O Εκτοπισμός στην Κύπρο 

Οι Συνέπειες της Πολιτειακής 

και της Στρατιωτικής Διαμάχης 

Έκθεση 1 

Βιωματικές Ιστορίες: 

Ελληνοκυπριακή Κοινότητα 

Όλγα Δημητρίου

Για την συγγραφέα 

H Όλγα Δημητρίου είναι Ανώτερη Ερευνητική Σύμβουλος, του Κυπριακού Κέντρου 

του Διεθνούς Ερευνητικού Ινστιτούτου του Όσλο για την Ειρήνη (PRIO). Είναι Κοινωνική 

Ανθρωπολόγος (PhD, 2002, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου) με μακρά εμπειρία σε 

εθνογραφικές έρευνες στην Ελλάδα και την Κύπρο. Κατείχε ακαδημαϊκές θέσεις στα 

Πανεπιστήμια του Κέμπριντζ και της Οξφόρδης και έχει εφαρμοσμένη ερευνητική 

εμπειρία στη Διεθνή Αμνηστία. Η εργασία της, η οποία είναι δημοσιευμένη σε έγκριτα 

περιοδικά κοινωνικών επιστημών και συλλογικούς τόμους, επικεντρώνεται σε 

διαδικασίες αναγνώρισης μειονοτήτων, σε πολιτικές ανθρώπινων δικαιωμάτων, τις 

Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις, τη μετανάστευση και τον αποκλεισμό, το φύλο εν καιρώ 

πολέμου και ειρήνης και την πολιτισμική κληρονομιά σε εμπόλεμες ζώνες. Τα τελευταία 

έξι χρόνια εργάζεται με θέματα που αφορούν τους πρόσφυγες στην Κύπρο.

O ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ 

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΗΣ ΚΑΙ 

ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚHΣ ΔΙΑΜAΧΗΣ 

Έκθεση 1 

ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ: 

ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΑΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 

Όλγα Δημητρίου

Peace Research Institute Oslo (PRIO) 

Hausmanns gate 7 

PO Box 9229 Oslo 

NO-0134 OSLO, Norway 

Τηλέφωνο +47 22 54 77 00 

Τηλεομοιότυπο +47 22 54 77 01 

Ηλ. διεύθυνση: info@prio.no 

Ιστοσελίδα: www.prio.no 

Το PRIO ενθαρρύνει τους ερευνητές του και τους ερευνητικούς του συνεργάτες να δημο - 

σιεύουν τις εργασίες τους σε επιστημονικά περιοδικά και σε σειρές βιβλίων καθώς και σε 

σειρά Εκθέσεων, Εργασιών και Πολιτικών Επισκοπήσεων του PRIO. Κατά την επιμέλεια των 

δημοσιεύσεων αναλαμβάνουμε ένα στοιχειώδη ποιοτικό έλεγχο αλλά ως εκ τούτου το PRIO 

δεν έχει άποψη σε πολιτικά θέματα. Ενθαρρύνουμε τους ερευνητές μας να λαμβάνουν 

ενεργό μέρος σε δημόσιες συζητήσεις, με πλήρη ελευθερία γνώμης. Η ευθύνη και η τιμή για 

τις υποθέσεις, τις θεωρίες, τα ευρήματα και τις απόψεις που εκφράζονται στις εκδόσεις ανήκει 

στους ίδιους τους συγγραφείς. 

Τα κείμενα που συγκεντρώθηκαν στην παρούσα έκδοση, συμπεριλαμβανόμενης της ορολο - 

γίας που χρησιμοποιείται, είναι της αποκλειστικής ευθύνης του/ων συγγραφέα(ων) ή/και του 

Κέντρου του Ινστιτούτου Έρευνας για την Ειρήνη του Όσλο (PRIO) ως ένας από τους δικαιού - 

χους του χρηματοδοτούμενου από την Ευρωπαϊκή Ένωση προγράμματος «Διάλογος για την 

Οικοδόμηση Εμπιστοσύνης και τη Συμφιλίωση: Οι Κύπριοι αναζητούν Νέες Προσεγγίσεις στο 

Περιουσιακό Ζήτημα». Σε καμία περίπτωση μπορεί το περιεχόμενο της παρούσας έκδοσης 

να αποδοθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η Ε.Ε. δεν αναγνωρίζει την «Τουρκική Δημοκρατία 

της Βορείου Κύπρου» παρά μόνο την Κυπριακή Δημοκρατία, το Κράτος Μέλος της. 

© Peace Research Institute Oslo (PRIO), 2012 

Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος. Κανένα τμήμα της παρούσας έκδοσης δεν δύναται να αναπαραχθεί, να απο - 

θη κευτεί σε σύστημα ανάκτησης ή να χρησιμοποιηθεί σε οποιαδήποτε μορφή ή με οποιοδήποτε μέσο, ηλεκτρονικό, 

μηχανικό φωτοτυπικό, εγγραφής ή άλλο, χωρίς την εκ των προτέρων γραπτή άδεια του/ων κατόχου/ων των πνευμα - 

τικών δικαιωμάτων. 

Η εργασία αυτή συντάχθηκε, στο πρωτότυπό της, στην Αγγλική γλώσσα. 

ISBN 978-82-7288-415-3 

Ελαιογραφία στο εξώφυλλο: Κώστας Οικονόμου 

Παραγωγή και σχεδιασμός εξωφύλλου: Action Global Communications

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ......................................................................................................................................V 

ΜΕΡοΣ ΠΡωΤο: ΙΣΤοΡΙκο .............................................................................................................1 

ΕΙΣΑγωγη................................................................................................................................................1 

ΙΣΤοΡΙκΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ..................................................................................................................................6 

ΝοΜΙκΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ...................................................................................................................................8 

οΙκοΝοΜΙκΕΣ ΠΤΥΧΕΣ............................................................................................................................9 

ΠΤΥΧΕΣ κοΙΝωΝΙκηΣ οΡγΑΝωΣηΣ........................................................................................................11 

ΧΡοΝΙκΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ................................................................................................................................12 

ΜΕΡοΣ ΔΕΥΤΕΡο: ΒΙωΜΑΤΙκΕΣ ΙΣΤοΡΙΕΣ ...............................................................................17 

ΜΑΡω (Θ), 76, ΑκΑΝΘοΥ – ΠΑφοΣ ...................................................................................................17 

ΡοΥλΑ (Θ), 61, λΕΥκωΣΙΑ - λΕΥκωΣΙΑ ................................................................................................19 

ηΡω (Θ), 47, ΜοΡφοΥ - λΕΜΕΣοΣ.....................................................................................................20 

ΑλΕξΙΑ (Θ), 55, ΒΑΡωΣΙ – λΕΜΕΣοΣ...................................................................................................23 

ΑΡΠΙκ (Θ), 60, λΕΥκωΣΙΑ – λΕΥκωΣΙΑ.................................................................................................25 

ΣοΝΙΑ (Θ), 77, κΕΡύΝΕΙΑ – λΕΥκωΣΙΑ ................................................................................................27 

ΜΙΣΕλ (Α), 41, κοΡΜΑκΙΤηΣ – λΕΥκωΣΙΑ............................................................................................29 

ΔηΜηΤΡηΣ (Α), 35, λΕΥκωΣΙΑ – λΕΥκωΣΙΑ.........................................................................................32 

ΖΑΝΕΤ (Θ), 78, ΒΑΡωΣΙ – λΑΡΝΑκΑ ...................................................................................................33 

ΝΑΝΤΙΑ (Θ), 56, ΒΑΡωΣΙ – λΕΥκωΣΙΑ ..................................................................................................36 

ΜΕΡοΣ ΤΡΙΤο: ΙΣΤοΡΙΕΣ ΕκΔΙκΑΣηΣ ΠΕΡΙοΥΣΙΑκωΝ ΔΙΑφοΡωΝ ...................................41 

ΜΕλΕΤηΣ ΑΠοΣΤολΙΔηΣ, 2004...........................................................................................................41 

ΜΑΙκ ΤΥΜΒΙοΣ, 2005..........................................................................................................................45 

ΘωΜΑΣ κΑοΥλΑΣ, 2007.....................................................................................................................49 

ΕλΕΝη ΜΕλΕΑγΡοΥ, 2009...................................................................................................................52 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ................................................................................................................................59 

ΠΑΡΑΠοΜΠΕΣ................................................................................................................................63

V 

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 

Κατά την προετοιμασία αυτής της έκθεσης ζητήθηκε η γνώμη από πολλά άτομα. Θα 

ήθελα πρώτα απ’ όλα να ευχαριστήσω τους ανθρώπους που δέκτηκαν να μου παρα - 

χω ρίσουν συνεντεύξεις και που παρουσιά ζονται εδώ ανωνύμως με αλλαγμένα στοιχεία 

ταυτότητας, καθώς και άλλους που δεν παρουσιάστηκαν σε αυτή την έκδοση, που μοιρά στη - 

καν τις αναμνήσεις και βιώματα τους, στα σπίτια τους, στις δουλείες τους, και σε επισκέψεις 

των περιουσιών τους στο βορρά. Ευχαριστώ ιδιαίτερα τα άτομα οι ιστορίες των οποίων 

παρουσιάζονται στο τρίτο μέρος και αφορούν νομικές υποθέσεις, τα οποία δεν μοιράστηκαν 

απλώς τις ιστορίες τους και τις σκέψεις τους, αλλά έδωσαν την συγκατάθεση τους να κοινο - 

ποιηθούν οι συνόψεις των συνε ντεύξεων. Ευχαριστώ για τα σχόλια τους σε προηγούμενα 

στάδια της έκθεσης τους Γρηγόρη Ιωάννου, Μαρία Χατζηπαύλου, Νίκο Τριμικλινιώτη, και 

Murat Erdal. Ιδιαίτερη μνεία θα ήθελα να κάμω στον Peter Loizos για σχόλια για την παρούσα 

έκθεση αλλά γενικότερα για τις βάσεις που έθεσε για την κατανόηση του προσφυγικού 

ζητήματος στην Κύπρο, και της ανθρω πολογικής προσέγγισης της προσφυγιάς γενικότερα, 

που κάθε άλλο παρά «κενό» αφήνουν πίσω του. 

Λευκωσία, Μάρτης 2012

ΤΟΠΟΙ 

η οροσειρά του 

Πενταδάκτυλου από το 

χωριό Ακανθού το 2011 

Το λιμάνι της κερύνειας 

το 2003 

η οροσειρά του 

Πενταδάκτυλου από 

το κάστρο της καντάρας 

το 2003

1 

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΙΣΤΟΡΙΚΟ 

Εισαγωγή 

Η παρούσα μελέτη παρουσιάζει βιωματικές ιστορίες εκτοπισμού οι οποίες διαφέρουν μεταξύ 

τους με πολλούς τρόπους. Οι περισσότερες διαφορές καθορίζονται από αντικειμενικά κριτήρια. 

Ωστόσο εντοπίζονται κάποιες διαφορές οι οποίες καθορίζονται από υποκειμενικά κριτήρια. 

Η γεωγραφία, για παράδειγμα, μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ένας παράγοντας που δια - 

μόρφωσε την ταυτότητα ορισμένων προσφύγων μέσα στα χρόνια. Αποδόθηκε, τοπω νυμικά, 

το «Κερυνιώτης», στα άτομα εκείνα που θεωρούνται ότι είναι από τα τελευταία που θα απο - 

λαύσουν την πλήρη επιστροφή αλλά ως τέτοια συντηρούνται στη ρητορική των Ελληνο - 

κυπρίων για να ενσωματώσουν τον πόνο της απώλειας της πατρογονικής γης. 1 Στην αντίπερα 

άκρη, οι εκτοπισμένοι από την περιφραγμένη περιοχή της Αμμοχώστου (οι Βαρωσιώτες) 

πιστεύ εται ότι είναι πολύ πιθανότερο να επανακτήσουν τις περιουσίες τους, μιας και η περιοχή 

συμπεριλαμβάνεται στις διαπραγματεύσεις για την εδαφική αναπροσαρμογή, ακόμα πριν 

μια τελική περιεκτική συμφωνία για το Κυπριακό ζήτημα μέσα στο πλαίσιο των μέτρων οικο - 

δόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ). Η θέση των σπιτιών και των εγκαταλελειμμένων περιου σιών, 

στις αγροτικές και τις αστικές περιοχές, την εποχή μετά την λύση αποτελεί έναν ακόμα παρά - 

γοντα ο οποίος διαμορφώνει τη θεώρηση της προσφυγιάς και της απώλειας. Ο παράγοντας 

αυτός, κατά τη διαμόρφωση του προφορικού λόγου και της δράσης των ατό μων, είτε 

προσπερνά είτε αναδεικνύει την επίδραση των διαφορετικών επαγγελμάτων ή των τάξεων 

ωστόσο η άμεση μεταξύ τους σχέση δεν είναι ξεκάθαρη. Το είδος και το μέγεθος της περιουσίας 

που χάθηκε ή εγκαταλείφτηκε συνδέεται συχνά με την μετέπειτα (και υπο κει με νική) εκτίμηση 

του μεγέθους της απώλειας καθενός/μιας και εμφανίζεται στις συνεντεύ ξεις ως ένα σημαντικό 

συστατικό των προσδοκιών της επιστροφής. 

Ο χρόνος του εκτοπισμού είναι ίσως ένας από τους κυριότερους παράγοντες που επη - 

ρεάζουν την εμπειρία του εκτοπισμού και της επανεγκατάστασης. Στην πλειονότητα των 

υποθέσεων, αυτός ο προσωρινός παράγοντας είναι έντονα συνδεδεμένος με την εθνότητα 

και τη γενικότερη δομή. Με τους Τουρκοκύπριους να έχουν κυρίως εκτοπιστεί από το 1963 

και μετά, και τους Ελληνοκύπριους να έχουν κατά πλειοψηφία εκτοπιστεί το 1974. Ωστόσο, 

1 

Η Κερύνεια, για παράδειγμα, ειναι η μοναδική πόλη που επιλέγεται στα δημόσια συνθηματα εναντίον της κατοχής 

του νησιού από τον τουρκικό στρατό για να τοποθετήσεις τα «πραγματικά» συνορα ενός ενιαίου κράτους: Τα 

συνθηματα ‘Τα σύνορά μας δεν είναι εδω’ και ‘Τα σύνορά μας είναι στην Κερύνεια’, τα συναντά κανείς σε 

διαφορετικά σημεία της νεκρής ζώνης – άλλες περιοχές της βόρειας ακτογραμμής δεν χρησιμοποιούνται.

2 Βιωματικές Ιστορίες: Ελληνοκυπριακή Κοινότητα 

δεν είναι όλα τα μέλη της Ελληνοκυπριακής κοινότητας που εκτοπίστηκαν το 1974, γεγονός 

που είχε σημαντικές επιπτώσεις στη διαμόρφωση της ταυτότητας των προσφύγων. Έτσι, οι 

Ελληνοκύπριοι εκτοπισμένοι του 1974 αναγνωρίζονται επισήμως από το κράτος ως πρό σφυ - 

γες’, ενώ εκείνοι που εκτοπίστηκαν προηγουμένως κατηγοριοποιήθηκαν ως ‘Τουρκόπληκτοι’, 

κυριολεκτικά αποδίδοντας την έννοια ‘εκείνοι που επλήγησαν από τους Τούρκους’. Αυτό 

φωτίζει μια διαφορετική αντιμετώπιση του τραύματος του εκτοπισμού. Πολύ συχνά, μικρό - 

τερης κλίμακας διαφορές, που αφορούν στον χρόνο εκτοπισμού μέσα στο χρονικό πλαίσιο 

του πολέμου του 1974, διαδραματίζουν έναν ρόλο στη διαμόρφωση της εμπειρίας της 

προσφυγιάς και της απώλειας. Αυτή η χρονική πτυχή έχει εθνοτικά χαρτογραφηθεί μεταξύ 

των μελών μειονοτήτων εντός της Ελληνοκυπριακής κοινότητας. Η πλειοψηφία των εκτο - 

πισμένων Αρμενίων που έφυγαν από την Λευκωσία το 1964, ανακηρύχθηκαν Τουρκόπληκτοι 

ενώ οι περισσότεροι Ελληνοκύπριοι ως πρόσφυγες. Η πλειοψηφία των εκτοπισμένων 

Μαρωνιτών αποχώρησε το 1974. Αλλά ένα σημαντικό μέρος τους πληθυσμού είχε εγκλω - 

βιστεί στο βόρειο τμήμα του νησιού, σε περιοχές που ο έλεγχος του τουρκικού στρατού ήταν 

ιδιαίτερα έντονος. Από εκείνους, κάποιοι εκτοπίστηκαν στο νότιο μέρος τους νησιού, το 

οποίο ελέγχει η κυβέρνηση της Δημοκρατίας που ακολούθησε το 1974 (με τον ίδιο τρόπο 

που υπήρχαν Eλληνοκύπριοι στην περιοχή της Καρπασίας/Karpaz). Ωστόσο, οι Μαρωνίτες 

είχαν ευκολότερη πρόσβαση στις περιουσίες τους μετά το 1974 και πολλοί τις ανέκτησαν 

μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων το 2003. 

Οι δομές που δημιουργήθηκαν για την επανεγκατάσταση και αποκατάσταση στο νότιο 

μέρος του νησιού, με πολλούς τρόπους, έχουν διαμορφωθεί από παρόμοιους χρονικούς 

παράγοντες, μαζί με την τοποθεσία και τη χρήση της περιουσίας. Έτσι, για παράδειγμα, η 

κατηγορία πρόσφυγες κάτω από την οποία το κράτος έχει προσφέρει τα περισσότερα βοη - 

θή ματα προς τους εκτοπισμένους προσδιορίζεται κατά κύριο λόγο από το χρόνο του 

εκτοπισμού και τη χρήση της τότε απολεσθείσας/εγκαταληφθείσας περιουσίας. Το μέγεθος, 

η τοποθεσία και η ποιότητα της περιουσίας αποτέλεσαν κριτήρια στη προσφορά επι πρό - 

σθετων βοηθημάτων, όπως στεγαστικών δανείων και επηρέασαν προσωπικές αποφάσεις για 

τις επιλογές ανάκτησης περιουσίας μέσω διεθνών δικαστηρίων και της Επιτροπής Αποκα τά - 

στασης Περιουσιών (ΕΑΠ) η οποία ιδρύθηκε στο βόρειο μέρος του νησιού και αξιοποιήθηκε 

από αριθμό εκτοπισμένων. 

Μολονότι οι παράγοντες αυτοί έγιναν σημείο αναφοράς στις επίσημες προσεγγίσεις 

αναφορικά με τις ανάγκες των προσφύγων, όπως διαφαίνεται μέσα από τις συνεντεύξεις, 

έχουν τροφοδοτήσει επίσης την κριτική για τη φύση τέτοιων προσεγγίσεων, ενώ άλλοι παρά - 

γοντες παραγνωρίστηκαν ή δεν λαμβάνονται καθόλου υπόψη. Κάποιοι είναι δυσκολότερο να 

ποσοτικοποιηθούν, ωστόσο τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από τις συνεντεύξεις δείχνουν 

ότι παραμένουν σημαντικοί στη συγκρότηση της ταυτότητας του πρόσφυγα και τη διαμόρ - 

φωση της εμπειρίας του εκτοπισμού. 

Ένας κύριος παράγοντας είναι το φύλο. Στην προκειμένη περίπτωση, η διαφορετικότητα 

της εμπειρίας της προσφυγιάς έχει επισήμως ερμηνευτεί από το κράτος ως αναγνώριση 

διαφορετικής δυνατότητας πρόσβασης στην αποκατάσταση, εντός ενός πλαίσιου που θεωρεί

Μέρος Πρώτο: Ιστορικό 

3 

τις γυναίκες εξαρτώμενες από τους άντρες. 2 Έτσι, η δυνατότητα μεταφοράς της ιδιότητας 

του πρόσφυγα στα παιδιά παραγράφεται για τις γυναίκες. Ταυτόχρονα, δημιουργήθηκαν 

δομές, σχεδόν αμέσως μετά το 1974 (έστω και με ασαφή επιτυχία), για την αποκατάσταση 

γυναικών οι οποίες είχαν υποστεί βία και έμφυλη κακοποίηση την περίοδο του πολέμου ή 

πολλές κατά τον εκτοπισμό, στη βάση της κατηγοριοποίησης τους ως μέλη ευπαθών ομάδων. 

Από την άλλη, έχουν ευρύτερα παραγνωριστεί άλλα θέματα φύλου που επηρέασαν την 

εμπειρία του εκτοπισμού και τη δυνατότητα ανάκτησης της περιουσίας. Οι συνεντεύξεις 

καταδεικνύουν ότι αποτελούν ένα πρωταρχικό παράγοντα στη διαμόρφωση της εμπειρίας. 

Δυο κύρια παραδείγματα είναι η ευρεία είσοδος των γυναικών στην εργατική δύναμη, η 

οποία είναι βαθιά ριζωμένη στην οικονομική ανάγκη και ο αποχωρισμός των αντρών από τις 

οικογένειες τους μετά τον εκτοπισμό για να λάβουν μέρος στο πόλεμο. 

Σε όλες τις συνεντεύξεις, η ηλικία των συνομιλητών μου τον καιρό του εκτοπισμού αντι με - 

τωπίστηκε ως ένας παράγοντας-πλαίσιο στην επανεκτίμηση της εμπειρίας. Αυτός ο παρά γον τας, 

μαζί με τη θέση κάποιου/ας στο κύκλο της ζωής (π.χ. τη σύνθεση οικογένειας) αντι με τω - 

πίστηκε ως εξ ορισμού καθοριστικός παράγοντας του είδους των αφηρημένων ανα μνή σεων 

και επίσης της εκτίμησης της απώλειας που υπέστησαν σε σχέση με την περιουσία και τον 

τρόπο ζωής τους. Κατά προέκταση, η ηλικία παρουσιάζεται να συνδέεται με αιτιώδη συνάφεια 

με τις μελλοντικές προσδοκίες των ατόμων. Σε επίσημους όρους, η σημασία του παράγοντα 

αυτού αντανακλάται στην κατηγοριοποίηση των προσφύγων ως πρώτη, δεύτερη και τρίτη 

γενεά στη κατανομή κρατικής βοήθειας, σε σχέδια που προϋποθέτουν εδραιωμένη δια σύν - 

δεση με τους αρχικούς πρόσφυγες ή άλλες κατηγορίες εκτοπισμένων (π.χ. η προσφυ γική 

πατρότητα ή οι κληροδοτημένοι τίτλοι). 

Η τάξη αντανακλάται στον τύπο και την ποιότητα της εγκαταλελειμμένης περιουσίας 

καθώς και στις πτυχές εκείνες της εμπειρίας όπως είναι η επαγγελματική αποκατάσταση και 

οι προσδοκίες της ανάκτησης της περιουσίας. Η δυνατότητα πρόσβασης και χρήσης των 

υποστηρικτικών μηχανισμών που δημιουργήθηκαν για να ανακουφίσουν το τραύμα του εκτοπισμού 

μπορεί επίσης να επηρεαστεί από τη θέση κάποιου στην ταξική δομή. Επιπρόσθετα, 

η τάξη αγγίζει τη γενικότερη συζήτηση όταν οι ‘πρόσφυγες’ παρουσιάζονται ως άποροι και 

χρήζοντες βοήθειας. Με το καιρό, αυτό οδήγησε σε διακρίσεις του κοινού προς τους προ - 

σφυγές. Ενώ ταυτόχρονα έχει τροφοδοτήσει τη συζήτηση περί ηθικής για το αν η έννοια του 

όρου‘πρόσφυγας’ βρίσκεται στον αντίποδα της έννοιας πλούσιος’, διαμορ φώνοντας την τάση 

να θεωρούνται τα εκτοπισμένα άτομα που αναζητούν την ικανοποίηση των δικαιω μάτων και 

επιδομάτων τους ως άπληστα. Ταυτόχρονα, οι απώλειες ορισμένων μεγάλων ιδιό κτη των γης 

και επιχειρηματιών έχουν επηρεάσει συγκεκριμένες στάσεις αναφορικά με την αποκα τάστα ση 

που με τη σειρά τους είχαν αντίκτυπο στη διαμόρφωση των αντιλήψεων του κοινού (π.χ. της 

αποδοχής της ΕΑΠ). 

2 

Για περεταίρω αναλύσεις βλ. Βασιλειάδου (1997; 2002), Χατζηπαύλου (2010) και Αγαθαγγέλου (2000).


Ο παράγοντας που λαμβάνεται λιγότερο υπόψη από τους επίσημους φορείς είναι η 

εμπειρία αυτή καθαυτή του εκτοπισμού. Οι μόνες εξαιρέσεις γίνονται στις πολιτικές της απο - 

κα τάστασης διαφόρων κατηγοριών θυμάτων πολέμων, όπως των στρατιωτών που τραυ - 

ματίστηκαν στις εχθροπραξίες, των γυναικών που βιάστηκαν από τον εχθρό, ή των ατόμων 

που εξαφανίστηκαν στη μάχη ή στην προσπάθεια τους να φύγουν από τα σπίτια τους (σε όλες 

τις κατηγορίες στις οποίες υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός εκτοπισμένων ή ενδυναμει 

εκτο πισμένων). Ωστόσο, σε όλες σχεδόν τις συνεντεύξεις είναι ξεκάθαρο ότι η εμπειρία 

αποχω ρισμού ενός σπιτιού και μιας περιουσίας έχει προσδιορίσει, σε μεγάλο βαθμό, τον 

τρόπο που τα άτομα εκλογίκευσαν αργότερα τις ζωές τους. 

Ακόμα ένας παράγοντας στη διαμόρφωση της εμπειρίας είναι ο βαθμός της προσωπικής 

εμπλοκής σε πολιτικά δρώμενα που περιστοιχίζουν το Κυπριακό ζήτημα. Αυτό διαφέρει 

ανάλογα με τη θέση κάποιου στην αριστερή-δεξιά πολίτικη ευθυγραμμία: από το σημείο της 

πλήρους απόρριψης θέσεων, μέχρι την πολιτική εμπλοκή σε κοινωνικό επίπεδο (π.χ. μέσω 

συνδέσμων προσφύγων), από την άρθρωση πολιτικής ανάλυσης, ή μέχρι ακόμα τη πλαι σίωση 

των προσδοκιών κάποιου εντός μιας υψηλού επιπέδου πολιτικής διακοινοτικής διαπραγ μά - 

τευσης. Πολλά άτομα διατηρούν την άποψη, παρόλο που ως πτυχή δεν αναγνω ρίστηκε ποτέ 

στη χάραξη πολιτικής, ότι η εφαρμογή των διαφορετικών πολιτικών της απο κατάστασης και 

άλλων μορφών προσφυγικής βοήθειας έχει ιστορικά συνδεθεί με κομματική ταυτότητα. 

Αυτό ισχύει τόσο για τους πρόσφυγες που παρουσιάζονται εδώ όσο και την ευρύτερη πολιτική 

συζήτηση σε όλο το νησί. Η συζήτηση επηρεάζει τη διαμόρφωση της εμπειρίας της αποστέ - 

ρησης περιουσίας λόγω του εκτοπισμού. 

Ο τρόπος που αλληγορικά θυμούνται το παρελθόν, αφηγούνται τον εκτοπισμό και δίνουν 

υλική υπόσταση στην απώλεια αποτελεί ακόμα έναν σημαντικό παράγοντα διαφοροποίησης 

των αφηγήσεων που παρουσιάζονται στην έκθεση. Είτε μέσα από την ανάμνηση των πολύ - 

τιμων αντικειμένων που χάθηκαν για πάντα, είτε μέσα από τη λατρεία εκείνων που σώθηκαν, 

ή μέσα από την προσπάθεια να ανακτήσουν άλλα (κλειδιά, παιχνίδια, φωτο γραφίες, έπιπλα), 

όλες οι συνεντεύξεις αναδεικνύουν τη σημασία αυτών των αλληγοριών στην εκτίμηση και την 

άρθρωση λόγου για όσα χάθηκαν και του τρόπου που ο υλικός κόσμος είναι συνδεδεμένος 

με τους νοητικούς σχηματισμούς της έννοιας της προσφυγιάς. Ενώ όλοι αυτοί οι παράγοντες 

εξελίσσουν και διαμορφώνουν την εμπειρία, μετά τον εκτοπισμό, σε καθημερινή βάση, ίσως 

απαιτείται, από μόνη της, μια επανεπενδυση σε σχεδιασμούς αποκατάστασης για να πλαισιωθεί 

η σύγχρονη εκφορά λόγου και οι δράσεις. 

Οι πιο πάνω παράγοντες, συνυπολογιζόμενοι με τους εσωτερικούς τους σύνθετους δια - 

συ σχετισμούς, προσφέρουν ένα αρχικό συμφραζόμενο πλαίσιο κατανόησης των απόψεων 

που παρουσιάζονται στις συνόψεις των συνεντεύξεων. Η επόμενη ενότητα, οριοθετώντας 

περαιτέρω το πλαίσιο, κάνει μια ιστορική αναδρομή μέσα από τις ιστορίες που φιλοξενούνται.


5 

Ιστορικές πτυχές 

Το ιστορικό του εκτοπισμού στην Κύπρο είναι συνυφασμένο με την εθνοτική σύγκρουση. 

Στην κλασσική σπουδή του Μιχάλη Ατταλίδη (2003 [1979]), η παρακμή των μικτών χωριών 

από 342 το 1881, σε 48 το 1970 συνδέεται με τον εθνικισμό και την αστικοποίηση. Υπήρχε 

ένας σεβαστός αριθμός, 342 ελληνόφωνων χωριών και 444 τουρκόφωνων, με 114 και 110 

χωριά αντίστοιχα, και με ποσοστό αστικού πληθυσμού 13% για τους Ελληνοκύπριους και 

25% για τους Τουρκοκύπριους το 1881 και 32% με 40% αντίστοιχα το 1960 (Aτταλίδης, 2003 

[1979]: 89). 3 Ως εκ τούτου, οι μορφές του ‘εκτοπισμου’ που σήμερα αποτελούν την ουσία των 

συζητήσεων για το περιουσιακό και το προσφυγικό ζήτημα είναι μόνο μια πτυχή μιας πιο 

σύνθετης και μακράς διαδικασίας μετακίνησης πληθυσμών που ωθείται έμμεσα ή άμεσα από 

την εθνοτική αντιπαλότητα, τη σύγκρουση και τη βία, η οποία λαμβάνει χώρα εντός και εκτός 

του νησιού. Η εγκατάσταση των Αρμενίων από την Ανατολία, για παράδειγμα, στα αστικά 

κέντρα του νησιού, τη δεκαετία του 1920, αποτελεί μέρος αυτής της διαδικασίας. 4 

Παρά την πολυπλοκότητα, η αφετήρια της περιόδου του ‘εκτοπισμού, η οποία κλιμα κώ - 

θηκε στη σημερινή δημογραφική οργάνωση του νησιού, με ένα πλειοψηφικό Τουρκικό βορρά 

και έναν πλειοψηφικό Ελληνικό νότο συχνά εντοπίζεται στο διαχωρισμό των δημοτικών 

δομών, το 1958, τον καιρό της Βρετανικής αποικιοκρατικής περιόδου (Μαρκίδου, 2001: 11- 

42). Μέχρι τότε, η ελληνοκυπριακή ανταρτοπολεμική εκστρατεία (1955-1959) για ένωση του 

νησιού με την Ελλάδα υπό την ηγεσία της EOKA και η αντίστοιχη Τουρκοκυπριακή (1957- 

1959) για διχοτόμηση του νησιού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, υπό την ηγεσία της TMT, ήταν 

σε πλήρη εξέλιξη. Καθώς η διχοτόμηση των δήμων έγινε σε ένα περιβάλλον δια- και ενδοκοινοτικής 

βιας (με την EOKA να έχει ξεκινήσει φονική εκστρατεία εναντίον «προδοτών» και 

την TMT εναντίον Τουρκοκυπρίων), είναι κατανοητό ότι επιχειρήθηκε επίσης μια δημο - 

γραφική ενοποίηση του εθνοτικού χώρου. Στη Λευκωσία για παράδειγμα, οι Ελληνοκύπριοι 

μαγα ζά το ρες που δραστηριοποιούνταν στο σημερινό τουρκοκυπριακό τομέα της πόλης 

μετέφεραν τις επιχειρήσεις τους νοτιότερα προς τον ελληνικό τομέα. Παρομοίως, καθώς η 

ελληνο κυπριακή γειτονιά του Αϊ Λουκά βρέθηκε εντός του τουρκοκυπριακού τομέα, οι Ελληνο - 

κύπριοι εκτοπίστηκαν στο νοτιότερο τμήμα της πόλης. Αυτό συνέβηκε με αντίθετη κατεύθυνση 

από την τουρκική γειτονιά Ομεριέ στο νότο. 

Στο σύνταγμα του 1960 αποτυπώνεται ο αυξανόμενος διαχωρισμός ανάμεσα στις δυο 

κύριες κοινότητες της πολιτικής σφαίρας. Ωστόσο μετά τους δια-κοινοτικούς σκοτωμούς του 

1963, ο διαχωρισμός έλαβε ένα αποφασιστικά γεωγραφικό χαρακτήρα με την αποχώρηση 

3 

Πρέπει να αναγνωριστεί η διαφοροποίηση στις γραμμές κατηγοριοποίησης μετά την κριτική της εννοιας ‘μικτός’ 

που τείνει να αποκρυσταλώσει εθνικές ταυτότητες η χρήση της οποίας ήταν συχνότερη παλαιότερα, όπως και οι 

εθνοτικοί προσδιορισμοί (Έλληνας/Τούρκος) (π.χ., Hirschon, 2003). Στην παρούσα έκθεση, οι προσδιορισμοί 

αυτοί εισάγονται από τη βιβλιογραφία και παρατίθενται για σκοπούς απλούστευσης. 

4 Ένα ενδεικτικο παράδειγμα, είναι η ιστορική δημογραφική σύνθεση της Λευκωσίας (βλ. Δημητρίου, 2009).


των Τουρκοκυπρίων σε αυτοδιαχειριζόμενους θύλακες. Αν και η μεγάλη πλειοψηφία όσων 

εκτοπίστηκαν εκείνη τη χρονική στιγμή ήταν Τουρκοκύπριοι, κάποια μέλη της Ελληνο - 

κυπριακής κοινότητας εκτοπίστηκαν από κυρίως μικτές περιοχές καθώς εκείνες μετα τρά πη καν 

σε αυτοδιαχειριζόμενους θυλακες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των κατοίκων των 

βορειοκεντρικων περιοχων της Λευκωσίας, που ήταν κυρίως Αρμένιοι (από το 1960 υπο λο - 

γίζονται ως μέλη της Ελληνοκυπριακής κοινότητας) τα δεινά των οποίων δεν αναγνω ρί στη καν 

αμέσως, από τις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας, παρά μόνο μετά που χαρακτηρίστηκαν 

«Τουρκόπληκτοι», που τους διαφοροποιεί από τους πρόσφυγες του 1974. Περαιτέρω, η 

κατηγορία «Τουρκόπληκτοι» προφανώς αποκλείει τα δεινά που υπέστησαν οι Τουρκοκύπριοι 

από την εμπειρία του εκτοπισμού από την επίσημη συζήτηση. Η περίοδος βίας από το 1964 

στο 1974 έχει επίσης σημαδευτεί από τη διεθνοποίηση της Κυπριακής σύγκρουσης στο 

επίπεδο των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ) τα οποία, μέσα από την ανάπτυξη της Δύναμης τους στην 

Κύπρο (ΟΥΚΦΙΚΥΠ) και τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας έχουν γίνει από τότε, ένας 

βασικός διαιτητής στις προσπάθειες αναζήτησης της ειρήνης συμπε ρι λαμβανόμενης και της 

εποπτείας των διαπραγματεύσεων για το περιουσιακό ζήτημα και τις ανθρωπιστικές του 

διαστάσεις. Η νομική συζήτηση μέσα στην οποία έχει περιέλθει το περιουσιακό ζήτημα τις 

τελευταίες τέσσερις δεκαετίες βασίζεται πλήρως στην εμπλοκή τους. 5 

Ο πόλεμος του 1974 είναι αδιαμφισβήτητα η επόμενη κύρια ημερομηνία που σχετίζεται 

με το πρόβλημα του εκτοπισμού στην Κύπρο. Οι επιπτώσεις αποτιμούνται σε 150,000- 

200,000 Ελληνοκύπριους που άφησαν τον βορρά και 45,000 Τουρκοκύπριους το νότο. Η 

μετακίνηση ωστόσο δεν έγινε εν μια νυκτί. Μετά την 15η Ιουλίου και το πραξικόπημα που 

εκτελέστηκε από την Ελληνοκυπριακή Εθνική Φρουρά, κάτω από τις διαταγές της στρα - 

τιωτικής χούντας της Ελλάδας εκείνο τον καιρό, εναντίον του Προέδρου της Δημοκρατίας 

Μακάριου (με την φιλοδοξία να επιτύχει την ένωση), πολλά άτομα σε ολόκληρο το νησί 

άρχισαν να αναζητούν την ασφάλεια με την προσωρινή μετακίνηση τους σε σπίτια συγγενών 

τους. Όπως αποδεικνύουν οι συνεντεύξεις τουλάχιστον εντός της ελληνοκυπριακής κοινό - 

τητας, πολλοί ένιωσαν ότι επίκειται το χειρότερο και άρχισαν να κάνουν ανάλογες διευ θε τή - 

σεις. Όταν αποβιβάστηκε ο τουρκικός στρατός στις ακτές της Κερύνειας την 20η Ιουλίου η 

άμεση περιοχή εκκενώθηκε. Μερικοί, ωστόσο, αρνήθηκαν να φύγουν ή απομονώθηκαν και 

μετακινήθηκαν από τον Ερυθρό Σταυρό και διεθνή διαμεσολάβηση. Από εκθέσεις που συνέ - 

λεξα κατά τη διάρκεια της εργασίας μου στην Κύπρο, φαίνεται ότι η πρώτη επίθεση, ήταν 

ιδιαίτερα βίαιη επιστρατεύοντας τακτικές εκφοβισμού για να εξωθήσουν τον άμαχο πλη - 

θυσμό σε αποχώρηση. Ως αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων που έφυγαν σε 

εκείνη τη φάση του πολέμου από τις περιοχές της Κερύνειας υπέστησαν άλλες μορφές βιας: 

πολλοί είχαν μεγάλο αριθμό συγγενών αγνοουμένων μετά από την ομηρεία τους από τις 

Τουρκικές δυνάμεις, γυναίκες βιάστηκαν, αιχμάλωτοι πόλεμου βασανίστηκαν. 6 

5 Αναλυση για τους τρόπους που εντάχθηκε στην εμπειρία της προσφυγιάς βλ. Χατζηπαύλου-Τριγιώργης (1987). 

