klikuar këtu - AIDA

Udhëzues praktikpër vetëpunësimine të rinjve

Versioni i përshtatur në gjuhën Shqipe i Biz-Up u mundësua përmes financimit tëFondit për Arritjen e Objektivave të Mijëvjeçarit MDG-F.Të drejtat e autorit © Qendra Ndërkombëtare e Formimit e Organizatës Ndërkombëtare të Punës 2007Ky publikim gëzon të drejtën e autorit sipas Protokollit 2 të Konventës Universale të të Drejtave të Autorit.Aplikimet për riprodhimin, përkthimin apo përshtatjen e pjesëve të veçanta apo dokumentit në tërësi duhetti drejtohen Qendrës ndërkombëtare të Formimit të ONP. Qendra mirëpret kërkesa të tilla. Gjithsesi, pjesë tëshkurtra mund të riprodhohen pa autorizim, me kusht që të bëhet i ditur burimi.________________________________________________Corbanese V., Rosas G.Biz-up: Self-employment skills for young peopleZyra ndërkombëtare e Punës, Gjenevë 2006Qendra Ndërkombëtare e Trajnimit e ONP-së, Torino 2006ISBN 978-92-9049-429-4Edicioni i parë 2007Edicioni Shqiptar 2012Vizatimet që shfaqen në këtë manual janë realizuar nga një grup të rinjsh Shqiptarë në kuadër të Programit tëPërbashkët të Kombeve të Bashkuara për Punësimin dhe Migrimin e të Rinjve në Shqipëri. Falenderimet tonashkojnë për Matilda Odobashi, Mirjana Meçaj, Ledian Çela dhe Nertila Cenaj.

ParathënieNga Bardhi SejdarasiDrejtor i PërgjithshëmBiznes AlbaniaQë puna dinjitoze për të rinjtë të bëhet realitet, nevojitet një angazhim ipandërprerë dhe i palodhur, i cili të ngërthejë një spektër të gjerë politikash,programesh dhe aktorësh. Në nivel politik, angazhimi për gjenerimin e punësimitdinjitoz për të rinjtë dhe të rejat kërkon hartimin e politikave mbështetëse qënxisin zhvillimin e sektorit privat dhe krijimin e vendeve të punës, të ndërthururame ndërhyrje të orientuara në ndihmë të të rinjve për të kapërcyer pengesat dhekushtet e pafavorshme me të cilat ata përballen gjatë hyrjes dhe qëndrimit nëtregun e punës. Hapja e një biznesi të ri, ose vetëpunësimi, po shikohet gjithmonëe më tepër si pjesë e një strategjie që i jep zgjidhje sfidës së punësimit të tërinjve. Gjthsesi, të rinjtë në përgjithësi e kanë më të vështirë sesa të rriturit tëbëhen pjesë e botës së biznesit, pasi ata kanë më pak kapital duke përmbledhurkëtu aftësitë, njohuritë, përvojën, garancitë në të holla, si dhe më pak akses nërrjetin e biznesit.Si një organizatë punëdhënësish, “Biznes Albania” është e gatshme të luaj një rolkyç në nxitjen e punësimit të të rinjve në Shqipëri. Në këtë kuadër, nëpërmjetProgramit të Përbashkët të Kombeve të Bashkuara për Punësimin dhe Migrimine të Rinjve (Programi PMR), janë dhënë sugjerime dhe komente gjatë hartimit tëPlanit Kombëtar të Veprimit për Punësimin e të Rinjve (2010 – 13). Organizata jepkontributin e saj në dialogun mbi nevojën e pasjes së të dhënave statistikore mëcilësore dhe më tepër treguesve gjatë diskutimeve në tryezat politike mbi statusine të rinjve në tregun e punës. Për më tepër, Biznes Albania mbështet dhënien nëshkolla të njohurive mbi sipërmarrjen dhe ofrimin e programeve të formimit, sikomponentë të rëndësishëm të çdo strategjie që lidhet me nxitjen e aktivitetitsipërmarrës të të rinjve. Ato përbëjnë një mjet të rëndësishëm në dobi të formimittë qëndrimit të të rinjve dhe të aftësive të tyre për t’u vetëpunësuar. Atje kushkollat dhe qendrat e formimit profesional nuk promovojnë sipërmarrjen si njëmundësi për të rinjtë, punëdhënësit duhet të lobojnë për futjen e tij në kurrikula.Këto masa gjejnë pasqyrim të plotë në punën dhe vizionin e Biznes Albania.Organizata është tanimë e angazhuar aktivisht në çuarjen para të objektivaveekonomike dhe sociale të politikës në vend, me synimin që ato të favorizojnë3

zhvillimin e ndërmarrjeve të lira dhe të ekonomisë së tregut. Ajo ofron një forumnë nivel kombëtar për shkëmbimin e përvojës dhe bashkërendimin e interesavetë organizatave të punëdhënësve në vend dhe të anëtarëve të tyre, duke iu ofruarkëtyre të fundit shërbime këshillimi dhe informacion. Biznes Albania gjithashtuinkurajon vendimmarrësit të kuptojnë dhe reflektojnë nevojat e sektoritprivat, duke patur parasysh veçanërisht sipërmarrjen dhe dinamikën e rritjesekonomike.Duke patur parasysh sa më lart, është një kënaqësi e madhe për ne si “BiznesAlbania”, të promovojmë përshtatjen sipas kontekstit shqiptar, të manualitmjaft të njohur të ILO-s, “Biz-UP”. Ne mendojmë se ai përbën një instrument tërëndësishëm për nxitjen e marrjes së njohurive mbi sipërmarrjen nga të rinjtë.Si një organizatë punëdhënësish, ne e konsiderojmë vetëpunësimin një mundësipër zhvillimin e karrierës dhe një vendim për të ndjekur dhe realizuar ide tëreja biznesi. Për më tepër, ne mendojmë se manuale të tillë mësimorë si RiniSipërmarrëse mund të ndihmojnë në futjen e kulturës së biznesit tek të rinjtë,duke ndërtuar një urë lidhëse ndërmjet shkollës dhe botës së punës.Ky manual është një mjet praktik i cili mund t’u vijë në ndihmë aktorëve tëndryshëm që punojnë me të rinjtë. Ai mundëson (vetë-)identifikimin dhepërmirësimin e aftësive që nevojiten për krijimin e një ndërmarrjeje, duke idrejtuar të rinjtë në procesin që përfshin kalimin nga ideja fillestare, në planine biznesit, studimin e tregut dhe kërkimin e ndihmës financiare. Në shtojca janëparaqitur udhëzime për dokumentet dhe formularët që përdoren për krijimindhe regjistrimin e një ndërmarrjeje të re. Rini Sipërmarrëse – Udhëzues praktik përvetëpunësimin e të rinjve nënvizon rëndësinë që ka përshtatja sipas ndryshimeveqë pëson bota e punës dhe i inkurajon të rinjtë të krijojnë iniciativa të reja, sipasrealitetit në vendin e tyre.Ne besojmë se Rini Sipërmarrëse do të shpërndahet masivisht përmes sistemitarsimor, atij të formimit profesional, rrjeteve të të rinjve, Qendrave të Shërbimittë Punësimit të të Rinjve (SHPR) dhe mekanizmave të tjerë në vend.Biznes Albania ka në plan ta ofrojë atë si një shërbim shtesë ndaj anëtarëvetë saj. Ne shpresojmë të lidhim marrëdhënie të mira pune me bizneset e rejaqë po lindin dhe do të përkrahim rrjetet e sipërmarrësve të rinj që do të japinndihmesë në krijimin e bizneseve dhe gjetjen e partnerëve të tyre. Informacionimbi të gjitha aspektet e veprimtarisë së një biznesi mund të shkëmbehet nëgrupe bashkëmoshatarësh. Për më tepër, rrjetet mund të ndihmojnë në marrjene shërbimeve të duhura financiare duke dhënë orientime mbi planet e biznesit,duke ofruar mbështetje në vazhdimësi, shërbime këshillimi dhe duke i drejtuarsipërmarrësit e rinj pranë institucioneve financiare.4Rini Sipërmarrëse! Një brez i ri sipërmarrësish po lind!

HyrjeTë rinjtë kanë nevojë që të inkurajohen për të mësuar si të identifikojnëmundësitë, si të kërkojnë informacion, si të zgjidhin problemet e ndryshmeapo të punojnë në grup. Këto aftësi “sipërmarrëse” u ofrojnë të rinjve disaalternativa shtesë karriere, duke i ndihmuar ata të krijojnë një punë të tyren.Programet për nxitjen e vetëpunësimit janë bërë pjesë integrale e strategjivekombëtare, të cilat synojnë krijimin e vendeve të punës për të rinjtë. Megjithatë,mungesa e informacionit dhe ndërgjegjësimi i ulët për mundësitë e shumta qëofron vetëpunësimi, kanë bërë që shumë të rinj ta konsiderojnë punësimin merrogë si alternativën më të mirë. Në të njëjtën kohë, shumë prej të rinjve futennë rrugën e vetëpunësimit pa pasur informacionin e nevojshëm për të kuptuarse ç’pasoja mund të sjellë ky veprim.Qëllimi i këtij udhëzuesi është të promovojë ato aftësi të cilat janë të rëndësishmejo vetëm për ndërmarrjen e një aktiviteti, por edhe për t’iu përgjigjur kërkesavenë ndryshim të tregut të punës. Gjithashtu, ky material synon të inkurajojë tërinjtë të gjenerojnë ide dhe mënyra të reja për realizimin e planeve të tyre.Udhëzuesi është konceptuar në mënyrë të tillë që të promovojë vetëpunësiminnëpërmjet seminareve dhe aktiviteteve të tjera trajnuese të drejtuara ngamësues të shkollave të mesme dhe institucioneve të ndryshme formuese siqendra të formimit profesional private ose publike. Gjithashtu, ky udhëzuesmund të përdoret nga zyrat e punësimit, nga organizatat e punëdhënësve dhesindikatat e punonjësve gjatë aktiviteteve të tyre promovuese.Organizata Ndërkombëtare e Punës (ONP) prej shumë kohësh është angazhuarnë shtimin e mundësive për punësimin e të rinjve.Promovimi i vetëpunësimit është një element i rëndësishëm i misionit të ONPsë,në kuadrin e mbështetjes së politikave të punësimit dhe vënies së tyre nëpërdorim, sikundër krijimin e hapësirave për punësim. ONP në mënyrë të veçantëasiston dhe mbështet shtetet anëtare për zhvillimin e aftësive sipërmarrëse të tërinjve nëpërmjet arsimimit, formimit dhe edukimit afatgjatë.Ky është versioni i përshtatur në gjuhën Shqipe i materialeve trajnuese përgatiturnga Gianni Rosas dhe Valli Corbanesi nga ONP. Shumë njerëz kanë dhënëkontributin e tyre në përkthimin dhe përshtatjen e materialeve origjinale. Ndërtë tjerë, falenderime të veçanta shkojnë për Daniela Zampini, Fation Dragoshi,Emirjon Kaçaj, Ina Progonati, Blerina Dhrami, Marin Zadeja dhe Albana Zadeja.5

Udhëzuesi i moderatoritSi të përdorim udhëzuesin.................................................................. 8Seksioni 1 Aftësitë sipërmarrëse......................................................................... 15Seksioni 2 Ide dhe mundësi biznesi.................................................................... 21Seksioni 3 Analiza e tregut.................................................................................. 27Seksioni 4 Burimet/resurset................................................................................ 31Seksioni 5 Financimi ........................................................................................... 39Seksioni 6Planifikimi i biznesit………………………………………………….…..43Seksioni 7 Biznesi shqiptar.................................................................................. 476

Paketa e instrumenteveSeksioni 1Aftësitë sipërmarrëse......................................................................61Seksioni 2 Ide dhe mundësi biznesi ................................................................67Seksioni 3 Analiza e tregut ..............................................................................73Seksioni 4Burimet/resurset.............................................................................79Seksioni 5Financimi.........................................................................................85Seksioni 6Planifikimi i biznesit........................................................................91ShtojcaShtojca 1 – Fjalorth i termave të biznesit.......................................................................... 95Shtojca 2 – Shembull i planit të seksionit......................................................................... 97Shtojca 3 – Modulet ............................................................................................................ 987

SI TË PËrDOrIMUDHËZUeSIN eMODerATOrITObjektiviQëllimi i përgjithshëm i këtij materiali është të shërbejë si një udhëzuespër ata individë të cilët asistojnë të rinjtë në përmirësimin e njohurive,aftësive dhe qëndrimeve ndaj kushteve vazhdimisht të ndryshueshmetë tregut të punës, me qëllim dhënien e mundësive reale në tregun epunës.Objektivi kryesor i këtij udhëzuesi është të aftësojë të rinjtë në bërjene një analize sa më të saktë për të vendosur nëse vetëpunësimipërbën një mundësi që ia vlen të merret në konsideratë për zhvillimine karrierës së tyre. Roli parësor i moderatorit është t’i “furnizojë” tërinjtë me informacionin e duhur si dhe të gjejë mënyrën për t’i bërëata të reflektojnë nëse vetëpunësimi është një alternativë e vlefshmenë raport me punësimin e paguar.Grupi i synuarAktivitetet trajnuese fokusohen tek të rinjtë (studentë, punëmarrësapo punëkërkues) të moshës 15 deri në 29 vjeç. Gjithsesi duhet tëmerret parasysh se grupmoshat e të rinjve mund të variojnë nga njërivend në tjetrin. Të shkruarit, të lexuarit si dhe të njohurit e veprimevebazë të aritmetikës janë kërkesat minimale për të marrë pjesë nëseminaret e vetëpunësimit.Profili i moderatorit8Udhëzuesi shërben si një material reference jo vetëm për mësuesit,trajnuesit dhe këshilluesit e zyrave të punës, por edhe për drejtuesit egrupeve të të rinjve dhe të bashkëmoshatarëve të tyre. Nuk kërkohet qëmoderatorët të jenë ekspertë të biznesit apo të krijimit të ndërmarrjeve,por ata duhet të kenë aftësi të mira trajnuese e moderuese si dhe të

jenë krijues dhe me imagjinatë. Kjo është shumë e rëndësishme përseleksionimin dhe përshtatjen e materialeve mësimore me nevojat etë rinjve sipas kontekstit të secilit vend.Struktura dhe përmbajtjaUdhëzuesi është i organizuar në gjashtë seksione të llogariturapër rreth 11 orë trajnimi. Seksionet mund të ndahen, zgjaten aposhkurtohen sipas mënyrës që trajnuesi e quan të domosdoshme.Aktivitetet formuese dhe detyrat individuale apo në grup mund tëkombinohen në varësi të eksperiencave të pjesëmarrësve dhe të kohësnë dispozicion.Skema e mëposhtme paraqet një propozim për organizimin e planitmësimor.1. Aësitë e vetëpunësimitSEKSIONET2. Ide/Mundësi3.TreguKONTROLLI INJOHURIVERRJEDHJA EINFORMACIONIT4. Burimet‘FEEDBACK’Reagim5. Financimi6. PLANI I BIZNESITBIZNESI SHQIPTARProgram i trajnimit fillon me një vlerësim të qëndrimeve dhe aftësiveqë pjesëmarrësit tashmë zotërojnë duke identifikuar pikat e tyre tëforta dhe të dobëta. Më pas pjesëmarrësit mbështeten në identifikimine ideve të biznesit, në vlerësimin e burimeve të nevojshme si dhe nëpërgatitjen e planeve të biznesit për këto ide.9

Gjatë seksionit të parë, moderatori duhet ti informojë pjesëmarrësitmbi objektivat e seminarit, të njihet me pjesëtarët e grupit dhepritshmëritë e tyre nga ky seminar. Seminari përqendrohet në treçështje të rëndësishme:1. sqarimin e keqkuptimeve mbi fillimin e një aktiviteti biznesi;2. saktësimin e termave kryesore që do të përdoren në seminar;3. zbulimin e aftësive sipërmarrëse dhe krahasimi i tyre me profilet individualetë pjesëmarrësve.Seksioni i dytë përqendrohet në gjetjen e ideve të biznesit dhe tëinformacionit si dhe krijimin e kontakteve dhe lidhjeve të nevojshme.Aktivitetet e këtij seksioni përbëjnë kontrollin e parë të njohurive tëmarra gjatë seminarit. Seksioni i tretë përqendrohet në vlerësiminse sa të realizueshme mund të jenë idetë e biznesit të propozuaranga pjesëmarrësit si dhe në analizën e plotë të tregut. Seksioni ikatërt fokusohet në procesin e identifikimit të burimeve njerëzore efinanciare dhe njeh pjesëmarrësit me konceptet bazë të planifikimit tëbiznesit. Seksioni i pestë fokusohet në menaxhimin financiar. Seksionii gjashtë vendos së bashku të gjitha seksionet e mëparshme në njëplan biznesi dhe seksioni i shtatë fokusohet në rrugën që ndiqet përhapjen e një biznesi në Shqipëri. Në këto faza të programit mund tëjetë e dobishme prezenca e një eksperti ( si p.sh një nëpunës banke).Strategjia mësimore e propozuar fokusohet në fuqizimin e aftësive(vendim-marrëse, zgjidhja e problemeve etj.), të cilat janë jetikepër vetëpunësimin. Në këtë këndvështrim planifikimi i aktivitetevetrajnuese duhet të përshtatet me kontekstin lokal duke përfshirëinformacione, këshilla, shembuj sipërmarrjesh të suksesshme si dhetë hartohet me pjesëmarrjen e njerëzve kompetentë nga komuniteti ibiznesit.Për çdo seksion të Udhëzuesit janë identifikuar objektivat mësimorë,aktivitetet (ushtrime dhe detyra) dhe koha e nevojshme për realizmine tyre. Përpara se të fillojnë seminaret trajnuese moderatorëve ukëshillohet të:1. lexojnë me kujdes të gjithë udhëzuesin (të kuptojnë plotësisht çështjet etrajtuara dhe aktivitetet e parashikuara);2. kryejnë një analizë të nevojave të formimit;10

