Azǝrbaycan tǝhsili: yaxın keçmişǝ, bu günǝ vǝ gǝlǝcǝyǝ bir baxış

müstəqilliyidir, bütün fəaliyyət istiqamətləri üzrə sərbəstliyidir, yəni universitetdə rektor, prorektor, kafedramüdiri, dekan, müəllim öz vəzifə funksiyalarını sərbəst icra etməli, qərarlar isə kollegial qəbul edilməlidir.Ali təhsilin inkişafı sahəsində tədbirlərin daha sistemli şəkildə aparılması, bütün maraqlı tərəflərin rəy vətəkliflərinin dinlənilməsi məqsədilə yaxın günlərdə ali təhsillə bağlı "dəyirmi masa"nın keçirilməsi ilə əlaqədarhazırlıq işləri görürük. Bu məqsədlə mütəxəssislərdən ibarət işçi qrupu da yaratmışıq, bir neçə dəfə yığışıbmüzakirələr aparmışıq. Mən bu "dəyirmi masa"ya çox ciddi əhəmiyyət verirəm. İstəyirəm ki, keçiriləcək bu tədbirAzərbaycanın ali təhsil tarixində yaddaqalan bir hadisə olsun. "Dəyimi masa"da irəli sürüləcək təkliflər və tövsiyələrəsasında ali təhsilin inkişafı ilə bağlı real mexanizmlər işləyib hazırlamalıyıq. Bu mexanizmləri hazırlamaq üçünisə, ilk növbədə, ölkəmizdə ali təhsil sahəsində mövcud vəziyyəti öyrənməli, əsaslı təhlillər aparmalı,universitetlərimizdəki vəziyyəti dünyanın aparıcı ali təhsil müəssisələri ilə müqayisə etməliyik. Bu istiqamətdə artıqbir sıra müqayisəli təhlillər aparmış, bir sıra ciddi problemləri aşkar etmişik. Onlardan bəziləri ilə ictimaiyyəti tanışetmək istəyirəm.Araşdırmalar göstərdi ki, qonşu Gürcüstanda 1 ali məktəbmüəlliminə 25,5, çexiyada 20,4, Estoniyada 16, Ukraynada 14,1,Azərbaycanda isə 7,3 tələbə düşür. Göründüyü kimi, ölkəmizdəmüəllimlərin sayı qonşu ölkələrlə müqayisədə 3-4 dəfə çoxdur.Yəni ehtiyac olmadan müəllimlər işə götürüldüyündən dövlətbüdcəsindən ayrılan vəsaiti real tələbatdan dəfələrlə artıq saydamüəllimlər arasında bölmək məcburiyyətində qalmışıq. Əlbəttə,mən onun tərəfdarı deyiləm ki, minlərlə müəllimi işsiz qoyaq.Lakin süni sıxlığın yaradılması da keyfiyyətli təhsilə mane olanamillərdən biridir. Bununla əlaqədar hər zaman dediyim bir fikriyenidən təkrarlamaq istəyirəm ki, bu məsələdə yeganə çıxış yolutəhsil müəssisələrinin adambaşına maliyyələşmə sisteminəkeçməsidir. Belə olarsa, həmin problem öz-özünə həll olunacaq.Başqa bir məqamı vurğulamaq istəyirəm. ölkənin 24 dövlət aliməktəbində 12 minə yaxın professor-müəllim heyəti çalışır. Onlardan 656 nəfərinin yaşı 30-dək, 2016 nəfərinin30-40-dək, 2500 nəfərinin 40-50-dək, 2957 nəfərinin 50-60-dək, 3700 nəfərinin yaşı isə 60-dan yuxarıdır.Göründüyü kimi, ali məktəblərimizdə gənc alimlərin sayı çox azdır, 30 yaşadək müəllimlər arasında bir nəfərin dəelmlər doktoru dərəcəsi yoxdur. Deməli, elmi dərəcəsi, elmi adı olan ali məktəb müəllimlərinin əksəriyyəti yaşlıadamlardır. Bu barədə ciddi düşünməli, kadrların seçilib yerləşdirilməsi sahəsində siyasətimizdə ciddi korrektələretməliyik. Dünyada davamlı inkişaf səviyyəsi müəyyənləşdirilərkən hər bir ölkədə əhalinin sayına nisbətən alitəhsillilərin çəkisi əsas indikator kimi nəzərə alınır. Bu sahədə aparılan təhlillər göstərir ki, Azərbaycanda alitəhsilin kütləviliyi sahəsində digər ölkələrlə müqayisədə gerilik müşahidə olunur. Hazırda hər 10 min əhaliyə ABŞda445, Böyük Britaniyada 276, Almaniyada 240, Yaponiyada 233, MDB ölkələrindən Qazaxıstanda 510, Rusiyada449, Qırğızıstanda 447, Moldovada 351, Gürcüstanda 321, Ermənistanda 304 tələbə düşür. Azərbaycanda isə bugöstərici 152 tələbədir.Həmin ölkələr üzrə əhalinin ümumi sayına tələbə nisbəti də Azərbaycandakından xeyli yüksəkdir. Belə ki, bunisbət Rusiyada 5,1, Qazaxıstanda 5,0, Gürcüstanda 3,2, Azərbaycanda 1,6 faizdir. Həmin göstərici üzrə MDBölkələri arasında Azərbaycan yalnız özbəkistanı (1%) və Türkmənistanı (0,2%) qabaqlayır. Bununla belə,respublikanın iqtisadi inkişaf tempi, hökumətin təhsilə diqqət və qayğısı, təhsil sahəsində əldə edilmiş beynəlxalqtəcrübə və əhalinin marağı və təhsilalma imkanlarının genişləndirilməsi zəruriliyi keyfiyyətə xələl gətirməmək,təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasını genişləndirmək şərtilə əhalinin hər 10 min nəfəri üzrə aliməktəblərdə təhsil alan tələbələrin sayının, əhali sayına tələbə nisbətinin artırılması istiqamətində səmərəliaddımların atılması da qarşıda duran vəzifələrdəndir.Daha bir vacib məsələyə toxunmaq istəyirəm. Dünyada ali məktəblərin reytinqi müəyyənləşdirilərkən bir neçəamil əsas götürülür. Bu amillərdən biri həmin universitetlərdə ali təhsilin ikinci pilləsində, yəni magistratura