6 Για ενδεικτικές αναφορές για την αιχμαλωσία ατόμων μπορείτε να ανατρέψετε: Sant Cassia (2005: 40-47).


7 

Ωστόσο η πλειοψηφία των Ελληνοκύπριων προσφύγων εγκατέλειψαν τα σπίτια τους κατά 

την διάρκεια της δεύτερης εισβολής’, όπως είναι γνωστή, δηλαδή κατά τη δεύτερη επίθεση 

του τουρκικού στρατού η οποία άρχισε την 15η Αυγούστου 1974. Στο σημείο εκείνο, οι 

περιοχές της Μόρφου και της Αμμοχώστου είχαν εκκενωθεί, καθώς επίσης και τα χωριά 

κοντά στη Λευκωσία και τη πεδιάδα της Μεσαορίας στο βορρά. 

Μετά την κατάπαυση του πυρός, ορισμένοι πρόσφυγες παρέμειναν «παγιδευμένοι» σε 

εχθρικές περιοχές και αντηλλάγησαν αργότερα, τον Αύγουστο του 1975, μετά τη συμφωνία 

η οποία είναι γνωστή με το όνομα, η Συμφωνία της Γ΄Βιέννης. Η ερμηνεία της Συμφωνίας 

αμφισβητείται - η επίσημη Τουρκοκυπριακή ερμηνεία διατηρεί την άποψη ότι πρόκειται για 

συμφωνία ανταλλαγής πληθυσμών ενώ η Ελληνοκυπριακή ότι επρόκειτο για ένα προσωρινό 

ανθρωπιστικό μέτρο. 

Ο εκτοπισμός συνέχισε να τροφοδοτεί την ανθρωπιστική πραγματικότητα της Κυπριακής 

σύγκρουσης, ακόμα και μετά τη συμφωνία, καθώς ομάδες ατόμων παρέμειναν εγκλω β ισμέ νοι 

σε θυλακες στο βορρά (ιδιαίτερα στις περιοχές του Κορμακίτη/Kormacit και της Καρπασίας/ 

Karpaz). Τελικώς, ορισμένοι εγκλωβισμένοι μετακινήθηκαν στο νότο και μετα τράπηκαν σε 

εκτοπισμένους αρκετό χρονικό διάστημα μετά τον πόλεμο του 1974. 7 

Τις επόμενες δεκαετίες μετά το 1974, οι πληθυσμοί στο νότιο και βόρειο μέρος του νησιού 

σταδιακά ομοιογενοποιήθηκαν σε ‘Έλληνες’ και ‘Τούρκους’ αντίστοιχα. Παράλληλα με αυτή 

τη διαδικασία οι επίσημες συζητήσεις για τον εκτοπισμό σχηματοποιούντο σε αποκλίνουσες 

μεταξύ τους προοπτικές για τη συνύπαρξη και την επιστροφή των περιουσιών. Το άνοιγμα 

των σημείων ελέγχου το 2003 σηματοδότησε ένα σημείο καμπής επειδή οι εγκαταλε λειμ - 

μένες περιουσίες απέκτησαν πρόσβαση, έστω για σύντομο χρονικό διάστημα, το διάστημα 

που χρειάζεται κάποιος για να επισκεφτεί το σπίτι το οποίο τώρα κατοικεί κάποιος άλλος. 8 

Στο σημείο αυτό και για έναν αριθμό Ελληνοκυπρίων, η έννοια της «επιστροφής» ήταν εφικτό 

να αναζητηθεί με άλλα μέσα. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στις συνεντεύξεις που παρουσιάζονται 

στο δεύτερο μέρος. Οι αναζητήσεις τους εντοπίζονται κυρίως σε νομικό επίπεδο, που είναι το 

αντικείμενο της επόμενης ενότητας. 

7 

Μερικά πρώιμα στίγματα της εμπειρίας αυτής μπορούν να βρεθούν στην Volkan (1979: 133-135) και τη βιβλιο - 

γραφία Χατζηπαύλου-Τριγιώργης (1987). 

8 Οι τρόποι που η εμπειρία συναρθρώνεται με την επίσημη ρητορική έχει εξεταστεί στη προηγούμενη εργασία 

(Δημητρίου, 2007b), ενώ οι επιπτώσεις της στις απόψεις του περιουσιακού ζητήματος έχουν αναλυθεί από την 

Δικωμίτη (2010). Επίσης σχετικό είναι οι επιτώσεις του διαχωρισμού με την Πράσινη Γραμμή η οποία μέχρι το 2003 

ήταν απροσπέλαστη, και οδήγησε στην διαφοροποίηση των δυναμικών του πολιτικού φαντασιακού βορείως και 

νοτίως της γραμμής. Για τις δυναμικές αυτές βλ. επίσης Cockburn (2004) και Navaro-Yashin (2003; 2005; 2009).


Νομικές πτυχές 

Οι νόμοι που διέπουν τη μεταχείριση των επηρεαζόμενων περιουσιών λόγω του εκτοπισμού 

των ιδιοκτητών τους, στα διάφορα στάδια της σύγκρουσης στην Κύπρο, έχουν τεθεί σε ισχύ 

από τη δεκαετία του 1960. Αυτό σημαίνει ότι η εμπειρία του εκτοπισμού έχει διαμορφωθεί σε 

μεγάλο βαθμό από τη νομική κατηγοριοποίηση της ταυτότητας του ατόμου ανάλογα με τις 

συνθήκες της μετατόπισης. 

Για παράδειγμα, η διάκριση μεταξύ Τουρκόπληκτου και Πρόσφυγα είχε οριοθετήσει 

αρχικά την πρόσβαση σε στεγαστικές διευκολύνσεις (που έλειπαν από την πρώτη ομάδα). 

Ομοίως, ο ορισμός της ταυτότητας του «πρόσφυγα», με βάση τη διαμονή στο βόρειο τμήμα 

του νησιού κατά τη διάρκεια του 1974, δημιούργησε επίσης ένα κενό μεταξύ των ιδιοκτη - 

τών οι οποίοι μπορεί να ζούσαν στο νότο κατά τη διάρκεια του 1974 και των «προσφύγων» 

με την νομική έννοια. Η έλλειψη πρόσβασης, σε μια σειρά από οφέλη, που αποκομίζουν 

όσοι ανήκουν στην δεύτερη κατηγορία σε σχέση με τους αντίστοιχους της πρώτης, κατά 

καιρούς είχε αποτέλεσμα να αναπτυχθούν αισθήματα εχθρότητας για τη θεραπεία που προ - 

σφέρει το κράτος στο περιουσιακό, και τα οποία με τη σειρά τους, έχουν επηρεάσει κάποιες 

από τις δράσεις των ιδιοκτητών που στερήθηκαν την περιουσία τους, όπως διαφαίνεται 

άλλωστε σε ορισμένες συνεντεύξεις στο τρίτο μέρος της έκθεσης. 

Μια άλλη πτυχή της νομικής ρύθμισης του εκτοπισμού είναι το καθεστώς της διαχεί - 

ρισης των ακινήτων που ορίζει την επανεγκατάσταση των εκτοπισμένων. Στο νότο, ένας 

μεγάλος αριθμός των εν λόγω ακινήτων προέρχονται από περιουσίες που εγκαταλείφθηκαν 

από τους Τουρκοκυπρίους πριν και κατά το 1974. Οι περιουσίες αυτές είχαν τεθεί υπό την 

«Κηδεμονία» του Υπουργείου Εσωτερικών και διανεμήθηκαν σε ιδιώτες και επαγγελμα τίες με 

μια βάση ενοικίου, για το σκοπό της διαφύλαξης των δικαιωμάτων των τίτλων ιδιο κτησίας 

των αρχικών Τουρκοκυπρίων ιδιοκτητών. Η παρατεταμένη εφαρμογή αυτού του «προσω- 

ρινού» καθεστώτος, όμως, είχε αρνητικές συνέπειες στην αίσθηση της σταθερότητας που 

έχουν οι χρήστες των εν λόγω ακινήτων, οι οποίοι διεκδίκησαν, με την πάροδο του χρόνου, 

το δικαίωμά τους για μια πιο μόνιμη διευθέτηση. 

Στην πραγματικότητα, αυτή η αίσθηση της προσωρινότητας έχει δρομολογήσει την 

παροχή ενός άλλου είδους στεγαστικής βοήθειας. Είναι οι ειδικά κατασκευασμένες για το 

σκοπό αυτο κατοικίες για τους πρόσφυγες, οι οποίες κατασκευάζονται μαζικά μετά το 1974 

και στις οποίες δίνεται το δικαίωμα χρήσης αλλά όχι τίτλοι ιδιοκτησίας. Η πίεση για την εξα - 

σφά λιση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας με την παραχώρηση τίτλων ιδιοκτησίας, συσσω ρευό - 

μενη όλα αυτά τα χρόνια, οδήγησε στην έκδοση από το κράτος, μέσα στην τελευταία δεκαετία, 

τίτλων ιδιοκτησίας για τους περισσότερους πρόσφυγες οι οποίοι βρίσκονται στην κοινωνική 

στέγαση. 

Άλλα στεγαστικά σχέδια, με πιο μόνιμο χαρακτήρα, δέχονται λιγότερη κριτική, όπως αυτό 

της αυτοστέγασης, που παραχωρεί στους εκτοπισμένους τη χρήση κυβερνητικής γης για να 

χτίσουν σπίτια. Ωστόσο, η μεταβλητότητα του τρόπου και βαθμού πρόσβασης στα συστή - 

ματα αυτά, έχει δημιουργήσει δυναμικές μέσα στην «κοινότητα» των προσφύγων σύμφωνα


9 

με την οποία κάποιοι μπορεί να θεωρηθούν ότι έλαβαν περισσότερη βοήθεια από άλλους και 

έτσι κρίνοντας , ότι το κράτος δεν είναι δίκαιο στην κατανομή των ωφελημάτων. 

Μια προσπάθεια να εξισορροπηθεί η κατανομή της προσφερόμενης στήριξης σε όσους 

στερήθηκαν την περιουσία τους, εκτός από τους εκτοπισμένους, ήταν η ίδρυση, το 1995, του 

κεντρικού φορέα για την Ισότιμη κατανομή Βαρών, ο οποίος προσφέρει επιδόματα στέγασης 

και δάνεια προς τους ιδιώτες στη βάση των τίτλων ιδιοκτησίας ακινήτων στο βόρειο τμήμα του 

νησιού. Η διαφορά αυτού του συστήματος σε σχέση με άλλα, είναι ότι η έγκριση των δανεί - 

ων γίνεται με βάση την εκτίμηση του ακινήτου, το οποίο χρησιμοποιείται ως απόδειξη φερεγ - 

γυότητας και η ιεράρχηση της υπόθεσης αξιολογείται ανάλογα την ανάγκη. Ωστόσο, η χρήση 

του ακινήτου το 1974, είτε ήταν κύρια είτε εξοχική κατοικία, δεν υπολογίζεται, όπως συμ - 

βαίνει στην έκδοση των καρτών “προσφυγικής” ταυτότητας. 

Ο Φορέας τέθηκε σε ισχύ αρκετά χρόνια μετά το 1974 ως απάντηση στην ανάγκη να 

αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της φερεγγυότητας των ατόμων που είχαν στερηθεί την 

περιουσία τους. Από πολιτικής άποψης, διαχωρίστηκε η ανάγκη αντιμετώπισης των άμεσων 

ανθρωπιστικών αναγκών των προσφύγων (στέγαση, πρόνοια, δημιουργία θέσεων εργασίας), 

στην οποία έχει αρχικά επικεντρωθεί η οικονομική και κοινωνική πολιτική. Αυτή η απο - 

σύνδεση έχει πρόσφατα αμφισβητηθεί, ειδικά από εκείνους που βλέπουν την στέρηση της 

περιουσίας τους όχι μόνο ως ένα συναισθηματικό ζήτημα αλλά και ως ένα οικονομικό. Η 

μετατόπιση αυτή αφορά όλο και περισσότερο ένα σεβαστό αριθμό προσφύγων, για τους 

οποίους το πέρασμα του χρόνου και οι επανειλημμένες αποτυχίες για την επίτευξη συμφω - 

νίας σε υψηλό πολιτικό επίπεδο έχουν προσθέσει ακόμα μια σημαντική διάσταση στη 

διαμόρφωση της άποψης για την «απώλεια». Υπό αυτή την έννοια, «τα σπίτια» μετατρέπονται 

όλο και περισσότερο σε «περιουσίες» και ο θρήνος για τη ζωή που είχαν προηγουμένως 

μετατρέπεται σε τρόπο σκέψης για όσα θα μπορούσαν να είχαν συμβεί αν δεν εκτοπίζονταν. 

Με αυτή τη λογική ξεκίνησαν να διεκδικούν σε νομικό επίπεδο όσοι, μετά την ρηξι κέ - 

λευθη απόφαση λοϊζίδου στο ΕΔΑΔ ανέγνωσαν το στοιχείο της απόφασης το οποίο θέλει 

έναν ιδιοκτήτη να μπορεί να προβλέψει τι θα αποκόμιζε από την περιουσία του και να 

υπολογίσει την απώλεια χρήσης της. Είναι η ίδια λογική που ισχύει σήμερα στην αξιολόγηση 

της αποζημίωσης που προσφέρεται σε όσους προσέφυγαν στην ΕΑΠ στο βορρά. 

Η μετάβαση από την έννοια «σπίτι» στην έννοια «ιδιοκτησία» έγινε μεν αρχικά σε νομο - 

θετικό επίπεδο αλλά επηρεάζει τις διεργασίες σε κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο, το οποίο 

είναι το αντικείμενο μελέτης της επόμενης ενότητας. 

Οικονομικές πτυχές 

Σε μια από τις κλασικές εθνογραφικές μελέτες για το προσφυγικό ο Πέτρος Λοϊζος χρησιμο - 

ποίησε το παράδειγμα της Κύπρου για να δείξει τι μπορεί να σημαίνει μια διαδικασία ανοικο - 

δόμησης της ζωής για τους πρόσφυγες εκ νέου (1975; 1981; 2009). Το παράδειγμα των 

Ελληνοκυπρίων οικογενειών που παρουσίασε μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό της 

εμπειρίας των περισσότερων Ελληνοκύπριων προσφύγων που έφτασαν πάμπτωχοι στο νότο


το καλοκαίρι του 1974 και πολλοί έζησαν σε αντίσκηνα τις πρώτες εβδομάδες και μήνες. Τα 

προβλήματα (ο υπερπληθυσμός/συνωστισμός, η έλλειψη εγκαταστάσεων) μετριάστηκαν με 

την σταδιακή παραχώρηση κοινωνικής στέγασης (Χατζηπαύλου-Τριγιώργη, 1987). Τα άτομα 

άρχισαν να αναζητούν εργασία - πολλές γυναίκες εργάστηκαν για πρώτη φορά στη ζωή τους 

και πολλοί άντρες εργάστηκαν σε τομείς που δεν ξαναδούλεψαν προηγουμένως. Η πανω - 

λεθρία του 1974 δεν ήταν μόνο κοινωνική και πολιτική αλλά και οικονομική. Η οικο δομική 

έκρηξη που ακολούθησε υποκινήθηκε από την ανάγκη επίλυσης του στεγαστικού προ βλή - 

ματος. Μαζί με την αστικοποίηση που προέκυψε μετά την εγκατάσταση των προσφύγων που 

αναζήτησαν πρόσβαση στην αγορά εργασίας και στις υπηρεσίες, διαμορφώνουν τους δυο 

παράγοντες που οικονομικές αναλύσεις πιστώνουν με το μεταπολεμικό ‘οικονομικό θαύμα’ 

(Strong, 1999; Zetter, 1992; Χριστοδούλου, 1992). 

Σε πολλές από τις επιλεγμένες συνεντεύξεις, κυριαρχεί το θέμα της υπέρβασης των οικο - 

νομικών δυσκολιών που ακολούθησαν τον εκτοπισμό και χρωματίζεται ανάλογα η θέση του 

συνομιλητή μου στην οικογενειακή δομή. Έτσι, στον απολογισμό της διαδικασίας εμφα νίζεται 

η πτυχή των γενεών, η οποία πρέπει επίσης να αναγνωριστεί. Πολλά νεαρά, νιόπαντρα ζευγάρια 

εκτοπισμένων δεν αντιμετώπισαν μόνο την πρόκληση να ξαναχτίσουν τη ζωής τους αλλά και 

την ανάγκη για την φροντίδα των γηραιότερων που επίσης εκτο πί στη καν και είχαν πιο επιτα - 

κτική ανάγκη βοήθειας καθώς επίσης και την φροντίδα των παιδιών τους, οι ανάγκες των 

οποίων οδήγησαν σε μεγάλες οικονομικές αποφάσεις (π.χ. μετανάστευση σε άλλες χώρες, αναζήτηση 

συγγενών και φίλων σε συγκεκριμένες πόλεις του νότου, μερίδιο των γυναικών στο 

οικογενειακό εισόδημα). 

Βλέπουμε επίσης να προσεγγίζονται οι δυσκολίες αυτές με αναδρομικό φακό, τώρα που 

οι ανάγκες είναι διαφορετικές. Τα παιδιά που ήθελαν φροντίδα είναι τώρα ενήλικες και εργά - 

ζονται και η στέγαση τους αποτελεί από τις μεγαλύτερες πιέσεις για να διασφαλιστεί η διαμονή 

των ίδιων και των νέων οικογενειών που δημιούργησαν. Στο πλαίσιο της παγκόσμιας χρη - 

ματο πιστωτικής κρίσης, η ευπάθεια της Κύπρου ως μέλος της Ευρωζώνης και οι τιμές των 

ακινήτων οι οποίες έχουν εκτοξευτεί μετά την ένταξη του νησιού στην ΕΕ το 2004 (Erdal, 

2011), έκαναν το κόστος απόκτησης σπιτιού απαγορευτικό για πολλά ζευγάρια. Η δυσκολία 

αυτή οδήγησε συχνά σε αναθεώρηση της κοινωνικής θέσης κάποιου ως πρόσφυγα και των 

μακροπρόθεσμων επιπτώσεων του εκτοπισμού. 

Αυτή η επαναξιολόγηση ενισχύθηκε από τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος για το 

Σχέδιο Ανάν, στο οποίο η δυνατότητα ανάκτησης των περιουσιών είχε για κάποιους πρό σφυ - 

γες προσφέρει τη δυνατότητα να δουν την τελική διευθέτηση όχι μόνο με συναισθηματικούς 

όρους αλλά και οικονομικούς. Στον απόηχο της απόρριψής του, η τρίπτυχη δυνατότητα απο - 

κατάστασης, αποζημίωσης ή ανταλλαγής εξακολουθεί να είναι στο επίκεντρο των δια - 

πραγ ματεύσεων υψηλού επιπέδου, αλλά αποτελεί και ένα σημείο αναφοράς για πολλούς 

πρό σφυγες για τον τρόπο με το οποίον προσβλέπουν σε μελλοντικές επιλογές μετά τη 

διευθέτηση. 

Όπως τεκμηριώνεται μέσα από πρόσφατη έρευνα (Δικωμίτης, 2010), αναθεώρηση της 

απώλειας έγινε και στις δυο πλευρές, τροφοδοτώντας τη συζήτηση μεταξύ Ελληνοκυπρίων


11 

και Τουρκοκυπρίων με απόψεις οι οποίες αποκλίνουν και συγκλίνουν ταυτόχρονα. Σε ορι - 

σμένες συνεντεύξεις φαίνεται ότι η αντιλήψεις των Τουρκοκυπρίων συνεκτιμώνται από τους 

συνομιλητές μου. 

Μέρος αυτής της αναθεώρησης είναι και η μετακίνηση της προσφυγικής ταυτότητας 

έναντι των ανειλημμένων πρωτοβουλιών από κοινοτικό επίπεδο στην ατομική πρακτική. Οι 

πρόσφυγες είναι λιγότερο υποκείμενοι στην κυβερνητική ανθρωπιστική βοήθεια και περισ - 

σό τερο ενεργοί ως πολίτες και ιδιοκτήτες γης, οι οποίοι αποφασίζουν για την τύχη των περι - 

ου σιών τους. Αυτή η στροφή στο φιλελευθερισμό (Erdal, 2011) αναφορικά με το περιουσιακό 

αντανακλάται επίσης σε άλλες όψεις του ζητήματος. Αν μη τι άλλο στη σύνθεση της κοινωνίας 

των πολιτών όπως παρουσιάζεται στην επόμενη ενότητα. 

Πτυχές κοινωνικής οργάνωσης 

Στον άμεσο απόηχο του 1974, σχηματίστηκαν οι προσφυγικές οργανώσεις με βάση τον τόπο 

καταγωγής. Κύριοι στόχοι τους ήταν ο εντοπισμός και η επανασύνδεση με συγχωριανούς και 

γείτονες με τους οποίους έχασαν επαφή μέσα στις αναταραχές και η δημιουργία δικτύωσης 

μέσω της οποίας προσφερόταν, σε άτυπη βάση, υλική βοήθεια και ηθική συμπαράσταση (βλ. 

επίσης Δημητρίου και Gürel, 2008; 2011). 

Η κοινωνία των πολιτών έγινε αρωγός της πολιτείας, συμπληρώνοντας το έργο της δεύ - 

τερης και διορθώνοντας καταστάσεις, κυρίως με τη συγκέντρωση των διάσπαρτα σκορπι - 

σμένων συγχωριανών σε διαφορετικούς προσφυγικούς οικισμούς, σε όλο το νησί. Η εν λόγω 

διασπορά είχε πολλαπλές επιδράσεις σε όλες τις κοινότητες. Για παράδειγμα, σήμαινε την 

αρχή της αποδόμησης της Μαρωνίτικης κοινότητας η οποία ήταν προηγουμένως γεω γρα - 

φικά συγκεντρωμένη εντός τεσσάρων χωριών στην περιοχή του Κορμακίτη. Η Χατζηπαύλου, 

συγκριτικά εντοπίζει μια σταδιακή εντοπιοποίηση της ταυτότητας των προσφύγων με βάση 

την πόλη, τα χωριά και ακόμα τις γειτονιές (Χατζηπαύλου-Τριγιώργης, 1987). 

Η δημιουργία των προσφυγικών ενώσεων με βάση τις περιοχές του εκτοπισμού είχε 

σοβαρές επιπτώσεις στην πολιτική ρητορική που αναπτύχθηκε μετά το 1974. Μέσα στα 

χρόνια η ρητορική του δεν ξεχνώ έγινε ο ακρογωνιαίος λίθος στην καλλιέργεια μιας Ελληνο - 

κυπριακής ταυτότητας η οποία επικεντρώθηκε στο τραύμα του διαχωρισμού εντός ενός 

κυρίαρχου εθνικιστικού διαλόγου (είναι η ιδέα ότι μισή από την πατρίδα έχει σκλαβωθεί από 

ένα βάρβαρο κατακτητή και περιμένει την απελευθέρωση). Αυτό με τη σειρά του ανάθρεψε 

μια τάση γενίκευσης της προσφυγικής ταυτότητας στον ευρύτερο πληθυσμό μέσα από την 

αίσθηση ότι ο βορράς χάθηκε για όλους τους Ελληνοκύπριους ως μια συλλογική πατρο - 

γονική εστία (Δημητρίου, 2007b). 

Το δεύτερο κύμα των δράσεων της κοινωνίας των πολιτών επικεντρώνεται γύρω από το 

αίτημα για πρόσβαση στην κατεχόμενη περιοχή. Πήρε σάρκα και οστά τις δεκαετίες του 1980 

και του 1990 και μαζί πήρε μορφή και η σύνδεση των δράσεων με συγκεκριμένες εμπειρίες 

εκτοπισμού. Η πρώτη από δύο εκδηλώσεις έγινε όταν ελληνοκυπριακές οργανώσεις επιχεί - 

ρησαν να διασχίσουν την Πράσινη Γραμμή. Ήταν η πορεία των γυναικών που διοργα νώθηκε 

το 1989 με σύνθημα «οι γυναίκες επιστρέφουν», με αναφορά την παραβίαση των δικαιω -


μάτων των Ελληνοκυπρίων (των γυναικών ως «οικοκυρές») να έχουν πρόσβαση τα σπίτια 

τους στο βορρά. Το σύνθημα της πορείας, στην πραγματικότητα, είναι ο απόηχος μιας προη - 

γού μενης πορείας το 1975, που είχε προσελκύσει 20.000 ανθρώπους, διάσημες προσω πι - 

κότητες όπως η Μελίνα Μερκούρη και τη σημαντική προσοχή διεθνών μέσων ενημέρωσης, 

η οποία είχε επιτυχώς παρουσιάσει την κατάσταση των Ελληνοκυπρίων προσφύγων. 

Η σύλληψη και κράτηση διαδηλωτριών από την πορεία του 1989 έστρεψε την διεθνή 

προ σοχή και έδωσε αφορμή για την πρώτη νομική προσφυγή στο ΕΔΑΔ εναντίον της Τουρκίας 

για παραβίαση των δικαιωμάτων απόλαυσης της περιουσίας. Η ‘υπόθεση Λοϊζίδου’ , όπως 

είναι γνωστή, έγινε ο ακρογωνιαίος λίθος στην ανάπτυξη του περιουσιακού ζητήματος και σε 

επίπεδο δημόσιας ρητορικής αλλά και στην πολιτική διαπραγμάτευση υψηλού επιπέδου. 

Στον απόηχο της υπόθεσης Λοϊζίδου, δημιουργήθηκε ακόμα ένα κύμα στις δράσεις της 

κοινωνίας των πολιτών, με τη δικαστική επίλυση διαφορών τώρα, και επικεντρώθηκε σε ατο - 

μικές προσφυγές για το περιουσιακό. Οι προσεγγίσεις κυμαίνονται από το συνταίριασμα με 

την επίσημη ρητορική, ότι η καθολική αποκατάσταση είναι η μόνη δίκαιη λύση, μέχρι την 

απαξίωση αυτής της ρητορικής σε πολλά επίπεδα. Οι διαφοροποιήσεις αυτές καταγράφονται 

ξεκάθαρα στις συνεντεύξεις της τρίτης ενότητας. Αλλά στοιχειοθετούνται μέσα από την στάση 

που αναπτύσσεται απέναντι σε έννοιες δικαίου και τις προσδοκίες για το μέλλον που εξέ - 

φρασαν οι συνομιλητές μου. 

Χρονικές πτυχές 

Οι συνεντεύξεις που παρουσιάζονται στην έκθεση χαρακτηρίζονται από συγχρονικότητα, 

μιας και όλες λήφθηκαν την περίοδο μεταξύ του Μαρτίου και του Οκτωβρίου 2011. Με αυτή 

την έννοια προσφέρουν μια ματιά στα προαναφερθέντα θέματα επειδή η μεταβλητότητα της 

προοπτικής δεν εξαρτάται μόνο από τα άτομα αλλά και από τα άτομα μέσα στην συγκε - 

κριμένη χρονική στιγμή. Με αυτή την έννοια εδώ θα δοθεί μια γενική εικόνα για τη σημασία 

της συγκεκριμένης ιστορικής συγκυρίας και της περιόδου που λήφθηκαν οι συνεντεύξεις. 

Η φύση της περισφράγιστης Νεκρής Ζώνης ως σύνορο έχει διαμορφώσει το περιβάλλον 

πολλών συζητήσεων για τον εκτοπισμό πριν το 2003, το οποίο μετά τη χαλάρωση των 

περιορισμών διακίνησης, τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου, πρόσθεσε ένα ακόμα επίπεδο στην 

εμπειρία. Με ένα 50% Ελληνοκυπρίων να δηλώνει ότι έχει περάσει στο βόρειο μέρος (Jacobson 

et al., 2009), με πολλούς πρόσφυγες να έχουν ευκαιριακά επισκεφτεί τα σπίτια που άφησαν, 

να έχουν επιβλέψει τις περιουσίες τους, ή εναποθέσει λουλούδια στους οικογε νειακούς τάφους 

και να έχουν συναναστραφεί με άτομα που τώρα ζουν στα σπίτια τους και τις γειτονικές 

περιοχές. Ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων αρνήθηκαν να κάνουν το ταξίδι, ορισμένοι 

έχοντας ανησυχίες για την ίδια την εμπειρία, άλλοι για πολιτικούς λόγους, και άλλοι επειδή τα 

σπίτια τους δεν έχουν πρόσβαση λόγω στρατιωτικής κατοχής ή και χρήσης. Οι λόγοι αυτοί 

αντανακλώνται στις συνεντεύξεις. Ωστόσο, ακόμα και εκείνοι οι πρόσφυγες που δεν έχουν 

περάσει τη Γραμμή, περισυνέλεξαν φωτογραφίες από συγγενείς και φίλους που πήγαν και 

επισκέφτηκαν τα σπίτια για λογαριασμό τους. Η γνώση της τύχης της περιουσίας μετά την 

αποχώρηση τους είναι σημαντικό σημείο αναφοράς στην άρθρωση της εμπειρίας.


13 

Εξίσου σημαντικό είναι το δημοψήφισμα του 2004, όταν το διαμεσολαβητικό των ΗΕ 

‘σχέδιο Aννάν’ για την επανένωση του νησιού με μια δικοινοτική και διζωνική ομοσπονδία και 

με συγκεκριμένους περιορισμούς στην επιστροφή και επανεγκατάσταση, τέθηκε σε ψηφο - 

φορία και στις δυο πλευρές του νησιού αλλά έγινε αποδεκτό μόνο στο βορρά. Αν και η εμπειρία 

των προσφύγων ήταν το μέγιστο σημείο αναφοράς του πολιτικού λόγου που αναπτύχθηκε 

στο νότο για υποστήριξη της άποψης απόρριψης του σχεδίου (στη βάση ότι το Σχέδιο 

αρνείται το δικαίωμά τους για πλήρη επιστροφή όλων), πολλοί πρόσφυγες πιστεύουν ότι οι 

οικονομικοί λόγοι όσων δεν ήταν εκτοπισμένοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην απόδοση της 

απόρριψης με πλειοψηφικό τρόπο. Έτσι ένας αριθμός συνομιλητών μου είδαν το δημο - 

ψήφισμα ως μια ευκαιρία να έχουν πρόσβαση στο δικαίωμα της περιουσίας τους, το οποίο 

ήταν μέχρι εκείνη τη στιγμή χαμένο. Η απογοήτευση, με τη σειρά της, επηρέασε τις δράσεις 

και τις πολιτικές θέσεις που πήραν από το 2004 και μετά. 

Κατά τη διάρκεια της περιόδου των συνεντεύξεων οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των ηγετών 

συνεχίζονταν, έχοντας ξαναξεκινήσει μετά το 2008. Το περιουσιακό αποτέλεσε μέ γιστο θέμα 

συζήτησης στη διάρκεια αυτού του κύκλου των διαπραγματεύσεων και το μόνο ‘κεφάλαιο’ 

για το οποίο οι θέσεις των δυο πλευρών διέρρεαν πλήρως με τη μορφή ανταλ λαγής πρωτό τυ - 

πων εγγράφων (τα γνωστά ως ‘μη-εγγραφα’). Αν και οι συνομιλητές μου δεν ανα φέρ θη καν 

συγκεκριμένα σ’αυτές τις θέσεις έδειχναν να γνωρίζουν τα πιθανά σενάρια μιας συμφωνίας 

ανάκτησης (ένα μείγμα επιστροφής, αποζημίωσης και ανταλλαγής με άλλες περιουσίες). Αυτό 

διαδραμάτισε ένα ρόλο στην αξιολόγηση της απώλειας και στις προσδοκίες τους για το μέλλον. 

Ταυτόχρονα, οι προσδοκίες τους πλαισιώνονταν από μια αρνητική θεώ ρηση, όλοι οι συνε - 

ντευξιαζόμενοι/ες διατηρούσαν την άποψη ότι οι διαπραγ μα τεύσεις δεν εξελίσσονται θετικά 

και βρίσκονταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. 

Συγκεκριμένα, στις συνεντεύξεις που έγιναν μετά τον Ιούλιο, η πεσσιμιστική προοπτική 

συνδυαζόταν με την εντατικοποίηση της δημόσιας συζήτησης για την επικείμενη οικονομική 

κρίση στην Κύπρο, ως απόρροια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, που ξεκίνησε το 2008 

και της κατάστασης στην Ελλάδα. Με φόντο την αύξηση της τιμής πώλησης των ακινήτων 

μετά την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ το 2004 και στην ευρωζώνη το 2007 και την άνθηση του 

κατασκευαστικού τομέα και στις δυο πλευρές μετά το δημοψήφισμα του 2004, ενισχύθηκε η 

αίσθηση της οικονομικής ανασφάλειας που βιώνουν για τα περιουσιακά τους στοιχεία οι 

πρόσφυγες μετά την απώλεια. Αυτό αντανακλάται πολλές φορές στην αβεβαιότητα για την 

αξία των τίτλων ιδιοκτησίας αν δεν επιτευχθεί μια λύση. Μετά από μια τυχαία, αλλά κατα - 

στροφική έκρηξη δυναμίτιδας στο χωριό Μαρί (το οποίο κατοικείται από πρόσφυγες που 

εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Λεμεσού) τον Ιούλιο του 2011, η δημόσια συζήτηση για 

την επικείμενη οικονομική κρίση ξεδίπλωσε την κριτική εναντίον της κυβέρνησης για το χει - 

ρισμό των εσωτερικών υποθέσεων, για τον συστημικο νεποτισμό και άλλες αστοχίες διακυ - 

βέρνησης. Αυτές οι απόψεις αντανακλώνται σε ορισμένες συνεντεύξεις ως επεξηγηματικές 

της πολιτικής νοοτροπίας η οποία, κατά την άποψή τους, είναι ανεύθυνη, αδιάφορη, και 

άδικη – ιδιότητες που παρατηρήθηκαν να αποδίδονται στη κυβερνητική απάντηση για τα 

δεινά των προσφύγων.


Η επιρροή αυτών των γεγονότων στις απόψεις που διατυπώθηκαν είναι ενδεικτικές για 

τους περιορισμούς που έχουν οι συνεντεύξεις λόγω της συγκυριακής φύσης τους. Το περι ο - 

ρισμένο χρονικό διάστημα που λήφθηκαν πρέπει να υπολογιστή στα καταληκτικά συμπε - 

ράσματα για την έκταση της αντιπροσωπευτικότητας τους αναφορικά με την ‘εμπειρία του 

εκτοπισμου’. 

Ταυτόχρονα, κάποιοι παράγοντες αμβλύνουν τους πιο πάνω περιορισμούς και πρέπει να 

σημειωθούν. Οι συνεντεύξεις επελέγησαν σαν μέρος μιας ευρύτερης επίσημης και ανε πί - 

σημης συζήτησης με άτομα που επηρεάζονται από τον εκτοπισμό. Οι συζητήσεις με τη σειρά 

τους επηρεάστηκαν από μια μακρόχρονη εθνογραφική εργασία στην Κύπρο που έχει τα 

τελευταία έξι χρόνια επικεντρωθεί σε θέματα προσφύγων και την έννοια της απώλειας. Με 

μερικούς από τους ανθρώπους που παρουσιάζονται εδώ, είχα συναντηθεί σε προη γού μενες 

περιπτώσεις και έγιναν συζητήσεις εκτός του καθιερωμένου πλαισίου των 40 λεπτών - δυόμισι 

ωρών – μαγνητοφωνημένης συνέντευξης. 

