong>и</strong>мало <strong>и</strong> во градов<strong>и</strong>те Велес, Шт<strong>и</strong>п 40 , Охр<strong>и</strong>д 41 i dr.<br />
Прашањето за случувањата во Македон<strong>и</strong>ја, пр<strong>и</strong>дружен<strong>и</strong> со разм<strong>и</strong>сл<strong>и</strong>те<br />
за јаз<strong>и</strong>кот <strong>и</strong> за правоп<strong>и</strong>сот, б<strong>и</strong>ло актуелно <strong>и</strong> меѓу македонската ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>ја<br />
во Кнежевството, односно во дејноста на неколку здружен<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
поед<strong>и</strong>нц<strong>и</strong>, во пер<strong>и</strong>од<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> сл. Во таа см<strong>и</strong>сла г<strong>и</strong> <strong>и</strong>зделуваме<br />
Тајн<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет (1885), Сп<strong>и</strong>ро Гулапчев (1887),<br />
Ѓорѓ<strong>и</strong>ја Пулевск<strong>и</strong> (1888), Георг<strong>и</strong> Крапчев (1889/90), весн<strong>и</strong>кот „Македон<strong>и</strong>ја“(1888-1893)<br />
на Коста Шахов, Младата македонска кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на<br />
<strong>и</strong> нејз<strong>и</strong>ното сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>е „Лоза“ (1892) <strong>и</strong> друг<strong>и</strong>. Самоук<strong>и</strong>от гал<strong>и</strong>чанец<br />
Ѓ. Пулевск<strong>и</strong> ја <strong>и</strong>зразува најодредено свеста на македонск<strong>и</strong>от<br />
патр<strong>и</strong>от уште во текот на 70-<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од XIX век, тој зборува за<br />
<strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата на својот народ, за потребата да се создаде грамат<strong>и</strong>ка на<br />
македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, така што ќе се соберат учен<strong>и</strong> луѓе ко<strong>и</strong> добро го<br />
познаваат мајч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к. Што се однесува на прашањето за л<strong>и</strong>тературн<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к, Ѓ. Пулевск<strong>и</strong> го постав<strong>и</strong>л ова прашање како нац<strong>и</strong>онално<br />
прашање 42 . Членов<strong>и</strong>те, пак, на Тајн<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет 43 во 1886 г.<br />
35 Д. РИЗОВ, Б<strong>и</strong>толя, Средства за разв<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ето на българщ<strong>и</strong>ната в Македон<strong>и</strong>я, в-к.<br />
Мар<strong>и</strong>ца, бр. 381, 27.IV1882, Вел<strong>и</strong>кденъ, с.5 ; И. СНЕГАРОВ, Солун въ Българската<br />
духовна култура. Истор<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong> очерк <strong>и</strong> документ<strong>и</strong>, Соф<strong>и</strong>я, 1937, стр.169 .<br />
36 С. ДИМЕВСКИ, За развојот на македонската нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла до создавањето на<br />
ТМОРО, Култура, Скопје, 1978, стр. 213.<br />
37 Ibidem.<br />
38 K. ЏАМБАЗОВСКИ, Граѓа за <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата на македонск<strong>и</strong>от народ од Арх<strong>и</strong>вот на<br />
Срб<strong>и</strong>ја, т.V, кн, Београд, 1986, док.132,стр. 269-273.<br />
39 K. ЏАМБАЗОВСКИ, Граѓа за <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата ..., т.V, кн., Београд, 1988, док. 70, стр.<br />
175.<br />
40 ВАРДАРСКИ, Стамболовщ<strong>и</strong>ната въ Македон<strong>и</strong>я <strong>и</strong> нейн<strong>и</strong>те представ<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>, В<strong>и</strong>ена,<br />
1894, стр.32.<br />
41 А. КЕЦКАРОВЪ, Предтеч<strong>и</strong> на Революц<strong>и</strong>оната орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>я въ Охр<strong>и</strong>дско, Ил.<br />
Ил<strong>и</strong>нденъ, VIII/1 (71), Соф<strong>и</strong>я, 1936, 12.<br />
42 Пoопш<strong>и</strong>рно: B. РИСТОВСКА-JОСИФОВСКА, Ѓорѓ<strong>и</strong>ја М. Пулевск<strong>и</strong>, револуц<strong>и</strong>онер <strong>и</strong><br />
културно-нац<strong>и</strong>онален деец, Селектор, Скопје, 2008.<br />
43 Toa сe: Темко Попов, Вас<strong>и</strong>л Карајовов, Наум Евро <strong>и</strong> Коста Групче. За дејноста на<br />
последн<strong>и</strong>ве двајца, поопш<strong>и</strong>рно: Л. ГУШЕВСКА, Јаз<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те особеност<strong>и</strong> на
_________________________________________________________<br />
170<br />
се обрат<strong>и</strong>ле до српската влада со молба да ја помогне н<strong>и</strong>вната акт<strong>и</strong>вност<br />
за ел<strong>и</strong>м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>рање на бугарската пропаганда во Македон<strong>и</strong>ја. Поаѓајќ<strong>и</strong><br />
од својата Пр<strong>и</strong>времена програма, ком<strong>и</strong>тетот <strong>и</strong>злегол со чет<strong>и</strong>р<strong>и</strong><br />
барања 44 . Еден од нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те најекспон<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> членов<strong>и</strong> Темко Попов ја<br />
промов<strong>и</strong>рал основната <strong>и</strong>деја на н<strong>и</strong>вното дејствување, а тоа е: „Најглавната<br />
работа је Македон<strong>и</strong>ја да се помакедонч<strong>и</strong>т“, како <strong>и</strong>: „да се отвореет<br />
македонск<strong>и</strong> уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шча со ова нареч<strong>и</strong>е“ <strong>и</strong> да се „составеет грамат<strong>и</strong>ка <strong>и</strong><br />
друг<strong>и</strong> најнужн<strong>и</strong> учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> ... македонск<strong>и</strong> учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>“. 45 Тој е автор <strong>и</strong> на<br />
пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от трактат „Кој је кр<strong>и</strong>в“ од 1889 г., нап<strong>и</strong>шан на македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, кој „<strong>и</strong>мпон<strong>и</strong>ра со својот јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> ст<strong>и</strong>л, со доследно спроведување<br />
на одделн<strong>и</strong> граф<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>, правоп<strong>и</strong>сн<strong>и</strong> <strong>и</strong> воопшто јаз<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> прашања“. 46 Овој<br />
трактат е, всушност, реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рањето на втората <strong>и</strong> ед<strong>и</strong>нствената точка од<br />
програмата, но останал во ракоп<strong>и</strong>с 47 . Во него тој ја <strong>и</strong>злож<strong>и</strong>л в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нската<br />
положба во Македон<strong>и</strong>ја по основањето на Егзарх<strong>и</strong>јата 48 . Анал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong><br />
ја намерата од вакв<strong>и</strong>от нач<strong>и</strong>н на дејствување на Егзарх<strong>и</strong>јата,<br />
Петар Поп Арсов ‡ еден од основач<strong>и</strong>те на Македонската револуц<strong>и</strong>онерна<br />
орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја (МРО), во 1894 г., констат<strong>и</strong>рал дека: „љубезната<br />
наша Егзарх<strong>и</strong>ја... се стрем<strong>и</strong> да го одземе благородното поле за работа<br />
на наш<strong>и</strong>те општ<strong>и</strong>н<strong>и</strong> преку својот автор<strong>и</strong>тет, сака да г<strong>и</strong> умртв<strong>и</strong>, да г<strong>и</strong><br />
Македонск<strong>и</strong>от буквар од Наум Евро <strong>и</strong> Коста Групче, ИМЛ, Спектар, XXIX/57, кн. I,<br />
<strong>2011</strong>, 178 – 188.<br />
44 Пр<strong>и</strong>времената програма г<strong>и</strong> содрж<strong>и</strong> следн<strong>и</strong>ве точк<strong>и</strong>: 1. да се назначат уште во<br />
учебната 1887/1888 год<strong>и</strong>на по градов<strong>и</strong>те на Македон<strong>и</strong>ја, по можност по родн<strong>и</strong>те места,<br />
12 уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> што ќе предаваат на македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к; 2. да се <strong>и</strong>здаде брошура во<br />
Македон<strong>и</strong>ја во која ќе се <strong>и</strong>злож<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чката положба во Македон<strong>и</strong>ја по основањето<br />
на Егзарх<strong>и</strong>јата со барање да се обнов<strong>и</strong> Охр<strong>и</strong>дската арх<strong>и</strong>еп<strong>и</strong>скоп<strong>и</strong>ја како македонска<br />
народна црква; 3. во Солун да се отвор<strong>и</strong> македонско ч<strong>и</strong>тал<strong>и</strong>ште кое подоцна ќе<br />
прерасне во централно друштво со разграноц<strong>и</strong> во поважн<strong>и</strong>те места во Македон<strong>и</strong>ја; 4. да<br />
се <strong>и</strong>здејствува од османл<strong>и</strong>ската влада во Цар<strong>и</strong>град <strong>и</strong>здавање весн<strong>и</strong>к на македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к. – Т. СТАМАТОВСКИ, Поглед на јаз<strong>и</strong>кот на стат<strong>и</strong>јата „Кој е кр<strong>и</strong>в“ на Темко<br />
Попов, Борба за македонск<strong>и</strong> л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к, Скопје, стр. 94-95.<br />
45 П<strong>и</strong>смо на Темко Попов до Деспот Баџов<strong>и</strong>ќ од 9 мај (с.ст.) 1888 г. – Документ<strong>и</strong> за<br />
борбата ..., т. „, Скопје, 1981, док. 198, стр. 278 -279.<br />
46 Т. СТАМАТОВСКИ, Поглед на јаз<strong>и</strong>кот на стат<strong>и</strong>јата „Кој е кр<strong>и</strong>в“ ..., Skopje, str.<br />
97.<br />
47 Програмата на Тајн<strong>и</strong>от македонск<strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет не успеала да се реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>те на српската влада б<strong>и</strong>ле во оч<strong>и</strong>гледна кол<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја со барањата на споменат<strong>и</strong>ве<br />
македонск<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтелектуалц<strong>и</strong>.<br />
48 Попов ја почнува стат<strong>и</strong>јата со зборов<strong>и</strong>те: „Појке од десет год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> <strong>и</strong>ма како н<strong>и</strong>је<br />
Македонц<strong>и</strong>ве немаме духовно начелство во наш<strong>и</strong>ве места, од које најмногу страдаат<br />
наш<strong>и</strong>ве црквен<strong>и</strong> <strong>и</strong> уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шн<strong>и</strong> работ<strong>и</strong>“. Продолжувајќ<strong>и</strong> ја анал<strong>и</strong>зата, наведува: „Мене м<strong>и</strong><br />
се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, от<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>на на оваа наша духовна парал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја је..., Егзарх<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> егзарх<strong>и</strong>јск<strong>и</strong>те<br />
м<strong>и</strong>лост<strong>и</strong>“. Тој го подложува на кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка <strong>и</strong> македонското граѓанство, а на крајот г<strong>и</strong> дава<br />
<strong>и</strong> конкретн<strong>и</strong>те решен<strong>и</strong>ја за разрешување на оваа с<strong>и</strong>туац<strong>и</strong>ја, заклучувајќ<strong>и</strong>: „ прво, да<br />
<strong>и</strong>маме за брзо време наш<strong>и</strong> влад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> уреден<strong>и</strong> уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта, без да <strong>и</strong>маме потреба од туг<strong>и</strong><br />
м<strong>и</strong>лост<strong>и</strong>, зашто тешко <strong>и</strong> горко на оној народ, што чека својата душевна храна од туг<strong>и</strong><br />
раце <strong>и</strong> ја повер<strong>и</strong>л на такв<strong>и</strong> ... “. – Tемко Popov, Koj je kriv, vo knigata: T.<br />
SТАМАТОСКИ, Борба за македонск<strong>и</strong> ..., str. 225, 234, 241.
_________________________________________________________ 171<br />
уб<strong>и</strong>е“. 49 Актуелноста на ова прашање од год<strong>и</strong>на на год<strong>и</strong>на сè повеќе се<br />
зголемувала со оглед на послед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те во општ<strong>и</strong>нското (не)функц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>рање<br />
од ваквата егзарх<strong>и</strong>ска концепц<strong>и</strong>ја. Рез<strong>и</strong>м<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong> го ефектот од<br />
просветната практ<strong>и</strong>ка на Егзарх<strong>и</strong>јата во Македон<strong>и</strong>ја, Поп Арсов<br />
заклучува: „уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>штата, со еден збор, како што се сега поставен<strong>и</strong>, г<strong>и</strong><br />
немаат во предв<strong>и</strong>д <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>те на таа земја, за која на<strong>и</strong>зглед постојат ...<br />
И Македонецот <strong>и</strong>ма особена потреба од повозв<strong>и</strong>шен <strong>и</strong>нтелектуалноморален<br />
полет, кој наш<strong>и</strong>те 'доброжелател<strong>и</strong>' наместо да го подпомогнат,<br />
бараат севозможн<strong>и</strong> средства да го спречат, сомневајќ<strong>и</strong> се во најново<br />
време во некаков сепарат<strong>и</strong>зам“. 50<br />
Како значаен сегмент на овој план е <strong>и</strong> зафатот на научно-л<strong>и</strong>тературното<br />
друштво што дејствува во овој пер<strong>и</strong>од во Соф<strong>и</strong>ја, а тоа е<br />
Младата македонска кн<strong>и</strong>жовна друж<strong>и</strong>на, ч<strong>и</strong>е глас<strong>и</strong>ло е сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето<br />
„Лоза“ 51 . Иако т<strong>и</strong>е експл<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>тно не пројавуваат сепарат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> тенденц<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
веќе прв<strong>и</strong>от број на сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето, кој <strong>и</strong>злегол во февруар<strong>и</strong> 1892 г.,<br />
б<strong>и</strong>л подложен на с<strong>и</strong>лна кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка од страна на провлад<strong>и</strong>н<strong>и</strong>от весн<strong>и</strong>к<br />
<strong>„Св</strong>обода“. Сепарат<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те пројав<strong>и</strong>, меѓу другото, б<strong>и</strong>ле препознаен<strong>и</strong><br />
во об<strong>и</strong>дот на „лозар<strong>и</strong>те“ да воспостават свој јаз<strong>и</strong>чен стандард 52 , во кој<br />
свесно б<strong>и</strong>ле занемарен<strong>и</strong> прав<strong>и</strong>лата на оф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>от бугарск<strong>и</strong> правоп<strong>и</strong>с<br />
со воведување повеќе фонетск<strong>и</strong> правоп<strong>и</strong>с <strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> особеност<strong>и</strong> 53 .<br />
Огран<strong>и</strong>чувањето на <strong>и</strong> онака м<strong>и</strong>н<strong>и</strong>малн<strong>и</strong>от општествен ж<strong>и</strong>вот на<br />
македонск<strong>и</strong>от народ во османл<strong>и</strong>ската држава, б<strong>и</strong>ло повод за барање <strong>и</strong><br />
на друга алтернат<strong>и</strong>ва во црковната сфера (со оглед на шер<strong>и</strong>јатското<br />
право во Импер<strong>и</strong>јата). За македонското граѓанство <strong>и</strong>злезот од лав<strong>и</strong>р<strong>и</strong>нтот<br />
на „општествената парал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја“ 54 , б<strong>и</strong>л во орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање посебен<br />
црковен ж<strong>и</strong>вот од Егзарх<strong>и</strong>јата <strong>и</strong>л<strong>и</strong> под јур<strong>и</strong>сд<strong>и</strong>кц<strong>и</strong>ја на Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> под покров<strong>и</strong>телство на Р<strong>и</strong>мокатол<strong>и</strong>чката црква (ун<strong>и</strong>ја) преку<br />
49<br />
Понатаму во брошурата Петар Поп Арсов, зап<strong>и</strong>шал: „... наш<strong>и</strong>те вековн<strong>и</strong> господар<strong>и</strong><br />
н<strong>и</strong>когаш не го <strong>и</strong>маа закачено нашето општ<strong>и</strong>нско самоуправување, макар <strong>и</strong> под грчк<strong>и</strong><br />
влад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, во општ<strong>и</strong>ната наш<strong>и</strong>от народ б<strong>и</strong>л слободен да разм<strong>и</strong>слува за поддршка <strong>и</strong><br />
уредување на уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>штата, цркв<strong>и</strong>те, манаст<strong>и</strong>р<strong>и</strong>те <strong>и</strong> друг<strong>и</strong> народо-општествен<strong>и</strong><br />
прашања“. - ВАРДАРСКИ, Стамболовщ<strong>и</strong>ната въ Македон<strong>и</strong>я ... , 42-46.<br />
50<br />
Ibidem, 14 - 42.<br />
51 Во друж<strong>и</strong>на членувале ред<strong>и</strong>ца <strong>и</strong>стакнат<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтелектуалц<strong>и</strong>, публ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>,<br />
п<strong>и</strong>сател<strong>и</strong> <strong>и</strong> сл., ко<strong>и</strong> <strong>и</strong> подоцна ја разв<strong>и</strong>ваат својата акт<strong>и</strong>вност, пројавувајќ<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>делошка<br />
непостојаност, како што се: Коста Шахов (претседател), Георг<strong>и</strong> Баласчев, Евт<strong>и</strong>м<br />
Спространов <strong>и</strong> др., но <strong>и</strong> <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>те основач<strong>и</strong> на Македонската револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја:<br />
Иван Хаџ<strong>и</strong> Н<strong>и</strong>колов, Даме Груев <strong>и</strong> Петар Поп Арсов.<br />
52 Т. СТАМАТОСКИ, Об<strong>и</strong>дот на ,Лоза‘ да град<strong>и</strong> македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>чен стандард,<br />
Конт<strong>и</strong>ну<strong>и</strong>тет на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, Скопје, 1998, стр. 67-84.<br />
53 Како резултат на ова, во јун<strong>и</strong> 1893 г. се растура друштвото, а сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето „Лоза“<br />
престанува да <strong>и</strong>злегува. Истото б<strong>и</strong>ло обновено во мај 1894 г., но овој пат со друга редакц<strong>и</strong>ја,<br />
нова уредувачка пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка <strong>и</strong> со пр<strong>и</strong>мена на оф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>от бугарск<strong>и</strong> правоп<strong>и</strong>с. –<br />
Б. РИСТОВСКИ, „Лозар<strong>и</strong>те“ во разв<strong>и</strong>токот на македонската нац<strong>и</strong>онална м<strong>и</strong>сла, во:<br />
Македонск<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> македонската нац<strong>и</strong>ја, I, М<strong>и</strong>сла, Скопје, 1983, стр. 469-510.<br />
54<br />
Темко Попов, Кој је кр<strong>и</strong>в, Документ<strong>и</strong> за борбата ... , т. I, стр. 284.
_________________________________________________________<br />
172<br />
ч<strong>и</strong>нот на обновување на Охр<strong>и</strong>дската арх<strong>и</strong>еп<strong>и</strong>скоп<strong>и</strong>ја 55 . Оваа м<strong>и</strong>сла во<br />
Македон<strong>и</strong>ја б<strong>и</strong>ла актуелна <strong>и</strong> во ран<strong>и</strong>те 80-т<strong>и</strong> год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од XIX век, <strong>и</strong>мајќ<strong>и</strong><br />
г<strong>и</strong> предв<strong>и</strong>д <strong>и</strong>де<strong>и</strong>те <strong>и</strong> расположен<strong>и</strong>ето токму на прв<strong>и</strong>те луѓе заслужн<strong>и</strong> за<br />
орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање на егзарх<strong>и</strong>ската г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong>ја во Солун – уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те Кузман<br />
Шапкарев <strong>и</strong> Јанак<strong>и</strong> Стрезов (двајцата од Охр<strong>и</strong>д) <strong>и</strong> влад<strong>и</strong>ката Метод<strong>и</strong>ја<br />
Кусев<strong>и</strong>ч (од Пр<strong>и</strong>леп). 56 Неколку год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> подоцна (1887 г.) следела<br />
Изјавата на свештен<strong>и</strong>кот Спасе Игуменов со негов<strong>и</strong>те пр<strong>и</strong>врзан<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од<br />
Пр<strong>и</strong>леп за непр<strong>и</strong>знавање на бугарската Егзарх<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> определба за рел<strong>и</strong>г<strong>и</strong>озна<br />
зашт<strong>и</strong>та од „папата, но без <strong>и</strong>змена на догм<strong>и</strong>те на православната<br />
црква“. 57 Скоро во <strong>и</strong>сто време, бугарск<strong>и</strong>от весн<strong>и</strong>к „Пловд<strong>и</strong>в“, п<strong>и</strong>шувал<br />
за „тешк<strong>и</strong> жалб<strong>и</strong> од разн<strong>и</strong> градов<strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја ко<strong>и</strong> денес сакаат да<br />
се откажат од Егзарх<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> да основаат посебна духовна Управа“. 58<br />
Незадоволството од долгогод<strong>и</strong>шното егзарх<strong>и</strong>ско (не)духовно дејствување<br />
во Македон<strong>и</strong>ја особено б<strong>и</strong>ло пр<strong>и</strong>сутно во времето непосредно<br />
пред <strong>и</strong>здавањето на двата султанск<strong>и</strong> берат<strong>и</strong> за егзарх<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> влад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> во<br />
Македон<strong>и</strong>ја. Затоа <strong>и</strong> јавно проклам<strong>и</strong>раната <strong>и</strong>деја на штотуку пр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>гнат<strong>и</strong>от<br />
во Скопје (30 јул<strong>и</strong> 1890 г.) егзарх<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> м<strong>и</strong>тропол<strong>и</strong>т Теодос<strong>и</strong>ј<br />
Гологанов за духовно обед<strong>и</strong>нување на македонск<strong>и</strong>от народ „во кр<strong>и</strong>лото<br />
на Охр<strong>и</strong>дската арх<strong>и</strong>еп<strong>и</strong>скоп<strong>и</strong>ја, неговата в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нска мајка црква“ 59 ,<br />
<strong>и</strong>мала с<strong>и</strong>лна резонанса <strong>и</strong> значела <strong>и</strong>стргнување на подлогата која цврсто<br />
ја држеле <strong>и</strong> Егзарх<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата за духовно (културно)<br />
пр<strong>и</strong>доб<strong>и</strong>вање на македонск<strong>и</strong>от народ. 60 Дејноста на м<strong>и</strong>тропол<strong>и</strong>тот<br />
скопск<strong>и</strong> Теодос<strong>и</strong>ј за самостоен, македонск<strong>и</strong> црковно-просветен ж<strong>и</strong>вот,<br />
не б<strong>и</strong>ла случаен <strong>и</strong>збл<strong>и</strong>к. Таа б<strong>и</strong>ла уште една алка во н<strong>и</strong>зата наречена ‡<br />
трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја на своја црковна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја, општ<strong>и</strong>нска самоуправа,<br />
соодветно образован<strong>и</strong>е <strong>и</strong> домашна <strong>и</strong>нтелегенц<strong>и</strong>ја, македонск<strong>и</strong> народен<br />
јаз<strong>и</strong>к. Современ<strong>и</strong>кот на ов<strong>и</strong>е актуелен<strong>и</strong> настан<strong>и</strong> ‡ Ѓорче Петров, еден<br />
од <strong>и</strong>деолоз<strong>и</strong>те на Македонската револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја (МРО),<br />
во сво<strong>и</strong>те „Спомен<strong>и</strong>“, се сеќава: „Реченово раздв<strong>и</strong>жување што траеше<br />
неколку год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, го толкувам просто како реакц<strong>и</strong>ја прот<strong>и</strong>в долгогод<strong>и</strong>ш-<br />
55 Охр<strong>и</strong>дската арх<strong>и</strong>еп<strong>и</strong>скоп<strong>и</strong>ја е ук<strong>и</strong>ната во 1767 г. со султанск<strong>и</strong> ед<strong>и</strong>кт (неканонск<strong>и</strong>), а<br />
под вл<strong>и</strong>јан<strong>и</strong>е на Цар<strong>и</strong>градската патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја.<br />
56 Илюстрац<strong>и</strong>я Ил<strong>и</strong>нденъ, г.IV , кн. 10(40), 1931, Соф<strong>и</strong>я, 6-7; К. ШАПКАРЕВ, Зап<strong>и</strong>с<strong>и</strong>,<br />
(редак.Т. ТОДОРОВСКИ), Скопје, 1990, стр. 253-254 , бел.1; стр. 255; Х. К. РАДЕВ,<br />
Зелената корона на влад<strong>и</strong>ката: Кн<strong>и</strong>га за Метод<strong>и</strong>й Кусев<strong>и</strong>ч, Соф<strong>и</strong>я, 1994.<br />
57 М. МИНОСКИ, Два документа за акц<strong>и</strong>јата на пр<strong>и</strong>лепчан<strong>и</strong> од 1887 год<strong>и</strong>на за<br />
македонското народно уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ште <strong>и</strong> самостојна црква, Истор<strong>и</strong>ја, XIX/2, Скопје, 1983,<br />
329-330; K. ЏАМБАЗОВСКИ, Граѓа за <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата ..., т.V, кн., Београд, 1988, док. 70,<br />
стр. 175.<br />
58<br />
Државен арх<strong>и</strong>в на Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја (ДАРМ),фонд – МИД Краљев<strong>и</strong>не Срб<strong>и</strong>је,<br />
мф.439, преп<strong>и</strong>ска: Т-1, ф. IV, 1887; Документ<strong>и</strong> за борбата ..., док. 203, стр.287.<br />
59 С. ДИМЕВСКИ, М<strong>и</strong>тропол<strong>и</strong>тот скопск<strong>и</strong> Теодос<strong>и</strong>ј - ж<strong>и</strong>вот <strong>и</strong> дејност - (1846 - 1926),<br />
Скопје, 1965; Документ<strong>и</strong> за борбата ..., док. 204, стр. 289; док. 206, стр. 294.<br />
60 С. ДИМЕВСКИ, Еден значаен документ за акт<strong>и</strong>вноста на Теодос<strong>и</strong>ј Гологанов, Г<br />
ИНИ, IX/2, Скопје, 1965, с.181.