3. identifikojnë ato pjesë të udhëzuesit dhe instrumentet që duhen përshtatur mekushtet specifike të vendit si dhe me nevojat e grupit të synuar;4. hartojnë një plan për çdo seksion, i cili duhet të përfshijë objektivat, përmbajtjene seksionit, aktivitetet dhe materialet e nevojshme mësimore (një shembull iplanit të seksionit jepet në Shtojcën 2);5. përgatisin materialet mësimore që do të përdoren dhe t’ua shpërndajnë atopjesëmarrësve;6. përgatisin një instrument vlerësimi në përfundim të seminarit (i cili do të massa të kënaqur janë pjesëmarrësit nga trajnimi si dhe arritjet e tyre në raport meparashikimin).Jo të gjithë pjesëmarrësit në seminar do të vetëpunësohen. Megjithatë,pjesëmarrja në këtë aktivitet do t’i ndihmojë të rinjtë të vendosin nësevetëpunësimi është një mundësi karriere e vlefshme për ta. Nëse kjondodh ata të paktën do të kenë fituar aftësinë për të qenë të gatshëmtë aplikojnë këtë mundësi si dhe të jenë “sipërmarrës” në të ardhmen.Aktivitetet e përfshira në këtë udhëzues janë konceptuar në mënyrëtë tillë që të ndihmojnë moderatorët në prezantimin e aftësive kyçe tëpunësimit si më poshtë:• Mbledhja, analizimi dhe organizimi i informacionit• Gjetja dhe seleksionimi i informacionitAftësia, për ta prezantuar në mënyrë të dobishme dhe për tëvlerësuar burimin e informacionit dhe metodat e përdorura përmarrjen e tij.• Komunikimi i ideve dhe informacioniAftësia për të komunikuar me të tjerët me efektshmëri dukepërdorur mënyra të ndryshme të komunikimit të folur, tëshkruar etj.• Puna në grupAftësia për të komunikuar me të tjerët në grup apo individualisht,për t’i kuptuar ata dhe për të punuar si pjesëtar i një grupi.• Zgjidhja e problemeveAftësia për të zgjidhur një problem, si në rastin kur problemiështë i thjeshtë, ashtu dhe kur kërkohet mendim kritik.11

Në këtë material janë përfshirë njohuri, si për vetëpunësimin, ashtudhe për procesin e mësimdhënies. Aktivitetet e propozuara në këtëudhëzues jepen si shembuj të mundshëm, gjithsesi moderatorëve ukërkohet që të hartojnë ushtrime individuale apo në grup, në përputhjeme kushtet e vendit ku organizohet trajnimi. Shembuj dhe forma tëparapërgatitura për aktivitete individuale apo në grup janë përfshirënë paketën e instrumenteve.Në fillim të çdo seksioni moderatori duhet t’i kushtojë pak kohë diskutimittë objektivave të mësimit në vazhdim si dhe rezultateve dhe detyravetë mëparshme. Në fund të çdo seksioni moderatori duhet që për 5-10minuta të bëjë një përmbledhje të shkurtër të materialit të prezantuar sidhe të shpjegojë detyrat që studentët duhet të realizojnë. Qëllimi i këtyredetyrave është që të prezantojnë objektivat mësimore të seksionit pasues.Moderatori duhet të theksojë që në fillim të seminarit se:• pjesëmarrësit e kanë vetë në dorë sesa do të përfitojnë ngaky proces;• pjesa më e madhe e të mësuarit do të realizohet nëpërmjetaktiviteteve praktike që do të zhvillohen si brenda klasësashtu edhe jashtë saj.PërshtatjaPër të plotësuar aktivitetet e prezantuara në udhëzues, moderatoriduhet të mbledhë dhe organizojë informacionin ekzistues mbiprogramet dhe shërbimet nxitëse për vetëpunësimin. Të gjithainstitucionet dhe organizatat e përfshira në këto lloj programeshduhet të identifikohen dhe listohen, së bashku me rolin përkatës dhefunksionet që ato kryejnë (shërbime këshilluese, financimi, trajnimeapo asistencë marketingu). Gjatë zhvillimit të seminarit pjesëmarrësitduhet të kenë në dispozicion materiale të tilla si: numeratorë tëbiznesit, lista të ofruesve të shërbimeve, qofshin ato private apopublike (dhomat e tregtisë, zyrat e punësimit, agjencitë për zhvillimine biznesit, për promovimin e eksporteve, etj).Përfaqësues të komunitetit lokal të biznesit duhet të ftohen me qëllimqë seminari të bëhet më tërheqës dhe i dobishëm (p.sh. biznesmenëvendas mund të ftohen për të treguar mbi eksperiencat e tyre dhe tëbëhen këshilltarë të mundshëm).12

Udhëzuesi imoderatorit13

14AFTËSITËSIPËrMArrËSe

Objektivat e mësimitNë përfundim të seksionit pjesëmarrësit do të jenë në gjendje të :1. Kuptojnë dhe bëjnë dallimin ndërmjet termave: ndërmarrje,sipërmarrje dhe vetëpunësim;2. Analizojnë aftësitë dhe qëndrimet e tyre në raport mekarakteristikat sipërmarrëse.Koha120 minutaPyetje dhe ushtrime• Mitet në lidhje me ngritjen e një biznesi• Përkufizimi i ndërmarrjes, sipërmarrjes dhe vetëpunësimit• Vetëvlerësimi i aftësive sipërmarrëseDetyratHyrje• Pjesëmarrësit do t’u kërkojnë familjarëve apo miqve të tyre tëvlerësojnë aftësitë e tyre sipërmarrëse si dhe të gjejnë mënyrapër të kapërcyer dobësitë e konstatuara.• Pjesëmarrësit do të vëzhgojnë sende të përdorimit të përditshëm(në shtëpi, në rrugë, në dyqan) si dhe shërbime të ndryshme dhedo të përpiqen të identifikojnë përmirësime për të cilët klientëtmund të jenë të gatshëm të paguajnë.Pjesa e parë e seksionit duhet të fokusohet në prezantimin e objektivavetë përgjithshme të seminarit dhe të krijojë afrimitetin e nevojshëm mepjesëmarrësit.Objektivat mësimore duhet të jenë të qarta: nuk kërkohet që me përfundimine seminarit pjesëmarrësit të kenë ngritur bizneset e tyre, por përkundrazi,synohet që ata të mësojnë se si mund ta realizojnë diçka të tillë si dhe tëkuptojnë nëse sipërmarrja është një alternativë reale për karrierën e tyre.UdhËzUESI I ModERAToRIT Seksioni 1 AFTËSITË SIPËRMARRËSESeksioni15

Gjithashtu pjesëmarrësit duhet të njihen me:1. programin mësimor (numrin dhe përmbajtjen e seksioneverezultatet e pritshme të seminarit);2. strategjinë e mësimdhënies, e cila vendos në qendër studentindhe kërkon që pjesëmarrësit të mësojnë gjatë punës brendadhe jashtë klasës.Keqkuptime rreth fillimit të biznesitNë kohët e sotme termi “sipërmarrës i lindur” përdoret për të përshkruardikë, i cili është vazhdimisht në kërkim të mundësive të reja dhe që kërkontë marrë maksimumin prej tyre. Gjithnjë e më tepër pritet nga të rinjtë qëtë vendosin se ç’farë është më mirë për ta. Me fjalë të tjera, pritet që ata tëkenë një synim të qartë dhe një qëndrim optimist. Nga ana tjetër, të rinjtëshpesh dekurajohen dhe “i largohen” idesë së vetëpunësimit, duke menduarse asnjëherë nuk do mund të marrin një kredi apo se pjesa administrative epunës do të konsumojë një pjesë të madhe të kohës së tyre.AktivitetePër të eliminuar keqkuptimet në lidhje me vetëpunësimin pjesëmarrësveju kërkohet të bëjnë një listë (në fillim individualisht, pastaj në grup) tëfaktorëve (si p.sh kapitali, koha, kërkesat administrative apo fiskale) qësipas tyre ndikojnë negativisht për konsiderimin e vetëpunësimit si njëalternativë të vlefshme.Servirja i informacioneve mbi kërkesat administrative dhe fiskale ndihmonqë diskutimi të orientohet drejt faktorëve që përbëjnë sfida. Aktivitetimund të konceptohet si “thyes i akullit” (ushtrimi i sindromës së fillimit tëbiznesit në paketën e instrumenteve mund të shërbejë si shembull) apo sigrumbullim idesh.Biznesi, ndërmarrja, sipërmarrja, vetëpunësimiEkzistojnë terma të ndryshëm që shpjegojnë se cilët janë aktorët dheqëllimet e aktiviteteve sipërmarrëse (p.sh vetëpunësim, sipërmarrje, pronarbiznesi, etj). Si referencë mund të përdoren ligjet kombëtare që rregullojnëaktivitetet sipërmarrëse pasi japin përcaktime të plota. Në rast se nukekzistojnë përcaktime të tilla mund të përdoren ato në Kutinë 1.1.16RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Gjithashtu ju mund të përdorni Fjalorthin e Termave të Biznesit (Shtojca 1) përndonjë aktivitet që do t’i familjarizonte pjesëmarrësit me termat e përdorurnë seminar.Kutia 1.1 PërkufizimeTermat vetëpunësim, sipërmarrës dhe pronar biznesi përshkruajnë dikë i cili siguronfitimet e tij nëpërmjet biznesit, kontratave apo aktivitetit të pavarur. Me fjalë të tjera,një i vetëpunësuar është një individ i cili ka një punë apo një aktivitet personal apome një grup të vogël njerëzish, me ose pa punonjës të paguar. Ndërsa një ndërmarrjeështë një subjekt ekonomik, funksioni kryesor i së cilës është të prodhojë mallra aposhërbime për t’i shitur ato me fitim.AktivitetePjesëmarrësve iu duhet dhënë mundësia që të reflektojnë mbi ato informacioneqë ata dinë rreth bizneseve dhe të identifikojnë karakteristikat kryesore tësipërmarrësve.Kjo mund të bëhet duke u kërkuar atyre (në grupe prej dy vetash) të shkruajnëemrin e një biznesi të mirënjohur vendas, të një aktiviteti vetëpunësimishumë të përhapur apo të një sipërmarrjeje shumë të suksesshme dhe më pastë përshkruajnë me një fjali aktivitetin e tyre të përditshëm (shih paketën einstrumenteve). Diskutimi përmbyllës duhet të rezultojë në një listë të aftësivedhe qëndrimeve kyçe sipërmarrëse (kreativiteti, vetëbesimi, guximi, etj). Jumund të përdorni aktivitete të tipit “Le t’i vlerësojmë ato” , të cilat listojnë njësërë karakteristikash sipërmarrëse.Aftësitë sipërmarrëseSipërmarrja ka të bëjë me mënyrën sipas së cilës individët krijojnë dhe vënënë jetë ide si dhe zbatojnë metoda për prodhimin e mallrave dhe ofrimin eshërbimeve. Aftësitë dhe qëndrimet sipërmarrëse mund të mësohen, porduhet të merret parasysh se disa individë janë më të prirur se sa të tjerë sipasojë e formimit social, kulturor dhe ekonomik që ata kanë.VetëvlerësimiVetëvlerësimi, është hapi i parë për të kuptuar nëse një individ “ka brumin” përt’u bërë një sipërmarrës apo jo. Ekzistojnë instrumente të ndryshëm për tëzbuluar nëse dikush ka talent për biznes.Udhëzuesi i moderatoritSeksioni 1 AFTËSITË SIPËRMARRËSE17

Ju mund të zgjidhni metoda të përdorura gjerësisht në vendin tuaj, tërealizuara kryesisht nga agjencitë e nxitjes së biznesit, institucionet e arsimitdhe formimit të biznesit apo nga dhomat e tregtisë.Një sërë instrumentesh për zbulimin e vetes janë përfshirë në paketën einstrumenteve. Ju mund t’i kërkoni pjesëmarrësve të përdorin një prej këtyreinstrumenteve për të matur gatishmërinë e tyre për sipërmarrje dhe që t’idiskutojnë rezultatet me një partner, një mik apo pjesëtar të familjes.Rikujtojuani pjesëmarrësve që këto instrumente do t’i ndihmojnë tëreflektojnë mbi aftësitë që ata kanë dhe mbi ato të cilat duhet t’i fitojnë.Këtu nuk ekzistojnë përgjigje të sakta apo të gabuara.Aktivitetet vetëvlerësuese mund të përdoren gjithashtu për të ndihmuarpjesëmarrësit të përmirësojnë aftësitë e tyre sipërmarrëse. Për shembull:• A vihen re dallime në vlerësimet që pjesëmarrësit bëjnë për vetenkrahasimisht me kolegët? Në rast se po, a e kanë nënvlerësuarapo mbivlerësuar veten?• A mund të identifikojnë pjesëmarrësit aftësitë të cilat duhet t’ipërmirësojnë?Përmirësimi apo fitimi i aftësive të biznesit është shumë i rëndësishëm jovetëm për ngritjen e një biznesi, por edhe për punësimin apo jetën personale.18RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Detyrë: Prodhimi i ideveNjë prej miteve më të përhapura rreth fillimit të një biznesi është ‘që njëbiznes të jetë i suksesshëm duhet bërë ndonjë shpikje’. Në fakt, shumë biznesekanë sukses sepse ata kanë përmirësuar aspekte të veçanta të produkteve aposhërbimeve ekzistuese.Për të përgatitur terrenin për seksionin e dytë (prodhimi dhe identifikimi i idevetë biznesit), kërkojini pjesëmarrësve që të vëzhgojnë sende të përdorimit tëpërditshëm - në shtëpi, rrugë apo dyqane - si dhe shërbime të ndryshme qëtashmë ofrohen dhe të mendojnë për përmirësime të karakteristikave të tyre,për të cilat njerëzit janë të gatshëm të paguajnë. Një alternativë tjetër është qëtë nxiten pjesëmarrësit të mendojnë në formën “Sikur të kisha ...”. Ekzistojnënevoja të tilla që lindin me kalimin e kohës dhe e kanë origjinën tek ndryshimete parapëlqimeve individuale apo të teknologjisë. Për të shpjeguar këtë koncept,jepni disa shembuj të nevojave që kanë lindur kohët e fundit (p.sh. produkte sitelefonat celular, kompjuterat apo shërbime të tilla si postë e shpejtë, shërbimetaksi për restorantet apo shtëpi pushimi për të moshuarit, etj).Udhëzuesi i moderatoritSeksioni 1 AFTËSITË SIPËRMARRËSE19

IDe DHeMUNDËSI BIZNeSI20RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Objektivat e mësimitNë fund të seksionit pjesëmarrësit do të jenë të aftë të:• Krijojnë dhe përzgjedhin ide dhe mundësi biznesiKoha90 minutaPyetje dhe ushtrime• Krijimi i ideve të biznesit.• Gjetja e informacioneve dhe identifikimi i lidhjeve (rrjeteve) tënevojshme.DetyratPërdorimi i rrjetit të njerëzve që njihni apo që do të njihni gjatë këtij seminaripër të kuptuar proceset e prodhimit të produkteve apo të shërbimeve.HyrjeNjë ide biznesi është një përshkrim i shkurtër dhe i saktë i veprimeve bazë tëbiznesit. Ajo shpjegon se në ç’farë konsiston biznesi, cilët janë klientët dhe sesi mallrat apo shërbimet bëhen të tregtueshme. Aty ku ekziston një nevojëdhe një treg i arritshëm, ekziston edhe një mundësi biznesi. Vështirësia nukqëndron te mungesa e mundësive, por te gjetja e mundësive të duhura qëpërshtaten me burimet, interesat, aftësitë dhe eksperiencën e individit.Krijimi i ideve dhe mundësive të biznesitPër të ndihmuar pjesëmarrësit që të mendojnë në mënyrë krijuese dhe tëgjejnë ide biznesi, ju mund të organizoni një aktivitet grumbullimi idesh (stuhimendimesh) për t’i bërë ata të mendojnë sa më shumë ide biznesi që tëmunden.UdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 2 IdE dhE MUNdËSI BIzNESI21

AktivitetePër ta filluar këtë proces, ju mund të përdornidetyrën e Seksionit 1 ose të zgjidhni një ngainstrumentet e paketës së instrumenteve(Gjenerimi i Ideve, Dielli që Shkëlqen apo Loja eShoqërisë). Zgjedhja e ushtrimit do të varet ngastili i të mësuarit të pjesëmarrësve dhe nga llojii informacionit në dispozicion të tyre. Sidoqoftë,duhet të keni gjithmonë parasysh që qëllimetkryesore të ushtrimit (mbledhja, analizimi dheorganizimi i informacionit) duhen vënë në pah.Ndajini pjesëmarrësit në çifte dhe pastajbashkoni çiftet së bashku në grupe pak më temëdha deri sa të formohet një grup i vetëm. Kjodo t’i lejojë ata që të rendisin dhe të diskutojnënë grupe një sërë idesh dhe së fundi të zgjedhinatë “më të mirën”. Në këtë pikë do të ishte mirëqë të mos zgjidheshin më shumë se pesë ide.Gjatë ushtrimit ju duhet të:• monitoroni dhe drejtoni diskutimet drejt përzgjedhjespërfundimtare;• bëni pyetje të tilla si: “Kush është i gatshëm ta blejë këtë produktose të përdorë këtë shërbim të caktuar?”, “Sa mendoni se duhet taketë çmimin ky produkt ose shërbim?”, etj.Ushtrimi “Loja e Shoqërisë” është pak më kompleks dhe kërkon angazhimin epjesëmarrësve jashtë ambienteve të seminarit. Në qoftë se vendosni të përdornikëtë ushtrim, ju mund t’i ndani detyrat e ndryshme të ushtrimit në disaseksione të seminarit (p.sh analiza e tregut, krijimi i rrjetit dhe marketingu).Idetë e mira të biznesitMe krijimin e një liste paraprake idesh, është e nevojshme që menjëherë tëgjykohet nëse ato janë ide “të mira”, p.sh nëse mund të shndërrohen në njëbiznes fitimprurës. Për të ndihmuar të rinjtë të kuptojnë karakteristikat e njëideje të mirë biznesi, ju duhet të sillni shembuj të ideve që kanë rezultuartë suksesshme në vendin tuaj ose mund të përdorni idetë e përmendura nëKutinë 2.1.22RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Kutia 2.1 Ide të suksesshme biznesiKëpucë që marrin frymë:Ideja e këpucëve GEOX lindi në një kabinë malore, dhe eshndërroi krijuesin e saj në një prej njerëzve më të pasurnë botë. Ndërsa vishte çizmet për një shëtitje në mal,shpikësi i këpucëve GEOX imagjinonte se sa shumë dot’i nxeheshin këmbët gjatë ngjitjes në mal. Ai tha mevete: “Sa do të doja të kisha çizme me vrima të tilla qëdo të lejonin futjen e ajrit, por jo të ujit apo dëborës”.Pony Express (Rusi):Ideja e kompanisë ruse tëtransportit të shpejtë lindi tek dytë rinj të diplomuar, të cilët kishinnjë farë eksperience në këtë sektor.Qëllimi ishte që të ofroheshin (përherë të parë në Rusi) shërbime korriere ndërmjetMoskës dhe qyteteve të tjera. E themeluar në1994 kjo kompani e këtyre dy sipërmarrësveështë shndërruar në një nga bizneset e vogla mezhvillimin më të suksesshëm në Rusi. Sot, PonyExpress ofron shërbime korriere ndërmjet Moskësdhe 185 qyteteve me një total xhiroje vjetore mbi 5milion dollarë dhe me 270 punonjës.Reklamo dhe ti:Ideja e prodhimit të reklamave me kosto të ulëtlindi tek disa të rinj të cilët kishin dëgjuar ankesate bizneseve të vogla rreth çmimeve shumë të larta të reklamave(ndriçuese ose të thjeshta). Në biznesin e tyre ata përdorninmateriale të mbetura, me kombinime të larmishmengjyrash duke prodhuar reklama origjinale dhe me kostotë ulët. Puna e tyre e parë ishte prodhimi i një reklamepër një floktore, e cila portretizonte një grua me një stilshumë ekstravagant flokësh. Reklama u realizua në njëpllakë të mbetur druri (të marrë nga mbeturinat).Grilat e drurit:Prodhimi i grilave horizontale dhe vertikale të druritpër dritare duke përdorur mbeturinat e drurit, ishtenjë tjetër ide e suksesshme biznesi. Ajo lindi tek njëgrup studentësh që po kalonin afër një zdruktharie qëprodhonte paisje druri. Kompania kishte shumë mbetje drurinë oborrin e saj. Ajo ua shiste ato një kompanie tjetër por kostote transportit u rritën shumë sa që ajo preferoi t’i mbante dhe t’i shistenë dimër për dru zjarri. Studentët zbuluan se rreth 30% e mbetjeve ishin tëpërshtatshme për t’u përdorur për prodhimin e grilave të dritareve dhe kështu bënëUdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 2 IdE dhE MUNdËSI BIzNESI23