Η επιλογή έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέπει να αναδειχθούν κάποιες από τις κοινω - 

νικές πτυχές της εμπειρίας του εκτοπισμού. Όσον αφορά τις γεωγραφικές περιοχές, το δείγμα 

των συνεντεύξεων περιλαμβάνει άτομα που έχουν εκτοπιστεί από τις τέσσερεις κύριες επαρχίες 

στο βορρά (Κερύνειας, Αμμόχωστου, της Μόρφου και της Λευκωσίας), καθώς και άτομα που 

μεταφέρθηκαν στις επαρχίες στο νότο (Λευκωσία, Λάρνακα, Λεμεσός, Πάφος). Το δείγμα 

περιλαμβάνει επίσης άτομα που έχουν εκτοπιστεί τόσο από αστικές όσο και από αγροτικές 

περιοχές και μεταφέρθηκε επίσης σε αγροτικές και αστικές περιοχές. Το δείγμα των συνε - 

ντεύ ξεων καλύπτει ένα φάσμα ηλικιών, αλλά το πιο σημαντικό, περι λαμ βάνει άτομα που 

εκτοπίστηκαν σε διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους (σχη μα τισμένες οικογένειες, 

πρόσφατα παντρεμένα ζευγάρια, νέοι ενήλικες, παιδιά) καθώς και μια δεύτερη γενιά προ - 

σφύγων, δηλαδή, άτομα που δεν είχαν γεννηθεί κατά το χρόνο του εκτο πισμού. Από την άποψη 

των φύλων, έγιναν συνεντεύξεις σε άντρες και γυναίκες. Στην πραγ μα τικότητα, η τελευταία 

ομάδα αποτελεί την πλειονότητα των ερωτηθέντων, η οποία επέτρεψε ιδιαίτερες πτυχές της 

επίδρασης του φύλου να εμφανιστούν κάτι που δεν συνα ντάται συχνά σε ένα πεδίο έρευνας 

που έχει ως επί το πλείστον επίκεντρο τους άνδρες. Αυτά τα τρία στοιχεία της ταυτότητας (η 

γεωγραφική θέση, η ηλικία και το φύλο) ήταν οι κύριοι δείκτες στην επιλογή των συνεντεύ - 

ξεων που παρουσιάζονται στην έκθεση αυτή και ως εκ τούτου έχουν προσδιοριστεί στον 

εναρκτήριο τίτλο κάθε περιληπτικής παρουσίασης μιας συνέντευξης. 

Επιπλέον, μια σειρά από άλλα ζητήματα που σχετίζονται με τη διαμόρφωση της ταυτό τητας 

των προσφύγων έχουν εμφανιστεί μέσα από τις συνεντεύξεις, τα οποία αξίζει να σημειωθούν 

εν συντομία. Μια βασική πτυχή είναι η εθνική ταυτότητα των εκτοπισμένων. Παρά το γεγονός 

ότι το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας για την προσφυγιά στην Κύπρο επικεντρώνεται στις 

δύο βασικές εθνοτικές ομάδες (Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων), στο μικρό δείγμα των 

συνεντεύξεων που παρουσιάζονται εδώ, εμφανίζονται οι βαθιές επιπτώσεις για όσους/ες 

ανήκουν σε μικρές μειονοτικές ομάδες (Αρμένιους, Μαρωνίτες, και Λατίνους) και έχουν την 

προσωπικη εμπειρία του εκτοπισμού, προσδιορίζομενες και από το χρονικό πλαίσιο του 

εκτοπισμου (π.χ., των Αρμενίων το 1964) αλλά και από την επίσημη αναγνώριση ποιος είναι


15 

πρόσφυγας (Τουρκόπληκτοι/πρόσφυγες), καθώς και το πλαίσιο και οι συνθήκες της επι - 

στροφής (π.χ., πρόσβαση στο χωριό Κορμακίτης για Μαρωνίτες, μεμο νωμενα δικαιώματα 

πρόσβασης για να περισώσει πολύτιμα αντικειμενα για τη συνεντευ ξιαζόμενη Λατινικής 

καταγωγής). Για το λόγο αυτό, η ένταξη των ατόμων που ανήκουν σε όλες τις άλλες τρεις 

ομάδες αποτέλεσε τεράστια πηγή επίγνωσης κατά την ανάλυση αυτών των εμπειριών. 

Λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους παράγοντες, η παρούσα έκθεση έθεσε ως ρητό στόχο 

να μην επιχειρήσει να «εκπροσωπίσει» την εμπειρια του εκτοπισμού ολιστικά αλλά περισ - 

σότερο να τονίσει τη μεταβλητότητά της. Με αυτή την έννοια, οι συνεντεύξεις δεν εξαντλούν 

αυτη τη μεταβλητότητα, αλλά καταδεικνύουν ορισμενες από τις πολλαπλές δυνατοτήτές της.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ 

λάμπα αντίκα που δόθηκε ως 

γαμήλιο δώρο από την Ακανθού 

κομό αντίκα από σπίτι στο Βαρώσι

17 

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ 

Μάρω (Θ), 76, Ακανθού – Πάφος 

Η Μάρω μεγάλωσε στο χωριό Ακανθού της ευρύτερης περιοχής Κερύνειας, στους λόφους 

κοντά στην βόρεια ακτή. Η Μάρω έφυγε από το χωριο της για να φοιτήσει σε γυμνάσιο της 

Λευκωσίας και αργότερα εγκαταστάθηκε στο χωριο του συζύγου της στην επαρχία Πάφου 

όπου ζει μέχρι σήμερα. Η Μάρω δεν εκτοπίστηκε το 1974, αφού δεν ζούσε στην Ακανθού 

εκείνον τον καιρό και έτσι δε χαρακτηρίστηκε πρόσφυγας. Ωστόσο, κατείχε γη από κληρο - 

δότημα των γονιών της και τους τίτλους τους μεταβίβασε στα δικά της παιδιά. Με εγγύηση 

τους τίτλους αυτούς τα παιδιά της Μάρως εξασφάλισαν δάνεια για να καλύψουν τις στε γα - 

στικές τους ανάγκες. Όταν η μητέρα της Μάρως εκτοπίστηκε, η Μάρω την φιλοξένησε στο 

σπίτι της στην Πάφο όπου την φρόντισε μέχρι το θάνατό της, στα τέλη της δεκαετίας του 

1980. Η Μάρω μιλά για την εμπειρία του εκτοπισμού από δεύτερο χέρι, απαλλαγμένη από την 

εμπειρία της φυγής, αλλά τρέφοντας έντονα συναισθήματα απώλειας σε σχέση με το σπίτι και 

τη ζωή στο χωριό όπως την γνώρισε. 

Η Μάρω έχει φωτογραφίες και ζωγραφιές του χωριού της και της γύρω περιοχής στο 

σημειωματάριό της και τους τείχους του σπιτιού της και είναι μέσω αυτών των εικόνων που 

άρχισε η συζήτηση για την Ακανθού: 

‘Αυτά εδώ [δείχνοντας μια υδατογραφία μεγάλων βράχων] είναι τα περίφημα Στιλλάρκα … 

είναι δύσκολο να πας προς τα κει και όταν πήγα με τον άντρα μου η μητέρα μου μας είπε για το 

μονοπάτι που έπρεπε να πάρουμε. Περπατάς, περπατάς και μετά παίρνεις τη στροφή και ξεπρο - 

βάλλουν μπροστά σου.’ 

Η Μάρω θυμάται συγκεκριμένα αντικείμενα από το σπίτι στην Ακανθού. 

«γυάλιζαν τα μάρμαρα του πάνω ορόφου όταν τα καθαρίζαμε. Τον πολυέλαιο που κρέμεται 

στο σαλόνι [δείχνει προς τα εκεί] τον φέραμε πριν την εισβολή. Είχαμε φέρει και το σκαλιστό 

ξύλινο ράφι για τα πιάτα που βάλαμε στον τοίχο εδώ. κρεμόταν στο πλυσταριό. Είναι τα μόνα πράγ - 

ματα που καταφέραμε να σώσουμε. Είχαμε ασημικά με πολλά σκαλίσματα, πουλιά που κουνιό - 

ντουσαν και χίλια δυο. Αυτά απέμειναν. Αν έμενα λευκωσία θα περνούσα συχνά από εκεί για να 

ψάξω στο παζάρι μήπως τα βρω. Αλλά πολύ πιθανό να πουλήθηκαν και να χάθηκαν πριν καιρό.» 

Η Μάρω θυμάται επίσης Τουρκοκύπριους από τα γειτονικά χωριά που είχαν επαφή. 

«η Ακανθού ήταν μόνο Έλληνες τότε. Πιο παλιά είχαμε λίγους Τούρκους. οι τελευταίοι ήταν ένα 

ηλικιωμένο ζευγάρι, που οι άμυαλοι Ακανθιώτες κατάφεραν να τους διώξουν τον καιρό της ΕοκΑ. 

οι Τούρκοι που ζούσαν στα γύρω χωριά έρχονταν στο χωριό για να πουλήσουν πράγματα. οι 

χωριανοί δούλευαν μαζί τους στους ελαιώνες. Θυμάμαι όταν σπούδαζα πήγαινα μερικές φορές να


βοηθήσω και είχε έναν Τούρκο που έλεγε “μη ξαναφέρετε τη δασκάλα γιατί δεν μας αφήνει να 

κάνουμε δουλειά!” [γέλια].» 

Μέχρι το 1974, ο πατέρας της είχε πεθάνει. Στον πόλεμο η Μάρω δεν είχε νέα της μητέρας 

της και μαζί με τον σύζυγό της πήγαν στα προσφυγικά στρατόπεδα της Δεκέλειας για να την 

αναζητήσουν. Η επιδρομή του Ιουλίου δεν επηρέασε το χωριό αλλά κατά τη δεύτερη επίθεση 

του τουρκικού στρατού το χωριό εκκενώθηκε. Μεταξύ της πρώτης και δεύτερης επίθεσης/ 

εισβολής η Μάρω ζήτησε από τη μητέρα της να έρθει στην Πάφο. 

“Θα μείνω” είπε αρχικά. “ότι είναι να γίνει με όλους ας γίνει και με μένα.” Ανησυχούσε για το τι 

θα έλεγε ο κόσμος επειδή είχε συγγενείς να την πάρουν μακριά και πως ήταν πιο τυχερή [τελικά 

έφυγε με την άμαξα του γείτονά της]… κάποια άτομα παρέμειναν και μετά έγινε ανταλλαγή 

[Συμφωνία Βιέννης]. λένε πως όταν οι άλλοι έφυγαν, ήταν οι πρώτοι που λεηλάτησαν τα σπίτια.» 

Μετά που η μητέρα της Μάρως πήγε στην Πάφο έζησε περιορισμένη γύρω από το σπίτι. 

«Περίμενε να ακούσει τα νέα ότι θα επιστρέψει. κάποια φορά που αρρώστησε και πήγε στο 

νοσοκομείο, δε θα το ξεχάσω ποτέ, την πήραμε για το σπίτι, και όταν σταματήσαμε το αυτοκίνητο 

αρνήθηκε να κατεβεί. Έβαλε όλη της τη δύναμη, νόμιζε ότι θα την παίρναμε στο δικό της σπίτι, κι 

όχι το δικό μας. κάρφωσε τα πόδια της στο πάτωμα του αυτοκινήτου και δεν τα κουνούσε. Την 

πήραμε στα χέρια μας και ήταν τα πόδια της τεντωμένα («πόξυλα») όπως ενός νεκρού.» 

Μετά το 2003, η Μάρω και η οικογένεια της ταξίδεψαν στο χωριο δυο φορές. 

«το χειρότερο όταν πήγαμε εκεί, ήταν ότι είδαμε στη θέση του σπιτιού ένα χώρο στάθμευσης. 

Σε φωτογραφίες πριν το 2003, είχαμε δει ότι το σπίτι υπήρχε ακόμα. Όταν πήγαμε, είχαν χαθεί όλα 

και στη θέσης τους ήταν παρκαρισμένο ένα απορριμματοφόρο. Πήγαμε κυριακή και δεν είχε 

κανέναν. κάτι Τουρκάλες κοιτούσαν από τα παράθυρα να δουν ποιος ήρθε. καταλαβαίνεις και τη 

δική τους θέση… Αφού δε βρήκαμε το σπίτι πήγαμε στους τάφους. Είχαμε ένα άγαλμα στον τάφο 

του αδελφού μου και ανακαλύψαμε ότι το είχαν σπάσει. Ήταν λάθος μας που δεν το φέραμε πίσω. 

Στον τάφο του πατέρα μου βρήκαμε τον σταυρό σπασμένο, υπήρχε πολλή καταστροφή στο 

κοιμητήριο, σκαμμένες τρύπες - ίσως έψαχναν για χρυσό. Αλλά εμείς δεν θάβουμε τους νεκρούς 

μας με κοσμήματα. Την εκκλησιά του κοιμητηρίου είδαμε ότι την χρησιμοποιούσαν για τις αγε λά - 

δες. Όταν ξαναπήραμε μετά από έξι μήνες, είδαμε πως είχαν καθαρίσει την εκκλησιά αλλά και πάλι 

δεν κατάφεραν να διώξουν τη μυρωδιά. Είχαμε βάλει το άγαλμα στη θέση του προη γου μέ νως, δεν 

σεβάστηκαν ότι προοριζόταν για έναν άνθρωπο. Τη δεύτερη φορά το ξαναβρήκαμε ανα πο δο γυ - 

ρισμένο. Ίσως να πίστευαν ότι πρόκειται για μια εξέχουσα προσωπικότητα, δεν ξέρω τι σκέφτηκαν.» 

Η Μάρω από τότε μεταβίβασε τους τίτλους της ιδιοκτησίας της στα παιδιά της. Είχε 

σκεφτεί να απευθυνθεί στην ΕΑΠ αλλά βρήκε τη γραφειοκρατική πλευρά περίπλοκη. Αν 

υπάρξει λύση, λέει, θέλει την περιουσία της. 

«Αν ένα χωριό είναι η ζωή του, οι άνθρωποι του, και τώρα έχει έποικους, γιατί να επιστρέψουμε; 

Ίσως να μην έχει σημασία, αλλά δεν σκεφτήκαμε ποτέ να επιστρέψουμε. κάποιοι λένε ότι θα 

επιστρέψουν, ακόμα και υπό Τουρκοκυπριακή διοίκηση αλλά ποτέ δεν το σκέφτηκα. Αναμένουμε 

να λάβουμε την αξία της περιουσίας μας σαν αποζημίωση.»

Μέρος Δεύτερο: Βιωματικές Ιστορίες 

19 

Ρούλα (Θ), 61, Λευκωσία - Λευκωσία 

Η Ρούλα εκτοπίστηκε το 1974 από το σπίτι της το οποίο ήταν σε βόρειο προάστιο της Λευκωσίας. 

Ήταν παντρεμένη και είχε δυο παιδιά σε νεαρή ηλικία. Γεννήθηκε σε χωριό του Τροόδους και 

ο σύζυγος της καταγόταν από γειτονικό χωριό. Αφού δεν είχαν προσωπική περιουσία επωφε - 

λήθηκαν από κυβερνητική χρηματοδότηση το 1971 για να αγοράσουν σπίτι στην περιοχή 

της Ομορφίτας, απ’ όπου Ελληνοκύπριοι εθνικιστές είχαν εκδιώξει Τουρκο κύπριους 

κάτοικους το 1964 σε μια από τις πιο αιματηρές επιθέσεις που είχε ηγηθεί ο Νίκος Σαμψών. 

Στο πόλεμο του 1974, η Ρούλα ακολούθησε τους γείτονές της που εγκα τέλειψαν τον οικισμό 

και βρήκαν καταφύγιο στο γειτονικό προάστιο, το Καϊμακλί. Τη δεκαετία του 1980 μετα κόμισε 

σε προσφυγικό σπίτι όπου ζει μέχρι σήμερα. Τα παιδιά της μεγάλωσαν στον προσφυ γικό 

συνοικισμό και το σπίτι ακόμα φιλοξενεί τα εγγόνια της καθώς ζουν μαζί της ενώ σπου - 

δάζουν. Ο άντρας της πολέμησε στον πόλεμο και τραυματίστηκε αποκτώντας μια πληγή από 

την οποία υποφέρει μέχρι σήμερα. Ένα από τα ξαδέλφια της που πολέμησε μαζί του πιστεύ - 

εται ότι πέθανε και βρίσκεται ακόμα στην λίστα των αγνοουμένων προσώπων. Αν και η Ρούλα 

έζησε μόνο λίγα χρόνια στο σπίτι απ’ όπου έφυγε, η εμπειρία του πολέμου και η κατη γοριο - 

ποίησή της ως εκτοπισμένης, έχουν σημαδέψει τη ζωή της και της ζωή της οικογέ νειάς της 

από τότε. 

Το 1974, η Ρούλα που ζούσε σε μια σειρά από νεόχτιστα σπίτια, θυμάται ότι απέναντι 

υπήρχαν «παλιά σπίτια» , εκείνα που άφησαν οι Τουρκοκύπριοι. 

«Δεν ζούσαν Τουρκοκύπριοι όταν πήγαμε εμείς και πριν το πραξικόπημα, μόνο ένας ηλικιω μένος 

που έκανε κούπες [έδεσμα από κιμά τυλιγμένο σε πλιγούρι]. Ήταν πολύ καλός άνθρωπος αυτός ο 

άντρας. Συνήθιζε να έρχεται και να μας φέρνει κούπες για τα παιδιά και να τα παίρνει περίπατο.» 

Οι αναμνήσεις του σπιτιού της Ρούλας συνδέονται στενά με τη βία που έζησε αργότερα. 

«Όταν ήρθαν οι Τούρκοι, οι αλεξιπτωτιστές κατεβαίναν μέσα στην αυλή μας σχεδόν. ο γιος 

μου ήταν μικρός και έπαιζε στην αυλή και συνήθιζε να μαζεύει και να μου φέρνει τους κάλυκες που 

έπεφταν. Του φώναζα λέγοντάς του να μην τους αγγίζει – νόμιζε ότι ήταν παιχνίδι. “Ήρθε ακόμα 

ένας”, έλεγε. Μέχρι που φύγαμε.» 

Η Ρούλα έμεινε στο σπίτι με την οικογένεια της την περίοδο του πραξικοπήματος και μέχρι 

τις πρώτες μέρες της πρώτης τουρκικής εισβολής. Αρνήθηκε να πάει στο χωριό της, όπως 

εισηγήθηκε ο σύζυγός της, επειδή θα επέστρεφε να πολεμήσει και ήθελε να μείνει μαζί του. 

«Το άφησα με τόση βιασύνη, παντού επικρατούσε χάος. Θυμάμαι πόσο σαστισμένη ήμουν 

που γύριζα το κεφάλι μου μια από εδώ και μια από εκεί συνέχεια. Δεν είχα χρόνο να μαζέψω τα 

πράγματα μας. Δεν περίμενα ποτέ ότι δεν θα ξαναγύριζα. Να φανταστείς ότι τη δεύτερη μέρα, 

μετά που φύγαμε, έβρεξε και ανακουφίστηκα στη σκέψη ότι δεν θα μαραθούν τα λουλούδια 

μου… Θυμάμαι πως ακόμα και την τσάντα μου την πέταξα στον καναπέ και την ξέχασα εκεί – όχι 

ότι είχα πολλά χρήματα αλλά ακόμα και εκείνα έμειναν πίσω. Ακόμα το σκέφτομαι – “πως δεν 

σκέφτηκα ότι μπορεί να μην ξαναγύριζα;” και δεν το σκέφτηκα. Δεν πέρασε καν από το μυαλό μου. 

Έφυγα και θυμάμαι πως κλείδωσα την εξώπορτα για να μην μπει κάποιος μέσα.»


Όταν υπογράφτηκε η κατάπαυση του πυρός ένας συγγενής που ήρθε από το χωριό για 

να βοηθήσει τους ηλικιωμένους γονείς του πήρε τη Ρούλα και τα παιδιά μαζί του. Μέχρι τότε 

είχε χάσει επαφή με τον σύζυγό της που πολεμούσε και είχε εντωμεταξύ τραυματιστεί και 

νοσηλευόταν. 

«Τραυματίστηκε τη μέρα που φύγαμε…πήγαν να διασώσουν έναν ηλικιωμένο που εγκλω βί - 

στη κε και δεν μπορούσε να περπατήσει. Τον σήκωσαν στα χέρια για να τον βάλουν στο ασθε - 

νοφόρο και άνοιξε πυρ ένα πολυβόλο και του γάζωσε και τα δυο του πόδια. Τον έβαλαν στο ίδιο 

ασθενοφόρο με τον ηλικιωμένο άντρα και τους μετέφεραν και τους δυο στο νοσοκομείο. 

Εγχειρίστηκε πολλές φορές και χρειάστηκε πέντε μήνες για να ξαναφορέσει παντελόνι. ‘Ενας 

Έλληνας γιατρός επέμενε να του σώσουν το πόδι αλλιώς θα του το είχαν κόψει.» 

Ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να ξαναχτίσει τη ζωή της η οικογένεια, χωρίς οικονομίες και 

χάνοντας ό,τι είχαν και δεν είχαν. Ο σύζυγος της Ρούλας τον πρώτο χρόνο δεν μπορούσε να 

δουλέψει και ζούσαν στηριζόμενοι στην φιλανθρωπία των συγγενών τους και το μεροκάματο 

της Ρούλας ως καθαρίστριας, μια δουλειά που αναγκάστηκε να κάνει. 

«Μετά από μερικούς μήνες ήρθαμε στην λευκωσία και ζούσαμε σε ένα δωμάτιο όλοι μαζί – το 

κρεβάτι, η τηλεόραση, το ψυγείο και όλα τα υπόλοιπα μαζί... ζήσαμε έτσι για εφτά χρόνια. Το 

μπάνιο δεν είχε αρκετό χώρο να σταθώ.» 

Για τα πρώτα πέντε χρόνια ο σύζυγός της δεν λάμβανε κάποιο δημόσιο βοήθημα για τον 

τραυματισμό του και αργότερα έπαιρνε 12 κυπριακές λίρες τον μήνα. 

«Τι μπορείς να κάνεις με 12 λίρες; Να στο πω και αυτό, σε κάποιους έδιναν πολλά βοηθήματα 

και σε κάποιους τίποτα… Υποφέραμε πολύ… έπρεπε να δουλέψω για να μπορώ να αγοράσω μια 

κούκλα στην κόρη μου. Είχε μια κούκλα που μιλούσε και περπατούσε, ήταν μεγάλο πράγμα για 

εκείνη την εποχή. Μετά που ήρθαμε εδώ και επειδή οι συγγενείς μας ήταν σε μια γειτονιά δίπλα 

από την παλιά, δική μας γειτονιά με απειλούσε ότι θα πάει στο σπίτι μας “μόνο για δυο λεπτά ” να 

φέρει την κούκλα της. Ήξερε το δρόμο και φοβόμουν. Της υποσχέθηκα να της αγοράσω μια 

καινούρια κούκλα και έπρεπε να το κάνω για να την αποτρέψω να πάει. Αλλά με τι λεφτά; κι έτσι 

πήγα δουλειά.» 

Η Ρούλα έζησε με την ιδέα ότι θα παραμείνουν στον προσφυγικό οικισμό μέχρι να μπο - 

ρέσουν να επιστρέψουν σπίτι τους. Μόλις πριν τέσσερα χρόνια απέκτησαν τον τίτλο του 

σημερινού τους σπιτιού τον οποίον θα μπορούν να κληροδοτήσουν ή να πουλήσουν μετά 

από πέντε χρόνια. Αλλά είναι μια ιδέα που δεν πίστευε ποτέ, λέει. 

«Δεν πιστεύω ότι θα επιστρέψουμε, ποτέ δεν το πίστεψα. Θα πάω, αλλά δεν το πιστεύω. Αν 

πήγαινα και ήξερα ότι θα είμαι ασφαλής θα επέστρεφα αλλά να πάω και να έρθουν να μας 

ξαναπάρουν, όχι. Αν είμαι πιο ασφαλής εδώ, δεν με πειράζει να μην πάω. Αλλά αν είναι ασφαλές να 

πάω εκεί, ούτε να πάω με πειράζει… ακόμα δεν έχω πάει να το δω.» 

Ηρώ (Θ), 47, Μόρφου - Λεμεσός 

Η Ηρώ ήταν επτά χρονών το 1974. Ζούσε με την οικογένεια της στην πόλη της Μόρφου μέχρι 

το ξέσπασμα του πολέμου, όταν η οικογένεια αναγκάστηκε να φύγει. Τελικά εγκαταστάθηκαν 

στην Λεμεσό όπου έζησε όλη την παιδική της ηλικία και ζει ακόμα. Ο πατέρας της μετα νά -


21 

στευσε στην Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, όπως πολλοί άλλοι Ελληνοκύπριοι εκείνη την 

περίοδο. Η οικογένεια έζησε μια σχετικά άνετη ζωή λόγω των αποδοχών του, αλλά η Ηρώ 

ακόμα μετανιώνει που μεγάλωσε χωρίς πατέρα. Με μια κόρη τώρα στην εφηβεία, η Ηρώ ζει 

σε ένα καινούργιο σπίτι στα προάστια της Λεμεσού που έχτισε ο πατέρα της με της οικο - 

νομίες του. Θεωρεί πολύτιμες τις αναμνήσεις από την ζωή στην Μόρφου και σε αντίθεση με 

το τραύμα που εξέφρασαν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συνομιλητές μου μιλά χωρίς πικρία για 

το παρελθόν. 

Η Ηρώ θυμάται την Μόρφου με τα μάτια του παιδιού που ήταν τότε, κυρίως σαν μια ζωή 

επικεντρωμένη γύρω από τη σχέση με τη γη και την εργασία στα χωράφια. 

«Έχω καλές αναμνήσεις – από τους πορτοκαλεώνες του μπαμπά μου, της γιαγιά μου και του 

παππού μου, θυμάμαι που έπαιζα στα αυλάκια που έτρεχε το νερό μαζί με τον πατέρα μου όταν 

πηγαίναμε να ποτίσουμε, όταν πηγαίναμε με την οικογένεια την καθαρά Δευτέρα. Ήταν καλές εποχές, 

έξω στη φύση, πουλούσαμε τα πορτοκάλια έξω από το σπίτι μας. Θυμάμαι την προγιαγιά μου , τον 

παππού μου και τις γιορτές του που ετοίμαζε μικρά πιάτα με μεζέδες και σαλάτες και τα σέρβιρε 

με ούζο – αν και ήμουν μόνο επτά χρονών τότε μου έδινε να δοκιμάσω! Θυμάμαι ακόμα όταν 

πέθανε η προ-γιαγιά μου και σύμφωνα με το έθιμο κρατήσαμε την σωρό της το βράδυ στο σπίτι.» 

Η Ηρώ θυμάται το σπίτι μέσα από το παιχνίδια που έπαιζε με τον αδελφό της. 

«Θυμάμαι τη λίμνη που είχαμε στον κήπο, τα χωράφια στο πίσω μέρος, και το ρυάκι που έτρεχε 

πίσω από το σπίτι, που ήταν παραπόταμος του ποταμού Σερράχη. Θυμάμαι ένα φίδι που ερχόταν 

να πιει νερό από τη λίμνη και έκανε τους γονείς μου να ανησυχήσουν τόσο που την έκλεισαν. 

Θυμάμαι που πετούσα τα παιχνίδια του αδελφού μου από το μπαλκόνι στο ρυάκι και μετά τσακω - 

νόμασταν. Θυμάμαι ένα σκαντζόχοιρο που μου έφερε ο πατέρας μου που τον αγαπούσα πολύ και 

πως κρυβόταν πίσω από την τηλεόραση που είχαμε στην κουζίνα. Ήταν καλές, ευτυχισμένες εποχές.» 

Εξίσου ζωντανή είναι στη μνήμη της η μέρα που έφυγαν, πάλι με τα μάτια της ηλικίας της 

τότε. Η οικογένεια έφυγε στην δεύτερη εισβολή στα μέσα Αυγούστου. 

«Θυμάμαι την αναστάτωσηκαι μια αίσθηση φόβου, αλλά επειδή ήμασταν απιδιά δεν νιώσαμε 

τη ευθύνη ή το βαθμό του φόβου που η μητέρα ή η γιαγιά μου ένιωσαν. Θυμάμαι που μαζεύαμε 

τα πράγματα μας να φύγουμε και αυτό που μου έμεινε είναι η αίσθηση ότι φεύγουμε μόνο για λίγες 

μέρες και θα επιστρέψουμε. Δεν είχαμε την αίσθηση ότι φεύγαμε και ότι αυτό θα ήταν για πάντα. 

Βάλαμε τα πράγματα σε ένα παλιό αυτοκίνητο, θυμάμαι ότι πήγαμε στην κακοπετριά [ένα χωριό 

στο βουνό]. Από εκεί, θυμάμαι μπορούσα να δω τα αεροπλάνα και τους βομβαρδισμούς. 

Μαζευόμασταν σε υπόγεια επειδή ήταν «ασφαλή μέρη» και τρέχαμε σε αυτά με το που ακούγαμε 

τις σειρήνες. ο παππούς μου είχε συγγενείς σε ένα άλλο χωριο εκεί κοντά, και πήγαμε εκεί. Υπήρχε 

και εκεί η αίσθηση φόβου αλλά είναι παράξενο πως όταν είσαι παιδί έχεις διαφορετική αντίληψη 

του κινδύνου και απολαμβάνεις τα πάντα. Θυμάμαι τον ενθουσιασμό, για παράδειγμα, όταν 

βάζαμε στρώματα στο πάτωμα για να κοιμηθούμε, τον ενθουσιασμό που είμαστε όλα τα ξαδέλφια 

μαζί και θα κοιμόμασταν μαζί.» 

Η Ηρώ απευθύνεται με πικρία όταν μιλά για το νέο ξεκίνημα στην Λεμεσό. 

«Αυτό που θυμάμαι που πίκρανε την μητέρα και την γιαγιά μου ήταν πως μας συμπερι φέρ - 

θηκαν οι άνθρωποι στις, να τις αποκαλέσω, ‘ελεύθερες περιοχές’, που δεν ήταν πρόσφυγες και που


για εκείνους ήμασταν – πρόσφυγες, πως να το πω - δεύτερης κατηγορίας άνθρωποι. για παρά - 

δειγμα όταν ψάχναμε να νοικιάσουμε σπίτι δεν μας το ενοικίαζαν σκεφτόμενοι ότι δεν θα μπο ρούμε 

να το πληρώσουμε, προτιμούσαν να το νοικιάσουν σε Βρετανούς τότε, περισσότερο από τους πρό - 

σ φυγες. Στην αρχή νοικιάσαμε κάποια βοηθητικά δωμάτια, μετά ένα διαμέρισμα απ' όπου έπρεπε 

να φύγουμε γιατί μας ανάγκασαν – οι ντόπιοι συνήθιζαν να έρχονται τη νύχτα και έριχναν φως από 

τα παράθυρα για να μας κάνουν να το αφήσουμε και να το νοικιάσουν σε άλλους με υψηλότερο 

ενοίκιο. Μου είχε κάνει εντύπωση αν και παιδί, που μπορούσα να καταλάβω κάποια πράγματα. 

Σκεφτόμουν, “μα πριν φύγουμε είχαμε ένα μεγάλο σπίτι, είχαμε χωράφια, και πολλά πράγματα, και 

τώρα μας πετούν έξω. Δεν είμαστε έτσι, δεν είμαστε υποδεέστεροι άνθρωποι δεν θα πάρουμε τα 

λεφτά τους” ο πατέρας μου δούλευε για να μας στείλει χρήματα και ζούσαμε χωρίς στερήσεις.» 

Η Ηρώ εκλογικεύει την απουσία του πατέρα όσο ήταν παιδί αλλά μετανιώνει επίσης. 

«Ήταν κόσμος σαν τον πατέρα μου, που βρήκαν εργασίες στο εξωτερικό, που στήριξαν την 

κυπριακή οικονομία. Παιδιά σαν και μένα στερηθήκαμε τους γονείς αλλά είναι εκείνοι που το 

κατάφεραν. Είναι όλα εκείνα που σκεφτόμουν παιδί που σκέφτομαι ακόμα όταν θυμάμαι εκείνον 

τον καιρό. Είναι ελαφρώς άδικη η αντιμετώπιση των προσφύγων από μη-πρόσφυγες εκείνο το 

καιρό. Ταυτόχρονα θυμάμαι και τη βοήθεια άλλων ανθρώπων, από την Ελλάδα για παρά δειγμα. 

Στην περίπτωση μας υπήρχε μια γυναίκα την οποία έλεγαν κα Μάρθα που είδε το όνομα μου και 

της άρεσε και μας φρόντιζε και μας έστελνε φαγητό, παιχνίδια, έγιναν φίλες με την γιαγιά μου, 

κράτησαν επαφή και η γιαγιά μου την επισκέφτηκε. Όταν πέθανε η γιαγιά σταμάτησε και η αλλη - 

λογραφία και μετανιώνω που δεν τη συνέχισα, ίσως με τα παιδιά της. Παρόλα αυτά, είναι κάτι που 

εκτιμάς, αυτή τη φροντίδα από κάποιον που δεν γνώριζες προηγουμένως.» 

Η Ηρώ επισκέφτηκε το σπίτι μετά το άνοιγμα των σημείων διέλευσης το 2003. Η εμπειρία 

είναι σημαντική για το πως βλέπει την περιπλοκότητα μιας πιθανής λύσης του προβλήματος, 

σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. 

«Πήγα στο σπίτι και στο σχολείο που φοίτησα μέχρι την πρώτη δημοτικού. Είδα τα έπιπλα του 

σπιτιού μας, επειδή ο πατέρας μου είχε μαγαζί στο ισόγειο που τώρα μετατράπηκε σε οικία για 

τους γονείς [των ατόμων που μένουν εκεί], είδα τα έπιπλα και τα αναγνώρισα. Μου είπαν ότι 

μπορώ να τα πάρω αν τα θέλω, αλλά δεν ήθελα. Ναι, ήταν δικά μας, αλλά θεώρησα ότι θα ήταν 

μικρότητα εκ μέρους μου να πάρω έπιπλα που ήταν «δικά μας» και τώρα είναι «δικά τους» – είναι 

μια περίπλοκη ιστορία, λες δεν θα πάρω τα έπιπλα «τους» που δεν είναι έπιπλα «τους», αλλά από 

αξιοπρέπεια δεν θέλεις να τους αναστατώσεις το σπίτι «τους» το οποίο είναι στην πραγματικότητα 

σπίτι «σου», είναι μια πολύ μπερδεμένη ψυχολογική κατάσταση [γέλιο]!» 

Η Ηρώ αναλύει πως αντιλαμβάνεται την αξία των πραγμάτων που άφησε πίσω ως περι - 

ουσιακά στοιχεία. 

«Επειδή τώρα τα παιδιά μου πάνε σχολείο, δεν θα επιστρέψω να μείνω εκεί μόνιμα. Αν υπάρξει 

λύση, αν πίστευα ότι θα υπάρξει λύση, θα το κρατούσα σαν εξοχικό και θα αξιοποιούσα τα χωρά φια 

που βρίσκονται 3 χλμ. από την παραλία, πιθανόν να έχτιζα ένα σπίτι εκεί για τα καλοκαίρια μας έτσι 

ώστε και τα παιδιά μου να κρατήσουν επαφή με τον τόπο τους. κάπως έτσι θα το φανταζόμουν.» 

Η πιθανότητα ενός διακανονισμού εντός του πλαισίου της «δικαιοσύνης» είναι για την 

Ηρώ ένα κοινωνικό ζήτημα.


23 

«Μια δίκαιη λύση δεν πρέπει να προσεγγίζεται βάσει προσωπικού συμφέροντος. Αν μια λύση 

είναι δίκαιη στο σύνολο της ακόμα κι αν δεν προνοεί την επιστροφή του σπιτιού αλλά μια απο - 

ζημίωση για τον κόπο των ανθρώπων, των παππούδων μας, των πατεράδων μας, που το έχτισαν, 

θα την σκεφτόμουν επειδή ακριβώς πρέπει να βλέπουμε το σύνολο. Δεν θα με πείραζε να μην 

επιστρέψω στο συγκεκριμένο σπίτι, για το Θεό. Μεγαλώσαμε από εδώ, αν το σκεφτείς, πόσο συχνά 

αλλάζεις σπίτι, το πουλάς, αγοράζεις νέο, δεν είμαστε συναισθηματικά συνδεδεμένοι με το συγκε - 

κριμένο σπίτι γιατί τα πράγματα αλλάζουν. Πιστεύω ότι μια δίκαιη λύση προς το παρόν με τον 

σωστό βαθμό αποζημίωσης και αφού όλος ο πληθυσμός μοιράζεται ισότιμα το βάρος εκείνου 

που μόνο ο μισός αναγκάστηκε να βιώσει.» 

