ocena ryzyka w ubezpieczeniach na życie - Wyższa Szkoła ...
ocena ryzyka w ubezpieczeniach na życie - Wyższa Szkoła ...
ocena ryzyka w ubezpieczeniach na życie - Wyższa Szkoła ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
OCENA RYZYKA W UBEZPIECZENIACH NA ŻYCIE<br />
Aleksandra Woj<strong>na</strong>rowska<br />
<strong>Wyższa</strong> <strong>Szkoła</strong> Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie<br />
Streszczenie<br />
Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie procesu oceny <strong>ryzyka</strong> (underwritingu) w <strong>ubezpieczeniach</strong><br />
<strong>na</strong> <strong>życie</strong>, stosowanego przez towarzystwa ubezpieczeniowe. Underwiting określa całość czynności<br />
wykonywanych w celu oszacowania, zaakceptowania <strong>na</strong> odpowiednich warunkach bądź odrzucenie<br />
<strong>ryzyka</strong> ubezpieczeniowego. Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> ubezpieczeniowego to podstawowy element zawierania<br />
umowy ubezpieczenia. Undewriting ma <strong>na</strong> celu przede wszystkim ograniczanie zjawiska antyselekcji<br />
(selekcji negatywnej) wnioskodawców.<br />
Wstęp<br />
Zdefiniowanie <strong>ryzyka</strong> jest niezwykle trudne, a podanie jego jednoz<strong>na</strong>cznej definicji wręcz niemożliwe.<br />
Najogólniej ryzyko opisuje się jako niepewność co do <strong>na</strong>stąpienia określonego zdarzenia w warunkach<br />
istnienia dwóch lub większej liczby możliwości 1 .<br />
W procesie zarządzania ryzykiem ubezpieczeniowym moż<strong>na</strong> wyróżnić <strong>na</strong>stępujące etapy:<br />
- identyfikacja <strong>ryzyka</strong> ubezpieczeniowego,<br />
- <strong>oce<strong>na</strong></strong> i pomiar <strong>ryzyka</strong> ubezpieczeniowego,<br />
- transfer <strong>ryzyka</strong> i ubezpieczenie,<br />
- fi<strong>na</strong>nsowanie <strong>ryzyka</strong> i ubezpieczenie,<br />
- kontrola <strong>ryzyka</strong> ubezpieczeniowego 2 .<br />
1 W. Ronka-Chmielowiec, Ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia, [w;] W. Ronka-Chmielowiec (red.), Ubezpieczenia.<br />
Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa 2002, s. 133-134.<br />
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 3 (15) 2013, s. 79-90
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
Po identyfikacji i klasyfikacji <strong>ryzyka</strong> ubezpieczeniowego ważnym zagadaniem jest jego <strong>oce<strong>na</strong></strong> oraz<br />
jego pomiar, które są przedmiotem niniejszego artykułu.<br />
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> <strong>na</strong>zywa<strong>na</strong> dziś underwritingiem jest jedną z <strong>na</strong>jważniejszych funkcji realizowanych<br />
w towarzystwach ubezpieczeniowych. Jego z<strong>na</strong>czenie, wynika z tego że to właśnie <strong>na</strong> etapie undrwitingu<br />
<strong>na</strong>stępuje modelowanie podstawowych parametrów przebiegu ubezpieczenia w przyszłości.<br />
Stąd, akceptacja niewłaściwych ryzyk, czy ich błęd<strong>na</strong> klasyfikacja wiąże się z pogorszeniem wyników<br />
fi<strong>na</strong>nsowych ubezpieczenia. Niezwykle istotne z<strong>na</strong>czenie ma to w sektorze ubezpieczeń <strong>na</strong> <strong>życie</strong>,<br />
ponieważ mają one charakter długoterminowy. Zawarte niewłaściwe umowy ubezpieczeniowe nie<br />
mogą być jednostronnie wypowiedziane przez zakład ubezpieczeń oz<strong>na</strong>cza to, iż mogą one przez<br />
długi okres czasu oddziaływać niekorzystnie <strong>na</strong> jego sytuację ekonomiczną. Należy podkreślić, że zagwarantowanie<br />
właściwego procesu oceny <strong>ryzyka</strong> tworzy warunki do osiągania korzystnych wyników<br />
działalności ubezpieczeniowej. Największą grupę zdarzeń objętych ubezpieczeniem <strong>na</strong> <strong>życie</strong> stanowi<br />
śmierć <strong>na</strong>tural<strong>na</strong>. Szacuje się je w sposób tradycyjny, czyli <strong>na</strong> podstawie tablic trwania życia, bądź<br />