_________________________________________________________ 173<br />
н<strong>и</strong>от стремеж на Егзарх<strong>и</strong>јата да го сосредоч<strong>и</strong> во сво<strong>и</strong> раце д<strong>и</strong>р<strong>и</strong>г<strong>и</strong>рањето<br />
на општествен<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот, а освен тоа го сметам за прв чекор кон<br />
самодејност во земјата ... Тоа неосетно се прерод<strong>и</strong> во револуц<strong>и</strong>онерно<br />
дв<strong>и</strong>жење“ 61 , односно во Македонската револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја.<br />
Во пер<strong>и</strong>одот по Руско-турската војна (1878), раководењето со<br />
грчката пропаганда го преземаат грчк<strong>и</strong>те конзулат<strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја, во<br />
ч<strong>и</strong>ја задн<strong>и</strong>на сè уште дејствува Патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>јата, односно нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те<br />
м<strong>и</strong>тропол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>. Оваа пропаганда најголем замав зема во Б<strong>и</strong>толск<strong>и</strong>от<br />
в<strong>и</strong>лает во пер<strong>и</strong>одот 1878 - 1893 г., кога само во Б<strong>и</strong>тола се отворен<strong>и</strong><br />
грчка полна машка <strong>и</strong> женска г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong>ја, богослов<strong>и</strong>ја, неколку основн<strong>и</strong><br />
уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта <strong>и</strong> забав<strong>и</strong>шта. По 1903 г., грчката црковно-просветна пропаганда<br />
во Македон<strong>и</strong>ја доб<strong>и</strong>ва поддршка од паравоен<strong>и</strong>те андартск<strong>и</strong> чет<strong>и</strong>,<br />
ко<strong>и</strong> со рад<strong>и</strong>калн<strong>и</strong> мерк<strong>и</strong> настојувале да го „вратат“ македонското хр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>јанско<br />
населен<strong>и</strong>е под духовната власт на Цар<strong>и</strong>градската патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја.<br />
Во однос на дејствувањето на српската пропаганда по Берл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>от<br />
конгрес, карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чно е тоа што покрај отворањето нов<strong>и</strong> српск<strong>и</strong><br />
уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта, од османл<strong>и</strong>ската власт се барала дозвола за печатење српск<strong>и</strong><br />
учебн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> поставување уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја, а од Цар<strong>и</strong>градската<br />
патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ја – одобрување за српск<strong>и</strong>те влад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> да служат во повеќе<br />
македонск<strong>и</strong> градов<strong>и</strong> (Скопје, Велес, Дебар, Б<strong>и</strong>тола, Охр<strong>и</strong>д <strong>и</strong> сл.). По<br />
1903 г., <strong>и</strong> оваа пропаганда се рад<strong>и</strong>кал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра со ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>рање <strong>и</strong> <strong>и</strong>спраќање<br />
паравоен<strong>и</strong> чет<strong>и</strong> на тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јата на Македон<strong>и</strong>ја. Како резултат на<br />
ова, доаѓа до вооружен<strong>и</strong> суд<strong>и</strong>р<strong>и</strong> на уфрлен<strong>и</strong>те паравоен<strong>и</strong> едн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од<br />
конкуретск<strong>и</strong>те пропаганд<strong>и</strong>, што дополн<strong>и</strong>телно ја усложнува с<strong>и</strong>туац<strong>и</strong>јата<br />
во Макеодн<strong>и</strong>ја.<br />
Иде<strong>и</strong>те за културно-просветна <strong>и</strong> црковна автоном<strong>и</strong>ја во рамк<strong>и</strong>те<br />
на Отоманската Импер<strong>и</strong>ја, во следн<strong>и</strong>от пер<strong>и</strong>од се кр<strong>и</strong>стал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раат во<br />
дв<strong>и</strong>жење за нац<strong>и</strong>онален сепарат<strong>и</strong>зам. Главн<strong>и</strong> нос<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> на ов<strong>и</strong>е теков<strong>и</strong><br />
се студент<strong>и</strong>те <strong>и</strong> млад<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нтелектуалц<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> дејствуваат повторно во<br />
ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>ја, односно т.н. „македонска колон<strong>и</strong>ја“ во Санкт Петербург,<br />
предводена од Крсте М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков <strong>и</strong> Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја Чуповск<strong>и</strong>. Оваа група на<br />
28 октомвр<strong>и</strong> 1902 год<strong>и</strong>на го основала Македонското студентско друштво,<br />
кое од следната год<strong>и</strong>на б<strong>и</strong>ло пре<strong>и</strong>менувано во Македонско научнол<strong>и</strong>тературно<br />
другарство <strong>„Св</strong>. Кл<strong>и</strong>мент“, најзначајна македонска нац<strong>и</strong>онална<br />
<strong>и</strong>нст<strong>и</strong>туц<strong>и</strong>ја во Рус<strong>и</strong>ја. Една од прв<strong>и</strong>те акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> на ова другарство<br />
е Меморандумот <strong>и</strong>спратен до руската влада <strong>и</strong> до Санктпетербуршкото<br />
словенско благотворно друштво во кој многу прец<strong>и</strong>зно б<strong>и</strong>ло<br />
разработено прашањето за <strong>и</strong>зд<strong>и</strong>гнувањето на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к на<br />
степен на л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к за с<strong>и</strong>те Македонц<strong>и</strong>, потоа прашањето за<br />
обновувањето на Охр<strong>и</strong>дската арх<strong>и</strong>еп<strong>и</strong>скоп<strong>и</strong>ја како македонска нац<strong>и</strong>онална<br />
црква, како <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>знавање на Македонц<strong>и</strong>те како одделен словен-<br />
61 Спомен<strong>и</strong> на Гьорчо Петровъ (Съобщава Л. М<strong>и</strong>лет<strong>и</strong>чъ), Соф<strong>и</strong>®, 1927, 11-12.
_________________________________________________________<br />
174<br />
ск<strong>и</strong> ент<strong>и</strong>тет, со цел да се доб<strong>и</strong>е целосна автоном<strong>и</strong>ја во рамк<strong>и</strong>те на<br />
Импер<strong>и</strong>јата. 62 На крајот од <strong>и</strong>стата 1903 год<strong>и</strong>на во Соф<strong>и</strong>ја <strong>и</strong>злегува <strong>и</strong><br />
кн<strong>и</strong>гата на К.П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков „За македонцк<strong>и</strong>те работ<strong>и</strong>“ 63 . Анал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong><br />
г<strong>и</strong> актуелн<strong>и</strong>те состојб<strong>и</strong>, меѓу другото тој, вел<strong>и</strong>: „Културното работејње<br />
е по нрвствено од ревољуц<strong>и</strong>ононото, зашчо со првото <strong>и</strong>нтелегенц<strong>и</strong>јата<br />
се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>т <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нцк<strong>и</strong> слуга на својот народ, а со ревољуц<strong>и</strong>јата она се<br />
обрнуат во нем<strong>и</strong>лосрден експер<strong>и</strong>ментатор.“ 64 Во овој контекст, тој ја<br />
проследува <strong>и</strong> работата на Македонската револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја,<br />
на која најмногу ѝ замерува порад<strong>и</strong> нејз<strong>и</strong>ната насоченост кон пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чкото<br />
ослободување (за што немала н<strong>и</strong> пош<strong>и</strong>рока надворешна поддршка)<br />
<strong>и</strong> на кор<strong>и</strong>стењето на бугарск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к во нејз<strong>и</strong>ната комун<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја<br />
<strong>и</strong> публ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка, што б<strong>и</strong>ло непростл<strong>и</strong>во за код<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>каторот на македонск<strong>и</strong>от<br />
л<strong>и</strong>тературен јаз<strong>и</strong>к.<br />
Во македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> корпус на значајн<strong>и</strong> настан<strong>и</strong> <strong>и</strong> процес<strong>и</strong><br />
Македонската револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја (МРО) <strong>и</strong>ма посебно<br />
место. Таа претставува пов<strong>и</strong>сока етапа во развојот на народноослобод<strong>и</strong>телната<br />
борба на македонск<strong>и</strong>от народ од крајот на XIX век.<br />
Нејз<strong>и</strong>ната појава во споменат<strong>и</strong>ов пер<strong>и</strong>од б<strong>и</strong>ла лог<strong>и</strong>чна послед<strong>и</strong>ца на<br />
конкретн<strong>и</strong>те општествено-економск<strong>и</strong> <strong>и</strong> геопол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> услов<strong>и</strong> во османл<strong>и</strong>ската<br />
држава. 65 Таа претставува држава во држава, како што ја карактер<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раат<br />
понекогаш, фактор што претставува една цела етапа во<br />
македонск<strong>и</strong>от <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> разв<strong>и</strong>ток, <strong>и</strong> тоа многу значајна. Со МРО отпочнал<br />
процес на орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање на ослобод<strong>и</strong>телно дело со „ч<strong>и</strong>сто<br />
62 Крсте П. МИСИРКОВ, Одбран<strong>и</strong> стран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, пр<strong>и</strong>ред. Б. РИСТОВСКИ, Скопје, 1991,<br />
стр. 16, 17, 48.<br />
63 Порад<strong>и</strong> својата македонска проблемат<strong>и</strong>ка, цел<strong>и</strong>от т<strong>и</strong>раж на кн<strong>и</strong>гата б<strong>и</strong>л веднаш<br />
запален, а останале само неколку пр<strong>и</strong>мероц<strong>и</strong>.<br />
64 Крсте П. МИСИРКОВ, Одбран<strong>и</strong> стран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> ..., 107.<br />
Од друга страна, Кочо Рац<strong>и</strong>н, основоположн<strong>и</strong>кот на современата македонска поез<strong>и</strong>ја,<br />
публ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ст <strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>к во ант<strong>и</strong>фаш<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чкото дв<strong>и</strong>жење, во предвечерјето на Втората<br />
светска војна (1940 г.) <strong>и</strong> со оглед на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ската д<strong>и</strong>станца, п<strong>и</strong>шува: „Првата В.М.Р.О.<br />
б<strong>и</strong>ла направена од неколку поразбуден<strong>и</strong> Македонц<strong>и</strong>, ама како масовна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја<br />
таја почнуе да б<strong>и</strong>де од 1896 г. Тогај на чело стоеше Даме Груев. Таја орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја, како<br />
в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нска револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја, јасно се определ<strong>и</strong> што сака <strong>и</strong> како ќе го<br />
пост<strong>и</strong>гне: масовно орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана револуц<strong>и</strong>онерна акц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> самата Македон<strong>и</strong>ја, водена<br />
од сам<strong>и</strong>те Македонц<strong>и</strong>. От<strong>и</strong> за орган<strong>и</strong>затор<strong>и</strong>те на В.М.Р.О. беше јасно дека само така<br />
може да се освојуе слободата на Македон<strong>и</strong>ја“. - КОЧО СОЛЕВ РАЦИН, Значен<strong>и</strong>ето на<br />
Ил<strong>и</strong>нден, Избран<strong>и</strong> дела, Проза <strong>и</strong> публ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка, Избор, редакц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> предговор В.<br />
ТОЦИНОВСКИ, Скопје, 1987, 170-172.<br />
65 Кр<strong>и</strong>зата на државно-правн<strong>и</strong>от с<strong>и</strong>стем <strong>и</strong> агрес<strong>и</strong>вната пропагандна дејност на соседн<strong>и</strong>те<br />
балканск<strong>и</strong> држав<strong>и</strong> во културно-општествен<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот на Македонц<strong>и</strong>те ја "ажур<strong>и</strong>рале"<br />
појавата на орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раното македонско револуц<strong>и</strong>онерно дв<strong>и</strong>жење. Во него б<strong>и</strong>ле<br />
вграден<strong>и</strong> <strong>и</strong>скуствата од претходн<strong>и</strong>те ослобод<strong>и</strong>телн<strong>и</strong> настојувања на македонск<strong>и</strong>от<br />
народ – Разловечкото од 1886 г. <strong>и</strong> Македонското (Кресненското) востан<strong>и</strong>е од 1878<br />
год<strong>и</strong>на <strong>и</strong> особено <strong>и</strong>скуствата од ант<strong>и</strong>патр<strong>и</strong>јарш<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> ант<strong>и</strong>егзарх<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>те борб<strong>и</strong>. – Д.<br />
ДИМЕСКИ, Македонското нац<strong>и</strong>оналноослобод<strong>и</strong>телно дв<strong>и</strong>жење во Б<strong>и</strong>толск<strong>и</strong>от в<strong>и</strong>лет<br />
(1893-1903), Скопје, 1982, стр. 475-477.
_________________________________________________________ 175<br />
внатрешен македонск<strong>и</strong> карактер“. 66 Нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong> баз<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> одредн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> б<strong>и</strong>ле:<br />
зачувување на тер<strong>и</strong>тор<strong>и</strong>јалната целост на Македон<strong>и</strong>ја во рамк<strong>и</strong>те на<br />
османл<strong>и</strong>ската држава <strong>и</strong> здружен<strong>и</strong>от отпор на народот кого го мот<strong>и</strong>в<strong>и</strong>рале<br />
„подлабок<strong>и</strong>, пореалн<strong>и</strong> <strong>и</strong> побл<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> до негов<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот <strong>и</strong> неговата<br />
положба пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, одошто некакв<strong>и</strong> патр<strong>и</strong>отск<strong>и</strong> одвлечен<strong>и</strong> <strong>и</strong>луз<strong>и</strong><strong>и</strong>“. 67 На<br />
оваа основа, Даме Груев, Петар Поп Арсов, Иван Хаџ<strong>и</strong> Н<strong>и</strong>колов,<br />
Хр<strong>и</strong>сто Татарчев, Хр<strong>и</strong>сто Батанџ<strong>и</strong>ев <strong>и</strong> Андон Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тров на 23 октомвр<strong>и</strong><br />
(по стар ст<strong>и</strong>л) 1893 год<strong>и</strong>на во Солун г<strong>и</strong> став<strong>и</strong>ле темел<strong>и</strong>те на МРО 68 ,<br />
најзначајн<strong>и</strong>от субјект во ослобод<strong>и</strong>телн<strong>и</strong>те стремеж<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от<br />
народ од 1893 до 1908 год<strong>и</strong>на. 69<br />
Основоположн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те б<strong>и</strong>ле ед<strong>и</strong>нствен<strong>и</strong> дека: Орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата<br />
требала да б<strong>и</strong>де тајна <strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онерна, внатрешна, самостојна во дејствувањето<br />
<strong>и</strong> со пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка дев<strong>и</strong>за – автоном<strong>и</strong>ја на Македон<strong>и</strong>ја. Централн<strong>и</strong>от<br />
ком<strong>и</strong>тет 70 ја насоч<strong>и</strong>л својата работа најпрв<strong>и</strong>н кон тесен круг<br />
луѓе од <strong>и</strong>нтелегенц<strong>и</strong>јата, уч<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те <strong>и</strong> свештен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те 71 , но <strong>и</strong> од граѓанството,<br />
како <strong>и</strong> од учен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те од солунската г<strong>и</strong>мназ<strong>и</strong>ја. Во почетокот,<br />
како моб<strong>и</strong>л<strong>и</strong>заторска постапка б<strong>и</strong>ло земено незадоволството на<br />
македонското населен<strong>и</strong>е од егзарх<strong>и</strong>ската централ<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чка пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка во<br />
црковно-уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот.<br />
Сум<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> резултат<strong>и</strong>те од првата год<strong>и</strong>на на дејствување на<br />
Орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата, Иван Хаџ<strong>и</strong> Н<strong>и</strong>колов во сво<strong>и</strong>те спомен<strong>и</strong> зап<strong>и</strong>шал:<br />
„...општо може да се каже дека уште во 1894 год<strong>и</strong>на н<strong>и</strong>е <strong>и</strong>мавме јатк<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
кружоц<strong>и</strong> реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> во с<strong>и</strong>те градов<strong>и</strong> на Македон<strong>и</strong>ја.“ 72 Постепено се<br />
зголемувал бројот на нов<strong>и</strong>те членов<strong>и</strong>, меѓу ко<strong>и</strong> б<strong>и</strong>ле: Пере Тошев,<br />
Ѓорче Петров <strong>и</strong> Гоце Делчев, на ко<strong>и</strong>, дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> повеќе одошто на неко<strong>и</strong> од<br />
<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јатор<strong>и</strong>те, <strong>и</strong>м пр<strong>и</strong>лега еп<strong>и</strong>тетот основоположн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. 73 Гоце Делчев<br />
66 П.п.АРСОВЪ, Про<strong>и</strong>зходъ на ... , 3; Спомен<strong>и</strong> на Гьорчо Петровъ ... , 11 - 12.<br />
67 Ѓ. ПЕТРОВ, Македонското ослобод<strong>и</strong>телно дело, ред. на Г. ТОДОРОВСКИ, Култура,<br />
Скопје, 1971, стр.107.<br />
68<br />
М. МИНОСКИ, Пр<strong>и</strong>лог кон прашањето за <strong>и</strong>мето на Макеоднската револуц<strong>и</strong>онерна<br />
орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја во почетн<strong>и</strong>от пер<strong>и</strong>од на нејз<strong>и</strong>ното дејствување (1893 - 1896), Пр<strong>и</strong>лоз<strong>и</strong><br />
на МАНУ, 1996, Скопје, стр. 71 -82.<br />
69<br />
За разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те аспект<strong>и</strong> на развојот <strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong>те на МРО, поопш<strong>и</strong>рно во б<strong>и</strong>бл<strong>и</strong>ографск<strong>и</strong>от<br />
пр<strong>и</strong>лог: И. АНАСТАСОВА <strong>и</strong> Д. СИМИЌ, Македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја за<br />
Македонската револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја (ВМРО), ИНИ, Скопје, 1993; М. ПАН-<br />
ДЕВСКА, Струм<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от револуц<strong>и</strong>онерен округ (1893-1903),кн. I, Скопје, 2002, стр. 359.<br />
70<br />
Оф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јалното <strong>и</strong>ме на најв<strong>и</strong>сокото раководно тело на Орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата б<strong>и</strong>ло:<br />
Македонск<strong>и</strong> централен ком<strong>и</strong>тет (МЦК). – M. МИНОСКИ, Пр<strong>и</strong>лог кон прашањето за<br />
<strong>и</strong>мето..., стр. 77.<br />
71 С<strong>и</strong>те т<strong>и</strong>е б<strong>и</strong>ле егзарх<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> восп<strong>и</strong>тан<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> во служба на Егзарх<strong>и</strong>јата.<br />
72<br />
Изъ зап<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>те на Иванъ х. Н<strong>и</strong>коловъ ..., Ил. Ил<strong>и</strong>нден†, кн.2 (72), г. VIII, Соф<strong>и</strong>®,<br />
1936, стр. 6<br />
73<br />
„Впрочем, дека с<strong>и</strong>те <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јатор<strong>и</strong> <strong>и</strong> не б<strong>и</strong>ле револуц<strong>и</strong>онер<strong>и</strong> <strong>и</strong> немале претстава за<br />
карактерот на дв<strong>и</strong>жењето, говор<strong>и</strong> <strong>и</strong> н<strong>и</strong>вната подоцнежна еволуц<strong>и</strong>ја. Тоа е време на<br />
почетн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> талкања. Се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, дека дв<strong>и</strong>жењето од н<strong>и</strong>в го <strong>и</strong>звлекле Гоце Делчев <strong>и</strong><br />
кадр<strong>и</strong>те што тој ќе г<strong>и</strong> форм<strong>и</strong>ра, а потоа соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те <strong>и</strong> друг<strong>и</strong>те порад<strong>и</strong>калн<strong>и</strong>
_________________________________________________________<br />
176<br />
веднаш укажал на потребата од орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рање на народн<strong>и</strong>те мас<strong>и</strong> во<br />
македонск<strong>и</strong>те села. Тој ја надм<strong>и</strong>нал дотогашната практ<strong>и</strong>ка на поед<strong>и</strong>нечно<br />
зачленување на луѓето од градск<strong>и</strong>те сред<strong>и</strong>н<strong>и</strong> <strong>и</strong> постојано се дв<strong>и</strong>жел<br />
во аг<strong>и</strong>тац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја меѓу селанството. Преку неговата<br />
непосредна дејност среде селската сред<strong>и</strong>на бргу н<strong>и</strong>кнале нов<strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онерн<strong>и</strong><br />
центр<strong>и</strong>. 74<br />
Внатрешна детерм<strong>и</strong>н<strong>и</strong>рачка структура која внесува нов <strong>и</strong>деен<br />
<strong>и</strong>мпулс во Орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата се соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те, ко<strong>и</strong> влегуваат дур<strong>и</strong> во нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те<br />
најв<strong>и</strong>сок<strong>и</strong> орган<strong>и</strong>. Т<strong>и</strong>е б<strong>и</strong>ле свесн<strong>и</strong> дека во конкретното <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ско<br />
време борбата на македонск<strong>и</strong>те револуц<strong>и</strong>онер<strong>и</strong> се одв<strong>и</strong>вала во<br />
многу поразл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> услов<strong>и</strong>, за што војводата Н<strong>и</strong>кола Петров Рус<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> 75 ,<br />
п<strong>и</strong>шува: „Грчк<strong>и</strong>те, српск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> бугарск<strong>и</strong>те револуц<strong>и</strong>онер<strong>и</strong>, работеа во<br />
подруг<strong>и</strong> пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> економск<strong>и</strong> услов<strong>и</strong>“ 76 . Тоа значело, пр<strong>и</strong>способување<br />
на македонското револуц<strong>и</strong>онерно дв<strong>и</strong>жење кон актуелн<strong>и</strong>те,<br />
тековн<strong>и</strong> услов<strong>и</strong> каде што „кап<strong>и</strong>талот“ б<strong>и</strong>л „командант на светската<br />
пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка“. 77 Бл<strong>и</strong>ску на неговата соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чка определеност, тоа<br />
значело: револуц<strong>и</strong>онерн<strong>и</strong> <strong>и</strong>змен<strong>и</strong> <strong>и</strong> на соц<strong>и</strong>јален <strong>и</strong> на пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> план,<br />
борејќ<strong>и</strong> се прот<strong>и</strong>в султанов<strong>и</strong>от апсолут<strong>и</strong>зам (монарх<strong>и</strong>змот) <strong>и</strong> р<strong>и</strong>г<strong>и</strong>дн<strong>и</strong>от<br />
општествен с<strong>и</strong>стем. Во конкретното време, Тајната македонскоодр<strong>и</strong>нска<br />
револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја (ТМОРО) 78 се деф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ра како<br />
револуц<strong>и</strong>онерно дв<strong>и</strong>жење со деклар<strong>и</strong>р<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> општествен<strong>и</strong> одговорност<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> ослобод<strong>и</strong>телна платформа. Внатрешната структурата на дв<strong>и</strong>жењето ја<br />
ч<strong>и</strong>неле субјект<strong>и</strong> со разл<strong>и</strong>чна соц<strong>и</strong>јално-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка <strong>и</strong> <strong>и</strong>деолошка насоченост,<br />
сплотен<strong>и</strong> под ослобод<strong>и</strong>телната платформа – прот<strong>и</strong>в нефункц<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>от<br />
с<strong>и</strong>стем на власт, за автоном<strong>и</strong>ја на Македон<strong>и</strong>ја (меѓународноправно<br />
темелена на членот 23 од Берл<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от договор) <strong>и</strong> со борбена<br />
парола „Македон<strong>и</strong>ја на Македонц<strong>и</strong>те!“ Ваквата поставеност на дв<strong>и</strong>жеструења.“-<br />
М. ПАНДЕВСКИ, МРО меѓу 1893-1918 – форм<strong>и</strong>рање <strong>и</strong> разв<strong>и</strong>ток, Зб. Сто<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од основањето на ВМРО <strong>и</strong> 90 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од Ил<strong>и</strong>нденското востан<strong>и</strong>е, Скопје, 1994,<br />
23.<br />
74 Ваквата акт<strong>и</strong>вност ја практ<strong>и</strong>кувале <strong>и</strong> негов<strong>и</strong>те соработн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> следбен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, како што<br />
се Јане Санданск<strong>и</strong>, Н<strong>и</strong>кола Петров-Рус<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>, Веле Марков, М<strong>и</strong>ха<strong>и</strong>л Герч<strong>и</strong>ков, Н<strong>и</strong>кола<br />
Карев, Сава М<strong>и</strong>хајлов-Савата <strong>и</strong> друг<strong>и</strong>.<br />
75 Н<strong>и</strong>кола Петров Рус<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> (1875-1943) е орган<strong>и</strong>затор-<strong>и</strong>дејн<strong>и</strong>к, аг<strong>и</strong>татор <strong>и</strong> воен <strong>и</strong>нструктор<br />
на ТМОРО, војвода, член на Пр<strong>и</strong>лепското горско началство во Ил<strong>и</strong>нденското<br />
востан<strong>и</strong>е, соц<strong>и</strong>јал<strong>и</strong>ст, револуц<strong>и</strong>онер <strong>и</strong> општествен<strong>и</strong>к во подолг временск<strong>и</strong> пер<strong>и</strong>од.<br />
Поопш<strong>и</strong>рно: Н. КОТЛАР-ТРАЈКОВА, Пр<strong>и</strong>лог кон документ<strong>и</strong>раната б<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја на<br />
Н<strong>и</strong>кола Петров Рус<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>, Г ИНИ, г. 54, бр. 1-2, Скопје, 2010, 129 – 138; Н. КОТЛАР-<br />
ТРАЈКОВА Документ<strong>и</strong>рана б<strong>и</strong>ограф<strong>и</strong>ја за Н<strong>и</strong>кола Петров Рус<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> (1912-1934), Г<br />
ИНИ, 53/1-2, Скопје, 2009, 23-35.<br />
76 Н<strong>и</strong>кола Петров-Рус<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>, Спомен<strong>и</strong>, (редакц<strong>и</strong>ја) Д. ПАЧЕМСКА <strong>и</strong> В. КУШЕВСКИ,<br />
ИНИ, Скопје, 1997, 152.<br />
77 Ibidem.<br />
78 МРО во 1896 г. се пре<strong>и</strong>менува во Тајна македонско-одр<strong>и</strong>нска револуц<strong>и</strong>онерна<br />
орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја (ТМОРО), а од 1905 г. е Внатрешна македонско-одр<strong>и</strong>нска револуц<strong>и</strong>онерна<br />
орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја (ВМОРО).
_________________________________________________________ 177<br />
њето овозможувала пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чката борба да се јав<strong>и</strong> <strong>и</strong> како перманентна<br />
карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка во општествен<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот на Македон<strong>и</strong>ја, а доб<strong>и</strong>вала <strong>и</strong><br />
во масовност. Орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ската поставеност се темелела на месн<strong>и</strong> <strong>и</strong> на<br />
задгран<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>, односно на легалн<strong>и</strong> <strong>и</strong> на <strong>и</strong>легалн<strong>и</strong> револуц<strong>и</strong>онерн<strong>и</strong> орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
ко<strong>и</strong> заедно со чет<strong>и</strong>те (вооружен<strong>и</strong>те формац<strong>и</strong><strong>и</strong> на Орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата)<br />
<strong>и</strong>мале обврска да го промов<strong>и</strong>раат народното самоуправување.<br />
Најзначајна ман<strong>и</strong>фестац<strong>и</strong>ја на нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>от орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран отпор е Ил<strong>и</strong>нденското<br />
востан<strong>и</strong>е од 1903 г., кое <strong>и</strong> покрај неуспехот, остав<strong>и</strong>ло значајна<br />
трага во колект<strong>и</strong>вната мемор<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от народ до најново<br />
време, како ч<strong>и</strong>н на врвно херојство, но <strong>и</strong> како <strong>и</strong>нсп<strong>и</strong>рац<strong>и</strong>ја во подоцнежн<strong>и</strong>те<br />
борб<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от народ за слобода. На тој нач<strong>и</strong>н, настан<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> л<strong>и</strong>чност<strong>и</strong>те врзан<strong>и</strong> со <strong>и</strong>л<strong>и</strong>нденск<strong>и</strong>от пер<strong>и</strong>од се <strong>и</strong>зд<strong>и</strong>гнат<strong>и</strong> во<br />
в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> култ 79 .<br />
По <strong>и</strong>л<strong>и</strong>нденск<strong>и</strong>те случувања настанува пас<strong>и</strong>в<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја на дејноста<br />
на Орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата. Нејз<strong>и</strong>ната мрежа б<strong>и</strong>ла раск<strong>и</strong>ната како н<strong>и</strong>когаш порано,<br />
повеќето реон<strong>и</strong> останале без сво<strong>и</strong>те раководн<strong>и</strong> орган<strong>и</strong>. Нејз<strong>и</strong>ната<br />
х<strong>и</strong>ерарх<strong>и</strong>ска структура б<strong>и</strong>ла сер<strong>и</strong>озно нарушена, а д<strong>и</strong>сц<strong>и</strong>пл<strong>и</strong>ната разн<strong>и</strong>шана.<br />
Настанала <strong>и</strong>деолошка поделба на лев<strong>и</strong>ца <strong>и</strong> на десн<strong>и</strong>ца. Во текот<br />
1904 <strong>и</strong> 1905 год<strong>и</strong>на се јавуваат неуспешн<strong>и</strong> об<strong>и</strong>д<strong>и</strong> за нејз<strong>и</strong>но заж<strong>и</strong>вување.<br />
„Ирон<strong>и</strong>ја на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата е што автент<strong>и</strong>чната македонска револуц<strong>и</strong>онерна<br />
орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong>счезнала во <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от град Солун (1908 г., б.м.)<br />
во која б<strong>и</strong>ла основана пред петнаесет год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>“. 80 На културно-просветен<br />
план, пак, во Македон<strong>и</strong>ја реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> <strong>и</strong> да немало услов<strong>и</strong> за дејствување,<br />
зашто, како што наведува В. Фр<strong>и</strong>дман, во пер<strong>и</strong>одот до Првата светска<br />
војна услов<strong>и</strong>те за ж<strong>и</strong>вот во Македон<strong>и</strong>ја се дв<strong>и</strong>жеа од тешк<strong>и</strong> до кошмарн<strong>и</strong>.<br />
Најзначајн<strong>и</strong>те акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong> повторно се случуваат во ем<strong>и</strong>грац<strong>и</strong>ја,<br />
а најзначаен про<strong>и</strong>звод на таа акт<strong>и</strong>вност е сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето „Вардар“, подготвено<br />
од М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков во 1905 г. 81 , а целосно подготвено на „родн<strong>и</strong>от<br />
македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к“ 82 .<br />
Од 1908 г, односно со Младотурската револуц<strong>и</strong>ја па натаму,<br />
целосно се менуваат услов<strong>и</strong>те за дејствување на македонското нац<strong>и</strong>оналноослобод<strong>и</strong>телно<br />
дв<strong>и</strong>жење. Во оваа см<strong>и</strong>сла, по Балканск<strong>и</strong>те војн<strong>и</strong>, а<br />
особено по Првата светска војна, кога географско-ет<strong>и</strong>чко-соц<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>от<br />
79 Кочо Рац<strong>и</strong>н за востан<strong>и</strong>ето п<strong>и</strong>шува дека е „востан<strong>и</strong>е во кое <strong>и</strong>скрвавеле десет<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>лјад<strong>и</strong> луѓе, во кое учествувале наш<strong>и</strong>те татковц<strong>и</strong>, ч<strong>и</strong>чковц<strong>и</strong>, дедовц<strong>и</strong>, по кое наш<strong>и</strong>те<br />
мајк<strong>и</strong> с<strong>и</strong> создале сопствен, револуц<strong>и</strong>онерен календар: ’Детето м<strong>и</strong> е родено една год<strong>и</strong>на<br />
по востан<strong>и</strong>ето‘, ’Свадбата ја направ<strong>и</strong>вме една год<strong>и</strong>на пред востан<strong>и</strong>ето‘, ’Бер<strong>и</strong>ќетот<br />
третата год<strong>и</strong>на по востан<strong>и</strong>ето беше...‘. – К. МИЉОВСКИ, Со Кочо за македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к, нац<strong>и</strong>ја, <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, Кочо Солев Рац<strong>и</strong>н. Избран<strong>и</strong> дела, Сеќавања на современ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те,<br />
Избор, редакц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> предговор П. КОРОБАР, Скопје, 1987, 150.<br />
80<br />
М.ПАНДЕВСКИ, Програмск<strong>и</strong> <strong>и</strong> статутарн<strong>и</strong> документ<strong>и</strong> на Внатрешната<br />
македонска револуц<strong>и</strong>онерна орган<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја (1904-1908), МАНУ, Скопје, 1998, стр. 32.<br />
81 Прв<strong>и</strong>от број на сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ето останал не<strong>и</strong>спечатен порад<strong>и</strong> недостаток на ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>ск<strong>и</strong><br />
средства.<br />
82 Вака го нарекува сам<strong>и</strong>от М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков.