një marrëveshje me kompaninë. Sot, xhiroja vjetore e kompanisë së grilave ështëpothuajse e barabartë me atë të zdrukthtarisë.Pompat e ujit me këmbë:Ideja e pompave të ujit me këmbë e ka origjinën nga një fermë afrikane ku nevojatpër ujë të pompuar ishin si për vaditje edhe për përdorim shtëpiak. Kjo ide bazohej nënjë përmirësim të pompave që funksiononin me dorë. Në vend që të përdorej fuqiae muskujve të krahëve, fermerët mund të shfrytëzonin këmbët dhe peshëntrupore. Nga ana tjetër pompat me motor janë të kushtueshme për tublerë dhe për tu shfrytëzuar si dhe shpesh pësojnë defekte si pasojëe përdorimit të tepërt. Për më tepër shumë zona rurale nuk kanëenergji elektrike, kështu që pompat elektrike nuk janë një zgjidhjee përshtatshme për këta fermerë.Rreth katër orë pompim, këto pompa mund të vaditin rreth0.5 hektarë tokë duke kursyer kostot e energjisë elektrike tënevojshme apo dhe lodhjen e madhe fizike të pompave qëfunksionojnë me dorë.Kërkimi i informacionitKërkimi dhe marrja e informacionit, si dhe krijimi i lidhjeve të domosdoshme,janë faktorët kyç për të kuptuar se sa e vlefshme është ideja e biznesit.24AktivitetetPër të ndihmuar pjesëmarrësit të mësojnë si ta kërkojnë informacionin, ju duhet tërealizoni në grupe të vogla, një ushtrim të tipit të zgjidhjes së problemeve.Ky ushtrim kërkon prezencën e disa burimeve të informacionit si numerator telefonik,një listë e thjeshtë emrash, adresash dhe numrash telefoni të kompanive private apopublike që mund të gjendet në faqet e internetit të dhomave të tregtisë. Në rast se kyinformacion është i vështirë për tu gjetur atëherë ju mund ta bashkoni këtë ushtrim meushtrimin e krijimit të lidhjeve siç ilustrohet më poshtë, në mënyrë që pjesëmarrësit tëshfrytëzojnë lidhjet e tyre për të gjetur informacionin që ju duhet.Gjithashtu, ju mund ta modifikoni ushtrimin për t’ia përshtatur burimeve të informacionitqë keni në dispozicion ose të përqëndroheni më shumë në ushtrimet e tipit të zgjidhjessë problemeve. Në rastin e fundit, ju duhet të caktoni një vëzhgues për secilin grup.Një shembull i këtij ushtrimi jepet në paketën e instrumenteve (Gjetja dhe kërkimi iinformacionit).RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Krijimi i rrjeteve (Networking)‘Networking’ apo “krijimi i rrjeteve” nënkupton kultivimin, krijimin dhezgjerimin e kontakteve të dobishme. Familjarët, miqtë, të njohurit dhesipërmarrës vendas mund të sigurojnë shumë informacione apo të ndihmojnënë krijimin e lidhjeve të reja të dobishme për biznesin, punësimin apo jetënnë komunitet.AktiviteteJu mund t’u kërkoni pjesëmarrësve që në mënyrë individuale të hartojnë njëlistë njerëzish të dhënë nga ju, të cilët mund të kenë informacion të dobishëmpër biznesin që ata kanë ndërmend të hapin.Nga ana tjetër, ju mund tu kërkoni që të listojnë njerëzit që njohin, kush janë,ç’farë bëjnë dhe si mund të jenë të dobishëm. Kujtojuni që numri i lidhjeveduhet të zgjerohet gjatë periudhës së seminarit.Përzgjedhja e idesë “së duhur” të biznesitNë këtë moment, pjesëmarrësit janë gati që të kontrollojnë nëpërmjet lidhjevetë tyre, nëse ideja e biznesit është e realizueshme apo jo.Zgjedhja e idesë “së duhur” të biznesit (p.sh ajo që nga njëra anë përputhet mëmirë me aftësitë dhe interesat individuale dhe nga ana tjetër që mbështetet nënjë nevojë reale të tregut), kërkon një kuptim të procesit të prodhimit.DetyratKjo mund të lehtësohet nëpërmjet një ushtrimi që u kërkon pjesëmarrësve tëzbulojnë se ç’farë nevojitet për realizimin e idesë së biznesit (nga këndvështrimii prodhimit si realizohet procesi i prodhimit, ç’farë paisje apo materialenevojiten, sa kushtojnë , cilët janë klientët potencialë, etj).Pikërisht në këtë fazë “rrëzohen” shumë ide biznesi sepse, ose janë shumëkomplekse, ose shumë të kushtueshme. Qëllimi i ushtrimit është të zvogëlojënumrin e alternativave të biznesit që mund të merren në konsideratë. Sqaronikëtë pikë për pjesëmarrësit dhe mbani një ide biznesi rezervë për rastin kur tëpesta idetë rezultojnë të pazbatueshme (prodhimi i qirinjve aromatikë ështënjë shembull që mund të përdoret). Mbani shënim ndarjen e njerëzve në grupenë mënyrë që të mund ta ribashkoni grupin gjatë aktiviteteve të planifikimittë biznesit (Seksioni 6).Udhëzuesi i moderatorit Seksioni 2 IDE DHE MUNDËSI BIZNESI25

ANALIZAe TreGUT26RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Objektivat e mësimitNë përfundim të seksionit pjesëmarrësit do të jenë në gjendje të:• Realizojnë një analizë tregu për të verifikuar vlefshmërinëe idesë së tyre të biznesitKoha90 minutaPyetje dhe ushtrime• Kërkimi i tregutDetyratMbushja e hapësirave informative në analizën e tregutHyrjeHapi më i rëndësishëm për përcaktimin e vlefshmërisë së idesë së biznesit,është analizimi i tregut. Suksesi i një biznesi varet shumë në faktin se sa mireështë përzgjedhur tregu.Analizimi i tregutPër të zbuluar nëse ekziston një treg për idenë e biznesit, është e nevojshmetë njihen konsumatorët potencialë, cilat janë nevojat e tyre dhe ç’farë çmimimund të paguajnë ata për produktin apo shërbimin. Mund të jetë me vendqë të përdoren konceptet e 4 elementëve bazë të marketingut (në anglisht4P: Produkti, Çmimi, Vendi dhe Promovimi) për t’i ndihmuar të rinjtë që tëidentifikojnë informacionin që duhet të mbledhin për analizimin e tregut (shihnishpjegimet e dhëna në Seksionin 6). Terminologjia e 4 P-ve vjen nga gjuha anglezeku çmimi, produkti, vendi dhe promovimi fillojnë me shkronjën P. Ekspertëte marketingut, zakonisht i klasifikojnë konsumatorët sipas karakteristikaveindividuale të mëposhtme:SeksioniUdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 3 ANALIzA E TREGUT27

• Gjinia dhe mosha - zakonet e blerjes ndryshojnë ndërmjet burravedhe grave, të moshuarve, fëmijëve dhe të rinjve;• Niveli i të ardhurave dhe profesioni - janë tregues të preferencavetë klientit dhe të kapacitetit blerës;• Statusi familjar - zakonet e blerjes së të martuarve ndryshojnëshumë nga ato të beqarëve.Ju mund të përmendni se në shumicën e vendeve vetëm 20% të konsumatorëveblejnë 80% të produkteve apo shërbimeve. Kjo do të thotë se shumica eklientëve do të blejnë vetëm 20% të produkteve dhe shërbimeve të një biznesi.AktiviteteEkzistojnë instrumente të ndryshëm mësimdhënieje që ndihmojnë të rinjtë tëkuptojnë se ç’farë është kërkimi i tregut (përcaktimi i tregut që ata mund tëjenë të interesuar). Ju mund të zgjidhni disa prej instrumenteve që përdorennë vendin tuaj (të krijuara nga agjencitë e mbështetjes së biznesit, dhomate tregtisë, bankat dhe institucionet e mikrokreditit, etj) ose të përdorni njënga ushtrimet e paketës së instrumenteve (Kërkimi i tregut ose Prodhimi iqirinjëve aromatikë).Ndani pjesëmarrësit në grupe, secilin me nga një prej pesë ideve “më të mira”të nxjerra nga seksioni i mëparshëm.Tashmë pjesëmarrësit duhet të dinë si ta kërkojnë informacionin, kanë njërrjet kontaktesh dhe gjithashtu kanë disa instrumente kërkimi (numeratortelefonik, direktori biznesi, kontakte të tjera të dobishme, etj). Këto instrumentemund të përdoren për të plotësuar informacionin e mbledhur në detyrat edhëna në seksionin e mëparshëm (shih aktivitetet e kërkimit të tregut).Ky ushtrim në grup u jep mundësinë pjesëmarrësve të praktikojnë disa aftësi(p.sh. kërkimin, mbledhjen dhe organizimin e informacionit, punën në grup,negocimin, menaxhimin e kohës, etj). Ju duhet tu sugjeroni pjesëmarrësve t’ishkruajnë rezultatet e kërkimit dhe t’i ruajnë ato, sepse do të përdoren nëseksionet e mëvonshme.Gjatë analizës së tregut, pjesëmarrësit mund të kenë nevojë të riformulojnëidetë e tyre të biznesit. Është normale që në këtë fazë, të rrëzohen idetë përtë cilat nuk ekziston tregu dhe të përqendrohemi në ato ide të cilat kanë njëmundësi reale suksesi.28Ju duhet të theksoni, se është më mirë të zbulohet tani nëse një ide nuk ështëe mundur të realizohet, sesa të investohen kohë dhe para në diçka që nukpremton të ketë sukses.RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

DetyratBazuar në gamën e gjerë të informacionit për tu mbledhur, ju duhet tëinkurajoni pjesëmarrësit të:• vazhdojnë të kryejnë analizimin e tregut edhe jashtë orarit tëtrajnimit dhe në mungesë të kohës, duhet tu japin prioritetinformacionit mbi klientët, konkurrencës dhe buxhetit;• në qoftë se është e mundur, diskutoni elementët e veçantë tëkërkimit të tregut me ekspertë të fushës së biznesit.UdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 3 ANALIzA E TREGUT29

30BUrIMeT

Objektivat e mësimitNë përfundim të seksionit pjesëmarrësit do të jenë në gjendje të:• Identifikojnë burimet e nevojshme për funksionimin e biznesit;• Përgatisin një analizë të kostove fillestare (të fillimit) dheparashikimet e të ardhurave.Koha120 minutaPyetje dhe ushtrime• Menaxhimi i burimeve njerëzore• Kostot fillestare dhe parashikimi i të ardhuraveDetyratFinalizimi i kostove fillestare të biznesit dhe pasqyrimi i të ardhuraveHyrjeStudimi i tregut jep një ide të mirë të burimeve (inputeve) si p.sh: materiale,pajisje, fuqia punonjëse dhe para, të cilat janë të nevojshme për funksionimine një biznesi.Një nga vendimet e para për një sipërmarrës të ri lidhet me faktin se cilatdetyra mund t’i kryejë vetë dhe për cilat ka nevojë për mbështetje të jashtme.Me fjalë të tjera, është thelbësore të bëhet identifikimi i detyrave më tërëndësishme, p.sh: blerja e materialeve, ruajtja e sasisë së shitjeve, sëshpërndarjeve, dhe përshtatja e këtyre detyrave me kompetencat e pronarittë biznesit.SeksioniUdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 4 BURIMET31

ekrutimi i burimeve njerëzoreJu duhet t’i inkurajoni pjesëmarrësit të kuptojnë se detyrat e biznesit janë tëshumta dhe jo gjithmonë mund të përballohen nga një person i vetëm. Nërastet kur nevojitet mbështetje nga jashtë, është e rëndësishme të vlerësohetnëse kjo kërkon rekrutimin e punonjësve (me kohë të plotë apo të pjesshme),ose nëse është e mundur të nënkontraktohet një mbështetje e tillë. Kriteret qëduhen përdorur kur merret vendimi për të rekrutuar punonjës janë:• shpeshtësia e detyrave;• kërkesat e ligjit të punës;• kostot e pagave.AktivitetNjë shembull aktiviteti në grup, i cili mund të ndihmojë pjesëmarrësit që t’ipërshtatin detyrat e tyre të biznesit me kompetencat e tyre, është i përfshirë nëpaketën e instrumenteve (shiko "Përshtatja e detyrave të biznesit me kompetencat").Kur grupet të kenë identifikuar të gjitha detyrat që duhen kryer për të bërë tëmundur hapjen e një biznesi, çdo anëtar do të bëjë vlerësimin e aftësive të tij/saj për të kryer këto detyra. Çdo ekipi do t’i duhet të vendosë:• Cili është funksioni në të cilin secili anëtar është më kompetent;• Sa duhet paguar ai/ajo;• Ç’farë duhet bërë për të mbuluar detyrat të cilat nuk mund tëkryhen nga asnjëri prej anëtarëve të ekipit.Para këtij aktiviteti, ju duhet të mblidhni informacionin bazë mbi ligjin epunës, i cili u duhet shpërndarë pjesëmarrësve gjatë ushtrimit. Përndryshe, jumund tu tregoni atyre se ku mund ta gjejnë këtë informacion (organizatat epunëdhënësve, shërbimet e punësimit, sindikatat, etj).Kujtojuni pjesëmarrësve se ka disa standarde të punës të cilat duhen mbajturparasysh. Në lidhje me këtë, ju mund të shpërndani materiale në nivel vendorpër të drejtat e punonjësve, ose tu referoheni standardeve ndërkombëtare tëparaqitura në Kutinë 4.1.32RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Kutia 4.1 Të drejtat në punëOrganizata Ndërkombëtare e Punës është agjencia e specializuar e Organizatës sëKombeve të Bashkuara, e cila promovon drejtësinë sociale dhe të drejtat e njeriut nëpunë, të njohura në shkallë ndërkombëtare.Themeluar në 1919, ONP formulon standardet ndërkombëtare në formën e Konventavedhe Rekomandimeve, duke përcaktuar standardet minimale për të drejtat themeloretë punës: liria e krijimit të shoqatave, e drejta për tu organizuar, kontratat kolektive,ndalimi i punës së detyruar, barazi mundësish dhe trajtimi, si dhe standardet e tjera tëcilat rregullojnë kushtet në të gjithë spektrin e çështjeve që lidhen me punën.Mosha minimale e punësimit dhe ndalimi i punës së fëmijëve:Mosha minimale për t’u punësuar nuk duhet të jetë më e vogël se mosha e mbarimittë arsimit të detyruar. Ka disa dispozita specifike për eliminimin e menjëhershëm tëformave më të këqija të punës së fëmijëve (skllavëria, prostitucioni, trafikimi, etj). Kyndalim vlen për të gjithë fëmijët nën moshën 18 vjeç.Barazia dhe standardet e mos-diskriminimit:Ndalon diskriminimin në aksesin për punësim, trajnim dhe kushte të tjera të punësimitpër arsye të racës, ngjyrës, seksit, besimit, bindjeve politike, origjinës kombëtare aposociale. Qëllimi është të promovohet barazia e mundësive dhe trajtimit si dhe pagesadhe përfitimet të barabarta për punë me vlerë të barabartë.Puna e detyruar:Këto standarde ndalojnë përdorimin e çfarëdolloj forme të punës së detyruar si mjetpër presion politik, edukim apo për ndëshkim, si pasojë e shprehjes së pikëpamjevepolitike, disiplinën e punës, ndëshkimi për pjesëmarrje në greva dhe diskriminimi.E drejta për t’u organizuar dhe për të negociuar në mënyrë kolektive:Këto standarde parashikojnë të drejtën e të gjithë punonjësve dhe punëmarrësve përtë formuar dhe marrë pjesë në organizata, sipas zgjedhjes së tyre, për tu mbrojturndaj diskriminimit antisindikalist dhe për të promovuar negocimin dhe marrëveshjetkolektive.Shëndeti dhe siguria në punë:Çdo biznes ka detyrimin ligjor për të ruajtur shëndetin dhe sigurinë e punonjësve dhepersonave të tjerë, si dhe mjedisin. Këto detyra përfshijnë garancinë që vendi i punëstë përmbushë standardet minimale të pastërtisë dhe komfortit, si dhe raportimine dëmtimeve serioze, sëmundjeve dhe aksidenteve të rëndësishme tek autoritetetpërkatëse. (Inspektorati i Punës dhe Autoritetet Shëndetësore).Burimi: www.ilo.org/standards/index.htmUdhëzuesi i moderatoritSeksioni 4 BURIMET33