zwanymi i<strong>na</strong>czej tablicami wymieralności. Zawiera się w nich dane dotyczące przeciętnego prawdopodobieństwa<br />
zgonu dla określonego kraju 3 .<br />
1. Pojęcie i przedmiot umowy ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
Zgodnie z art. 829 k.c. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ubezpieczenie życiowe może dotyczyć<br />
śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią określonego wieku, bądź uszkodzenia ciała, rozstroju<br />
zdrowia, czy śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.<br />
W Polsce wszystkie ubezpieczenia, w tym również ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong>, dochodzą do skutku<br />
w momencie zawarcia umowy ubezpieczenia. Podstawowe regulacje dotyczące jej przedmiotu, zakresu,<br />
celu, stron czy praw i obowiązków zawarte są w obowiązującym kodeksie cywilnym. Zgodnie<br />
z art. 805 k.c. w zawartej umowie ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong> zakład zobowiązuje się spełnić umówione<br />
świadczenie – w postaci sumy pieniężnej, renty lub inne – w razie zajścia przewidzianego w umowie<br />
wypadku w życiu osoby ubezpieczonej, a ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki. Wypadek<br />
musi posiadać pewne cechy, a za tym musi być to zdarzenie przyszłe, niepewne, niezależne od<br />
woli ubezpieczającego i prawne 4 .<br />
2 Tamże, s. 141.<br />
3 Tamże, s.145-146.<br />
4 I. Kwiecień, A<strong>na</strong>liza kontraktu ubezpieczeniowego, [w:] W. Ronka-Chmielowiec (red.), Ubezpieczenia. Rynek…,<br />
dz. cyt., s. 70.<br />
80
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
Rysunek 1. Podmioty stosunku prawnego ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong>.<br />
Źródło: J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń. Tom 2 – Produkty., Wyd. Poltext, Warszawa 2001, s. 49<br />
Stro<strong>na</strong>mi umowy ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong> są zakład ubezpieczeń, tak więc ubezpieczyciel i ubezpieczający.<br />
W stosunku ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong> występują również dwa podmioty tj. ubezpieczony i uposażony.<br />
Ubezpieczony to osoba fizycz<strong>na</strong>, której dobra osobiste są przedmiotem ochrony z tytułu umowy<br />
ubezpieczenia, <strong>na</strong>tomiast uposażony to osoba, która ma prawo do otrzymania świadczenia <strong>na</strong><br />
wypadek śmierci osoby ubezpieczonej 5 . Zawarcie umowy ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong> tworzy stosunek<br />
prawny ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong>. W <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong> często występuje taka sytuacja, że ubezpieczający,<br />
ubezpieczony i uposażony to trzy różne osoby, albo sytuacja, gdzie występuje wiele osób<br />
uposażonych, czyli uprawnionych (rys. 1).<br />
Zawarcie umowy ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong> regulują przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym. Zgodnie<br />
z nimi podstawą zawarcia umowy jest pisemny wniosek osoby, która zmierza zawrzeć ubezpieczenie.<br />
Dowodem <strong>na</strong> przyjęcie oferty przez ubezpieczyciela jest wystawienie przez niego polisy ubezpieczeniowej.<br />
W momencie kiedy ubezpieczający otrzyma dokument ubezpieczenia (polisę, bądź certyfikat)<br />
umowa ubezpieczenia staje się zawarta. Zawarcie umowy ubezpieczenia nie jest równoz<strong>na</strong>czne<br />
z rozpoczęciem się biegu odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, ponieważ zgodnie z art. 814 k.c.<br />
warunkiem powstania tej odpowiedzialności jest zapłacenie składki ubezpieczeniowej 6 .<br />
2. Cele i przedmiot procesu oceny <strong>ryzyka</strong><br />
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> jest jedną z podstawowych funkcji realizowanych w towarzystwie ubezpieczeniowym.<br />
To właśnie <strong>na</strong> etapie oceny <strong>ryzyka</strong> dokonuje się kształtowania podstawowych parametrów przebiegu<br />
ubezpieczenia w przyszłości. Błęd<strong>na</strong> ich weryfikacja i akceptacja niewłaściwych ryzyk może prowadzić<br />
