Co to jest "moralność kamery?" - Filmoteka Szkolna

Temat: Co to jest moralność kamery? Rozważania na podstawie wybranych
scen z filmu Jacka Bławuta pt. Nienormalni.
Opracowanie: Anna Ryłek
Etap edukacyjny: szkoła ponadgimnazjalna
Przedmiot: lekcja wychowawcza
Czas: 45 min. – jednostka lekcyjna.
Cele:
Uczeń zna:
- film Jacka Bławuta „Nienormalni” w całości lub fragmentach (Scena do analizy ze strony Filmoteki
Szkolnej),
- biogram Jacka Bławuta- z broszury i materiałów dostępnych na stronie Filmoteki
- wprowadzenie do filmu/ jego krótki opis- jw.
- fragmenty komentarza filmoznawczego prof. Tadeusza Lubelskiego
- fragmenty wywiadu Ireny Stanisławskiej z Jackiem Bławutem ( Film 1997 nr 6). Materiał z zakładki
Przeczytaj więcej.
Uczeń umie:
(na podstawie pokazanego materiału filmowego)
- dokonać analizy sceny filmowej na poziomie treści,
- scharakteryzować jej bohaterów,
- nazwać ich zachowania,
- zinterpretować wypowiedź historyka filmu,
- zinterpretować wypowiedź reżysera zamieszczoną w magazynie filmowym,
- dostrzec narastający w mediach problem: agresji, przekraczania tabu, intymności, epatowanie
brzydotą, wzniecanie niezdrowych emocji.
- dokonać syntezy spostrzeżeń,
- sformułować wnioski końcowe związane z pojęciem „moralności kamery”.
Uczeń rozumie:
- potrzebę wyrównywania szans,
- konieczność świadomego reagowania na przejawy niemoralności w mediach,
- znaczenie poznania „inności” w procesie jego zrozumienia.
Przebieg zajęć:
1. Zaprezentowanie Sceny do analizy- 3 minutowego materiału na temat olimpiady dzieci
upośledzonych umysłowo. ( na płycie-44’40’’÷47’35’’)
2. Wstępna analiza sterowana pytaniami nauczyciela:
Komu poświęcony jest film? Jakie sytuacje przedstawia? Jak prezentuje je reżyser? Jakie są
wrażenia/ reakcje po jego obejrzeniu?
Wstępne, bardzo intuicyjne impresje uczniów.
(Tu mogą pojawić się bardzo różne spostrzeżenia. W klasach, dla których jest to pierwsza lekcja
poświęcona filmowi, możemy być świadkami śmiechu, niestosownych komentarzy. Ale już na tym
etapie uczniowie powinni sformułować pierwsze wnioski:
Film poświęcony jest dzieciom upośledzonym umysłowo, kamera rejestruje kilka scen z rozgrywek
sportowych: rzut piłeczką, mecz futbolowy, biegi. Zwraca uwagę nie tylko zachowanie sportowców, ale
kibiców i ich trenerów. Sceny są praktycznie bezsłowne, oczywiście w tle pojawia się muzyka, okrzyki
dopingu, ale brakuje dialogów, komentarza narratora. To widzowi pozostawia się swobodę reakcji,
odczuć i refleksji.)
www.filmotekaszkolna.pl
1

3. Klasę dzielimy na 4 grupy. Każda z nich, oglądając powtórnie materiał filmowy, ma
skoncentrować się na innym „bohaterze” scen, notując jego reakcje, nazywając zachowania
i emocje.
Chłopiec rzucający piłeczką
(Radość, skupienie, duma, zadowolenie z siebie, determinacja, uważne słuchanie trenera
….inne.)
Piłkarze
(Współpraca, solidarność, szał radości po strzeleniu bramki, smutek, ale i cierpliwe
pogodzenie się z sytuacją tych, którzy siedzą na ławce rezerwowych, …..inne.)
Biegnący Tomek
(Przejęcie, napięcie, trema…. podniesienie leżącego, dostrzeżenie osoby bliskiej,
pocałowanie jej w rękę,… inne.)
Kibice
(Doping, entuzjazm, przejęcie, radość, zaangażowanie ….inne.)
4. Konfrontacja ustaleń. Sformułowanie wniosków.
Co ujawnia film? Czy uczucia, doznania, reakcje sportowców różnią się od reakcji
sportowców „zdrowych”? Jak pokazuje się świat „nienormalnych”?
( Film pokazuje, że pomimo widocznego upośledzenia dzieci niepełnosprawne umysłowo
reagują, jeśli nie identycznie, to podobnie jak ludzie zdrowi. Mają te same uczucia, te same
emocje- potrafią się smucić, denerwować, weselić, wyrażać entuzjazm, być dumne, solidarne.
Co ciekawe, pomimo że mogą nieco dziwić lub śmieszyć zachowania „fair play” Tomka, to
jedynym „odstępstwem od normy” wydają się tylko one: pozytywne, pełne ciepła gesty. Świat
„nienormalnych” pokazany jest z ogromną dozą taktu, wrażliwości, akceptacji.)
5. Zaprezentowanie komentarza prof. Tadeusza Lubelskiego ( dotyczące filmu Jacka Bławuta
(0 ÷ 2’ oraz 6’10’’ do końca- ok. 5 min.). Uczniowie otrzymują kartki z pytaniami, które pozwolą
im zwrócić uwagę na konkretne problemy, poruszane w wykładzie. Mogą rozpracowywać
konkretnie wskazane punkty w mniejszych grupach.
1. Jak profesor wyjaśnia pojęcie „moralności kamery”?
2. Jak przedstawiana jest rzeczywistość przez współczesne media, zwłaszcza tabloidy,
prasę brukową?
3. Dlaczego w sposób szczególny „moralność kamery” dotyczy filmu dokumentalnego?
4. Jakie niebezpieczeństwa czyhają na reżysera dokumentującego życie ludzi
upośledzonych?
5. W jak sposób „używa” Jacek Bławut swoich bohaterów- niepełnosprawne dzieci z Kozic
Dolnych?
( Moralność kamery to oczywiście pojęcie metaforyczne, chodzi o takie wykorzystanie jej właściwości,
aby nie krzywdzić, to rodzaj „ wzmożonej uwagi etycznej” w pokazywaniu intymności, inności…
Współczesne media żerują na prywatności, wywlekają rzeczy najwstydliwsze i najbardziej osobiste,
czasem agresywnie ingerują w obszar tabu. Moralność kamery w sposób szczególny dotyczy filmu
dokumentalnego, gdyż jego bohaterem jest autentyczny człowiek, ktoś konkretny. Na reżyserze
dokumentu dotyczącego upośledzonych czyhają szczególne niebezpieczeństwa. Natura i inność jego
bohaterów może być bowiem polem do różnorakich manipulacji, pokazania czegoś wstydliwego,
www.filmotekaszkolna.pl
2

