Full text (PDF) - Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera

More documents

Recommendations

Info

32 W. Domański, Z. Makles Nr 1wprowadzanych do klejów jest zwiększenie adhezji,polepszenie odporności termicznej, przeciwdziałaniestarzeniu się kleju, zwiększenie sił wiążących i stabilizowaniespoin (1,2).Na rynku są dostępne kleje rozpuszczalnikowe jednoskładnikowei dwuskładnikowe. Kleje dwuskładnikoweto kompozycje dwóch mieszanin, w których jednazawiera polimer oraz różnego rodzaju dodatki, a drugato roztwór substancji wulkanizujących, utwardzającychi stabilizujących.Kleje rozpuszczalnikowe nanosi się ręcznie lub maszynowo.Ręcznie klej jest rozprowadzany za pomocąpędzla, wałka, gąbki lub tamponu. Do maszynowegonanoszenia kleju stosuje się wałki, rolki, wałki ryflowane,rakle i szczotki. Maszynowo klej jest równieżnanoszony poprzez natrysk, nalewanie i zanurzanie.Rozprowadzanie kleju powinno odbywać się na stanowiskachwyposażonych w wentylację wyciągową. Kleje,w których rozpuszczalnikiem są związki organiczne,możemy zakwalifikować do trzech klas pod względemszkodliwego oddziaływania na organizm człowieka:• kleje wysokotoksyczne – rozpuszczalnikami są homologibenzenu (np. toluen, etylobenzen, ksyleny),• kleje średniotoksyczne – rozpuszczalnikami są chlorowanealkany (np. chlorek metylenu),• kleje niskotoksyczne – rozpuszczalnikami są alkany,cykloalkany, ketony, estry (np. benzyna ekstrakcyjna,n-heptan, cykloheksan, metyloetyloketon, octan etylu).Rodzaj i ilość czynników chemicznych w środowiskupracy zależy od stosowanych surowców i materiałów,ich jakości, wykonywanych operacji, wyposażeniatechnicznego stanowiska pracy itp. Badania Qu i wsp.przeprowadzone na 130 stanowiskach pracy w fabrykachobuwia i kleju wykazały narażenie pracownikówna pary benzenu (3). Z kolei Vermeulen i wsp. (4) wykazali,że pracownicy w chińskich fabrykach obuwia stosującykleje i rozpuszczalniki narażeni są na działaniepar benzenu i toluenu. Karacic i Skender (5) wskazująna obecność benzenu w powietrzu w fabrykach obuwia,który może pochodzić od klejów stosowanych w procesieprodukcji, rozpuszczalników i farb, mimo że producencitych wyrobów deklarowali niestosowanie benzenuw ich produktach.Badania przeprowadzone przez zespół Agnesiego(6) w 105 fabrykach obuwia we Włoszech na 337 stanowiskachklejenia wykazały, że na około 10% badanychstanowisk pracy występuje n-heksan. Ponadto w powietrzuna wielu stanowiskach pracy stwierdzono obecnośćoctanu etylu, cykloheksanu, izomerów heksanu,ketonu metyloetylowego, heptanu i acetonu. Perbellinii wsp. (7) zbadali 43 kleje i 22 rozpuszczalniki stosowanew operacjach klejenia. W większości klejów zidentyfikowaliaceton, octan etylu i cykloheksan. Cykloheksanwystępował w 40% zbadanych rozpuszczalników, ketonmetyloetylowy, 3-metylopenten i 2-metylopentenw 45–52% próbkach kleju, a heksan w 10% zbadanychklejów. We wszystkich badanych rozpuszczalnikach zidentyfikowanoaceton, octan etylu, dichlorometan i ketonmetyloetylowy. Podobne badania przeprowadzoneprzez zespół Buiattiego (8) wykazały, że w rozpuszczalnikachn-heksan stanowi 40–99,5%, niskowrzące związkialifatyczne – 7–54%, octan etylu – 15–44%, trichloroetylen– 0,42–45,3%, a n-heptan – 7–10%. Benzen, tolueni ksyleny występują w ilościach śladowych, poniżej 1%.Badania przeprowadzone we francuskich zakładachstosujących kleje rozpuszczalnikowe wykazały, żew 479 przypadkach na 1964 zbadanych pracownicy bylinarażeni na działanie klejów, które powodowały podrażnienieskóry i błon śluzowych oraz układu pokarmowego(9). Badania Quintanilla (10) przeprowadzonew 166 hiszpańskich fabrykach stosujących kleje wykazaływ większości zakładów wysokie stężenia n-heksanu i toluenuw powietrzu na stanowiskach pracy. Badania przeprowadzoneprzez Nevesa i wsp. (11) wykazały, że w powietrzuna stanowiskach pracy, na których stosowane sąkleje rozpuszczalnikowe, występuje około 20 różnychzwiązków chemicznych. W większości zbadanych próbekpowietrza zidentyfikowano n-heksan, toluen i aceton.Obecność substancji chemicznych w powietrzu orazbezpośredni kontakt preparatów klejowych ze skórą prowadzido licznych zmian chorobowych pracowników.Zmiany alergiczne, dermatozy stwierdzono u pracownikównarażonych na działanie klejów zawierającychbutapren (12,13). U pracowników wykonujących pracez klejami rozpuszczalnikowymi zaobserwowano zmianyw morfologii krwi, takie jak niedobarwliwość i spadekliczby leukocytów (12,14,15). Wśród pracowników narażonychna działanie rozpuszczalników emitowanychz kompozycji klejowych obserwowano przypadki leukemii(14,16), raka wątroby, płuc (14,16,17) i zmiany chorobowenerek (18). Badania wykonane przez De Rosai wsp. (19) oraz Lehmana i Heinego (20) wykazały występowanieefektów neurotoksycznych u pracownikównarażonych na działanie rozpuszczalników.MATERIAŁ I METODYIdentyfikacje i ocenę stężenia substancji chemicznychwystępujących w procesach klejenia klejami rozpuszczalnikowymiprzeprowadzono w zakładach przemysłu