do pogorszenia wyników fi<strong>na</strong>nsowych ubezpieczenia.<br />
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong> zawiera zarówno czynniki <strong>ryzyka</strong> medyczne, jak i pozamedyczne<br />
(rys. 2).<br />
5 Tamże, s. 71<br />
6 J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń. Tom 2 – Produkty, Wyd. Poltext, Warszawa 2001, s. 50-51.<br />
81
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
Rysunek 2. Zarządzanie ryzykiem w <strong>ubezpieczeniach</strong><br />
Źródło: http://www.ryzyko.pl, 03.09.2013<br />
Do czynników <strong>ryzyka</strong> pozamedycznych zalicza się <strong>ryzyka</strong> zawodowe, pozazawodowe i fi<strong>na</strong>nsowe (rys.<br />
3).<br />
Rysunek 3. Rodzaje <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
Źródło: J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń. Tom 2 – Produkty., Wyd. Poltext, Warszawa 2001, s. 66.<br />
Ryzyko medyczne jest związane ze zdrowiem ubezpieczonego i kształtowane jest wiele czynników,<br />
w tym również przez czynniki biologiczne tj. wiek, styl życia, czynniki genetyczne czy zachowania.<br />
Ryzyko zawodowe obejmuje elementy, które są związane ze zwiększeniem prawdopodobieństwa<br />
zgonu związanego z miejscem pracy czy rodzajem wykonywanej pracy. Występowanie tego <strong>ryzyka</strong><br />
jest losowo rozłożone pośród rozmaitych zawodów. Do czynników wpływających <strong>na</strong> występowanie<br />
82
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
tego <strong>ryzyka</strong> zaliczyć moż<strong>na</strong> czynniki wpływające bezpośrednio <strong>na</strong> zdrowie człowieka (kurz, hałas), jak i<br />
oddziaływanie pośrednie (stres, pośpiech) 7 .<br />
Ryzyko pozazawodowe wiąże się z czynnościami pozazawodowymi wykonywanymi przez ubezpieczonego<br />
w wolnym czasie. W ostatnim czasie warto zauważyć wzrost z<strong>na</strong>czenia tego typu <strong>ryzyka</strong>, co<br />
może wynikać z wydłużenia się czasu wolnego i popularyzacji czynnych form odpoczynku.<br />
Ryzyko fi<strong>na</strong>nsowe w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong> wiąże się z niebezpieczeństwem swojego rodzaju <strong>na</strong>dubezpieczenia.<br />
Nadubezpieczenie definiowane jest jako ubezpieczenie zbyt drogie w stosunku do<br />
dochodów rozporządzalnych ubezpieczającego, bądź <strong>na</strong>dmierne w stosunku do interesu ubezpieczeniowego<br />
8 .<br />
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong> składa się z dwóch elementów składowych:<br />
- selekcji <strong>ryzyka</strong>,<br />
- klasyfikacji <strong>ryzyka</strong>.<br />
W ramach procesu selekcji <strong>ryzyka</strong> firma ubezpieczeniowa dokonuje oceny indywidualnych wniosków<br />
ubezpieczeniowych pod kątem reprezentowanego przez nich <strong>ryzyka</strong> w celu podjęcia decyzji o ich<br />
przyjęciu do ubezpieczenia bądź odrzucenia czy odroczenia. Odroczenie ma miejsce w sytuacji, gdy<br />
nie ma możliwości właściwej oceny <strong>ryzyka</strong> w rozpatrywanym momencie, a gdy możliwość taka może<br />
się pojawić w niedalekiej przyszłości. Podstawowym, a zarówno bezpośrednim celem procesu selekcji<br />
jest przeciwdziałanie procesowi niekorzystnej samoselekcji dokonywanej przez osoby chcące się<br />
ubezpieczyć.<br />
Drugim elementem składowym procesu oceny <strong>ryzyka</strong> jest klasyfikacja przyjętych wniosków ubezpieczeniowych<br />
do określonych klas <strong>ryzyka</strong>. Swoje bezpośrednie przełożenie ma to <strong>na</strong> zastosowanie taryfy<br />
składek. W trakcie klasyfikacji <strong>na</strong>stępuje przydział ubezpieczonego do grupy klientów reprezentujących<br />
zbliżone prawdopodobieństwo <strong>ryzyka</strong> 9 . Bezpośrednim celem klasyfikacji <strong>ryzyka</strong> jest doprowadzenie<br />
do sytuacji, w której ubezpieczenie jest zawarte <strong>na</strong> warunkach i przy poziomie składki odzwierciedlającym<br />
stopień jego <strong>ryzyka</strong>.<br />