_________________________________________________________<br />
178<br />
простор Македон<strong>и</strong>ја останува поделен помеѓу тр<strong>и</strong>те балканск<strong>и</strong> држав<strong>и</strong>,<br />
македонското населен<strong>и</strong>е се соочува со фактот да б<strong>и</strong>де вклучено во<br />
правно-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от с<strong>и</strong>стем на разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>те балканск<strong>и</strong> држав<strong>и</strong>, каде што<br />
д<strong>и</strong>ректно се соочува со својата посебност, како од аспект на јаз<strong>и</strong>чното <strong>и</strong><br />
културното непр<strong>и</strong>знавање така <strong>и</strong> од аспект на постојаната економска <strong>и</strong><br />
соц<strong>и</strong>јална марг<strong>и</strong>нал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја. И покрај фактот што дв<strong>и</strong>жењето веќе е<br />
фрагмент<strong>и</strong>рано <strong>и</strong> без заедн<strong>и</strong>чко раководство, тоа продолжува да се<br />
разв<strong>и</strong>ва, пр<strong>и</strong>менувајќ<strong>и</strong> разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> такт<strong>и</strong>к<strong>и</strong> на дејствување во зав<strong>и</strong>сност<br />
од внатрешн<strong>и</strong>те услов<strong>и</strong> на секоја од балканск<strong>и</strong>те држав<strong>и</strong>.
Лорета Георг<strong>и</strong>евска-Јаковлева<br />
ПРЕД ДОЖДОТ И ПРАШИНА<br />
НА МИЛЧО МАНЧЕВСКИ:<br />
ИЛИ КОГА ОБЈЕКТОТ СТАНУВА СУБЈЕКТ<br />
Западната кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка двата долгометражн<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>лма на Манчевск<strong>и</strong><br />
г<strong>и</strong> оцен<strong>и</strong> на фест<strong>и</strong>валот во Венец<strong>и</strong>ја. Пред дождот (1994) го доб<strong>и</strong><br />
„Златн<strong>и</strong>от лав“, а Праш<strong>и</strong>на (2001) беше дочекан „на нож“. Фактот дека<br />
двата ф<strong>и</strong>лма беа техн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> добро <strong>и</strong>зведен<strong>и</strong>, дека <strong>и</strong> двата се копродукц<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
дека <strong>и</strong> двата ја темат<strong>и</strong>з<strong>и</strong>раат врската Исток – Запад, т.е. дека<br />
<strong>и</strong>маат н<strong>и</strong>за доп<strong>и</strong>рн<strong>и</strong> точк<strong>и</strong>, го поставуваат прашањето зошто западната<br />
кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка г<strong>и</strong> оцен<strong>и</strong> толку разл<strong>и</strong>чно<br />
Фактограф<strong>и</strong>јата за западната кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чарска рецепц<strong>и</strong>јата на ф<strong>и</strong>лмот<br />
Праш<strong>и</strong>на бележ<strong>и</strong> сер<strong>и</strong>ја сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> <strong>и</strong>зјав<strong>и</strong>. Прв<strong>и</strong>те кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>к<strong>и</strong> беа <strong>и</strong>скажан<strong>и</strong><br />
на прв<strong>и</strong>те прес-конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> во Венец<strong>и</strong>ја. Карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чно е<br />
полупрашањето на Александар Вокер од лондонск<strong>и</strong>от „Ивн<strong>и</strong>нг стандард“:<br />
„В<strong>и</strong>е сте направ<strong>и</strong>ле рас<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>лм, кој г<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>кажува Турц<strong>и</strong>те<br />
во негат<strong>и</strong>вно светло. Ова е оч<strong>и</strong>гледно направено со цел на Турц<strong>и</strong>ја да ѝ<br />
се попреч<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>емот во Европската Ун<strong>и</strong>ја. Што <strong>и</strong>мате В<strong>и</strong>е да <strong>и</strong>зјав<strong>и</strong>те за<br />
ова“ .<br />
Понатаму, Бр<strong>и</strong>танецот П<strong>и</strong>тер Бредшо во лондонск<strong>и</strong> „Гард<strong>и</strong>јан“<br />
го нарекува Праш<strong>и</strong>на „спец<strong>и</strong>јален пов<strong>и</strong>к на македонск<strong>и</strong>от нац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong>зам“.<br />
Во Герман<strong>и</strong>ја, кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чарот Јан Шулц од „Дер Тагешп<strong>и</strong>гел“<br />
смета дека ф<strong>и</strong>лмот е „ант<strong>и</strong>албанск<strong>и</strong>“, но „наместо албанск<strong>и</strong>те мусл<strong>и</strong>ман<strong>и</strong><br />
овде <strong>и</strong>маме Турц<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> се пр<strong>и</strong>кажан<strong>и</strong> како крвав<strong>и</strong> уб<strong>и</strong>јц<strong>и</strong> наспрот<strong>и</strong><br />
Македонц<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> се нев<strong>и</strong>н<strong>и</strong> јагн<strong>и</strong>ња, а црнецот е н<strong>и</strong>кој друг туку Западот<br />
кој треба да б<strong>и</strong>де разбуден од фанфар<strong>и</strong>те <strong>и</strong> да тргне во борба<br />
прот<strong>и</strong>в <strong>и</strong>сламот. Естет<strong>и</strong>ката на уб<strong>и</strong>јц<strong>и</strong>, како што се претставен<strong>и</strong><br />
Турц<strong>и</strong>те, <strong>и</strong>ма нешто неофаш<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чко во себе, <strong>и</strong> тоа е скандалозно!“ И на<br />
Балканот <strong>и</strong>ма сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> коментар<strong>и</strong>. Хрватск<strong>и</strong>от „Јутарњ<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ст“ еден<br />
месец пред Венец<strong>и</strong>ја, од перото на угледн<strong>и</strong>от босанск<strong>и</strong> п<strong>и</strong>сател М<strong>и</strong>љенко<br />
Јергов<strong>и</strong>ќ ќе објав<strong>и</strong> кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка, во која тој го обв<strong>и</strong>нува Манчевск<strong>и</strong> за<br />
„македонск<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong>зам, несфаќање на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ската с<strong>и</strong>туац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
положбата на Албанц<strong>и</strong>те“.
_________________________________________________________<br />
180<br />
Цел ред стат<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> оглед<strong>и</strong> за ф<strong>и</strong>лмот ја <strong>и</strong>стакнуваат дом<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>јата<br />
на нас<strong>и</strong>лството во ф<strong>и</strong>лмот. Меѓу друг<strong>и</strong>те, <strong>и</strong> Дејв<strong>и</strong>д Стратон, кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чарот<br />
на хол<strong>и</strong>вудск<strong>и</strong> „Варајат<strong>и</strong>“, кој вел<strong>и</strong>: „Праш<strong>и</strong>на <strong>и</strong>зоб<strong>и</strong>лува со нас<strong>и</strong>лство,<br />
па западната публ<strong>и</strong>ка тешко ќе го пр<strong>и</strong>м<strong>и</strong>“.<br />
Интерпретат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те стратег<strong>и</strong><strong>и</strong> ко<strong>и</strong> се плед<strong>и</strong>раат од страна на<br />
спомнат<strong>и</strong>те коорд<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> ч<strong>и</strong>тања се: неподносл<strong>и</strong>вото нас<strong>и</strong>лство, рас<strong>и</strong>зам,<br />
нац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong>зам, ф<strong>и</strong>лм кој зазема ант<strong>и</strong>албанска/ант<strong>и</strong>турска поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја,<br />
с<strong>и</strong>те т<strong>и</strong>п на <strong>и</strong>нтерпретац<strong>и</strong><strong>и</strong> ч<strong>и</strong>ја референц<strong>и</strong>јална точка е нетолерантноста<br />
<strong>и</strong> нас<strong>и</strong>лството во стварноста.<br />
Анал<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> не се согласуваат со ов<strong>и</strong>е коментар<strong>и</strong>, потп<strong>и</strong>рајќ<strong>и</strong><br />
се на повеќе <strong>и</strong>звор<strong>и</strong>, н<strong>и</strong>в г<strong>и</strong> оцен<strong>и</strong>ја како однапред см<strong>и</strong>слен <strong>и</strong><br />
орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран „напад“ на ф<strong>и</strong>лмот. Се поставува прашањето од каде оч<strong>и</strong>гледната<br />
потреба за една стратег<strong>и</strong>ја на консензуално ч<strong>и</strong>тање на Праш<strong>и</strong>на,<br />
особено со оглед на фактот дека Манчевск<strong>и</strong> веќе беше пр<strong>и</strong>фатен<br />
во западната к<strong>и</strong>нематограф<strong>и</strong>ја како нова ѕвезда Што е она што како<br />
сознан<strong>и</strong>е го про<strong>и</strong>зведе ф<strong>и</strong>лмот, а што пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>ка пан<strong>и</strong>ка во западн<strong>и</strong>те<br />
редов<strong>и</strong> <strong>и</strong> што мораше да се санкц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>ра зарад<strong>и</strong> отстранување на<br />
опасноста<br />
За да одговор<strong>и</strong>ме на ова прашање можеб<strong>и</strong> е најдобро да започнеме<br />
со Пред дождот. Пр<strong>и</strong>казната е следнава: фотографот Александар<br />
К<strong>и</strong>рков (улогата ја толкува Раде Шербеџ<strong>и</strong>ја) од Вел<strong>и</strong>ка Бр<strong>и</strong>тан<strong>и</strong>ја, каде<br />
работ<strong>и</strong>, се враќа во Македон<strong>и</strong>ја каде е сведок на ужасен след на настан:<br />
неверојатна омраза <strong>и</strong> нас<strong>и</strong>лство помеѓу две стран<strong>и</strong>/семејства (македонска<br />
<strong>и</strong> албанска), пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>кан<strong>и</strong> од општо пр<strong>и</strong>фатеното прав<strong>и</strong>ло на<br />
патр<strong>и</strong>јархалн<strong>и</strong>от морал, сè уште актуелно за балканск<strong>и</strong>те простор<strong>и</strong>, за<br />
забрана на љубовта помеѓу етн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong> верск<strong>и</strong> разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> луѓе. Послед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те<br />
се траг<strong>и</strong>чн<strong>и</strong>: страв, уб<strong>и</strong>ства <strong>и</strong> жртв<strong>и</strong> на двете стран<strong>и</strong>. Ил<strong>и</strong> како што<br />
вел<strong>и</strong> Слапшак: „Пред нас се протега валкан<strong>и</strong>от, пр<strong>и</strong>м<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вен, заостанат<br />
Западен Балкан, Балкан обземен со нас<strong>и</strong>лство <strong>и</strong> братоуб<strong>и</strong>ство, во време<br />
кога тој <strong>и</strong> нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на таму се случуваше апсурдна војна. Во него, злото,<br />
нас<strong>и</strong>лството <strong>и</strong> крвопролевањето се балканск<strong>и</strong> нач<strong>и</strong>н на ж<strong>и</strong>вот <strong>и</strong> само<br />
оној што б<strong>и</strong>л надвор / што го пр<strong>и</strong>фат<strong>и</strong>л / го ж<strong>и</strong>веел со западот (фотографот,<br />
гастарбајтер Александар К<strong>и</strong>рков) може да дел<strong>и</strong> правда <strong>и</strong> да гледа<br />
разумно <strong>и</strong> човечк<strong>и</strong>. Друг<strong>и</strong>те, немаат таква способност н<strong>и</strong> лег<strong>и</strong>т<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тет“.<br />
Усвојувајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> норм<strong>и</strong>те <strong>и</strong> вредност<strong>и</strong>те на Западот, Александар всушност<br />
е претставн<strong>и</strong>к на западн<strong>и</strong>от поглед на свет. Неговата поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>раност<br />
во светот на ф<strong>и</strong>лмот може да се деф<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ра како „нев<strong>и</strong>н набљудувач“<br />
кој не учествува во настан<strong>и</strong>те <strong>и</strong> затоа не нос<strong>и</strong> одговорност.<br />
Оттука не сметам дека авторот случајно ја <strong>и</strong>зб<strong>и</strong>ра профес<strong>и</strong>јата на овој<br />
л<strong>и</strong>к-повратн<strong>и</strong>к со усвоен западен светоглед: како <strong>и</strong> фотоапаратот кој му<br />
е основна алатка за работа, тој „објект<strong>и</strong>вно“ <strong>и</strong> „в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>н<strong>и</strong>то“ г<strong>и</strong> забележува<br />
настан<strong>и</strong>те во потрага по в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ната. Како што на едно место вел<strong>и</strong><br />
сам<strong>и</strong>от л<strong>и</strong>к, „Западот не <strong>и</strong>зб<strong>и</strong>ра страна“, зошто <strong>и</strong> тој е жртва на балканското<br />
безум<strong>и</strong>е <strong>и</strong> зло, претставено преку сцената на колежот во лондон-
_________________________________________________________ 181<br />
ск<strong>и</strong>от ресторан, пред<strong>и</strong>зв<strong>и</strong>кана од сомн<strong>и</strong>телен т<strong>и</strong>п <strong>и</strong> зборува на некој од<br />
балканск<strong>и</strong>те јаз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. Токму тој светоглед на жртва, од една страна го<br />
лег<strong>и</strong>т<strong>и</strong>м<strong>и</strong>ра пр<strong>и</strong>суството на Западот на Балканот, а од друга, го овозможува<br />
трансферот на нас<strong>и</strong>лството, некогаш, во м<strong>и</strong>натото пр<strong>и</strong>сутно <strong>и</strong> на<br />
Западот, надвор од негов<strong>и</strong>те гран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> во сегашноста, негде на марг<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те<br />
на Европа, на Балканот, во Другото на Европа. Токму тоа Друго<br />
овозможува да се констру<strong>и</strong>ра „неутралн<strong>и</strong>от“ <strong>и</strong> „објект<strong>и</strong>вен“ поглед на<br />
Западот, на Западот му треба токму крволочн<strong>и</strong>от Друг, Балканот, за тој<br />
да може да се констру<strong>и</strong>ра како „нев<strong>и</strong>на“ жртва, го д<strong>и</strong>станц<strong>и</strong>ра Западот<br />
од нас<strong>и</strong>лството <strong>и</strong> да го деклар<strong>и</strong>ра својот м<strong>и</strong>ротворен <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет. Токму<br />
таа перспект<strong>и</strong>ва на ф<strong>и</strong>лмот се совпаѓа со оф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јалната само<strong>и</strong>дент<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја<br />
на Западот по<strong>и</strong>стоветен со ЕУ (на која понекогаш се пр<strong>и</strong>дружува<br />
<strong>и</strong> САД) <strong>и</strong> овозможува Пред дождот да го понесе „заслужен<strong>и</strong>от“<br />
успех. Во таквата поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>раност на Западот ретко кому му пречеа<br />
„маж<strong>и</strong>те со маш<strong>и</strong>нк<strong>и</strong>“ претставен<strong>и</strong> во Македон<strong>и</strong>ја, во време кога тука<br />
такв<strong>и</strong> луѓе воопшто <strong>и</strong> немаше. Истата таа западна кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка не само што<br />
не г<strong>и</strong> осуд<strong>и</strong> сцен<strong>и</strong>те на нас<strong>и</strong>лство кое се случуваше таму некаде на<br />
„чудн<strong>и</strong>от“, “варварск<strong>и</strong>“ Балкан, толку разл<strong>и</strong>чен од Европа, туку, може<br />
да се каже дека ѝ се допаднаа ов<strong>и</strong>е „маж<strong>и</strong> со маш<strong>и</strong>нк<strong>и</strong>“. За Западот,<br />
Пред дождот беше пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> ч<strong>и</strong>ст <strong>и</strong> коректен ф<strong>и</strong>лм, па ѕвездата<br />
можеше да б<strong>и</strong>де родена. Со Праш<strong>и</strong>на голем<strong>и</strong>от уметн<strong>и</strong>к од Пред дождот,<br />
во оч<strong>и</strong>те на Западот, стана субверз<strong>и</strong>вен уметн<strong>и</strong>к <strong>и</strong> со тоа, опасен.<br />
Ѕвездата мораше да падне!<br />
Од Пред дождот до појавата на Праш<strong>и</strong>на пом<strong>и</strong>нуваат седум<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, веројатно неопходно време во кое „балканското зло“ може да<br />
се в<strong>и</strong>д<strong>и</strong> од друг аспект <strong>и</strong> можеб<strong>и</strong> да подразм<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> за она што му треба<br />
повеќе: „позајмена“ гледна точка која врод<strong>и</strong> со прест<strong>и</strong>жна ф<strong>и</strong>лмска награда<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> одговорност во сопствен<strong>и</strong>от креат<strong>и</strong>вен ч<strong>и</strong>н, т.е. <strong>и</strong>нтелектуален<br />
<strong>и</strong>нтегр<strong>и</strong>тет.<br />
Пр<strong>и</strong>казната на Праш<strong>и</strong>на се одв<strong>и</strong>ва како сеќавање на стар<strong>и</strong>цата<br />
Ангела која во Њујорк го пр<strong>и</strong>нудува млад<strong>и</strong>от, црн крадец да ја слуша<br />
нејз<strong>и</strong>ната ж<strong>и</strong>вотна пр<strong>и</strong>казна за тоа како од Македон<strong>и</strong>ја, како бебе,<br />
ст<strong>и</strong>гнува во Њујорк. Така ф<strong>и</strong>лмот се одв<strong>и</strong>ва на две временск<strong>и</strong> рамн<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
(почетокот на XX <strong>и</strong> почетокот на XXI век) <strong>и</strong> на две локац<strong>и</strong><strong>и</strong> САД <strong>и</strong><br />
Македон<strong>и</strong>ја. Во нејз<strong>и</strong>ното раскажување се преплетуваат две пр<strong>и</strong>казн<strong>и</strong>,<br />
онаа на нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те род<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> во почетокот на XX век се борат прот<strong>и</strong>в<br />
османл<strong>и</strong>ското владеење <strong>и</strong> неконтрол<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>те пљачкашк<strong>и</strong> банд<strong>и</strong> во<br />
Македон<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>казната за двајцата браќа <strong>и</strong> прост<strong>и</strong>тутката, вплетен<strong>и</strong><br />
во љубовен тр<strong>и</strong>аголн<strong>и</strong>к во САД. Местото каде што се сретнуваат ов<strong>и</strong>е<br />
две пр<strong>и</strong>казн<strong>и</strong> е Македон<strong>и</strong>ја: еден од браќата (Лук) тука се засолнува од<br />
гревот на прељубата, а мот<strong>и</strong>в<strong>и</strong>ран со потрагата по злато. Наместо злато,<br />
тој ја наоѓа Ангела, штотуку родената ќерка на водачот на отпорот<br />
<strong>и</strong>менуван како Даскалот. Двата нарат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> тека <strong>и</strong> двете временск<strong>и</strong><br />
рамн<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, преку аналог<strong>и</strong>јата со сл<strong>и</strong>к<strong>и</strong>те на нас<strong>и</strong>лство во денешен Њу-
_________________________________________________________<br />
182<br />
јорк, ја покажуваат <strong>и</strong>зедначеноста на двата света (Истокот <strong>и</strong> Западот)<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> сета <strong>и</strong>звртеност на тезата за м<strong>и</strong>ротворн<strong>и</strong>от Запад наспрот<strong>и</strong> нас<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>от<br />
Исток. Наместо да г<strong>и</strong> разоткр<strong>и</strong>ва „в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те“, Манчевск<strong>и</strong> нуд<strong>и</strong><br />
балканска верз<strong>и</strong>ја за нас<strong>и</strong>лството, еднакво в<strong>и</strong>дено во м<strong>и</strong>натото <strong>и</strong> на<br />
Истокот <strong>и</strong> Западот, како <strong>и</strong> во н<strong>и</strong>вната сегашност. Впечатл<strong>и</strong>в<strong>и</strong>от ф<strong>и</strong>лм<br />
на Манчевск<strong>и</strong> претставува <strong>и</strong> нешто што Западот не сака да го в<strong>и</strong>д<strong>и</strong>:<br />
моќен раскажувач <strong>и</strong> бунтовн<strong>и</strong>к прот<strong>и</strong>в западн<strong>и</strong>от д<strong>и</strong>скурс, субјект кој<br />
го толкува светот <strong>и</strong> му дава значење. Во оваа верз<strong>и</strong>ја на пр<strong>и</strong>казната<br />
Исток-Запад, Западот веќе не е н<strong>и</strong> толку нев<strong>и</strong>н, н<strong>и</strong> толку неутрален, н<strong>и</strong><br />
толку ненас<strong>и</strong>лен.<br />
На рац<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>от Запад кој бараше од Балканот да <strong>и</strong>стражува <strong>и</strong><br />
да с<strong>и</strong>стемат<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра со цел да даде јасна претстава што таму, на пер<strong>и</strong>фер<strong>и</strong>јата<br />
на Европа, на просторот кој е х<strong>и</strong>бр<strong>и</strong>д од сè <strong>и</strong> сешто, всушност се<br />
случувало <strong>и</strong> се случува, Манчевск<strong>и</strong> балканската мемор<strong>и</strong>ја ја постав<strong>и</strong> во<br />
<strong>и</strong>маг<strong>и</strong>нарното, во м<strong>и</strong>тот, во пр<strong>и</strong>казната, не за да ја претстав<strong>и</strong> реалноста<br />
туку да г<strong>и</strong> <strong>и</strong>страж<strong>и</strong> нарат<strong>и</strong>в<strong>и</strong>те, д<strong>и</strong>скурс<strong>и</strong>те, <strong>и</strong>деолог<strong>и</strong><strong>и</strong>те. Наместо да се<br />
раковод<strong>и</strong> од <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>те за „констат<strong>и</strong>вот/пр<strong>и</strong>казната/в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ната“, како<br />
што вел<strong>и</strong> Крамар<strong>и</strong>ќ, тој е заведен од прашањата за „перформат<strong>и</strong>вот/д<strong>и</strong>скурсот/ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те“.<br />
Прашањата за веродостојност <strong>и</strong> в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>н<strong>и</strong>тост<br />
сега се заменет<strong>и</strong> со прашањата за „пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чко-ет<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>те ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>“<br />
на пр<strong>и</strong>казната/ф<strong>и</strong>лмот. Тоа што како сознан<strong>и</strong>е го донесе овој ф<strong>и</strong>лм<br />
завлегува длабоко во релац<strong>и</strong><strong>и</strong>те Исток-Запад <strong>и</strong> на показ ја поставува<br />
сета неможност за „објект<strong>и</strong>вност“, „в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>н<strong>и</strong>тоста“, па Западот го<br />
откр<strong>и</strong>ва како екв<strong>и</strong>валент на Истокот, во м<strong>и</strong>натото <strong>и</strong> денес. Негат<strong>и</strong>вната<br />
проекц<strong>и</strong>ја за Друг<strong>и</strong>от на Европа (на Западот) со овој ф<strong>и</strong>лм го губ<strong>и</strong><br />
својот лег<strong>и</strong>т<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тет. Некогашн<strong>и</strong>от Д<strong>и</strong>в Запад останува <strong>и</strong>сто толку д<strong>и</strong>в<br />
колку <strong>и</strong> сегашн<strong>и</strong>от Д<strong>и</strong>в Исток, рушејќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> прав<strong>и</strong>лата за моќта на<br />
означување <strong>и</strong> <strong>и</strong>маг<strong>и</strong>н<strong>и</strong>рање на светот, поставен<strong>и</strong> <strong>и</strong> контрол<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> од<br />
Западот. Со ф<strong>и</strong>лмот на Манчевск<strong>и</strong>, Балканот не е веќе предмет на набљудување,<br />
туку субјект кој <strong>и</strong>ма сво<strong>и</strong> стратег<strong>и</strong><strong>и</strong> за деконструкц<strong>и</strong>ја на<br />
нач<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те со ко<strong>и</strong> Западот освојува/владее, <strong>и</strong>мено со констру<strong>и</strong>рање на<br />
б<strong>и</strong>нарн<strong>и</strong> опоз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> во ко<strong>и</strong> моќн<strong>и</strong>от Запад с<strong>и</strong> ја пр<strong>и</strong>својува за себе<br />
поз<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вната страна од парот, а во даден<strong>и</strong>ов случај <strong>и</strong> на компетентен<br />
проценувач на состојб<strong>и</strong>те. Манчевск<strong>и</strong> ја превртува таа Западна култура<br />
наопаку, така што се гледаат с<strong>и</strong>те спорн<strong>и</strong> точк<strong>и</strong>, с<strong>и</strong>те стратег<strong>и</strong><strong>и</strong> на<br />
колон<strong>и</strong>јалната ман<strong>и</strong>пулац<strong>и</strong>ја. Ил<strong>и</strong>, како што вел<strong>и</strong> Слапшак „Ова е<br />
токму тоа што го направ<strong>и</strong> Манчевск<strong>и</strong> со својот ф<strong>и</strong>лм. Оваа позната<br />
карневалска постапка што <strong>и</strong>ма за цел да пр<strong>и</strong>каже како функц<strong>и</strong>он<strong>и</strong>ра<br />
маш<strong>и</strong>ната однатре <strong>и</strong> да го ослобод<strong>и</strong> с<strong>и</strong>от пр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>сок, ретко на<strong>и</strong>дува на<br />
поз<strong>и</strong>т<strong>и</strong>вен одговор од разобл<strong>и</strong>чената страна.“ Ф<strong>и</strong>лмот на Манчевск<strong>и</strong> е<br />
субверз<strong>и</strong>вен токму во однос на парот субјект/објект. Осамостојувањето<br />
на објектот <strong>и</strong> негов<strong>и</strong>от прем<strong>и</strong>н во поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја на субјект/<strong>и</strong>нтерпретатор е<br />
болен процес зошто ја засега компетентноста. Објектот кој станал<br />
субјект/<strong>и</strong>нтерпретатор, а со тоа <strong>и</strong> автор<strong>и</strong>тет кој објаснува, ја доведува
_________________________________________________________ 183<br />
во прашање компетентноста на поранешн<strong>и</strong>от субјект, во наш<strong>и</strong>ов случај<br />
Западот/Европа, а со тоа Запад/Европа ја губ<strong>и</strong> нев<strong>и</strong>носта <strong>и</strong> мудроста,<br />
т.е. го губ<strong>и</strong> лег<strong>и</strong>т<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тетот за само<strong>и</strong>дент<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>кац<strong>и</strong>ја во атр<strong>и</strong>бут<strong>и</strong>те на<br />
м<strong>и</strong>ротворност <strong>и</strong> прав<strong>и</strong>чност.<br />
А дека Манчевск<strong>и</strong> знае што направ<strong>и</strong>л говор<strong>и</strong> <strong>и</strong> самата рецепц<strong>и</strong>ја<br />
