3SoQUiXtA

Zadanie, którego podjęła się Joanna Wolańska,
zachowa ją na zawsze we wdzięcznej pamięci
polskich Ormian, oto bowiem po raz pierwszy
do rąk czytelników trafia publikacja
szczegółowo traktująca o katedrze ormiańskiej we Lwowie
w okresie, gdy gmachowi nadawano formę, w jakiej
przetrwał do dziś. Autorka przedstawiła szczególny moment
w sześćsetletniej historii świątyni – lata 1902–1938.
Opisała dokonujący się wówczas proces przygotowań,
projektowania i wreszcie realizacji zamierzenia, jakim
by ła rozbudowa nawy w kierunku zachodnim, do linii
ulicy, remont ka tedry oraz przywrócenie jej wnętrzu elementów
na wią zu jących do sztuki średniowiecznej, orientalnej,
wreszcie – ormiańskiej.
Nad rozbudową i renowacją czuwał ordynariusz ar -
chi diecezji lwowskiej obrządku ormiańskiego, arcy bis kup
Józef Teofil Teodorowicz. Powołany na arcybis kupstwo
w wieku zaledwie 38 lat, wykazywał się przez cały czas
swej posługi, aż do śmierci 4 grudnia 1938 roku, niezwykłą
aktywnością w wielu dziedzinach. Był patriotą stającym
w obronie polskich interesów, mężem stanu – posłem
i senatorem – cenionym kaznodzieją, pisarzem oraz wiernym
tradycji swych przodków polskim Ormianinem,
który z sercem pasterzował temu najmniej licznemu obrządkowi
katolickiemu w Polsce. Podejmował jednocześnie
próby ożywienia w tym Kościele i jego lwowskiej
świątyni ich ormiańskich cech. Arcybiskup Teodorowicz
czuwał nad zmianami architektonicznymi bryły świątyni
i jej wnętrza przez 36 lat pełnienia swego urzędu i wytężonej
działalności politycznej i społecznej. Odwaga i konsekwencja
ordynariusza spra wiły, że nie obcujemy dzisiaj
z barokowym wnętrzem tej prastarej świątyni. Od grudnia
2002 roku opiekę nad katedrą sprawuje Ormiański
Kościół Apostolski. Udało mu się odzyskać świątynię, którą
na 57 długich, powojennych lat zamieniono na magazyn
dzieł sztuki. Dobrym duchem tego miejsca, dbającym
o jego przeszłość, jest proboszcz, ks. Tadeos Keworkian.
Z opracowania bije niebywała dokładność i kultura
autorki – czerpana ze źródeł historycznych, erudycji i osobis
tej wrażliwości. Książkę czyta się jednym tchem. Ileż
w niej ciekawostek, kulis ważnych decyzji podejmowanych
przez powszechnie znane osobistości! Ileż szczegółów
i detali artystycznych, które, odkrywając swą historię,
nabierają nowego kształtu! Ileż rzetelnej wiedzy, która
wypiera mity i pobożne życzenia! Poznanie tego, co w katedrze
wpisuje się w tradycję architektury ormiańskiej, a co
nią nie jest, staje się od pierwszych stron książki wspaniałą
intelektualną przygodą.
Dzięki autorce możemy „zajrzeć” do wnętrza świątyni.
Intrygujący półmrok rozświetlany jest kolejnymi, zaskakującymi
szczegółami. Najważniejsza w tej publikacji
część jest poświęcona Janowi Henrykowi Rosenowi – autorowi
witraży i zdobiących ściany katedry malowideł.
Przedstawione źródła inspiracji malarza pozwalają na
nowo docenić jego dzieło.
Jesteśmy głęboko wdzięczni Departamentowi Dziedzictwa
Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzic -
twa Narodowego, że od kilku już lat pomaga w zachowa niu
tego – bez wątpienia – bezcennego zabytku, wspierając finansowo
konserwację malowideł ściennych, witraży oraz
otoczenia katedry. Cieszymy się, że dzięki inicjatywie Departamentu
może się ukazać niniejsza książka.
Monika AGOPSOWICZ
Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich
sierpień 2009 roku
11