Początkowym etapem klasyfikacji klientów, a tym samym konstrukcji taryfy składek jest wyodrębnienie<br />
klasy (grupy) standardowej. Grupa ta będzie odzwierciedlała przeciętne ryzyko dla całego portfela<br />
ubezpieczonych, a osoby do niej zaliczone obciążone będą przeciętną składką. Grupa standardowa<br />
powin<strong>na</strong> być licz<strong>na</strong> i obejmować wystarczająco duży procent ubezpieczonych (ok. 90% ubezpieczonych).<br />
Wtedy zmniejszy się prawdopodobieństwo odchylenia od przeciętnego <strong>ryzyka</strong> oraz zmniejszą<br />
się koszty administracji portfelem ubezpieczeniowym 10 .<br />
Obok klasy standardowej, niezbędne jest utworzenie klas substandardowych o podwyższonym ryzyku<br />
ubezpieczeniowym, jak również o podwyższonej składce ubezpieczeniowej. Konieczne jest, aby liczba<br />
tych klas gwarantowała zachowanie równowagi pomiędzy wymaganiami minimalnymi (wynikającymi<br />
7 Tamże, s. 66-67.<br />
8 Tamże, s. 67.<br />
9 H. Jasiulewicz, Underwriting w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong>, [w:] S. Ostatewicz (red.), Metody oceny i porządkowania<br />
<strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> życiowych, Wyd. AE, Wrocław 2000, s.117.<br />
10 Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń…, dz. cyt., s. 68-69.<br />
83
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
z potrzeb technicznych) a maksymalną ich liczbą dla uniknięcia antyselekcji ryzyk oraz <strong>na</strong>dmiernych<br />
kosztów administracyjnych 11 .<br />
Podsumowując, właściwa selekcja ryzyk przyjmowanych do ochrony jest podstawą efektywnej działalności<br />
ubezpieczeniowej. Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong>, <strong>na</strong>zywa<strong>na</strong> jest również underwriting. Zagadnienie procesu<br />
underwritingu wskazuje <strong>na</strong> fakt rozpatrywania jego przebiegu w postaci kolejnych faz (etapów) połączonych<br />
związkami przyczynowości (rys. 4). W każdej z faz underwritingu korzysta z różnych środków<br />
i metod.<br />
Rysunek 4. Narzędzia wspomagające w poszczególnych etapach underwritingu<br />
Źródło: P. Jedy<strong>na</strong>k, Underwriting jako funkcja firmy ubezpieczeniowej, „Wiadomości Ubezpieczeniowe”,<br />
2000, nr 3/4, s. 17.<br />
Chcąc zapewnić zgodność procesu oceny <strong>ryzyka</strong> z polityką underwritingową oraz audytowalność działań<br />
underwritera, towarzystwa ubezpieczeniowe wspierają ten proces poprzez wdrożenie rozwiązań<br />
informatycznych. Przykładem takiego systemu zaprojektowanego do obsługi ubezpieczeń <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
jest Comarch Underwriting 12 .<br />
11 Tamże, s. 69.<br />
12 http://www.ubezpieczenia.comarch.pl, 22.07.2013.<br />
84
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
3. System oceny <strong>ryzyka</strong><br />
System oceny <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong> kształtowany jest przez postęp wiedzy w trzech<br />
obszarach:<br />
- medycyny klinicznej,<br />
- medycyny ubezpieczeniowej,<br />
- statystyki medycznej 13 .<br />
Współczes<strong>na</strong> praktyka oceny <strong>ryzyka</strong> bazuje <strong>na</strong> kompleksowych badaniach kliniczno-aktuarialnych<br />
(etap kliniczno-biostatyczny). Jej istotę stanowi szerokie wykorzystanie statystyki medycznej oraz<br />
kompleksowych badań klinicznych wypełniających szczegółowe punkty zachodzących relacji. Jest to<br />
niezbędne dla uniknięcia szybkiej erozji uzyskiwanych wyników. Badania medyczne prowadzone<br />
w przeszłości są dziś już często już nieprzydatne do aktualnych warunków. Wynika to przede wszystkim<br />
z dy<strong>na</strong>micznych zmian w zasadach leczenia. Zatem konieczne staje się wykorzystywanie w większym<br />
stopniu badań prospektywnych oraz statystyk gromadzonych w specjalistycznych szpitalach<br />
i klinikach 14 .<br />
4. Czynniki <strong>ryzyka</strong><br />
Istnieje wiele czynników wpływających <strong>na</strong> ryzyko zgonu ubezpieczonego. Podstawowym zadaniem<br />