Αλεξία (Θ), 55, Βαρώσι – Λεμεσός 

Η Αλεξία γεννήθηκε στο Βαρώσι της Αμμοχώστου, που το 1974 ήταν ένα ακμάζον προάστιο 

της πόλης, κυρίως λόγω της τουριστικής βιομηχανίας που είχε ξεκινήσει να αναπτύσσεται 

γύρω από αυτό. Η πόλη είναι γνωστή ως «πόλη φάντασμα» και η Αλεξία δεν είχε πρόσβαση 

στο σπίτι της μετά το 2003. Δεν θέλει να συζητά «πολιτικά», μια αντίληψη που μοιράζεται με 

πολλούς άλλους Ελληνοκύπριους επειδή νιώθει ότι η σφαίρα της υψηλής πολιτικής πολύ 

απέχει από την εμπειρία της ζωής καθημερινά. 

Η Αλεξία έζησε στο Βαρώσι μέχρι τα 18, μέχρι που ξέσπασε ο πόλεμος. 

«Μέχρι εκείνη την ηλικία έχει κανείς κυρίως ευχάριστες αναμνήσεις αλλά ταυτόχρονα να γίνεις 

πρόσφυγας σε εκείνη την ηλικία σε σημαδεύει… Θυμάμαι τα πάντα από το σπίτι που ακόμα 

πεθυμώ. και το σπίτι της γιαγιάς στο πίσω μέρος γιατί περνούσα πολύ χρόνο μαζί της. και θυμάμαι 

επίσης το σπίτι της δασκάλας μουσικής που ήταν κοντά. κάθε φορά που ονειρεύομαι την Αμμόχωστο 

βρίσκομαι σε εκείνο το σπίτι. Σπανίως βλέπω το δικό μας σπίτι στα όνειρα μου, το πιστεύεις;» 

Η οικογένεια της Αλεξίας εγκατέλειψε το σπίτι τους στη δεύτερη εισβολή, στις 20 Αυγούστου. 

«Από τις 15 [όταν ξεκίνησε η εισβολή] μέχρι τις 20 κάθε βράδυ αφήναμε το σπίτι. Πηγαίναμε 

στα γύρω χωριά. Στην πρώτη φάση της εισβολής [Ιούλιο] δεν φύγαμε. Πηγαίναμε στο γειτονικό 

σπίτι που είχε υπόγειο κατά τους βομβαρδισμούς. Στη δεύτερη φάση της εισβολής ίσως επειδή 

είχαμε ακούσει ότι οι Τούρκοι πλησιάζουν, ο στρατός μας έλεγε να εκκενώσουμε την περιοχή. Έτσι 

κάναμε τα βράδια και την τρίτη μέρα φύγαμε και δεν ξαναγυρίσαμε, δυστυχώς. Ήμασταν από τους 

τελευταίους που έφυγαν και κρατάμε την ερημιά εκείνης της ημέρας. Ήμασταν εμείς, οι γονείς μας 

και η γιαγιά μου και ένας γείτονας- πήγαμε να μείνουμε σε κάτι συγγενείς… δεν θυμάμαι να πακε - 

τάραμε γιατί συνηθίζαμε να πηγαινοερχόμαστε – απλά μια μέρα δεν επιστρέψαμε. Το μόνο 

πράγμα που είπαμε, θυμάμαι, ήταν για τις καρέκλες κάτω από ένα μικρό δέντρο στην αυλή που 

καθόμασταν το καλοκαίρι για δροσιά,και καθώς φεύγαμε θυμάμαι την αδελφή μου να λέει “λες 

αύριο να κάθονται εδώ Τούρκοι;” Δεν νομίζω ότι το εννοούσε τότε αλλά έγινε πραγματικότητα… 

Την επόμενη μέρα δεν μπορούσαμε να επιστρέψουμε γιατί βομβάρδιζαν όλο το πρωινό. οι 

γείτονες μας είχαν μικρά παιδιά και ο σύζυγος της πήγε στο σπίτι τους να φέρει ρούχα των παιδιών. 

Δεν επέστρεψαν, τους κράτησαν αιχμάλωτους. ο πατέρας αφέθηκε την ίδια μέρα και επέστρεψε 

αργά το απόγευμα… με τα ποδιά γύρισε. Όταν τον είδαμε του είπαμε “νομίζαμε ότι σε πιάσαν οι


Τούρκοι” και αποκρίθηκε “αυτό ακριβώς έγινε”. Μας είπε ότι κράτησαν τον γαμπρό του. Τότε 

συνειδητοποιήσαμε ότι πήραν την πόλη… ο γαμπρός του επέστρεψε μετά από τρεις μήνες. Μέχρι 

τότε είχα επιστρέψει και γω στις σπουδές μου.» 

Μετά από αυτό το περιστατικό η ομάδα έφυγε για την Λεμεσό, όπου άκουσαν το μήνυμα 

από το ραδιόφωνο 9 ενός συγγενή τους που τους καλούσε κοντά του. Μέχρι τότε φιλο - 

ξενούνταν στο σπίτι ενός συναδέλφου του πατέρα της Αλεξίας που έλειπε στο εξωτερικό. Η 

Αλεξία επέστρεψε στις σπουδές της πιο αργά εκείνη τη χρονιά αλλά κατάφερε να παρακο - 

λου θήσει τα μαθήματα. Η Αλεξία μετανιώνει που δεν πήρε κάτι από το σπίτι αφού δεν 

ετοιμάστηκαν ποτέ να φύγουν. 

«Έχω μόνο το κλειδί που μου έδωσε φυσικά η μαμά μου. Το κρατώ απλά αν χρειαστεί. Μου το 

έδωσε πριν χρόνια λέγοντας “κράτησε το μην το χάσω ”. Ευτυχώς έχω φωτογραφίες που πήρα μαζί 

μου [στο εξωτερικό] που σπούδαζα και δεν της είχα μαζί μου [στην Αμμόχωστο] εκείνο το καλοκαίρι.’ 

Η Αλεξία έχει μια έντονη αίσθηση ότι οι γονείς δυσκολεύτηκαν να προσαρμοστούν στην 

Λεμεσό αλλά γνωρίζει ότι προσπάθησαν να την προστατέψουν από αυτό όσο ήταν δυνατό. 

«Ήμουν στο εξωτερικό και οι γονείς μου ήταν άτομα που δεν εκδήλωναν τον πόνο τους, 

ήθελαν να είναι δυνατοί για μας. Θυμάμαι ότι είχα προτείνει να αναβάλω κάποια από τα μαθήματα 

για να υπάρχουν λιγότερα δίδακτρα και δεν το επέτρεψαν. Αν σκεφτώ ότι ο πατέρας είχε χάσει τη 

δουλειά του τώρα που είμαι μεγαλύτερη, καταλαβαίνω πόσο δύσκολο ήταν για αυτούς να τα 

βγάλουν πέρα και να βρουν τα χρήματα για τα δίδακτρα μου επίσης.» 

Η Αλεξία δέχτηκε ηθική συμπαράσταση από τους φίλους και δασκάλους στο πανε - 

πιστήμιο. Οι γονείς της ζούσαν σε ενοικιαζόμενο σπίτι για δυο χρόνια μέχρι που τους δόθηκε 

προσφυγική χορηγία και μπόρεσαν να χτίσουν το δικό τους σπίτι. Πήραν το οικόπεδο και λίγα 

χρήματα για το σπίτι. 

«Το σπίτι χτίστηκε πολύ αργά επειδή δεν είχαν χρήματα πέραν της χορηγίας. Θυμάμαι την 

πρώτη φορά που πήγα στο σπίτι μετά τις σπουδές μου το πάτωμα ήταν τσιμεντένιο χωρίς δάπεδο. 

η αδελφή μου άρχισε να δουλεύει και συμμετείχε οικονομικά και κατάφεραν να το κάνουν βιώσιμο». 

Η Αλεξία πέρασε την Πράσινη Γραμμή μετά το 2003, αλλά δεν μπόρεσε να πάει στο σπίτι της. 

«Δεν μπόρεσα καν να το δω. Αλλά πέρασα από το παλιό μου σχολείο, την εκκλησία, και άλλα 

μέρη. Στην αρχή, δεν ήθελα να κατεβώ,[από το αυτοκίνητο] αλλά ένας φίλος μου με έπεισε να το 

κάνω και να πάω και στον Απόστολο Ανδρέα [μοναστήρι]. Πήγαμε, πλησιάσαμε όσο μπορούμε 

επειδή η περιοχή είναι περιφραγμένη, και ένιωσα ...πως να το εξηγήσω; Με έπιασε μια βου βα - 

μάρα, ένιωσα λίγο… [σιωπή]. η αποχώρηση μου ήταν το πρόβλημα. Εκείνη τη στιγμή να γυρίσω 

την πλάτη μου και να φύγω με έκανε να νιώθω πολύ άσχημα. Θυμάμαι πως έτσι ένιωθα κάθε φορά 

που πήγαινα στην Δερύνεια [νότιο σημείο που βλέπει προς το Βαρώσι] όταν κοιτούσα προς τα κει 

και γύριζα την πλάτη μου να φύγω, ένιωθα πολύ άσχημα. Το ίδιο άσχημα ένιωσα και τώρα.» 

9 

Στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής βοήθειας, το εθνικό ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο μετέδιδε μηνύματα από άτομα 

που έψαχναν τους συγγενείς και φίλους.


25 

Η Αλεξία πήγε στη Δερύνεια επτά ή οκτώ φορές, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 

1980 και του 1990 , όταν η ένωση των προσφύγων της Αμμοχώστου οργάνωνε εκδηλώσεις 

μνήμης της πόλης και διαμαρτυρία ενάντια στην κατοχή της. Η Αλεξία σταμάτησε να πηγαίνει 

μετά την ανεπιτυχή προσπάθειά της να δει το σπίτι της. 

«Αν μου ζητήσουν να πάω τώρα δεν θα πάω. Μόνο αν μπορούσα να πάω να δω το σπίτι. Μόνο 

να το δω, μια φορά. Δεν θα ξαναπάω. κάποιος είπε, και συμφωνώ, ότι ίσως δεν ήταν καλά που πήγα. 

Πριν είχα την ανάμνηση της Αμμοχωστου όπως ήταν πριν. Τώρα που πήγα, όταν το σκέφτομαι, 

σκέφτομαι τα συρματοπλέγματα, τα βαρέλια - όλα αυτά. Χάλασε την ωραία εικόνα που είχα.» 

Όταν ρωτήθηκε για την προοπτική μιας λύσης, η Αλεξία είπε ότι δεν θέλει να σκεφτεί την 

πιθανότητα να επιστρέψει. 

«Νομίζω ότι κάτι θα ξαναγίνει. και πάλι οι δυσκολίες θα ξεκινήσουν από την αρχή.» 

Έχει, ωστόσο, μια ιδέα για το τι ενδεχομένως να συνεπάγεται μια λύση. 

«Μια δίκαιη λύση, που δεν νομίζω να επιτευχθεί, είναι να επιστρέψουν όλοι οι πρόσφυγες στα 

σπίτια τους – αν μιλάμε για καθαρή δικαιοσύνη. Αλλά δεν νομίζω πως κάτι τέτοιο θα συμβεί. Ας 

ελπίσουμε ότι θα συμβεί, αλλά δεν το νομίζω. Μετά από τόσο καιρό, δεν το περιμένω.»’ 

Αναλογιζόμενη πως άλλαξε η ζωή της μετά τον εκτοπισμό, η Αλεξία υπογραμμίζει το 

μεγάλο σημάδι που άφησε σε αυτήν και την οικογένεια της. 

«Συνεχώς σκέφτομαι πως θα ήταν η ζωή μου διαφορετικά. Όχι η πορεία της αλλά όσα κου - 

βαλάμε μέσα μας… θυμάμαι πριν πεθάνει ο πατέρας από εγκεφαλικό, εκείνη την μέρα είχαμε 

γευματίσει μαζί και καθώς φεύγαμε, άρπαξε τον άντρα μου από το μπράτσο και του είπε “Θέλω να 

με πας στο σπίτι μου ”. Ήταν πολύ συγκινιτική εμπειρία. η μητέρα μου απάντησε “μα αυτό είναι το 

σπίτι μας” και αποκρίθηκε “όχι, δεν είναι αυτό ”. και μετά από δυο ώρες είχε το εγκεφαλικό.»’ 

Αρπίκ (Θ), 60, Λευκωσία – Λευκωσία 

Η Αρπίκ γεννήθηκε στην Λευκωσία και μεγάλωσε σε μια γειτονιά στα βόρεια της πόλης. Οι 

γονείς της είχαν μεταναστεύσει στην Κύπρο όταν ήταν παιδιά, μετά τον εκτοπισμό τους, από 

την γενέτειρα τους, στην τουρκική περιοχή της Ανατόλιας κατά τη διάρκεια της σφαγής των 

Αρμενίων από τις δυνάμεις του Ατατούρκ στην αρχή του 20ου αιώνα. Μέλη της Αρμενικής 

κοινότητας σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1960, έγιναν μέλη της Ελληνοκυπριακής κοινό - 

τητας μετά την Ανεξαρτησία στο τέλος της Βρετανικής αποικιακής περιόδου. Η οικογένεια 

της Αρπίκ έζησε σε γειτονιά του Τουρκικού τομέα μετά το διαχωρισμό των δήμων που έγινε 

από 1958 μέχρι το 1964, οπότε ξέσπασε η διακοινοτική βια. Εκείνο το καιρό, οι γονείς ακο - 

λού θησαν άλλους Αρμένιους γείτονες που μετακινήθηκαν στον Ελληνικό τομέα της Λευκωσίας. 

Καθώς ο εκτοπισμός τους έγινε πριν το μαζικό κύμα του 1974, η Αρπίκ και η οικογένεια της 

δεν χαρα κτη ρίστηκαν ως ‘πρόσφυγες’, αλλά ως Τουρκόπληκτοι, σύμφωνα με την επίσημη 

κατη γο ριο ποίηση. Για την Αρπίκ η διαφορά αυτή σηματοδοτεί έναν ποιοτικό διαχωρισμό στη 

νοοτροπία και της Πολιτείας και άλλων Ελληνοκύπριων στο πως αντιλαμβάνονται την εμπειρία του 

εκτοπισμού τους.


Η Αρπίκ θυμάται την αλλαγή της σύνθεσης της γειτονιάς από τα πρώιμα χρόνια της. 

«Μετά τη γενοκτονία των Αρμενίων σκέφτηκαν ότι ήταν φυσικό να εγκατασταθούν σε τουρκική 

περιοχή επειδή δεν μιλούσαν ελληνικά και [τα τουρκικά] ήταν η γλώσσα που μιλούσαν. Στις περιοχές 

μας υπήρχαν Αρμένιοι αλλά και Ελληνοκύπριοι («κυπραίοι»), είχε Έλληνα φούρναρη, αλευρόμυλο, 

μια επιχείρηση καπνού, μεγάλες εταιρείες κι όχι μικρά μαγαζιά. Μετά σταδιακά, οποιοσ δήποτε 

πουλούσε, οι Τούρκοι αγόραζαν. Μέχρι το 1963 δεν έμειναν σχεδόν καθόλου Ελληνοκύπριοι. Αλλά 

ο φούρνος παρέμεινε.» 

Η Αρπικ ανακαλεί στιγμές ευτυχίας που μετά τη φυγή τους, εκ των πραγμάτων, θα ήταν 

αδύνατο να επαναληφθούν. 

«Θυμάμαι καθόμασταν, στο σπίτι, γύρω από το τραπέζι για δείπνο και συζητούσαμε, η γιαγιά 

έλεγε ιστορίες από την ζωή στην Τουρκία, ο πατέρας από τη δουλειά του, και τώρα συνειδητοποιώ 

ότι είναι κάτι που δεν ξανακάναμε μετέπειτα. Δεν συζητούσαμε πια γιατί κυρίως δεν είχαμε χώρο. 

Τρώγαμε ένας ένας κάθε φορά, βιαστικά, για να πάρει σειρά ο επόμενος». 

Καθώς κλιμακωνόταν η διακοινοτική βία το 1963, οι γονείς της Αρπικ αποφάσισαν, αρχικά 

προσωρινά, να φύγουν από τη γειτονιά. 

«οι γονείς μου έφευγαν το πρωί, μαζί με τη γιαγιά μου σε αναζήτηση σπιτιού. Έφυγαν και 

επέστρεφαν χωρίς να βρίσκουν κάτι,επειδή ο πατέρας νόμιζε ότι πρόκειται για μια διευθέτηση ενός 

μηνός μέχρι να ξαναγυρίσουμε και δεν ήθελε να υπογράψει ένα [μακροπρόθεσμο] συμβόλαιο… 

φύγαμε στις 6 Ιανουαρίου, ήταν Χριστούγεννα θυμάμαι. Πήραμε ρούχα, χαλιά, κάποια έπιπλα 

αξίας, και ορισμένα πράγματα. Τα πουλήσαμε όλα. Ήταν αδύνατη οικονομικά η κατάσταση με το 

ενοίκιο και τα δίδακτρα. η μητέρα μου ανέλαβε ράψιμο ως πλήρη απασχόληση – μέχρι τότε το 

έκανε για την οικογένεια και φίλους. Όσο κατάφερνε να περάσει ο πατέρας, με άδεια των ηΕ, 

πήγαινε στο σπίτι και έφερνε πράγματα. Ένα πρωί που είπαν ότι δεν μπορεί να ξαναπάει. Έβγαλε 

όλα τα πράγματα από το σπίτι, τα έβαλε με σειρά στο γκαράζ, το οποίο είχε καθαρίσει καλά και το 

κλείδωσε. Δεν υπάρχει γκαράζ φυσικά τώρα. Αλλά έτσι εξηγείται γιατί δεν έχω τίποτα να δείξω από 

τη ζωή εκεί για παράδειγμα – να πω, αυτό είναι το παιχνίδι μου ή κάτι. Δεν έχω τίποτα. Ό,τι φέραμε 

πουλήθηκε.» 

Οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισε η οικογένεια σημάδεψαν τα επόμενα εφηβικά 

χρόνια της Αρπίκ. 

«Είχαμε νοικιάσει παράγκες στο πίσω μέρος μιας αυλής («πισινά») και δεν χωρούσε πολλά. 

Ζούσαμε έξι άτομα σε δυο δωμάτια, με ένα διάδρομο στη μέση. Ήταν πολύ δύσκολο να τα 

βγάλουμε πέρα άλλα ο πατέρας μου μας έστειλε σε ιδιωτικό σχολείο για να μας δώσει επιλογές που 

εκείνος δεν είχε. Αλλά καταλαβαίνω τις συνθήκες που μας οδήγησαν εκεί και γιατί ήμασταν εκεί και 

τις κατανοώ.» 

Η Αρπικ νιώθει πικρία για την πενιχρή υποστήριξη που έλαβε η οικογένεια από το κράτος. 

«η μητέρα μου λάμβανε κάποιο βοήθημα για το ενοίκιο από κάποια δεδομένη στιγμή και μετά, 

αλλά δεν θυμάμαι πότε. Ήταν 50 λίρες κύπρου. Δεν ήταν αμέσως μετά, ήταν αργότερα…ίσως 

μετά το 1974… Δυστυχώς δεν θεωρηθήκαμε πρόσφυγες. Ήμασταν Τουρκόπληκτοι. Αυτοί από το 

1963 είναι Τουρκοπληκτοι, και του 1974 πρόσφυγες. και δεν λάβαμε κανένα από τα ωφελήματα 

που έχετε εσείς [Ελληνοκύπριοι]. Μερικές φορές ακούω Ελληνοκύπριους πρόσφυγες να μιλούν για


27 

το 1974, ειδικά νεότερα άτομα, και τους λέω“έη, εγώ το ζω από το 1963!” και ξαφνιάζονται, δεν 

γνωρίζουν … η κα Άννα, από την κερύνεια, μας έλεγε κάθε φορά που της λέγαμε ότι χάσαμε και 

‘μεις «άλλον τούτο»! Δεν καταλαβαίναμε αρχικά ότι δεν μετρούσε την απώλεια μας όσο την δική 

της. Τί πάει να πεί αυτό; η περιουσία είναι περιουσία!» 

Με τις προσωπικές τους ζωές να ξαναχτίζονται ο πόλεμος του 1974 είχε μικρότερη επί - 

δραση στην Αρπικ. 

«Μέχρι το 1974 είχαμε όλοι παντρευτεί, με παιδιά να μεγαλώνουν, και η οικογένεια αναπτυσ - 

σόταν. Πως μας επηρέασε; Δεν μας επηρέασε. Επειδή δεν είχαμε τίποτα άλλο να χάσουμε. και αυτό 

δεν είναι ωραίο να το λες, αλλά το 1974 [οι Ελληνοκύπριοι] πήραν μια γεύση του τί είχαμε περάσει 

εμείς. Επειδή οι Έλληνες το 1963 δεν μας έδειξαν καμιά συμπάθεια. καμία στέγαση, της μητέρας 

μου της πρόσφεραν ένα σπίτι στα λατσιά όπου δεν είχε κανέναν δεσμό. Το 1963 μας έλεγαν “ήρθατε 

από την γενοκτονία και πήγατε να ζήσετε πάλι με τους Τούρκους; ”Δεν μας καταλάβαιναν.» 

Η Αρπικ δεν τρέφει ελπίδες για μια λύση και εμπιστοσύνη στους πολιτικούς. Δεν επι - 

σκέπτεται το σπίτι πια και άρχισε να καταλαβαίνει τα οικονομικά συμφέροντα της οικογένειας 

που διακυβεύονται. 

ο ηλικιωμένος άντρας [που ζει τώρα εκεί] μου είπε κάποτε “αγοράσαμε το σπίτι ”. Του εξήγησα 

πως δεν προσβλέπω να πάρω το σπίτι του… αλλά δεν πάω πια γιατί αναστατώνονται. Τι να πάω 

να πω “γεια σας και πως είστε;” ξανά και ξανά, αρκετά πια!» 

Η Αρπικ έχει πολλούς καλούς φίλους στο βορρά. Ένας από αυτούς την βοήθησε να διευ - 

θετήσει την τελευταία επίσκεψη της μητέρας της στο σπίτι 

«Αν και ήταν σε πολύ άσχημη κατάσταση πραγματικά ήθελε να πάει. … κανονίσαμε με ένα 

φίλο να μας πάρει και να περάσουμε από τη γειτονιά με το αυτοκίνητο και βρήκαμε όλους τους 

γείτονες από τα παλιά που και εκείνοι είχαν φύγει. και μετά μας πήρε να φάμε, μετά ήρθαμε πίσω 

και δεν ξαναπήγε ποτέ πίσω.» 

Σόνια (Θ), 77, Κερύνεια – Λευκωσία 

Η Σόνια γεννήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες και ήρθε στην Κύπρο όταν ήταν παιδί. Ζούσε 

στην Κερύνεια με τη μητέρα, συγγενείς, τον παππού και τη γιαγιά. Εκεί πήγε σχολείο. Μετά το 

γάμο αξιοποίησε την προίκα της για να δημιουργήσει ένα σπίτι μαζί με το σύζυγο της κοντά 

στο σπίτι των γονιών της. Εργάστηκε μαζί με το σύζυγο της για να δημιουργήσουν μια επι - 

χείρηση στη Κερύνεια και μεγάλωσε τα παιδιά της εκεί. Όταν έφυγαν το 1974, ανέμενε ήδη να 

γίνει γιαγιά και ήταν η κύρια φροντίστρια της μητέρας της. Τώρα η Σόνια είναι προ-γιαγιά και 

μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ διαφορετικών τόπων ανά την υφήλιο όπου ζουν τα παιδιά της. 

Θρηνεί την απώλεια της σημαντικής περιουσίας της στην Κερύνεια, αλλά κυρίως μετανιώνει 

για την απώλεια της ζωής στην κοινότητα που μεγάλωσε. 

Όταν σκέφτεται την Κερύνεια, το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό της Σόνιας είναι 

η φύση. 

«Περισσότερο μου λείπει η θάλασσα, η ακτή, τα ηλιοβασιλέματα. Το ηλιοβασίλεμα ήταν απί - 

στευτο. Όλη η κερύνεια γινόταν χρυσαφιά το σούρουπο … Το ίδιο το σπίτι ήταν ζεστό και όμορφο. 

Έζησα σε αυτό και το απολάμβανα. Ήταν γεμάτο αντίκες.»


Τη μέρα της απόβασης των τουρκικών στρατευμάτων στην Κερύνεια (15 Ιουλίου 1974), ο 

άντρας της Σόνιας απομάκρυνε την οικογένεια από το κέντρο της πόλης για προστασία. 

«η κόρη μου θα γεννούσε από στιγμή σε στιγμή. Ήταν Αμερικανίδα υπήκοος και έτσι ήρθαν τα 

ηΕ να μας πουν ότι θα μας πάρουν. Πρώτα μας πήραν στο ξενοδοχείο Dome. Το ξενοδοχείο ήταν 

ασφυκτικά γεμάτο και η κόρη μου έκατσε στο πάτωμα και ζητούσε νερό. Αυτό συνεχίστηκε για 

δυο μέρες, δυο πολύ δύσκολες μέρες. Που βρήκαμε το θάρρος και την δύναμη αναρωτιέμαι να 

δεχτούμε αυτή τη μετακίνηση; … ήταν τόσο τραγική η πρώτη νύχτα στο ξενοδοχείο Dome. Να 

περιμένουμε στη σειρά για να πάρουμε ένα φλυτζάνι ζουμί, που υπετίθετο ήταν κοτόσουπα, και να 

σκέφτομαι ότι την προηγούμενη ήμουν σε εστιατόριο και με εξυπηρετούσαν δύο γκαρσόνια.» 

Την επόμενη μέρα οι εκτοπισμένοι ενημερώθηκαν ότι έπρεπε να ετοιμάσουν τα αυτο - 

κίνητα τους με άσπρα σεντόνια όπου τους είχαν πει να ζωγραφίσουν κόκκινους σταυρούς. Η 

Σόνια αποτόλμησε να κανονίσει μεταφορικό για τη μητέρα της που είχε αρνηθεί να εγκα - 

ταλείψει το σπίτι. 

«Της εξήγησα πως σαν ξένη υπήκοος είχε το δικαίωμα να αποχωρήσει. Αρνήθηκε, λέγοντας ότι 

θα μείνει με τον «κόσμο τον απλόν» και να υποφέρει μαζί τους ότι πρόκειτο να συμβεί στη 

κερύνεια. Της είπα “μάμα. Έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα δεν θα υπάρχει κερύνεια. Έλα μαζί 

μου.” κατόπιν οι γείτονες την έφεραν στο ξενοδοχείο Dome και τη μέρα περπατούσε μέχρι το σπίτι 

για να το ελέγξει. Ήταν ένας Τούρκος [-κύπριος] στρατιώτης που ήξερε από πριν και τον πλήρωνε 

για να το κλειδώνει και να το κρατά ασφαλές [γέλιο]. Την τρίτη φορά που πήγε το βρήκε λεη λα - 

τημένο. Ήταν και η τελευταία φορά γιατί δεν της επιτράπηκε να ξαναγυρίσει.» 

Μετά την εκκένωση η Σόνια και η οικογένεια έφυγαν με ένα βρετανικό καράβι που τους 

μετέφερε στη βάση του Ακρωτηρίου. 

«Πήρα πολύ λίγα από τα κοσμήματα μου μαζί. Επέλεξα κάθε ένα με τη σκέψη ότι δεν θα 

μπορέσω να το ξαναγοράσω, πως δεν θα ξαναέχω την οικονομική ευχέρεια. Όταν επιβιβαστήκαμε 

στο Devonshire στον Παχύαμμο στάθηκα στο κατάστρωμα και είπα στην κόρη μου “ένα να δεις, 

τα βουνά μας καίγονται απ’ άκρου σ’ άκρην. Έλα να τα δεις γιατί δεν θα τα ξαναδείς.” η φωτιά ήταν 

απίστευτη.» 

Η Σονια συνέχισε για τη βάση Δεκέλειας ενώ ο άντρας της και η κόρη της φυγαδεύτηκαν 

στο Λονδίνο. 

«Μας έβαλαν σε ένα καταφύγιο και μας έδωσαν ένα στρώμα να κοιμηθούμε. Όταν ρώτησα 

που είναι τα σεντόνια ένας Βρετανός αξιωματικός μου τα πέταξε λέγοντας “τι νομίζεις ότι είσαι; 

Τώρα είσαι πρόσφυγας” Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι βρισκόμασταν στην αρχή των 

προβλημάτων μας.» 

Στο Λονδίνο η Σόνια επικοινώνησε με τις επαφές που είχε κάνει στην Κύπρο και την βοή - 

θησαν να βρει δουλειά, πρώτα στην Αγγλία και μετά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σκεπτόμενη 

όλες αυτές τις περιπέτειες, η Σόνια δηλώνει ότι δεν μετανιώνει. 

«Δεν ενέδωσα στην κατάθλιψη ή την απελπισία και ακόμα το θυμάμαι… Μπορεί να χάσαμε 

πολλά αλλά με την εμπειρία που αποκτήσαμε γίναμε άλλοι άνθρωποι… γίνεσαι πιο απλός, πιο 

προσιτός, βλέπεις τη ζωή πιο πλατιά, και αρχίζεις να απολαμβάνεις κάθε απλό πράγμα… Πολλές 

περιπέτειες αλλά όχι άσχημα συναισθήματα, καταλαβαίνεις; Αυτό με γλίτωσε.»


29 

Η Σόνια δεν πήγε στην περιουσία της μετά το 2003 αλλά το έχει σκεφτεί. 

«Δεν πήγα ούτε σκοπεύω προς το παρόν να πάω. Θα πάω όταν θα νιώσω αδύναμη και συνει - 

δητοποιήσω ότι πλησιάζει η ώρα μου. Τότε θα θέλω να πάω στην κερύνεια να καθίσω στη 

βεράντα του κατσελλή [οικογένεια ιδιοκτητών του ξενοδοχείου Dome] να δω το ηλιοβασίλεμα. 

Θέλω να είναι απόγευμα του Αυγούστου όπως έκανα λίγες μέρες πριν τον πόλεμο και είπα στον 

γαμπρό μου που καθόταν δίπλα μου “τι όμορφα που είναι, είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό 

”και εκείνος συμφώνησε.» 

Η Σόνια δεν έλαβε κυβερνητική βοήθεια. 

«Αυτό που λέω είναι ό,τι καταφέρεις μόνος σου. Μπορεί να μην έχω τα πλούτη, να μην είμαι 

αυτό που ήμουν, αλλά σε αυτό το μικρό σπίτι επιβιώνω. Είχα καλή ζωή.» 

Μισέλ (Α), 41, Κορμακίτης – Λευκωσία 

Ο Μισέλ γεννήθηκε στο χωριό Κορμακίτης, το κέντρο της Μαρωνιτικής κοινότητας στην 

βορειοδυτική άκρη του νησιού. Η οικογένεια του εκτοπίστηκε όταν ήταν μόλις τεσσάρων 

χρονών και θυμάται ελάχιστα. Ωστόσο, η οικογένεια του Μισέλ κράτησε επαφή με το χωριο 

και ειδικά με τους γονείς των γονιών του που παρέμειναν. Μετά το πόλεμο, μια ομάδα τριών 

χωριών γύρω από τον Κορμακίτη όπου ζούσε ένας σημαντικός αριθμός Μαρωνιτών, απέ - 

κτησαν το ιδιαίτερο καθεστώς του «εγκλωβισμένου» π.χ. όπως μέλη της Ελληνοκυπριακής 

κοινότητας έγιναν εγκλωβισμένοι στην Καρπασία. Στην περιοχή αυτή, πολλοί κάτοικοι αρνή - 

θηκαν να εγκαταλείψουν και έμειναν με τις οικογένειες τους για τις επόμενες δεκαετίες. Για 

τον Μισέλ αυτό σήμαινε ότι μπορούσε να επισκέπτεται τους γονείς τους κάθε τόσο, με την 

εξασφάλιση ειδικής ανθρωπιστικής άδειας από τις Τουρκοκυπριακές αρχές μέσω των ΗΕ. Το 

ίδιο ίσχυε και για τους Ελληνοκύπριους της Καρπασίας, αν και όπως μπορεί τώρα να αντι - 

ληφθεί ο Μισέλ, οι Μαρωνίτες λάμβαναν μια ελαφρώς πιο προνομιακή μεταχείριση. Αυτό με 

τη σειρά του τους καθιστούσε λίγο «ύποπτους» στα μάτια των Ελληνοκύπριων τοπο θε τώντας 

την κοινότητα σε μια μάλλον επισφαλή θέση μεταξύ των δύο εθνοτικών ομάδων. Ο Μισέλ 

μεγάλωσε διαπραγματευόμενος τη δική του εμπειρία του διαχωρισμού και προ σφυ γιάς και 

την ρητορική πολλών Ελληνοκυπρίων εθνικιστών που συνάντησε στο σχολείο. 

Ο Μισέλ θυμάται ελάχιστα πριν το 1974 εκτός του ότι ζούσε σε χωριο όταν έγινε ο πόλεμος. 

Η οικογένεια του Μισέλ κατάφερε να επιστρέψει μετά από περίπου τρία χρόνια, όταν για 

ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεψαν το πέρασμα για επίσκεψη στους εγκλωβισμένους συγ - 

γενείς. Αυτές οι επισκέψεις περιορίζονταν στην μία κάθε μήνα για περίοδο μέχρι τρεις μέρες, 

και δημιούργησαν ένα νέο πλαίσιο που διαμόρφωσε την ανάμνηση που έχει ο Μισέλ από το 

χωριό του. 

«Θυμάμαι τη δυσκολία στο πέρασμα. Έπρεπε να κάνεις αίτηση ένα μήνα πριν, να ελέγξεις αν 

εκποιήθηκε η αίτηση, να περάσεις από τους τελωνειακούς έλεγχους και στις δυο πλευρές και να 

σταματήσεις σε διαφορετικά σημεία έλεγχου στη διαδρομή [για να διασφαλίσουν ότι οι 

επισκέπτες δεν θα τριγυρίζαν στον βορρά]. και η διαδικασία αυτή είχε τις παρενέργειές της. για 

παράδειγμα, παίρναμε πράγματα για να δώσουμε στον δρόμο. Dixan [σκόνη πλυσίματος ρούχων] 

και καφέ θυμάμαι, έπρεπε να δίνει κανείς στους Τουρκοκύπριους αστυνομικούς για να τον αφή -


σουν να περάσει. Εκείνη την εποχή οι Τουρκοκύπριοι αντιμετώπιζαν ένα τεράστιο οικονομικό 

πρόβλημα. Ή αν κάποιος σε έβγαζε από την λίστα [επισκεπτών] έδινες κάτι για να σε ξαναβάλουν 

κ.ο.κ. Θυμάμαι τις ουρές των εγκλωβισμένων στα σημεία ελέγχου, έπρεπε να περιμένεις για 5 με 6 

ώρες μέχρι να δεις την οικογένεια σου.» 

Η οικογένεια του Μισέλ έφυγε από το χωριο κατά τη δεύτερη εισβολή και κατευθύνθηκαν 

αρχικά στο Τρόοδος, μετά στη Λεμεσό όπου και εγκαταστάθηκαν για τα πρώτα χρόνια πριν 

επιστρέψουν στη Λευκωσία. 

«Ένας λόγος που πήγαν λεμεσό ήταν το καθολικό γυναικείο μοναστήρι που λειτουργούσε και 

σχολείο και οι άνθρωποι πήγαιναν για να βρουν στήριξη.» 

Οι γονείς του Μισέλ ενοικίασαν αρχικά ένα μικρό σπίτι το οποίο μοιράζονταν με άλλους. 

«Ήμασταν 15 άτομα σε ένα σπίτι και θυμάμαι ότι είχαμε προβλήματα με τον ιδιοκτήτη. Δεν 

τους άρεσε να έχει τόσους πολλούς.» 

Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι οι πιο ευτυχισμένες αναμνήσεις έμειναν στη μνήμη του Μισέλ. 

«ο πατέρας εργαζόταν κάποια στιγμή σε ένα αθλητικό στάδιο, το οποίο έγινε σημείο διαλογής 

της ανθρωπιστικής βοήθειας του εξωτερικού. Θυμάμαι εκείνο το στάδιο καλά. Θυμάμαι τα παιχνί - 

δια. Συνήθιζαν να τα κρύβουν για να μην τα βρω.» 

Ως μεμονωμένα μέλη κοινότητας που ξαναχτίσαν τη ζωή τους στο νότο, τα παιδιά των 

εγκλωβισμένων ήταν μια ομάδα με ιδιάζον ενδιαφέρον. 