на ф<strong>и</strong>лмот од стана на западноевропск<strong>и</strong>те кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>. Нел<strong>и</strong> е тоа<br />
нас<strong>и</strong>лство над ф<strong>и</strong>лмот, нас<strong>и</strong>лство кое ја доведува во прашање компетентноста<br />
на оценувач<strong>и</strong>те Да се сведе една сложена уметн<strong>и</strong>чка структура<br />
на дневно-пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> потреб<strong>и</strong> (зад што, се надевам покажав, се<br />
кр<strong>и</strong>е нешто поголемо), да се прев<strong>и</strong>дат многуте нов<strong>и</strong> знац<strong>и</strong> што Манчевск<strong>и</strong><br />
г<strong>и</strong> создава за да се спрот<strong>и</strong>встав<strong>и</strong> на упростеното објаснување <strong>и</strong><br />
разб<strong>и</strong>рање на „балканск<strong>и</strong>те состојб<strong>и</strong>“, не може да нема повратно дејство<br />
врз оној што оценува/вреднува. Субверз<strong>и</strong>јата на Праш<strong>и</strong>на е толку<br />
с<strong>и</strong>лна што едноставно не може да б<strong>и</strong>де пот<strong>и</strong>сната, па соодветно <strong>и</strong><br />
реакц<strong>и</strong>јата е жестока. Таа го поставува прашањето за „машката“ (ч<strong>и</strong>тај:<br />
оној која <strong>и</strong>ма моќ) себ<strong>и</strong>чност <strong>и</strong> неодговорност со пр<strong>и</strong>казната предадена<br />
преку мемор<strong>и</strong>јата на тр<strong>и</strong>те женск<strong>и</strong> л<strong>и</strong>ка Л<strong>и</strong>л<strong>и</strong>т, Неда <strong>и</strong> Ангела. Но,<br />
уште поважна м<strong>и</strong> се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> проекц<strong>и</strong>јата што Манчевск<strong>и</strong> ја поставува за<br />
<strong>и</strong>дн<strong>и</strong>ната, предадена преку трансферот на телото на Ангела од<br />
Македон<strong>и</strong>ја до САД <strong>и</strong> назад, трансфер кој с<strong>и</strong>мбол<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> го означува<br />
местото на колект<strong>и</strong>вната мемор<strong>и</strong>ја. Во замена за златото (она што го<br />
олеснува трансферот) Ангела с<strong>и</strong> ја обезбедува поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата на субјект со<br />
компетенц<strong>и</strong><strong>и</strong>, „пр<strong>и</strong>в<strong>и</strong>лег<strong>и</strong>ја здоб<strong>и</strong>ена во долгата <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја на нагодување<br />
<strong>и</strong> борб<strong>и</strong>, ко<strong>и</strong>што понекогаш отворено можат да кулм<strong>и</strong>н<strong>и</strong>раат во<br />
една отворена пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чка борба“ (Слапшак). И м<strong>и</strong> се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong> сосем е<br />
намерна <strong>и</strong>дејата пр<strong>и</strong>казната да ја раскажува женск<strong>и</strong> л<strong>и</strong>к (бабата<br />
Ангела), а да ја пренесува машк<strong>и</strong> л<strong>и</strong>к, Афроамер<strong>и</strong>канец. По лог<strong>и</strong>ката на<br />
здружување на немоќн<strong>и</strong>те зарад<strong>и</strong> доб<strong>и</strong>вање на право на глас, <strong>и</strong>сходот е<br />
многу лог<strong>и</strong>чен: конечно долго замолчуван<strong>и</strong>те <strong>и</strong> безгласн<strong>и</strong> субјект<strong>и</strong>, го<br />
<strong>и</strong>зборуваат правото на глас. И како што се одв<strong>и</strong>ва трансферот од<br />
модерна машка култура (Ора<strong>и</strong>ќ-Тол<strong>и</strong>ќ), каде другоста беше замолчана<br />
преку апсолутната контрола на бел<strong>и</strong>от машк<strong>и</strong>, автор<strong>и</strong>тарен, моноте<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
глас, во постмодерната женска култура, <strong>и</strong>ст<strong>и</strong>от тој замолчан глас<br />
го стекнува својот глас ја доведува во прашање лог<strong>и</strong>ката на западната<br />
автор<strong>и</strong>тарна м<strong>и</strong>сла. Исходот на таа борба ја делег<strong>и</strong>т<strong>и</strong>м<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра западната<br />
пр<strong>и</strong>казната.<br />
Оттука, саморефлекс<strong>и</strong>вното отфрлање на своето нас<strong>и</strong>лно м<strong>и</strong>нато<br />
е самото ч<strong>и</strong>н на нас<strong>и</strong>лство, за што сведоч<strong>и</strong> рецепц<strong>и</strong>јата на ф<strong>и</strong>лмот на<br />
Манчевск<strong>и</strong>. Секако, ова нас<strong>и</strong>лство не спаѓа во конвенц<strong>и</strong>оналн<strong>и</strong>те обл<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>,<br />
но е доволно да се посоч<strong>и</strong> на несоодветноста на м<strong>и</strong>ротворн<strong>и</strong>от<br />
зам<strong>и</strong>слен <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет на Европа кој нас<strong>и</strong>лството го проект<strong>и</strong>ра во Другот.<br />
Таквата стратег<strong>и</strong>ја непр<strong>и</strong>јатно ја потсетува Европа на нејз<strong>и</strong>ното<br />
„нас<strong>и</strong>лно <strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> обоено м<strong>и</strong>нато, кое таа реш<strong>и</strong>телно сака да<br />
го отстран<strong>и</strong> од себе“ (Пејч<strong>и</strong>нова), што пак посочува на потребата за
_________________________________________________________<br />
184<br />
самозам<strong>и</strong>слување над сопственото нас<strong>и</strong>лство за воопшто да може да<br />
ст<strong>и</strong>гне до гестот на м<strong>и</strong>ротворност.<br />
Наместо заклучок: Може л<strong>и</strong> субјектот да стане објект<br />
Од друга страна секоја поз<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја на моќ (вклуч<strong>и</strong>телно <strong>и</strong> онаа<br />
која овозможува некој да б<strong>и</strong>де субјект кој с<strong>и</strong>мбол<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> го означува<br />
светот, а некој објект кој е означен од субјектот) не е дадена еднаш за<br />
секогаш, туку мора постојано <strong>и</strong> одново да се освојува преку преговор<strong>и</strong><br />
(Грамш<strong>и</strong>). Оттука, многу лесно може да се зам<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> <strong>и</strong> с<strong>и</strong>туац<strong>и</strong>ја во која<br />
даден субјект може да б<strong>и</strong>де претворен во објект. Реакц<strong>и</strong>јата на субјектот<br />
кој е претворен во објект, на овој <strong>и</strong>л<strong>и</strong> на оној нач<strong>и</strong>н, се совпаѓа<br />
со она што Манчевск<strong>и</strong> го прав<strong>и</strong> во ф<strong>и</strong>лмот Праш<strong>и</strong>на. Дека тоа е така<br />
сведоч<strong>и</strong> Џан<strong>и</strong> Ват<strong>и</strong>мо кој во стат<strong>и</strong>јата „Посто<strong>и</strong> л<strong>и</strong> европск<strong>и</strong> <strong>и</strong>дент<strong>и</strong>тет“,<br />
говорејќ<strong>и</strong> за европск<strong>и</strong>от наспрема амер<strong>и</strong>канск<strong>и</strong>от, го поставувајќ<strong>и</strong><br />
прашањето што г<strong>и</strong> прав<strong>и</strong> Европејц<strong>и</strong>те Европејц<strong>и</strong> Тој заклучува дека<br />
тоа е чувството да се б<strong>и</strong>де посебен, кое не е врзано со пр<strong>и</strong>падноста кон<br />
ЕУ, која ја гледа, првенствено како економска заедн<strong>и</strong>ца (Европска<br />
заедн<strong>и</strong>ца за јаглен <strong>и</strong> чел<strong>и</strong>к, потоа како заедн<strong>и</strong>ца со заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> пазар).<br />
Тој сојуз, според Ват<strong>и</strong>мо, помогнал „да не се повторат војн<strong>и</strong>те меѓу<br />
земј<strong>и</strong>те на стар<strong>и</strong>от конт<strong>и</strong>нент <strong>и</strong> Европа да стане конкурентно <strong>и</strong> побогато<br />
економско подрачје“. Тој смета дека т<strong>и</strong>е прагмат<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>,<br />
ко<strong>и</strong> често <strong>и</strong>маат рад<strong>и</strong>кално спрот<strong>и</strong>вставен<strong>и</strong> <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>, не се доволн<strong>и</strong> да<br />
се почувствуваме Европејц<strong>и</strong>. Според него, за тоа да се случ<strong>и</strong>, потребен<br />
е „додаток на душата“, знач<strong>и</strong> ет<strong>и</strong>чка одлука, т.е. „мораме да г<strong>и</strong><br />
пр<strong>и</strong>знаеме <strong>и</strong> експл<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>тно да г<strong>и</strong> арт<strong>и</strong>кул<strong>и</strong>раме пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те порад<strong>и</strong> ко<strong>и</strong><br />
станавме свесн<strong>и</strong> дека да се б<strong>и</strong>де Европеец е нешто посебно; тоа е<br />
попр<strong>и</strong>марно <strong>и</strong> поосновно од нашата пр<strong>и</strong>падност на Ун<strong>и</strong>јата која е во<br />
<strong>и</strong>зградба“. (Ват<strong>и</strong>мо). Посочувајќ<strong>и</strong> на <strong>и</strong>зјавата на Доналд Рамсфелд дека<br />
„Стара“ Европа мора да се <strong>и</strong>сфрл<strong>и</strong> од <strong>и</strong>гра б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> не е способна да од<strong>и</strong><br />
во чекор со времето <strong>и</strong> дека „Нова Европа“ ја соч<strong>и</strong>нуваат земј<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> се<br />
подготвен<strong>и</strong> да учествуваат во коал<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јата, тој жестоко реаг<strong>и</strong>ра. Веројатно<br />
Ват<strong>и</strong>мо на сопствена кожа го почувствувал процесот на <strong>и</strong>склучување.<br />
А кога некој е <strong>и</strong>склучен, тој е Друг <strong>и</strong> како таков, станува предмет<br />
<strong>и</strong> на набљудување <strong>и</strong> оценување, т.е. станува објект. Ват<strong>и</strong>мо се жал<strong>и</strong><br />
дека ваквото <strong>и</strong>склучување е непр<strong>и</strong>мерно за земј<strong>и</strong>те на ко<strong>и</strong> <strong>и</strong>м пр<strong>и</strong>паѓа<br />
заслугата за раѓањето на самата <strong>и</strong>деја за Европската ун<strong>и</strong>ја. Ч<strong>и</strong>нот на<br />
трет<strong>и</strong>рање на Европа како објект кој треба да б<strong>и</strong>де оп<strong>и</strong>шан од друг,<br />
„попрогрес<strong>и</strong>вен“, за Ват<strong>и</strong>мо е настан рамен на скандал. „За волја на<br />
в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ната, најмногу нè разлут<strong>и</strong> фактот што за Европа одлучуваа<br />
експонент<strong>и</strong>те на адм<strong>и</strong>н<strong>и</strong>страц<strong>и</strong>јата на Буш; <strong>и</strong> ко<strong>и</strong> – <strong>и</strong>склучувајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong><br />
Франц<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> Герман<strong>и</strong>ја, како <strong>и</strong> Итал<strong>и</strong>ја – оставаа впечаток на предавн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
на европск<strong>и</strong>от дух, онака како се нав<strong>и</strong>кнавме да го претставуваме.<br />
Она што Рамсфелд <strong>и</strong> Буш го нарекуваат Европа се <strong>и</strong>зедначува со<br />
вредност<strong>и</strong>те ко<strong>и</strong> не г<strong>и</strong> чувствуваме како наш<strong>и</strong>; <strong>и</strong> во нас го евоц<strong>и</strong>ра
_________________________________________________________ 185<br />
токму спрот<strong>и</strong>вното, свеста за она што Европа „нав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на“ е. (...)<br />
Европа, која го нос<strong>и</strong> товарот на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата (...) не успева да м<strong>и</strong>сл<strong>и</strong> за<br />
државата само во тој супс<strong>и</strong>д<strong>и</strong>јарен обл<strong>и</strong>к“.<br />
Сосем се согласувам со Ват<strong>и</strong>мо во однос на „додатокот на душата“,<br />
т.е. ет<strong>и</strong>чката одлука, но тоа е кр<strong>и</strong>тер<strong>и</strong>ум кој важ<strong>и</strong> за с<strong>и</strong>те, а не<br />
само за „пр<strong>и</strong>в<strong>и</strong>лег<strong>и</strong>ран<strong>и</strong>те“.
Иван Гл<strong>и</strong>горовск<strong>и</strong><br />
УЛОГАТА НА ЈАВНИТЕ СРЕДСТВА ЗА ИНФОРМИРАЊЕ<br />
ВРЗ АФИРМАЦИЈА НА МАКЕДОНИСТИКАТА<br />
Поч<strong>и</strong>туван<strong>и</strong> слушател<strong>и</strong> <strong>и</strong> вљубен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к!<br />
Имајќ<strong>и</strong> г<strong>и</strong> во предв<strong>и</strong>д мо<strong>и</strong>те, 38 <strong>и</strong> пол год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, вграден<strong>и</strong>, пом<strong>и</strong>нат<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> творечк<strong>и</strong> целосно посветен<strong>и</strong> на нов<strong>и</strong>нарството, се одлуч<strong>и</strong>в на<br />
овој многу значаен соб<strong>и</strong>р на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> да г<strong>и</strong> презент<strong>и</strong>рам мо<strong>и</strong>те<br />
сознан<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> <strong>и</strong>скуства за значењето <strong>и</strong> улогата на јавн<strong>и</strong>те средства за<br />
<strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање врз аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката. Како потврда за<br />
мо<strong>и</strong>те оценк<strong>и</strong> <strong>и</strong> согледб<strong>и</strong> што ќе следуваат во ова мое <strong>и</strong>злагање, нека<br />
послуж<strong>и</strong> <strong>и</strong> фактот што, како профес<strong>и</strong>онален нов<strong>и</strong>нар на Македонската<br />
телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја, скоро две децен<strong>и</strong><strong>и</strong> г<strong>и</strong> следев, г<strong>и</strong> рег<strong>и</strong>стр<strong>и</strong>рав <strong>и</strong> г<strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>рав<br />
случувањата на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к,<br />
л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во Охр<strong>и</strong>д. Во тој временск<strong>и</strong> пер<strong>и</strong>од <strong>и</strong> учествата на<br />
дваесет<strong>и</strong>ната научн<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong>, успеав да <strong>и</strong>звестувам за тв Дневн<strong>и</strong>кот на<br />
Македонската телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја, за ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong>јата “Добро утро, Македон<strong>и</strong>јо” <strong>и</strong> за<br />
неко<strong>и</strong> друг<strong>и</strong> програм<strong>и</strong>, десет<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> десет<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од Летната<br />
школа, од Научната конференц<strong>и</strong>ја, од културн<strong>и</strong>те зб<strong>и</strong>днувања што се<br />
случуваа во Охр<strong>и</strong>д <strong>и</strong> неговата окол<strong>и</strong>на. Ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong>те <strong>и</strong> тв портрет<strong>и</strong>те пак,<br />
на познат<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> – македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, м<strong>и</strong> претставуваа, посебна опсес<strong>и</strong>ја.<br />
Сепак, главна моја цел на овој реферат, е улогата, не само на телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>јата,<br />
туку, на с<strong>и</strong>те друг<strong>и</strong> јавн<strong>и</strong> средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање ко<strong>и</strong> <strong>и</strong>маат<br />
значајна улога врз аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката.<br />
За следење, опш<strong>и</strong>рно <strong>и</strong> објект<strong>и</strong>вно <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање на Меѓународн<strong>и</strong>от<br />
сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во Охр<strong>и</strong>д, во<br />
прв ред, како <strong>и</strong> на неко<strong>и</strong> друг<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong> на ко<strong>и</strong> се презент<strong>и</strong>раат<br />
содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од областа на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, како што се Светск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
конгрес<strong>и</strong>, научн<strong>и</strong>те с<strong>и</strong>мпоз<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, <strong>и</strong>л<strong>и</strong> во последн<strong>и</strong>те год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>,<br />
одржувањето на научн<strong>и</strong>те конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> меѓу македонск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> странск<strong>и</strong>те<br />
научн<strong>и</strong> работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, многу важна улога <strong>и</strong>маат раководн<strong>и</strong>те кадр<strong>и</strong><br />
на јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање. Од разб<strong>и</strong>рањето <strong>и</strong> потребата на<br />
одреден весн<strong>и</strong>к, на рад<strong>и</strong>ото <strong>и</strong>л<strong>и</strong> телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>јата, а во прв план, овде<br />
м<strong>и</strong>слам на д<strong>и</strong>ректор<strong>и</strong>те <strong>и</strong> главн<strong>и</strong>те уредн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong> дал<strong>и</strong>, како <strong>и</strong> колку
_________________________________________________________<br />
188<br />
ќе се след<strong>и</strong> <strong>и</strong> ќе се пренесуваат акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong>те што се случуваат во работата<br />
на споменат<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong>, а со тоа <strong>и</strong> колку ќе се аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раат<br />
содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те што ја аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раат македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката.<br />
Како пр<strong>и</strong>мер во таа насока, а што со год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> го следам <strong>и</strong> од кој<br />
про<strong>и</strong>злегува оценка <strong>и</strong> констатац<strong>и</strong>ја, е следн<strong>и</strong>от. По трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја пред<br />
одржување на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература<br />
<strong>и</strong> култура во Ректоратот на Скопск<strong>и</strong>от ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет “Свет<strong>и</strong> <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong><br />
Метод<strong>и</strong>ј” во Скопје се одржува Конференц<strong>и</strong>ја за мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>те, порано<br />
нарекувана, за печат. На с<strong>и</strong>те нам што ж<strong>и</strong>вееме во Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја<br />
н<strong>и</strong> е познато, а с<strong>и</strong>гурен сум дека <strong>и</strong> меѓу вас, дојден<strong>и</strong> од повеќе<br />
земј<strong>и</strong> на светот, доп<strong>и</strong>ра сознан<strong>и</strong>ето дека во нашата земја постојат <strong>и</strong><br />
зрачат повеќе десет<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, да не речам стот<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, рад<strong>и</strong>ја, телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />
На с<strong>и</strong>те д<strong>и</strong>рекц<strong>и</strong><strong>и</strong> на ов<strong>и</strong>е јавн<strong>и</strong> средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање уредно<br />
<strong>и</strong>м е <strong>и</strong>спратена <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>ја од Раководството на сем<strong>и</strong>нарот во Охр<strong>и</strong>д<br />
за одржување на Конференц<strong>и</strong>јата за мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>. Бројот на нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong>спратен<strong>и</strong> од н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те нов<strong>и</strong>нарск<strong>и</strong> куќ<strong>и</strong> некогаш е поголем, а некогаш<br />
помал. Но, моја оценка е дека тој е недоволен, <strong>и</strong>мајќ<strong>и</strong> го предв<strong>и</strong>д севкупн<strong>и</strong>от<br />
број на мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, како печатен<strong>и</strong>, така <strong>и</strong> електронск<strong>и</strong>. Но, еден<br />
друг момент, во овој контекст, сакам да <strong>и</strong>стакнам. На секој од пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong>те<br />
нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong> на Конференц<strong>и</strong>јата за мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, уредн<strong>и</strong>кот му „нарачува“<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> му „наредува“ колку време <strong>и</strong> простор да ѝ посвет<strong>и</strong> на <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>јата<br />
за одржување на Сем<strong>и</strong>нарот во Охр<strong>и</strong>д. Има неко<strong>и</strong> уредн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> со<br />
помош на упорноста на нов<strong>и</strong>нарот, кога за овој настан посветуваат доволен<br />
простор, па дур<strong>и</strong> <strong>и</strong> воведуваат посебна рубр<strong>и</strong>ка. Друг<strong>и</strong> пак, објавуваат<br />
<strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>ја, колку да се каже дека објав<strong>и</strong>ле нешто <strong>и</strong> дека б<strong>и</strong>ле<br />
пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong> на овој значаен настан. Факт е, а тоа е <strong>и</strong> мое сознан<strong>и</strong>е, дека од<br />
споменат<strong>и</strong>те дваесет<strong>и</strong>на <strong>и</strong> повеќе јавн<strong>и</strong> средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање од<br />
Скопје, на Конференц<strong>и</strong>јата за мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> печат што се одржува за<br />
претстојн<strong>и</strong>от Меѓународен сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong><br />
култура во Охр<strong>и</strong>д, пр<strong>и</strong>суствуваат десет<strong>и</strong>на претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од печатен<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> електронск<strong>и</strong>тe мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>.<br />
Заслужува вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е <strong>и</strong> нач<strong>и</strong>нот на презент<strong>и</strong>рање на веста <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>јата од тој настан. Така, неко<strong>и</strong> мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, за научн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р<br />
што треба да се одрж<strong>и</strong> во Охр<strong>и</strong>д <strong>и</strong>звестуваат во централн<strong>и</strong>те, односно<br />
главн<strong>и</strong> вест<strong>и</strong> (на рад<strong>и</strong>ото <strong>и</strong> телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>јата), односно одвојуваат голем<br />
простор на стран<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те, додека друг<strong>и</strong>, кратко <strong>и</strong> марг<strong>и</strong>нално<br />
соопштуваат за овој настан, кој е посветен на <strong>и</strong>зучувањето на<br />
македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, македонската култура <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тература, односно опфаќа<br />
целосна аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката. Мој цврст заклучок е дека<br />
(барем кога јас сум б<strong>и</strong>л пр<strong>и</strong>сутен) на Конференц<strong>и</strong>јата за мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong> посветена<br />
на претстојн<strong>и</strong>от Меѓународен сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к,<br />
л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во Охр<strong>и</strong>д, н<strong>и</strong>когаш <strong>и</strong>л<strong>и</strong> многу ретко, пр<strong>и</strong>суствува<br />
претставн<strong>и</strong>к, нов<strong>и</strong>нар <strong>и</strong>л<strong>и</strong> тв сн<strong>и</strong>мател од тв куќа <strong>и</strong>л<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>к на друга<br />
етн<strong>и</strong>чка заедн<strong>и</strong>ца – дал<strong>и</strong> тоа б<strong>и</strong>ло на албанската, турската, ромската
_________________________________________________________ 189<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> на некоја друга етн<strong>и</strong>чка заедн<strong>и</strong>ца. А, мора да пр<strong>и</strong>знаеме, дека<br />
македонската држава, како ретко која држава во светот, дозволува <strong>и</strong> <strong>и</strong>м<br />
овозможува да <strong>и</strong>маат свое јавно средство за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање, скоро на<br />
с<strong>и</strong>те етн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> заедн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, па макар, според поп<strong>и</strong>сот, н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от број да<br />
<strong>и</strong>знесува <strong>и</strong> помалку од 10.000 ж<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>. Според мене, такв<strong>и</strong>от однос на<br />
нов<strong>и</strong>нарск<strong>и</strong>те куќ<strong>и</strong> што пр<strong>и</strong>паѓаат на друг<strong>и</strong>те етн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> заедн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> кон<br />
оф<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>от, во употреба – македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к во Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја,<br />
е недозвол<strong>и</strong>в <strong>и</strong> е за осуда. Зашто, пренесувањето на <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>јата<br />
за одржување на научн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р за македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к во Охр<strong>и</strong>д,<br />
не треба да претставува само обврска на т<strong>и</strong>е мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, туку <strong>и</strong> потреба.<br />
Порад<strong>и</strong> несер<strong>и</strong>озноста <strong>и</strong>л<strong>и</strong> пак порад<strong>и</strong> недостаток на нов<strong>и</strong>нарск<strong>и</strong><br />
кадар, честопат<strong>и</strong> на Конференц<strong>и</strong>јата за мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, односно за печат,<br />
