Full text (PDF) - Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera

32 W. Domański, Z. Makles Nr 1wprowadzanych do klejów jest zwiększenie adhezji,polepszenie odporności termicznej, przeciwdziałaniestarzeniu się kleju, zwiększenie sił wiążących i stabilizowaniespoin (1,2).Na rynku są dostępne kleje rozpuszczalnikowe jednoskładnikowei dwuskładnikowe. Kleje dwuskładnikoweto kompozycje dwóch mieszanin, w których jednazawiera polimer oraz różnego rodzaju dodatki, a drugato roztwór substancji wulkanizujących, utwardzającychi stabilizujących.Kleje rozpuszczalnikowe nanosi się ręcznie lub maszynowo.Ręcznie klej jest rozprowadzany za pomocąpędzla, wałka, gąbki lub tamponu. Do maszynowegonanoszenia kleju stosuje się wałki, rolki, wałki ryflowane,rakle i szczotki. Maszynowo klej jest równieżnanoszony poprzez natrysk, nalewanie i zanurzanie.Rozprowadzanie kleju powinno odbywać się na stanowiskachwyposażonych w wentylację wyciągową. Kleje,w których rozpuszczalnikiem są związki organiczne,możemy zakwalifikować do trzech klas pod względemszkodliwego oddziaływania na organizm człowieka:• kleje wysokotoksyczne – rozpuszczalnikami są homologibenzenu (np. toluen, etylobenzen, ksyleny),• kleje średniotoksyczne – rozpuszczalnikami są chlorowanealkany (np. chlorek metylenu),• kleje niskotoksyczne – rozpuszczalnikami są alkany,cykloalkany, ketony, estry (np. benzyna ekstrakcyjna,n-heptan, cykloheksan, metyloetyloketon, octan etylu).Rodzaj i ilość czynników chemicznych w środowiskupracy zależy od stosowanych surowców i materiałów,ich jakości, wykonywanych operacji, wyposażeniatechnicznego stanowiska pracy itp. Badania Qu i wsp.przeprowadzone na 130 stanowiskach pracy w fabrykachobuwia i kleju wykazały narażenie pracownikówna pary benzenu (3). Z kolei Vermeulen i wsp. (4) wykazali,że pracownicy w chińskich fabrykach obuwia stosującykleje i rozpuszczalniki narażeni są na działaniepar benzenu i toluenu. Karacic i Skender (5) wskazująna obecność benzenu w powietrzu w fabrykach obuwia,który może pochodzić od klejów stosowanych w procesieprodukcji, rozpuszczalników i farb, mimo że producencitych wyrobów deklarowali niestosowanie benzenuw ich produktach.Badania przeprowadzone przez zespół Agnesiego(6) w 105 fabrykach obuwia we Włoszech na 337 stanowiskachklejenia wykazały, że na około 10% badanychstanowisk pracy występuje n-heksan. Ponadto w powietrzuna wielu stanowiskach pracy stwierdzono obecnośćoctanu etylu, cykloheksanu, izomerów heksanu,ketonu metyloetylowego, heptanu i acetonu. Perbellinii wsp. (7) zbadali 43 kleje i 22 rozpuszczalniki stosowanew operacjach klejenia. W większości klejów zidentyfikowaliaceton, octan etylu i cykloheksan. Cykloheksanwystępował w 40% zbadanych rozpuszczalników, ketonmetyloetylowy, 3-metylopenten i 2-metylopentenw 45–52% próbkach kleju, a heksan w 10% zbadanychklejów. We wszystkich badanych rozpuszczalnikach zidentyfikowanoaceton, octan etylu, dichlorometan i ketonmetyloetylowy. Podobne badania przeprowadzoneprzez zespół Buiattiego (8) wykazały, że w rozpuszczalnikachn-heksan stanowi 40–99,5%, niskowrzące związkialifatyczne – 7–54%, octan etylu – 15–44%, trichloroetylen– 0,42–45,3%, a n-heptan – 7–10%. Benzen, tolueni ksyleny występują w ilościach śladowych, poniżej 1%.Badania przeprowadzone we francuskich zakładachstosujących kleje rozpuszczalnikowe wykazały, żew 479 przypadkach na 1964 zbadanych pracownicy bylinarażeni na działanie klejów, które powodowały podrażnienieskóry i błon śluzowych oraz układu pokarmowego(9). Badania Quintanilla (10) przeprowadzonew 166 hiszpańskich fabrykach stosujących kleje wykazaływ większości zakładów wysokie stężenia n-heksanu i toluenuw powietrzu na stanowiskach pracy. Badania przeprowadzoneprzez Nevesa i wsp. (11) wykazały, że w powietrzuna stanowiskach pracy, na których stosowane sąkleje rozpuszczalnikowe, występuje około 20 różnychzwiązków chemicznych. W większości zbadanych próbekpowietrza zidentyfikowano n-heksan, toluen i aceton.Obecność substancji chemicznych w powietrzu orazbezpośredni kontakt preparatów klejowych ze skórą prowadzido licznych zmian chorobowych pracowników.Zmiany alergiczne, dermatozy stwierdzono u pracownikównarażonych na działanie klejów zawierającychbutapren (12,13). U pracowników wykonujących pracez klejami rozpuszczalnikowymi zaobserwowano zmianyw morfologii krwi, takie jak niedobarwliwość i spadekliczby leukocytów (12,14,15). Wśród pracowników narażonychna działanie rozpuszczalników emitowanychz kompozycji klejowych obserwowano przypadki leukemii(14,16), raka wątroby, płuc (14,16,17) i zmiany chorobowenerek (18). Badania wykonane przez De Rosai wsp. (19) oraz Lehmana i Heinego (20) wykazały występowanieefektów neurotoksycznych u pracownikównarażonych na działanie rozpuszczalników.MATERIAŁ I METODYIdentyfikacje i ocenę stężenia substancji chemicznychwystępujących w procesach klejenia klejami rozpuszczalnikowymiprzeprowadzono w zakładach przemysłu