w procesie oceny <strong>ryzyka</strong> jest ich prawidłowa identyfikacja, a <strong>na</strong>stępnie kwantyfikacja. Zgodnie z koncepcją<br />
pól zdrowia M. Lalonda, stan zdrowia każdej osoby jest uzależniony od czterech głównych<br />
czynników (rys. 5).<br />
Rysunek 5. Koncepcja pół zdrowia M. Lalonda<br />
Źródło: http://www.lepszezdrowie.info/edytorial3-profilaktyka.htm.<br />
13 J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń…, dz. cyt., s. 70.<br />
14 Tamże, s. 71-72.<br />
85
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
Wśród indywidulanych czynników <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong>, <strong>na</strong>leży zauważyć, iż szczególne<br />
z<strong>na</strong>czenie ma wiek ubezpieczonego. Oczekiwa<strong>na</strong> umieralność jest ściśle związa<strong>na</strong> z tym właśnie czynnikiem.<br />
Tak więc wraz ze wzrostem wieku rośnie zarówno ryzyko zachorowań jak i zgonów. Bowiem<br />
wiek ubezpieczonego odgrywa kluczową rolę przy ustalaniu taryfy. Warto podkreślić, że zazwyczaj nie<br />
stanowi on kryterium selekcji wniosków do ubezpieczenia. Jedynie pewne przedziały wieku (osoby<br />
bardzo młode bądź w zaawansowanym wieku) są z reguły zamknięte dla ubezpieczenia 15 .<br />
Drugim, również bardzo ważnym czynnikiem <strong>ryzyka</strong> wpływającym <strong>na</strong> umieralność jest płeć ubezpieczonego.<br />
Podobnie jak wiek nie stanowi on kryterium selekcji tylko klasyfikacji.<br />
Trzecim czynnikiem <strong>ryzyka</strong> są czynniki medyczne, tutaj <strong>na</strong>leży zaliczyć w szczególności:<br />
- warunki fizyczne (wzrost, waga, system trawienny, nerwowy),<br />
- obciążenia zdrowotne zainteresowanego (ogólny stan zdrowia),<br />
- uwarunkowania rodzinne (obciążenia chorobowe, dożywany wiek) 16 .<br />
Do pozostałych czynników <strong>ryzyka</strong> <strong>na</strong>leży zaliczyć:<br />
- sposób spędzania wolnego czasu,<br />
- rodzaj wykonywanego zawodu,<br />
- uprawiane sporty 17 .<br />
5. Środki i metody oceny <strong>ryzyka</strong><br />
Środki i metody oceny <strong>ryzyka</strong> powinny być przede wszystkim podporządkowane realizacji strategii<br />
<strong>ryzyka</strong> firmy. Po<strong>na</strong>dto powinny zależeć od <strong>ryzyka</strong> ubezpieczeniowego, które wiążą się z sumą ubezpieczenia<br />
i wiekiem ubezpieczonego.<br />
Stosowane przez zakłady ubezpieczeń środki i metody oceny <strong>ryzyka</strong> powinny spełniać podstawowe<br />
warunki:<br />
- mierzyć wpływ każdego czynnika <strong>ryzyka</strong>,<br />
- szacować łączny wpływ wszystkich czynników,<br />
- określać sprawiedliwe wyniki,<br />
- być względnie proste i tanie w użyciu 18 .<br />
Do podstawowych środków oceny <strong>ryzyka</strong> stosowanych przez towarzystwa ubezpieczeń <strong>na</strong> <strong>życie</strong> <strong>na</strong>leżą:<br />
- ankiety medyczne,<br />
15 Tamże, s. 72-73.<br />
16 Tamże, s. 73-74.<br />
17 Tamże, s. 74.<br />
18 Tamże, s. 75.<br />
86
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
- badania lekarskie,<br />
- testy medyczne.<br />
Ankieta medycz<strong>na</strong> jest jedną z <strong>na</strong>jtańszych i <strong>na</strong>jczęściej używanych środków w procesie oceny <strong>ryzyka</strong>.<br />
Składa się zwykle z trzech części: ogólnej, medycznej i końcowej. Ankiety ogólne przez<strong>na</strong>czone są dla<br />
osób reprezentujących niskie ryzyko, zaś szczegółowe dla osób starszych.<br />
Badania lekarskie jako środek oceny <strong>ryzyka</strong> pojawiły się dość późno, bo dopiero <strong>na</strong> początku XX wieku.<br />
Wcześniej zamiast wizyty u lekarza stosowano wizytę w biurach towarzystw ubezpieczeniowych,<br />
gdzie pracownicy przeprowadzali wywiad z ubezpieczonymi.<br />
Testy medyczne są uzupełnieniem badań lekarskich i stosuje się je tylko wtedy gdy badania lekarskie<br />
nie dają jednoz<strong>na</strong>cznej opinii <strong>na</strong> temat oceny <strong>ryzyka</strong>. Obejmują one badania np. a<strong>na</strong>liz krwi, RTG klatki<br />
piersiowej, EKG itp.<br />