одделн<strong>и</strong> нов<strong>и</strong>нарск<strong>и</strong> куќ<strong>и</strong> <strong>и</strong>спраќаат млад<strong>и</strong> нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>. Се разб<strong>и</strong>ра, тоа е<br />
за поч<strong>и</strong>т <strong>и</strong> пофалба, со цел т<strong>и</strong>е <strong>и</strong> понатаму <strong>и</strong> подолго време да г<strong>и</strong> следат<br />
настан<strong>и</strong>те околу случувањата на научн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р во Охр<strong>и</strong>д, кој<br />
обработува содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong> околу <strong>и</strong>зучувањето на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, на<br />
македонската култура <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тература, како <strong>и</strong> на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата, археолог<strong>и</strong>јата<br />
<strong>и</strong> на друг<strong>и</strong>те област<strong>и</strong> значајн<strong>и</strong> за наш<strong>и</strong>от народ <strong>и</strong> нашата земја. Но, за<br />
неко<strong>и</strong> од н<strong>и</strong>в, овој настан е непознат <strong>и</strong> неразб<strong>и</strong>рл<strong>и</strong>в <strong>и</strong> порад<strong>и</strong> тоа се<br />
не<strong>и</strong>збежн<strong>и</strong> <strong>и</strong> грешк<strong>и</strong>те. Ќе го посочам само пр<strong>и</strong>мерот што се случ<strong>и</strong><br />
пред 5 - 6 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> на Конференц<strong>и</strong>јата за мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong> одржана, трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>онално<br />
во простор<strong>и</strong><strong>и</strong>те на Сем<strong>и</strong>нарот пр<strong>и</strong> Ректоратот на Скопск<strong>и</strong>от<br />
ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет. Следејќ<strong>и</strong> ја конференц<strong>и</strong>јата една млада нов<strong>и</strong>нарка на еден<br />
скопск<strong>и</strong> дневен весн<strong>и</strong>к, на насловната стран<strong>и</strong>ца објав<strong>и</strong> дека на Год<strong>и</strong>нашн<strong>и</strong>ов<br />
сем<strong>и</strong>нар во Охр<strong>и</strong>д ќе учествуваат 2.000 слушател<strong>и</strong> од повеќе<br />
земј<strong>и</strong> на светот! С<strong>и</strong> пом<strong>и</strong>сл<strong>и</strong>в дека е грешка во насловот. Но, ч<strong>и</strong>тајќ<strong>и</strong><br />
ја вн<strong>и</strong>мателно <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>јата, односно <strong>и</strong>звештајот од Конференц<strong>и</strong>јата<br />
за мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong> што го објавува младата нов<strong>и</strong>нарка, не станува грешка само<br />
на насловната стран<strong>и</strong>ца, туку таа <strong>и</strong>стата <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>ја ја образложува <strong>и</strong><br />
во сам<strong>и</strong>от опш<strong>и</strong>рен текст. Тоа знач<strong>и</strong> дека во овој пр<strong>и</strong>мер отсуствува<br />
познавањето на проблемат<strong>и</strong>ката од страна на нов<strong>и</strong>нарката, но уште<br />
повеќе тоа е грешка <strong>и</strong> пропуст на уредн<strong>и</strong>кот на весн<strong>и</strong>кот. Всушност,<br />
бројката објавена во овој скопск<strong>и</strong> дневен весн<strong>и</strong>к се однесува за бројот<br />
на с<strong>и</strong>те учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на с<strong>и</strong>те дотогашн<strong>и</strong> одржан<strong>и</strong> охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong> сем<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>.<br />
Зашто, с<strong>и</strong>те знаеме, дека год<strong>и</strong>шно на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура, во просек, учествуваат од 80 до 110<br />
странск<strong>и</strong> слушател<strong>и</strong>.<br />
Овој пр<strong>и</strong>мер го посочувам како најоч<strong>и</strong>гледна нов<strong>и</strong>нарска грешка,<br />
која негат<strong>и</strong>вно вл<strong>и</strong>јае врз објект<strong>и</strong>вното <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање на ч<strong>и</strong>тател<strong>и</strong>те.<br />
Со друг<strong>и</strong> зборов<strong>и</strong>, нов<strong>и</strong>нарот г<strong>и</strong> става во заблуда <strong>и</strong>лјадн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> кор<strong>и</strong>сн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
на п<strong>и</strong>шан<strong>и</strong>от збор, со пом<strong>и</strong>сла дека не само што погрешно се <strong>и</strong>звестува<br />
за еден значаен, сер<strong>и</strong>озен, <strong>и</strong> за Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, многу важен<br />
настан – а тоа е одржувањето на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во Охр<strong>и</strong>д, туку такв<strong>и</strong> грешк<strong>и</strong> се прават
_________________________________________________________<br />
190<br />
<strong>и</strong> за друг<strong>и</strong> случк<strong>и</strong>, настан<strong>и</strong> <strong>и</strong> зб<strong>и</strong>днувања кај нас <strong>и</strong> во светот. Се<br />
разб<strong>и</strong>ра, не е осамена само оваа нов<strong>и</strong>нарска грешка. Н<strong>и</strong>в г<strong>и</strong> <strong>и</strong>ма многу,<br />
а јас ја <strong>и</strong>стакнувам само од еден настан, поврзан со проблемат<strong>и</strong>ката<br />
што ја обработувам. Со тоа, на некој нач<strong>и</strong>н, нагласувам од какво значење<br />
се јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање <strong>и</strong> колку т<strong>и</strong>е вл<strong>и</strong>јаат врз објект<strong>и</strong>вното<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> погрешното <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање.<br />
Значаен настан, на кој, важна улога <strong>и</strong>маат јавн<strong>и</strong>те средства за<br />
<strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање врз аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, секако, е самото<br />
одржување на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература<br />
<strong>и</strong> култура, кој ете, веќе се одржува по 44 пат, во стар<strong>и</strong>от <strong>и</strong> убав град<br />
Охр<strong>и</strong>д. Всушност, центарот на словенската п<strong>и</strong>сменост е уште поголем<br />
центар на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката. Овде секоја год<strong>и</strong>на, поточно секое лето<br />
доаѓаат млад<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> – македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, но <strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> професор<strong>и</strong>,<br />
академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од повеќе земј<strong>и</strong> на светот, а најмногу од европск<strong>и</strong>те држав<strong>и</strong>.<br />
Еден број на учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> за првпат се среќаваат со говорот <strong>и</strong> со п<strong>и</strong>смото<br />
на македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> потоа постепено <strong>и</strong> упорно го совладуваат наш<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к, додека друг<strong>и</strong> пак, доаѓаат со подготвен<strong>и</strong> реферат<strong>и</strong> <strong>и</strong> научн<strong>и</strong><br />
трудов<strong>и</strong> со најнов<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања <strong>и</strong> сознан<strong>и</strong>ја за одделн<strong>и</strong> спец<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>к<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
развојн<strong>и</strong> сегмент<strong>и</strong> од македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к. Такв<strong>и</strong>те заложб<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>н<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>јат<strong>и</strong>в<strong>и</strong><br />
на странск<strong>и</strong>те учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> се драгоцен пр<strong>и</strong>донес врз севкупната<br />
аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, на македонската култура <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тература,<br />
но <strong>и</strong> на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> македонската трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја. Но, каква е тука<br />
улогата на јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање!.<br />
Нема д<strong>и</strong>лем<strong>и</strong> дека пр<strong>и</strong>сутноста на нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>те <strong>и</strong> на с<strong>и</strong>те претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
на јавното <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање е од огромно значење. А, еве зошто.<br />
Ако на отворањето на голем<strong>и</strong>от настан – започнувањето со работа на<br />
Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во<br />
Охр<strong>и</strong>д, не се пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong> претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на печатен<strong>и</strong>те <strong>и</strong> електронск<strong>и</strong><br />
мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, настанот <strong>и</strong> свеченоста ќе <strong>и</strong>маат чест да г<strong>и</strong> проследат само<br />
пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong>те гост<strong>и</strong> <strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>! А, тоа е еден мал број, па нека се <strong>и</strong> околу<br />
100 луѓе. Но, еве <strong>и</strong> каква е моќта на мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>те. Он<strong>и</strong>е нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong> што<br />
<strong>и</strong>звестуваат од овој настан за сво<strong>и</strong>те весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> г<strong>и</strong> пренесуваат впечатоц<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> програм<strong>и</strong>те од овој научен соб<strong>и</strong>р, неко<strong>и</strong> во кратка форма, но<br />
неко<strong>и</strong> со опш<strong>и</strong>рн<strong>и</strong> <strong>и</strong>звешта<strong>и</strong>, како <strong>и</strong> со фотограф<strong>и</strong><strong>и</strong> од свеченоста. Во<br />
зав<strong>и</strong>сност од т<strong>и</strong>ражот на весн<strong>и</strong>кот зав<strong>и</strong>с<strong>и</strong> <strong>и</strong> колку ч<strong>и</strong>тател<strong>и</strong> ќе се<br />
запознаат со случувањата на настанот во Охр<strong>и</strong>д. Но, се разб<strong>и</strong>ра, на с<strong>и</strong>те<br />
н<strong>и</strong> е јасно, дека со научн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р <strong>и</strong> бројот на учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> од ко<strong>и</strong><br />
земј<strong>и</strong> доаѓаат, ќе се запознаат <strong>и</strong>лјадн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> ч<strong>и</strong>тател<strong>и</strong>, <strong>и</strong>лјадн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> наш<strong>и</strong> граѓан<strong>и</strong>.<br />
Исто така, не треба да се заборав<strong>и</strong> дека одделн<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> се д<strong>и</strong>стр<strong>и</strong>бу<strong>и</strong>раат<br />
<strong>и</strong> во неко<strong>и</strong> странск<strong>и</strong> земј<strong>и</strong>, па <strong>и</strong>звесен број на ч<strong>и</strong>тател<strong>и</strong><br />
рег<strong>и</strong>стр<strong>и</strong>раме <strong>и</strong> кај македонското <strong>и</strong>селен<strong>и</strong>штво. Не се <strong>и</strong>склучува можноста<br />
<strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>јата во весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те за Сем<strong>и</strong>нарот во Охр<strong>и</strong>д да се најде <strong>и</strong><br />
кај некој од тамошн<strong>и</strong>те граѓан<strong>и</strong> на некоја европска, австрал<strong>и</strong>ска <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
амер<strong>и</strong>канска држава. Уште позначајно е тоа што т<strong>и</strong>е преку електрон-
_________________________________________________________ 191<br />
ск<strong>и</strong>те мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, рад<strong>и</strong>ото <strong>и</strong> телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>јата, а во последно време <strong>и</strong> преку<br />
<strong>и</strong>нтернетот, со збор <strong>и</strong> сл<strong>и</strong>ка <strong>и</strong>маат можност многу брзо да дознаат што<br />
се случ<strong>и</strong>ло на настанот одржан во Охр<strong>и</strong>д, во Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја. Се<br />
разб<strong>и</strong>ра, неко<strong>и</strong> од н<strong>и</strong>в се <strong>и</strong> познат<strong>и</strong> познавач<strong>и</strong> <strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рматор<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к во сво<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong> <strong>и</strong> пош<strong>и</strong>роко. И повторно морам да<br />
нагласам дека честопат<strong>и</strong> <strong>и</strong> од ч<strong>и</strong>нот на отворањето на Сем<strong>и</strong>нарот се<br />
пренесуваат разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> податоц<strong>и</strong>, <strong>и</strong>звешта<strong>и</strong> <strong>и</strong> коментар<strong>и</strong>. Неко<strong>и</strong> од<br />
јавн<strong>и</strong>те срадства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање акцентот го посочуваат на бројот на<br />
учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те, друг<strong>и</strong> пак, од колку <strong>и</strong> од ко<strong>и</strong> земј<strong>и</strong> се пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те<br />
на овој научен соб<strong>и</strong>р посветен на <strong>и</strong>зучувањето на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к.<br />
Сведоц<strong>и</strong> сме <strong>и</strong> на забележл<strong>и</strong>в<strong>и</strong> грешк<strong>и</strong>. Неко<strong>и</strong> мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong> погрешно го<br />
<strong>и</strong>стакнуваат бројот на слушател<strong>и</strong>те, друг<strong>и</strong> пак, спомнуваат учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од<br />
неко<strong>и</strong> земј<strong>и</strong>, а од ко<strong>и</strong> воопшто не пр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>гнале во Охр<strong>и</strong>д. Исто така,<br />
според м<strong>и</strong>слењето <strong>и</strong> уредувачката пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка на мед<strong>и</strong>умот, дал<strong>и</strong> тој е<br />
печатен <strong>и</strong>л<strong>и</strong> електронск<strong>и</strong> – разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> се <strong>и</strong> оценк<strong>и</strong>те за важноста на<br />
Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во<br />
Охр<strong>и</strong>д. Неко<strong>и</strong> од н<strong>и</strong>в во сво<strong>и</strong>те наслов<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>звешта<strong>и</strong> акцент ставаат на<br />
пр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>гнат<strong>и</strong>те гост<strong>и</strong> од несловенск<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong>, друг<strong>и</strong> пак, <strong>и</strong>стакнуваат, на<br />
пр<strong>и</strong>мер, дека на год<strong>и</strong>нашн<strong>и</strong>ов Сем<strong>и</strong>нар во Охр<strong>и</strong>д допатуваа најмногу<br />
слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> – македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> од Полска <strong>и</strong>тн., што знач<strong>и</strong>, бележ<strong>и</strong>ме разл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong><br />
оценк<strong>и</strong> за еден настан. Но, тоа е нормално во едно демократско општество.<br />
Останува в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нска проценка да направат сам<strong>и</strong>те ч<strong>и</strong>тател<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
рад<strong>и</strong>ослушател<strong>и</strong>, како <strong>и</strong> тв гледач<strong>и</strong>. Ед<strong>и</strong>нствена наша забелешка е, с<strong>и</strong>те<br />
јавн<strong>и</strong> средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање, многу да не отстапуваат од нов<strong>и</strong>нарск<strong>и</strong>от<br />
кодекс – а тоа е н<strong>и</strong>вно што пообјект<strong>и</strong>вно <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање.<br />
За помасовно <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за<br />
македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во Охр<strong>и</strong>д, секако пр<strong>и</strong>донесува<br />
<strong>и</strong> местото на одржување на овој значаен научен соб<strong>и</strong>р поврзан со <strong>и</strong>зучувањето<br />
<strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката. Мое сознан<strong>и</strong>е е дека<br />
поголем <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вен ефект <strong>и</strong>ма научн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р кога се одржува во<br />
месност (град <strong>и</strong>л<strong>и</strong> населба), во објект, простор<strong>и</strong>ја што се наоѓа во урбан<br />
центар, каде што <strong>и</strong>ма добр<strong>и</strong> комун<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> врск<strong>и</strong> со светот. Настапувам<br />
со пр<strong>и</strong>мер <strong>и</strong> аргумент<strong>и</strong> за да го докажам ова мое сознан<strong>и</strong>е <strong>и</strong> оваа<br />
моја оценка.<br />
Во досегашн<strong>и</strong>те 44 одржан<strong>и</strong> сем<strong>и</strong>нар<strong>и</strong> во Охр<strong>и</strong>д, како центар <strong>и</strong><br />
соб<strong>и</strong>р на странск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> – македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, без сомнен<strong>и</strong>е, беше<br />
хотелот „Палас“ со негов<strong>и</strong>те сал<strong>и</strong>, простор<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> ш<strong>и</strong>рок<strong>и</strong> летн<strong>и</strong> терас<strong>и</strong>.<br />
Тука беа почетоц<strong>и</strong>те за <strong>и</strong>зучување на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, кој постепено,<br />
но с<strong>и</strong>гурно го ш<strong>и</strong>реа н<strong>и</strong>з светск<strong>и</strong>те хор<strong>и</strong>зонт<strong>и</strong>, стот<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> стот<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
слушател<strong>и</strong>, курс<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, а подоцна <strong>и</strong> докажан<strong>и</strong> познавач<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к, ко<strong>и</strong> несеб<strong>и</strong>чно ја аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раа македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката н<strong>и</strong>з светот.<br />
Така беше реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> дваесет<strong>и</strong>на год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>. Подоцна сем<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те од сво<strong>и</strong>те<br />
професор<strong>и</strong> <strong>и</strong> предавач<strong>и</strong> прв<strong>и</strong>те познавања, како <strong>и</strong> опш<strong>и</strong>рн<strong>и</strong>те содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong><br />
по македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура, г<strong>и</strong> стекнуваа во прос-
_________________________________________________________<br />
192<br />
тор<strong>и</strong><strong>и</strong>те на депандансот на хотелот „Палас“ <strong>и</strong>л<strong>и</strong> во простор<strong>и</strong><strong>и</strong>те <strong>и</strong><br />
уч<strong>и</strong>лн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на неко<strong>и</strong> охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong> уч<strong>и</strong>л<strong>и</strong>шта. Не беше мал пер<strong>и</strong>одот кога<br />
странск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> – македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура го следеа во простор<strong>и</strong><strong>и</strong>те <strong>и</strong> амф<strong>и</strong>театарот<br />
на Факултетот за тур<strong>и</strong>зам во Охр<strong>и</strong>д. Како домаќ<strong>и</strong>н на млад<strong>и</strong>те,<br />
но <strong>и</strong> на голем број аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, беше охр<strong>и</strong>дската населба<br />
Пештан<strong>и</strong> <strong>и</strong> нејз<strong>и</strong>н<strong>и</strong>от убав хотел „Десарет“. И, најпосле, а тоа знач<strong>и</strong>, во<br />
последн<strong>и</strong>те 5-6 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, гостопр<strong>и</strong>мство на љуб<strong>и</strong>тел<strong>и</strong>те на македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к, култура, л<strong>и</strong>тература, на македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја, <strong>и</strong>м<br />
пружа <strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong>от <strong>„Св</strong>ет<strong>и</strong> <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“од Скопје во сво<strong>и</strong>те<br />
простор<strong>и</strong><strong>и</strong> на Конгресн<strong>и</strong>от центар во Охр<strong>и</strong>д.<br />
Од мое л<strong>и</strong>чно <strong>и</strong> долгогод<strong>и</strong>шно <strong>и</strong>скуство <strong>и</strong> од <strong>и</strong>скажувањето на<br />
повеќе мо<strong>и</strong> колег<strong>и</strong> нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong> – се доаѓа до констатац<strong>и</strong>ја дека помасовно,<br />
подобро, па б<strong>и</strong> рекол <strong>и</strong> пообјект<strong>и</strong>вно <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање, среќаваме во<br />
јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање кога Сем<strong>и</strong>нарот се одржувал во центарот<br />
во Охр<strong>и</strong>д. Тоа знач<strong>и</strong>, дека <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong> глас<strong>и</strong>ла<br />
поголем простор <strong>и</strong> акцент на научн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р на слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те – македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> воопшто на аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, посветувале<br />
кога тој се одржувал во простор<strong>и</strong><strong>и</strong>те на хотелот „Палас“ <strong>и</strong> негов<strong>и</strong>от<br />
депанданс, како <strong>и</strong> во простор<strong>и</strong><strong>и</strong>те на Факултетот за тур<strong>и</strong>зам во Охр<strong>и</strong>д.<br />
Всушност, за тоа сведочат <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong>те, <strong>и</strong>звешта<strong>и</strong>те, репортаж<strong>и</strong>те,<br />
објавуван<strong>и</strong>, како во печатен<strong>и</strong>те јавн<strong>и</strong> средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање, така <strong>и</strong><br />
во електронск<strong>и</strong>те. На пр<strong>и</strong>мер, Македонската телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја редовно преку<br />
Дневн<strong>и</strong>кот, како <strong>и</strong> во спец<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>те ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> тв портрет<strong>и</strong> редовно секоја<br />
год<strong>и</strong>на посветуваше голем простор на случувањата на Меѓународн<strong>и</strong>от<br />
сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура. Додека научн<strong>и</strong>от<br />
соб<strong>и</strong>р се одржуваше во погоре споменат<strong>и</strong>те објект<strong>и</strong>, оваа нац<strong>и</strong>онална<br />
<strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вна куќа (а тука го вбројувам <strong>и</strong> Македонското рад<strong>и</strong>о –<br />
Рад<strong>и</strong>о Скопје), сн<strong>и</strong>маше <strong>и</strong> на сво<strong>и</strong>те програм<strong>и</strong> ем<strong>и</strong>туваше тр<strong>и</strong>есет<strong>и</strong>на<br />
ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong>, рад<strong>и</strong>о <strong>и</strong> тв портрет<strong>и</strong> преку ко<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те - македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> г<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>скажуваа сво<strong>и</strong>те пост<strong>и</strong>гнувања во областа на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката.<br />
Сознан<strong>и</strong>јата велат дека со менување на местото на одржување<br />
на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура,<br />
а тоа знач<strong>и</strong> на поодалечен<strong>и</strong> места од Охр<strong>и</strong>д, односно од негов<strong>и</strong>от центар,<br />
<strong>и</strong>нтересот за следење на работата на овој научен соб<strong>и</strong>р е помал <strong>и</strong><br />
не е на саканото н<strong>и</strong>во. Се разб<strong>и</strong>ра, пречка за тоа не е бројот на учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> од ко<strong>и</strong> земј<strong>и</strong> т<strong>и</strong>е доаѓаат. Исто така, не е пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>на на овој<br />
значаен соб<strong>и</strong>р на науката за македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к да <strong>и</strong>ма помал <strong>и</strong>нтерес <strong>и</strong><br />
давање простор од страна на <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те глас<strong>и</strong>ла во Македон<strong>и</strong>ја.<br />
Главната пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>на е јасна <strong>и</strong> едноставна – порад<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>те потешкот<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
со ко<strong>и</strong> се соочуваат македонск<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> куќ<strong>и</strong> <strong>и</strong> оддалеченоста<br />
на одржување на Сем<strong>и</strong>нарот, на одвај десет<strong>и</strong>на к<strong>и</strong>лометр<strong>и</strong><br />
оддалеченост – помал е бројот на нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>те од весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те, рад<strong>и</strong>ото <strong>и</strong><br />
телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>јата што пр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>гнуваат <strong>и</strong> што го следат овој важен соб<strong>и</strong>р.
