Kolejki„Za czym kolejka ta stoi? Po szarość, po szarość, po szarość” 47 . Kolejka to kolejna z cechcharakterystycznych sklepów z okresu <strong>PRL</strong>, stąd zresztą popularne do dziś powiedzenie„Kolejka jak po mięso”, które powstało właśnie w <strong>czasach</strong> <strong>PRL</strong>, kiedy mięso było towaremdeficytowym, bardzo poŜądanym, po który wyczekiwano właśnie w bardzo długichkolejkach. Kolejki określano takŜe, nieco archaicznie, mianem "ogonka" (zgodnie ze słowamipopularnej w pierwszych latach powojennych piosenki: Poznałem cię w ogonku / Gdziecukier sprzedawali / Obojeśmy się pchali / Nic nie dostali...) 48 .49Kolejki ustawiały się przed sklepami w zasadzie od początku istnienia <strong>PRL</strong>’u, chyba, Ŝebył to akurat okres, w którym władze potrafiły zaspokoić potrzeby konsumpcyjnespołeczeństwa. Pomijając jednak okres pierwszych lat po zakończeniu II wojny światowej,kolejki stały się zjawiskiem powszechnym w drugiej połowie lat 70. a zwłaszcza na początkulat 80., kiedy to kolejki ustawiały się nawet po papier toaletowy. Nigdy wcześniej ani późniejteŜ nie osiągały takich rozmiarów. Jak podaje Leksykon <strong>PRL</strong> 50 „ powszechność kolejek orazwydłuŜający się czas przebywania w nich (niekiedy trwający nawet kilka dni!) spowodowaływypracowanie przez "kolejkowiczów" własnych form organizacyjnych, porządkujących47 Bryll E., Psalm czekających w kolejce [w:] Umowa o kartki, p. red. J. Kurczewskiego, Warszawa 2004, s. 7.48 Zblewski Z., Leksykon <strong>PRL</strong>, http://62.121.129.121/zblewski.html.49 http://www.polskaludowa.com/foto/70/papier_toaletowy.htm.50 tamŜe.14
funkcjonowanie kolejek. NaleŜała do nich przede wszystkim instytucja "listy kolejkowej",zwanej teŜ "listą społeczną", pełniącej rolę listy obecności odczytywanej co pewien czasprzez członków specjalnie w tym celu utworzonego "społecznego komitetu kolejkowego",przy czym nieobecność kolejkowicza podczas odczytywania listy groziła wyeliminowaniemgo ze społeczności kolejkowej. Z czasem pojawiła się równieŜ instytucja zawodowychkolejkowiczów zwanych potocznie "staczami". Najczęściej byli to dysponujący duŜą ilościąwolnego czasu emeryci, którzy za stosowne wynagrodzenie zajmowali dla swoich"pracodawców" miejsce w kolejkach, choć zdarzali się równieŜ "stacze - wolni strzelcy",którzy z własnej inicjatywy ustawiali się w kolejkach po szczególnie atrakcyjne towary, anastępnie odsprzedawali swoje miejsca "na wolnym rynku"”.O tego typu zjawiskach wspominają równieŜ często rozmówcy: „To były społecznekolejki, w których stało się całodobowo. Były listy i zapisy, trzeba było potwierdzać swojąobecność, gdy była sprawdzana lista obecności. Były róŜne dyŜury do stania. Ludzie się podsklepem sami organizowali – ochotnicy pilnowali kolejności, byli teŜ ‘’stacze’’, którzy mieliczas, więc w tych kolejkach stali. Często teŜ stali ludzie Ŝeby potem towar sprzedać.Najczęściej były kolejki po sprzęt AGD i mięso” 51 . „Jak coś rzucili to ludzie zapisywali się nalistę i tak się stało ze trzy dni i noce, na przykład na zmianę z sąsiadem czy koleŜanką. Przedmięsnym to nie tak długo, raczej na przykład przez noc przed otwarciem, Ŝeby jeszcze byłjakiś wybór. Często tworzyły się teŜ dwie kolejki – jedna dla uprzywilejowanych i druga dlanieuprzywilejowanych. W tej pierwszej stały zazwyczaj kobiety w ciąŜy i matki z małymidziećmi. Czasem moŜna było spróbować „poŜyczyć” dziecko od znajomej, ale zazwyczajtrzeba było okazać ksiąŜeczkę zdrowia, aby udowodnić, Ŝe to własne a nie cudze dziecko” 52 .„Kolejka była na ogół podwójna, bo jedna była uprzywilejowana (dla inwalidów, kobiet wciąŜy, kobiet z dziećmi). Na artykuły typu meble czy sprzęt AGD były zapisy (np. na kuchnię,kanapę, wersalkę). Tworzyły się komitety, gdzie się zapisywano – ktoś robił listę i pilnowałkolejności. Czekało się róŜnie, czasami miesiące. Kolejki stały cały czas – ludzie się zmieniali(np. rodzina). Na samochód były przedpłaty i długo się czekało, kilka lat. Było teŜ coś takiegojak kredyt dla młodego małŜeństwa – pula 150 000zł, to był początek lat 80 i na ten kredytmoŜna było kupić wszystko, co było potrzebne do wyposaŜenia domu (firanki, koce, sprzętAGD) – teŜ były zapisy, ale nie trzeba było stać w kolejce, bo przychodziłozawiadomienie” 53 . „Przed sklepami były społeczne zapisy i stało się w kolejkach kilka nocy i51 Boruch G., wywiad.52 Szymańska M., wywiad.53 Korycińska I., wywiad.15