«Υπήρχαν οικογένειες που αρχικά ήρθαν στο νότο αλλά μετά οι γονείς τους επέστρεψαν στο 

χωριό και τα παιδιά έμειναν στο νότο για το σχολείο. Τους έδιναν συνήθως ειδικές άδειες για να 

περνούν αρκετές μέρες μαζί με τους γονείς το καλοκαίρι… Σύντομα δημιουργήθηκε ένα οικο - 

τροφείο για Μαρωνίτες φοιτητές, εκεί που βρίσκεται σήμερα η Μαρωνίτικη Αρχιεπισκοπή, και είχε 

φορές που έμεναν μέχρι 50 παιδιά. Ήταν μόνο για αγόρια και τα κορίτσια έμεναν σε σπίτια 

συγγενών. Δεν ήταν αποδεκτό τότε να είναι μικτό. Αν ρωτήσεις άτομα αυτού του οικοτροφείου θα 

σου πουν πολλές ιστορίες για το πως αναστάτωναν τους γείτονες[γέλιο]»’ 

Οι παππούδες και γιαγιάδες του Μισέλ παρέμειναν στον Κορμακίτη μέχρι τα βαθιά γερά - 

ματα και πέρασαν στο νότο μόνο όταν δεν μπορούσαν να αυτοεξυπηρετηθούν και έπρεπε να 

τους φροντίζουν. Με το άνοιγμα των σημείων ελέγχου το 2003, οι επισκέψεις στο χωριό 

έγιναν συχνές και πιο ελεύθερες και οι γονείς τους κατάφεραν να επανακτήσουν το σπίτι τους 

και να το χρησιμοποιούν. Όντως, οι Μαρωνιτες που ζουν στον Κορμακίτη έχουν υπηκοότητα 

από την ΤΔΒΚ και από την ΚΔ. 

«Έχουμε επίσης δυο μουχτάριδες [επικεφαλής] στο χωριό. γίνονται δυο εκλογές μια στον 

κορμακίτη και μια στο νότο… είναι ένα ειδικό είδος υπηκοότητας, νομίζω ότι είναι στην τελευταία 

βαθμίδα δικαιωμάτων, έχοντας λίγα περισσότερα από αυτά που έχει κάποιος που πρωτο εισέρ - 

χεται στην ΤΔΒκ. Δεν μας επιτρέπεται για παράδειγμα να συμμετάσχουμε σε εκλογές εκτός εκείνες 

του χωριού.» 

Ο Μισέλ σημειώνει ότι το πρόσφατο σχέδιο της ΚΔ για τους επαναπατριζόμενους στις 

εγκλωβισμένες περιοχές που προβλέπει ένα μηναίο επίδομα έχει ενθαρρύνει άτομα να επι - 

στρέψουν στον Κορμακίτη. Αυτό ίσως έχει επίσης υποβοηθηθεί από την επαναλαμβανόμενη


31 

εμπειρία «επιστροφής» ανά τις δεκαετίες. Φαίνεται επίσης ότι έχει υποβοηθήσει την έλλει - 

ψη ουσιαστικών αλλαγών στην εθνική σύνθεση του χωριού. Πρόσφατα, σημειώνει ο Μισέλ, 

έγιναν ορισμένες αγοραπωλησίες γης και ακινήτων του χωριού. 

«ο αριθμός δεν ξεπερνά το δέκα. Αλλά πωλήθηκε και μια μεγάλη περιουσία κοντά στη θάλασ - 

σα σε ξένο αγοραστή, αλλά δεν γνωρίζω λεπτομέρειες – μια τεράστια περιοχή πρασίνου.» 

Κοιτώντας το παρελθόν, ο Μισέλ θεωρεί πως η προσφυγιά έχει επηρεάσει την Μαρωνιτική 

κοινότητα με συγκεκριμένο τρόπο. 

«Αν και ο εκπρόσωπος της Μαρωνίτικης κοινότητας ζητούσε επιμόνως να κρατηθεί ένας 

προσφυγικός οικισμός για τους Μαρωνίτες πρόσφυγες αυτό δεν έγινε. Ίσως επειδή δεν έγινε και 

για άλλες κοινότητες. Πιθανόν να μη ήθελαν να δημιουργήσουν μια «Νέα κυθραία» κ.ο.κ. Αλλά για 

τους Μαρωνίτες μπορούσε να γίνει γιατί ήταν λίγοι. Σαν αποτέλεσμα οι Μαρωνίτες σκορπίστηκαν 

με αποτέλεσμα να έχουμε 80% μικτούς [δι-εθνοτικούς] γάμους και η κοινότητα να εξαφανίζεται. 

Στο παρελθόν που ήταν συγκεντρωμένοι σε συγκεκριμένα χωριά οι μικτοί γάμοι ήταν εξαίρεση. 

Επίσης δεν δόθηκε προσοχή σε άλλους τρόπους να κρατήσουν την κοινότητα μαζί μέσα από τους 

δικούς της πολιτισμικούς χώρους.» 

Ανασκοπώντας την εμπειρία του ο Μισέλ σημειώνει την επίδραση της εθνικιστικής εκπαί - 

δευσης στον διαχωρισμό του νησιού. 

«οι Ελληνοκύπριοι μας θεωρούσαν ένα είδος προδότη που πηγαίναμε πίσω… θυμάμαι πως 

εντυπωνόταν η αίσθηση του μίσους για τους Τούρκους. Θυμάμαι πηγαίνοντας στο χωριό και 

ακούγοντας άτομα να μιλούν τουρκικά, συμπεριλαμβανομένου του πατέρα μου, πόσο θύμωνα... 

η άποψη μου άλλαξε φυσικά αργότερα, στο λονδίνο, και με το Σχέδιο Αναν, όταν συναντήθηκα με 

Τουρκοκύπριους … Την πρώτη φορά που πέρασα μετά το 2003 ήταν και η πρώτη φορά που 

ένιωσα ότι μπόρεσα να ταξιδέψω και κάπου αλλού εκτός του χωριού και να συναντήσω Τουρκο - 

κύπριους. Αν και μπορούσαμε να το είχαμε κάνει προηγουμένως δεν το κάναμε λες και ήταν απα - 

γορευμένο… Ένιωσα την ίδια έκπληξη όπως οι υπόλοιποι μετά το Σχέδιο Αναν όταν είδα εστιατόρια 

και μαγαζιά. Πριν στο δρόμο για το χωριό διασχίζαμε εγκαταλελειμμένα χωριά, όπως ακριβώς μας 

έλεγαν στο σχολείο.» 

Το δημοψήφισμα του 2004, όπως και το άνοιγμα των οδοφραγμάτων ένα χρόνο πριν, είχε 

μεγάλο αντίκτυπο στην εμπειρία της προσφυγιάς για τους χωρικούς από τον Κορμακίτη και 

υπογράμμιζε τα θετικά μιας μελλοντικής διευθέτησης για την κοινότητα. 

«Μετά το Σχέδιο Αναν πολλά πράγματα άλλαξαν. Το πρώτο είναι ότι όλα τα σπίτια επιδιορ - 

θώθηκαν. οι άνθρωποι από την πρώτη μέρα άρχισαν να επιστρέφουν, σχεδόν 15 οικογένειες 

έχουν ήδη επιστρέψει, με πολλά ερωτηματικά ακόμα, και αρκετά νεαρά άτομα που εργάζονται 

στις κατασκευές και βοήθησαν το χωριό... για μας, η όποια λύση είναι καλή λύση, ακόμα και η 

επισημοποίηση της παρούσας κατάστασης. Επειδή στην παρούσα φάση τίποτα δεν είναι βέβαιο, 

δεν μπορεί να υπάρξει εξέλιξη – να επιστρέψεις αλλά πως; κάτω από ποιο καθεστώς; Είναι 

δύσκολο. Έτσι η όποια λύση – το Σχέδιο Αναν ήταν μια καλή λύση για μας.»


Δημήτρης (Α), 35, Λευκωσία – Λευκωσία 

Ο Δημήτρης γεννήθηκε δυο χρόνια μετά τον πόλεμο του 1974. Δεν έχει απευθείας εμπειρία 

από την φυγή της οικογένειας του από το σπίτι ους στο βόρειο προάστιο της Λευκωσίας αλλά 

άκουσε τις ιστορίες καθώς μεγάλωνε. Σαν πρόσφυγας δεύτερης γενιάς απόκτησε την προ - 

σφυγική ταυτότητα της ΚΔ. Οι γονείς του Δημήτρη δεν είναι μόνο πρόσφυγες αλλά και 

Τουρκόπληκτοι αφού αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το πρώτο σπίτι τους όταν 

μετακόμισαν από την Πάφο στη Λευκωσία αρχές του 1960, μετά το ξέσπασμα της διακοι - 

νοτικής βιας. Η οικογένεια του είναι αριστερή και ο πατέρας τους είχε γίνει στόχος στο 

πραξικόπημα από τις μονάδες των εθνικιστών. Ευτυχώς απέφυγε τη σύλληψη και πιθανό 

βασανισμό και φυλάκιση επειδή έλειπε από το σπίτι όταν οι πραξικοπηματίες πήγαν στο σπίτι 

για να τον συλλάβουν. Στην παιδική και εφηβική ηλικία ο Δημήτρης αναπόφευκτα προσπά - 

θησε να ισορρόπησει μεταξύ της επισημοποιημένης ρητορικής του εκτοπισμού και της 

απώλειας που προπαγάνδιζε το μεταπολεμικό εκπαιδευτικό σύστημα που στο οποίο 

μεγάλωσε και της εξιστόρησης της προσωπικής εμπειρίας των γονιών και συγγενών. 

Χωρίς καθόλου εμπειρία πριν το 1974, ο Δημήτρης έχει μνήμες από τον τρόπο που περι - 

έγραφαν τη ζωή τότε. 

«Όσα γνωρίζω για τον Τράχωνα είναι ότι ήταν μια αναπτυσσόμενη περιοχή, με βιομηχανίες 

όπου άτομα έρχονταν να βρουν δουλειά. οι τουρκοκυπριακές περιοχές όπως η ομορφίτα ήταν 

κοντά και οι περιοχές ανάπτυσσαν σχέσεις μεταξύ τους... δούλευαν μαζί στα επιπλοποιεία, για 

παράδειγμα, ο πατέρας μου μιλούσε γι αυτό πολύ. Τότε χτίστηκε ένα ελληνοκυπριακό φυλάκιο στη 

ομορφίτα και οι Τουρκοκύπριοι έφυγαν αμέσως… Με τις δια-κοινοτικές ταραχές οι Τουρκο - 

κύπριοι εγκλωβισμένοι εκτοπίστηκαν από τους Ελληνοκύπριους. Αυτό χώρισε τον Τράχωνα στα 

δύο, έτσι οι Ελληνοκύπριοι όπως η οικογένεια του πατέρα μου μετακινήθηκε από τη μια πλευρά 

του ποταμού στην άλλη.» 

Η οικογένεια μετακινήθηκε στην άλλη πλευρά του ποταμού και έχτισαν το σπίτι ους και 

ορισμένα από τα παιδιά αργότερα έκαναν τα δικά τους. Ο πατέρας του μετακινήθηκε ακόμα 

μια φορά από το νέο σπίτι στον Στρόβολο όπου το 1974 χρειάστηκε να φύγει ξανά. 

«Να ακούω τους συγγενείς μου να μιλούν για την απώλεια είναι τόσο μεγάλος πόνος και 

αίσθηση ότι αδικήθηκαν. Εξηγούν πως έχτισαν και τα έχασαν όλα...δεν παραπονιούνται σε αξιω - 

ματούχους ή στην κυβέρνηση, αλλά ο πατέρας μου μού τα λέει. για παράδειγμα για τους Παφίτες 

απ’ όπου κατάγεται, που είναι πλούσιοι, η γη τους απόκτησε αξία και εκείνος δεν πήρε τίποτα παρ’ 

όλη την απώλεια... Τρία κατασκηνωτικά κρεβάτια πήραν, αυτό ήταν όλο λένε, ακόμα τα θυμάμαι 

– το ένα κατέληξε στο σπίτι της γιαγιάς μου και εκεί κοιμάμαι όταν επισκέπτομαι. και μου έλεγαν 

«αυτό πήρε ο πατέρας που τούν’ την ιστορίαν ούλλην».” 

Ο Δημήτρης δεν ένιωσε πρόσφυγας και ένιωσε αποκομμένος από την ταυτότητα του 

πρόσφυγα στο σχολείο. 

«Μαθαίναμε όλα αυτά τα ποιήματα και τραγούδια απ΄εξω και τα τραγουδούσαμε. OK, καλά 

είναι, αλλά δεν είναι κάτι που σε αφορά άμεσα, δεν το έζησες. Ίσως η Αμμόχωστος να ήταν το 

καλύτερο μέρος στη γη, ναι, είναι στις φωτογραφίες όμως. και ίσως να ήσουν ακόμα και εκατομ -


33 

μυριούχος, που για κάποιους σήμερα ίσως να είναι και το πιο σημαντικό. Από ένα σημείο και μετά 

όμως γίνεται ενορχηστρωμένο.. και μερικοί «πλασάρουν ΄το τούτ’ το πράμα» -αλλά αν δεν το έζησες 

δεν νιώθεις το ίδιο με κάποιον που το έχει ζήσει. κάποιος που το έζησε θα πάει και θα καθίσει στο 

οδόφραγμα για ώρες για να περάσει γιατί έχει βιώματα, μια συγκεκριμένου είδους νοσταλγία. 

κάποιος που γεννήθηκε δυο χρόνια μετά ή δεκαπέντε χρόνια μετά και ενεργεί ως «ένθερμος 

νοσταλγός της επιστροφής» - δεν έχουν λογική κάποια πράγματα. Ακούς τις φωνασκίες ατόμων 

που γεννήθηκαν μετά [τον πόλεμο] για παράδειγμα Δεν θα το ονομάσω «σικέ» αλλά θα πω τετριμ - 

μένο… μπορώ να το πω τώρα, ένιωθα όλη αυτή την εμπειρία στο σχολείο αποστασιοποιημένα.» 

Σχολιαζοντας την εικόνα του λιμανιού της Κερύνειας πίσω από το γραφείο του επναλαμ - 

βάνει τη διαφοροποίηση του απο την ηγεμονεύουσα ρητορικη της απώλειας. 

«Ειναι σημαντικη γιατι ζωγραφίστηκε πριν το 1974 και δειχνει τον Πενταδάκτυλο σαν ένα απλό 

βουνο. Είναι πολύ διαφορετικη εικόνα με αυτη που μεγαλωσαμε [δείχνοντας έξω απο το παρά θυ ρο], 

γυμνό, και αποτυπωμένο στα τραγουδια της επιστροφης. Αυτη η εικόνα είναι κατι δια φο ρετικο, με 

ένα μικρό λιμάνι και πέντε ψαρόβαρκες. Πιο απλό, που θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε.» 

Ο Δημήτρης συνδέει τις εμπειρίες του με το τρόπο που οι φίλοι και συγγενείς συζητούν 

την προοπτική λύσης. 

«Ίσως άλλα άτομα το νιώθουν πιο έντονα. Μιλώ με άτομα για παράδειγμα από την κερύνεια, 

που δεν πρόκειται μάλλον να γυρίσουν ποτέ, που εκφράζουν αυτή την αίσθηση της αδικίας “Δεν 

θα χαρώ ποτέ το σπίτι μου ”. Αυτό τι σημαίνει; Σημαίνει όι δεν θα το χαρείς με τους όρους σου, αυτό 

είναι το μοναδικό μας θέμα… ακούω όλη αυτή την άδεια ρητορική, η οποία δεν είναι άδεια καθόλου, 

έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο: διαχωρισμός. Είτε μόνοι μας εδώ, είτε μόνοι μας παντού. και μιας 

που δεν μπορούμε να πετάξουμε του Τούρκους, ευτυχώς, στη θάλασσα, είναι εμείς, εδώ – αλλά 

καθαροί, εντάξει; Εμείς ποδά εσείς πο’ τζεί με λίγες εδαφικές προσαρμογές, εμείς στα σχολεία μας, 

εσείς στα δικά σας, εμείς να σας μισούμε, εσείς να μας μισείτε, αυτό και μόνο.» 

Ζανέτ (Θ), 78, Βαρώσι – Λάρνακα 

Η Ζανέτ γεννήθηκε στη Λευκωσία και πήγε με την οικογένεια της στην Αμμόχωστο όταν ήταν 

παιδί. Θυμάται και τις δυο πόλεις πολύ καλά, αλλά νιώθει σαν σπίτι της στην Αμμοχωστο. 

Όταν παντρεύτηκε ένα Γάλλο υπήκοο έχτισαν το σπίτι τους στο Βαρώσι την περιοχή που 

τώρα είναι περιφραγμένη με αποτέλεσμα να μην έχει πρόσβαση στο σπίτι της μετά το 2003. 

Ωστόσο η Ζανέτ μπόρεσε να πάει μέχρι το σπίτι της τους μήνες μετά τον πόλεμο και να 

περισώσει συγκεκριμένα πράγματα από το σπίτι. Αργότερα ανακάλυψε ότι ήταν η συμμετοχή 

της στην Λατινική κοινότητα που της εξασφάλισε τις άδειες να μεταφέρει αυτά τα πράγματα. 

Η Αμμόχωστος για την Ζανέτ ήταν ο τόπος των καλύτερων χρόνων της ζωής της. 

«Από που να ξεκινήσω; Την ακρογιαλιά, τη θάλασσα, θυμάμαι πόσο απολάμβανε τη θάλασσα 

η κόρη μου και το σπίτι που είχαμε. η ζωή μας άλλαξε εντελώς μετά. Υπήρχαν πολιτιστικά 

δρώμενα, διαλέξεις, η Αμμόχωστος η ίδια. Αλλά ήρθαν τα προβλήματα με τους Τούρκους και η 

Αμμόχωστος έκλεισε κι εμείς δεν μπορούσαμε να πάμε… Ήταν καλή η ζωή. οι ανθρώποι ήταν 

διαφορετικοί. Ίσως ισχύει παντού, ότι οι άνθρωποι αλλάζουν. Αλλά στην κύπρο η αλλαγή ήταν πιο


ραγδαία ίσως πολλά άτομα δεν ήταν έτοιμα να πάνε στις πόλεις και όταν πήγαν, από τους προσφυ - 

γικούς καταυλισμούς το πήραν πάνω τους («αππώθηκεν ο κόσμος»). Πόσοι ζούσαν στις πόλεις 

τότε; οι πιο πολλοί ζούσαν στα χωριά.» 

Η Ζανέτ έζησε σε διαφορετικά σημεία της πόλης, και εντός και εκτός της περιφραγμένης 

περιοχής. Το τελευταίο σπίτι της όπου ζούσε με το άντρα και την κόρη της ήταν ένα απλό 

σπίτι τριών υπνοδωματίων και δύο ορόφους με έναν μικρό κήπο. 

Η οικογένεια της Ζανέτ ήταν από τους τελευταίους που έφυγαν από τη γειτονιά. Τη μέρα 

της προώθησης των Τούρκων ήταν στην πόλη μοιράζοντας προμήθειες με άλλες γυναίκες. 

«Ένας γνωστός με είδε και μου είπε ‘τι κάνεις ακόμα εδώ; Όλοι από την περιοχή μας έφυγαν 

ήδη’. Έμεινα αποφεύγοντας τη σκέψη αρχικά, αλλά μετά το ξανασκέφτηκα («ανάδοξέμ-μου») 

συνειδητοποίησα ότι ίσως ήταν η ώρα να φύγω…μπήκαμε στο αυτοκίνητο και απομα κρυν - 

θήκαμε, η κόρη μου με μια τσάντα με όλες τις κούκλες της μέσα ήταν σχεδόν δέκα χρόνων...για 

πολλά χρόνια δεν πήγαινε πουθενά χωρίς την βαλίτσα της δεν μπορούσε να δει ούτε στρατιώτες. 

Ακόμα κλαίει όταν βλέπει Τούρκους στρατιώτες. Τα επηρέασε αυτά τα παιδιά πολύ.» 

Η οικογένεια κατέληξε στη βάση της Δεκέλειας 

‘Άνθρωποι, τόσοι πολλοί άνθρωποι ήταν εκεί. Ευτυχώς υπήρχαν ντουζιέρες. Δεν έτρωγα το 

φαγητό, συνήθως ξυπνούσα πολύ πρωί και πήγαινα σε μια καντίνα και ζητούσα ζεστό νερό και 

πρόσθετα το δικό μου στιγμιαίο καφέ. Αυτή ήταν η τροφή μου για όλη τη μέρα. Μας έδιναν φαγητό 

αλλά ήταν απαίσιο.» 

Η Ζανέτ βοήθησε με την ανθρωπιστική βοήθεια του καταυλισμού της Άχνας ΄που έστηναν 

τέντες για τους νεοαφιχθέντες πρόσφυγες. 

«Βοηθούσαμε με την επικοινωνία. Ήταν μια φοβερή κατάσταση. Είδα άτομα να κάνουν έτσι 

[ενώνοντας τα χέρια της στο σχήμα ενός φλυτζανιού] για να πάρουν φαγητό επειδή δεν είχαμε 

πιάτα να το βάλουμε.» 

Η οικογένεια κατέληξε στη Λεμεσό όπου η Ζανέτ έπρεπε να αντιμετωπίσει τις αντιλήψεις 

που αναπτύσσονταν για την προσφυγική ταυτότητα. 

«Εκεί είδα τη διαφορά. οι λεμεσιανοί λυπόντουσαν για τα φορτία που έχαναν από το λιμάνι, 

παραπονιόντουσαν για τους πρόσφυγες, μας είδαν ως εισβολείς που εκτόπισαν τους Αγγλους 

ενοικιαστές, για να μας νοικιάσουν το σπίτι τους και ούτω καθεξής. η λευκωσία δεν ήταν έτσι, έτσι 

κι αλλιώς η μισή υπέφερε και εκείνη…» 

Αμέσως μετά τον πόλεμο μπόρεσε να επιστρέψει στο σπίτι και να περισυλλέξει μερικά 

πολύτιμα που είχε αφήσει εκεί. 

«Ήταν η ταυτότητα μου που είχε σημασία για τους Τούρκους που μας άφησαν να περάσουμε. 

ο Τούρκος στρατιώτης μου είπε «Σε ξέρω γι αυτό σε αφήνω να περάσεις. Είσαι η κόρη του κυρίου 

τάδε και τάδε. και είσαι καθολική γι αυτό θα περάσεις.” Βλέπεις; Ήταν εκείνοι που έκαναν τον 

διαχωρισμό.» 

Η δυνατότητα να επανακτήσει πολύτιμα αντικείμενα ήταν σημαντική στη διαμόρφωση 

της στάσης της Ζανέτ ως προς την απώλεια. 

«γνώριζα ένα Βρετανό αξιωματικό που μερικούς μήνες μετά τον πόλεμο διευθετούσε οχήματα 

για να φέρουν πράγματα από τα σπίτια των Βρετανών… Μας είχαν προειδοποιήσει ότι δικαιού -


35 

μασταν να πάρουμε μόνο ρούχα και προσωπικά αντικείμενα όχι τιμαλφή. Πήραμε μια φορητή 

τηλεόραση και ορισμένα βιβλία… Αργότερα πήραμε ακόμα μια άδεια… Αυτή την φορά ο Τούρκος 

αξιωματούχος που μας συνόδευε παραπονέθηκε “πηγαινοέρχεσαι γα τα πράγματα σου, έχεις 

όμως ένα πράγμα που κάνει ίσα με όλα τα άλλα”. Εννοούσε αυτό εδώ [δείχνοντας προς το κομό]. 

κατα λάβαινε την αξία των πραγμάτων αυτός ο άνθρωπος. Στην επιστροφή του είπα ότι είχα μια 

ηλεκτρική σκούπα που χάθηκε και αποκρίθηκε ‘Έλα, έχω μια αποθήκη γεμάτη μπορείς να πάρεις 

ότι θέλεις. “Όχι, είπα αν βρω τη δική μου καλώς. Αλλά δεν θα πάρω άλλου.» 

Αναπολώντας η Ζανέτ υποδεικνύει το κενό ανάμεσα στα πράγματα που περιέσωσε και 

την αίσθηση του σπιτικού που χάθηκε για πάντα. 

«OK, πήρα όλα αυτά τα πράγματα. και τι κατάλαβα; τα πιο πολλά ξέφτισαν με το καιρό και 

πετάχτηκαν έτσι κι αλλιώς. κάποιες φορές ψάχνω για φωτογραφίες ή μικρά αντικείμενα για να 

πάρω την «αίσθηση» του σπιτιού, να νιώσω όπως ήταν τότε, και δεν βρίσκω κάτι. Μερικοί φυσικά 

δεν το έχουν ούτε αυτό. ξέρω άτομα που έθαψαν τα κοσμήματα τους κάτω από ένα δέντρο και 

φυσικά τα έχασαν για πάντα.» 

Αυτή η «αίσθηση» χάθηκε για την Ζανέτ όταν είδε το σπίτι της λεηλατημένο στην πρώτη 

επίσκεψη εκεί. 

«Όταν μπήκαμε όλα τα πράγματα ήτα στο πάτωμα. ο,τι υπήρχε στα συρτάρια, πολλά πράγ - 

ματα είχαν εξαφανιστεί και όλα τα άλλα ήταν βρώμικα. Εκείνη τη χρόνια έβρεξε πολύ και είχαν 

αφήσει τα παράθυρα ανοικτά. Έξω από το σπίτι είδα φωτογραφίες αλλονών. Πρέπει να τις παρά - 

τησαν όταν έψαχναν για πράγματα.» 

Η Ζανέτ έχει προσφυγική ταυτότητα και ψηφίζει στην περιοχή Αμμοχώστου. Ωστόσο, 

έλαβε ελάχιστη κυβερνητική βοήθεια όλα αυτά τα χρόνια. 

«Δεν υπήρχε βοήθεια για τη μεσαία τάξη. Υπήρχε για ορισμένους χωρικούς και ορισμένους 

ιδιοκτήτες μεγάλων ξενοδοχείων. Εμείς δεν πήραμε τίποτα μας έδωσαν 1000 λίρες χορηγία για το 

διαμέρισμα αυτό… όσοι είχαν διασυνδέσεις πήραν πράγματα. Δεν υπήρχε δίκαιη κατανομή. 

Μόνοι όσων η γη απόκτησε αξία κέρδισαν κάτι. Έπρεπε να μας δώσουν και μας κάτι. Ίσως αν 

ζητιανεύαμε θα παίρναμε κάτι, αλλά δεν το κάναμε. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι με τον ίδιο τρόπο 

που σε βρίσκει ο φόρος εισοδήματος έτσι έπρεπε να μας έβρισκαν και τα επιδόματα. Δεν είμαι από 

εκείνες που παρακαλούν. Ίσως άλλες κοινότητες ήταν καλύτερα οργανωμένες –λόγω της κοινής 

καταγωγής τους, οι Αρμένιοι και οι Μαρωνίτες. Εμείς δεν έχουμε οτιδήποτε κοινό μεταξύ μας. οι 

λατίνοι προέρχονται από παντού… εδώ στη λάρνακα οι πρόσφυγες στους οικισμούς είναι όλοι 

ΑκΕλ, τα τουρκικά σπίτια δόθηκαν σε δεξιούς που δεν είχαν διασυνδέσεις στην κυβέρνηση [μετά 

τον πόλεμο].’ 

Η Ζανέτ ανακάλυψε ότι η σχέση με προσφυγικές οργανώσεις την έφερναν σε επαφή με 

τον παλιό κύκλο γνωριμιών της. 

«Προσπάθησα να βοηθήσω σε οτιδήποτε αφορούσε την Αμμόχωστο. Τα σαράντα είναι μια 

κρίσιμη ηλικία. Είσαι ήδη μεσήλικας. ξεκινάς πάλι απ την αρχή, δεν λέω ότι δεν μπορείς αλλά δεν 

είναι το ίδιο να φεύγεις στα 15 σου που ξεκινά η ζωή σου έτσι κι αλλιώς. Έτσι διατήρησα επαφή με 

τους ανθρώπους από εκεί.»


Η Ζανέτ δεν έχει ποτέ σκεφτεί το σπίτι της σαν περιουσιακή αξία. 

«Το χτίσαμε για να ζήσουμε το υπόλοιπο της ζωής μας. Έτσι ήταν. γι αυτό το παρε-δώσε («τούν’ 

τα παζάρκα ούλλα» με αηδιάζουν.» 

Αυτή τη στιγμή η Ζανέτ νιώθει ότι υπάρχει ελάχιστη ελπίδα για λύση, είτε για το περιουσιακό 

είτε για το Κυπριακό πρόβλημα γενικώς. 

Νάντια (Θ), 56, Βαρώσι – Λευκωσία 

Η Νάντια έζησε στη Αμμόχωστο μέχρι τα πρώτα χρόνια της εφηβείας της, όταν πήγε να ζήσει 

με τον πατέρα της στην Αγγλία. Το καλοκαίρι του 1974, επισκέφτηκε την Κύπρο για τις συνήθεις 

καλοκαιρινές διακοπές και την βρήκε ο πόλεμος. Λόγω της βρετανικής υπηκοότητας διέφυγε 

με ναυλωμένη πτήση για το Λονδίνο και αμέσως μπήκε στο Πανεπιστήμιο. Στα φοιτητικά της 

χρόνια, συμμετείχε σε εκστρατεία για την Κύπρο. Η Νάντια είναι και σήμερα ακτιβίστρια για 

την επανένωση και επαναπροσσέγγιση. Η Νάντια έζησε στην Αγγλία και την Ελλάδα πριν 

επιστρέψει στην Κύπρο για μόνιμη εγκατάσταση. Τώρα ζει σε ένα διαμέρισμα στην Λευκωσία 

και συχνά αναρωτιέται πως θα ήταν η ζωή της αν δεν γινόταν ο πόλεμος. Για την Νάντια ο 

εκτοπισμός άφησε ένα έντονο σημάδι στην αίσθηση του εαυτού και της ταυτότητας και είναι 

αυτό που κυρίως θρηνεί. 

Η Νάντια έζησε στο Βαρώσι από τη ηλικία των τριών μέχρι τα δεκαπέντε. Η αστικότητα 

του τόπου, η ανάπτυξη του σαν ανερχόμενος παγκόσμιος τουριστικός προορισμός, είναι 

βαθιά ριζωμένες στις αναμνήσεις από εκείνη τη ζωή. 

«Θυμάμαι ότι σαν πόλη ήταν πολύ πιο μπροστά από τις άλλες. Υπήρχαν πολυώροφα κτίρια, 

με ξενοδοχεία πάνω στην παραλία (ίσως εκ των υστέρων σκεφτεί κανείς ότι ήταν μειονέκτημα), 

τα ωραία εστιατόρια και καφετέριες, που δεν ήταν πουθενά αλλού τόσο ωραία... Θυμάμαι το 

φεστιβάλ Πορτοκαλιού, τις γιορτές των λουλουδιών, όπου παιδιά ντύνονταν και παρελαύναν, και 

μαζί τους κι εγώ.» 

Ταυτόχρονα η Νάντια υπογραμμίζει την αίσθηση της γειτονιάς που ξεχώριζε το μέρος. 

«Να παίζεις στα άδεια οικόπεδα, να φτιάχνεις αυτοκίνητα και να κατηφορίζεις τους λόφους, να 

μαζεύεις τα γειτονόπουλα και να δίνεις παράσταση με θέατρο σκιών… Όλα τα θυμάμαι από το 

σπίτι. οι βεράντες με παρτέρια λουλουδιών που η γιαγιά φύτευε κρινάκια…. οπωροφόρα δέντρα 

στον κήπο και δυο συκιές, μια με μικρά σύκα και μια με μεγάλα, ένα αμπέλι και κλαριά από την 

μουριά του γείτονα να κρέμονται και να μαζεύονται τα παιδιά για να κόψουν να φάνε. Είχαμε την 

αίσθηση της γειτονιάς που έμοιαζε σχεδόν σαν χωριό.» 

Για την Νάντια η φυγή ήταν αρκετά τραυματική λόγω της ζωής που είχε. Μιλά για εκείνες 

τις στιγμές με διαύγεια και λεπτομέρεια. Έγιναν μια σειρά βομβαρδισμών πριν την κάθοδο 

του στρατού στην Αμμόχωστο, που κατά τη διάρκεια τους η Νάντια και η οικογένεια κρύ - 

βονταν στο τσιμεντένιο γειτονικό κτίριο που είχε υπόγειο. 

«Αυτό που μου έμεινε είναι ότι φύγαμε με τα ρούχα που φορούσαμε, ένα μπλουζάκι και 

τσόκαρα… το πακετάρισμα ήταν να βάλουμε βιαστικά λίγα απαραίτητα σε μια τσάντα, μια 

οδοντόκρεμα και άλλα παρόμοια. Τότε θυμάμαι τη μαμά να πηγαίνει για μια στιγμή μέσα και να


37 

επιστρέφει με μια τσάντα με τα κοσμήματά της. Θύμωσα μαζί της, της την πήρα από τα χέρια και 

την πέταξα κάτω από το νεροχύτη “δεν παίρνουμε κοσμήματα ”, της είπα. “γιατί να πάρουμε 

κοσμήματα;” “για να τα πουλήσουμε,” απάντησε, “σε περίπτωση που κάτι συμβεί ”. “Δεν θα συμβεί 

κάτι,” επέμενα. “Είναι μόνο για λίγες μέρες και θα επιστρέψουμε”. Ήμουν σε άρνηση. Δεν μπορούσα 

να πιστέψω ότι φεύγαμε για τα κάλά. Επειδή την πρώτη εισβολή πάλι φύγαμε, πήγαμε σε συγγενείς 

και επιστρέψαμε.» 

Η οικογένεια πήγε σε ένα χωριο κοντά στις βρετανικές βάσεις νομίζοντας ότι θα είναι πιο 

ασφαλές. Έμειναν στο σπίτι κάποιων μακρινών συγγενών που η Νάντια ούτε καν γνώριζε. 

«Μας δέχτηκαν, μοιράστηκαν μαζί μας τα πάντα, τα οποία ήταν πολύ βασικά επειδή πολλά 

άτομα κατέληξαν στο σπίτι τους. Μας έδωσαν ένα διπλό κρεβάτι να κοιμηθούμε,και έπρεπε να 

ξαπλώσουμε με το πλευρό στο κρεβάτι για να χωρέσουμε όλοι… Το βράδυ ξύπνησα και είδα τη 

μητέρα μου να κλαίει στο παράθυρο. Μπορούσα να ακούσω τους λυγμούς της. Την ρώτησα γιατί 

κλαίει “κοίτα,” μου είπε “κοίτα τις βρετανικές βάσεις που είναι ολόφωτες. Έχουν πετρελαιο δε ξα - 

μενες και είναι ξένοι στον τόπο μας και όμως μπορούν να έχουν όλα αυτά τα φώτα ενώ εμείς 

πρέπει να κρυβόμαστε σαν τα ποντίκια.” 

Την επόμενη μέρα πήγαν στην βάση της Δεκέλειας και τους έδωσαν μια τέντα 

«Νιώθαμε πολύ άβολα γιατί αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι διαμορφωνόταν κάτι πιο 

οριστικά. η μητέρα αποφάσισε όταν θα έστελναν αεροπλάνο οι Άγλλοι σαν κορίτσι έπρεπε να 

φύγω. Αρνήθηκα να τους αφήσω χωρίς να ξέρω τι μπορούσε να τους συμβεί. “Δεν μπορώ να τα 

βγάλω πέρα, μια γυναίκα μόνη, με μια έφηβη που το μόνο που την ενδιαφέρει είναι αν θα κάνει 

ντουζ ή όχι”. Δεν ήταν έτσι φυσικά… Αργότερα η μητέρα μου μού εκμυστηρεύτηκε ότι αυτός δεν 

ήταν ο λόγος. Άκουσε ιστορίες βιασμών και άλλων πραγμάτων και φοβόταν να μείνω εκεί.» 

Οι ιστορίες που έρχονταν δεν αφορούσαν μόνο βιασμούς αλλά μια σειρά βιαιοπραγιών. 

«κάποια στιγμή ένας γνωστός που ήταν στο στρατό ήρθε και ανέφερε φοβερά πράγματα που 

συνέβαιναν και στις δυο πλευρές. Αυτό με ανακούφισε σε έναν βαθμό, ότι ο πόλεμος κάνει κακό 

σε όλους ανεξαιρέτως. Δεν ήταν μόνο τους Τούρκους που κατηγορούσαμε γιατί και οι άλλοι 

έκαναν πράγματα. Είπε “ο πόλεμος είναι φοβερό πράγμα γιατί είδα Ελληνοκύπριους να κάνουν 

πράγματα που δεν πίστευα ότι μπορεί να κάνει άνθρωπος”. Τον ρωτήσαμε τι, και μας έλεγε για έναν 

Τουρκοκύπριο ηλικιωμένο άντρα που τον είχαν δέσει σε ένα τζιπ και έσερναν στο χώμα μέχρι να 

πεθάνει, περιέγραφε αποτρόπαιες πράξεις.» 

Η Νάντια επιβιβάστηκε σε ένα στρατιωτικό αεροπλάνο και έφυγε για το Λούτον. Η πλειο - 

νότητα των εκτοπισμένων ήταν Κύπριοι με βρετανικά διαβατήρια. 

