3SoQUiXtA

Stan badań
Wiadomości na temat katedry ormiańskiej, dziejów jej
przebudowy i restauracji oraz dekoracji malarskiej jej wnętrza,
znajdują się w kilku podstawowych grupach publikacji:
przewodnikach i wydawnictwach krajoznawczych;
opracowaniach traktujących o sztuce Lwowa; w dziełach
doty czących dziejów Ormian w dawnej Polsce (przed rokiem
1939); oraz w omówieniach twórczości zatrudnionych
w katedrze artystów 1 .
Literatura na temat historii i sztuki Lwowa, zwłaszcza
gdy chodzi o publikacje powstałe w ciągu ostatnich dwudziestu
lat, jest bardzo obfita 2 . Katedra ormiańska jest
wymieniana w większości z nich (przede wszystkim w monografiach
historyczno-artystycznych i przewodnikach po
mieście); zwykle też wspomina się o zdobiących katedrę
mozaikach i malowidłach ściennych. Zazwyczaj są to jednak
tylko wzmianki, bez dodatkowej charakterystyki lub
szczegółowego omówienia 3 .
Restauracji i rozbudowie towarzyszyły na bieżąco komentarze
prasowe, które częściowo udało się podsumować
jeszcze przed wybuchem wojny, w publikacjach z lat
dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku 4 . Obecnie
powstające opracowania dziejów restauracji i konserwacji
zabytków w Polsce w wieku XX nie wspominają o odnowieniu
katedry, niemniej jednak przynoszą ważne informacje
na temat praktyki konserwatorskiej obowiązującej
w tamtym czasie na ziemiach polskich 5 .
Najnowszym, najszerszym i najbardziej jak dotąd kompetentnym
omówieniem dziejów katedry, ze szczególnym
uwzględnieniem XX stulecia, jest praca Jurija Smirnowa 6 .
Autor drobiazgowo przebadał i wyzyskał niepublikowane
źródła z lwowskich archiwów, dotyczące restauracji katedry
w okresie tuż przed I wojną światową i zaraz po niej,
co pozwoliło na uściślenie bądź wręcz ustalenie pewnych
faktów – mam tu na myśli zwłaszcza przebudowę prowadzoną
przez Mączyńskiego oraz kwestię powierzenia projektu
dekoracji ścian (z którego wykonano jedynie mozaikę
w kopule) Józefowi Mehofferowi. To ostatnie zagadnienie,
pomimo ujęcia go w programie obszernej monograficznej
wystawy artysty, prezentującej właśnie jego malarstwo
monumentalne 7 , w towarzyszącym jej katalogu zostało
potraktowane skrótowo, mimo że – jak słusznie zauważył
Smirnow – lwowska mozaika to jedyny zrealizowany w tej
technice projekt Mehoffera 8 .
Opracowania traktujące o Ormianach i sztuce ormiańskiej
we Lwowie (jak np. niezrównana rozprawa Tadeusza
Mańkowskiego 9 ), jakkolwiek cenne i ważne, pomogły tylko
zarysować tło i stanowiły dopełnienie właściwego te -
matu. W wieku XX, jak postaram się wykazać, posługując
się wynikami badań socjologicznych Grzegorza Pełczyńskiego,
trudno mówić o powstawaniu we Lwowie sztuki
ormiańskiej 10 . Dlatego właśnie odnowienie stało się okazją
dla (i poniekąd pretekstem do) rearmenizacji katedry,
czyli przy wrócenia jej „pierwotnych” cech ormiańskich,
zatartych przez stulecia pod wpływem sztuki zachodniej.
Odrębnym zagadnieniem jest stan wiedzy na temat sztuki
ormiańskiej i jej znajomości we Lwowie na początku wieku
XX oraz wzorów, z których czerpano przy restauracji
i rozbudowie świątyni oraz dekoracji jej wnętrza.
Malowidła Rosena dotychczas nie były przedmiotem
osobnej analizy naukowej. Kilku badaczy poświęciło im
w swoich publikacjach nieco miejsca i uwagi, nie można
jednak uznać tych opracowań za wystarczające. Spośród
19