Nr 1 Zagrożenia substancjami chemicznymi33obuwniczego na 33 stanowiskach pracy, na których wykonywanooperacje klejenia i szycia elementów uprzedniosklejonych. Identyfikację substancji chemicznychwydzielających się z klejów zbadano dla 6 różnych klejówrozpuszczalnikowych.Do identyfikacji związków chemicznych w próbkachpowietrza pobranych na stanowiskach pracy wykorzystanochromatograf gazowy wyposażony w komorę nastrzykową(split-splitless), pracującą w układzie splitless,kolumnę kapilarną HP-1MS (60 m´0,32 mm´0,52 µm)i spektrometr masowy. Do identyfikacji związków chemicznychemitowanych z klejów zastosowano technikęmikroekstrakcji do fazy stałej (SPME). Za pomocą tegozestawu przygotowano i analizowano próbki.Do oznaczania stężeń wybranych par rozpuszczalnikówwystępujących w powietrzu na stanowiskach klejeniazastosowano metodę chromatografii gazowej. Dojednoczesnego oznaczania par benzenu, cykloheksanu,etylobezenu, n-heksanu, metylocykloheksanu i toluenuzastosowano metodę opracowaną w CentralnymInstytucie Ochrony Pracy – Państwowym InstytucieBadawczym (21). Badania stężenia acetonu i octanu butyluwykonano z użyciem metody analitycznej opisanejw Polskiej Normie PN-Z-04023-02:1989 (22).Wskaźniki narażenia zawodowego obliczono wedługzasad opisanych w Polskiej Normie PN-Z-04008-7:2002 (23) i porównywano z normatywami higienicznymi(24). Do oceny narażenia na działanie kilkuczynników chemicznych niewykazujących własnościrakotwórczych, mutagennych lub szkodliwego oddziaływaniana rozrodczość zastosowano wskaźnik łącznegonarażenia (WLN), który jest sumą kolejnych ilorazówstężenia badanego związku do jego najwyższegodopuszczalnego stężenia (NDS). Wskaźnik łącznegonarażenia zdefiniowano poniższym wzorem:gdzie:C w1, C w2, …, C wn– obliczone wskaźniki narażenia [mg/m 3 ],NDS 1,NDS 2, …, NDS n– najwyższe dopuszczalne stężenia analizowanychzwiązków chemicznych [mg/m 3 ].Ryzyko zawodowe stwarzane przez czynnik chemicznyjest definiowane jako prawdopodobieństwo(możliwość) wystąpienia potencjalnej szkody zdrowotnejw warunkach stosowania czynnika chemicznego lubnarażenia na czynnik chemiczny w miejscu pracy (25).Kryteria oceny ryzyka zawodowego związanego z narażenieminhalacyjnym na szkodliwe substancje chemicznepodano w tabeli 1. (26).WYNIKIW tabeli 2. przedstawiono najczęściej identyfikowanesubstancje lotne emitowane z klejów rozpuszczalnikowych.Tabela 1. Kryteria do oceny ryzyka na czynniki chemiczneTable 1. Criteria for estimating risk posed by chemical substancesKryteriaCriterionRyzyko oszacowaneEstimated riskRyzyko dopuszczalneAcceptable riskdla wszystkich substancji chemicznych z wyjątkiem substancji rakotwórczych i mutagennychfor all chemical substances except for carcinogenic and mutagenic substancesP NDS> 1 NDS lub / or P NDCh> 1 NDSCh lub / or P NDSP> 1 NDSP lub / or duże / high niedopuszczalne / unacceptable0,5 NDS < P NDS≤ 1 NDS i/and 0,5 NDSCh < P NDSCh≤ 1 NDSCh lub / średnie / medium dopuszczalne / acceptable/ or 0,5 NDS < P NDS≤ 1 NDS i/and 0,5 NDSP < P NDSP≤ 1 NDSP lub // or 0,5 NDS < P NDS≤ 1 NDSP NDS≤ 0,5 NDS i P NDSCh≤ 0,5 NDSCh lub // or P NDS≤ 0,5 NDS i P NDSP≤ 0,5 NDSP lub / or P NDS≤ 0,5 NDS małe / lowdla substancji rakotwórczych i mutagennychfor carcinogenic and mutagenic substancesP NDS≥ 0,1 NDS duże / high niedopuszczalne / unacceptableP NDS< 0,1 NDS średnie / medium dopuszczalne / acceptableP NDS– wskaźnik narażenia umożliwiający ocenę średniego stężenia ważonego dla całej zmiany / exposure coefficient for estimating time weighted average.P NDSCh– wskaźnik narażenia umożliwiający ocenę stężenia chwilowego / exposure coefficient for estimating short- term exposure limit.P NDSP– wskaźnik narażenia umożliwiający ocenę stężenia pułapowego / exposure coefficient for estimating ceiling limit value.
Page 1: Medycyna Pracy 2012;63(1):31-38© I
Page 5 and 6: Nr 1 Zagrożenia substancjami chemi
Page 7 and 8: Nr 1 Zagrożenia substancjami chemi

Full text (PDF) - Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?