Shpenzimet e fillimitShumë sipërmarrës të rinj i kushtojnë pak rëndësi planifikimit financiar, dukebesuar se nuk do të jetë e vështirë të gjejnë fonde shtesë, nëse biznesi ecënmirë ose nëse ideja është e mirë. Megjithatë shumë biznese të reja kanë nevojëpër më shumë fonde nga ç’farë mund të kenë planifikuar fillimisht.Hapi i parë në planifikimin financiar është të përcaktohen kostot fillestare.Këto janë shpenzime që kryhen vetëm një herë në fillim të aktivitetit (pajisje,mobilje, furnizime, rinovime, licenca dhe kosto të tjera administrativedhe ligjore). Shpenzimet e kryera pas hapjes së biznesit janë të njohura sishpenzimet operative.Forma e biznesit që zgjidhet për ndërmarrjen mund të ndikojë në kostotfillestare apo shpenzimet operative. Për shembull, një strukturë biznesi ezgjedhur keq, mund të rezultojë në ekspozim të panevojshëm ndaj borxheve,vështirësive operacionale dhe taksave të panevojshme gjatë aktivitetit.AktivitetiJu duhet të bëni përmbledhjen e faktorëve më të rëndësishëm që duhen marrëparasysh në momentin e përzgjedhjes së strukturës së biznesit. Këta faktorë janë:• numri i njerëzve pjesëmarrës në biznes;• roli i çdo partneri në biznes dhe mundësia për t’u tërhequr ngasipërmarrja;• burimet e nevojshme financiare;Me qëllim që t’i ndihmoni të rinjtë të kuptojnë format e ndryshme të biznesit,ju mund të ofroni shembuj nga vendi juaj. Ju mund t’i referoheni kapitullit tështatë në faqen 49 ku shpjegohen llojet e ndryshme të bizneseve në vendintonë ose të mbështeteni në shembujt e ofruar në Kutinë 4.2.Kujtojini pjesëmarrësve se për tu bërë pronarët e ligjshëm të një biznesi, ataduhet të kenë arritur moshën e pjekurisë (pra të kenë zotësinë e kontraktimit).Zakonisht mosha e lejueshme për të kontraktuar është 18 vjeç, por në disavende mosha madhore arrihet më herët e në disa më vonë.34RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Kutia 4.2 Struktura e biznesitPronar i vetëmNë këtë formë një individ i vetëm ka pronësinë e plotë të biznesit. Avantazhi kryesorështë se të gjitha fitimet e biznesit i përkasin pronarit. Disavantazhi lidhet me faktinse pronari është personi i vetëm përgjegjës për të gjitha borxhet dhe detyrimet.PartneritetiDy ose më shumë pronarë ndajnë pronësinë e biznesit. Avantazhi kryesor është seshpenzimet dhe të ardhurat ndahen sipas marrëveshjes së partneritetit. Disavantazhilidhet me faktin se secili pronar është personalisht përgjegjës për të gjitha borxhetdhe detyrimet e biznesit.Shoqëri me përgjegjësi të kufizuar (sh.p.k)Një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar është një ndërmarrje, anëtarët e së cilës marrinpjesë në menaxhimin e shoqërisë bazuar në numrin e aksioneve që kanë. Kjo formëshoqërie ka avantazhin e mbrojtjes së anëtarëve të saj nga përgjegjësia personalepër borxhet e shoqërisë të cilat e tejkalojnë shumën e vlerës së aksioneve të tyre.Disavantazhi kryesor lidhet me kërkesat ligjore strikte që mbulojnë këto kompani.Bashkëpunimet (Korporatat)Korporatat përbëhen nga një grup njerëzish të cilët bashkojnë forcat për të kryer njëaktivitet ekonomik me përfitim të përbashkët. Është një subjekt juridik që kontrollohetnga anëtarët e saj. Anëtarësimi është i hapur, që do të thotë që gjithkush që përmbushdisa kushte mund të bëhet anëtar. Përfitimet ekonomike shpërndahen në mënyrëproporcionale sipas interesave të secilit anëtar. Në disa vende krijimi i korporatavenxitet nëpërmjet iniciativave të ndryshme, përfshirë edhe tarifa më të ulta regjistrimi.Pasqyrimi i të ardhuraveSapo procesi i prodhimit të jetë kuptuar plotësisht, hapi tjetër është tëkuptohet si bëhet buxheti, pra llogaritja e të gjitha kostove që do tëpërfshihen në kryerjen e aktiviteteve të biznesit dhe projektimi i tëardhurave që biznesi do të gjenerojë.AktivitetiModelet që përdoren nga agjencitë lokale të mbështetjes së biznesit,dhomat e tregtisë, bankat ose institucionet e mikrokreditit mund të përdorensi instrumente trajnues për kryerjen e aktivitetit të deklarimit të të ardhurave.Ju mund t’i referoheni Shtojcës 3 ku paraqitet mënyra se si bëhet pasqyra e tëardhurave në vendin tonë.Që një mjet të jetë i përshtatshëm për njohjen e të rinjve me mënyrën epërgatitjes së buxhetit, ai duhet të paktën t’i bëjë ata të mbledhin informacionmbi:UdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 4 BURIMET35

• licensat, regjistrimet dhe lejet;• ndërtimin dhe rinovimet;• mirëmbajtjen dhe pajisjet;• tarifat profesionale dhe sigurimet;• shpenzimet operacionale (qera, pajisje, paga, furnizime, amortizim, etj);• inventari fillestar;• taksat.Duhet gjithashtu të verifikoni nëse informacioni i mësipërm mund të merretnga zyra lokale apo qendrat e informimit, ose në rrugë të tjera.Pjesëmarrësit duhet të paralajmërohen lidhur me rreziqet e kryerjes sëaktivitetit në informalitet (p.sh: evitimi i pagesës së taksave dhe tarifave tëregjistrimit, punësimi i personave pa kontratë apo sigurime shoqërore). Kutia4.3 bën përkufizimin e ekonomisë informale dhe të disavantazheve të sajafatgjata.Kutia 4.3 Ekonomia informaleEkonomia informale përfshin të gjitha aktivitetet ekonomike, punonjësë apo njësiekonomie të cilat ligjërisht dhe në praktikë nuk janë të mbuluara nga rregullimetzyrtare, ose janë të mbuluara në një shkallë të pamjaftueshme.Ekonomia informale u ofron personave që nuk kanë asnjë mjet jetese mundësi për tëfituar të ardhura, por disavantazhet që ajo paraqet për ndërmarrjet, punonjësit dhekomunitetin si dhe për vetë ata në të ardhmen janë të larta. Ato përfshijnë:• papajtueshmëri me ligjet dhe rregulloret;• mos-kontribuim në të ardhurat e shtetit me pasojë evazionin fiskal;• konkurrencë e padrejtë ndaj ndërmarrjeve formale, si pasojë e mospagesëssë kostos së biznesit që lidhet me regjistrimin dhe zyrtarizimin;• produktivitet i ulët, p.sh: kontributi në punësim është më i lartë sekontributi në produktin kombëtar të vendit.Për punonjësit, të qënit informal do të thotë:• mos-përfitim nga legjislacioni i punës dhe mbrojtjes sociale;• pamundësi për të gëzuar, ushtruar, apo mbrojtur të drejtat e tyre në punë;• punë në vende të vogla të papërcaktuara, në kushte pune jo të shëndetshmedhe të sigurta, me nivel të ulët aftësish dhe produktiviteti, me të ardhuratë ulëta dhe të çrregullta, pa mundësi aksesi në trajnime dhe teknologji.• pengesa për tu organizuar dhe përfaqësuar në mënyrë efektive përballëpunëdhënësve dhe autoriteteve publike;• përjashtim apo akses të kufizuar në infrastrukturën publike dhe përfitime.36RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

DetyrëNë fund të këtij seksioni, ju duhet të prezantoni idenë e “planifikimittë biznesit”. Ju duhet t’ju kërkoni pjesëmarrësve që të përfundojnëe rishikojnë, me ndihmën e burimeve të rrjetit të tyre, punën e tyrenë koston fillestare të biznesit dhe pasqyrën e të ardhurave që ështëbërë në këtë leksion.Duke qenë se shumica e aktiviteteve të seminarit janë të dobishmepër hartimin e një plani biznesi, pjesëmarrësit duhet të mbajnëshënim hapat e procesit në mënyrë që të jenë në gjendje të zbatojnëatë në mënyrë të pavarur.UdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 4 BURIMET37

38FINANCIMI

Objektivat e mësimitNë përfundim të seksionit pjesëmarrësit do të jenë në gjendje të:• Identifikojnë burime financimi;• Negociojnë dhe menaxhojnë burimeKoha120 minutaPyetje dhe ushtrime• Grumbullim idesh mbi burimet e financimit;• Negocimi dhe menaxhimi i marrëveshjeve dhe burimeve.DetyratAsnjëHyrjeSapo të rinjtë të marrin njohuri rreth kostos fillestare dhe deklaratës së tëardhurave ata do të fillojnë të mendojnë në mënyrë të pashmangshme rrethmjeteve dhe burimeve të financimit.Burimet e financimitMjetet financiare mund të sigurohen nga burime të ndryshme - huatëbankare, kursimet personale, kreditë tregtare, etj - por të rinjtë nuk e kanëtë lehtë aksesin tek të gjitha këto mjete, pasi ata nuk kanë histori kredie dhekanë eksperiencë të kufizuar pune dhe biznesi. Për shumë prej tyre burimimë i mirë i financimit do të ishin kursimet personale apo burimet jo-formale(huatë nga familja apo miqtë).AktivitetiJu mund të përdorni informacionin që ekziston në vendin tuaj lidhur mefinancimet e disponueshme për të krijuar një instrument trajnimi mbi këtëUdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 5 FINANCIMISeksioni39

temë, ose përndryshe ju mund të përshtatni listën e burimeve të fondeve qëofrohet në Kutinë 5.1.Përdoreni këtë listë për të filluar seancën e grumbullimit të ideve dhe për t’indihmuar pjesëmarrësit të reflektojnë mbi tiparet “e mira” dhe “të këqija” tëçdo burim financimi.Kutia 5.1 Burimet e financimitKursimet vetjake:Kursimet vetjake janë burimi më i zakonshëm për të filluar biznesin. Bankat shpeshrekomandojnë investimin vetjak, pasi bizneset e reja kanë më pak shanse për të marrëhua në rast se pronari nuk është i gatshëm të investojë burimet e tij/saj. Investimivetjak në biznes tregon përkushtimin e pronarit.Zgjedhja e partnerit në biznes:Është e mundshme të negociosh marrëveshje apo partneritete me persona apo biznesetë tjera të cilat mund të sigurojnë mbështetje financiare në formën e parave, kapitalit,pajisjeve apo kredisë.Financimi informal:Familja, miqtë, apo organizatat e komunitetit janë shembuj të burimeve informale tëfinancimit. Organizatat e komunitetit gjithashtu mund të ndihmojnë për përgatitjene deklarimeve financiare dhe të ofrojnë shërbime kontabiliteti, asistencë ligjore probonosi dhe krijim kontaktesh.Kreditë tregtare:Kreditë tregtare mund të përdoren për të vënë biznesin në funksionim. Kjo përfshinlëvrimin e mallrave apo shërbimeve nga ana e furnizuesve para se të marrin pagesën.Në një shërbim printimi, p.sh mund të negociohet me një furnizues letre për të vendosursi kusht pagesën pas 30 ditësh, me qëllim që biznesi të paguajë me të ardhurat ngashitjet.Huatë për biznesin e vogëlMundësia për të marrë një hua të biznesit të vogël varet nga “5 C-të” (në anglisht) që ebëjnë një biznes të kreditueshëm (karakteri, qarkullimi i parasë kesh, kolaterali, kapitalidhe kushtet). Termi 5 C-të vjen nga gjuha angleze ku elementët e sipërpërmendurfillojnë me shkronjën C. Bizneset e sapokrijuara kanë më pak shanse të përfitojnë ngakëto kredi se sa bizneset e ngritura, sepse këto të fundit paraqesin më pak “risk”. Ngaana tjetër, ka banka dhe institucione të mikrokredisë të cilat ofrojnë hua vetëm përbizneset e sapokrijuara, shpesh duke përfituar nga sistemet e garancive që promovojnëzhvillimin e biznesit të vogël.Inkubatorët e biznesitInkubatorët e biznesit u ofrojnë kompanive të sapokrijuara asistencë biznesi dhemenaxhimi falas, zyra dhe shërbime të tjera mbështetëse. Ato zakonisht menaxhohennga agjencitë e zhvillimit ekonomik ose njësitë vendore dhe në përgjithësi kanë siqëllim të promovojnë ndërmarrje që veprojnë në nën-sektorë të veçantë.40RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Negocimi i burimeveShumica e njerëzve kanë nevojë për ndihmë për të menaxhuar detyrat eshumëfishta të një biznesi të ri. Ka disa institucione të specializuara ( p.sh:shërbimet këshillimore të biznesit, unionet e kredive dhe bankave, shoqatat ekontabilitetit, organizatat e punëdhënësve) të cilat mbështesin sipërmarrësite rinj. Për shembull, mund të jetë ide e mirë që të bëhesh anëtar i një shoqatepunëdhënësish, me qëllim që të kesh informacion mbi zhvillimet industrialedhe të përdorësh shërbimet e saj.Negocimi i burimeve, qofshin këto para, klientë, staf apo informacion, është njëaspekt i rëndësishëm i biznesit. Negocimi është një rrugë legjitime nëpërmjetsë cilës dy palë mund të arrijnë në një marrëveshje të kënaqshme dhe të drejtëpër secilën. Aftësitë e negocimit, si çdo lloj tjetër aftësish mund të mësohen,ndërkohë që përsosmëria vjen nëpërmjet praktikës.AktivitetiPër të ndihmuar pjesëmarrësit që të praktikojnë aftësitë negociuese, ju mundtë zgjidhni njërin prej dy ushtrimeve në grup, të cilat mund t’i gjeni në kutinë emjeteve. Negocimi i një marrëveshje biznesi është një aktivitet i orientuar ngashitjet, ndërsa ushtrimet e trekëndëshit përqendrohen më tepër tek puna nëgrup dhe strategjitë e negocimit.Diskutimi pas ushtrimeve mund të ofrojë një mundësi për t’i ndihmuarpjesëmarrësit të identifikojnë strategjitë e suksesshme të negocimit, mënyratpër të përmirësuar aftësitë e tyre dhe për të trajtuar praktikat jo-etike.Menaxhimi i burimeveManaxhimi i burimeve përfshin planifikimin dhe organizimin e të ardhuravedhe shpenzimeve. Kjo paraqet një seri komplekse detyrash, sidomos për të rinjqë kanë pak përvojë në administrimin e parave.Udhëzuesi i moderatoritSeksioni 5 FINANCIMI41

42PLANIFIKIMII BIZNeSIT

Objektivat e mësimitNë përfundim të seksionit pjesëmarrësit do të jenë në gjendje të:• Përgatisin një plan biznesi.Koha120 minutaPyetje dhe ushtrime• Zhvillimi i një plani marketingu;• Zhvillimi i një plani financiar.DetyratAsnjëHyrjePlani i biznesit është një dokument i cili formulon:• qëllimin dhe objektivat e një biznesi;• propozimin për investim i cili do t’i dorëzohetinstitucioneve financiare dhe investitorëve.Plani i biznesitPlani i biznesit është një instrument operativ për të planifikuar sesi mund të përdoren burimet njerëzore, teknike, dhe financiare nënjë biznes me qëllim që prej tij të nxirren fitime sa më të mëdha.Normalisht ky dokument përgatitet para se të merret vendimi përtë hyrë në një biznes të caktuar dhe para krijimit të ndërmarrjes.Ju duhet t’i shpjegoni pjesëmarrësve se disa elementë të planit tëbiznesit kanë qenë të përgatitura gjatë aktiviteteve të mëparshme.Ajo që mbetet për t’u bërë është kryesisht organizimi i informacionitnë mënyrë logjike dhe të strukturuar.SeksioniUdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 6 PLANIFIkIMI I BIzNESIT43

Sugjerohet që ky seksion të ndahet në dy pjesë: pjesa e parë do të shërbejë përtë bërë riorganizimin e punës së kryer më parë, ndërsa e dyta do të përdoretpër të përpiluar planin e marketingut dhe atë financiar.AktivitetiPër të krijuar një ide se si mund të përgatitet një plan biznesi, ju mund tëmblidhni modelet e përgatitura nga agjencitë e zhvillimit të biznesit lokal apoinstitucionet e kreditimit. Mund të përdorni gjithashtu modelin e përfshirë nëpaketën e instrumenteve, i cili jep ndarjet dhe përmbajtjen e një plan-biznesistandard. Për të përpiluar plan-biznesin duhen ringritur të njëjtat grupe qëmblodhën dhe analizuan idetë e biznesit në Seksionin 2.MarketinguMarketingu shpesh njësohet me strategjitë e shitjes (si mund të shitet njëprodukt i krijuar tashmë). Në fakt, zhvillimi i një strategjie marketingu nis meidentifikimin e partnerëve të mundshëm dhe sigurinë se mallrat do të prodhohen(ose shërbimet do të ofrohen) në mënyrë të tillë që të kënaqin nevojat e klientëve.Tiparet më të mira të marketingut janë përmbledhur në konceptin e “miksit”të marketingut, i njohur si katër P-të (nga anglishtja Produkti, Çmimi, Vendidhe Promovimi). Pjesëmarrësve u duhet bërë e qartë se nuk është e mundur tëfinalizohet plani i biznesit, nëse nuk u jepet përgjigje këtyre pyetjeve:• cili është produkti apo shërbimi dhe cilat janë nevojat e klientit qësynon të kënaqë?• ç’farë sasie parash do të jenë të gatshëm të paguajnë klientët emundshëm?• cilët faktorë të tjerë duhet të merren parasysh kur përcaktohetçmimi? (Kujtoni pjesëmarrësit se ata duhet gjithashtu të llogarisinfitimin që do të nxjerrë biznesi).• cili është vendi më i mirë për të “vendosur” biznesin dhe cila ështëmetoda më e mirë promovuese për të arritur tek klientët? (Kujtonipjesëmarrësit se vendi përfshin edhe rrjetet e komunikimit mefurnizuesit dhe shërbimet e tjera).Aktiviteti44Me qëllim që të ndihmohen pjesëmarrësit të praktikojnë konceptin bazë tëmarketingut, ju mund të ndërtoni aktivitetin tuaj në grup, modeluar sipasatij të përfshirë në paketën e instrumenteve (Marketing). Aktiviteti konsistonnë planifikimin, buxhetimin dhe marketingun e një aktiviteti publik. Sapo tëpërfundojë puna në grup, ju duhet të diskutoni me të gjithë pjesëmarrësitRINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

se cilat aktivitete promovuese kanë më shumë mundësi të rezultojnë tësuksesshme, dhe si mund të matet shkalla e kënaqësisë së konsumatorit.Plani financiarNjë pjesë të rëndësishme të plan-biznesit e zë aspekti financiar. Seksionifinanciar i plan-biznesit përshkruan i) kapitalin i cili do të kërkohet për të filluarbiznesin, ii) si do të financohet biznesi në të ardhmen, dhe iii) performancën eparashikuar të biznesit.AktivitetiTemat që lidhen me kostot, çmimet dhe deklarimet e të ardhurave janë diskutuarnë seksionet e mëparshme. Për të bërë planin financiar pjesëmarrësit duhet tëi) llogarisin vëllimin e shitjeve që duhet të kryhen për të mbuluar kostot (pikae balancimit), ii) të përcaktojnë fluksin e burimeve financiare që i duhen njëndërmarrje për të filluar dhe operuar një biznes (fluksi i parave), dhe iii) të përgatisinnjë bilanc. Si pasojë e kompleksitetit të tyre, këto aktivitete zakonisht kryhen mendihmën e ekspertëve. Është e rëndësishme të theksohet se pjesëmarrësit e rinjduhet t’i kuptojnë këto koncepte, megjithëse atyre nuk do t’u duhet që të bëjnëgjithçka vetë. Për këtë qëllim ju mund t’i kërkoni një biznesmeni lokal apo njëspecialisti që punon në bankë për të marrë pjesë në këtë seksion. Këta ekspertëmund tu ofrojnë pjesëmarrësve modele, shembuj dhe këshilla.Për të ndihmuar pjesëmarrësit ju mund të përdorni gjithashtu edhe modelin“Zhvillimi i një plani financiar” (aktiviteti 3 i paketës së instrumenteve).Nëse do të keni mundësi të siguroni prezencën e ekspertëve të jashtëm, jumund të zgjasni kohën e këtij seksioni me qëllim që pjesëmarrësit të diskutojnëme ta projektet e plan-bizneseve të tyre.UdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 6 PLANIFIkIMI I BIzNESIT45