przekroczenia obszarów niedozwolonych i nieestetycznych. Jacek Bławut wykorzystuje swoich
bohaterów w bardzo szlachetnej i pięknej sprawie. W sposób maksymalnie zobiektywizowany
pokazuje ich duszę, piękno, wrażliwość, dociera do ich normalności.)
6. Zaprezentowanie biogramu Jacka Bławuta i wprowadzenia do filmu „Nienormalni”
( w klasach, w których nie przeprowadzono lekcji wychowawczej nr 1).
7. Zapoznanie z fragmentem wypowiedzi Jacka Bławuta z wywiadu udzielonego redakcji
magazynu Film. Wywiad ma tytuł Outsider.
Irena Stanisławska
- Czym się pan kieruje, realizując film dokumentalny?
Jacek Bławut
- W pracy najważniejsza jest dla mnie szczerość, co filmowi dokumentalnemu jest raczej
obce. Zaprzyjaźniam się bardzo ze swoimi bohaterami, co wyklucza agresywność,
przebiegłość, a to również można uznać za minus. Najważniejsza jest dla mnie osoba,
którą filmuję. Próbuję dotrzeć do tego, co jest w niej tam w środku. Na tym polu
dokumentalna metoda pracy również zawodzi - jest skostniała. Staram się tworzyć film
wspólnie z jego bohaterem - przede wszystkim muszę zyskać jego pełne zaufanie.
Problem jest tylko jak opowiadać, żeby nie naruszyć intymności człowieka, jego godności.
Trzeba uważać na tę granicę, której za żadną cenę nie można przekroczyć. Przez
szacunek, uczucie, jakim obdarza się postać, można poruszyć naszą wrażliwość. Im
lepiej pozna się bohatera, tym bliższy staje się on widzowi. Ten sposób pracy wymaga
bardzo długiego okresu przygotowawczego, bycia razem. Później już nikt nie zauważa
obecności kamery..
8. Jakie cechy reżysera, o których mówi on sam, świadczą o tym, że jest to twórca
realizujący postulat „etyczności sztuki”?
( wrażliwość, poszanowanie godności człowieka, pracowitość, uważność, zaufanie, które
buduje i wzbudza u innych…).
9. Odnieście się do zasadności tworzenia podobnych filmów. Po co są? Komu służą? Czy
i dlaczego powinny być prezentowane współczesnemu widzowi?
( W społeczeństwie doby obecnej wciąż niewielka jest wiedza o ludziach
niepełnosprawnych umysłowo i ciągle brakuje dla nich zrozumienia i akceptacji. Choć
wiele mówi się o wyrównywaniu szans, ale niewiele konkretnego czyni. Obrazy pokroju
filmu Jacka Bławuta pozwalają poznać, a co za tym idzie zrozumieć upośledzenie
i wszelką inność. Obraz Jacka Bławuta przełamuje chory schemat mówienia o rzeczach
drażliwych i wstydliwych. Traktuje problem bez patosu, zwyczajnie, ale też z wrażliwością
i ciepłem. Prezentowanie podobnych dzieł współcześnie, w świecie zdominowanym przez
model bycia pięknym, młodym, zdrowym i bogatym, w świecie odrzucającym wszelką
odrębność od narzucanego schematu jest szczególnie potrzebne).
10. Ewaluacja.
Uczniowie na planszy przyklejają małą fiszkę, na której piszą swoje wrażenia z lekcji ( czy
się podobała?, czego nauczyła?, jak zmieniła sposób myślenia o „nienormalnych”? inne).
www.filmotekaszkolna.pl
3