O Εκτοπισμός στην Κύπρο Οι Î£Ï Î½Î­Ï€ÎµÎ¹ÎµÏ‚ της Πολιτειακής και ... - PRIO

Μέρος Πρώτο: Ιστορικό
5
Ιστορικές πτυχές
Το ιστορικό του εκτοπισμού στην Κύπρο είναι συνυφασμένο με την εθνοτική σύγκρουση.
Στην κλασσική σπουδή του Μιχάλη Ατταλίδη (2003 [1979]), η παρακμή των μικτών χωριών
από 342 το 1881, σε 48 το 1970 συνδέεται με τον εθνικισμό και την αστικοποίηση. Υπήρχε
ένας σεβαστός αριθμός, 342 ελληνόφωνων χωριών και 444 τουρκόφωνων, με 114 και 110
χωριά αντίστοιχα, και με ποσοστό αστικού πληθυσμού 13% για τους Ελληνοκύπριους και
25% για τους Τουρκοκύπριους το 1881 και 32% με 40% αντίστοιχα το 1960 (Aτταλίδης, 2003
[1979]: 89). 3 Ως εκ τούτου, οι μορφές του ‘εκτοπισμου’ που σήμερα αποτελούν την ουσία των
συζητήσεων για το περιουσιακό και το προσφυγικό ζήτημα είναι μόνο μια πτυχή μιας πιο
σύνθετης και μακράς διαδικασίας μετακίνησης πληθυσμών που ωθείται έμμεσα ή άμεσα από
την εθνοτική αντιπαλότητα, τη σύγκρουση και τη βία, η οποία λαμβάνει χώρα εντός και εκτός
του νησιού. Η εγκατάσταση των Αρμενίων από την Ανατολία, για παράδειγμα, στα αστικά
κέντρα του νησιού, τη δεκαετία του 1920, αποτελεί μέρος αυτής της διαδικασίας. 4
Παρά την πολυπλοκότητα, η αφετήρια της περιόδου του ‘εκτοπισμού, η οποία κλιμα κώ -
θηκε στη σημερινή δημογραφική οργάνωση του νησιού, με ένα πλειοψηφικό Τουρκικό βορρά
και έναν πλειοψηφικό Ελληνικό νότο συχνά εντοπίζεται στο διαχωρισμό των δημοτικών
δομών, το 1958, τον καιρό της Βρετανικής αποικιοκρατικής περιόδου (Μαρκίδου, 2001: 11-
42). Μέχρι τότε, η ελληνοκυπριακή ανταρτοπολεμική εκστρατεία (1955-1959) για ένωση του
νησιού με την Ελλάδα υπό την ηγεσία της EOKA και η αντίστοιχη Τουρκοκυπριακή (1957-
1959) για διχοτόμηση του νησιού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, υπό την ηγεσία της TMT, ήταν
σε πλήρη εξέλιξη. Καθώς η διχοτόμηση των δήμων έγινε σε ένα περιβάλλον δια- και ενδοκοινοτικής
βιας (με την EOKA να έχει ξεκινήσει φονική εκστρατεία εναντίον «προδοτών» και
την TMT εναντίον Τουρκοκυπρίων), είναι κατανοητό ότι επιχειρήθηκε επίσης μια δημο -
γραφική ενοποίηση του εθνοτικού χώρου. Στη Λευκωσία για παράδειγμα, οι Ελληνοκύπριοι
μαγα ζά το ρες που δραστηριοποιούνταν στο σημερινό τουρκοκυπριακό τομέα της πόλης
μετέφεραν τις επιχειρήσεις τους νοτιότερα προς τον ελληνικό τομέα. Παρομοίως, καθώς η
ελληνο κυπριακή γειτονιά του Αϊ Λουκά βρέθηκε εντός του τουρκοκυπριακού τομέα, οι Ελληνο -
κύπριοι εκτοπίστηκαν στο νοτιότερο τμήμα της πόλης. Αυτό συνέβηκε με αντίθετη κατεύθυνση
από την τουρκική γειτονιά Ομεριέ στο νότο.
Στο σύνταγμα του 1960 αποτυπώνεται ο αυξανόμενος διαχωρισμός ανάμεσα στις δυο
κύριες κοινότητες της πολιτικής σφαίρας. Ωστόσο μετά τους δια-κοινοτικούς σκοτωμούς του
1963, ο διαχωρισμός έλαβε ένα αποφασιστικά γεωγραφικό χαρακτήρα με την αποχώρηση
3
Πρέπει να αναγνωριστεί η διαφοροποίηση στις γραμμές κατηγοριοποίησης μετά την κριτική της εννοιας ‘μικτός’
που τείνει να αποκρυσταλώσει εθνικές ταυτότητες η χρήση της οποίας ήταν συχνότερη παλαιότερα, όπως και οι
εθνοτικοί προσδιορισμοί (Έλληνας/Τούρκος) (π.χ., Hirschon, 2003). Στην παρούσα έκθεση, οι προσδιορισμοί
αυτοί εισάγονται από τη βιβλιογραφία και παρατίθενται για σκοπούς απλούστευσης.
4 Ένα ενδεικτικο παράδειγμα, είναι η ιστορική δημογραφική σύνθεση της Λευκωσίας (βλ. Δημητρίου, 2009).