46BIZNeSI SHQIPTAr

Objektivat e mësimitNë përfundim të seksionit pjesëmarrësit do të jenë në gjendje të :• Njohin hapat e parë për të themeluar një biznes të vogël në ShqipëriKoha120 minutaPyetje dhe ushtrimeAsnjëDetyratAsnjëHyrjeKy udhëzues i hartuar për t’i ardhur në ndihmë të rinjve në nxitjen e aftësivetë tyre si sipërmarrës dhe në nxitjen e vetëpunësimit, në 6 kapitujt e parë kadhënë një panoramë të përgjithshme mbi botëkuptimin e biznesit (aftësitësipërmarrëse, idetë dhe mundësitë e biznesit, analiza e tregut, burimet,financimi dhe planifikimi i biznesit).Në këtë kapitull të shtatë dhe të fundit, ashtu siç përmendet edhe në një ngapikat e pjesës mbi Strukturën dhe Përmbajtjen, do të shtjellohet përshtatja ekëtij udhëzuesi me kontekstin shqiptar të biznesit.Këtu do të gjeni informacion mbi regjistrimin e biznesit, hapat ligjorë, analizëne tregut dhe shembuj biznesi të suksesshëm në Shqipëri.Shumica e informacionit në këtë kapitull është marrë nga Qendra Kombëtaree Regjistrimit, e cila është qendra përgjegjëse për regjistrimin e bizneseve dukeshërbyer si një sportel i vetëm për të gjitha llojet e bizneseve në mbarë vendin.Kjo qendër kryen dhe aplikon të gjitha proceset e regjistrimit të biznesit, dukepërfshirë regjistrimin e taksave në nivel kombëtar dhe vendor (bashkiak),sigurimin shëndetësor dhe shoqëror, Inspektoratin e Punës dhe InstitutinKombëtar të Statistikave.UdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 7 BIzNESI ShQIPTARSeksioni47

Qendra Kombëtare e Regjistrimit (QKR)Formimi i QKR ka ardhur si rrjedhojë e një reforme, e cila është një hapdomethënës në programin e përgjithshëm të qeverisë për përmirësimin e klimëssë biznesit në Shqipëri. QKR-ja ofron kapacitete maksimale për regjistriminelektronik të bizneseve si dhe qasje në informacionin e Regjistrit Tregtarpërmes Internetit. QKR-ja inkurajon përdorimin e procedurave elektronike tëregjistrimit përmes Internetit, ndërsa dokumentet jo-elektronike hidhen nëbazën e të dhënave të QKR-së, për të lehtësuar procesin dhe për të mundësuarmarrjen e informacionit nga publiku.Kush regjistrohet në QKRAplikimi për regjistrimin fillestar mund të bëhet në sportelet e QKR-së në Tiranëose në sportelet e shërbimit, të vendosura në bashki. Lista e bashkive dhe evendndodhjeve të tyre është e publikuar në faqen zyrtare të internetit të QKR-së.Një aplikim mund të bëhet në një sportel shërbimi të QKR-së, pavarësisht ngaselia apo vendi i ushtrimit të veprimtarisë së subjektit që kërkon regjistrimin.Të gjitha subjektet që bëjnë pjesë në kategoritë e mëposhtme, duhet tëregjistrohen në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit (QKR);1. Personat fizikë që ushtrojnë aktivitet ekonomik, tregtar;2. Shoqëritë e thjeshta, sipas dispozitave të Kodit Civil;3. Shoqëritë tregtare;4. Degët dhe Zyrat e Përfaqësimit të Shoqërive të huaja;5. Shoqëritë dhe Unionet e Kursim-Kreditit;6. Shoqëritë e Bashkëpunimit Reciprok.Sipas ligjit të QKR-së, subjektet duhet të aplikojnë për regjistrim fillestar,brenda një afati 15-ditor (përveç rasteve kur parashikohet ndryshe nga ligje tëposaçme) nga momenti i krijimit/themelimit.Afati llogaritet:• për personat fizikë, shoqëritë e thjeshta dhe për degët apo zyrat epërfaqësimit të shoqërive të huaja nga data e fillimit të aktivitetittë tyre;• për personat juridikë nga data e themelimit të tyre.48RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Llojet e shoqërive tregtareLigji “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” përcakton katër lloje shoqërishtregtare si më poshtë:1. Shoqëritë kolektiveNë shoqëritë kolektive, të gjithë ortakët kanë cilësinë e tregtarit dhe përgjigjenpa kufizim e solidarisht për borxhet e shoqërisë. Kreditorët mund të padisin njëortak për shlyerjen e borxheve që u ka shoqëria, vetëm pasi të kenë dështuarnë paralajmërimin drejtuar shoqërisë. Shoqëria kolektive ka një emërtim,në të cilin mund të përfshihet emri i një ose më shumë ortakëve, duke vënëpërpara ose menjëherë pas tij fjalët “shoqëri kolektive”.2. Shoqëritë komanditeNë shoqëritë komandite, përveç ortakëve “të pakufizuar” (ortakët që përgjigjenpa kufizim e solidarisht për borxhet e kompanisë) marrin pjesë edhe ortakët“e kufizuar” ose ata ortakë që përgjigjen për detyrimet e kompanisë deri nëkufirin e vlerës së kontributeve të tyre në kapitalin themeltar.Ky kontribut nuk mund të jetë një kontribut në shërbime. Shoqëria komanditeka një emërtim, në të cilin mund të përfshihet emri i një ose më shumëortakëve, duke vënë përpara ose menjëherë pas tij, fjalët “shoqëri komandite”.3. Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar (sh.p.k)Shoqëri me përgjegjësi të kufizuara janë ato shoqëri që janë themeluar nga njëose disa ortakë, të cilët përballojnë humbjet vetëm deri në kufirin e vlerës sëkontributit të tyre në kapitalin themeltar. Në qoftë se shoqëria përbëhet vetëmnga një person, ky quhet “ortak i vetëm”.Shoqëria me përgjegjësi të kufizuara ka një emërtim, në të cilin mund tëpërfshihet emri i një ose më shumë ortakëve duke vënë përpara ose menjëherëpas tij, fjalët “shoqëri me përgjegjësi të kufizuara” ose inicialet “sh.p.k”, si dhetë përmendet kapitali themeltar.Në bazë të legjislacionit në fuqi, vlera minimale e kapitalit themeltar të kësajforme shoqërie është 100.000 lekë. Ky kapital ndahet në pjesë të barabarta,vlera nominale e të cilave nuk duhet të jetë më e vogël se 1.000 lekë. Në rast tëkundërt, shoqëria duhet të shndërrohet në një formë tjetër.4. Shoqëritë aksionere (sh.a)Shoqëri aksionere janë ato shoqëri, kapitali i të cilave ndahet në aksione dheqë themelohen ndërmjet ortakëve që përballojnë humbjet, vetëm deri nëkufirin e vlerës së kontributit të tyre. Shoqëria mund të themelohet e të ketënjë ose disa ortakë.Udhëzuesi i moderatoritSeksioni 7 BIZNESI SHQIPTAR49

Ajo ka një emërtim, para ose prapa të cilit vihet shënimi “shoqëri aksionere”ose “sh.a”, si dhe vlera e kapitalit themeltar. Emri i një ose disa ortakëve mundtë përfshihet në emërtimin e shoqërisë.Shoqëritë aksionere janë dy lloje: me ose pa ofertë publike. Shoqëri me ofertëpublike konsiderohen ato shoqëri, aksionet e të cilave janë të regjistruarazyrtarisht në bursën e letrave me vlerë, duke filluar nga data e regjistrimit oseato, që për shitjen e aksioneve të cdo lloji u drejtohen bankave, institucionevefinanciare apo agjentëve të këmbimit të letrave me vlerë ose publikimit nëforma të ndryshme dhe shpërndarjes jashtë mjediseve të caktuara për këtëqëllim. Të gjitha shoqëritë e tjera aksionere janë shoqëri pa ofertë publike.Vlera minimale e kapitalit themeltar për shoqëritë pa ofertë publike duhettë jetë 2 milionë lekë, kurse për shoqëritë me ofertë publike duhet të jetë10 milionë lekë në ditën e firmosjes së statuteve. Regjistrimi në QKR për njëshoqëri aksionere kërkon evidencë që kapitali themeltar është paguar.Cilat janë procedurat që duhenndjekur për themelimin e shoqërivetregtare me përgjegjësi të kufizuar 11. Vendosja e emrit të shoqërisëAfati i zgjatjes së procedurave: 1 ditëKostoja: 100 lekëTregtari dhe shoqëritë tregtare e ushtrojnë veprimtarinë e tyre nën emrine regjistruar. Emri i tregtarit është emri i tij, sipas nenit 5 të Kodit Civil tëRepublikës së Shqipërisë, i regjistruar në përputhje me nenin 30 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 “Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit” (i ashtuquajturiligji për QKR-në).Emri i shoqërisë tregtare duhet të jetë në përputhje me parashikimet e nenit23 të ligjit për QKR, nen, i cili ndalon regjistrimin e subjekteve me emra tënjëjtë ose të ngjashëm 2 . Në bazë të këtij ligji çdo individ, duke paguar tarifënpërkatëse, ka të drejtë të rezervojë pranë regjistrit tregtar, për llogari të tij apotë të tretëve, një apo më shumë emra të caktuar për regjistrimin. Rezervimii emrit pengon të tretët të rezervojnë emra të njëjtë ose të ngjashëm, apo tëregjistrojnë subjekte me të njëjtin emër ose emra të ngjashëm. Rezervimi501Në këtë seksion jepen procedurat që duhen ndjekur për themelimin e shoqërive tregtare me përgjegjësitë kufizuar meqenëse kjo formë e shoqërisë është më e përhapura në Shqipëri2Në veçanti, nenin 23 ndalon regjistrimin në regjistrin tregtar të subjekteve me emra të njëjtë ose tëngjashëm, me emra në trajtën e shquar apo shkurtimet përkatëse të shteteve, qyteteve, krahinavegjeografike, organizatave ndërkombëtare, fetare ose institucioneve të pushtetit qendror apo vendor, pashtesa dalluese ose me emra, që janë në kundërshtim me rendin e moralin publik apo me dispozitaturdhëruese të ligjit.RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

i emrit është i vlefshëm për një afat prej 30 ditësh, duke nisur nga data erezervimit. Ligji për QKR-në parashikon që afati i rezervimit të emrit nuk mundtë zgjatet, por gjithashtu parashikon që mund të nis një rezervimi rishtazi ngai njëjti person i të njëjtit emër të rezervuar më parë.Për të verifikuar nëse emri që kërkoni ti vendosni shoqërisë tuaj është apo jo idisponueshem si dhe për të plotësuar formularin e rezervimit të emrit mundtë kontrolloni pranë QKR-së (ose në adresën www.qkr.gov.al , ku disa nga këtoprocedura mund të bëhen dhe on-line).2. Hartimi i dokumenteve të shoqërisëAfati i zgjatjes së procedurave: 1 ditëKostoja: 16.300 lekëDokumentat themelorë për krijimin e një shoqërie të re janë:• Vendimi i Ortakëve: Ky dokument hartohet përpara themelimit tëshoqërisë dhe ka për synim përcaktimin e krijimit të shoqërisëdhe emërimin e administratorit/ve të shoqërisë, për t’u përcaktuarqartë në dokumentet që do të vijojnë. Një format i mundshëm iVendimit të Ortakëve mund të gjendet në Shtojcen 3A dhe 3B (Shtojca3A ju referohet sh.p.k-ve me një ortak të vetëm ndërsa Shtojca 3Bju referohet sh.p.k-ve me shumë ortakë).• Akt Themelimi: dokumenti i përcaktimit të themelimit të shoqërisë,në të cilin paraqiten qartë emri i shoqërisë, ortakët apo aksionerëtpërbërës, selia qendrore, afati i zhvillimit të biznesit, vleranominale apo kapitali themeltar, emërimi i administratorit tëshoqërisë si dhe përcaktohen objektivat kryesore ku shoqëria do tështrijë aktivitetin e saj. Një format i mundshëm i Akt Themelimitmund të gjendet në Shtojcen 3A dhe 3B .• Statuti i Shoqërisë: Statuti i shoqërisë cakton emërtimin, formën,kohëzgjatjen, objektin dhe shumën e kapitalit themeltar. Hartimi istatutit bëhet sipas parashikimit të nenit 6 të ligjit Nr. 9901 datë 14.04.2008“Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” 3 . Një format i mundshëm i Statutittë Shoqërisë mund të gjendet në Shtojcen 3A dhe 3B.• Kodi i Etikës: Kodi i etikës zhvillohet në formën e një manuali kupërfshihen tre dimensione kryesore: respektimin e interesavetë shoqërisë, respektimin e interesave të të punësuarve si dherespektimin e interesave të të tretëve (klientëve, furnitorëve,konkurrentëve, komunitetit), duke përfshirë edhe zbatimin e ligjit,mbrojtjen e mjedisit, etj.3Nga ana tjetër, neni 6 i këtij ligji parashikon që statuti i shoqërisë tregtare përmban të dhënat epërcaktuara në nenet 32 deri në 36 të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007 ”Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”.Udhëzuesi i moderatoritSeksioni 7 BIZNESI SHQIPTAR51

Pas hartimit të dokumenteve të mësipërm, paraqitemi pranë noterit menjë dokument të vlefshëm identifikimi (pasaportë, kartë identiteti) dhenoterizojmë: Vendimin e Ortakëve, Akt Themelimin si dhe Statutin e Shoqërisë.3. Regjistrimi i shoqërisë në QKR, përfitimi i Numrit Identifikues tëPersonit të Tatueshëm (NIPT)Afati i zgjatjes së procedurave: 1 ditëKostoja: 100 lekëQë subjekti të njihet në organet përkatëse tatimore në nivel vendor dhe qendrorduhet të bëhet regjistrimi në QKR, në të cilën merret NIPT-i, sipas nenit 60 tëligjit nr. 9723 datë 03.05.2007 “Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”. Pasiaplikanti ka përcaktuar formën ligjore të biznesit të tij, ai plotëson formularine aplikimit. Formularët e aplikimit mund të merren në dy mënyra: a) pranë çdosporteli të QKR-së; ose b) mund të shkarkohen nga faqja zyrtare e internetittë QKR-së. Të gjithë formularët e aplikimit janë të pajisur me udhëzime përplotësimin e tyre. Këto udhëzime mund të gjenden në çdo sportel të QKR-sëose mund të shkarkohen nga faqja zyrtare e internetit.Në bazë të ligjit për QKR, regjistrimi i subjekteve në regjistrin tregtar përbëngjithashtu, regjistrimin e njëkohshëm të tyre pranë autoriteteve tatimore nëskemën e sigurimeve shoqërore e shëndetësore dhe pranë inspektoratit të punës.Dokumentat që duhet të paraqiten në QKR janë:• Akt themelimi (origjinal);• Statuti (origjinal);• Fotokopje pasaporte e Administratorit;• Vendim i ortakëve për emërimin e Administratorit.Pas regjistrimit të shoqërisë mund të tërhiqen ekstrakte pranë QKR-së,dokument i cili paraqet statusin e shoqërisë dhe nevojitet në vazhdimësinë eveprimtarisë së shoqërisë.Në qoftë se biznesi që ju do të hapni është biznes i vogël (me xhiro vjetore më tëvogël se 5.000.000 lekë), atëherë të gjitha dokumentet e mësipërm dorëzohennë QKR e biznesit vendor që ndodhet pranë Bashkisë. Kjo ndarje përcaktohetnë bazë të klasifikimit të bizneseve sipas legjislacionit në fuqi 4 .Në qoftë se biznesi që ju do të hapni është biznes i madh (me xhiro vjetoremë të madhe se 5.000.000 lekë), atëherë të gjitha dokumentet e mësipërm524Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 1058, datë 21.10.2009 që përcakton këtë shumë është ndryshuar në2.000.000 lekë nga Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 149, datë 3.3.2010 për tatimpaguesit që ofrojnëshërbime në veprimtaritë e mëposhtme: avokat, noter, mjek i specializuar, dentist, dentist i specializuar,farmacist, infermier, mami, veteriner, arkitekt, inxhinier, mjek-laborant, projektues, ekonomist, agronom,ekspert kontabël i regjistruar, kontabilist i miratuar, vlerësues i pasurisë.RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

dorëzohen në QKR e përgjithshme që ndodhet, pranë godinës së Ministrisë sëFinancave, në Tiranë.4. Vula e shoqërisëAfati i zgjatjes së procedurave: 1 ditëKostoja: 4.500 lekëPas marrjes së NIPT -it shoqëria përgatit vulën e saj. Vula mundtë porositet në çdo kancelari duke paraqitur një fotokopje tëNIPT-it si dhe fotokopje të pasaportës së administratorit.5. Kontrata për vendodhjen e selisë së shoqërisëMe regjistrimin e shoqërisë dhe vulën, biznesi është në gjendje tëlidh kontratat përkatëse, një nga të cilat është kontrata e qerasë (3 kopjeorigjinale të noterizuara) apo kontrata e punës. Edhe në qoftë se vendi ku dotë zhvillohet aktiviteti është në pronësi të njërit prej ortakeve, duhet të lidhetkontrata e qerasë për efekt tatimor. Një format i mundshëm i kontratës sëqerasë mund të gjendet në Shtojcen 3A dhe 3B.6. Regjistrimi i shoqërisë në bashkiAfati i zgjatjes së procedurave: 1 ditëKostoja: 52.120 lekëMaksimalisht 30 ditë nga marrja e NIPT-it shoqëria përgatit dokumentet për tëbërë regjistrimin në regjistrin vendor për efekt tatim taksash vendore, pranëInstitucionit të Tregjeve, mbi Bashkinë e Tiranës (kur shoqëria vendoset nëterritorin e bashkisë së Tiranës). Ligji Nr. 9632, datë 30.10.2006 “PËR SISTEMINE TAKSAVE VENDORE”Dokumentet e nevojshme janë:• Akt themelimi (fotokopje);• Statuti (fotokopje);• Fotokopje pasaporte e Administratorit;• NIPT-i;• Ekstrakti i QKR-së;• Kontratë qeraje (origjinale e noterizuar).Brenda 1 dite bëhet regjistrimi në regjistrin vendor dhe tërhiqet formularipërkatës i cili ruhet për vlerësimin e taksave vendore.Udhëzuesi i moderatoritSeksioni 7 BIZNESI SHQIPTAR53