_________________________________________________________ 193<br />
Спец<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong>те нов<strong>и</strong>нарск<strong>и</strong> ек<strong>и</strong>п<strong>и</strong>, како од печатот, така <strong>и</strong> од електронск<strong>и</strong>те<br />
мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong>, поретко се решаваат да зам<strong>и</strong>нат на задача надвор од<br />
Охр<strong>и</strong>д <strong>и</strong> да ја следат работата на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура <strong>и</strong> покрај сознан<strong>и</strong>ето дека тој е најголем<strong>и</strong>от<br />
<strong>и</strong> најважен аф<strong>и</strong>рматор на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> негов<strong>и</strong>от развој,<br />
како <strong>и</strong> воопшто на аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја. Тоа е<br />
пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>на, претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на јавн<strong>и</strong>те глас<strong>и</strong>ла за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање помасовно<br />
да б<strong>и</strong>дат пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong> само на отворањето, на доделување на неко<strong>и</strong><br />
наград<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong> пак, на завршување, односно на затворањето со работа на<br />
овој научен соб<strong>и</strong>р. Но, мора да пр<strong>и</strong>знаам дека <strong>и</strong> покрај оддалеченоста<br />
на одржување на Охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>чен сем<strong>и</strong>нар, <strong>и</strong>ма год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, кога<br />
<strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>раноста не е помала од онаа што беше кога тој се одржуваше<br />
во центарот на Охр<strong>и</strong>д. Тоа се долж<strong>и</strong>, според мене, <strong>и</strong> од соработката на<br />
раководн<strong>и</strong>от т<strong>и</strong>м на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература<br />
<strong>и</strong> култура со претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање.<br />
Н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от постојан контакт со нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong> што ја следат проблемат<strong>и</strong>ката<br />
за развојот, проблем<strong>и</strong>те, но <strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> македонската култура, е многу важен <strong>и</strong> дава пр<strong>и</strong>донес во севкупното<br />
следење на случувањата на Сем<strong>и</strong>нарот. Но, мора да кажеме<br />
дека <strong>и</strong> порад<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>ск<strong>и</strong>те потешкот<strong>и</strong><strong>и</strong> околу орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рањето <strong>и</strong> одржувањето<br />
од страна на Скопск<strong>и</strong>от ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет <strong>„Св</strong>ет<strong>и</strong> <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“<br />
на овој голем <strong>и</strong> значаен македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р, отсуствува поголема,<br />
<strong>и</strong> б<strong>и</strong> рекол, потребна <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вна пропаганда која ќе г<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>влече<br />
претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање пома-совно <strong>и</strong><br />
подостојно да го следат Охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар. Сепак, <strong>и</strong> покрај такв<strong>и</strong>те<br />
проблем<strong>и</strong>, раководн<strong>и</strong>те луѓе пр<strong>и</strong> Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура секогаш, <strong>и</strong> б<strong>и</strong> рекол, постојано г<strong>и</strong> совладуваат<br />
потешкот<strong>и</strong><strong>и</strong>те <strong>и</strong> подготвен<strong>и</strong> г<strong>и</strong> пречекуваат странск<strong>и</strong>те <strong>и</strong>зучувач<strong>и</strong><br />
на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, ко<strong>и</strong> подоцна достојно ја презент<strong>и</strong>раат<br />
македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката во сво<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong>.<br />
Претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање, повеќе тв<br />
ек<strong>и</strong>п<strong>и</strong> <strong>и</strong> друг<strong>и</strong> нов<strong>и</strong>нарск<strong>и</strong> хрон<strong>и</strong>чар<strong>и</strong>, среќаваме <strong>и</strong> на едн<strong>и</strong> друг<strong>и</strong> научн<strong>и</strong><br />
соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong> што ја аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раат македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, <strong>и</strong> тоа не само во<br />
Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, туку <strong>и</strong> во светот. Еве за што станува збор.<br />
Најпрво во рамк<strong>и</strong>те на одржување на Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар<br />
за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во Охр<strong>и</strong>д, поточно пр<strong>и</strong> неговото<br />
завршување, а подоцна <strong>и</strong> одделно, почна одржување на научн<strong>и</strong><br />
конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> меѓу македонск<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на<br />
неко<strong>и</strong> од пр<strong>и</strong>јателск<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong>, главно земј<strong>и</strong> од ко<strong>и</strong> доаѓаат слушател<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на Охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар. Така, на пр<strong>и</strong>мер, пред реч<strong>и</strong>с<strong>и</strong> дваесет<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> сведоц<strong>и</strong> сме на одржување на Македонско – руска научна<br />
конференц<strong>и</strong>ја во Охр<strong>и</strong>д, на која со содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong> од македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> тем<strong>и</strong><br />
ко<strong>и</strong> говорат за <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> развојот на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература<br />
<strong>и</strong> култура, како <strong>и</strong> на македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја настапуваа десет<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong>
_________________________________________________________<br />
194<br />
десет<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> професор<strong>и</strong> <strong>и</strong> академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од двете држав<strong>и</strong>. На вакв<strong>и</strong>от научен<br />
соб<strong>и</strong>р со тем<strong>и</strong> во ко<strong>и</strong> се обработуваа содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> говорат за сл<strong>и</strong>чност<strong>и</strong>те<br />
<strong>и</strong> соработката на македонската <strong>и</strong> руската л<strong>и</strong>тература, култура <strong>и</strong><br />
трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја учествуваа многу познат<strong>и</strong> руск<strong>и</strong> научн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од областа на<br />
слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката <strong>и</strong> македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката. Такв<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> почнаа да<br />
се одржуваат подоцна меѓу македонск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> научн<strong>и</strong>те работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од Северна<br />
Амер<strong>и</strong>ка (САД <strong>и</strong> Канада), Полска, Словен<strong>и</strong>ја, Укра<strong>и</strong>на <strong>и</strong> Чешката<br />
Републ<strong>и</strong>ка. Градов<strong>и</strong>те Охр<strong>и</strong>д <strong>и</strong> Скопје беа местата кога домаќ<strong>и</strong>н<strong>и</strong> на<br />
научн<strong>и</strong>те конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> беа македонск<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> за јаз<strong>и</strong>кот, л<strong>и</strong>тературата,<br />
културата <strong>и</strong> <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата. Македонск<strong>и</strong>те претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> со сво<strong>и</strong><br />
тем<strong>и</strong> <strong>и</strong> научн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> од споменат<strong>и</strong>те област<strong>и</strong>, пак, беа на гост<strong>и</strong> во<br />
Москва – Рус<strong>и</strong>ја, на пр<strong>и</strong>мер, повеќе пат<strong>и</strong>. Исто така, т<strong>и</strong>е учествуваат<br />
веќе редовно на такв<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> во К<strong>и</strong>ев – Укра<strong>и</strong>на, во<br />
Краков – Полска, Брно – Чешка Републ<strong>и</strong>ка <strong>и</strong>л<strong>и</strong> во Љубљана – Словен<strong>и</strong>ја.<br />
Мо<strong>и</strong>те сознан<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> оценк<strong>и</strong> се дека на научн<strong>и</strong>те конференц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
одржан<strong>и</strong> во Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја (Охр<strong>и</strong>д <strong>и</strong> Скопје) јавн<strong>и</strong>те средства<br />
за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање во нашата земја <strong>и</strong>м посветуваат одреден простор <strong>и</strong><br />
вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е во сво<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> средства – весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја,<br />
преку рад<strong>и</strong>ото <strong>и</strong>л<strong>и</strong> телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>јата. Во оваа пр<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ка да спомнам дека <strong>и</strong> јас<br />
сум еден од он<strong>и</strong>е нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong> ко<strong>и</strong> посвет<strong>и</strong>ле голем простор за следење на<br />
ов<strong>и</strong>е научн<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong>, ко<strong>и</strong> се од <strong>и</strong>склуч<strong>и</strong>телно значење за аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на<br />
македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, но <strong>и</strong> на друг<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> област<strong>и</strong> со ко<strong>и</strong> е опкружена<br />
македонската научна м<strong>и</strong>сла. Во оваа пр<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ка, да додадам, дека<br />
многу ретко, да речам дур<strong>и</strong>, многу скромно се п<strong>и</strong>шува, се објавува<br />
преку рад<strong>и</strong>ото <strong>и</strong> телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>јата што се случувало на научн<strong>и</strong>те конференц<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
ко<strong>и</strong> се одржуваат надвор од Македон<strong>и</strong>ја. Сведоц<strong>и</strong> сме само на<br />
кратк<strong>и</strong> вест<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong>, а не е реал<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рана н<strong>и</strong>ту една рад<strong>и</strong>о <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ска ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ја, во која б<strong>и</strong> се презент<strong>и</strong>рале научн<strong>и</strong>те сознан<strong>и</strong>ја <strong>и</strong><br />
оценк<strong>и</strong> на наш<strong>и</strong>те <strong>и</strong> странск<strong>и</strong>те професор<strong>и</strong> <strong>и</strong> академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, ко<strong>и</strong> г<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>скажуваат сво<strong>и</strong>те досегашн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања во областа на јаз<strong>и</strong>чната<br />
наука <strong>и</strong>л<strong>и</strong> воопшто пост<strong>и</strong>гањата во областа на слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата<br />
<strong>и</strong> археолог<strong>и</strong>јата на нашата <strong>и</strong> на земјата каде што гостуваат<br />
македонск<strong>и</strong>те претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. А, тоа не е добро, такв<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong><br />
што ја аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раат, меѓу другото, македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, не заслужуваат<br />
толку скромно <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вно претставување. Зашто, за долгогод<strong>и</strong>шното<br />
<strong>и</strong>стражување во областа на <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> развојот на македонската<br />
наука за јаз<strong>и</strong>кот, а субл<strong>и</strong>м<strong>и</strong>рано во н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> <strong>и</strong> реферат<strong>и</strong>,<br />
дознаваат сам<strong>и</strong>те учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на такв<strong>и</strong>те конференц<strong>и</strong><strong>и</strong>, односно научн<strong>и</strong><br />
соб<strong>и</strong>р<strong>и</strong>. За т<strong>и</strong>е вредност<strong>и</strong>, <strong>и</strong> пред сè, за соработката меѓу научн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те од<br />
двете земј<strong>и</strong> пош<strong>и</strong>роката јавност не дознава н<strong>и</strong>што. Тогаш, се прашуваме,<br />
дал<strong>и</strong> вред<strong>и</strong> да се пом<strong>и</strong>нуваат толкав<strong>и</strong> растојан<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> пространства<br />
за врвн<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> пост<strong>и</strong>гнувања да дознаваат само дваесет<strong>и</strong>на <strong>и</strong> нешто<br />
повеќе луѓе, отколку да се <strong>и</strong>ма претставн<strong>и</strong>к на јавн<strong>и</strong>те средства за
_________________________________________________________ 195<br />
<strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање, кој б<strong>и</strong> г<strong>и</strong> пренел преку своето <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вно глас<strong>и</strong>ло,<br />
заклучоц<strong>и</strong>те <strong>и</strong>л<strong>и</strong> поточно успес<strong>и</strong>те на т<strong>и</strong>е научн<strong>и</strong> конференц<strong>и</strong><strong>и</strong> за ко<strong>и</strong><br />
ќе дознаат <strong>и</strong>лјадн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, ако не <strong>и</strong> м<strong>и</strong>л<strong>и</strong>он<strong>и</strong> ч<strong>и</strong>тател<strong>и</strong>, слушател<strong>и</strong> <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> гледач<strong>и</strong>. Всушност, тука ја гледаме в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нската <strong>и</strong> огромна<br />
улога на јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање <strong>и</strong> затоа таа нејз<strong>и</strong>на моќ<br />
треба што повеќе да ја бараме <strong>и</strong> да ја кор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ме.<br />
За да ја потврдам уште поубедл<strong>и</strong>во мојата констатац<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> оценка<br />
ќе го наведам <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>мерот за пр<strong>и</strong>суството <strong>и</strong> улогата на нов<strong>и</strong>нарот,<br />
односно на јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање на неко<strong>и</strong> од светск<strong>и</strong>те<br />
слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес<strong>и</strong>. Пр<strong>и</strong> крајот на август <strong>и</strong> почетокот на септемвр<strong>и</strong><br />
во 1998 год<strong>и</strong>на се одржа XII светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес во убав<strong>и</strong>от<br />
полск<strong>и</strong> град Краков. Како нов<strong>и</strong>нарска тв ек<strong>и</strong>па од Републ<strong>и</strong>ка<br />
Македон<strong>и</strong>ја, поконкретно од Македонската телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја, масовн<strong>и</strong>от<br />
светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>т го следеа нов<strong>и</strong>нарот Иван Гл<strong>и</strong>горовск<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
сн<strong>и</strong>мателот Владо Тр<strong>и</strong>чковск<strong>и</strong>. Со сво<strong>и</strong> <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong>, разговор<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>звешта<strong>и</strong> од конгресот акт<strong>и</strong>вен беше нов<strong>и</strong>нарот <strong>и</strong> Душко Хр<strong>и</strong>стов од<br />
Македонското рад<strong>и</strong>о. Од печатен<strong>и</strong>те мед<strong>и</strong>ум<strong>и</strong> од нашата земја на овој<br />
голем научен соб<strong>и</strong>р немаше н<strong>и</strong> еден претставн<strong>и</strong>к.<br />
Благодарејќ<strong>и</strong> на докажаната профес<strong>и</strong>онална, несеб<strong>и</strong>чна <strong>и</strong> упорна<br />
<strong>и</strong>стражувачка работа на споменат<strong>и</strong>те претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од т.н. седма<br />
с<strong>и</strong>ла, преку рад<strong>и</strong>обранов<strong>и</strong>те на Рад<strong>и</strong>о Скопје <strong>и</strong> програм<strong>и</strong>те на Македонската<br />
телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја (Дневн<strong>и</strong>кот <strong>и</strong> спец<strong>и</strong>јалната ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ја) слушател<strong>и</strong>те, како<br />
<strong>и</strong> тв гледач<strong>и</strong>те дознаваа за случувањата на голем<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р<br />
во Краков. Меѓу другото, т<strong>и</strong>е беа <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> дека на овој Конгрес<br />
пр<strong>и</strong>суствуваа околу 800 слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> од цел<strong>и</strong>от свет, дека од Републ<strong>и</strong>ка<br />
Македон<strong>и</strong>ја со сво<strong>и</strong> реферат<strong>и</strong> <strong>и</strong> научн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> за најнов<strong>и</strong>те <strong>и</strong>стражувања<br />
<strong>и</strong> резултат<strong>и</strong> од областа на слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, учествуваа околу 15-<strong>и</strong>на<br />
професор<strong>и</strong>, академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> друг<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од повеќе <strong>и</strong>нст<strong>и</strong>тут<strong>и</strong><br />
од нашата земја. Нов<strong>и</strong>нарот <strong>и</strong> предавачот во оваа пр<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ка што г<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>скажува ов<strong>и</strong>е аргумент<strong>и</strong>, следејќ<strong>и</strong> ја оваа врвна научна ман<strong>и</strong>фестац<strong>и</strong>ја,<br />
за потреб<strong>и</strong>те на програм<strong>и</strong>те на Македонската телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја, а тоа знач<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
за с<strong>и</strong>те граѓан<strong>и</strong> од Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја, подготв<strong>и</strong> 45 м<strong>и</strong>нутна ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ја,<br />
во која со сво<strong>и</strong> <strong>и</strong>скажувања за значаењето на конгресот, <strong>и</strong> пред сè,<br />
говорејќ<strong>и</strong> за сво<strong>и</strong>те научн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> <strong>и</strong> реферат<strong>и</strong>, настап<strong>и</strong>ја, околу 20<br />
учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од повеќе земј<strong>и</strong> во светот. Со свое <strong>и</strong>скажувања за успешноста<br />
на овој светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>т се претстав<strong>и</strong> Јан Сјатковск<strong>и</strong>,<br />
претседател на XII светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес, кој , меѓу другото, се<br />
задржа <strong>и</strong> на соработката меѓу полск<strong>и</strong>те <strong>и</strong> македонск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>. Од<br />
странск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> што учествуваа во тв ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong>јата на Македонската<br />
телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја г<strong>и</strong> споменуваме <strong>и</strong>м<strong>и</strong>њата на трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>онално добр<strong>и</strong>те познавач<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рматор<strong>и</strong> на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката професорот Влог<strong>и</strong>мјеж Пјанка<br />
од Полска, В<strong>и</strong>ктор Фр<strong>и</strong>дман од САД, Јум<strong>и</strong> Накаџ<strong>и</strong>ма од Јапон<strong>и</strong>ја, потоа<br />
неколку претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од Рус<strong>и</strong>ја, Бугар<strong>и</strong>ја, Словачка, Словен<strong>и</strong>ја, Белорус<strong>и</strong>ја,<br />
Герман<strong>и</strong>ја <strong>и</strong>тн.
_________________________________________________________<br />
196<br />
На слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от конгрес во Краков, со посебно вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е г<strong>и</strong><br />
следевме <strong>и</strong> настап<strong>и</strong>те на разн<strong>и</strong> македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>, а пред сè, слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
тем<strong>и</strong>, на македонск<strong>и</strong>те учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> делегат<strong>и</strong>. Во кратк<strong>и</strong> црт<strong>и</strong> г<strong>и</strong> рег<strong>и</strong>стр<strong>и</strong>равме<br />
<strong>и</strong>сказ<strong>и</strong>те на академ<strong>и</strong>к М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов, <strong>и</strong>наку претседател на<br />
Македонск<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет, потоа на академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те Блаже<br />
Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Петар Ил<strong>и</strong>евск<strong>и</strong>, Зузана Топол<strong>и</strong>њска, на професор<strong>и</strong>те Ил<strong>и</strong>ја<br />
Чашуле, Људм<strong>и</strong>л Спасов, Коста Пеев, потоа на научн<strong>и</strong>те работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><br />
М<strong>и</strong>хајло Георг<strong>и</strong>евск<strong>и</strong>, Танас Враж<strong>и</strong>новск<strong>и</strong>, Мар<strong>и</strong>нко М<strong>и</strong>тков, М<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ца<br />
М<strong>и</strong>ркуловска <strong>и</strong> неко<strong>и</strong> друг<strong>и</strong> претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. Академ<strong>и</strong>к Ѓурч<strong>и</strong>нов г<strong>и</strong><br />
презент<strong>и</strong>раше оценк<strong>и</strong>те на наш<strong>и</strong>те делегат<strong>и</strong>, го поздрав<strong>и</strong> <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>от домаќ<strong>и</strong>н<br />
на XIII слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес – Републ<strong>и</strong>ка Словен<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> м<strong>и</strong> се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>,<br />
ја навестуваше уште тогаш канд<strong>и</strong>датурата на Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја –<br />
за домаќ<strong>и</strong>н на XIV светск<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>т на слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>те.<br />
Убеден сум дека се согласувате со мо<strong>и</strong>те согледб<strong>и</strong> за теж<strong>и</strong>ната<br />
<strong>и</strong> значењето од пр<strong>и</strong>суството на претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од јавн<strong>и</strong>те средства за<br />
<strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање на еден таков голем <strong>и</strong> значаен соб<strong>и</strong>р, на кој, во овој<br />
контекст, ја обработува темат<strong>и</strong>ката за аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката.<br />
Порад<strong>и</strong> ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> потешкот<strong>и</strong><strong>и</strong> со ко<strong>и</strong> се соочуваа голем број<br />
на јавн<strong>и</strong> средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање – весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, рад<strong>и</strong>ја, телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong><strong>и</strong>, нов<strong>и</strong>нск<strong>и</strong><br />
агенц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong>тн. јас бев, за жал, ед<strong>и</strong>нствен<strong>и</strong>от нов<strong>и</strong>нар од Републ<strong>и</strong>ка<br />
Македон<strong>и</strong>ја, што го следеше XIII светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес во Љубљана,<br />
Републ<strong>и</strong>ка Словен<strong>и</strong>ја. На овој светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р пр<strong>и</strong>суствуваа<br />
околу 600 делегат<strong>и</strong> од цел<strong>и</strong>от свет, а меѓу н<strong>и</strong>в беа <strong>и</strong> 15-<strong>и</strong>на<br />
преставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од нашата земја. Б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> на колегата Душко Хр<strong>и</strong>стов не<br />
му беше овозможено да го след<strong>и</strong> овој научен соб<strong>и</strong>р, а беше еден од<br />
најакт<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong> што ја след<strong>и</strong> образовно-културната проблемат<strong>и</strong>ка,<br />
<strong>и</strong> пред сè, аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, јас морав да <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рам<br />
<strong>и</strong> за програм<strong>и</strong>те за Рад<strong>и</strong>о Скопје – поточно за Македонското<br />
рад<strong>и</strong>о – за дневн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те <strong>и</strong> за дневн<strong>и</strong>те вест<strong>и</strong>. Но, како главна задача <strong>и</strong>мав<br />
да подготвам, не една, туку две получасовн<strong>и</strong> телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong> со<br />
учество, како на македонск<strong>и</strong>те, така <strong>и</strong> на повеќе странск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>.<br />
Исто така, со сво<strong>и</strong> <strong>и</strong>звешта<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> бев пр<strong>и</strong>сутен на тв дневн<strong>и</strong>кот<br />
<strong>и</strong> на пладневн<strong>и</strong>те <strong>и</strong> попладневн<strong>и</strong>те вест<strong>и</strong>. Со тоа <strong>и</strong>стакнувам дека<br />
ед<strong>и</strong>нствената врска за настан<strong>и</strong>те со важн<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> соб<strong>и</strong>р во<br />
Љубљана за македонската јавност се одв<strong>и</strong>ваше преку <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong>те<br />
што г<strong>и</strong> <strong>и</strong>спраќав јас, а нешто подоцна поопш<strong>и</strong>рно со с<strong>и</strong>те случувања <strong>и</strong><br />
пост<strong>и</strong>гања на македонск<strong>и</strong>те претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> тв гледач<strong>и</strong>те се запознаа<br />
преку двете ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong>. Во реал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>ја на ов<strong>и</strong>е тв проект<strong>и</strong> м<strong>и</strong> помогна<br />
словенечк<strong>и</strong>от сн<strong>и</strong>мател Јоже Јагр<strong>и</strong>ч, од Словенечката телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја.<br />
Нема време <strong>и</strong> простор да се оп<strong>и</strong>шат, не целосно, туку <strong>и</strong> делумно,<br />
случувањата на Светск<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес во Љубљана, зашто<br />
т<strong>и</strong>е се многу. Едноставно, сакам да г<strong>и</strong> потенц<strong>и</strong>рам само најважн<strong>и</strong>те, а<br />
ко<strong>и</strong> се однесуваат врз работата на нов<strong>и</strong>нарот, односно на претставн<strong>и</strong>к<br />
на едно <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вно глас<strong>и</strong>ло.
_________________________________________________________ 197<br />
За време на следењето на научн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р на светск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong><br />
бев пр<strong>и</strong>јатно <strong>и</strong>зненаден од претставн<strong>и</strong>чката од Јапон<strong>и</strong>ја, Јум<strong>и</strong> Накаџ<strong>и</strong>ма.<br />
А, еве што за неа нап<strong>и</strong>шав во мојата спец<strong>и</strong>јална ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong>ја под наслов<br />
„Успешен светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>т“:<br />
- За нас Македонц<strong>и</strong>те беше посебно пр<strong>и</strong>јатно што неко<strong>и</strong> од<br />
учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на Слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от конгрес во Љубљана од друг<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong> во<br />
сво<strong>и</strong>те реферат<strong>и</strong> како предмет на <strong>и</strong>стражување го <strong>и</strong>маа развојот на<br />
македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, пред сè, на л<strong>и</strong>тературата, топон<strong>и</strong>м<strong>и</strong>те, а <strong>и</strong>маше <strong>и</strong><br />
л<strong>и</strong>нгв<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> прашања. Така, на пр<strong>и</strong>мер, претставн<strong>и</strong>чката од Јапон<strong>и</strong>ја,<br />
Јум<strong>и</strong> Накаџ<strong>и</strong>ма, својот научен труд го кажуваше на македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к.<br />
Ќе се сложете, <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>јатно чувство <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>знан<strong>и</strong>е некој од толку далечната<br />
Јапон<strong>и</strong>ја, да го зборува македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к...<br />
За наша среќа, а во <strong>и</strong>нтерес на сè поголемата аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на<br />
македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, овој случај не е осамен. На македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к сво<strong>и</strong>те<br />
научн<strong>и</strong> <strong>и</strong>стражувања <strong>и</strong> пост<strong>и</strong>гнувања во областа на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката г<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>нтерпрет<strong>и</strong>рале <strong>и</strong> друг<strong>и</strong> странск<strong>и</strong> научн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>. Тука, во прв ред м<strong>и</strong>сл<strong>и</strong>ме<br />
на академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те Зузана Топол<strong>и</strong>њска од Полска <strong>и</strong> на В<strong>и</strong>ктор Фр<strong>и</strong>дман од<br />
Соед<strong>и</strong>нет<strong>и</strong>те Амер<strong>и</strong>канск<strong>и</strong> Држав<strong>и</strong>, а с<strong>и</strong>гурно г<strong>и</strong> <strong>и</strong>ма <strong>и</strong> многу друг<strong>и</strong>.<br />
Но, не помалку се важн<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>скажувањата <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>донесот во областа на<br />
слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката <strong>и</strong> македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката на друг<strong>и</strong>те светск<strong>и</strong> преставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, а ко<strong>и</strong><br />
застанаа пред камерата на Македонската телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја. Во тој поглед ќе г<strong>и</strong><br />
споменам <strong>и</strong>м<strong>и</strong>њата на Јоланта Сујецка <strong>и</strong> Јеж<strong>и</strong> Русек од Полска, на Јан<br />
Русек од Чешката Републ<strong>и</strong>ка, на Генадз Ц<strong>и</strong>хун од Белорус<strong>и</strong>ја, Влад<strong>и</strong>м<strong>и</strong>р<br />
Осолн<strong>и</strong>к од Словен<strong>и</strong>ја, Ем<strong>и</strong>л Хорак од Словачка, Слободан Марков<strong>и</strong>ќ<br />
од Срб<strong>и</strong>ја, Јухан<strong>и</strong> Нуараото од Ф<strong>и</strong>нска, како <strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong>те<br />
делегат<strong>и</strong> Макс<strong>и</strong>м Каранф<strong>и</strong>ловск<strong>и</strong>, Људм<strong>и</strong>л Спасов, Науме Рад<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>,<br />
Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја Р<strong>и</strong>стеск<strong>и</strong>, Ем<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ја Црвенковска, Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong>, Маја<br />
Јак<strong>и</strong>мова-Тош<strong>и</strong>ќ, Јасм<strong>и</strong>на Мојс<strong>и</strong>еваГушева, Руж<strong>и</strong>ца Јанчулева, како <strong>и</strong><br />
на академ<strong>и</strong>к М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов, претседател на Македонск<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
ком<strong>и</strong>тет.<br />
Накратко само ќе го оп<strong>и</strong>шам моментот кога веќе дознавме дека<br />
домаќ<strong>и</strong>н на наредн<strong>и</strong>от – XIV по ред Слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес ќе б<strong>и</strong>де<br />
Македон<strong>и</strong>ја, односно градот Охр<strong>и</strong>д. Со мене во хотелот „Лав“ во Љубљана<br />
во очекување д<strong>и</strong>ректно да се вклуч<strong>и</strong>ме во Дневн<strong>и</strong>кот на Македонската<br />
телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја беше академ<strong>и</strong>к М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов, сега веќе <strong>и</strong> претседател<br />
на Меѓународн<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет. Н<strong>и</strong>когаш не може да го<br />
заборавам неговото насмеано л<strong>и</strong>це <strong>и</strong> солз<strong>и</strong>те радосн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, но <strong>и</strong> големата<br />
возбуда, кога се подготвуваше на македонската јавност да ѝ соопшт<strong>и</strong><br />
дека Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја во 2008 год<strong>и</strong>на ќе стане центар на слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чката<br />
наука. Тоа, ете <strong>и</strong> се случ<strong>и</strong>, на големо задоволство на целата<br />
македонска делегац<strong>и</strong>ја во Љубљана. А, еве, покрај зборов<strong>и</strong>те на академ<strong>и</strong>к<br />
М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов што допреа до тв гледач<strong>и</strong>те <strong>и</strong> слушател<strong>и</strong>те во<br />
Македон<strong>и</strong>ја, јас како ед<strong>и</strong>нствен нов<strong>и</strong>нар што ја следев работата на овој
_________________________________________________________<br />
198<br />
голем светск<strong>и</strong> научен соб<strong>и</strong>р, спец<strong>и</strong>јално за вест<strong>и</strong>те на тв дневн<strong>и</strong>кот на<br />
Македонската телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја, ја <strong>и</strong>спрат<strong>и</strong>в <strong>и</strong> оваа <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong>ја:<br />
– По еднонеделна работа денес во Љубљана, Републ<strong>и</strong>ка Словен<strong>и</strong>ја<br />
заврш<strong>и</strong> XIII Меѓународен слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес. Нашата земја<br />
стана домаќ<strong>и</strong>н на <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>от XIV соб<strong>и</strong>р на светск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, што ќе се<br />
одрж<strong>и</strong> во 2008 год<strong>и</strong>на. Академ<strong>и</strong>к М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов беше <strong>и</strong>збран за<br />
претседател на Меѓународн<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет <strong>и</strong> негова важна<br />
задача, со членов<strong>и</strong>те на Македонск<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет ќе б<strong>и</strong>де<br />
добро да го орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра најмасовн<strong>и</strong>от соб<strong>и</strong>р на светск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>... Тоа<br />
беа прв<strong>и</strong>те речен<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, <strong>и</strong> се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, најважн<strong>и</strong> во тој момент на радост, за<br />
македонск<strong>и</strong>те граѓан<strong>и</strong>. Да кажам, <strong>и</strong>сто така, дека освен <strong>и</strong>звешта<strong>и</strong>, тв<br />
ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> рад<strong>и</strong>о <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong>, за пр<strong>и</strong>суството <strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вност<strong>и</strong>те на Слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong>от<br />
конгрес во Љубљана говорат <strong>и</strong> повеќе фотограф<strong>и</strong><strong>и</strong>, ко<strong>и</strong>, ете,<br />
постепено стануваат <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја.<br />
И, што се случ<strong>и</strong> во наредн<strong>и</strong>те пет год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> околу подготвок<strong>и</strong>те <strong>и</strong><br />
орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>рањето на XIV светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес, што од 10 до 16<br />
септемвр<strong>и</strong> се одржа во Охр<strong>и</strong>д, Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја! Македонск<strong>и</strong>те<br />
слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, а пред сè, Македонск<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> ком<strong>и</strong>тет, на чело со<br />
претседателот академ<strong>и</strong>к М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов, конт<strong>и</strong>ну<strong>и</strong>рано се подготвуваа<br />
за добар пречек на светск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> во Охр<strong>и</strong>д. Во македонск<strong>и</strong>те<br />
јавн<strong>и</strong> средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање се даваа секоја год<strong>и</strong>на <strong>и</strong>звешта<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
репортaж<strong>и</strong> за подготовк<strong>и</strong>те на овој голем научен соб<strong>и</strong>р, кој беше под<br />
покров<strong>и</strong>телство на тогашн<strong>и</strong>от претседател на Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја –<br />
Бранко Црвенковск<strong>и</strong>. Јас како нов<strong>и</strong>нар што со децен<strong>и</strong><strong>и</strong> ја след<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>чната<br />
проблемат<strong>и</strong>ка (како што се: Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во Охр<strong>и</strong>д, Денов<strong>и</strong>те на Благоја Коруб<strong>и</strong>н<br />
што г<strong>и</strong> орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ра Инст<strong>и</strong>тутот за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к „Крсте П. М<strong>и</strong>с<strong>и</strong>рков“,<br />
научн<strong>и</strong>те с<strong>и</strong>мпоз<strong>и</strong>ум<strong>и</strong> што ја обработуваат оваа проблемат<strong>и</strong>ка<br />
орган<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ран<strong>и</strong> од Ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong>от факултет „Блаже Конеск<strong>и</strong>“, како <strong>и</strong><br />
Македонската академ<strong>и</strong>ја на наук<strong>и</strong>те <strong>и</strong> уметност<strong>и</strong>те <strong>и</strong>тн.) се зафат<strong>и</strong>в<br />
сер<strong>и</strong>озно <strong>и</strong> подготв<strong>и</strong>в две телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong> – едната сн<strong>и</strong>мена во<br />
простор<strong>и</strong><strong>и</strong>те на МАНУ, а другата во едно од студ<strong>и</strong>јата на Македонската<br />
телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја. Целта, не само моја, како на нов<strong>и</strong>нар, туку <strong>и</strong> на нашата<br />
<strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вна куќа н<strong>и</strong> беше гледач<strong>и</strong>те да г<strong>и</strong> запознаеме со подготовк<strong>и</strong>те<br />
за одржување на светск<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>т во Охр<strong>и</strong>д. Убеден<br />
сум дека преку <strong>и</strong>сказ<strong>и</strong>те на членов<strong>и</strong>те на Македонск<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
ком<strong>и</strong>тет, академ<strong>и</strong>к М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов, како претседател, д-р Трајко Стаматоск<strong>и</strong>,<br />
како потпретседател <strong>и</strong> д-р Д<strong>и</strong>м<strong>и</strong>тр<strong>и</strong>ја Р<strong>и</strong>стеск<strong>и</strong> <strong>и</strong> д-р Снежана<br />
Веновска – Антеска како дел од раководн<strong>и</strong>от т<strong>и</strong>м на овој ком<strong>и</strong>тет,<br />
македонската јавност беше запозната со с<strong>и</strong>те подготовк<strong>и</strong> <strong>и</strong> услов<strong>и</strong> за<br />
успешно одржување на XIV Светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес во Охр<strong>и</strong>д.<br />
Сл<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong> за македонското рад<strong>и</strong>о подготв<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> колег<strong>и</strong>те Душко<br />
Хр<strong>и</strong>стов <strong>и</strong> Драге Сталеск<strong>и</strong>, а со сво<strong>и</strong> нап<strong>и</strong>с<strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> овој научен<br />
соб<strong>и</strong>р го претстав<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> повеќе колег<strong>и</strong> – нов<strong>и</strong>нар<strong>и</strong> од весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те Днев-
_________________________________________________________ 199<br />
н<strong>и</strong>к, Утр<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>к, Време, Вечер, Нова Македон<strong>и</strong>ја, Вест <strong>и</strong> неко<strong>и</strong><br />
друг<strong>и</strong> <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вн<strong>и</strong> глас<strong>и</strong>ла.<br />
Ф<strong>и</strong>нанс<strong>и</strong>ската кр<strong>и</strong>за што ја зафат<strong>и</strong> мојата <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вна куќа –<br />
нац<strong>и</strong>оналната Македонска телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја – беше пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>на да не се след<strong>и</strong> со<br />
посебна тв ек<strong>и</strong>па XIV Светск<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес што се одржа во<br />
Охр<strong>и</strong>д од 10 до 16 септемвр<strong>и</strong> 2008 год<strong>и</strong>на, на која учествуваа 700 слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong><br />
од цел<strong>и</strong>от свет. Знач<strong>и</strong>, нов<strong>и</strong>нарот што подготв<strong>и</strong> неколку тв ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
за претходн<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес<strong>и</strong> во Краков (1998 г.) <strong>и</strong> Љубљана<br />
(2003 г.), не беше во можност да подготв<strong>и</strong> спец<strong>и</strong>јалн<strong>и</strong> ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong> со<br />
учество на врвн<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> од многу земј<strong>и</strong> на светот, што во сво<strong>и</strong>те<br />
реферат<strong>и</strong> <strong>и</strong> научн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> обработува содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong> со македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чка<br />
тема, односно ја аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раа македонската јаз<strong>и</strong>чна наука, македонската<br />
култура <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тература, македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> воопшто ја аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раа<br />
Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја. Нагласувам дека од т<strong>и</strong>е пр<strong>и</strong>ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, а можеб<strong>и</strong> <strong>и</strong> од<br />
пропустот на уредувачката пол<strong>и</strong>т<strong>и</strong>ка на мојата <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вна куќа, во<br />
тв документац<strong>и</strong>јата ќе отсуствува важен <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> матер<strong>и</strong>јал за<br />
одржувањето на еден врвен научен соб<strong>и</strong>р што се случ<strong>и</strong> во Републ<strong>и</strong>ка<br />
Македон<strong>и</strong>ја. Зашто, евентуалното учество на нов<strong>и</strong>нарот што го п<strong>и</strong>шува<br />
овој текст, <strong>и</strong> кој со децен<strong>и</strong><strong>и</strong> ја след<strong>и</strong> оваа проблемат<strong>и</strong>ка, ќе пр<strong>и</strong>донесеше<br />
во анал<strong>и</strong>те на <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вната куќа – Македонската телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја да<br />
останат неколку тв ем<strong>и</strong>с<strong>и</strong><strong>и</strong> со <strong>и</strong>сказ<strong>и</strong> на врвн<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> од многу земј<strong>и</strong><br />
во светот, а ко<strong>и</strong> ќе сведочеа за пр<strong>и</strong>суството <strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вното учество на<br />
слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> од рангот на академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те В<strong>и</strong>ктор Фр<strong>и</strong>дман, Р<strong>и</strong>на Ус<strong>и</strong>кова,<br />
Влог<strong>и</strong>мјеж Пјанка, Кш<strong>и</strong>штоф Вроцлавск<strong>и</strong> <strong>и</strong> многу друг<strong>и</strong> слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња ко<strong>и</strong> несеб<strong>и</strong>чно <strong>и</strong> мошне успешно ја аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раат со децен<strong>и</strong><strong>и</strong><br />
македонската јаз<strong>и</strong>чна наука во светот. Сепак, за утеха, од XIV Меѓународен<br />
слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес во Охр<strong>и</strong>д во тв документац<strong>и</strong>јата на<br />
Македонската телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong>ја од кор<strong>и</strong>ст ќе б<strong>и</strong>дат кратк<strong>и</strong>те <strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
сн<strong>и</strong>мк<strong>и</strong> што г<strong>и</strong> <strong>и</strong>спрат<strong>и</strong> охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong>от доп<strong>и</strong>сн<strong>и</strong>к Сашо Неловск<strong>и</strong>. За<br />
пофалба е <strong>и</strong> тоа што благодарејќ<strong>и</strong> на колегата Душко Хр<strong>и</strong>стов, со богат<br />
рад<strong>и</strong>оматер<strong>и</strong>јал за случувањата на конгресот во Охр<strong>и</strong>д располага<br />
Македонското рад<strong>и</strong>о – Рад<strong>и</strong>о Скопје. Исто така, за среќа, <strong>и</strong>звешта<strong>и</strong> <strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> за овој врвен слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> научен соб<strong>и</strong>р рег<strong>и</strong>стр<strong>и</strong>равме <strong>и</strong><br />
во неко<strong>и</strong> од пр<strong>и</strong>ватн<strong>и</strong>те телев<strong>и</strong>з<strong>и</strong><strong>и</strong>, како што се С<strong>и</strong>тел, А1, Телма, Алфа<br />
<strong>и</strong> друг<strong>и</strong>, како <strong>и</strong> повеќето дневн<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, како Дневн<strong>и</strong>к, Утр<strong>и</strong>нск<strong>и</strong><br />
весн<strong>и</strong>к, Време, Вест, Вечер <strong>и</strong> Нова Македон<strong>и</strong>ја. Сепак, рез<strong>и</strong>м<strong>и</strong>рам во<br />
овој дел од моето <strong>и</strong>злагање кое е посветено на улогата на нов<strong>и</strong>нарот<br />
околу следењето на светск<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> конгрес<strong>и</strong>, а на ко<strong>и</strong>, меѓу<br />
другото, вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>ето го свртувам околу акт<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>тел<strong>и</strong> за аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>рањето<br />
на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, <strong>и</strong> констат<strong>и</strong>рам дека неучеството на една тв<br />
ек<strong>и</strong>па на еден таков врвен <strong>и</strong> голем научен соб<strong>и</strong>р – како што беше<br />
Охр<strong>и</strong>дск<strong>и</strong>от слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> светск<strong>и</strong> сам<strong>и</strong>т остава една голема празн<strong>и</strong>на во<br />
<strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вната дејност, не само на една <strong>и</strong>нформат<strong>и</strong>вна куќа, туку таа<br />
остава <strong>и</strong> <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ск<strong>и</strong> послед<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> за целата држава.