«καθίσαμε στις πλευρές του στρατιωτικού αεροπλάνου, με παιδιά που έκλαιγαν, μητέρες που 

έκλαιγαν, κ.οκ.… φτάσαμε και ο πατέρας έκλεγε για όσα είδε να συμβαίνουν στην κύπρο. κατεβή - 

καμε από το αεροπλάνο και ο Σταυρός Σωτηρίας μας έδωσε μεταχειρισμένα παλτά για το κρύο. 

Δεν μου άρεσε καθόλου. Θα ρωτήσεις γιατί, επειδή ήμασταν από αστική τάξη και είχαμε όλα όσα 

χρεια ζόμασταν. Δεν είχαμε φανταστεί ότι θα μας έδιναν το παλτό και παντελόνι κάποιου άλλου και 

θα τρώγαμε σούπα από ουρά βοδιού σε πλαστικά φλυτζάνια.» 

Η Νάντια έχει επίγνωση του μακροχρόνιου ψυχολογικού αντίκτυπου του εκτοπισμού και 

τον κυρίαρχο ρόλο που έχει η έλλειψη πρόσβασης στην διαιώνιση του αντίκτυπου αυτού.


«Δεν μπόρεσα ποτέ να επιστρέψω και μέχρι σήμερα έχω ένα επαναλαμβανόμενο όνειρο ότι ως 

δια μαγείας ανοίγει το συρματόμπλεγμα και βρίσκω το σπίτι μου. Σε ένα άλλο όνειρο με αφήνουν 

να πάω μέχρι εάν σημείο αλλά όχι παραπέρα, και αυτό με πειράζει πολύ…νιώθω ότι έχασα ενά 

κομμάτι της ζωής μου για το οποίο δεν θα παύσω ποτέ να θρηνώ. Μπορεί να μεγάλωσα, να 

παντρεύτηκα, να έζησα σε άλλη χώρα, πάντα όμως ένιωθα ότι κάτι μου συνέβη για το οποίο ήμουν 

ανίκανη να αντιδράσω και πως έκλεψαν μέρος της ζωής μου. ως έφηβη εκείνη την εποχή, ήταν 

σημαντική καμπή στη ζωή μου, αφήναμε την παιδική ηλικία για να εισέλθουμε στον κόσμο των 

ενηλίκων περάσαμε αυτή τη φάση έτσι («στο ντούκου»), επειδή είχαμε τόσο πληγωθεί και 

τραυματιστεί που όλα γίνονταν γρήγορα και μηχανικά. Πήγαμε στο Πανεπιστήμιο γρήγορα, με 

βιασύνη πέσαμε στον πρώτο άντρα που μας πλησίασε, και πολλά από εκείνα τα παιδιά μπορεί να 

έκαναν λάθος επιλογές λόγω αυτής της εμπειρίας. Πέρασε πολύς καιρός για να ξαναβρεί κάποιος 

τα πόδια του και να ξαναγελάσει όπως γελούσαμε παλιά και πάλι δεν γελάς με όλο σου το είναι, ένα 

μέρος θρηνεί αυτή σου την απώλεια. Είμαι 56 τώρα και ακόμα αναρωτιέμαι αν θα ξαναδώ την 

Αμμόχωστο. και δεν πρόκειται για τα σπίτια και τον πλούτο που έχασε η οικογένεια μου. Έχασα 

αναμνήσεις, τη μυρωδιά της πόλης, ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μου… ξέρεις, ανα - 

ρωτιέσαι που είναι τα πράγματα μου, τα άλμπουμ, τα τετράδια του σχολείου; Θα μου πεις “είναι 

τόσο σημαντικά;” φαίνεται πως είναι. Είναι πράγματα που σε κάνουν να νιώθεις μια συνέχεια και 

είναι αυτή η συνέχεια που χάθηκε. Είναι σαν να ήσουν εκεί και ξαφνικά βρίσκεις τον εαυτό σου 

εδώ, και υπάρχει ένα τεράστιο κενό ανάμεσα στα δύο σημεία. Νιώθω ότι έζησα όλο αυτό το 

διάστημα χωρίς την αίσθηση ότι ανήκω κάπου γιατί δεν νιώθω ότι ανήκω στη λευκωσία. και είμαι 

ευέλικτο άτομο γενικά, αλλά έχει άτομα που εγκλωβιστήκανε σε αυτό το αίσθημα της απώλειας.» 

Η αίσθηση της απώλειας επηρεάζει τις προσδοκίες της Νάντιας για την μελλοντική λύση 

για την οποία δεν ευελπιστεί. 

«Δεν έχω σκεφτεί για αποζημίωση γιατί για μένα δεν αποτελεί αποζημίωση. για μένα μόνο η 

ιδέα να μπορώ να πάω πίσω σημαίνει αποκατάσταση. οτιδήποτε άλλο θα είναι ψεύτικο. Αλλά με 

πληγώνει γιατί υπάρχει μια οριστικότητα σε αυτό, να αιτηθείς την αποζημίωση. Θέλω να ζήσω με 

την αίσθηση ότι, αν όχι εγώ, τα παιδιά μου θα επιστρέψουν να κάνουν κάτι. Δεν εννοώ να το 

πουλήσουν αλλά να το κάνουν οτιδήποτε. Τείνουμε να εξιδανικεύουμε, έτσι για μένα ακόμα κι αν 

μου έδιναν δέκα φορές την αξία του σπιτιού δεν θα ήταν το ίδιο. Θέλω το σπίτι μου πίσω, την αυλή 

μου πίσω, θέλω την γειτονιά μου πίσω, θέλω τις μυρωδιές μου πίσω, θέλω να μπορώ να ξανατρέξω 

στην παραλία όπως έτρεχα παιδί. Μπορείς να το καταλάβεις, χωρίς να το έχεις ζήσει;»

ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ 

Μέρος του κοιμητηρίου 

της Ακανθούς το οποίο έχει 

ισοπεδωθεί 

Το Αρμενικό δημοτικό 

σχολείο και η Αρχιεπισκοπή 

που χτίστηκε στη ‘νέα’ 

Αρμενική περιοχή που 

αναπτύχθηκε μετά το 1974 

Προτομές των πρώην ηγετών 

Μαρωνιτών στην αυλή της 

Μαρωνιτικής Αρχιεπισκοπής 

(τα αφιερώματα 

περιλαμβάνουν προσευχή 

για επιστροφή στα 

κατεχόμενα χωριά)

41 

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΚΔΙΚΑΣΗΣ 

ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ 

Μελέτης Αποστολίδης, 2004 

Ο Μελέτης Αποστολίδης είναι πρωτοπόρος σε υπόθεση περιουσιακής διαφοράς στην Κύπρο 

καθώς είναι ο πρώτος Ελληνοκύπριος που άσκησε αγωγή σε άτομα αντί του Τουρκικού κρά - 

τους και έχει διεκδικήσει την υπόθεση στα τοπικά δικαστήρια αντί στο ΕΔΑΔ. Η υπόθεση 

ξεκίνησε το 2004, όταν αμέσως μετά το άνοιγμα της Πράσινης Γραμμής ο Μελέτης Αποστολίδης 

ένας μεσήλικας Ελληνοκύπριος αρχιτέκτονας που είναι πρόσφυγας από την Λάπηθο της 

περιοχής Κερύνειας επισκέφτηκε το οικογενειακό του σπίτι. Αν και ανέπτυξε φιλική σχέση με 

την οικογένεια Τουρκοκύπριων που τώρα ζει στο σπίτι ανακάλυψε ότι το διπλανό οικόπεδο, 

επίσης ιδιοκτησία του, είχε πουληθεί σε ζευγάρι ξένων, τον Ντέιβιντ και την Λίντα Όραμς, 

συνταξιούχους από την Αγγλία, που έχτισαν μια έπαυλη εκεί ως κατοικία μετά τη συντα - 

ξιοδότηση τους. 

Ο Μελέτης Αποστολίδης απαίτησε τα ιδιοκτησιακά του δικαιώματα μέσα από μια δια φο - 

ρετική πορεία από εκείνη των προηγούμενων υποθέσεων που έγιναν στο ΕΔΑΔ. Αυτό ήταν 

δυνατό με την χαλάρωση των περιορισμών διέλευσης της πράσινης γραμμής μετά το 2003. 

Έτσι το 2004 απευθύνθηκε στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας κατηγορώντας την οικο - 

γένεια Όραμς για σφετερισμό της περιουσίας του. Την ίδια χρονιά, εκδόθηκε απόφαση υπέρ 

του ζητώντας από την οικογένεια Όραμς να εγκαταλείψει την περιουσία και να την επα - 

ναφέρει στην αρχική της κατάσταση. Μετά την υποβολή εφέσεων, το Ανώτατο Δικαστήριο 

επικύρωσε την απόφαση. Καθώς η εκτέλεση της απόφασης δεν μπορούσε να επιβληθεί στο 

βόρειο μέρος του νησιού, η υπόθεση μεταφέρθηκε στην Αγγλία, στη βάση μιας πανευ - 

ρωπαϊκής συμφωνίας εκτέλεσης δικαστικών αποφάσεων με αίτημα στο βρετανικό Ανώτατο 

Δικαστήριο να εφαρμόσει την απόφαση του Κυπριακού. Από εκεί, η υπόθεση παραπέμφθηκε 

στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ) με ερώτημα για την εφαρμοσιμότητα των 

αποφάσεων των δικαστηρίων της Κυπριακής Δημοκρατίας στο βορρά. Η τελική απόφαση 

πάρθηκε το 2010 επιβεβαιώνοντας την απόφαση των κυπριακών δικαστηρίων. 10 

10 

Η απόφαση του Κυπριακού Ανωτάτου Δικαστηρίου http://www.cylaw.org/cgibin/open.pl?file=apofaseis/aad/meros_1/2006/1-200612-121-05.htm 

(ημερομηνία πρόσβασης 19 Ιουνίου 2011). 

Η απόφαση του ΔΕΚ http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2009:153:0007:0007:EN:PDF 

(ημερομηνία πρόσβασης 19 Ιουνίου 2011) και οι αποφάσεις των Βρεατανικων δικαστηρίων μπορούν να αναζη - 

τη θούν με έρευνα στη ιστοσελίδα http://www.bailii.org/form/search_cases.html (η έρευνα έγινε 19 Ιουλίου 2011).


Η υπόθεση Αποστολίδη εναντίον οραμς ήταν η πρώτη δικαστική υπόθεση περιουσιακών 

διαφορών στην Κύπρο η οποία συνδέεται με το κυπριακό που έφερε τα άτομα αντιμέτωπα 

μεταξύ τους. Το ορόσημο του καθεστώτος της υπόθεσης, ανέπτυξε μια επιχειρηματολογία 

γύρω από το άνοιγμα του δρόμου επόμενων πιθανών δικοινοτικών αγωγών οι οποίες πιθα - 

νόν να μετατοπίσουν την αντιδικία της σύγκρουσης από το επίπεδο της ατομικής διεκδίκησης 

εναντίον του κράτους στο διαπροσωπικό επίπεδο. Γνωρίζοντας αυτά τα επιχειρήματα ο Μελέτης 

Αποστολίδης εξηγεί πως η αναζήτηση του για επανένωση του νησιού και όχι η προώθηση της 

εχθρότητας, καθοδηγούσε τις δράσεις τους σε όλη τη διάρκεια της υπόθεσης. 

Εκτοπισμός 

Το 1974, ο Μελέτης Αποστολίδης έκανε τη στρατιωτική του θητεία μετά που ολοκλήρωσε τη 

πρώτη φάση των σπουδών του. 

«Στην ομάδα που υπηρέτησα 18 άτομα από τα 50 βγήκαν ζωντανοί από το πόλεμο. Ήταν μια 

έντονη και δραματική εμπειρία. οι περισσότεροι σκοτώθηκαν στην λάπηθο. Έφυγα αμέσως μετά. 

Μέχρι τον Σεπτέμβρη ήμουν ήδη λονδίνο. Έφυγα με τη στρατιωτική στολή και άρβυλα με έντονο 

το αίσθημα της κατάθλιψης. Ένιωθα ότι δεν θα μπορέσω να ξαναγελάσω στη υπόλοιπη ζωή μου. 

Δεν επέστρεψα για δυο χρόνια και για λίγες βδομάδες. οι γονείς μου έφυγαν για την λευκωσία με 

ένα αυτοκίνητο γείτονα.» 

Στην διαδικασία ίασης που κράτησε καιρό ήταν καταλυτική η σχέση του με έναν Τουρκο - 

κύπριο που διέφυγε στο Λονδίνο. 

«Συναντηθήκαμε σε μια ελληνική βραδιά. και οι δυο συρθήκαμε εκεί από φίλους που ήθελαν 

να μας προσφέρουν μια έξοδο από τη μιζέρια μας. Αναγνωρίσαμε αυτή τη μιζέρια ο ένας στον 

άλλον και αρχίσαμε να μιλάμε για να ανακαλύψουμε ότι κατά την εισβολή πολεμούσαμε 200 

μέτρα μακριά ο ένας από τον άλλον. Αυτό οδήγησε στην αναβίωση της κατάθλιψης ξανά απ’ την 

αρχή μέσα από ερωτηματικά για το τι μας οδήγησε στην κατάσταση που παραλίγο να μας σκο - 

τώσει. η κατανόηση αυτή έδρασε καταλυτικά ακόμα και σήμερα – μας αρέσει να πιστεύουμε ότι 

δεν έχουμε προκαταλήψεις αλλά όπως λέει και η παροιμία, «αν ηξέραμε πού εν’ η πέτρα έθ-θα 

σκουντουφλούσαμε πάνω της». Στο λονδίνο ξεκινήσαμε μια διαδικασία να καταλάβουμε το 

κυπριακό πρόβλημα μια εποχή που ήταν αδύνατο να σκεφτείς το πρόβλημα… Αργότερα συνα - 

ντηθήκαμε στο λήδρα Πάλλας με μια ομάδα που αναζητούσε διαπροσωπικές επαφές.» 

Ο διάλογος με Τουρκοκύπριους μέσα στα χρόνια ήταν σημαντικός στη διαμόρφωση του 

τρόπου σκέψης του Μελέτη Αποστολίδη για το πολιτικό ζήτημα και τις δικές του απώλειες. 

Διαμόρφωσε επίσης ένα κύριο σημείο ανησυχίας αν θα συνεχίσει με την προσφυγή. Εξέφρασε 

τις σκέψεις του σε αρκετά άτομα, συμπεριλαμβανόμενων και Τουρκοκυπρίων, και τελικά 

αποφάσισε να προσχωρήσει. Το πρωταρχικό κίνητρο, τονίζει, ήταν η ανάγκη να κάνει κάτι 

για την αχαλίνωτη ανάπτυξη που συνέβαινε στο βορρά μετά την αποτυχία του Σχεδίου Αναν, 

και που φαινόταν να ωθεί τη δυνατότητα μιας προοπτικής λύσης στη σφαίρα του αδυνάτου. 

«Σε προσωπικό επίπεδο, θέλω να πάω πίσω. Αν στο κάτω-κάτω η έννοια της «επιστροφής»δεν 

έχει σχέση με «τις ρίζες μου», οι οποίες είναι επίσης συνδεδεμένες με την έννοια της «περιουσίας», 

ποια θα είναι η σημασία της «επιστροφής»; Περιουσία για μένα και τους κυπρίους πρόσφυγες

Μέρος Τρίτο: Ιστορίες Εκδίκασης Περιουσιακών Διαφορών 

43 

γενικότερα, δεν είναι μόνο τα υλικά αγαθά – είναι οι δεσμοί με τα σπίτια που εκτείνονται γενιές 

πίσω, για παράδειγμα, το σπίτι της μάνας μου χτίστηκε από τη γιαγιά μου το 1860. Έτσι για μένα 

είναι κρίσιμο σημείο η σύνδεση της επανένωσης, της επιστροφής και του περιουσιακού.» 

Το σημείο αυτό φαίνεται ότι έγινε κατανοητό από τους Τουρκοκύπριους φίλους του. 

«Τα πρώτα συγχαρητήρια που δέχτηκα ήταν από Τουρκοκύπριους. κατάλαβαν ότι δεν ήταν 

μια ενέργεια που στρεφόταν εναντίον τους.» 

Αντιδικία 

Ένα σημαντικό στοιχείο της απόφασης για να προσφύγει στα δικαστήρια ήταν η ταυτότητα 

των Όραμς η οποία δεν ήταν κυπριακή. 

«Από την πρώτη στιγμή δήλωσα ότι μπορώ να καταλάβω ότι Τουρκοκύπριοι διαμένουν στο 

σπίτι μου επειδή χρειάζονται ένα μέρος να ζήσουν. Αλλά δεν μπορούσα να καταλάβω έναν ξένο 

που έρχεται να επενδύσει σε μια γη φθηνά και ο οποίος, με την πράξη του, συμμετέχει στην 

επιδείνωση ενός ήδη περίπλοκου προβλήματος.»’ 

Το σκεπτικό αυτό οδήγησε τα αιτήματα της υπόθεσης από τον Μελέτη Αποστολίδη, ο 

οποίος δεν ζήτησε μόνο να εγκαταλείψουν την περιουσία αλλά να γκρεμίσουν οτιδήποτε 

έχτισαν μέσα σ αυτήν. 

«Με την αγωγή δεν επεδίωκα να πω, “Ήρθα για να πάρω την επένδυση που έχετε κάνει”.Αλλά 

έλεγα “φύγετε και πάρτε την μαζί σας”. Είναι για τον λόγο αυτό που αρχικά δεν ζήτησα από το 

Βρεατινικο Ανώτερο Δικαστήριο να κατάσχει την περιουσία τους εκεί… με τον ίδιο τρόπο, δεν 

πρό κειται να δεχτώ την αποζημίωση τους με τον ισχυρισμό τους ότι το κατοχικό καθεστώς δεν 

τους επιτρέπει να γκρεμίσουν το σπίτι. Δεν θέλω να κατατρέχω άτομα που δεν μπορούν να 

ενεργήσουν.»’ 

Λέγοντας αυτά γνωρίζει τις πολιτικές περιπλοκές που συνοδεύουν το χειρισμό της υπό - 

θεσης στο βορρά. Σημειώνει ότι οι Οραμς είχαν δηλώσει ότι δέχτηκαν οικονομική βοήθεια 

από τις αρχές εκεί για να πολεμήσουν την υπόθεση, μια υπόθεση που αφορά πολλούς ξένους 

επενδυτές στον βορρά των οποίων τις ανησυχίες οι αρχές θα ήθελαν να κατευνάσουν ότι δεν 

θα έχουν παρόμοια τύχη. Στο δρόμο της υπόθεσης από την Κύπρο στην Αγγλία, μετά 

Λουξεμβούργο, ο Μελέτης Αποστολίδης ακολουθεί τα ίχνη της δικαιοσύνης. 

«Στο Βρετανικό Δικαστήριο ουσιαστικά αποτύχαμε όταν αποφάσισαν ότι η εκτέλεση της από - 

δοσης της δικαιοσύνης δεν μπορεί να εφαρμοστεί στα κατεχόμενα λόγω της μη εφαρμογής του 

κεκτημένου. Αλλά στο λουξεμβούργο τελικά δικαιωθήκαμε.»’ 

Ένα από τα σημαντικά αποτελέσματα της υπόθεσης, σημειώνει, είναι η απόφαση ότι ‘τα 

δικαστήρια στην Κυπριακή Δημοκρατία μπορούν να αποφασίζουν για θέματα που συμβαί - 

νουν στις κατεχόμενες περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του περιουσιακού θέματος. Ένα 

χρόνο μετά το τέλος της υπόθεσης ο Μελέτης Αποστολίδης νιώθει δικαιωμένος. 

«κατέδειξε ότι οι Ευρωπαϊκοί νόμοι και θεσμοί έχουν μια πρακτική εφαρμογή. Αν σκεφτούμε 

ότι το κοινό μας σπίτι είναι η ΕΕ, μπορούμε και οι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, είναι κοινό το 

όφελος και για τις δυο πλευρές. και σκέφτομαι ότι είναι ένα κέρδος για την ΕΕ επίσης… πως 

κάποιες αξίες διασφαλίζονται μέσω αυτής.»


Μελλοντικές προσδοκίες 

Αυτό που αναμένει τώρα στην καταληκτική φάση της υπόθεσης –η οποία παρέμεινε μερικώς 

μη εφαρμοσμένη, καθώς η κατεδάφιση της έπαυλης δεν αδειοδοτήθηκε –είναι να πάει στο 

σπίτι του. Ωστόσο η ‘επιστροφή’, παραμένει για τον Μελέτη Αποστολίδη ένα περίπλοκο και 

δύσκολο θέμα. 

«η επιστροφή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την έννοια του χρόνου… ο,τι σημαίνει για μένα 

«σπίτι» αργά και σταδιακά μεταβάλλεται σε «τίτλους ιδιοκτησίας» για τις μελλοντικές γενιές. και 

όσοι ζουν εκεί είναι διαφορετικοί άνθρωποι. και δυστυχώς σε αυτό φαίνεται να υπολογίζουν γενικώς. 

Από αυτή την άποψη πιστεύω ότι επείγει να βρούμε λύσεις ώστε να διατηρήσουμε τη δυνατότητα 

της επανένωσης… δεν γνωρίζω αν η σημερινή γενιά επιθυμεί να πάει πίσω και να ζήσει σε εκείνα 

τα «σπίτια» όταν δεν έχουν παρά μόνο τίτλους και ακόμη περισσότερο όταν δεν έχουν ούτε κι 

αυτούς να τους συνδέουν με τις κατεχόμενες περιοχές.» 

Γίνεται κατανοητό ότι υπάρχουν όρια στον βαθμό που μπορεί αυτή η δικαστική διέξοδος 

να γενικευτεί: 

«Δεν πιστεύω ότι τα πολιτικά θέματα θα επιλυθούν μέσα στα δικαστήρια. Είναι ο αγώνας που 

είναι σημαντικός που υποβοηθά την υπόθεση, κι ακόμα περισσότερο ότι είναι το Ευρωπαϊκό δικα - 

στή ριο που βρίσκεται έξω και μακριά από τα εμπλεκόμενα μέρη που δίνει τις λύσεις… αλλά βλέπεις 

όταν επιδιώκεις πράγματα με διαφορετικούς τρόπους, βρίσκεις κι άλλες λύσεις επίσης και μέσα 

από το δικαστήριο. Πιστεύω όσα πετύχαμε έπρεπε να συμβούν, για μένα ήταν μια διαδι κασία που 

έπρεπε να ακολουθήσω.» 

Η υπόθεση αυτή εκλαμβάνεται τότε ως ένα άνοιγμα δρόμου προς μια νέα αρχή παρά το 

τέλος: 

«Από το σημείο αυτό πρέπει να μπούμε σε διαπραγματεύσεις με πνεύμα συνεργασίας και συμ - 

φωνίας, κοιτώντας στο κοινό μας σπίτι που είναι η κύπρος, προσπαθώντας να την επανε νώσουμε 

μέσα στην ΕΕ και με εφαρμογή των κανόνων δικαίου της. Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν ιδανικές 

λύσεις... αλλά αυτό που πρέπει να προσπαθήσουμε είναι να βρούμε λύσεις να εφαρμόσουμε από 

κοινού σε κοινό δρόμο… σταδιακά να αφήσουμε στο παρελθόν όπως η Ευρώπη έκανε μετά το Β’ 

Παγκόσμιο πόλεμο … για τις μελλοντικές γενιές επίσης.» 

Συμπέρασμα 

Η υπόθεση Αποστολίδη εναντίον Οραμς είναι αδιαμφισβήτητα ένα ορόσημο στην εκδίκαση 

των περιουσιακών διαφορών στην Κύπρο. Εντούτοις από την πλευρά του ενάγοντα που την 

ξεκίνησε είναι μεγάλης σημασίας να θεωρηθεί η υπόθεση με μη-αντιμωλιακούς όρους (με 

την έννοια των εθνοτικών ομάδων) που αρχικά ξεκίνησε. Από αυτή την άποψη ο Μελέτης 

Αποστολίδης αναγνωρίζει ότι η διάχυτη ρητορική που αναπτύξαν οι δύο πλευρές, συχνότερα 

ποιο εντατικά στα μέσα ενημέρωσης παρά σε επίσημο επίπεδο, έχει κατά καιρούς να απο - 

πειραθεί να εθνοποιήσει την υπόθεση. Αυτοί οι εθνοτικοί όροι καθιστούν το ζεύγος Όραμς 

«εντολοδόχους Τουρκο κυπρίων» και τον ίδιον μια εμβληματική μορφή που προωθεί μια 

'Ελληνοκυπριακή υπόθεση' που είναι εθνικά καθο ρισμέ νη και που εθνοτικά αποκλείει τον 

'άλλο'. Ο Μελέτης Αποστολίδης τονίζει ακούραστα ότι τα κίνητρα του δεν ήταν και συνεχίζουν


45 

να είναι κάθε άλλο από εθνικιστικά. Ο σκοπός του είναι συμφιλιωτικός και το όραμά του είναι 

η επανένωση. Έχοντας αυτά κατά νου, καθιστά παράδοξες τις πολιτικές ερμηνείες της 

υπόθεσης ως σύμπτωμα που βαλτώνουν το περιουσιακό ζήτημα. 

Μάικ Τύμβιος, 2005 

Ο Μάικ Τύμβιος έγινε γνωστός στο πλαίσιο του κυπριακού μέσω της υπόθεσης που υπο βλή - 

θηκε στο ΕΔΑΔ το 1990, Ευγενία Μιχαηλίδου Developments λτδ και Μιχάλης Τύμβιος εναντίον 

Τουρκίας (Αρ. Αίτησης 16163/90). 11 Στην υποβολή της υπόθεσης ο Τύμβιος υπο στή ριξε το 

δικαίωμα να απολαμβάνει περιουσία που κατείχε στην περιοχή της Τύμβου (την οποία είχε 

εγγράψει σε εταιρεία που τότε ανήκε σε εκείνον και την σύζυγο του), δικαίωμα που η Τουρκία 

αρνήθηκε. Η υπόθεση ορίστηκε ως αποδεκτή το 1999. Το Δικαστήριο αποφά σισε τον Οκτώβρη 

του 2003 υπέρ της αιτήτριας και εκδίκασε το κόστος και τα έξοδα αλλά επι φύλαξε την από - 

φαση αναφορικά με το ποσό των c. 270000 ΛΚ προσκαλώντας τα μέρη να κατα βάλουν 

προσπάθεια να έρθουν σε συμφωνία. 

Ενώ μέχρι το σημείο αυτό η υπόθεση ακολούθησε το προηγούμενο της υπόθεσης λοϊζίδου 

εναντίον Τουρκίας, η επόμενη φάση έκανε τον Μάικ Τύμβιο ο οποίος ήταν γνωστός μεταξύ 

των Ελληνοκυπρίων ως ολυμπιονίκης που έκανε την χώρα του περήφανη, περσόνα νον γκράτα 

ως τον πρώτο γνωστό άτομο που αποδέχτηκε την προσφορά από την ΕΑΠ ως ανταλλαγή για 

την περιουσία του. Τον Απρίλη του 2008 απόφαση του ΕΔΑΔ επικύρωσε την κατάληξη της 

υπόθεσης ως φιλικό διακανονισμό ο οποίος αντάλλαξε την εν λόγω γη κάτω από τις εξουσίες 

της ΕΑΠ για ένα εκατομμύριο δολάρια Αμερικής. Η απόφαση έκανε λόγο για ένα τρίτο μέρος 

στην υπόθεση, την Κ.Δ., της οποίας ο Μάικ Τύμβιος είναι πολίτης και η οποία τον είχε 

ανακηρύξει πτωχεύσαντα, βάση του οποίου η ΚΔ είχε ζητηήσει από το ΕΔΑΔ να μην επι - 

κυρώσει τον διακανονισμό (ισχυριζόμενη ότι ο νόμος δεν επιτρέπει σε πρόσωπα που έχουν 

πτωχεύσει να κάνουν οικονομικές συμφωνίες). Ο ισχυρισμός απορρίφθηκε. 

Τρία χρόνια μετά την ολοκλήρωση της υπόθεσης ο Μάικ Τύμβιος βρέθηκε στο επίκεντρο 

της δημοσιότητας σε σειρά περιπτώσεων κι όλες σχετικές με την προσπάθειά του να ανα - 

κτήσει την περιουσία του την οποία αντάλλαξε με γη μέσω της ΕΑΠ. Νομικά η εκτέλεση της 

διευθέτησης φαίνεται ότι σκόνταψε στο νόμο της Κ.Δ. που θέτει όλες τις Τουρκοκυπριακές 

περιουσίες κάτω από το ειδικό τμήμα του Υπουργείου Εσωτερικών, γνωστό με το όνομα 

‘Κηδεμόνας Τουρκοκυπριακών Περιουσιών’. Αυτό περιλαμβάνει και τουρκοκυπριακή περι - 

ουσία η οποία ανήκε στην Τουρκοκυπριακή Κοινοτική Συνέλευση (η οποία ουσιαστικά διαλύ - 

θηκε με την έναρξη της εθνοτικής διαμάχης το 1963). 

11 Για λεπτομέρειες βλέπε http://www.echr.coe.int/ECHR/EN/Header/Case- 

Law/Decisions+and+judgments/HUDOC+database/ (πρόσβαση18 Ιουνίου 2011).



Ο Μάικ Τύμβιος ζούσε στη Λευκωσία τον καιρό του πολέμου. Η γη που τελικά κληρονόμησε, 

ανήκε στον παππού του, ο οποίος καταγόταν από το χωριό Τύμβου. Αυτό τον διαφοροποιεί 

από τους πρόσφυγες που έχασαν τα σπίτια τους στον πόλεμο: αυτό που έχασε από τον εκτο - 

πισμό εκτιμάται με οικονομικούς όρους ως σημαντική περιουσία. 

«Συναισθηματικά δεν είχα ειδικούς δεσμούς με την Τύμπου. ο πατέρας και παππούς είχαν 

φύγει από το χωριό και δεν μεγάλωσα εκεί.» 

Με αυτό τον τρόπο ο Μάικ Τυμβιος σκιαγραφεί τις διαφορές μεταξύ των απωλειών του 

και τα συναισθηματικά πλαίσια στα οποία η ‘ορθόδοξη’ εμπειρία της προσφυγιάς συνήθως 

επανεκτιμάται. 


Τελειώνοντας τις σπουδές του στο εξωτερικό ο Μάικ Τυμβιος επέστρεψε στην Κύπρο το 1980 

και εντάχθηκε στην ομάδα των εκτοπισθέντων Ελληνοκύπριων και ιδιοκτητών περιουσιών 

στο βορρά οι οποίοι έψαχναν τρόπους να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. 

«κάποια δεδομένη στιγμή ανακαλύψαμε, μιλώντας σε αρκετούς δικηγόρους, ότι η Τουρκία 

είχε επικυρώσει την Ευρωπαïκή Συνθήκη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΑΔ) … η πρώτη που 

προχώρησε και αιτήθηκε ήταν η Τιτίνα λοϊζίδου και αμέσως μετά από εκείνη προχωρήσαμε και 

εμείς, μια ομάδα 32 ατόμων… η απόφαση στην δική μου περίπτωση βρήκε ότι η Τουρκία παρα - 

βίασε το Άρθρο 1, π.χ. το δικαίωμα στην περιουσία... μετά περιμέναμε την απόφαση για απο - 

ζημίωση. Εν τω μεταξύ η Τουρκία έστησε την ΕΑΠ το 2005… από το 2003 μέχρι το 2005 επιμέναμε 

στο δικαστήριο απαιτώντας την [εκτέλεση της] απόφαση [ς]. Το 2005 η Τουρκία με πλησίασε μέσω 

της ΕΑΠ... εκείνο τον καιρό δεν γινόταν οτιδήποτε για την υπόθεση. η Τουρκία έγραψε ένα γράμμα 

ζητώντας μου αν θα ενδιαφερόμουν για έναν φιλικό διακανονισμό και με προσκαλούσε να συνα - 

ντηθώ με την Επιτροπή … η διαδικασία κράτησε ενάμισι χρόνο κατά τον οποίο δέχτηκα επίθεση 

από την [κ.Δ.] κυβέρνηση, όπως γνωρίζετε από τα μέσα ενημέρωσης. για να καλύψω τον εαυτό 

μου έστειλα επιστολή στον Τασσο Παπαδόπουλο [τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας], εξηγώ - 

ντας όσα συνέβαιναν και τί προσφορά είχα, και ζητούσα την εμπλοκή της κυβέρνησης σε ένα 

οικονομικό σχέδιο (να σημειώσουμε ότι μιλούμε για μια περιουσία €30-40 εκατομύρια ευρώ). 

Ζητούσα μια κυβερνητική εγγύηση ενός ποσού για να παραχωρήσω τα νομικά μου δικαιώματα 

στην κυβέρνηση για να μην προχωρήσω σε φιλικό διακανονισμό … τελοσπάντων, τελικά συμφω 

νήσαμε με την Επιτροπή το 2007 για ανταλλαγή μέρους της περιουσίας μου με μια περιουσία που 

ανήκει στην Τουρκοκυπριακή κοινοτική Συνέλευση στην λάρνακα… αξίας 25εκ Ευρώ, και ένα 

ποσό περίπου 1εκ. Δολάρια Αμερικής για απώλεια εσόδων από την περιουσία μου.» 

Αν και η συνολική αξία της συμφωνίας δεν ανταποκρίνεται στην αξία της περιουσίας, ο 

Μάικ Τύμβιος αναγνώρισε πως ‘οι ζητιάνοι δεν μπορούν να παζαρεύουν’ και έτσι πήρε το 

δρόμο της λογικής να ‘πάρει τα χρήματα και να πει κι ευχαριστώ’. Η υπόθεση στάληκε στο 

ΕΔΑΔ για επικύρωση και η Κ.Δ. πληροφορήθηκε σχετικά. 

«η Δημοκρατία αντέδρασε βίαια ισχυριζόμενη ότι η γη βρίσκεται κάτω από τον κηδεμόνα, ότι 

η συμφωνία θα υποσκάψει τον θεσμό του κηδεμόνα, ότι είναι απαράδεκτο κλπ. το Δικαστήριο 

απέρριψε τους ισχυρισμούς και αποφάσισε υπέρ μου.»


47 

Η Τουρκία πλήρωσε το ποσό που συμφωνήθηκε και μέχρι σήμερα η Κ.Δ. αρνείται να 

εφαρμόσει τη συμφωνία και έχει μπλοκάρει την μεταβίβαση του τίτλου. 

«Αξιοποιεί την γη παρανόμως για σχολεία, την εκμεταλλεύεται παράνομα,και έχω τώρα υποβάλει 

παράπονο εναντίον της Δημοκρατίας στο ΕΔΑΔ ζητώντας αποζημιώσεις, τιμωρία και την απο - 

πομπή της κυπριακής Δημοκρατίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης... Πήρα την υπόθεση σε εγχώ ριο 

δικαστήριο ζητώντας την ολοκλήρωση της διαδικασίας μεταβίβασης της περιουσίας και το κλείσιμο 

των σχολείων… η Δημοκρατία δεν θέλει να δημιουργήσει προηγούμενα αλλά αυτό δεν είναι η 

δική μου ανησυχία. Μια απόφαση του ΕΔΑΔ πρέπει αργά ή γρήγορα να εφαρμοστεί.» 

Αν και πίσω από τις προσπάθειες της κυβέρνησης μπορεί να βρίσκονται πολιτικές ανη - 

συχίες, αυτό είναι ένα πολιτικό επιχείρημα που όπως παραδέχεται ο Μάικ Τυμβιος ακούγεται 

κενό περιεχομένου. 

«Σκέφτομαι ως εξής: η κυβέρνηση ανησυχεί μην δημιουργήσει προηγούμενα για την εν τέλει 

λύση του περιουσιακού στις συνομιλίες – τι προηγούμενα; Όταν βλέπουμε πως οι διαπραγ μα - 

τεύσεις πάνε προς τα πίσω αντί μπροστά και όταν ξέρουμε ότι η ανταλλαγή θα είναι μέρος της 

επίλυσης του προβλήματος, πως δημιουργεί προηγούμενα; Ανταλλαγή θα προσέφερε σαν μια 

επιλογή, μαζί με αποζημίωση. οι ηγέτες συμφώνησαν ότι θα ξεκινήσουν με ανταλλαγή και οτι δή - 

ποτε περισσέψει θα δίνονται χρήματα.» 

Ο Μάικ Τύμβιος πιστεύει ότι σε αυτή τη βάση έχει σημειώσει μια διαφορά στο πολιτικό 

πλαίσιο του ζητήματος. 