7. Nga ky moment, shoqëria vazhdon veprimtarin e saj normale.Shënim: Në qoftë se brenda shoqërisë njëri nga ortakët, administratori, aponjë punonjës tjetër është shtetas i huaj duhet të sjellë pranë shoqërisë njëfotokopje të lejes së qëndrimit, dhe me pas shoqëria i nxjerr lejen e punës.Dokumentet për këtë procedurë (si leja qëndrimit dhe leja e punës) ndiqensipas rregullave të Zyrës së Punës.Sistemi i taksave për biznesin e vogëlPas regjistrimit në QKR hapat e mëtejshëm që duhet të ndiqen kanë të bëjnëme pagesat e taksave për biznesin e vogël, të cilat përfshijnë:1. Taksa vendore;2. Tatimi mbi të ardhurat;3. Sigurimet shoqërore.Ashtu siç u përmend dhe më sipër, mbas regjistrimit në QKR, kryhet regjistrimiedhe në njësinë vendore, maksimalisht 30 ditë nga marrja e NIPT-it shoqëriapërgatit dokumentet për të bërë regjistrimin në regjistrin vendor për efekttatim taksash vendore, pranë Institucionit të Tregjeve, mbi Bashkinë e Tiranës(kur shoqëria hapet në territorin e Bashkisë së Tiranës).Ligji Nr. 9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore”, citon:• Taksat vendore përfshijnë tatimin mbi xhiron, taksën e tabelës,taksën e pastrimit, taksën e okupimit të ambientit (n.q.sshfrytëzon trotuare etj). Madhësia e këtyre taksave varion nga llojii aktivitetit, njësia e qeverisjes vendore ku ushtrohet aktiviteti dheështë e ndryshueshme çdo vit (sipas miratimit te buxhetit vjetortë bashkive).• Sigurimet shoqërore për vete dhe për pjesëtarët e tjerë të familjes(të punësuar në biznes) paguhen sipas pagës minimale. Ndërsa përtë punësuarit e tjerë llogaritet sipas kontratës.Për sa i përket pagesës për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar (TVSH) sipas ligjitbizneset e vogla me një xhiro vjetore nën një limit të caktuar 5 nuk e paguajnëatë, por paguajnë tatimin mbi të ardhurat sipas një formulari më të thjeshtëpër tu plotësuar.54Shembuj të modularëve për t’i plotësuar për pagesën e këtyre taksave do t’ibashkëngjiten shtojcës 3C. Së bashku me modularët do të gjeni dhe shpjegimete nevojshme për t’i plotësuar. Tashmë taksat paguhen on-line dhe ne websitewww.tatime.gov.al.RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Shembuj biznesi të suksesshëm në Shqipëri“ Filipi CO” Perandoria e bimëve aromatike –mjekësoreKompania “Filipi CO” është themeluarnë vitin 1992 nga Z. Filip Gjoka.Kjo kompani është e specializuarnë grumbullim e lëndëve të para,të llojeve të ndryshme si bimëaromatike dhe medicinale si dheerëza. Kompania është gjithashtu especializuar në përgatitjen e këtyrebimëve për proceset e mëtejshmetë prodhimit, si për shembull:seleksionim, manipulim, pastrim,sitje, tharje natyrale dhe artificiale,distilim, ambalazhim, marketim,promovim dhe përpunim deri nëfazën ku produktet janë të gatshme, me kualitete të ndryshme si: herba,folia, fructus, flores, essential oils, për eksport në disa tregje Europiane dhe tëShteteve të Bashkuara të Amerikës.Një nga arsyet që kompania “Filipi CO” arriti majat e suksesit ishte pikërishtvizioni përparimtar i Z. Gjoka. Edhe pse njohuritë e Z. Gjoka në biznes nukishin të shumta, ai e kuptoi qartë që e vetmja mundësi që kjo kompani të rritejdhe të ishte e suksesshme ishte të kishte një strategji të plotë promovimi.Kur kompania e tij arriti kapacitetin e mjaftueshëm të përballonte kërkesate tregut të qytetit të Laçit, Z. Gjoka përdori televizionet, radiot si dhe gazetatlokale për të reklamuar produktet e tij. Kjo strategji e suksesshme bëri që famae “Filipi Co” të shkonte jashtë qytetit të Laçit dhe të përhapej në gjithë qytetetkryesore të Shqipërisë. “Filipi Co” sot furnizon pjesën më të madhe të tregutshqiptar dhe e vështirëson punën për kompanitë konkurrente duke qenë sekjo kompani është tepër efektive në shpërndarje dhe ka produkte të cilësisësë lartë.Një arsye tjetër që “Filipi Co” është një kompani e suksesshme, është fakti qëshfrytëzon si lëndë të parë prodhime natyrore që nuk duan përkushtim dheqë gjenden anembanë territorit të Shqipërisë. Kjo kompani shfrytëzon faktinqë Shqipëria ka një klimë dhe tokë të përshtatshme për të rritur çdo bimë tëmundshme. Fakti që për pjesën më të madhe të lëndës së parë kjo kompaninuk ka nevojë të shpenzojë asgjë përveç forcës punonjëse për ta mbledhur, i ulUdhëzuesi i moderatoritSeksioni 7 BIZNESI SHQIPTAR55

shpenzimet e këtij biznesi në mënyrë drastike. Z. Filip Gjoka ishte ndër të parëtnë Shqipëri që e kuptoi dhe përdori në mënyrë të zgjuar burimet e vendit tonësi dhe përdori strategji të fuqishme promovimi të produkteve të tij.Sipas tij me shumë vullnet, pasion dhe këmbëngulje çdo i ri si vetë ai mund tëarrijë ëndrrën e të qënit një sipërmarrës i suksesshëm.“Mozzarella Italia” – Dypasionet e jetës së Ing.Teknolog Nazif TivariFabrika “Mozzarella Italia” Sh.p.k ështëthemeluar në vitin 1995 nga Ingjinier.Teknolog Nazif Tivari, një ekspert me njëeksperiencë prej 35 vitesh në industrinëe qumështit. “Mozarrella Italia” ofronrreth 15 lloje djathrash, ricotta e freskët,mozzarella, kaçkavall me erëza, edam dheburrata. Në këtë fabrikë përdoren teknologjiItaliane, Zvicerane dhe Holandeze, si dhefermente bakteriale Gjermane (Danisco) nëprodhimin e djathtave. Produktet e fabrikës“Mozzarella Italia” prodhohen me qumësht të cilësisë së lartë nga stallat evendit dhe të kontrolluar pranë laboratorit të analizave të qumështit të vetëfabrikës.Ing. Teknolog Tivari pas rënies së sistemit të komunizmit si shumë shqiptarëduke mos pasur mundësi të ushtronte profesionin e tij u detyrua të emigrontenë shtetin fqinj të Italisë për një periudhë 2 vjeçare ku mësoi shumë ngateknikat e prodhimit të djathit në shtetin fqinj. Pas perfeksionimit të këtyreteknikave të reja Ing. Teknolog Tivari kthehet në qytetin e tij të lindjes, Durrëspër të hapur fabrikën e parë të këtij lloji në Shqipëri.Ing. Teknolog Tivari e nisi fabrikën e tij me dy furnela të vogla, me një buxhetminimal, me 100 litra qumësht në ditë dhe me një përkushtim të devotshëmngriti një perandori të suksesshme që përpunon 3 ton qumësht në ditë dhefurnizon me djathëra shumë nga restorantet dhe marketet anembanë Shqipërisë.Ishte pikërisht ky përkushtim dhe dëshira e madhe për të mësuar akoma mëtepër mbi përpunimin e qumështit qe e çoi Nazifin dhe në shtete të tjera, siZvicër dhe Holandë për të zgjeruar njohuritë e tij si dhe për të sjellë në fabrikëne tij teknologjinë e fundit në prodhimin e djathërave. Një nga arsyet që fabrika“Mozzarella Italia” është kaq e suksesshme në tregun shqiptar është pikërisht56RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

teknologjia bashkëkohore që Ing. Teknolog Tivari me kaq ngulm e kërkon dhe ebën të mundur të jetë prezente në fabrikën e tij.Pasioni i madh që Ing. Teknolog Tivari ndien për profesionin e tij si dhe kujtesae viteve të vështira që ai ka kaluar e kanë bërë atë te jetë pjesë e pedagogëve tëUniversitetit Bujqësor të Tiranës që po edukojnë brezat e rinj në përpunimin equmështit. “Mozzarella Italia” është jo vetëm një biznes shumë i suksesshëmme prodhimet gourmet, por është gjithashtu një fabrikë që punëson të rinjduke u dhënë atyre edukimin e nevojshëm falë kurseve profesionale 9-mujoretë përpunimit të qumështit. Për Z. Tivari është kënaqësi të jetë pjesë e edukimittë brezave të rinj dhe vazhdimisht mirëpret studentë nga e gjithë Shqipëria përt’i mësuar atyre atë ç’farë ai e quan jetën, pasionin e tij, artin e përpunimit tëqumështit dhe për t’u treguar atyre që me shumë punë, formimin e duhur,pasionin dhe këmbënguljen, çdo i ri mund të arrijë atë që aq shumë, ashtu siedhe vetë Z. Tivari e ka arritur.“Artist” - Dalja jashtë kornizave sjell sukses“Artist” është një nga bar-lounget më të suksesshme në Tiranë. AnembanëShqipërisë ka qindra lokale, të gjithë shumë të ngjashëm njëri me tjetrin, tëgjithë synojnë të njëjtën pjesë të tregut dhe të gjithë pak a shumë ofrojnë tënjëjtat produkte. Ndryshimi midis “Artist” dhe gjithë bareve të tjera në Tiranëështë pikërisht shërbimi i veçantë dhe vëmendja që stafi i “Artist” i kushtonçdo klienti të mundshëm si dhe detajeve për ta bërë eksperiencën e klientëvetë tyre sa më të këndshme.Qëllimi i ideatorit te Bar-Lounge “Artist”, Z. Klodian Kumja është të jetë njëvend i tretë për klientët e tyre që do të thotë as zyrat e tyre ku mund të jenëtë mbytur me punë, as shtëpitë e tyre ku mund të kenë probleme të tjera, pornjë vend i tretë ku mund të relaksohen dhe të kalojnë disa orë të këndshme,të shijojnë një nga ushqimet e veçanta të përgatitura nga shefi i kuzhinës së“Artist” apo një nga specialitet e ëmbëlsirave që vetëm ky bar-lounge ofron.Arsyeja pse “Artist” është i suksesshëm sidomos me gjithë konkurrencën qëekziston në këtë biznes, është studimi i detajuar i tregut që Z. Kumja realizoipërpara së të hapte këtë sipërmarrje. Në vend që ta hapte biznesin e tijnë zonën më të famshme të Tiranës, në Bllok, ku ndodhen të gjithë baret etjera, ai zgjodhi zonën rreth rrugës së Elbasanit ku intelektualët e ndryshëmkalojnë pjesën më të madhe të kohës së tyre. Z. Kumja kërkonte një klientelëtë caktuar, individë që do të shijonin një shërbim të cilësisë së lartë dhe doishin të gatshëm të paguanin për atë. Në vend që të ofronte produktet tipikeqë çdo bar në çdo cep të Tiranës ofron, ai për dy muaj rresht intervistoi qindraUdhëzuesi i moderatoritSeksioni 7 BIZNESI SHQIPTAR57

frekuentues të lokaleve ekzistuese në zonën e Rrugës së Elbasanit dhe zbuloiqë shumë klientë do të donin diçka ndryshe, një bar që do u ofronte qetësi, kustafi do ishte shumë i sjellshëm dhe do të ofronte produkte organike me paksheqer dhe me pak yndyrë. Ata kërkonin një aktivitet që do të ofronte pak ngatë gjitha, pije, ushqim dhe atmosferë.Siç u përmend shërbimi është një nga cilësitë kyçe të këtij biznesi. Çdo punonjësi Bar-Lounge “Artist” kalon në një periudhe trajnimi dy mujore ku mëson çdosekret e të rriturit të kënaqësisë së klientëve nga shërbimi i mrekullueshëm.Një tjetër veçanti e këtij biznesi është shumëllojshmëria e produkteve.Sipas Z. Kumja sekreti i të qënit një sipërmarrës i suksesshëm qëndron tek tëpasurit e një ideje të qartë si dhe tek dalja jashtë kornizave. Zoti Kumja dhestafi i tij janë në hapje e sipër të pikave të reja nëpër Tiranë të Bar-Lounge“Artist” duke parë suksesin e madh që ka dega e parë e tyre.VërejtjetpërmbyllëseNë fund të seminarit ju duhet t’i lini kohë pjesëmarrësve të organizojnë të gjithëinformacionin e marrë gjatë seminarit dhe të finalizojnë planin e tyre të biznesit.Nëse gjatë seminarit kanë dalë ide të mira biznesi, nxitni pjesëmarrësit tëhartojnë nga një plan-biznes për secilën prej tyre. Këto plane mund t’u paraqitenpër komente dhe shqyrtim përfaqësuesve të instuticioneve financiare.Një aktivitet i mirë përmbyllës për seminarin do të ishte organizimi i një periudhepraktike për pjesëmarrësit në një prej ndërmarrjeve lokale. Kjo do tu jepteatyre mundësinë që të vëzhgojnë sipërmarrës me përvojë gjatë punës së tyre tëpërditshme dhe njëkohësisht të vënë në zbatim njohuritë e marra gjatë seminarit.58RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

PAKeTA eINSTrUMeNTeVeUdhËzUESI I ModERAToRITSeksioni 7 BIzNESI ShQIPTAR59

60RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Aktiviteti 1: Thyerja e akullit – Kapërcimi i mitevepër fillimin e biznesit1. Mendoni për faktorët që pengojnë sipërmarrësit e rinj tëardhshëm për të nisur biznesin e tyre. Shënoni dy faktorë qëju duken më të rëndësishëm;2. Grumbulloni ide së bashku me pjesëmarrësit e tjerë dheorganizoni të gjitha përgjigjet tuaja në kategori (për shembull‘paratë’, ‘koha’,’familja’, etj.).Keni 15 minuta kohë për ta përfunduar këtë detyrë.Aktiviteti 2: Fjalë kyçeSë bashku me një partner, mendoni për termat vetëpunësim, sipërmarrësdhe ndërmarrje, si dhe:1. renditni dy ndërmarrje të mirënjohura në komunitetin tuajdhe shkurtimisht me një fjali, përpiquni të përshkruaniaktivitetetin e tyre;2. përmendni të paktën tre aktivitete vetëpunësimi dheshpjegoni se në ç’farë konsistojnë ato;3. përmendni tre biznesmenë të njohur dhe përshkruanishkurtimisht aktivitetet e tyre.Keni 10 minuta kohë për të kryer këtë aktivitet.Aktiviteti 3 (a): Le t’i vlerësojmë këto aftësi1. Duke përdorur sistemin e vlerësimit të mëposhtëm vlerësoniaftësitë tuaja në kolonën “Vetja”.2. Kërkoni nga një person tjetër që ju njeh mirë, të vlerësojëaftësitë tuaja në kolonën e dytë. Ju keni mundësinë tëreflektoni mbi vlerësimin që ju është bërë:• kjo është nja nga anët e mia të forta;• ky është një nga aspektet në të cilin unë mund të përmirësojmë tej;• kjo është një nga anët e mia të dobëta. Më duhet të punojpër ta përmirësuar;• i pasigurt – duhet të di më tepër.PAkETA E INSTRUMENTEvESeksioni 1 AFTËSITË SIPËRMARRËSEAFTËSITË SIPËrMArrËSeSeksioni61

Unë kam aftësitë e mëposhtme Vetëvlerësimi Personi tjetër Koment1. Gjetja dhe shfrytëzimi i mundësive2. Ndërmarrja e iniciativave3. Të qënit krijues4. Aftësi për të mësuar nga gabimet5. Planifikim efektiv6. Ndërmarrja e përgjegjësive7. Krijimi i rrjeteve të bashkëpunimit nëmënyrë efektive8. Përdorimi i gjykimit kritik në ndërmarrjene rreziqeve9. Zgjidhja e konflikteve10. Besimi dhe siguria në vetvete11. Aftësia për të vlerësuar veten dhe punëne bërë12. Këmbëngulja13. Aftësi negociuese14. Të qenit fleksibël15. Përshtatja e aftësive sipas detyrave16. Aftësia për të kërkuar këshillaAktiviteti 3 (b): A jeni gati për sipërmarrje1. Përgjigjuni pyetjeve të mëposhtme me P (po), J (jo) dhe U (i pasigurt).1. A ju pëlqen t’i merrni vetë vendimet tuaja?2. A ju pëlqen konkurrenca?3. A keni vetë-disiplinë?4. A planifikoni paraprakisht dhe a i bëni gjërat në kohën e duhur?5. A i pranoni këshillat nga të tjerët?6. A jeni i adaptueshëm?7. A jeni gati të punoni me orare të zgjatura, gjatë fundjavave?8. A keni shumë energji fizike dhe emocionale?9. A e dini se cilat janë aftësitë e rëndësishme për projektin tuaj dhe ai keni ju ato?10. A janë aftësitë tuaja të dobishme për të vënë në jetë idenë tuaj?11. A e dini se si të gjeni persona të tjerë që kanë eksperiencën që ju mungon juve?2. Kërkojini një anëtari të familjes që të kontrollojë përgjigjet tuaja për të parënëse ata ju shohin në të njëjtën mënyrë siç e shihni ju veten.3. Shihni me kujdes përgjigjet ”jo” dhe mendoni për mënyrat se si t’i ktheni atonë ”po”.Aktiviteti 3 (c): Pyetësor vetëvlerësimiKy pyetësor vetëvlerësimi është më i përshtatshëm për të rinjtë të cilët janë në punë, osekanë eksperiencë pune, ndërsa dy të parët janë më të përshtatshme për studentë.62RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