_________________________________________________________<br />
200<br />
Сакам Вашето вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е да го задржам уште малку, а с<strong>и</strong>гурен<br />
сум дека ова што ќе го <strong>и</strong>знесам <strong>и</strong> Вас л<strong>и</strong>чно ќе ве <strong>и</strong>нтерес<strong>и</strong>ра, а можеб<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong> ќе ве потт<strong>и</strong>кне во <strong>и</strong>дн<strong>и</strong>те Ваш<strong>и</strong> научн<strong>и</strong> планов<strong>и</strong> <strong>и</strong> ж<strong>и</strong>вотн<strong>и</strong> работн<strong>и</strong><br />
преокупац<strong>и</strong><strong>и</strong>. Нешто ќе проговорам <strong>и</strong> за <strong>и</strong>нд<strong>и</strong>ректното, а не клас<strong>и</strong>чното<br />
нов<strong>и</strong>нарско <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање. А, еве за што станува збор.<br />
М<strong>и</strong>слам дека доволно простор посвет<strong>и</strong>в на <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рањето на<br />
македонск<strong>и</strong>те претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од средствата за јавно <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање за<br />
аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>ја на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката. Сега Вашето вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>е го свртувам на<br />
<strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рањето за македонск<strong>и</strong>те вредност<strong>и</strong>, а во прв план, на македонск<strong>и</strong>от<br />
јаз<strong>и</strong>к, македонската култура, <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја, археолог<strong>и</strong>ја,<br />
македонската пр<strong>и</strong>рода <strong>и</strong> убав<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, од страна на сам<strong>и</strong>те учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> на<br />
Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во<br />
Охр<strong>и</strong>д, а тоа сте В<strong>и</strong>е, поч<strong>и</strong>туван<strong>и</strong> слушател<strong>и</strong> <strong>и</strong> учесн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> што доаѓате од<br />
разн<strong>и</strong> стран<strong>и</strong> на светот. Не с<strong>и</strong>те, но еден значаен дел од Вас, по научувањето<br />
да го п<strong>и</strong>шувате <strong>и</strong> да го говор<strong>и</strong>те македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> запознавајќ<strong>и</strong><br />
се се поопш<strong>и</strong>рно со македонската л<strong>и</strong>тература, почнувате да<br />
п<strong>и</strong>шувате сво<strong>и</strong> стат<strong>и</strong><strong>и</strong>, реферат<strong>и</strong>, а подоцна <strong>и</strong> научн<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong> на македонск<strong>и</strong><br />
јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> со содрж<strong>и</strong>на од македонското поднебје, односно од<br />
просторот во којшто ж<strong>и</strong>вее македонск<strong>и</strong>от народ во неговата држава<br />
Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја. Дал<strong>и</strong> тоа б<strong>и</strong>ло за учеството <strong>и</strong> дружењето на<br />
Сем<strong>и</strong>нарот, за убав<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те на Охр<strong>и</strong>д <strong>и</strong> неговото езеро, за македонск<strong>и</strong>те<br />
трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> сл<strong>и</strong>чно, сеедно, но, во Ваш<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong> по враќањето г<strong>и</strong><br />
пренесувате <strong>и</strong> <strong>и</strong>скуствата од познавањето на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, со кој,<br />
во <strong>и</strong>сто време, г<strong>и</strong> запознавате Ваш<strong>и</strong>те сограѓан<strong>и</strong> во Ваш<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong> со<br />
еден јаз<strong>и</strong>к <strong>и</strong> една л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ја што сте успеале да ја запознаете<br />
<strong>и</strong> да ја науч<strong>и</strong>те. Такв<strong>и</strong>те стат<strong>и</strong><strong>и</strong> г<strong>и</strong> среќаваме во весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>, сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја,<br />
<strong>и</strong>л<strong>и</strong> зборн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> што се објавуваат на Ваш<strong>и</strong>те ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет<strong>и</strong> во Рус<strong>и</strong>ја,<br />
Полска, САД, Канада, Австрал<strong>и</strong>ја, Роман<strong>и</strong>ја, Герман<strong>и</strong>ја, во<br />
Словен<strong>и</strong>ја <strong>и</strong>л<strong>и</strong> К<strong>и</strong>на <strong>и</strong> сл<strong>и</strong>чно. Се разб<strong>и</strong>ра, н<strong>и</strong>е овдешн<strong>и</strong>те домаќ<strong>и</strong>н<strong>и</strong>,<br />
Македонц<strong>и</strong>, со тоа се гордееме <strong>и</strong> многу н<strong>и</strong> е м<strong>и</strong>ло што на тој нач<strong>и</strong>н г<strong>и</strong><br />
аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>рате на многу простор<strong>и</strong> од светот – вредност<strong>и</strong>те на севкупната<br />
македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ка.<br />
За да г<strong>и</strong> потврдам ов<strong>и</strong>е констатац<strong>и</strong><strong>и</strong> ќе наведам <strong>и</strong> пр<strong>и</strong>мер<strong>и</strong>.<br />
Долго време, благодарејќ<strong>и</strong> на пр<strong>и</strong>суството <strong>и</strong> акт<strong>и</strong>вното учество на<br />
Меѓународн<strong>и</strong>от сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура во<br />
Охр<strong>и</strong>д, потоа од <strong>и</strong>зучувањето на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к на македонск<strong>и</strong>те<br />
лекторат<strong>и</strong> во странство, многум<strong>и</strong>на слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> – македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> ја <strong>и</strong>зучуваат<br />
поопстојно македонската <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>ја, посебно <strong>и</strong>стор<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> развојот<br />
на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к. Можеб<strong>и</strong> некој од Вас, пр<strong>и</strong>сутн<strong>и</strong>те за првпат ќе<br />
слушне за некое познато слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чко <strong>и</strong>ме, но тоа со посебна чест <strong>и</strong><br />
гордост со год<strong>и</strong>н<strong>и</strong> се <strong>и</strong>зговара <strong>и</strong> се ч<strong>и</strong>та во нашата македонска сред<strong>и</strong>на.<br />
И однапред, се <strong>и</strong>зв<strong>и</strong>нувам ако не спомнам некое <strong>и</strong>ме што многу знач<strong>и</strong><br />
за македонската наука за јаз<strong>и</strong>кот, но, со посебен респект ќе спомнам<br />
неколкум<strong>и</strong>на што <strong>и</strong> јас л<strong>и</strong>чно г<strong>и</strong> познавам <strong>и</strong> со ко<strong>и</strong> заедн<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> сме г<strong>и</strong>
_________________________________________________________ 201<br />
<strong>и</strong>стакнувале проблем<strong>и</strong>те <strong>и</strong> успес<strong>и</strong>те на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, на македонската<br />
л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура.<br />
Бројн<strong>и</strong> се реферат<strong>и</strong>те <strong>и</strong> научн<strong>и</strong>те трудов<strong>и</strong>, односно кн<strong>и</strong>г<strong>и</strong> во ко<strong>и</strong><br />
се презент<strong>и</strong>раат македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> тем<strong>и</strong> <strong>и</strong> содрж<strong>и</strong>н<strong>и</strong> што г<strong>и</strong> нап<strong>и</strong>шале<br />
академ<strong>и</strong>к Р<strong>и</strong>на Ус<strong>и</strong>кова од Рус<strong>и</strong>ја, академ<strong>и</strong>к В<strong>и</strong>ктор Фр<strong>и</strong>дман од САД,<br />
Волф Ошл<strong>и</strong>с од Герман<strong>и</strong>ја, академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те Зузана Топољ<strong>и</strong>нска <strong>и</strong> Влог<strong>и</strong>мјеж<br />
Пјанка од Полска, Кр<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>на Крамер од Канада, Иван Доровск<strong>и</strong> од<br />
Чешката Републ<strong>и</strong>ка, Нам<strong>и</strong>та Суб<strong>и</strong>ото од Словен<strong>и</strong>ја, Радом<strong>и</strong>р Иванов<strong>и</strong>ќ<br />
<strong>и</strong> М<strong>и</strong>рољуб Стојанов<strong>и</strong>ќ од Срб<strong>и</strong>ја, М<strong>и</strong>ле Том<strong>и</strong>ќ од Роман<strong>и</strong>ја, Јум<strong>и</strong><br />
Накаџ<strong>и</strong>ма од Јапон<strong>и</strong>ја, Г<strong>и</strong>зела Хавранек од Герман<strong>и</strong>ја, Нуло М<strong>и</strong>н<strong>и</strong>с<strong>и</strong> од<br />
Итал<strong>и</strong>ја, Џон Бернс од Англ<strong>и</strong>ја, Кев<strong>и</strong>н В<strong>и</strong>ндл од Австрал<strong>и</strong>ја, М<strong>и</strong>лена<br />
Пш<strong>и</strong>кр<strong>и</strong>лова од Чешката Републ<strong>и</strong>ка, Ала Шешкен <strong>и</strong> Олга Панк<strong>и</strong>на од<br />
Рус<strong>и</strong>ја <strong>и</strong> многу друг<strong>и</strong>. И уште еднаш, повторувам, <strong>и</strong> се <strong>и</strong>зв<strong>и</strong>нувам, а за<br />
тоа сум свесен, во ов<strong>и</strong>е м<strong>и</strong>гов<strong>и</strong> не можам да се сетам на многум<strong>и</strong>на од<br />
н<strong>и</strong>в, <strong>и</strong> нема доволно време <strong>и</strong> простор да г<strong>и</strong> спомнам н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња <strong>и</strong><br />
македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> трудов<strong>и</strong>. Но, н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>от, како трудот на споменат<strong>и</strong>те<br />
слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> – македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> останува врамен во македонската наука за<br />
јаз<strong>и</strong>кот <strong>и</strong> тој ќе се проучува <strong>и</strong> во год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>те што надоаѓаат. А, да не се<br />
оддалечам од мојата главна тема <strong>и</strong> цел – посочувам дека голем број од<br />
споменат<strong>и</strong>те слав<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> односно македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>чк<strong>и</strong> <strong>и</strong>м<strong>и</strong>ња, не се само<br />
научн<strong>и</strong> работн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> од областа на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката, туку, <strong>и</strong>маат, нешто<br />
нов<strong>и</strong>нарско. Зашто, многум<strong>и</strong>на од н<strong>и</strong>в, за македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, за<br />
вредност<strong>и</strong>те од с<strong>и</strong>те сегмент<strong>и</strong> на ж<strong>и</strong>вотот на македонск<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот, т<strong>и</strong>е<br />
п<strong>и</strong>шуваат <strong>и</strong> <strong>и</strong>звестуваат за весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те што <strong>и</strong>злегуваат во н<strong>и</strong>вн<strong>и</strong>те<br />
мат<strong>и</strong>чн<strong>и</strong> земј<strong>и</strong>. Таков, е пр<strong>и</strong>мерот, на пр<strong>и</strong>мер со професорот Волф<br />
Ошл<strong>и</strong>с, кој јас постојано с<strong>и</strong> го в<strong>и</strong>кам колега, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> со сво<strong>и</strong> стат<strong>и</strong><strong>и</strong>,<br />
<strong>и</strong>нформац<strong>и</strong><strong>и</strong> <strong>и</strong> <strong>и</strong>звештат<strong>и</strong> честопат<strong>и</strong> настапува во повеќе рад<strong>и</strong>о <strong>и</strong> тв<br />
куќ<strong>и</strong> во неговата земја Герман<strong>и</strong>ја, а г<strong>и</strong> ч<strong>и</strong>таме негов<strong>и</strong>те репортаж<strong>и</strong> <strong>и</strong> во<br />
неко<strong>и</strong> весн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong> <strong>и</strong> сп<strong>и</strong>сан<strong>и</strong>ја. Такв<strong>и</strong> пр<strong>и</strong>мер<strong>и</strong> среќаваме <strong>и</strong> кај академ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те<br />
Иван Доровск<strong>и</strong>, В<strong>и</strong>ктор Фр<strong>и</strong>дман, кај Олга Панк<strong>и</strong>на, Олга Исаева<br />
<strong>и</strong> неко<strong>и</strong> друг<strong>и</strong> македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>. Тоа знач<strong>и</strong> дека т<strong>и</strong>е г<strong>и</strong> вбројувам <strong>и</strong> во<br />
претставн<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>те на јавн<strong>и</strong>те средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање ко<strong>и</strong> несеб<strong>и</strong>чно <strong>и</strong><br />
на многу добар нач<strong>и</strong>н ја аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>раат македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката во сво<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong>.<br />
Се об<strong>и</strong>дов, поч<strong>и</strong>туван<strong>и</strong> сем<strong>и</strong>нар<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>, <strong>и</strong>дн<strong>и</strong> мо<strong>и</strong> колег<strong>и</strong>, <strong>и</strong>л<strong>и</strong><br />
<strong>и</strong>дн<strong>и</strong> колег<strong>и</strong> на ваш<strong>и</strong>те предавач<strong>и</strong> на овој научен соб<strong>и</strong>р на кој се прават<br />
почетоц<strong>и</strong>те од <strong>и</strong>зучувањето на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, а на кој, по неколку<br />
год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, се потврдуваат многу научн<strong>и</strong> тез<strong>и</strong> во областа на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката,<br />
да г<strong>и</strong> <strong>и</strong>знесам најважн<strong>и</strong>те карактер<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>к<strong>и</strong> од улогата на јавн<strong>и</strong>те<br />
средства за <strong>и</strong>нформ<strong>и</strong>рање врз аф<strong>и</strong>рмац<strong>и</strong>јата на македон<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ката. Н<strong>и</strong>в<br />
г<strong>и</strong> <strong>и</strong>ма многу, б<strong>и</strong> рекол, за н<strong>и</strong>в треба да се зборува долго време. Но, м<strong>и</strong><br />
се ч<strong>и</strong>н<strong>и</strong>, во оваа пр<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ка г<strong>и</strong> <strong>и</strong>стакнавме најважн<strong>и</strong>те, а ко<strong>и</strong> на некој<br />
нач<strong>и</strong>н, с<strong>и</strong>те н<strong>и</strong>е г<strong>и</strong> согледуваме <strong>и</strong> кон н<strong>и</strong>в секогаш <strong>и</strong> б<strong>и</strong> рекол, постојано<br />
треба да <strong>и</strong>маме респект, б<strong>и</strong>дејќ<strong>и</strong> се од огромно значење. Информ<strong>и</strong>рањето<br />
е еден од многу важн<strong>и</strong>те дејност<strong>и</strong>, особено денес, во оваа
_________________________________________________________<br />
202<br />
соврем<strong>и</strong>е, кога со компјутер<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата <strong>и</strong> посебно со д<strong>и</strong>г<strong>и</strong>тал<strong>и</strong>зац<strong>и</strong>јата, се<br />
дава брза <strong>и</strong> опстојна сл<strong>и</strong>ка на в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нската реалност од случувањата на<br />
човеков<strong>и</strong>от ж<strong>и</strong>вот, на окол<strong>и</strong>ната во која што се ж<strong>и</strong>вее. Во тој поглед,<br />
многу важн<strong>и</strong> се <strong>и</strong> Ваш<strong>и</strong>те согледб<strong>и</strong> <strong>и</strong> оценк<strong>и</strong> што г<strong>и</strong> стекнувате <strong>и</strong> ко<strong>и</strong><br />
подоцна г<strong>и</strong> пренесувате во Ваш<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong> во ко<strong>и</strong> што ж<strong>и</strong>веете. Се<br />
надевам по <strong>и</strong>зучувањето на македонск<strong>и</strong>от јаз<strong>и</strong>к, со л<strong>и</strong>тературата <strong>и</strong> културата<br />
на македонск<strong>и</strong>от народ, достојно ќе г<strong>и</strong> презент<strong>и</strong>рате <strong>и</strong> аф<strong>и</strong>рм<strong>и</strong>рате<br />
вредност<strong>и</strong>те на ж<strong>и</strong>вотот што го ж<strong>и</strong>вееме во Републ<strong>и</strong>ка Македон<strong>и</strong>ја.<br />
Нека, јаз<strong>и</strong>кот б<strong>и</strong>де цврст<strong>и</strong>от <strong>и</strong> в<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>от мост меѓу нашата <strong>и</strong><br />
Ваш<strong>и</strong>те земј<strong>и</strong> од ко<strong>и</strong> н<strong>и</strong> доаѓате веќе 44 год<strong>и</strong>н<strong>и</strong>...<br />
Искажувам <strong>и</strong>скрена благодарност до раководството на Меѓународн<strong>и</strong>от<br />
сем<strong>и</strong>нар за македонск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к, л<strong>и</strong>тература <strong>и</strong> култура, а посебно<br />
на проф. д-р Макс<strong>и</strong>м Каранф<strong>и</strong>ловск<strong>и</strong> што м<strong>и</strong> овозмож<strong>и</strong> пред Вас да<br />
<strong>и</strong>скажам дел од моето нов<strong>и</strong>нарско <strong>и</strong>скуство, кое може на многум<strong>и</strong>на од<br />
Вас, да в<strong>и</strong> кор<strong>и</strong>ст<strong>и</strong> во текот на ж<strong>и</strong>вотот... Уште еднаш В<strong>и</strong> благодарам на<br />
вн<strong>и</strong>ман<strong>и</strong>ето што м<strong>и</strong> го посвет<strong>и</strong>вте...