Informacje zgromadzone za pomocą różnych środków oceny podlegają przetworzeniu przy użyciu<br />
określonych metod. Do metod przetwarzania informacji <strong>na</strong> temat oceny <strong>ryzyka</strong> <strong>na</strong>leżą:<br />
1. system numeryczny (pojawił się w praktyce ubezpieczeniowej w latach 20-tych bieżącego stulecia i<br />
opiera się on <strong>na</strong> trzech założeniach:<br />
- istnieje wiele czynników <strong>ryzyka</strong> wpływających <strong>na</strong> prawdopodobieństwa zgonu ubezpieczonego;<br />
- wpływ każdego z nich moż<strong>na</strong> ustalić statystycznie;<br />
- każdemu czynnikowi może być przypisa<strong>na</strong> liczba mierząca jego wpływ <strong>na</strong> prawdopodobieństwo<br />
zgonu danej osoby);<br />
2. metoda dodatku do wieku (ryzyko dodatkowego zgonu jest wyrażone jako stały dodatek do rzeczywistego<br />
wieku ubezpieczonego),<br />
3. metoda dodatku do umieralności (oparta <strong>na</strong> podwyższeniu współczynnika śmiertelności o stałą<br />
wielkość dla ujęcia <strong>ryzyka</strong> dodatkowego) 19 .<br />
6. Proces oceny <strong>ryzyka</strong> i jego przebieg<br />
Proces oceny <strong>ryzyka</strong> odbywa się w trzech etapach: etap przedwstępny, wstępny i końcowy.<br />
Etap przedwstępny realizuje się przed otrzymaniem wniosku ubezpieczeniowego. Jego istotą jest<br />
określenie grupy klientów docelowych, którzy będą przedmiotem penetracji zakładu ubezpieczeń.<br />
Etap ten dokonuje się przy rynkowym pozycjonowaniu firmy.<br />
Etap wstępny to rzeczywisty moment rozpoczęcia procesu oceny. Dokonywany jest <strong>na</strong>jpierw <strong>na</strong> etapie<br />
selekcji przez agenta, a <strong>na</strong>stępnie w trakcie spotkań z klientami. Stąd agenci odgrywają ważną<br />
role w procesie oceny <strong>ryzyka</strong>, bowiem muszą oni zadbać o poprawne wypełnienie ankiety przez potencjalnych<br />
klientów, a także o czytelne i wyczerpujące omówienie problemów zdrowotnych ubezpieczającego<br />
się.<br />
19 Tamże, s. 75-78.<br />
87
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
Końcowy etap, etap zasadniczy odbywa się z reguły w centrali towarzystwa ubezpieczeniowego. Polega<br />
on <strong>na</strong> sprawdzeniu ankiety oraz informacji uzyskanych od agenta, a <strong>na</strong>stępnie <strong>na</strong> wyszacowaniu<br />
<strong>ryzyka</strong> oraz ostatecznym ustaleniu składki ubezpieczeniowej. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek<br />
wątpliwości mogą być zlecone badania lekarskie, testy medyczne, bądź skorzystanie z dodatkowych<br />
źródeł informacji o stanie zdrowia potencjalnego klienta 20 .<br />
7. Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> grupowych, a <strong>oce<strong>na</strong></strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> zdrowotnych<br />
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> grupowych przebiega w zupełnie innym stopniu niż <strong>oce<strong>na</strong></strong> <strong>ryzyka</strong><br />
w <strong>ubezpieczeniach</strong> indywidualnych. W przypadku ubezpieczeń indywidualnych przedmiotem oceny<br />
jest indywidulany wnioskodawca, <strong>na</strong>tomiast w <strong>ubezpieczeniach</strong> grupowych przedmiotem oceny jest<br />
grupa. Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> nie będzie tu obejmować cech poszczególnych członków grupy, lecz punktem<br />
odniesienia będzie ryzyko całej grupy 21 .<br />
Podstawowym celem oceny <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> grupowych jest zapewnienie, że ubezpieczo<strong>na</strong><br />
grupa lub ich suma odpowiada standardom <strong>ryzyka</strong>. Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> odbywa się <strong>na</strong> podstawie określonych<br />
środków, takich jak informacji dostarczanych przez pracodawcę oraz deklaracji członków grupy.<br />
Przy ocenie <strong>ryzyka</strong> <strong>na</strong>leży brać pod uwagę takie elementy jak:<br />
- charakter grupy,<br />
- poziom uczestnictwa,<br />
- rozkład wieku w grupie,<br />