JU LUTEM JEPNI VETËM NGA NJË PËRGJIGJE PËR SECILËN PYETJEPJESA A1. Nëse do të kisha një punë me 50 orë në javë unë do të:ABCDEAnkoheshaDo ta bëja nëse duhejDo t’ju thoja njerëzve se kishte qenë një jave e lehtëDo të sëmuresha nga stresi dhe mbilodhjaNuk e di2. Ç ‘farë do të ishit të gatshëm të bëni për të filluar një biznes?ABCDETë pranoj një ulje pageTë ndërmerrni një risk financiarTë vini si garanci bankare shtëpinë e familjes tuajTë gjitha gjërat e mësipërmeNuk e di3. Nëse do të telefonit 200 klientë potencialë dhe do të refuzoheshitnë të gjitha rastet, ç’farë do të bënit?ABCDEDo të telefonit 200 të tjerëDo të mundoheshit të bindit klientët e tjerë që të përdorin njëmetodë tjetërDo të blinit një telefon celularDo t’i kërkonit dikujt tjetër të bënte telefonataNuk e di4. Nëse do të vinit re diçka që do të rriste efiçencën në punën tuaj:ABCDEDo t’ia tregonit miqve tuajDo t’ia paraqisni idenë shefit tuaj direktDo të bënit vetë ndryshimetDo të bënit pushim derisa ideja të largohejNuk e di5. Si do t’ju përshkruanin njerëzit?ABCDEOptimist dhe entuziastI kujdesshëm dhe i rezervuarI këndshëm dhe i afruarI qetë dhe i vëmendshëmNuk e di6. Para se t’ju japë një kredi banka kërkon që ju të përgatisni njëplan-biznesi. Ju....A Do të shkonit në një bankë tjetërB Do t’ia kërkoni familjes tuaj paratë që ju duhenC Do të bëni një studim të konkurrencës dhe potencialit të tregutD Do të vini si garanci bankare shtëpinë e familjes tuajE Nuk e diPaketa e instrumenteve Seksioni 1 AFTËSITË SIPËRMARRËSE63

7. Sapo ju ka ardhur një ide shumë e mirë për biznes çfarë do të bënitnë fillim?ABCDEDo të vendosnit një shenjë në derën tuajDo të fillonit të bënit reklamën e produktitDo të bënit studimin e potencialit të tregutDo të kërkonit një hua nga bankaNuk e di8. Si do t’i përshkruanit zakonet tuaja të punës?ABCDEUnë punoj nga 9-17, të hënë deri të premte dhe bëj pushim nëfundjavëTë qetaTë nxituaraMerrem me një punë derisa ta mbaroj atëNuk e di9. Një të premte vonë merrni një porosi të madhe nga një klient, e ciladuhet dorëzuar të hënën në mëngjes. Ju e dini se do t’ju duhet kohëpër ta përgatitur. Ç ‘farë do të bënit?ABCDEShpjegoni se nuk e bëni dotThërrisni asistentin tuaj dhe ia lini atij detyrënPunoni kohë shtesë dhe kryerjen e porosisë deri të hënënIa kaloni kërkesën shefit tuajNuk e diPJESA B1. Unë e njoh veten dhe aftësitë e mia PO JO2. Kur besoj diçka, mund të bind dhe të tjerët për të mirat e saj PO JO3. Megjithëse i marr parasysh mendimet e të tjerëve, vendiminpërfundimtar e marr vetëPO JO4. Më pëlqen të jap gjithçka në atë që bëj, mbarimi me sukses i një punemë jep kënaqësiPO JO5. Ndjehem mirë kur menaxhoj njerëz të tjerë, përfshirë dhe t’ju thematyre ç’farë duhet të bëjnëPO JO6. Kam frikë nga puna dhe orët e gjata, preferoj t’i bëj gjërat me rradhë PO JO7. Situatat e papritura më duken stimuluese, sidomos kur e di se ç’po bëj PO JO8. Besoj se puna forcon aftësitë e mia PO JO9. Për mua paratë janë një matës i mirë i suksesit PO JO10. E kam të vështirë të rri pa bërë asgjë, përgjegjësia për të bërë gjëra mëjep energjiPO JO11. Jam në gjendje të bëj plane afatgjata për të arritur aty ku dua PO JO12. Asnjëherë nuk mendoj për mënyra të tjera se si mund të bëhen gjëratndryshePO JO64RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

SISTEMI I VLERËSIMITPJESA AA B C D E1 2 3 4 1 02 1 2 3 4 03 3 4 2 1 04 1 3 4 2 05 4 1 3 2 06 2 3 4 1 07 1 3 4 2 08 2 1 3 4 09 1 2 4 3 0Totali 36-28: Ju keni një shpirt sipërmarrës. Jeni i pavarur dhe jeni i gatshëmpër të pranuar përgjegjësitë. Keni dhe doni të keni sukses.Totali 27-20: Juve jeni i interesuar të bëheni sipërmarrës. Megjithatë ju keninjë sens të moderuar biznesi, vazhdoni të hezitoni dhe do ju duhet kohë përtë marrë një vendim.Totali 19-10: Ju preferoni një strukturë solide për të punuar mirë dhe për tëqënë efecient. Shpirti juaj i sipërmarrjes është i ulët. A jeni të sigurt që kybiznes është rruga drejt suksesit?PJESA B1 P2 P3 P4 P5 P6 J7 P8 P9 J10 P11 P12 JNëse përgjigja juaj është PO:• Mes 7 dhe 9 herëve: ju keni shpirt sipërmarrjeje• Mes 6 dhe 4 herëve: keni vetëm një interes të moderuar për sipërmarrje• 4 herë ose më pak: keni shumë pak interes në sipërmarrjePaketa e instrumenteve Seksioni 1 AFTËSITË SIPËRMARRËSE65

Aktiviteti 1 (a): Prodhimi i ideveDetyrë 1:Së bashku me një partner keni 15 minuta kohë për të:1. Menduar të paktën 10 mënyra:• Për të reklamuar shitjen e një makine;• Për të kursyer energji;• Ngritur fonde për një çështje humanitare;2. Rendisni 5 biznese që:• Do të kërkonin të përdornit ecjen;• Do të kërkonin të udhëtonit;• Do të përfshinin përdorimin e një ngjitësi;• Do të kishin ekzistuar 50 vjet më parë, por nuk ekzistojnë më sot;3. Qarkoni të gjithë titujt e gazetave të përditshme që mund tëparaqesin një mundësi biznesi (shihni faqen e ekonomisë,kulturës, letrave për redaktorin dhe atë të bashkisë)Detyrë 2:Bashkohuni me pjesëmarrësin pranë jush dhe për 10 minuta zgjidhni dypërgjigjet më të mira për A, B dhe C. Bashkohuni me një grup tjetër dhepërsërisni procesin për 5 minuta të tjera deri sa të mbeten vetëm dy grupetë mëdha.Detyrë 3:Në seancë të përbashkët këto dy grupe të mëdha do të:1. Prezantojnë përgjigjet e tyre;2. Do të përzgjedhin 5 idetë më të mira që dolën gjatë ushtrimit.PAkETA E INSTRUMENTEvESeksioni 2 IdE dhE MUNdËSI BIzNESI67

Aktiviteti 1 (b): Dielli që shkëlqenDetyra 1: Punë individualeShkruani një emër apo një aktivitet mbi diellin, p.sh: “kopsht apo futboll” Nësecilën prej 8 rrezeve të diellit shkruani një aktivitet që lidhet me fjalën qëzgjodhët (për kopshtin p.sh, do të ishte kositja e barit, për “lojën e futbollit” dotë ishte përcaktimi i kufijve të fushës së lojës, etj).Detyra 2: Punë në grupBashkohuni me dy nga partnerët e tuaj. Krahasoni “diejt” tuaj dhe përzgjidhni8 idetë më të mira për zhvillimin e biznesit të vogël. Bashkohuni me njëgrup tjetër, sërish zgjidhni 8 idetë më të mira dhe vetëm kur mbeten 2grupe, shkruani disa fjali të shkurtra që përshkruajnë:• llojin e biznesit apo linjën e punës;• blerësit potencialë (pra a keni informacion që ju tregon senjerëzit me të vërtetë do të duan të blejnë produktet e ofruara?);• konkurrenca (çdokush tjetër që ndërkohë shet këto produkte, dhenë se ka të tillë, pse duhet që njerëzit t’ju zgjedhin ju në vend të tyre?);•burimet e nevojshme (d.m.th. ç’farë mendoni se duhet për tëprodhuar mallrat dhe si do të ndërgjegjësohen konsumatorët lidhurme këtë ndërmarrje të re?).Detyra 3: Punë në grupNë seancë grupi, diskutoni dhe përzgjidhni 5 idetë më të mira të biznesit.Aktiviteti 1 (c): Loja e shoqërisëPërgatitja:Një dyqan sporti ka shpallur një konkurs me çmime për lojën më të mirë tëshoqërisë të luajtur brenda/jashtë. Për të fituar çmimin e parë, loja duhettu pëlqejë si burrave ashtu edhe grave, njëkohësisht njerëzve të moshavetë ndryshme, por duhet gjithashtu të jetë e përshtatshme për tu luajtur nëmjedise të ndryshme sportive (palestra e shkolla, holle sportive, etj.) Të ndarënë dy grupe, juve ju kërkohet që të kryeni tre detyrat e përshkruara më poshtë.68RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Detyra 1: Kërkim dhe zhvillimPara se të prodhohen mallrat dhe shërbimet është e rëndësishme që të bëhenstudime mbi:• karakteristikat e grupit të synuar;• produktet që duan ata.Shqyrtoni disa opsione për të vendosur mbi lojën e re që do të propozohet:• merrni në shqyrtim disa variante të lojërave ekzistuese, pyesnifamiljarë më të mëdhenj në moshë apo të rritur, se ç’farë lojërashluanin ata kur ishin të rinj;• mundoheni të gjeni informacion për lojërat që luheshin në të shkuarën.Bazuar në këtë studim ju duhet të përgatitni një propozim të ri për lojën (1faqe të gjatë), i cili të përmbledhë:• emrin e lojës dhe pajisjet që duhen për ta luajtur;• fushën e lojës dhe kufijtë e saj;• numrin e lojtarëve dhe pozicionin e tyre;• si luhet dhe shënohet në lojë;• rregullat e lojës;• pajisjet apo veshjet e sigurisë që mund të duhen.Detyra 2: Plani i marketingut dhe strategjia e çmimeveNë momentin që bëhet përzgjedhja e produktit, ju duhet të zhvilloni një planmarketingu për të bërë promovimin e tij. Marketing do të thotë që ju duhettë vendosni se cilën strategji promovimi do të përdorni, ku dhe si do të shitetprodukti dhe me çfarë çmimi. Përcaktimi i çmimit përfshinllogaritjen e kostos së prodhimit dhe shitjes së lojës, plusfitimin.Detyra 3: Përzgjedhja e lojës më tëmirëNë seancë plenare, secili grup do të shpjegojëkarakteristikat e lojës. Bëhet përzgjedhja e lojës fitueseme anë të votimit.PAkETA E INSTRUMENTEvESeksioni 2 IdE dhE MUNdËSI BIzNESI69

Aktiviteti 2Detyra 1: Gjetja dhe kërkimi i informacionitNë grupe të vogla prej 3 ose 4 pjesëmarrësish ju do të trajtoni një nga “rastet”e dhëna më poshtë. Detyra juaj është që së bashku me partnerët tuaj tëidentifikoni se ç’farë kërkohet prej “rastit” tuaj, dhe të bëni një listë të të gjithaemrave, adresave, numrave të telefonave të kontakteve përkatëse të agjencivembështetëse. Ju duhet të keni në dispozicion numra telefonash dhe lista tëshërbimeve publike për të kryer këtë ushtrim me sukses. Keni 20 minuta nëdispozicion që të bëni kërkimin. Duhet të keni parasysh se do t’ju kërkohet qëtë raportoni në seancë grupi.Rastet• Erinda, 16 vjeç, sapo ka shkuar në një qytet të ri së bashku me familjene saj. Ajo është lojtare e mirë basketbolli dhe u zhgënjye shumë që dotë largohet prej klubit të saj të basketbollit. Ajo dëshiron që të gjejë njëskuadër të re dhe është e interesuar që të provojë edhe sporte të reja. Këmund të takojë Erinda për të marrë informacion?• Maria është 60 vjeç. Ajo ka pësuar një aksident ku ka thyer këmbën. Ajo kaprobleme në kryerjen e punëve të shtëpisë, pasi të gjithë të afërmit e sajjetojnë jashtë shteti. Kë mund të takojë ajo për të marrë ndihmë dhe ç’farëlloj ndihmë do të jetë në gjendje që të marrë?• Joni është 19 vjeç: Ai është në punë, por nuk i pëlqen ajo çfarë bën.Dëshiron që të ndryshojë, por nuk është i sigurt se ç’farë lloj pune ështëmë e përshtatshme për të. Jepini atij disa këshilla.• Meri është prind i vetëm, djali i saj Beni tani është në klasë të katërt dheka probleme me matematikën. Meri nuk mund ta ndihmojë të birin pasipunon gjithë ditën, ndërkohë që nuk i pëlqen as matematika, por ajogjithsesi dëshiron ta ndihmojë të birin. Kush mund t’ia japë këtë ndihmëdhe sa kushton ajo?• Marina dëshiron tu bëjë prindërve të saj një dhuratë për përvjetorin e 20-të të martesës së tyre. Ajo dëshiron tu paguajë atyre një udhëtim, por nukështë e sigurt se ç’farë udhëtimi, sa kohë do të zgjasë ai dhe sa do kushtojë.Jepini Marinës disa sugjerime.70RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Detyra 2: Inventari i RrjetitNë mënyrë individuale plotësoni tabelën që jepet më poshtë. Në kolonën e parëshkruani emrin dhe mbiemrin e personit që e dini që përkon me përshkrimin.Në seksionin e “vlerësimit” shkruani 1 nëse e njihni mirë personin, 2 nëse jue njihni personin por ai nuk ju njeh mirë ju ose 3 nëse ju nuk e njihni mirëpersonin dhe personi nuk ju njeh ju.Emri Përshkrimi VlerësimiBiznesmen vendasPerson i respektuar në lagjen tuajPerson që është shumë i njohur ose ka shumë famëIsh mësuesNjë person që mund të japë këshilla të mira mbi shumëçështjeNjë person që nuk lidhet me ju, por që do t’ju mbrojëgjithmonëNjë person që mund t’ju paguajë të bëni punë të çuditshmeNjë i afërm (ose një shok i ngushtë)Shihni rezultatet dhe listoni mënyrat që mund të përdoren për të rritur numrine kontakteve të dobishme në rrjetin tuaj.AlternativëBëni një listë të gjithë njerëzve që njihni duke thënë se kush janë ata, ç’farëbëjnë, ç’farë lloj informacioni kanë, si mund të ndihmojnë, etj. Më pas riorganizonilistën sipas kategorive të gjëra, për shembull “kërkimi për punë”,“strukturimi i ndërmarrjes”, “asistencë teknike”, “arsim”, etj.Paketa e instrumenteveSeksioni 2 IDE DHE MUNDËSI BIZNESI71

Aktiviteti 1 (a): Kërkimi i tregutAnaliza e tregut1. Bazuar në idetë e biznesit të identifikuara më parë,skuadrës tuaj i kërkohet të mbledhë dhe organizojëinformacionin e dhënë në tabelën më poshtë. Ju keni disainstrumente kërkimi si për shembull listën e bizneseve,adresat dhe numrat e telefonave të dhomave të tregtisë,shoqatave të konsumatorëve dhe të rrjetit tuaj.2. Analizoni informacionin që keni për sa i përket:• produkteve që do të shiten;• klientëve të mundshëm;• pajisjeve dhe mjeteve që nevojiten si fillim;• burimeve njerëzore dhe aftësive që kërkohen për tëdrejtuar biznesin;• arsyeve për blerjen e produktit;• llojin e pozicionit që nevojitet për sa i përket lagjes,rrugëve të komunikimit, shërbimeve të tjera, etj;• furnizuesit dhe konkurrentët kryesorë.3. Planifikoni procesin e grumbullimit për informacionin qëmungon: përcaktoni detyrën për të cilën është përgjegjëssecili nga anëtarët e skuadrës; përzgjidhni metodën mëefektive për të grumbulluar informacion.4. Organizoni rezultatet në një dokument të shkruar, nëbazë të formularit që ju është dhënë. Rezultatet e punësdo të paraqiten në seancë grupi.ANALIZA e TreGUTSeksioniPAkETA E INSTRUMENTEvESeksioni 3 ANALIzA E TREGUT73