А Д Р Е С А Р<br />
НА УЧЕСНИЦИТЕ НА XLIV МЕЃУНАРОДEН СЕМИНАР<br />
ЗА МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК, ЛИТЕРАТУРА И КУЛТУРА ПРИ<br />
УНИВЕРЗИТЕТОТ „СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“ во СКОПЈЕ<br />
(Охр<strong>и</strong>д, 27.6 do 13.7.<strong>2011</strong>)<br />
АВСТРАЛИЈА<br />
Bourke Vivienne<br />
PO BOX 1140<br />
Kangaroo Flat<br />
Vic 3555 Australia<br />
Tel.: +61 03 54478954<br />
e-mail: vasilkabourke@hotmail.com<br />
Lazaroff Tamara Dorathy<br />
Homelessness Intervention Worker<br />
Dom. 36a Dauphin Terrace<br />
Highgate Hill 4101<br />
QUEENSLAND, AUSTRALIA<br />
00 61 7 0406 934 249<br />
e-mail: taazan@hotmail.com<br />
АВСТРИЈА<br />
Branko Tošović, redovni profesor<br />
Universitat Graz, Institut für Slawistik<br />
8010 Graz<br />
Mercugasse 12/16<br />
0043 676 502 44 33<br />
branko.tosovic@uni-graz.at
_________________________________________________________<br />
204<br />
БЕЛГИЈА<br />
Duthoy Bernard<br />
Nieuwlandstraat 73, 8400 Oostende<br />
Tel.: +32 59 250 255<br />
e-mail: bernard.duthoy@pandora.be<br />
БОСНА<br />
Elma Turković, student<br />
Porodice Ribar br. 43<br />
Tel.: 0038761518889<br />
e-mail: elmaturkovic@hotmail.com<br />
БУГАРИЈА<br />
Рангелов Спас, лектор<br />
Ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong> факултет -<strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong> <strong>„Св</strong>. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј“ во Скопје<br />
Ул. Коста Новаков<strong>и</strong>ќ, бр.42-16, Скопје<br />
Tel.: 071 768 949<br />
e-mail: rangelovsa@yahoo.com<br />
Gruev Mihail<br />
Sofija 1000, st. Brata Miladinovi N 0 38<br />
Sofiski univerzitet “ Sv. Kliment Ohridski”<br />
Tel. +3598999988159<br />
e-mail: michailgruev@yahoo.com<br />
Стојанова Радост<strong>и</strong>на<br />
Иконом<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong> ун<strong>и</strong>верс<strong>и</strong>тет – Варна<br />
Колеж по тур<strong>и</strong>за,<br />
Ул. Ст. Кардажа 32, Варна<br />
ул. „Трак<strong>и</strong>ја“ бл.145А, вл. Б, ап.6<br />
4023 Пловд<strong>и</strong>в<br />
Тел. +359896620407<br />
e-mail: radostina_stojanova@yahoo.com<br />
Прл<strong>и</strong>чева Гр<strong>и</strong>горова Олга, ф<strong>и</strong>лолог<br />
Ул. Св. Теодос<strong>и</strong>ј Трновск<strong>и</strong>ј бр. 14А, Соф<strong>и</strong>ја<br />
+359884 890266<br />
e-mail: oparl@abv.bg
_________________________________________________________ 205<br />
К<strong>и</strong>рјанов Бож<strong>и</strong>дар, електро<strong>и</strong>нженер<br />
Ул. „Гоце Делчев“ 7, Санданск<strong>и</strong><br />
Тел. +35974638146<br />
ГЕРМАНИЈА<br />
Wolf Oschlies, професор<br />
Am Bruch 2<br />
D-50171 Kerpen<br />
Deutschland<br />
tel. 0049 22 37/4935<br />
e-mail: wolf.oschlies@gmx.de<br />
Nerenz Angela, student<br />
Mittelstr 09<br />
06 108 Halle/Salle<br />
tel. 0049-160-2046224<br />
e-mail: angela.nerenz@gmail.com<br />
КИНА<br />
Xiao Yin<br />
North Avenue Xisanhuan No.2 Beijing Foreign Studies University P.O Box<br />
79. 100089 P.R. China<br />
(+0086)15120005056<br />
e-mail: catherinexiao1126@gmail.com<br />
Li Manshu<br />
North Avenue Xisanhuan No.2 Beijing Foreign Studies University P.O<br />
Box79<br />
100089 P.R. China<br />
(+0086)15120005135<br />
e-mail: djanali@yahoo.cn<br />
КОРЕЈА<br />
Chae Yoo Jung, student<br />
Balgarija, Sofija 1000<br />
Ul. Taras Shevcenko 20 BhA ap.10<br />
e-mail: myjeje 93@gmail.com
_________________________________________________________<br />
206<br />
Jeang Dasom, student<br />
9-502, Jang-mi Apt,Yucheon Dong<br />
Jung-gu, Dnejem, Korea<br />
tel. 0082-10-4414-4209<br />
e-mail: zzanghs2@naver.com<br />
Shin Ka Young, student<br />
104-1102, Mao KungHwa Apt. Wonlpyeong dong<br />
Se-gu, Dajeon, Koreja<br />
tel.082-10-9655-478<br />
e-mail: sgy8478@naver.com<br />
ПОЛСКА<br />
Jolanta Sujecka<br />
Ul. Sw. Wincentego 110 n. 49<br />
03-291 Warshava<br />
Tel. + 48 005 – 571-985<br />
e-mail: jolanta.sujecka@ili.uw.edu.pl<br />
Maciej Kawka, profesor<br />
Uniwersytet Jagielloński<br />
dom.: 31-619 Kraków Budziszyńska 42<br />
tel.: 4812 6419190<br />
e-mail: sakawka@cyf-kr.edu.pl<br />
Irena Stawawy-Kawka, profesor<br />
Uniwersytet Jagielloński<br />
dom.: 31-619 Kraków Budziszyńska 42<br />
tel.: 4812 6419190<br />
e-mail: sakawka@cyf-kr.edu.pl<br />
Jan Sokolovski, slavist<br />
Uniwersytet Wroclawskie<br />
Ul. Bacciarellego 51/8, 51-649 Wroclaw<br />
Dom: Ul. Pocztowa 9, 53-313 Wroclaw<br />
tel.: 48 71 3448 92 53<br />
e-mail: jansokol@biskupin.wroc.pl<br />
Fleischerowicz Lukasz, doktorant<br />
Univerzitet „Adam Mickiewicz “ - Poznan<br />
FABRYCZNA 2A/3, 61-524 POZNAN, POLSKA<br />
Tel.: _____+48698798874<br />
e-mail: FLAYSZER@OP.PL
_________________________________________________________ 207<br />
Kamil Szmid, student<br />
Univerzitet „Adam Mickiewicz “ - Poznan<br />
Ul. Grel 109<br />
No Targ 34-400<br />
tel. 609 143 814<br />
e-mail: kamil.szmid@gmail.com<br />
Barbara Jarysz, student<br />
Univerzitet „Adam Mickiewicz “ - Poznan<br />
Ul. Sievakowska 21<br />
64-510 Wronki<br />
tel. + 48 506 263 094<br />
e-mail: barbara_jarysz@op.pl<br />
Rekas Joanna, student<br />
Univerzitet „Adam Mickiewicz “ - Poznan<br />
Ul. A. Kosinskiego 15/15<br />
61-519 Poznan<br />
tel. + 48 50 86 30 997<br />
e-mail: Rekasus@yahoo.com<br />
Rzezvicki Piotr, student<br />
Przemysl ul Borelowskiego 15/17<br />
tel. 488665394789<br />
e-mail: piotrrzezwicki@gmail.com<br />
Durlak Joanna, student<br />
Ul. Glebowa 14 F<br />
40-630 Katowice<br />
tel. 505871795<br />
e-mail: durlakowa@oh.pl<br />
Sokol Jakub, student<br />
dom.: 30-139 Kraków , Jablonkowska 17/17<br />
tel.: 48 12 637 8974<br />
e-mail: jjsokol@interia.pl<br />
Lukowska Gabriela, student<br />
Ul. Turystyczna 69/16<br />
44-335 Yastrze, bie zdroj<br />
tel. 663 614 387<br />
e-mail: pearl_no_jam@op.pl
_________________________________________________________<br />
208<br />
Omelanska Joanna, student<br />
Ul. Korfantego 21/8<br />
41-705 Ruda Slaska<br />
tel. 606 908 962<br />
e-mail: joannakd@tlen.pl<br />
Plonka Karolina, student<br />
1-maja 14/5 street<br />
Kalety 42-660<br />
tel. +665 805 825<br />
e-mail: karolinaplonka7@gmail.com<br />
Gierat Michal Krzystof<br />
Nowy Gaj 2, 24-204 Wojciechow, Poland<br />
Tel.: 0048 609907501<br />
e-mail: mapgat1980@gmail.com<br />
Dragouni Olimpia, student<br />
Ul. Grochowska 341/225<br />
03-822 Warsawa, Polska<br />
tel. +38970676874<br />
e-mail: mailolimpii@gmail.com<br />
Dagmara Salenga, lector<br />
Ф<strong>и</strong>лолошк<strong>и</strong> факултет-<strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong> <strong>„Св</strong>. <strong>К<strong>и</strong>р<strong>и</strong>л</strong> <strong>и</strong> Метод<strong>и</strong>ј” во Скопје<br />
Ул. Коста Новаков<strong>и</strong>ќ, бр.42-1/7, Скопје<br />
Tel.: 075 910 859<br />
e-mail: dszalega@gmail.com<br />
Jocz Lechoslaw, naucen sorabotnik<br />
Univerzitet vo Lajpcig<br />
Meusdorfer Str. 2/87<br />
04277 Leipzig, Deutschland<br />
Tel.: 4917699078205<br />
e-mail: jocz@rz.uni-leipzig.de<br />
Swierczek Agnieszka, student<br />
Ul. P. Godzka 28, 43-267 Suszec, Poland<br />
Tel.: 4917699078205<br />
e-mail: agn.swierczek@gmail.com<br />
Zak Marek<br />
Zawodna 8/4, 44 – 103 Gliwce, Poland<br />
Tel. +48 516 90 29 39<br />
e-mail: mare_zak@wp.pl
_________________________________________________________ 209<br />
Pyltak Magdalena, assistant<br />
Instytot Filologii Slowinskie,<br />
Uniwersytet Jagiellonski, Krakow<br />
Tel. +48 698 035 457<br />
e-mail: magdalena.pyltak@uj.eolu.pl<br />
РЕПУБЛИКА СРБИЈА<br />
Пер<strong>и</strong>ќ М<strong>и</strong>л<strong>и</strong>ца, student<br />
Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong> факултет - Н<strong>и</strong>ш<br />
16253 Брестовац<br />
тel. + 38165432-1916<br />
e-mail: micka91@live.se<br />
Стојков<strong>и</strong>ќ Јелена, student<br />
Ф<strong>и</strong>лозофск<strong>и</strong> факултет - Н<strong>и</strong>ш<br />
Браќа Роганов<strong>и</strong>ќ 14, 18400 прокупље<br />
тel. + 38164 5798469<br />
e-mail: la.chanteuse4@gmail.com<br />
М<strong>и</strong>лан Богданов<strong>и</strong>ќ<br />
Ул<strong>и</strong>ца Васе Албанца 106,18360 Сврљ<strong>и</strong>г<br />
Тел. 381607173000<br />
e- mial: saintmilan@gmail.com<br />
Tomanova Marija<br />
РОМАНИЈА<br />
Carmen Ionela BANTA, PhD<br />
Lecturer, Faculty of Letters<br />
Craiova UNIVERSITY<br />
Ул. Деснацу<strong>и</strong> бр.26 блок А3, влез 1, стан 64<br />
Крајова, Долж<br />
Romania<br />
Tel.++ 407 21 96 38 38<br />
e-mail: carmenbanta74@yahoo.com<br />
Bratu Andrea, teacher<br />
Univrsity of Craiova<br />
Calea BUcuresti 58, D2/5/2<br />
Craiova, 200515 Romania<br />
e-mail: abratu@yahoo.com
_________________________________________________________<br />
210<br />
РУСИЈА<br />
Ольга Паньк<strong>и</strong>на, преведувач<br />
Ambasada na Republika Makedonija vo Moskva<br />
Бульвар Яна Райн<strong>и</strong>са<br />
д. 45, к.2, кв. 289<br />
Москва, Росс<strong>и</strong>я<br />
тел.: +007 916 56 22 133<br />
e-mail: olga_pankina@hotmail.com<br />
Вережн<strong>и</strong>кова Елена, професор<br />
Московск<strong>и</strong>й государсвенный ун<strong>и</strong>верс<strong>и</strong>тет<br />
<strong>и</strong>м. М.В. Ломоносова<br />
Ломоносовск<strong>и</strong>й пр.д. 3, корп. 2, кв. 63<br />
119261 Москва<br />
Tel.: 499 –134–72 –80, mob.: 906 771 86 73<br />
E-mail: eluska@mail.ru<br />
Пентковск<strong>и</strong>й Алексей, професор<br />
Московская Духовная Академ<strong>и</strong>я<br />
Московская обл., Серг<strong>и</strong>ево<br />
Посадеск<strong>и</strong>й рег<strong>и</strong>он, г. Хотьково, Ул. I Станц<strong>и</strong>оння , д. I-A-29<br />
Rossia, 141370 Moskovskaja oblast, Sergievo-Posadskii rajon, g. Hotkovo,<br />
ul. 1-ja Stancionnaoja, d. 1-A-29<br />
Tel. __+79169107442<br />
e-mail: pentkov@gmail.com<br />
Kuglerova Maria, filolog<br />
Rusija, Kalinin grad 236041, Kujbysheva 113A-15<br />
tel. +48666575925<br />
e-mail musar96@o2.pl , balkich@list.ru<br />
Morozova Maria<br />
Institute for Linguistic Studies, Russian Academy of Sciences (ILI RAN)<br />
Dom. : 19-113, Izhorskogo Bataliona St.<br />
Kolpino, Saint-Peterburg, 196655<br />
tel.<br />
e-mail:<br />
Sorokin Danila, istrazuvac<br />
Saratovski drzaven univerzitet, g. Saratov , ul. Rabochaja 62/68. kv. 35<br />
Росс<strong>и</strong>я<br />
tel.: +7 9033802715<br />
+7 88452548344<br />
E-mail: danila-sorokin@mail.ru
_________________________________________________________ 211<br />
Савч<strong>и</strong>ц Олга, студентка<br />
Пермск<strong>и</strong> државен педагошк<strong>и</strong> факултет<br />
Перм, Букс<strong>и</strong>рnаја, 15- stan 34<br />
Тел. +89638741382<br />
Е-пошта: bageera90@mail.ru<br />
Sitnikova Elena, student<br />
Permski gosudarstveni univerzitet<br />
с,Кал<strong>и</strong>н<strong>и</strong>но, ул. 8-е марта, 13, 617 442<br />
tel. 8951 931 40 10<br />
e-mail: рус<strong>и</strong>нка_09@mail.ru<br />
Заблотнаја Соф<strong>и</strong>ја, постд<strong>и</strong>пломец, предавач<br />
Воронесск<strong>и</strong> господарствен<strong>и</strong> ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет<br />
Рус<strong>и</strong>ја, 39402, Воронеж<br />
ул. Лен<strong>и</strong>нградская д.134, кв. 83<br />
тел. +7910 348 5982<br />
e-mail: zablotnaya.s@yandex.ru<br />
Лаврова Надежда<br />
Воронесск<strong>и</strong> господарствен<strong>и</strong> ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет<br />
Рус<strong>и</strong>ја, 39400, Воронеж<br />
Ул. Энгељса 10<br />
Тел. +79805012648<br />
e-mail: torever601@yandex.ru<br />
Вопсрушева Александра, студент<br />
Московск<strong>и</strong> државан ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет<br />
„Ломоносов“, Москва<br />
Ул. Лен<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>й д.3, кб.171<br />
Тел. +7915 3435029<br />
e-mail: mss-vah@yandex.ru<br />
Заlјцева Јана, студент<br />
Moskovski drzaven univerzitet „Lomonosov“<br />
г. Москва, ул. Оненскаја, дом. 28, кв. 94<br />
tel. +8-916-270-82-84<br />
e-mail: spirit-8@imail.ru<br />
Шафр<strong>и</strong>на Дарја, студент<br />
Moskovski drzaven univerzitet „Lomonosov“<br />
г. Москва, ул. Академ<strong>и</strong>ка В<strong>и</strong>ноградова, дом. 10/1, кв. 58<br />
tel. +7-916-365-52-21<br />
e-mail: shafrina@yandex.ru
_________________________________________________________<br />
212<br />
Kikilo Natalija, student<br />
Moskovski dr`aven univerzitet „Lomonosov“<br />
г. Москва, ул. Вернадскоп , дом. 37, 721-1<br />
tel. 89150349105<br />
e-mail: voshod-nk@mail.ru<br />
Elena Ivanova, profesor<br />
Санкт-Петербург,Gosudarstveni universitet<br />
Колп<strong>и</strong>но, ул. Октябрскaя, д. 63, кв. 113<br />
Росс<strong>и</strong>я 196655<br />
tel.: 812- 4636 400<br />
e-mail: eli2403@yandex.ru<br />
Arutjuwan Laura, student<br />
Москoвska oblast g. Fologoprudnij, ул.Sportivnaja, br. 3<br />
tel. 7 916 716 2029<br />
e-mail: artlayra@mail.ru<br />
Alina Kostrichenko, uchitel<br />
Moscow, ul.Solzhenitsyna 11/13-32<br />
tel. +77 926 733 46 00<br />
e-mail: murenkova@gmail.com<br />
Зубарева Анастас<strong>и</strong>ја<br />
Perm State University<br />
Perm, Geologov st.8-36<br />
tel. +7 922 6408 908<br />
e-mail: Zubereva.anastasiya@rambler.ru<br />
Erofeeva Tamara<br />
Perm State University<br />
Dom.: Russia, Perm, Petropavlovskaja g. 119 A- kb. 62<br />
tel. +7(342)2465130, +7(342)2 396-417<br />
e-mail: erofkaf@rambler.ru<br />
Трегубов Андреј, студент<br />
Московска православна духовна академ<strong>и</strong>ја<br />
dom.: Пермскаја област, г.Чајсковск<strong>и</strong>, Пр<strong>и</strong>морск<strong>и</strong> булевар, 23 / 22<br />
tel. +79852321120<br />
e-mail: supercadilo@gmail.com<br />
Suhanova Anastasija<br />
dom: Moscow, Tayninskaya, 5/78<br />
tel: +79096781109<br />
e-mail: olgitta1@yandex.ru
_________________________________________________________ 213<br />
Sadovnikova Sofia<br />
Address: Moscow, 9 Parkovaja 57/4. N 0 8<br />
Tel: +79269626173<br />
Email: sadsofya@yandex.ru<br />
Шешкен Ала<br />
119607 Moscow, st. Ramenki 9/1 103<br />
Tel. +7495 931 23 73<br />
e-mail: asheshken@yandex.ru<br />
Vera Dubrova<br />
119607 Moscow, st. Ramenki 9/1 103<br />
Tel. +7495 931 23 73<br />
Valerija Berzina<br />
Marija Poljakova<br />
Бульвар Яна Райн<strong>и</strong>са<br />
д. 45, к.2, кв. 289<br />
Москва, Росс<strong>и</strong>я<br />
тел.: +007 916 56 22 133<br />
Maja Petrovi}<br />
Luza Milutina<br />
Elizabeta Milotna<br />
САД<br />
Atanasiu Elena, asistent<br />
Spanish Language and Literature at University of Nevada, Reno<br />
1225 N.Sierra, St. #3<br />
RENO NV 89503<br />
USA<br />
Tel: +1(775) 287 2246<br />
e-mail: eleni_siu@hotmail.com<br />
Ksenia Zanon,<br />
Indiana University<br />
720 S College Mall Rd Apt.A-7 Bloomington In 47401 USA<br />
Tel: +1 202 352 3220<br />
e-mail: kzanon@indiana.edu
_________________________________________________________<br />
214<br />
Ransohoff Jake, student<br />
1357 E. Hyde Park Blvd., Apt. #3<br />
Chicago, IL, USA, 60615<br />
Tel: _813-601-8234<br />
e-mail: jransohoff@uchicago.edu<br />
Dave Wilson Ricard<br />
e-mail: davewilson@gmail.com<br />
Stefan Palmer<br />
2965 Ski Trail Lane-Box 882241<br />
Steambol Springs CO 80488<br />
Tel. +9708716292<br />
e-mail. palmerstefan@gmail.com<br />
СЛОВАЧКА<br />
Jakub Matejko<br />
Mierova 28, 82105 Bratislava<br />
Tel. 00421-2-43427832<br />
e-mail: Jakub.matejko@gmail.com<br />
СЛОВЕНИЈА<br />
Maric Mojca, student<br />
Gosposvetska Cesta 34<br />
2000 Maribor, Slovenija<br />
Tel: 0038631691899<br />
e-mail: mojca.maric@guest.arnes.si<br />
Kovacic Nina, student<br />
Selski Vrh 12, 3215 Loce, Slovenija<br />
Tel: 0038 641 502 550<br />
e-mail: nina.kovacic.nina@gmail.com<br />
Dolžan Sonja, doktorant<br />
Filozofska fakulteta Ljubljana<br />
Markova Pot 24<br />
1270 Litija, Slovenija<br />
tel: 00386 31 560 646<br />
e-mail: sonja.dolzan@gmail.com
_________________________________________________________ 215<br />
Јежовн<strong>и</strong>к В<strong>и</strong>ктор<strong>и</strong>ја, студент<br />
<strong>Ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет</strong> во Љубљана<br />
Dom. Вел<strong>и</strong>к<strong>и</strong> Врх 34, 3327 Шмартно об Пак<strong>и</strong>, Словен<strong>и</strong>ја<br />
tel: 00386 41717457<br />
e-mail: viktorija@g-server.com<br />
Horvat Nadja, student<br />
[afarsko 42A, 9240 Qutomer<br />
tel: 00386 41 489 007<br />
e-mail: udontwannagothere69@yahoo.com<br />
Tanja Simic<br />
Runkova 20, 1000 Ljubljana<br />
Tel. +386 40 271 165<br />
e-mail: tanja.simic@hotmail.com<br />
Namita Subioto, професор<br />
Soze 5, 6250 Ilirska Bistrica,<br />
Slovenija<br />
ТУРЦИЈА<br />
Ajas Iren Dilara, student<br />
Kiptas Sk. Kaykdag Cad. Hilal Konuflar, A.6, d.5, Atasehir, Istanbul<br />
Tel.:+0531 361 4753<br />
e-mail: irenayes@hotmail.com<br />
УКРАИНА<br />
Багрjана (Багрjанцева) Ана (Ганна), pisatel<br />
Р.Македон<strong>и</strong>jа, Скопjе, ул. 29 Ноемр<strong>и</strong>, № 69, стан 6<br />
Укра<strong>и</strong>на, гр.К<strong>и</strong>ев, ул. Вас<strong>и</strong>ленко, №14-Г, ст. 89<br />
Tel.: 076422806<br />
e-mail: bagryana@ukr.net<br />
Kovaltik Irena<br />
Укра<strong>и</strong>на, гр.К<strong>и</strong>ев 28 , ул. Bol{ev K. 10, kv.58<br />
Tel.: 38067 406 3045<br />
e-mail: ohmyz@ukr.net<br />
Okhotna Olena, asistent<br />
К<strong>и</strong>евск<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>оналнен ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет „Тарас Шевченко“<br />
Укра<strong>и</strong>на, гр.К<strong>и</strong>ев, М<strong>и</strong>лославска str. 31b ap. 255, 02097<br />
Tel.: 00 38 068 322 8463<br />
e-mail: malkus16@gmail.com
_________________________________________________________<br />
216<br />
Zakhutska Oksana<br />
Khmelnytskyi region, Shepetivka district, Pashuky 30423<br />
O. Koshovyi Street, 5 Ukraine<br />
Tel.: 38 097 89 55 993<br />
e-mail: oksana.zov@gmail.com<br />
Soroka Olga<br />
ас<strong>и</strong>стент по българск<strong>и</strong> ез<strong>и</strong>к <strong>и</strong> по укра<strong>и</strong>нск<strong>и</strong> јаз<strong>и</strong>к во Лвовск<strong>и</strong>от<br />
нац<strong>и</strong>онален ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет Иван Франко<br />
dom.tel.: 9712144 mobilen 0889583989<br />
e-mail: solha@i.ua,<br />
oldzunia@yahoo.com<br />
Гумен<strong>и</strong>к Андр<strong>и</strong>ј,<br />
К<strong>и</strong>евск<strong>и</strong> нац<strong>и</strong>онален ун<strong>и</strong>верз<strong>и</strong>тет „Тарас Шевченко“<br />
Укра<strong>и</strong>на, гр. Гостомељ, ул. Проскур<strong>и</strong>вска, 1, <strong>и</strong>.п.3<br />
Тел: + 093 272 29 66<br />
e-mail: andriy_zyggy@bigmir.net<br />
УНГАРИЈА<br />
Bolja Ana Marija, asistent<br />
Budapest 1094<br />
Tompa u.8, Hungary<br />
Tel.: 00 36 70 312 6825<br />
e-mail: bolya.annamaria@mtf.hu<br />
Hatala Tünde, student<br />
Budapest, Kdrus u.1<br />
1213 Hungary<br />
Tel.: 00 36 70 386 4440<br />
e-mail: tundique@gmail.com<br />
ФИНСКА<br />
Laaksonen Mika Ladislav<br />
Freelance Translator/Interpreter, Helsinki, Finland<br />
Dom.: Vattuniemenkuja 3 D 53, 00210, Helsinki, Finland<br />
Tel.: +358440577730<br />
e-mail: mika.laaksonen@welho.com
_________________________________________________________ 217<br />
ФРАНЦИЈА<br />
Islam Ervin, student<br />
Tel.: 33 6 65 91 09 30<br />
e-mail: ievinen12@hotmail.fr<br />
ХРВАТСКА<br />
Opašić Maja, asistent<br />
Krsiniceva 4, 51000 Rijeka<br />
Tel.: 091 726 32 97<br />
e-mail: mopasic@ffri.hr<br />
Crnić Mirjana, asistent<br />
Kozala 82, 51000 Rijeka<br />
Tel.: 051/515-081; 095/912 7024<br />
e-mail: crnic81@gmail.com<br />
Jagetic Gabriela, student<br />
Skokov Prilaz 8, 10 020 Zagreb<br />
Tel.: +385915694609<br />
e-mail: gabi.jagetic@gmail.com<br />
Cebović Ines, student<br />
Trg Kralja Tomislava 32<br />
10410 Velika Gorica<br />
Tel.: +385916213878<br />
e-mail: ines.cebovic@gmail.com<br />
ЧЕШКА<br />
Ivan Dorovsky , професор<br />
Velkopavlovická 2<br />
62800 Brno<br />
Česká Republika<br />
Телефон: 604 150 954<br />
e-mail: dorovski@volny.cz<br />
Dagmar Dorovska, доцент<br />
Velkopavlavická 2<br />
62800 Brno<br />
Česká Republika<br />
Телефон: 732 698 374<br />
e-mail: dorovski@volny.cz
_________________________________________________________<br />
218<br />
Jaroslav Zukerstein, student<br />
Vchynice 112<br />
410 02 Lovosice,<br />
Česká Republika<br />
Тел.: 420 723 568 916<br />
e-mail: jarazuker@seznam.cz<br />
Mrkyvkova Jana, student<br />
Capkova 13, 602 00 Brno<br />
Česká Republika<br />
Тел.: 420 728 501 886<br />
e-mail: janamrkyvkova@gmail.com<br />
Halgas Јan, student<br />
Vondrakova 2A Brno 035 00<br />
Česká Republika<br />
Тел.: 420 723 362 338<br />
e-mail: halgasjan@centrum.cz<br />
Chalupová Kamila<br />
Lesní 628<br />
Velké Opatovice 679 63<br />
Czech Republic<br />
Тел.: +420739519650<br />
e-mail: Kchalupova@seznam.cz
СОДРЖИНА<br />
ПОЗДРАВНА РЕЧ НА ПРОФ. Д-Р ВЕЛИМИР СТОЈКОВСКИ<br />
РЕКТОР НА УНИВЕРЗИТЕТОТ ,,СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“ ......................... 7<br />
ПOЗДРАВНА РЕЧ НА Г-ЃА ЕЛИЗАБЕТА КАНЧЕВА-МИЛЕВСКА,<br />
МИНИСТЕРKA ЗА KULTURA НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ................ 9<br />
ИЗВЕШТАЈ НА МЕЃУНАРОДНИОТ СЕМИНАР<br />
ЗА МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК, ЛИТЕРАТУРА И КУЛТУРА<br />
НА УНИВЕРЗИТЕТОТ ,,Св. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“ ....................................... 11<br />
ЈАЗИК<br />
Снежана Велковска<br />
ОНИМИСКИ ФРАЗЕОЛОГИЗМИ<br />
ВО МАКЕДОНСКАТА ФРАЗЕОЛОГИЈА ........................................................ 21<br />
Весел<strong>и</strong>нка Лабровска<br />
ОД ОСОБЕНОСТИТЕ НА МАКЕДОНСКИТЕ ДИЈАЛЕКТИ ........................ 31<br />
Снежана Веновска-Антевска<br />
ВЛОГОТ НА БЛАЖЕ РИСТОВСКИ ВО РАСВЕТЛУВАЊЕТО<br />
НА ЖИВОТОТ И ДЕЈНОСТА НА КРСТЕ П. МИСИРКОВ ........................... 41<br />
Људм<strong>и</strong>л Спасов<br />
БЛАЖЕ КОНЕСКИ ЗА ЛИКОТ<br />
НА СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ (ТИХИТЕ КАНДИЛА) ............................... 53<br />
Слав<strong>и</strong>ца Велева<br />
ЗБОРООБРАЗУВАЊЕТО И ФУНКЦИОНАЛНИТЕ<br />
СТИЛОВИ ВО МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК ...................................................... 57<br />
Трајко Стаматовск<strong>и</strong><br />
КОН 90-ГОДИШНИНАТА НА БЛАЖЕ КОНЕСКИ ....................................... 67
ЛИТЕРАТУРА<br />
Науме Рад<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong><br />
ОГЛЕДАЛО ВО НАШЕТО МИНАТО И ВО НАШАТА ИДНИНА<br />
Кон 150-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од објавувањето на Зборн<strong>и</strong>кот на М<strong>и</strong>лад<strong>и</strong>новц<strong>и</strong> ..... 77<br />
Кат<strong>и</strong>ца Ќулавкова<br />
ПРОЗНОТО ТВОРЕШТВО НА БЛАЖЕ КОНЕСКИ ...................................... 95<br />
Академ<strong>и</strong>к М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов<br />
ПОЕТОТ КОНЕСКИ<br />
(<strong>и</strong>злагање на акад. М<strong>и</strong>лан Ѓурч<strong>и</strong>нов на промоц<strong>и</strong>јата<br />
на прв<strong>и</strong>те два тома - „поез<strong>и</strong>ја“, кн. I <strong>и</strong> II - од кр<strong>и</strong>т<strong>и</strong>чкото <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е<br />
на целокупн<strong>и</strong>те дела на Блаже Конеск<strong>и</strong>) .................................................. 101<br />
Маја Јак<strong>и</strong>мовска-Тош<strong>и</strong>ќ<br />
30 ГОДИНИ ПОСТОЕЊЕ И ДЕЈНОСТ<br />
НА ИНСТИТУТОТ ЗА МАКЕДОНСКА ЛИТЕРАТУРА .............................. 107<br />
ИСТОРИЈА, КУЛТУРА, ФОЛКЛОР И ТРАДИЦИЈА<br />
Блаже Р<strong>и</strong>стовск<strong>и</strong><br />
МЛАДАТА МАКЕДОНСКА КНИЖОВНА ДРУЖИНА КАКО<br />
МЕЃНИК ВО КУЛТУРНО-НАЦИОНАЛНАТА ИСТОРИЈА<br />
- По повод 120-год<strong>и</strong>шн<strong>и</strong>ната од основањето - ................................................ 113<br />
В<strong>и</strong>олета Ачкоска<br />
МАКЕДОНСКАТА БОРБА ЗА ДРЖАВНОСТ<br />
И ОПСТОЈУВАЊЕ (1941-<strong>2011</strong>) ....................................................................... 137<br />
В<strong>и</strong>ктор Л<strong>и</strong>лч<strong>и</strong>ќ<br />
ХИПОТЕЗА ЗА УБИКАЦИЈА НА ГРАДОТ ЛИНК ...................................... 153<br />
Наташа Котлар-Трајкова<br />
МАКЕДОНСКОТО НАЦИОНАЛНО ДВИЖЕЊЕ<br />
ВО XIX ВЕК, ОСОБЕНОСТИ И ПРОЦЕСИ .................................................. 161<br />
Лорета Георг<strong>и</strong>евска-Јаковлева<br />
ПРЕД ДОЖДОТ И ПРАШИНА НА МИЛЧО МАНЧЕВСКИ:<br />
ИЛИ КОГА ОБЈЕКТОТ СТАНУВА СУБЈЕКТ .............................................. 179<br />
Иван Гл<strong>и</strong>горовск<strong>и</strong><br />
УЛОГАТА НА ЈАВНИТЕ СРЕДСТВА ЗА ИНФОРМИРАЊЕ<br />
ВРЗ АФИРМАЦИЈА НА МАКЕДОНИСТИКАТА ........................................ 187<br />
АДРЕСАР ........................................................................................................... 203
Change language