«η υπόθεση μου, μαζί με την υπόθεση της Τιτίνας και όλων των άλλων έχει καταφέρει ένα 

πράγμα που κανείς άλλος δεν κατάφερε μέχρι τότε. η Τουρκία αναγνώρισε το δικαίωμα μας στην 

περιουσία το οποίο δεν είχε αναγνωρίσει μέχρι τότε. Μέχρι εκείνη τη στιγμή έλεγε “ότι πήραμε μας 

ανήκει και κανείς δεν θα πάρει οτιδήποτε”. Αυτό ήταν το πιο σημαντικό πράγμα. και τα 1000 άτομα 

που είναι τώρα στη λίστα αιτητών της Επιτροπής: επειδή η περιουσία τους είναι αναγνωρισμένη 

και θα λάβουν αποζημίωση. Ανεξάρτητα αν η αποζημίωση που θα λάβουν θα είναι κατά πολύ χαμη - 

λότερη της αξίας των περιουσιών τους, το δικαίωμα τους στην περιουσία αναγνωρίζεται. Είναι οι 

νόμιμοι ιδιοκτήτες αυτών των περιουσιών. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό να διασφαλιστεί. και 

ανοίξαμε τον δρόμο για όλους τους άλλους ιδιοκτήτες περιουσιών.» 

Η κριτική που έχει δεχτεί για την αποδοχή της διευθέτησης με την Τουρκία είναι κατά τον 

Μάικ Τυμβιο ανεδαφική. 

«Όταν κηρύχτηκα πτωχεύσας για ποσό €700,000 και παρουσίασα στο δικαστήριο εχέγγυο τις 

περιουσίες στις κατεχόμενες περιοχές τις οποίες αν είχα στις ελεύθερες θα άξιζαν 100 εκατομ μύρια 

αντί 40, κυρίκτηκα ‘μη αξιόχρεος’ επειδή η περιουσία αυτή βρίσκεται στη κατεχόμενες περιοχές 

και η αξία της είναι 0. Όταν το κράτος αποτιμά την περιουσία σου 0, γιατί παραπο νιούνται που η 

Τούρκοι έδωσε αξία στη περιουσία μου; … Επειδή έτυχε οι Τούρκοι να μπουν από την κερύνεια, 

και ήμασταν εμείς οι άτυχοι που έπρεπε να χάσουμε τις περιουσίες μας; Αυτό είναι το ερώτημα… 

Όταν ένα άτομο στην Πάφο έχει ένα μικρό οικόπεδο και βγάζει 2εκ από αυτό και η περιουσία μου 

θεωρείται ότι έχει αξία 0, που είναι η δικαιοσύνη;»



Σκεφτόμενος τη πιθανότητα μιας δίκαιης λύσης στο περιουσιακό ζήτημα ο Μάικ Τυμβιος 

είναι μάλλον πεσσιμιστής: 

«κάναμε σοβαρά λάθη, τους δώσαμε την ευκαιρία να πάρουν τις περιουσίες μας, να πάρουν 

30 ή παραπάνω τοις εκατό της κύπρου και αυτό δεν θα επιστραφεί πλήρως. Αν θα υπάρξει λύση 

θα είναι συμβιβασμός ο οποίος δεν θα επιτρέψει την επιστροφή των περιουσιών. Το Σχέδιο Αναν 

προέβλεπε τη δυνατότητα της επανένωσης της κύπρου μετά από λίγα χρόνια. Δεν πέρασε και 

επειδή δεν πέρασε χειροτέρεψε την κατάσταση μας. Εξαφάνισε σχεδόν τη πιθανότητα μιας δίκαιης 

λύσης. Αυτό που δεν κατάλαβαν πολλοί τότε είναι ότι το σχέδιο δεν ήταν μόνο για μας. Ήταν για 

τους ανθρώπους που θα έρθουν μετά από μας. Μετά από 20-25 χρόνια. και αυτό είναι σημαντικό 

σημείο το οποίο δεν κατάλαβαν.» 

Σε σχέση με άλλους που έχουν τα τελευταία χρόνια υποβάλει αιτήσεις στην ΕΑΠ, σημειώνει 

μια αλλαγή στην προσέγγιση η οποία παρ ‘όλα αυτά προσφέρει ελάχιστες ελπίδες βελτίωσης 

παρά τις δυσκολίες: 

«η αλλαγή στη νοοτροπία των ατόμων που βλέπω σε σχέση με τις περιουσίες τους. Προσ φεύγουν 

στην Επιτροπή σκεφτόμενοι ότι είναι καλύτερα να πάρουν το 1/3 της αξίας της περιουσίας τους 

παρά τίποτα. και βλέπεις ότι οποτεδήποτε υπάρχει μια ένδειξη ότι τα πράγματα κινούνται προο - 

δευτικά οι αριθμοί πέφτουν. Όταν υπάρχει αδιέξοδο αυξάνονται καθώς τα άτομα βλέπουν ότι δεν 

θα υπάρξει λύση. Επιπρόσθετα, η Επιτροπή έχει ένα χρονικό όριο για να παύσει τις εργασίες της 

μέχρι το τέλος του 2011. Τι θα συμβεί μετά; Θα τα χάσουν όλα; Επειδή το ΕΔΑΔ δεν θα αποτελεί 

επιλογή μετά το 2011.» 

Αυτή η απαισιοδοξία ισχύει και κατά την αξιολόγηση της δικής του κατάστασης: 

«Μετανιώνω που αναγκάστηκα να μηνύσω την κΔ στο ΕΔΑΔ. λυπάμαι επειδή βλέπω ότι θα 

έχει επιπτώσεις και σε άλλους τομείς. Επειδή η Δημοκρατία δεν μπορεί να απαιτήσει από την 

Τουρκία να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της ενώ [η κΔ] δεν τις εκπληρώνει. Θα έχει και επιπτώσεις 

στους ανθρώπους γιατί είναι εκείνοι που θα πληρώσουν τα πρόστιμα και όχι οι κυβερνήσεις.» 


Δεν έχει αποφασιστεί ακόμα ο βαθμός της επιτυχίας του Μάικ Τυμβιου στην πλοήγηση εντός 

της αυξανόμενα σύνθετης εμπλοκής του νόμου και της πολιτικής στο περιουσιακό ζήτημα. Η 

υπόθεση του είναι τόσο παραστατική αυτής της εμπλοκής όσο και η πικρία στην επιδίωξη 

του‘δικαίου’ που έχει αφήσει η εμπειρία σε πολλούς Ελληνοκύπριους. Ταυτόχρονα είναι επίσης 

ενδεικτικό του περιθωρίου που έχει απομείνει στην ιδιωτική πρωτοβουλία στην απουσία 

πολλών λύσεων που επηρεάζουν πολίτες ακόμα. Ενώ μια τέτοια πρωτοβουλία, από τα άτομα, 

όπως το θέτει ο ίδιος, ‘που παίρνουν τη μοίρα στα χέρια τους’, μπορεί να φανεί μια απάντηση 

σε προσωπικές ανάγκες απελευθέρωσης από το φορτίο του κυπριακού που σχεδόν όλοι οι 

Κύπριοι φορτώθηκαν στους ώμους τους, η πρόσβαση στη σωστή απόλαυση της περιουσίας 

παραμένει απατηλή. Αυτή η απροσδιοριστία με πολλούς τρόπους είναι που δεσμεύει πολλούς 

αιτητές με την ΕΑΠ που πιθανόν να αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν καθώς μια συνολική 

διευθέτηση φαίνεται να διαφεύγει των ηγετών. Σε αναγνώριση αυτού, ο Μάικ Τύμβος γνω -


49 

ρίζει επίσης ότι 30 χρόνια μετά από το γεγονός φαίνεται ότι είναι απίθανο να αποδωθεί 

«δικαιο σύνη» ακόμα και στο ενδεχόμενο της λύσης. Η αφήγηση του αποτελεί μια σκληρή 

υπενθύμιση ότι μια τέτοιου είδους ‘δικαιοσύνη’ είναι τόσο ένα θέμα μιας δια-κοινοτικής 

διαπραγμάτευσης μεταξύ ηγετών, όσο και ενδο-κοινοτικης διαπραγμάτευσης μεταξύ όσων 

έχασαν λιγότερα ή περισσότερα, εκείνων που δεν έχασαν κάτι και όσων έχουν κερδίσει. 

Θωμάς Καούλας, 2007 

Ο Θωμάς Καούλας είναι λιγότερο γνωστός στις νομικές υποθέσεις περιουσιακών δικαιω μά - 

των στην Κύπρο. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι ο Θωμάς Καούλας δεν έχει μόνο αξιώσει την 

απόλαυση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας του στα κυπριακά εθνικά δικαστήρια, αλλά τα διεκ - 

δί κησε επίσης από την ίδια την Κ.Δ. Ο ίδιος και η σύζυγός του Ελένη Καούλα με νομική αγωγή 

αξίωσης που κατέθεσαν στο Επαρχιακό Δικαστήριο Αμμόχωστου στις 9 Οκτωβρίου 2007, 

ισχυρίστηκαν ότι η Δημοκρατία έχει αποτύχει να αποζημιώσει αποτελεσματικά την ιδιοκτησία 

που έχουν χάσει μέσα και γύρω από την πόλη της Αμμοχώστου, λόγω της κατοχής από τα 

τουρκικά στρατεύματα και η οποία ανέρχεται σε 109εκ. Λ.Κ. 

Καθώς εκδιώχθηκαν βιαίως από την περιουσία τους με το πόλεμο του 1974 και καθώς η 

περιουσία τους δεν φέρει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ικανά να τη διαφοροποιήσουν 

από άλλες περιουσίες που δεν βρίσκονται υπό κατοχή, η αξίωση του Θωμά Καούλα βασίζεται 

στην άποψη ότι το κράτος απέτυχε να τον προστατέψει επαρκώς από τις αρνητικές επιπτώσεις 

της απώλειας αυτής (κυρίως της απώλειας εισοδήματος από αυτές τις περιουσίες) τα χρόνια 

και δεκαετίες που ακολούθησαν την Τουρκική εισβολή. Το επιχείρημα της αξίωσης βασίζεται 

στη διαφορετική αντιμετώπιση που έχει το κράτος σε όσους έχουν εκτοπιστεί και αυτούς που 

δεν έχουν εκτοπιστεί, καθώς πρόσφυγες και μη-πρόσφυγες αναμένεται να συνεισφέρουν με 

ίδιο τρόπο στο δημόσιο βάρος. Αυτό, σύμφωνα με την αγωγή αξίωσης που παρουσιάστηκε 

τον Οκτώβριο του 2009, παραβιάζει τα άρθρα 23, 24 και 28 του Συντάγματος της Κ.Δ., που 

αφορούν το δικαίωμα στην περιουσία και την συμμετοχή στο δημόσιο βάρος, αντίστοιχα. Ο 

δικηγόρος της κυβέρνησης απέρριψε το επιχείρημα ότι η Δημοκρατία απέτυχε, παρά το 

γεγονός ότι είχε τη δυνατότητα να το πράξει, να επιβάλει ειδική φορολογία και ωφελήματα 

έτσι ώστε να διασφαλίσει ότι οι απώλειες χρήσης που υπέστησαν οι εκτοπισμένοι αποζη μιώ - 

νονταν επαρκώς. Η δικαστική ακρόαση συνεχίστηκε το 2011. Ο Θωμάς Καούλας διευθύνει 

ένα μικρό τυπογραφείο στην Λεμεσό. Αγωνίζεται με τα χρέη και αναμένει από την υπόθεση 

να αποδώσει στον αγώνα του να εξασφαλίσει την οικογένεια του κάτω από αντίξοες συνθήκες 

που όπως αναγνωρίζει δε οφείλονται σε εκείνον. 


Ο Θωμάς Καούλας νιώθει ότι μετά τον πόλεμο το κράτος έδωσε στους πρόσφυγες μόνο 

ελάχιστα ωφελήματα για να ανακουφίσει τις απώλειες που υπέστησαν. 

‘Τα ωφελήματα που δίνουν τώρα δεν είναι αρκετά σε σύγκριση με τι απώλειες που δεχτήκαμε. 

για παράδειγμα, μου έδωσαν 6000 λ.κ., με τις οποίες αγόρασα ένα διαμέρισμα, το οποίο ήταν 

τόσο μικρό που τώρα ενοικιάζω το σπίτι που μένω και τις εγκαταστάσεις που χρησιμοποιώ για την


επιχείρηση μου. Έχω ήδη πληρώσει συνολικά 200,000 λ.κ ενοίκιο μέχρι σήμερα. Αυτό είναι πολύ 

δύσκολο και είχα αιτηθεί πολλές φορές στην κυβέρνηση για βοήθεια ζητώντας συγκεκριμένα 

κάποια φορά την ανταλλαγή της περιουσίας που έχω στο βορρά με μια περιουσία στο νότο για να 

μπορέσω να σταθώ στα πόδια μου. Έχω πληρώσει πολλά χρήματα μέχρι τώρα, και εξακολουθώ να 

πληρώνω για να μεγαλώσω την οικογένεια μου με τρία παιδιά και τώρα τρία εγγόνια. Μου αρνή - 

θηκαν όλοι, λέγοντας μου ότι είναι πολιτικό ζήτημα. Είμαι 65 χρονών και ακόμα αγωνίζομαι και δεν 

θα σταματήσω να αγωνίζομαι μέχρι να νιώσω ότι δικαιώθηκα, μέχρι να αναγνωριστεί η χρημα - 

τοπιστωτική μου φερεγγυότητα.’ 

Μέσα από την αγωγή, ο Θωμάς Καούλας διατυπώνει την αποτυχία της κυβέρνησης να 

δράσει ως εγγυητής στις αιτήσεις ενυπόθηκων δανείων με εξασφάλιση την εγκαταλελειμ - 

μένη περιουσία, πράγμα που συνιστά διάκριση. 

‘οι λεμεσιανοί μπορούν να πάνε στην τράπεζα να υποβάλουν το μικρό τους οικόπεδο και να 

πάρουν δάνειο, αλλά η δική μου περιουσία δεν θεωρείται επιλέξιμη.’ 

Μια τέτοια διάκριση του φαίνεται αδικαιολόγητη αναλογιζόμενος τι είχε πριν τον εκτο - 

πισμό και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στην πορεία λόγω του εκτοπισμού. 

‘Αποσύρθηκα στα 27 μου όταν έφυγα. Σταμάτησα τις νομικές σπουδές μου στην Ελλάδα για να 

ξεκινήσω την επιχείρηση η οποία πήγαινε καλά… ήρθαμε εδώ και την πρώτη μέρα καθίσαμε στο 

πάτωμα με τη σύζυγο μου και εκείνη θήλαζε το πρωτότοκο γιο και η σπιτονοικοκυρά δεν ήρθε να 

ρωτήσει καν “παιδιά είστε καλά; Να μια καρέκλα να καθίσετε”. Δεν πρόκειται να το ξεχάσω … 

καταλήξαμε στη λεμεσό και βρίσκομαι εδώ ‘σε κατάσταση αναμονης’ για 37 χρόνια.’ 

Οι αντίξοες συνθήκες που χαρακτηρίζουν την εμπειρία της προσφυγιάς επηρεάζουν 

τώρα τα παιδιά του που έχουν μια διαφορετική εμπειρία. 

‘Τα παιδιά μας νιώθουν την αδικία όταν ακούν από τη μια για όλη αυτή την περιουσία που 

έχασαν οι γονείς τους και από την άλλη βλέπουν του λεμεσιανούς φίλους τους να βγαίνουν και να 

διασκεδάζουν, να τους βοηθούν οι γονείς τους, να τους αγοράζουν αυτοκίνητα, να ζουν χωρίς 

οικονομικές ανησυχίες. Αν και ο γιος μου εργάζεται στην τράπεζα υπάρχει ακόμα διαφορά με τους 

φίλους του που κληρονόμησαν περιουσία από τους γονείς τους. Τους πρόσφερα ότι μπορούσα 

από περιουσία και ακόμα περισσότερα … ο γιος μου αγόρασε ένα διαμέρισμα 70τ.μ. Δεν μπορούν 

να καταλάβουν την εμπειρία μου αλλά ξέρουν ότι ο πατέρας τους έχει περιουσία που θα μπορούσε 

να τους προσφέρει μια πιο άνετη ζωή.’ 


Πριν απευθυνθεί στα δικαστήρια της Κ.Δ. ο Θωμάς Καούλας είχε απευθυνθεί στην ΕΑΠ και 

αρνήθηκε την αποζημίωση για μέρος της περιουσίας στον βορρά, με σκοπό να αμβλύνει 

κάποιες από τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε εκείνον τον καιρό. 

‘Εγώ ο ίδιος ταπεινώθηκα και πήγα στην ΕΑΠ και πρόσφερα ένα αγροτεμάχιο 13 σκάλες που 

είχα – μου πρόσφεραν 48000 [κυπριακές] λίρες για ένα οικόπεδο που εκτιμάται πάνω από 2 

εκ.[κυπριακές] λίρες. Αρνήθηκα αλλά αυτό ήταν ταπεινωτικό όπως είναι ταπεινωτικό για όλους 

εμάς που πάνε στην ΕΑΠ. Έφυγα νιώθοντας ταπεινωμένος όχι επειδή δεν ήθελα να πουλήσω την 

γη μου, αλλά γιατί με αυτό τον τρόπο την ξεπουλούσα, δεν την πουλούσα… Πήγα στην ΕΑΠ


51 

νιώθοντας μεγάλη αγανάκτηση και όταν πήγα η αγανάκτηση μου ήταν με την κυβέρνηση εδώ… 

Πλήρωσα €700,000 σε φόρους όλα αυτά τα χρόνια χωρίς καμιά απαλλαγή, με συνέλαβαν ακόμα 

μια νύχτα επειδή χρωστούσα €2000 και έπρεπε να αγωνιστώ να με αφήσουν ελεύθερο και δεν 

αναγνωρίστηκε τίποτα ως ελαφρυντικό στοιχείο.’ 

Μόλις καταχωρήθηκε η αγωγή χρειάστηκαν περισσότερο από δυο χρόνια πριν η υπόθεση 

εισαχθεί στο Δικαστήριο το 2009. 

‘Μετά την ενδιάμεση απόφαση η οποία βγήκε μετά από 3 χρόνια άρχισε η εξέταση της υπό - 

θεσης και μας ζητήθηκε να εκτιμήσουμε την απώλεια εισοδήματος. η πλευρά μας υπολόγισε την 

απώλεια στα €10εκ. και η κυβέρνηση στα €8.5-9εκ.… Στις 23 φεβρουαρίου οι δυο πλευρές 

παρουσίασαν τα επιχειρήματα τους… Υποβάλαμε επίσης 12 ενστάσεις στην απάντηση της 

κυβέρνησης στην αίτηση μας.’ 

Μέχρι και το 2011, η δικαστική απόφαση εκκρεμεί αλλά ο Θωμάς Καούλας ελπίζει ότι θα 

γίνουν αποδεκτά τα αιτήματα του. Ωστόσο όπως επισημαίνει ο ίδιος το ζήτημα είναι αρκετά 

μεγαλύτερο και επηρεάζει πολλούς πρόσφυγες. 

«ξέρουν [η κυβέρνηση] ότι ΄χω δίκιο, αλλά φοβούνται ότι αν με αποζημιώσουν, ακόμα και 

μερικώς, τότε θα πρέπει να το κάνουν για όλες τις υποθέσεις… Είτε κερδίσω την υπόθεση είτε όχι 

δεν επιλύεται το πρόβλημα. Υπάρχουν πολλά άτομα που υποφέρουν.» 


Ο Θωμάς Καούλας πλαισιώνει τις απαιτήσεις του όχι μόνο εντός της Ελληνοκυπριακής κοινό - 

τητας των προσφύγων αλλά και εντός του κυπριακού γενικότερα. 

«Είναι το σφάλμα του κράτους που καλλιεργεί το μίσος μεταξύ Ελληνο- και Τουρκο- κυπρίων. 

Έπρεπε να καλλιεργούν αγάπη, έτσι ώστε οι Τουρκοκύπριοι να μην αγκαλιαστούν από την 

Τουρκία… Ήμουν σε ένα σπίτι στη λευκωσία κάποτε, και μια κυρία της αριστοκρατίας με ρώτησε 

“ώστε πηγαίνεις από εκεί; γιατί πας;” της είπα “κοίτα, επειδή είμαι καλεσμένος σε δείπνο θα απα - 

ντή σω ευγενικά αν και τώρα προκαλείς τα ανθρώπινα συναισθήματα μου. Άλλα θα σου πω μόνο 

ένα πράγμα. Πηγαίνω γιατί έχω μια ανοιχτή πληγή, επειδή άφησα τον τόπο μου ενάντια στη θέληση 

μου και θα συνεχίσω να πηγαίνω, ακόμα και αν πεθάνω χωρίς να επιστρέψω, θα εξακολουθώ να 

πηγαίνω. και μην με ξαναρωτήσεις γιατί πηγαίνω. Πήγα 350 φορές και θα συνεχίσω να πηγαίνω. 

Επειδή έχω μια ανοιχτή πληγή, πάω στο σπίτι μου, κόβω τα λουλούδια μου και φεύγω, έρχομαι στη 

λεμεσό και το κάνω με πόνο ψυχής. Δεν μπορείς να το νιώσεις”, της είπα. και έμεινε σιωπηλή. Δεν 

μπορεί να συναισθανθείς τον πρόσφυγα αν δεν είσαι πρόσφυγας ο ίδιος. Ακόμα κι αν δεν είχα 

περιουσία θα ήθελα να πάω στον τόπο μου.» 

Η επιστροφή για τον Θωμά Καούλα είναι ένα ενδεχόμενο που θα επιλέξει χωρίς δεύτερη 

σκέψη. 

«Θα πάω πριν να πάω [ανυπομονώ]. Με το που θα το ανοίξουν [για εκγατάσταση] θα πάω. Θα 

πάω περπατώντας.»



Δεδομένου ότι είναι η πρώτη υπόθεση που κατατέθηκε στα τοπικά δικαστήρια εναντίον της 

Κ.Δ. η απόφαση της υπόθεσης Θωμά Καούλα αναμένεται. Στο μεταξύ, ο Θωμάς Καούλας 

συνεχίζει να επισκέπτεται το σπίτι του συχνά. Αν και γνωρίζει ότι κερδίζοντας την υπόθεση 

δεν θα του επιτραπεί να επιστρέψει στην περιουσία του η απαίτηση του υποκινείται από μια 

αίσθηση αδικίας που έφερε η μεταπολεμική κατάσταση και η διαχρονικά τελματωμένη δια - 

πραγματευτική διαδικασία που στέρησε από τους πρόσφυγες ένα επίπεδο ζωής που θα είχαν 

μετά από μια λύση, ή αν είχαν λάβει μεγαλύτερη βοήθεια από το κράτος. Αν και ο Θωμάς 

Καουλας έχει κατονομαστεί ως ‘προδότης’ από τον Τύπο για την αίτηση του στην ΕΑΠ και 

αργότερα την αγωγή εναντίον της Κ.Δ. δεν αντιμετωπίζει με λιγότερη απόγνωση το πρώτο 

από ότι το δεύτερο. Η αποζημίωση από την ΕΑΠ που προανήγγειλε την αγωγή και στην 

πραγματικότητα ενίσχυσε την αίσθηση της αδικίας που του επιβλήθηκε, να ‘δώσει’ περιουσία 

του που κάτω από άλλες συνθήκες θα του είχε προσφέρει μια ασφαλή αφυπη ρέτηση. Θεω ρη - 

μένο αντίστροφα, όπως λειτουργούν τα δυο συστήματα στην Κύπρο, μπορεί να συμπε ράνει 

κανείς ότι η ΕΑΠ μπορεί να λειτουργήσει στην πραγματικότητα όταν απο τυγχάνει να ικανο - 

ποιήσει αιτήσεις Ελληνοκυπρίων προσφύγων, δεν απονομιμοποιεί την ΤΔΒΚ αλλά το δικό 

τους κράτος. Ωστόσο, θεωρημένο από την σκοπιά που θέτει ως προ τε ραιότητα τις ατομικές 

ανάγκες η υπόθεση αποτελεί παράδειγμα της δεσμευτικής σχέσης που νιώθουν ότι έχουν οι 

ελληνοκυπριοι πρόσφυγες οι οποίοι αγωνίζονται ενάντια σε μια διοικητική δομή, και στις δυο 

πλευρές, η οποία δεν δείχνει ίχνη συμπάθειας. 

Ελένη Μελέαγρου, 2009 

Η Ελένη Μελέαγρου είναι δικηγόρος στην Αγγλία και ειδικεύεται στα ανθρώπινα δικαιώματα. 

Συνεργάζεται με το Κέντρο AIRE (Advice on Individual Rights in Europe) και εκπροσωπείται 

από το AIRE στην αίτηση που υπέβαλλε στο ΕΔΑΔ τον Μάιο του 2009. 

Η αίτηση της προέκυψε από τη δυσαρέσκεια της για την ικανότητα της ΕΑΠ να επιλύσει 

τα αιτήματα για την περιουσία της. Η Ελένη Μελέαγρου αιτήθηκε στην ΕΑΠ μετά την υπόθεση 

ξενίδη-Αρέστη εναντίον Τουρκίας η οποία υπέδειξε την επιτροπή ως πιθανό εσωτερικό ένδικο 

μέσο, θέλοντας να δοκιμάσει την αποτελεσματικότητα της. 

Αρχικά ζήτησε την πλήρη αποκατάσταση των 18 τεμαχίων περιούσιας συμπεριλαμ βα νό - 

μενου ενός παραλιακού σπιτιού της οικογένειας στα παράλια της Κερύνειας. Η Ελένη Μελέαγρου 

υπέβαλε αίτηση στην ΕΑΠ το Νοέμβριο του 2006 και ξεκίνησε διαπραγ ματεύ σεις με την ΕΑΠ 

οι οποίες διήρκεσαν 3 χρόνια, λίγο πριν η Επιτροπή απορρίψει αρκετές από τις αιτήσεις της 

και προσφέρει αποζημίωση για τις υπόλοιπες. Μετά από προσφυγή κατά της απόφασης της 

ΕΑΠ τον Οκτώβρη του 2010, η υπόθεση οδηγήθηκε στο Ανώτατο Δικαστήριο της ΤΔΒΚ και 

η απόφαση εκδόθηκε τον Ιούνιο 2011. Έχοντας ήδη υποβάλει αίτηση στο ΕΔΑΔ, η Ελένη 

Μελέαγρου περιμένει το Δικαστήριο να εξετάσει την αίτηση της.


53 


Η Ελένη Μελέαγρου δεν είναι πρόσφυγας σύμφωνα με το νόμο της ΚΔ αλλά νιώθει ότι το 

εξοχικό σπίτι των γονιών της στην Κερύνεια που έχτισαν τη δεκαετία του 1960 ήταν σπιτικό 

για την ίδια όπως ακριβώς το σπίτι στη Λευκωσία. 

‘Περνούσαμε όλα τα Σαββατοκύριακα μας εκεί και όλα τα καλοκαίρια μας. η μαμά μου έγραφε, 

ο πατέρας έβλεπε ασθενείς, η [διευρύμενη] οικογένεια μαζευόταν για τις γιορτές και τα πάρτι... Το 

έβλεπα στο όνειρό μου για χρόνια … αλλά το όνειρο μου δεν ήταν καθόλου ευχάριστο. Έβλεπα ότι 

στεκόμουν στο σπίτι, με τη θάλασσα στα πόδια μου και τα βράχια λίγο πιο κάτω, και κατέβαινα στην 

παραλία για μπάνιο αλλά εκεί που θα βουτούσα είχε πεθαμένους. Ήταν μια ατμόσφαιρα μακάβρια.’ 

Έχοντας επισκεφτεί το σπίτι της, το οποίο βρίσκεται εκεί που αργότερα θα αποβιβαζόταν 

ο τουρκικός στρατός, λίγο πριν την μέρα του πραξικοπήματος, η Ελένη το άφησε με το φόβο 

του επερχόμενου πολέμου. 

‘Σπουδαζα στην Αγγλία και επέστρεψα για το καλοκαίρι, έτσι μοιραζόμουν το σπίτι με τη γιαγιά 

μου. οι γονείς μου είχαν έρθει για το Σαββατοκύριακο και μόλις είχαν φύγει. Την Δευτέρα η γιαγιά 

μου ήρθε και μου είπε ότι άκουσε στα νέα ότι κάτι συνέβηκε, και έτσι μάθαμε ότι έγινε πρα ξι κό - 

πημα. Ήμουν σε εγρήγορση πολιτικά και δυο βδομάδες πριν είχαμε έρθει πολύ κοντά σε πρα ξι - 

κόπημα, και το συζητούσαμε. Όταν το άκουσα αμέσως σκέφτηκα ότι θα ακολουθήσει εισβολή. οι 

τηλεφωνικές γραμμές είχαν κοπεί, κι έτσι δεν μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε με κανέναν. Εκείνη 

την νύχτα έμεινα μέχρι αργά και κοιτούσα τη θάλασσα επειδή όταν είναι καθαρός ο ορίζοντας 

μπορούσαμε και βλέπαμε την Τουρκία, την καραμανιά. Σκεφτόμουν ότι αν γίνει εισβολή θα πρέπει 

να φανούν από κάπου. Δεν γνώριζα ότι θα χρειαστεί μια βδομάδα. Την επόμενη μέρα ήρθαν οι 

γονείς μου και μας πήραν. Είχαμε έναν κηπουρό που προσφέρθηκε να φορτώσει κάποια πράγματα 

στο αυτοκίνητο από το σπίτι. η μητέρα μου αρνήθηκε.’ 

Αν και η οικογένεια φοβόταν για όσα θα ακολουθούσαν δεν έθεσαν την απώλεια της περι - 

ουσίας στις προτεραιότητες των ανησυχιών τους. 

‘ηταν μια φρικτή κατάσταση. Έκτος από το γεγονός ότι είχαμε τρομοκρατηθεί με όσα συνέ - 

βαιναν, είχαμε μια πιο άμεση ανησυχία που ήταν ο θείος μου ο οποίος έπρεπε να κρυφτεί [επειδή 

ήταν αριστερός ακτιβιστής]. Επειδή όλοι αυτοί οι “παλικαράδες” τον έψαχναν είχαν ήδη σκοτώσει 

διάφορους ανθρώπους. Πήγαμε σπίτι και άκουγα συνεχώς το BBC. Το απόγευμα πριν την εισβολή 

καθόμουν σπίτι και ξαφνικά είχα την αίσθηση ότι υπήρχαν άνθρωποι γύρω από το σπίτι και μετά 

άρχισαν να τρέχουν. Χτύπησαν την πόρτα και ήταν μια ομάδα πραξικοπηματιών που είχαν περι - 

κυκλώσει το σπίτι και ήθελαν να ψάξουν μέσα για όπλα. Θύμωσα πολύ και τους αντιμίλησα και με 

έσπρωχναν με τα όπλα τους, η μητέρα μου τους είπε να αφήσουν τα κορίτσια ήσυχα και ότι θα 

τους βοηθούσε. 

Μόλις άνοιξε το λιμάνι της Λεμεσού, μετά την τουρκική εισβολή, η Ελένη Μελέαγρου και 

ο θείος της μπήκαν στο πρώτο καράβι για την Ελλάδα και από εκεί πέταξαν για Αγγλία να 

συνεχίσει τις σπουδές της. Εκεί ανέπτυξε πολιτική δράση με την κυπριακή φοιτητική κίνηση. 

Σκέφτηκε να εγκαταλείψει τις σπουδές της ‘επειδή τίποτα δεν είχε σημασία πια’ αλλά πιέστηκε 

και τελείωσε το πτυχίο της. Διερωτώμενη ‘αν οποιοσδήποτε από μας έχει αναρρώσει από την 

εμπειρία του πόλεμου’, ήταν αβέβαιη.



Η Ελένη Μελέαγρου εργαζόμενη στο Λονδίνο ως δικηγόρος άρχισε τη συνεργασία της, το 

2003, με το Κέντρο AIRE και επικεντρώθηκε σταδιακά σε υποθέσεις ανθρωπίνων δικαιωμά των. 

Ως μέρος αυτής της τής εργασίας ξεκίνησε να εξετάζει υποθέσεις στο ΕΔΑΔ που αφορούσαν 

την Κύπρο και μελέτησε το ιστορικό των νομικών υποθέσεων από την υπόθεση λοϊζίδου 

εναντίον Τουρκίας και μετά. Η Ελένη Μελέαγρου ανέμενε την εξαγγελία για τη δημιουργία μιας 

νέας Επιτροπής, η οποία ανακοινώθηκε την ίδια μέρα της απόφασης της υπόθεσης ξενίδη- 

Αρέστη εναντίον Τουρκίας. 12 

«Άρχισα τότε να τη συζητώ με άλλα άτομα. Είχα την άποψη ότι έπρεπε να δοκιμαστεί αυτό το 

εσωτερικό ένδικο μέσο, για να διαπιστωθεί αν ήταν αποτελεσματικό ή όχι. Έψαξα για τους τίτλους 

ιδιοκτησίας μας, άνοιξα τα συρτάρια του πατέρα, τα οποία είχαμε κρατήσει τακτοποιημένα, βρήκα 

τίτλους και χάρτες και άλλα. Ποτέ πριν δεν ενδιαφέρθηκα για τίτλους και έγγραφα. η μητέρα μου 

δεν είχε ιδέα που ήταν τα πράγματα, ο πατέρας ωστόσο είχε κρατήσει τα πιστοποιητικά ιδιοκτησίας 

επειδή μετά το 1974 τα κτηματολόγια της Αμμόχωστου και της κερύνειας χάθηκαν (‘εχ-χασιμιά’). 

Χρειάστηκαν ώρες για να καταλάβω τι ταίριαζε με τι, και στο τέλος ανακάλυψα ότι υπήρχαν 18 δια - 

φορικά τεμάχια τα οποία βρίσκονταν παντού [στο βορρά]. Ήθελα να απαιτήσω την επιστροφή 

τους, μιας και η ΕΑΠ δήλωνε ότι αποκαθιστά περιουσίες.» 

Η Ελένη Μελέαγρου στις διαβουλεύσεις της με φίλους και γνωστούς εισέπραττε ανάμικτες 

αντιδράσεις. 

«Έκανα συζητήσεις επί συζητήσεων με άτομα – μου έλεγαν ότι αν πάω θα είναι προδοσία, θα 

σήμαινε αναγνώριση της λογικής της κατοχής της Τουρκίας, αλλά δεν με ενδιέφεραν αυτά τα 

θέματα. Με ενδιέφερε μόνο το γεγονός ότι πρόκειται για εσωτερικό ένδικο μέσο και ότι έπρεπε να 

εξαντλήσω τις δυνατότητες που προσφέρει. ο θείος μου με υποστήριζε πολύ και εισηγήθηκε να 

μιλήσει σε ένα φίλο του από την Μόρφου που ήταν δικηγόρος.» 

Η διασύνδεση με τον Τουρκοκύπριο δικηγόρο είναι κάτι που η Ελένη Μελέαγρου εκτιμά 

περισσότερο από την όλη εμπειρία της εκδίκασης της υπόθεσης. Αν και αρχικά ανέλαβε η ίδια 

την υπόθεση ο δικηγόρος σε κάποια στιγμή διορίστηκε ‘δικηγόρος της’ με πληρεξούσιο για 

να μπορεί να δρα όταν θα ήταν στην Αγγλία. 

«ο Χάκκι είναι ένα άτομο που αγάπησα και ακόμα αγαπώ πάρα πολύ. Τον συνάντησα το 2006 

και ξεκινήσαμε να δουλεύουμε μαζί. ο Χάκκι δεν μιλούσε πολύ καλά Αγγλικά και τα δικά μου 

Τουρκικά ήταν λιγοστά, αλλά μιλούσε άπταιστα Ελληνικά στην κυπριακή διάλεκτο έτσι όπως τα 

έμαθε στα παιχνίδια του στις γειτονιές της Μόρφου. Στην αρχή που επικοινωνούσαμε με νομικούς 

όρους στην κυπριακή διάλεκτο, σκέφτηκα πως δεν πρόκειται να βρούμε άκρη [γέλιο]. Αλλά ήταν 

έξυπνος και αφοσιωμένος. Τον καθοδήγησα στο σύστημα του ΕΔΑΔ και εκείνος στο δικό τους για 

το οποίο δεν είχα ιδέα. Αρχίσαμε να γινόμαστε στενοί φίλοι, και με τη σύζυγο του επίσης, συνη - 

θίζαμε να καθόμαστε στην κουζίνα του σπιτιού τρώγοντας λουκάνικα και πίνοντας ζιβανια… μου 

κόστισε πολύ ο πρόσφατος θάνατός του» 

12 

Βλ. επίσης Erdal, 2011: 253-256.


55 

Η ΕΑΠ απάντησε με μια αρχική απόφαση απόρριψης της αίτησης στη βάση ότι η Ελένη 

Μελέαγρου δεν ήταν αναγνωρισμένη ως η δικαιούχος 8 περιουσιακών στοιχείων, επειδή τα 

κληρονόμησε μέσω μιας εταιρείας που δημιούργησε ο πατέρας της στο όνομα της οικογένειας 

και αυτό δεν ήταν αποδεκτό βάσει του νόμου που διέπει την ΕΑΠ. Παρόλα αυτά έγιναν δια - 

πραγ ματεύσεις για αποζημιώσεις για όλα τα τεμάχια τις οποίες απέρριψε η ίδια. 