- poziom ochrony ubezpieczeniowej,<br />
- rozmiar grupy,<br />
- ryzyko zawodowe 22 .<br />
Przy ocenie charakteru grupy szczególne z<strong>na</strong>czenia ma ustalenie czy nie stworzono jej celowo dla<br />
zakupu pakietu ubezpieczeniowego. Ponieważ w takim przypadku prawdopodobieństwo antyselekcji<br />
będzie dość wysokie.<br />
Poziom uczestnictwa jest niezbędny dla zmniejszenia antyselekcji. Istotne jest, aby w programie<br />
ubezpieczeniowym uczestniczyła z<strong>na</strong>cz<strong>na</strong> procentowo część grupy. Warto zauważyć, że im mniejsza<br />
grupa, tym poziom partycypacji jest wyższy.<br />
Rozkład wieku w grupie jest ważnym czynnikiem określającym poziom <strong>ryzyka</strong>, ponieważ brak szans<br />
<strong>na</strong>boru nowych, młodych członków powoduje wzrost średniego wieku grupy, a także poziomu jej<br />
szkodowości. Niezbędne więc jest, aby tworzo<strong>na</strong> grupa miała charakter dy<strong>na</strong>miczny.<br />
20 E. Stroiński, Ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong>. Teoria i praktyka, Poltex, Warszawa 2004, s. 447.<br />
21 Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń…, dz. cyt., s. 79.<br />
22 Tamże, s. 80.<br />
88
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
Kolejną kwestią wpływającą <strong>na</strong> ryzyko ubezpieczeniowe grupy jest wyrów<strong>na</strong>ny poziom ochrony<br />
ubezpieczeniowej stosowany przez członków grupy. Stosowanie standardów o wyższym poziomie<br />
wśród niektórych członków grupy może w konsekwencji prowadzić do hazardu moralnego 23 .<br />
W przypadku małych grup (poniżej 10 osób) mogą być zastosowane odmienne procedury postępowania.<br />
Może to dotyczyć np. podwyższenia wymaganego poziomu partycypacji. Innym rozwiązaniem<br />
jest dokonywanie indywidualnej oceny <strong>ryzyka</strong> dla członków grupy 24 .<br />
Ryzyko zawodowe, jako kolejny element przy ocenie <strong>ryzyka</strong> staje się niebezpieczne w przypadku jego<br />
kumulacji. Wówczas może być potrzeb<strong>na</strong> podwyżka składek.<br />
Dla zmniejszenia negatywnej selekcji <strong>ryzyka</strong> oraz zmniejszenia hazardu duchowego 25 stosuje się wiele<br />
rozwiązań zabezpieczających, obejmują one w szczególności:<br />
- minimalne rozmiary grupy,<br />
- stosowanie okresu karencji,<br />
- stosowanie minimalnego okresu zatrudnienia 26 .<br />
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> zdrowotnych przebiega w sposób zbliżony jak <strong>oce<strong>na</strong></strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong><br />
<strong>na</strong> <strong>życie</strong>. W obydwu przypadkach stosowane są te same metody i <strong>na</strong>rzędzia. Jed<strong>na</strong>kże są<br />
pewne wyjątki, <strong>na</strong> które <strong>na</strong>leży zwrócić uwagę.<br />
Podstawowym instrumentem oceny <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> zdrowotnych są tablice zachorowalności,<br />
<strong>na</strong>tomiast w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong> stosuje się tablice wymieralności 27 .<br />
W <strong>ubezpieczeniach</strong> zdrowotnych duże z<strong>na</strong>czenie wśród czynników <strong>ryzyka</strong> ma zawód ubezpieczonego<br />
oraz antyselekcja i hazard duchowy. Rodzaj wykonywanego zawodu może wpływać <strong>na</strong> ryzyko zdrowotne,<br />
a jego poziom określany jest zarówno poprzez ryzyko wypadków jak i choroby.<br />
Antyselekcja jest szczególnie groźnym zjawiskiem w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong>. Bowiem może się okazać,<br />
że wiele osób <strong>na</strong>będzie ubezpieczenie zdrowotne będąc świadomym istnienia pewnych faktów,<br />
które wpływają <strong>na</strong> intensywność korzystania z ochrony ubezpieczeniowej. Informacje te mogą być<br />
niez<strong>na</strong>ne zakładowi ubezpieczeń.<br />
Wypadki ubezpieczeniowe związane z ubezpieczeniami zdrowotnymi są subiektywne, oz<strong>na</strong>cza to, że<br />
występuje tutaj duże ryzyko wystąpienia hazardu duchowego, którego końcowym efektem jest <strong>na</strong>dmierne<br />
korzystanie ze świadczeń z zakresu ochrony zdrowia 28 .<br />
23 Hazard moralny stanowi zespół warunków podmiotowych danej osoby, wyrażających się w negatywnych<br />
tendencjach charakterologicznych czy osobowościowych, takich jak nieuczciwość lub skłonność do defraudacji.<br />
Hazard moralny jest bardzo trudny do rozpoz<strong>na</strong>nia. Może jed<strong>na</strong>k być eliminowany przez pewne środki prawne i<br />
techniczno-ubezpieczeniowe, np. regres ubezpieczeniowy, kary w postaci wzrostu składki za spowodowanie<br />
wypadku, rozwiązanie umowy.<br />
24 Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń…, dz. cyt., s. 80.<br />
25 Hazard duchowy jest związany z negatywną reakcją ubezpieczonego <strong>na</strong> fakt posiadania ochrony ubezpieczeniowej.<br />
26 Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń…, dz. cyt., s.81.<br />
27 Tamże, s.83.<br />
28 Tamże.<br />
89
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong><br />
Zakończenie<br />
Ryzyko to zjawisko nierozerwalnie związane z każdą formą aktywności, stąd też jest dziś obecne<br />
w życiu każdego człowieka.<br />
Ryzyko jak już wspomniano to pojęcie bardzo szerokie. Jed<strong>na</strong>kże moż<strong>na</strong> je zinterpretować jako „niepewność”,<br />
którą da się zmierzyć. Odgrywa ono szczególną rolę w <strong>ubezpieczeniach</strong>, które bez niego<br />
nie mogłyby funkcjonować.<br />
Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> jak już wspomniano to jed<strong>na</strong> z podstawowych funkcji realizowanych w towarzystwie<br />
ubezpieczeń. Środki i metody oceny <strong>ryzyka</strong> powinny być przede wszystkim podporządkowane realizacji<br />
strategii <strong>ryzyka</strong> firmy. Po<strong>na</strong>dto powinny zależeć od <strong>ryzyka</strong> ubezpieczeniowego, które wiążą się<br />
z sumą ubezpieczenia i wiekiem ubezpieczonego.<br />
Każde towarzystwo ubezpieczeniowe dokonuje oceny <strong>ryzyka</strong> przed zawarciem umowy ubezpieczenia.<br />
Im wyższe jest ryzyko, tym wyższa jest składka, czyli ce<strong>na</strong> za udzielenie ochrony. Pod uwagę bierze się<br />
wiele czynników, tj. wiek czy np. stan zdrowia przyszłego Ubezpieczonego. Często przekazane informacje<br />
weryfikowane są np. poprzez przeprowadzenie dodatkowych badań lekarskich.<br />
Należy również zauważyć, że <strong>oce<strong>na</strong></strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> grupowych przebiega w zupełnie inny<br />
sposób niż <strong>oce<strong>na</strong></strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> indywidualnych, <strong>na</strong>tomiast Oce<strong>na</strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong><br />
zdrowotnych przebiega w sposób zbliżony jak <strong>oce<strong>na</strong></strong> <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong>.<br />
Bibliografia<br />
1. http://www.lepszezdrowie.info/edytorial3-profilaktyka.htm<br />
2. http://www.ryzyko.pl<br />
3. http://www.ubezpieczenia.comarch.pl<br />
4. Jasiulewicz H., Underwriting w <strong>ubezpieczeniach</strong> <strong>na</strong> <strong>życie</strong>, [w:] S. Ostatewicz (red.), Metody oceny i<br />
porządkowania <strong>ryzyka</strong> w <strong>ubezpieczeniach</strong> życiowych, Wyd. AE, Wrocław 2000, s.117.<br />
5. Jedy<strong>na</strong>k P., Underwriting jako funkcja firmy ubezpieczeniowej, „Wiadomości Ubezpieczeniowe”,<br />
2000, nr 3/4<br />
6. Kwiecień I., A<strong>na</strong>liza kontraktu ubezpieczeniowego, [w:] W. Ronka-Chmielowiec (red.), Ubezpieczenia.<br />
Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa 2002<br />
7. Monkiewicz J., Podstawy ubezpieczeń. Tom 2 – Produkty, Wyd. Poltext, Warszawa 2001<br />
8. Ronka-Chmielowiec W., Ryzyko jako przedmiot ubezpieczenia, [w;] W. Ronka-Chmielowiec (red.),<br />
Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, PWE, Warszawa 2002<br />
9. Stroiński E., Ubezpieczenia <strong>na</strong> <strong>życie</strong>. Teoria i praktyka, Poltex, Warszawa 2004<br />
90