«η αποτίμηση ήταν εντελώς αυθαίρετη (‘κουτουρού εντελώς’)… Εξήγησα ότι δεν με ενδιέφερε 

η αποζημίωση. Τους εξήγησα επίσης ότι επρόκειτο να πάω στο ΕΔΑΔ και επιθυμούσα να θα έχω 

εξηγήσεις για τους λόγους που δεν μπορούσαν να επιστρέψουν τις περιου σίες… στο τέλος υπο - 

χρε ώθηκαν να υποβάλουν έγγραφα, ιχνηλατώντας τι συνέβη σε κάθε τεμάχιο μέσα από το σύστη μα 

βαθμών – ότι ορισμένα είχαν δοθεί σε συγκεκριμένα άτομα, κάποια βρίσκο νταν σε στρα τιωτικές 

περιοχές, κάποια ήταν δάση. και μου προσφέρθηκε η επιστροφή ενός μικρο σκοπικού τεμάχιου 

που κατάφερα να αποδείξω ότι βρίσκεται έκτος της δασικής περιοχής. Αυτές οι εργασίες άλλαζαν 

στην εξέλιξη της συζήτησης. Δεν ήταν σοβαρή η προσέγγιση στα θέματα.» 

Η τελική απόφαση της ΕΑΠ επανήλθε τελικά στην αρχική και έγινε δεκτή από το Ανώτατο 

Δικαστήριο μετά από υποβολή προσφυγής. Στο μεταξύ, η Μελέαγρου κατέθεσε αίτηση και 

στο ΕΔΑΔ πριν την ανακοίνωση της υπόθεσης, όταν συνειδητοποίησε ότι οι απαιτήσεις της 

δεν θα ικανοποιούντο. 

«Μετά από πέντε χρόνια απελπίστηκα (‘είδα και απόειδα’) και υπέβαλα αίτηση μετά και από 

διαβουλεύσεις με το κέντρο AIRE, λέγοντας στο Δικαστήριο ότι θα τους ενημερώνω για την εξελιξη.’ 


Παρόλον ότι η αίτηση έγινε από ενδιαφέρον της Ελένης Μελέαγρου να δοκιμάσει την ΕΑΠ ως 

ικανοποιητικό εσωτερικό ένδικο μέσο, το αποτέλεσμα της ‘δοκιμής’ όπως εξηγεί δεν ήταν 

προκαθορισμένο. 

‘Πήγα να δω αν είναι αποτελεσματικό. και ήμουν προετοιμασμένη να αποδεχτώ λογικές ειση - 

γήσεις στις απαιτήσεις μου. φυσικά και ήξερα ότι δεν θα μου έλεγαν “πάρε τα 18 τεμάχια” ή “πάρε 

το σπίτι σου”… Είναι δύσκολο να πω πως περίμενα μια δίκαιη λύση. Δεν είμαι ανόητη. καταλαβαίνω 

ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να εκδιωχθούν από τα σπίτια τους. Αλλά από την άλλη δεν μου 

έκαναν μια προσφορά, για παράδειγμα να που να λέει “OK, το σπίτι σου δεν μπορεί να επιστραφεί 

αλλά αυτά τα οικόπεδα πίσω από το σπίτι μπορούν”. Αν μου το έλεγαν θα ένιωθα πικρία («εν να 

εκίστιζα»), αλλά θα το σκεφτόμουν. Ή πιο μπροστά υπήρχε ένα άλλο μικρό οικόπεδο με ξεχωριστό 

τίτλο ιδιοκτησίας. Το απέρριψαν επειδή ήταν στην παραλία. Ή τεμάχια που δόθηκαν σε έποικους 

αλλά δεν κατοικούνταν, ήταν άδεια, είχαν απλά ανατεθεί. για μένα η όλη διαδικασία ήταν τόσο 

άδικη, και ένιωσα πικρία επειδή είδα ότι νόμιζαν ότι μπορούσαν να με ξεγελάσουν («να με περι - 

παίζουν»). Μερικές φορές ένιωθα σαν την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων. Αν διαπραγματεύονταν 

σοβαρά θα ήμουν προετοιμασμένη να σκεφτώ πάρα πολλά πράγματα. Αλλά δεν το έκαναν... 

Ήμουν περισσότερο αισιόδοξη απ ότι έπρεπε.» 

Η Ελένη Μελέαγρου νιώθει ότι η υπόθεση της είναι ενδεικτική της ευρύτερης πολιτικής 

στο Κυπριακό ζήτημα.


«Διαβάζοντας το νόμο [της ΕΑΠ], μπορώ να δω ότι πρόκειται για έναν νόμο που δεν μπορεί να 

εφαρμοστεί στην πραγματικότητα. Υπάρχουν πολλές γενικεύσεις και έχει δομηθεί με τέτοιο τρόπο 

για να κάνουν ότι θέλουν. Δεν υπάρχουν κριτήρια για τον καθορισμό των αποζημιώσεων, καμία 

φόρμουλα, δεν υπάρχει λογική σε τίποτα. Θα μπορούσε να δουλέψει αν τα άτομα της Επιτροπής 

ήταν ειδικοί , όχι απαραίτητα σε νομικά ζητήματα, αλλά θα ήταν καλό να ήταν νομικοί για να είναι 

ανεξάρτητοι από τον γενικό Εισαγγελέα. Δεν είναι ανεξάρτητοι, που μπορούν να προσεγγίσουν τα 

θέματα με αντικειμενικό τρόπο … Είναι ένα εσωτερικό ένδικο μέσο της Τουρκίας, το οποίο δεν 

είναι της Τουρκίας, αλλά της ΤΔΒκ. και υποφέρει από τη διαφθορά και την ανικανότητα που ένα 

κράτος υποφέρει το οποίο είναι παράνομο για 40 χρόνια … Έτσι ένιωσα πραγματικά. Ότι βρί σκο - 

μαι σε ένα κρατίδιο το οποίο τελεί υπό στρατιωτική κατοχή, διοικείται από τον στρατό και ότι μου 

λένε επίσης “πρέπει ρωτήσουμε τους στρατιωτικούς για το τεμάχιο αυτό” κ.ο.κ. Νομίζω ότι από τη 

φύση της δεν μπορεί να δουλέψει σωστα.» 

Στις προσδοκίες για το πολιτικό μέλλον η Ελένη Μελέαγρου είναι απαισιόδοξη για την 

επανένωση αλλά εξακολουθεί να φαντάζεται την επανένωση των ατόμων αν όχι της γης. 

«Έχουν δημιουργήσει μια ζωή εκεί που δεν μπορούμε να την ξεκάνουμε … είναι στην πραγ - 

ματικότητα πιο σύνθετο και είμαι τυχερή που μπόρεσα να το δω με τη βοήθεια του Χακκί … 

ένιωσα ενδυναμωμένη με την πρόσβαση που είχα και αυτό δεν μπορεί να αφαιρεθεί ακόμα κι αν 

τίποτα δεν μου επιστραφεί στο τέλος … μερικές φορές σκέφτομαι ότι ελπίζω να μην πεθάνω πριν 

τελειώσει η υπόθεση, όπως ο Χακκι. Θέλω να δω την κατάληξη της.» 


Αναμένοντας την αποδοχή της αίτησης της από το ΕΔΑΔ, το ιστορικό της εκδίκασης της 

Ελένης Μελέαγρου δεν έχει ξεκινήσει από μια άποψη (στο διεθνές επίπεδο), αλλά εντούτοις 

έχει ολοκληρωθεί σε άλλο επίπεδο (στο τοπικό επίπεδο). Ενώ οι διαπραγματεύσεις με την 

ΕΑΠ άφησαν στην Ελένη Μελέαγρου μια πικρή γεύση για το βαθμό που μπορούν να ικανο - 

ποιηθούν περιουσιακές απαιτήσεις στα εσωτερικά τοπικά συστήματα, η εμπειρία της πλοή - 

γη σης στην σύνθετη και αυθαίρετη γραφειοκρατία που συνάντησε την έκανε να συνειδη - 

τοποιήσει τι μπορεί να σημαίνει μια μελλοντική λύση, τόσο σε κοινοτικό όσο και ατομικό 

επίπεδο. Τα συμπεράσματα από την εμπειρία της είναι μια ένδειξη για το περιθώριο που 

αφέθηκε σε άτομα να διαπραγματεύονται τις δικές τους λύσεις, ακόμα και στο ενδεχόμενο 

που πολλά άτομα και στις δυο πλευρές φοβούνται, δηλ. ότι μπορεί να συμβεί μια δεύτερη 

διχοτόμηση. Την ίδια στιγμή υπογραμμίζει έναν ορισμό της ‘δικαιοσύνης’ που είναι εμφανής 

σε πολλές από τις νομικές υποθέσεις που παρουσιάστηκαν: πρόκειται περισσότερο για την 

ανάκτηση της αξιοπρέπειας κάποιου παρά την ανάκτηση σε υλικό επίπεδο.

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ 

Ζωγραφική από το 

λιμάνι τη κερύνειας 

στον τοίχο γραφείου 

στη λευκωσία 

Σχέδιο του λιμανιού 

της κερύνειας κάτω 

από διακοσμητικό ράφι 

σε σαλόνι στη λευκωσία

59 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 

Ηέκθεση επιχειρεί να προσφέρει μια επισκόπηση του τρόπου που ο εκτοπισμός έχει 

βιωθεί από μέλη της Ελληνοκυπριακής κοινότητας. Οι συνόψεις των ιστοριών εδώ, 

αποδεικνύουν πρώτα και κύρια τη μεταβλητότητα των εμπειριών και υπογραμμίζουν 

με αυτή την έννοια αδυναμία διαμόρφωσης μιας γενικευμένης και ενιαίας άποψης. 

Με γνώμονα τα πιο πάνω, στην εισαγωγή σκιαγραφούνται τα μεταβλητά στοιχεία της 

εμπει ρίας μέσα από τον τρόπο που σχετίζονται ορισμένοι παράγοντες που επηρέασαν το 

προσωπικό βίωμα. Το φύλο, η ηλικία, η τάξη, και άλλα χαρακτηριστικά ταυτότητας έχουν αδιαμ - 

φι σβήτητα μεγάλη σημασία στη διαμόρφωση αυτών των εμπειριών και βιωμάτων. Ωστόσο 

και άλλοι παράγοντες φαίνεται να ήταν καθοριστικοί: η χρονική στιγμή και οι λεπτο μέρειες 

της φυγής, η ποιότητα και τοποθεσία της περιουσίας, καθώς και οι ιδιαίτεροι δεσμοί με αυτή. 

Αυτές οι αλληλεπιδράσεις ήταν στο επίκεντρο της εισαγωγικής ενότητας στο πρώτο μέρος 

της έκθεσης. 

Το δεύτερο μέρος στράφηκε στις συνόψεις συνεντεύξεων που έγιναν σε επηρεαζόμενα 

από τον εκτοπισμό στο νοτιο μέρος του νησιού, άτομα. Στην ενότητα που έγινε με τις δέκα 

συνόψεις που περιλαμβάνει η έκθεση, οι παράγοντες που αναφέρθηκαν πιο πάνω είχαν 

κατευ θυντικό ρόλο. Εκτός εκείνων, φαίνεται ότι ακόμα ένας παράγοντας που διαμόρφωσε 

την προσφυγική ταυτότητα γίνεται αντιληπτός από τη θέση ενός ατόμου σε σχέση με τους 

άλλους, ο οποίος φαίνεται να λειτουργεί σε δυο επίπεδα: το πρώτο επίπεδο είναι το γραφειο - 

κρατικό και το δεύτερο είναι των κοινωνικών σχέσεων. Επειδή συνήθως προβάλλονται με 

όρους αντιπαλότητας μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πολιτική σφαίρα του προσφυγικού. Ένα 

χαρακτηριστικό που παρουσιάζει ενδιαφέρον εδώ είναι η κατηγοριοποίηση που χρησι μο - 

ποιεί το κράτος για να οργανώσει το προσφυγικό, την κοινωνική πρόνοια και άλλα ωφελή - 

ματα που συνδέονται μαζί του. Έτσι, ενώ κάποια από τα άτομα που αποτελούν το δείγμα της 

έκθεσης είναι επισήμως αναγνωρισμένοι ως ‘πρόσφυγες’ και διατηρούν την ‘προσφυγικη 

ταυτότητα’, άλλοι δεν είναι αν και υποστηρίζουν ότι η εμπειρία τους δεν διαφέρει από άλλους 

πρόσφυγες. Σε άλλες περιπτώσεις, ειδικά σε δεύτερης γενεάς πρόσφυγες, το έγγραφο μπορεί 

να υπάρχει, αλλά αντίστροφα, δεν συνοδεύεται από το αίσθημα ότι είναι πρόσφυγας. Ακόμα 

σε ορισμένες περιπτώσεις ιδιοκτήτες κατεχόμενης περιουσίας μπορεί να έχουν μια αίσθηση 

προσφυγιάς, αλλά λόγω των συνθηκών της ζωής τους τον καιρό του εκτοπισμού δεν αναγνω - 

ρί στηκαν ως πρόσφυγες και το αντιμετωπίζουν ως ένα θέμα γραφειοκρατικής αναγνωριστικής 

διαδι κασίας. Στο επίπεδο των κοινωνικών σχέσεων οι συνομιλητές μου εμμένουν στις σχέσεις 

μεταξύ προσφύγων και μη-προσφύγων μετά τον εκτοπισμό. Τα περισσότερα από τα σχόλια 

τους αποκαλύπτουν μια ανάμικτη στάση, η οποία αναγνωρίζει τη βοήθεια που έλαβαν από


φίλους, συγγενείς και άγνωστους που κινητοποιήθηκαν από την κοινωνία των πολιτών και τις 

κυβερνητικές δομές αλλά και την δυσπιστία, τη διάκριση και την περι φρό νηση που επιδείχθηκε 

από εκείνους που βρέθηκαν σε μια σχέση εξάρτησης (π.χ. ιδιοκτήτες ενοικιαζόμενων σπιτιών). 

Με τη σειρά του, ο τρόπος που περιγράφεται η πολιτική σφαίρα στις συνεντεύξεις είναι 

στενά συνδεδεμένος με τις συζητήσεις των συνομιλητών μου για τη δικαιοσύνη, η οποία 

συνδέεται με συγκεκριμένες υποθέσεις με υψηλού επιπέδου πολιτική και εκφράζει απόψεις 

για μια μελλοντική διευθέτηση. Στις συζητήσεις αυτές περί ‘δικαιοσύνης’ αποτελεί σημαντικό 

στοιχείο η αίσθηση του κοινωνικού επιμερισμού των προσφυγικών απωλειών. Η ορολογία 

που χρησιμοποιείται σε πολλές περιπτώσεις είναι «ο καταμερισμός βαρών» για να συσχετίσει 

αυτές τις απώλειες με ολόκληρο τον πληθυσμό των Ελληνοκυπρίων. Αυτό καθρεφτίζεται 

στην επίσημη ορολογία, με θεσμοποιημένη γλώσσα για να περιγράψει, για παράδειγμα, τις 

εργασίες του κεντρικού ‘Φορέα Ισότιμης Κατανομής Βαρών’ (βλ. Εισαγωγή) και στην νομο - 

θεσία και πολιτικές που θεσπίστηκαν τι δεκαετίες του 1990 και του 2000 οι οποίες προ σπά - 

θησαν να αμβλύνουν τα προβλήματα που σχετίζονταν με την προσωρινή προσφυγική στέγαση 

και οικονομική αφερεγγυότητα. Στις συζητήσεις που ανοίχτηκαν από τους συνεντευ ξια ζό - 

μενους τα μέτρα επικρίνονται ευρέως για την ανεπάρκεια τους και η ‘κατανομη βαρών’ παίρνει 

μια ευρύτερη δυναμική. Η δυναμική αυτή συσχετίζει τα κέρδη και τις ζημιές με την πρόσφατη 

δυναμική της αποτίμησης ακινήτων μεταξύ προσφυγικού και μη-προσφυγικού πληθυσμού. 

Επιπλέον, η συζήτηση αυτή συνδέεται και σε υψηλό επίπεδο πολιτικής ανα φορικά με τις 

επιλογές αποζημίωσης περιουσιών και την νομιμότητα της ΕΑΠ ως μηχανισμού απόδοσης 

δικαιοσύνης μέσα από αποζημιώσεις. Σε ένα άλλο επίπεδο, το ζήτημα της δικαιο σύνης συν - 

δέεται με την ιδέα της πρόσβασης των προσφύγων σε δικαιώματα και την κοινωνική πρόνοια. 

Ένας αριθμός συνομιλητών μου ανέφερε, για παράδειγμα, την άνιση κατανομή της κοινω - 

νικών βοηθημάτων μεταξύ του προσφυγικού πληθυσμού που θεωρούν ότι συνδέεται με το 

σύστημα της πολιτικής πελατειοκρατίας το οποίο καθορίζει την πρόσβαση και την απουσία 

του καθώς επίσης και την ποιότητα αυτών των δικαιωμάτων (π.χ. το είδος των προσφε ρό - 

μενων εναλλακτικών στέγασης). 

Μια πτυχή των συνεντεύξεων που αναφέρεται στον πολιτικό τομέα είναι οι απόψεις για 

άλλες εθνότητες και συγκεκριμένα τους Τουρκοκύπριους. Κάποιοι από τους συνομιλητές μου 

αναφέρονται συχνά στις σχέσεις τους με συγκεκριμένους Τουρκοκύπριους ως μέρος της 

ζωής που θυμούνται πριν τον εκτοπισμό, ενώ άλλοι υποδεικνύουν τις σημερινές σχέσεις τους 

με τους Τουρκοκύπριους και τον βορρά. Υπάρχουν και άλλοι που δεν αναφέρονται καθόλου σε 

τέτοιους δεσμούς. Οι περισσότεροι, ωστόσο, εκφράζουν την αποξένωση τους και τη σημαντική 

διαφοροποίηση από την επίσημη και λιγότερη επίσημη εθνικιστική ρη τορική η οποία διαιω - 

νίζεται μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα που παρουσιάζει το βορρά ως ‘χαμένη πατρίδα’ 

και τις πολιτικές εξαγγελίες για ‘απελευθέρωση από την σκλαβιά’ της γης αυτής. Έτσι, η πλειο - 

νό τητα των συνομιλητών μου υπογραμμίζει την έλλειψη εχθρό τητας προς τους Τουρκο - 

κύπριους όταν αποδίδουν ποιοτικά χαρακτηριστικά στις απόψεις τους για την απώλεια και τις 

μελλοντικές τους προσδοκίες, κάτι το οποίο συμβαδίζει με την επίσημη ρητορική που προβάλει 

εχθρότητα προς την Τουρκία και του Τούρκους αντί των Τουρκοκύπριων.


61 

Επίσης συνδεδεμένη με την πολιτική σφαίρα της συζήτησης είναι ο διχοτομικός διαχω - 

ρισμός μεταξύ του «σπιτιού» και της έννοιας της «περιουσίας» ως ένα μέσο περιγραφής της 

σχέσης με όσα έχασε κάποιος/α. Αντικείμενα από τα σπίτια ανακαλούνται με λεπτομερή 

τρόπο σε πολλές περιπτώσεις και μέσα στο πλαίσιο αυτό τονίζεται η αίσθηση της απώλειας 

και της αδικίας. Σε άλλες περιπτώσεις ο διαχωρισμός γίνεται σε συγκριμένα αντικείμενα με 

την ολιστική αίσθηση της έννοιας του σπιτιού, της γειτονιάς και τις σχέσεις που διακόπηκαν 

μεταξύ ατόμων, και υπέφεραν ανεπανόρθωτα τη στιγμή του εκτοπισμού. Διαχωρισμοί γίνονται 

επίσης, για παράδειγμα, μεταξύ του νομικού τομέα των τίτλων ιδιοκτησίας και της προσω - 

πικής αίσθησης της ιδιοκτησίας που δεν τους καλύπτει πλήρως ή δεν βρικσνται σε αντίθεση 

μαζί της (όταν δεν μεταβιβάζονται τίτλοι ιδιοκτησίας στα τέκνα ή αντιμετωπίζονται ως ‘χαρτιά’ 

από δεύτερης γενιάς πρόσφυγες). Τέτοιοι διαχωρισμοί μπορεί να απευθύνονται στα σχέδια 

υψηλής πολιτικής μέσα από τη συζήτηση για την ΕΑΠ και την αποζημίωση. 

Ένα διαφορετικό αλλά συναφές ζήτημα της εμπλοκής του πολιτικού τομέα στη διαμόρ - 

φωση της εμπειρίας του εκτοπισμού δίνεται μέσα από τις ιστορίες νομικής αντιδικίας που 

παρουσιάζονται στο τρίτο μέρος. Μαζί με τα συγκεκριμένα συμπεράσματα που κλείνουν κάθε 

ανεξάρτητη παρουσίαση δίνονται και άλλα γενικότερα σχόλια. 

Συνολικά, οι ιστορίες της νομικής αντιδικίας εκθέτουν σημαντικές ομοιότητες με τις βιω - 

ματικές ιστορίες του δεύτερου μέρους οι οποίες σχετίζονται κυρίως στη πλαισίωση των ιστο - 

ριών εντός μιας πολιτικοποιημένης συζήτησης. Με αυτό τον τρόπο, οι ιστορίες του δεύ τερου 

μέρους φωτίζουν πτυχές των ιστοριών στο τρίτο μέρος και αντίστροφα. Για παράδειγμα, στα 

σχόλια των εναγόντων προβάλλονται έντονα οι Τουρκοκύπριοι και τροφοδοτούν τις προ σπά - 

θειες να επικοινωνήσουν την αποστασιοποίησή τους από την επίσημη εθνικιστική ρητορική 

που η παρουσίαση από τα μέσα ενημέρωσης συχνά προβάλλει. Πολλοί ενάγοντες αναλογί - 

ζονται επίσης την σχέση τους με την επίσημη κατηγοριοποίηση των προσφύγων και το πώς 

η δική τους ταυτότητα διαφέρει από την επίσημη κατηγορία στην οποία μπορεί να ανήκουν. 

Αριθμός διαδίκων εκφράζουν την αδικία όχι μόνο με όρους για όσα έχασαν από τον Τουρκικό 

στρατό (ο οποίος μέσα από την χώρα που τον διατάζει είναι το αντίδικο μέρος που συχνά 

απευθύνεται η αγωγή) αλλά και σε σχέση με τη δυνατότητα της δίκης τους χώρας να αναγνω - 

ρίσει ικανοποιητικά και να ανακουφίσει τις απώλειες τους. Έτσι, ενώ δημοσίως τα νομικά 

μονο πάτια και πολιτικές επιπτώσεις των υπο θέσεων παρουσιά ζονται με μεγάλες αποκλήσεις 

και ακόμα συγκρούσεις, 13 οι ιστορίες των εναγόντων συγκλίνουν σε ένα αίσθημα μιας άδικης 

μεταχείρισης από τις πολιτικές δυνάμεις. 

13 Λεπτομερής ανάλυση της σχέσης αυτών των διαφορών με τα ερωτήματα της κυριαρχίας ειδικοτερα πως 

συνδέονται με τις πολιτικες διαπραγμάτευσης μιας λυσης βλ. Erdal (2011).


Τέλος, η κεντρική θέση του τραύματος ως το καθοριστικό χαρακτηριστικό της προ σφυ γιάς 

είναι εμφανής σε όλες τις ιστορίες. 14 Είναι ένα αναμενόμενο χαρακτηριστικό επιβεβαιωμένο 

από άλλους ερευνητές (Αγαθαγγέλου και Killian, 2009; Ευδόκας et al., 1976; Γαλαταριώτου, 

2008) καθώς και σε προηγούμενες έρευνες πάνω σε αυτό και άλλες πτυχές Κυπριακής πολιτικής 

υποκειμενικότητας (Δημητρίου, 2007a; 2007b; Δημητρίου και Gurel, 2011). Αυτός είναι ο κύριος 

λόγος που η ‘φυγή’ μπήκε ως αναπόσπαστο κομμάτι των συνεντεύξεων. Οι εμπειρίες αυτές 

της φυγής προσφέρουν την ευκαιρία μέσα στις συνεντεύξεις για να αναλογιστεί κανείς τη βία 

που βίωσε από πρώτο χέρι και να την επικοινωνήσει με άλλα άτομα μέσα στο περι βάλλον της 

συλλογικής θυματοποίησης. Το στοιχείο της θυματοποίησης εμφανίζεται επίμονα στις περι - 

γραφές της διαδικασίας ξαναχτισίματος της ζωής όπου οι αφηγήσεις συχνά ανα κα λούν τα 

παθολογικά στοιχεία της διαδικασίας (πχ, περιγραφές της μακροχρόνιας επί δρασης του τραύ - 

ματος που υπέστη κατά τον εκτοπισμό τόσο για τον εαυτό όσο και τα άτομα γύρω). Ταυτόχρονα 

είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι γίνονται διαχωρισμοί παθολογοποιημένων και μη 

δηλώσεων όπου η ανάληψη δράσης και η υποτακτικότητα επικαλούνται στο πλαίσιο της 

ίδιας συζήτησης του ξαναχτισίματος της ζωής. Σημαντικά το τραύμα αναδύεται στις περι - 

πτώσεις θανάτου ή σε περιπτώσεις που βρέθηκαν κοντά στο θάνατο και κοινοποιείται ως 

κάτι που μπορεί να μοιάζει με κανονικό καθώς τα άτομα συνεχίζουν τις καθημερινές δραστη - 

ριό τητες τους. Από αυτή την άποψη μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι οι επίδραση του τραυμάτων 

έχει συντηρηθεί από την πολιτική ρητορική που ανέπτυξαν οι Ελληνοκυπριακές αρχές ανά τις 

δεκαετίες. Το σημείο αυτό μπορεί να ισχύει σε έναν βαθμό αλλά οι συνομιλητές μου δεν 

αφήνουν περιθώριο αμφιβολίας ότι αυτές οι δομές του συναισθήματος είναι άκρως προ σω - 

πικές και έχουν αναπτυχθεί ακόμα και σε αντίθεση από την υψηλά θεαματικοποιημένη πολιτική 

ρητορική. Για παράδειγμα κάποιος μπορεί να εξέφρασε τον πόνο να μην μπορεί να επισκεφτεί 

το σπίτι του αλλά τα συγκριμένα στοιχεία που διαφοροποιούν αυτόν τον πόνο από το γενικό 

πόνο τονίζονται εξίσου. 

14 

Η κεντρικότητα αυτή έχει τροφοδοτήσει κριτικές προσεγγίσεις που απορρίπτουν την χρήση του όρου «τραύμα» 

όπως ισχύει για τους πρόσφυγες /εκτοπισμένους (Λοϊζος, 2008). Αναφορικά με αυτή την κριτική θα ήθελα να 

σημειώσω ότι η χρήση της λέξης εδώ είναι περισσότερο χαλαρή, με πρόθεση να αποδώσει το φάσμα των εννοιών 

που περικλύει η χρήση της λέξης σε απλές και πολιτικές συζητήσεις, παρά την κλινική ψυχαναλυτική επίπτωση 

μιας μόνιμης βλάβης.

63 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 

Aganthangelou, A. M. 2000. Nationalist narratives and (dis) appearing women: State 

sanctioned sexual violence. Canadian Woman Studies 19:12-21. 

Agathangelou, A., and K.. Killian. 2009. The discourse of refugee trauma: Epistemologies 

of the displaced, the state, and mental health practitioners. The Cyprus Review 21:19-58. 

Attalides, M. 2003 [1979]. Cyprus: Nationalism and International Politics. Peleus. Mannheim 

and Möhnesee: Bibliopolis. 

Christodoulou, D. 1992. Inside the Cyprus Miracle: The Labours of an Embattled Mini-Economy. 

Vol. II. Minnesota Mediterranean and East European Monographs, Minneapolis: University 

of Minnesota. 

Cockburn, C. 2004. The Line: Women, Partition and the Gender Order in Cyprus. London: 

Zed Books. 

Demetriou, O. 2007a. Freedom Square: The Unspoken Reunification of a Divided City. 

Hagar International Social Science Review 7:55-78. 

—. 2007b. To Cross or not to Cross? Subjectivization and the Absent State in Cyprus. 

Journal of the Royal Anthropological Institute 13:987-1005. 

—. 2009. Migrant Cities: Nicosia South. British Council. 

Demetriou, O., and A. Gürel,. 2011. “Human rights, civil society, and conflict in Cyprus,” in 

Civil Society, Conflicts and the Politicization of Human Rights. Edited by R. Marchetti and 

N. Tocci, pp. 100-122. Tokyo: United Nations University Press. 

Demetriou, O., and A. Gürel. 2008. Human Rights, Civil Society and Conflict in Cyprus: 

Exploring the Relationships. Rome: LUISS University WP3. 

Dikomitis, L. 2010. Places of Desire: Notion of ‘Place’ and ‘Home’ among Greek and Turkish 

Cypriot Refugees, Unpublished PhD thesis, Department of Anthropology, University of 

Ghent. 

Erdal Ilican, M. 2011. The Making of Sovereignty through Changing Property/Land Rights 

and the Contestation of Authority in Cyprus, unpublished PhD thesis, Department of 

Human Geography, Oxford University. 

Evdokas, T., L. Mylona, C. Paschalis, C. Olympios, S. Chimona, E. Kalava, N. Theodorou, and 

E. Demetriadou. 1976. Refugees of Cyprus: A Representative Socio-Psychological Study. 

Nicosia: Socio-Psychological Research Group.


Galatariotou, C. 2008. From psychosocial equilibrium to catastrophic breakdown: Cyprus 

1955–1974. The International Journal of Psychoanalysis 89:845-866. 

Hadjipavlou-Trigeorgis, M. 1987. Identity conflict resolution in divided societies: The case 

of Cyprus, Unpublished PhD thesis, Boston University. 

Hadjipavlou, M. 2010. Women and Change in Cyprus: Feminisms and Gender in Conflict. 

London: Tauris Academic Studies. 

Hirschon, R. (Editor). 2003. Crossing the Aegean: An Appraisal of the 1923 Compulsory 

Population Exchange Between Greece and Turkey. Oxford: Berghahn Books. 

Jacobson, D., B. Musyck, S. Orphanides, and C. Webster. 2009. The Opening of Ledra Street/ 

Lockmaci Crossing: Reactions from Citizens and Shopkeepers. Oslo: International Peace 

Research Institute, Oslo. 

Loizos, P. 1975. The Greek gift : politics in a Cypriot village. New York: St. Martin’s Press. 

—. 1981. The heart grown bitter: a chronicle of Cypriot war refugees. Cambridge; New York: 

Cambridge University Press. 

—. 2008. Iron in the Soul: Displacement, Livelihood and Health in Cyprus. Oxford: Berghahn. 

Markides, D. W. 2001. Cyprus 1957-1963: from colonial conflict to constitutional crisis : the key 

role of the municipal issue Minneapolis: University of Minnesota Press. 

Navaro-Yashin, Y. 2003. ‘Life is Dead Here’: Sensing the Political in ‘No Man’s Land’. 

Anthropological Theory 3:107-125. 

—. 2005. “Confinement and the Imagination: Sovereignty and Subjectivity in a Quasi-State,” 

in Sovereign Bodies: Citizens, Migrants, and States in the Postcolonial World. Edited by 

T. B. Hansen and F. Stepputat, pp. 103-119. Princeton: Princeton University Press. 

—. 2009. Affective Spaces, Melancholic Objects: Ruination and the Production of 

Anthropological Knowledge. Journal of the Royal Anthropological Institute 15:1-18. 

Pattie, S. P. 1997. Faith in History: Armenians Rebuilding Community. London: Smithsonian 

Institution Press. 

Sant Cassia, P. 2005. Bodies of Evidence: Burial, Memory and the Recovery of Missing Persons 

in Cyprus. New Directions in Anthropology. Oxford: Berghahn Books. 

Strong, P. 1999. The economic consequences of ethno-national conflict in Cyprus: the 

devel op ment of two siege economies after 1963 and 1974, Unpublished PhD thesis, 

Department of Economic History, LSE. 

Vassiliadou, M. 1997. Herstory: The Missing Woman of Cyprus. The Cyprus Review 9:95-120. 

—. 2002. Questioning Nationalism: The Patriarchal and National Struggles of Cypriot Women 

within a European Union Context. The European Journal of Women’s Studies 9:459-482. 

Volkan, V. 1979. Cyprus – War and Adaptation. Charlottesville: University Press of Virginia. 

Zetter, R. 1992. Refugees and forced migrants as development resources: the Greek-Cypriot 

refugees from 1974. The Cyprus Review 4:7-39.

Για παραγγελία αυτής της έκθεσης απευθυνθείτε: 

PRIO Cyprus Centre 

T.Θ. 25157, 1307 Λευκωσία, Κύπρος 

Tηλ: +357 22 456555/4 

priocypruscentre@cytanet.com.cy

Η έκθεση αποτελεί μια συλλογή πραγματικών ιστοριών ατόμων, που εκτοπίστηκαν στη νότια 

Κύπρο, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές της σύγκρουσης. Η επιλογή έγινε με στόχο να 

καταδείξει τη διαφορετικότητα της εμπειρίας της προσφυγιάς. Αντλώντας από αυτές τις εμπειρίες, 

η έκθεση δίνει έμφαση στο ευρύ φάσμα των ερμηνειών, των συζητήσεων, των προσδοκιών, και 

των ατομικών δράσεων που έχουν ενημερωθεί όλα αυτά τα χρόνια, στις προσπάθειες των 

ατόμων να ξαναχτίσουν τις ζωές τους μετά τη σταδιακή διαίρεση του νησιού. Με αυτούς τους 

όρους, στόχος της έκθεσης δεν είναι να υποστηρίξει μια συγκεκριμένη προοπτική ή πορεία 

δράσης, αλλά περισσότερο να τεκμηριώσει την πολλαπλότητα των εν λόγω προοπτικών και 

δράσεων. Με αυτή την έννοια, η έκθεση υποδεικνύει ότι, μια ενδεχόμενη διευθέτηση του 

περιουσιακού ζητήματος οφείλει να υπολογίσει το εύρος του φάσματος της εμπειρίας της 

απώλειας και να ενσωματώσει τόσο την υλική όσο και τη συναισθηματική αίσθηση της 

επιστροφής. 

Η έκθεση χωρίζεται σε τέσσερα μέρη τα οποία αναπτύσσονται γύρω από την παρουσίαση των 

βιωματικών ιστοριών, με τη μορφή συνοπτικών συνεντεύξεων, οι οποίες λήφθηκαν από 

εκτοπισμένα άτομα στη διάρκεια του προγράμματος. Περιλαμβάνει επίσης συνεντεύξεις για τις 

νομικές δράσεις που ακολούθησαν τον εκτοπισμό. Το σημείο αυτό, θεωρείται σημαντικό, λόγω 

της ιδιαίτερης επικέντρωσης της συζήτησης τελευταίως, σε νομικά θέματα αναφορικά με το 

περιουσιακό ζήτημα, τόσο σε επίπεδο υψηλής πολιτικής και δημόσιας συζήτησης όσο και σε 

επίπεδο καθημερινών συζητήσεων. Γενικότερα, εκφράζεται η ελπίδα, να συμβάλει η έκθεση 

στην πληρέστερη κατανόηση της πολυπλοκότητας των προσφυγικών και των περιουσιακών 

θεμάτων, συμπεριλαμβανομένων των συνθέσεων και των αποκλίσεων που υπάρχουν στον 

τρόπο που τα ίδια τα άτομα κατανοούν τον εκτοπισμό. 

Για παραγγελία αυτής της έκθεσης απευθυνθείτε: 

PRIO Cyprus Centre 

T.Θ. 25157, 1307 Λευκωσία, Κύπρος 

Tηλ: +357 22 456555/4 

priocypruscentre@cytanet.com.cy 

Η έκθεση βρίσκεται διαθέσιμη σε ηλεκτρονική μορφή στην τοποθεσία: 

www.prio-cyprus-displacement.net 

ISBN: 978-82-7288-415-3 

Η έκθεση χρηματοδοτήθηκε από 

την Ευρωπαϊκή Ένωση, ως μέρος του 

προγράμματος που υλοποίησε το 

PRIO, "Διάλογος για την Οικοδόμηση 

Εμπιστοσύνης και τη Συμφιλίωση".

O ÎÎºÏÎ¿ÏÎ¹ÏÎ¼ÏÏ ÏÏÎ·Î½ ÎÏÏÏÎ¿ ÎÎ¹ Î£Ï Î½Î­ÏÎµÎ¹ÎµÏ ÏÎ·Ï Î Î¿Î»Î¹ÏÎµÎ¹Î±ÎºÎ®Ï ÎºÎ±Î¹ ... - PRIO

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

O ÎÎºÏÎ¿ÏÎ¹ÏÎ¼ÏÏ ÏÏÎ·Î½ ÎÏÏÏÎ¿ ÎÎ¹ Î£ÏÎ½ÎÏÎµÎ¹ÎµÏ ÏÎ·Ï Î Î¿Î»Î¹ÏÎµÎ¹Î±ÎºÎ®Ï ÎºÎ±Î¹ ... - PRIO