Analiza e tregutInformacion demografikKlientët sipas moshës, gjinisë, pozicionitgjeografik dhe të ardhurave.Tendencat• Dimensioni i tregut dhe si mendohet se dote ndryshojë ai në të ardhmen;• Përqindja e tregut që do të mbulohet ngashërbimi;• Mundësitë dhe kërcënimet brenda tregut;• Faktorët që ndikojnë në treg (p.sh.Teknologjia, planimetria)VendndodhjaPërshkruani se si pozicioni i biznesit do tëgarantojë suksesin e tijMarketimi dhe strategjitë promovuese• Ç’farë burimesh do t’i dedikohen marketimitdhe reklamës?• Cilat janë qëllimet e marketimit dhe tëfushatës promocionale?Furnizuesit dhe shpërndarësitKonkurrenca• Identifikoni konkurrentët dhe se ç’farëthonë klientët e tyre për shërbimet dheproduktet që ata ofrojnë;• Vlerësoni përqindjen e tregut të mbuluarnga konkurrentët;• Identifikoni tendencat dhe faktorët qëndikojnë mbi tregun.Avantazhet konkurruesePërshkruani karakteristikat dalluese tëproduktit/shërbimeve (çmimin, cilësinë,vendndodhjen, furnizimin, etj) që i bëjnë atatë dallueshëm nga produktet/shërbimet ekonkurrencës.Buxheti• Si do të paguani për pajisjet/materialetqë ju nevojiten?• Cila është shuma e kostove përkatëse(qeraja, telefoni, energjia elektrike)?• A keni në dispozicion fonde, apo duhet t’igjeni paratë gjetkë?• Sa prisni që të fitoni nga biznesi?Kush do të furnizojë me pajisje dhe materiale përbiznesin dhe si do të organizohet shpërndarjaShënim: Ju mund të zbuloni se ideja nuk funksionon nga pikëpamja e tregut(do të kushtojë shumë, askush nuk do të jetë i interesuar për të) ose se juduhet të ndryshoni mallrat që janë për shitje. Analiza e tregut është njëinstrument që mund të përdoret prej jush për të zbuluar nëse një ide biznesido të funksionojë apo jo, përpara se të investoni kohë dhe para. Ndërkohë qëju vazhdoni me planin e biznesit, do të kuptoni që ju duhet që herë pas here t’iktheheni idesë tuaj fillestare.74RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Aktiviteti 1 (b): Prodhimi i qirinjve aromatikë.Qëllimi i kompanisë tuaj është që të prodhojë dhe të shesëqirinj aromatikëDetyra 1: Kërkimi dhe organizimi iinformacionitNë një skuadër prej 4 ose 5 pjesëmarrësish ju do të duhettë kërkoni të gjitha metodat e mundshme për prodhimin eqirinjve të aromatizuar pa përdorur kimikate dhe makineri tëkomplikuara. Pasi ta keni kuptuar procesin, do t’ju duhet qëtë merrni pajisjet dhe materialet dhe të gjeni si të kombinonipërbërësit në mënyrë që të prodhoni një mall të shitshëm.Mbani shënim koston.Detyra 2: Planifikimi dhe organizimi iaktiviteteveDo të duhet të organizoni të gjithë procesin e prodhimit: blerjen e pajisjevedhe të materialit që nevojitet, duke vendosur se kur do të kryeni prodhimin,si do të bëni paketimin, si do të etiketoni produktin përfundimtar, etj. Do t’juduhet gjithashtu që të identifikoni klientët tuaj dhe sa janë ata të përgatiturqë të paguajnë për produktin e ri. Për të krijuar një ide se cili do të ishte njëçmim i arsyeshëm, hidhini një sy çmimeve të qirinjve të aromatizuar nësupermarkete.Detyra 3: Kostoja dhe çmimiPasi të keni informacion për të gjitha elementët e përfshirë në prodhimdhe të kostove të tyre, duhet të vendosni se ku do t’i gjeni paratë, sa kohëdo të harxhoni në prodhimin e një qiriu, përfitimin tuaj dhe së fundmi dotë përcaktoni një çmim për produktin përfundimtar. Kini parasysh se kenikonkurrentë. Ju duhet ta bëni produktin tuaj të dallueshëm për të tërhequrklientët. Përdorni formatin e mëposhtëm për të përgatitur buxhetin.Paketa e instrumenteveSeksioni 3 ANALIZA E TREGUT75

Të ardhuratFinancimiSponsorizmiTë ardhurat nga shitjaTotali i të ardhuraveShpenzimetMaterialetQerajaReklamaKostot e prodhimitShpenzimet totaleShuma e buxhetitDetyra 4: Shitja e produktitTani ka ardhur koha që të shisni produktin tuaj: mendoni për mënyrate mundshme për ta reklamuar atë (fletushka, informimi i shokëve dhe ipjesëtarëve të familjes në mënyrë që të shpërndahet informacioni, reklamanë gazetë) dhe mënyrat për të shpërndarë produktin përfundimtar (pikat eshitjes, dërgimin në shtëpi, etj).Shënim për moderatorinKy ushtrim do të përdoret nëse grupi ka probleme në përcaktimin e një idejepër një biznes të mundshëm. Ai i ndihmon pjesëmarrësit që të kalojnë përmestë gjithë rrugës së biznesit, duke filluar nga planifikimi në prodhim dhe shitje.Ju duhet të verifikoni që informacioni mbi procesin e prodhimit për qirinjtë earomatizuar të gjendet lehtësisht nga pjesëmarrësit. Nëse një informacioni itillë nuk është i disponueshëm, ju mund t’i referoheni listës së mëposhtme dhetë jepni një ide të asaj ç’farë kërkohet për të prodhuar qirinj të aromatizuar.• Një vazo ku mund të bëhej shkrirja e dyllit të bletës dhe nga kudylli mund të hidhet në enë për t’i dhënë formë masës;• Një termometër (dylli nuk digjet në rast mbingrohje – temperaturamaksimale 150 gradë celsius);• Një djegës i vogël;• Enë të përmasave të ndryshme prej metali ose të forta për t’idhënë formën qirinjve (mund të përdorni edhe gota ose filxhanëme ngjyrë;76RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

• Një statul për të hequr dyllin e tepërt dhe fije të trasha peri;• Vajra me ngjyrë dhe të aromatizuar;• Dyll i pastër i rafinuar (nëse është e vështirë që të gjendet kymaterial, ju mund të përdorni dyllin e qirinjve të bardhë, pasi takeni grirë më parë);• Materiale paketimi dhe etiketimi.Dylli i shkrirë me ngjyrues dhe parfum hidhet në enë për të marrë formënduke i vendosur në mes perin. Pasi të jetë hedhur dylli, qiriu është gati përetiketën dhe paketimin.Paketa e instrumenteveSeksioni 3 ANALIZA E TREGUT77

Aktiviteti 1: Përshtatja e detyrave të biznesit mekompetencat1. Në grupin tuaj diskutoni dhe shkruani në kolonën në anëne majtë të tabelës më poshtë të gjitha aktivitete që do tëkryhen për biznesin tuaj. Në kolonën në qendër shkruaninëse detyra do të kryhet shpesh, ndonjëherë ose rrallë.1.2.3.4.5.2. Në kolonën në të djathtë, secili anëtar i skuadrës do tëvlerësojë aftësinë e tij/saj për të kryer detyrën e parashikuarsipas elementëve të mëposhtëm:• Unë mund ta bëj punën shumë mirë• Unë mund ta bëj këtë punë, por jo aq mirë• Unë nuk mund ta bëj këtë punëDetyrat e biznesit Koha Vlerësimi3. Bashkërisht vendosni se për cilën detyrë/detyra është mëshumë kompetent secili anëtar dhe përcaktoni një rrogë përanëtarët që do të punojnë në biznes.4. Vendosni se ç’farë do të bëhet për ato detyra që nuk mundtë kryhen prej asnjë anëtari të skuadrës. A do të merrni dikëtjetër në punë për t’i kryer ato? Sa është kostoja?Aktiviteti 2 (a): Kostot e fillimit dhe pasqyra e tëardhurave1. Në grupin tuaj gjeni dhe përllogarisni të gjitha kostot qëpërfshihen në fillimin e një biznesi duke përdorur tabelënmë poshtë për të vlerësuar kostot e fillimit. Tabela jep njëpërshkrim të të gjitha elementeve dhe jep sugjerimin se kudo të gjendet informacioni i nevojshëm.SeksioniBUrIMeTPAkETA E INSTRUMENTEvESeksioni 4 BURIMET79

Shuma fillestare Përshkrimi ShumaLicencat, lejet dhe regjistrimiDepozitat- Qeraja- ShërbimetNdërtesa, ristrukturimetPajisjetTarifat profesionaleSiguracioniMakinatKostot e hapjes- Reklamat- Pagat- FurnizimetHapja e inventaritPyesni në zyrat e bashkisë dhe të pushtetitqendror se cilat janë tarifat për të regjistruarnjë biznes, për të marrë një licencë tregtimidhe një leje biznesiShuma që duhet të paguhet përpara hapjes(kontrata e qirasë)• Kontrolloni kostot mesatare mekompanitë e ndërmarrjes (uji, energjiaelektrike, telefoni, etj.).Pyesni një kompani ndërtimi se sa kushtonpër të rinovuar ose për të ndërtuarambiente për biznesin• Shihni se sa kushtojnë pajisjet bazë nëdyqanet aty afër.• për pajisjet e prodhimit dhe materialet,konsultohuni me furnizuesit vendas .Përfshini kontabilitetin, tarifat e ndërtimitdhe të inxhinierisë; kërkoni një vlerësimpër shërbimetKërkoni vlerësime të kompanive tësigurimeveKontrolloni çmimet e makinave të rejadhe të përdorura (mos harroni të përfshininë pasqyrën e të ardhurave koston përkarburant, siguracion dhe mirëmbajtje).• Aktivitete promocionale për hapjen ebiznesit (reklama, fletushka, etj)• Ashtu siç parashikohet në kontratëne punës, nëse ju nuk keni ndonjë idepër pagën që do të paguhet, pyesnilehtësuesin.• Për zyrën, produktet e pastrimit, etj.• Përfshini një shumë për shpenzime tëpapritura.Pajisjet dhe elementë e konsumueshëm qënevojiten për të hapur një biznes.2. Përgatisni një pasqyrë të të ardhurave për vitin e parë të funksionimit(të ardhurat dhe shpenzimet aktuale të biznesit - ku diferenca ështëfitim ose humbje neto).80RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Pasqyra e të ardhurave Përshkrimi ShumaTotali i shitjesShuma e të ardhurave të prodhuara nga biznesi.Shuma e shënuar këtu është totali i shitjeve,minus çdo kthim i produktit ose shitjet me uljetë dhëna• Kostoja e mallrave Kjo shumë përfaqëson kostot që lidhendrejtpërsëdrejti me prodhimin e produkteve.Kostot përfshijnë materialet e blera ngafurnizuesit e jashtëm si dhe shpenzimet ebrendshme për procesin e prodhimit ose ofrimine shërbimit• Fitimi brutoFitimi bruto përllogaritet duke zbritur koston emallrave të shitura nga të ardhurat nga shitjet (1minus 2). Ai nuk përfshin shpenzimet operativeose taksat mbi të ardhurave.Shpenzimet operative• Pagat• Shpenzimet promocionale• Shpenzime për reklama• Kosto të tjera• Qeraja• Shërbimet• Amortizimi• Kostot të tjeraKëto janë shpenzimet ditore që kryhen ngabizneset• Pagat që i paguhen stafit.• Shpenzimet promocionale përfshijnë kampioneproduktesh dhe produkte pa pagesë qëpërdoren për të promovuar produktin.• Të gjitha kostot që krijohen për reklamat nështyp ose në organe të tjera të medias.• Kosto të tjera që lidhen me shitjen e produktit.Këtu mund të përfshihet udhëtimi, qeraja epajisjeve dhe kosto të ndryshme të printimit.• Tarifa e qerasë së zyrës dhe e sallave tëseminareve.• Kostot e energjisë elektrike, telefonave, ujit,etj.• Zhvlerësimi është një shpenzim vjetor qëlidhet me humbjen e vlerës së pajisjes sëpërdorur në biznes.• Shpenzimet që nuk bëjnë pjesë në asnjëkategori kostoje.• Këto lloje shpenzimesh mund të përfshijnësiguracionet, pajisjet e zyrës ose shërbimetPaketa e instrumenteveSeksioni 4 BURIMET81

Pasqyra e të ardhurave Përshkrimi ShumaShpenzimet totale Shuma e të gjitha shpenzimeve, me përjashtim tëtaksave.Të ardhurat neto (përpara Kjo shifër përfaqëson shumën e fituar nga biznesettaksave)përpara pagimit të taksave. Kjo shumë llogaritetduke zbritur shpenzimet operative nga fitimet bruto.TaksatShuma e taksave i duhet paguar qeverisë vendore oseqeverisë qendrore.Të ardhurat neto Shuma e parave që ka fituar biznesi pas pagimit të (5minus 6) taksave.Aktiviteti 2 (b): Viti i ri. Balloja e Bamirësisë1. Skuadrës tuaj i është kërkuar nga një Këshill Komuniteti të përgatisënjë plan, duke përfshirë dhe buxhetin, për të organizuar Ballon eBamirësisë së Vitit të Ri. Gjatë viteve të mëparshme, në ballo kanë marrëpjesë rreth 1,000 njerëz dhe aktiviteti është organizuar në qendrënlokale të sporteve. Këshilli Bashkiak dëshiron që të grumbullojë tëardhura të mjaftueshme (të cilat nuk taksohen) nga ky aktivitet për tëblerë një ambulancë për spitalin.2. Mendoni për llojin e aktiviteteve që dëshironi të organizoni - kërcim,llotari, etj. Pasi të jetë marrë ky vendim, bëni kërkime dhe llogarisnikostot e përfshira (duke përfshirë qeranë, stafin, ushqimet, pijet,pajisjet dhe materialet). Vendosni gjithashtu se ç’farë çmimido të vendosni për biletat e hyrjes, pijet dhe ushqiminnë mënyrë që të mblidhen para të mjaftueshme përtë paguar kostot dhe në mënyrë që të mbeten paratë mjaftueshme për të blerë ambulancën (çmimine të cilës duhet ta identifikoni). Mbani parasyshse të gjitha kostot e parashikuara duhet tëjenë reale, dhe se ju mund të negocioni meanëtarë të tjerë të komunitetit për dhurimine mallrave dhe shërbimeve për të ulur koston.82RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Buxheti Përshkrimi ShumaShitja e përgjithshme ebiletaveShpenzimet• Pagat• Promocioni• Reklama• Kosto të tjera• Qeraja• Shërbimet• Kostot e tjeraTë ardhurat bruto (parataksave)TaksatTë ardhurat netoShuma e parave të mbledhura nga shitja ebiletaveShpenzimet e përgjithshme që nevojiten përorganizimin e ballos.• Pagat që i paguhen personave që punojnë• për ballon (shitësit e biletave, kamerierët).• Ju duhet të shihni nëse mund të ulni këtë• shpenzim duke i bindur njerëzit që tëpunojnë si vullnetarë.• Elementë që përdoren për të promovuaraktivitetin.• Kostoja e printimit të materialevereklamuese.• Kosto të tjera që shoqërojnë organizmine ballos (orkestra, pijet, fotokopjimi osekosto të tjera të ndryshme printimi).• Tarifat që duhen paguar për të marrë meqera vendin ku do të organizohet balloja.• Kostot për ngrohjen, ajrin e kondicionuar,energjinë elektrike, përdorimin e telefonavedhe të ujit, nëse nuk përfshihen tek qeraja.• Këtu mund të përfshihen siguracione,pajisje zyre, pastrimi, etj.Kjo shifër përfaqëson shumën e të ardhuravetë (1 minus 2)fituara nga aktiviteti përpara se të paguhentaksat. Ajo llogaritet duke zbritur shumën eshpenzimeve operative nga fitimi bruto.Shuma e taksave që i duhet paguar qeverisëvendore ose qeverisë qendrore (nëse ballojaështë e përjashtuar nga taksat, atëherëshuma është zero).Shuma e parave të nxjerra nga balloja.3. Paraqiteni punën tuaj në seancë plenare dhe krahasojeni atë me punëte bëra nga skuadra të tjera. A mund të kombinohen së bashku të gjithëtiparet më të mira të të gjitha planeve për të planifikuar "një aktivitetperfekt”?Paketa e instrumenteveSeksioni 4 BURIMET83

84RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Aktiviteti 1: Gjenerimi i ideve të reja – Burimet financueseTani ju duhet të keni një ide të qartë se sa para ju nevojiten për tëfilluar biznesin tuaj. Keni 15 minuta kohë për të diskutuar në grupse ku do t’i gjeni paratë për të filluar aktivitetet tuaja. Për secilinburim të identifikuar peshoni avantazhet dhe disavantazhet dheraportoni në seancë plenare.Aktiviteti 2(a): Negocimi i një marrëveshjeje biznesiJu duhet të negocioni një marrëveshje me një partner, si blerës ose si shitës.Keni 10 minuta në dispozicion për të negociuar dhe për të përfunduarmarrëveshjen. Mos harroni të mbani shënim kushtet (çmimin, furnizimin,etj) duke firmosur dhe shkruar datën e marrëveshjes në fund të procesit.Udhëzimet e blerësitJu sapo keni filluar një punë të re që parashikon përdorimin e një makinetë mirë dhe doni të shisni makinën e vjetër që keni. Nuk ju vjen keq qëta shisni makinën tuaj të vjetër pasi ajo nuk ishte makinë shumë e mirë,kishte prodhim të kufizuar dhe nuk i plotësonte më nevojat tuaja. I kenibërë makinës një test për përballimin e rrugëve, i cili nuk u kalua mesukses dhe nuk prisni që të fitoni shumë prej shitjes së saj. Çfarëdo vlereqë të merret nga shitja e makinës është e kënaqshme dhe ju mezi prisni qëtë lironi hapësirën në garazh.Instruksionet e blerësitJu jeni i dhënë pas makinave dhe lexoni të gjitha revistat që flasin për to.Keni dëgjuar se një model makine po paraqet interes për koleksionistëte makinave dhe vendosni që të bleni një model të tillë, mundësisht ngadikush që nuk e di akoma se ai/ajo ka një makinë të kërkueshme. Duhet tëveproni me shpejtësi pasi sa më shumë të prisni, aq më shumë gjasa ka qëlajmi të përhapet dhe që çmimi të fillojë të ngrihet.Aktiviteti 2 (b): TrekëndëshatNë grupe prej 4 ose 5 vetësh nën monitorimin e një vëzhguesi që tëpërzgjidhet brenda grupit tuaj, ju duhet të vizatoni me laps një trekëndëshme kënd 90 gradë duke matur 15 cm lartësi dhe 10 cm bazë. Brendësia etrekëndëshit është blu dhe ka një kontur të kuq. Emëroni çdo kënd me lapssi këndi A, B ose C.PAkETA E INSTRUMENTEvESeksioni 5 FINANCIMISeksioni85

Për të kuptuar këtë aktivitet juve ju nevojitet letër e bardhë, një vizore,një stilolaps i kuq, një stilolaps blu dhe një laps. Meqenëse çdo grupi do t’imungojë një ndër elementët që duhet të përdorin, ju duhet të përcaktoni njëndërmjetësues i cili do të jetë i vetmi negociator për të arritur një ujdi megrupet e tjera për të marrë mjetin që i mungon skuadrës.Keni 15 minuta në dispozicion për të përfunduar këtë detyrë.Shënimet e vëzhguesitSa mirë e ndanë detyrën anëtarët e skuadrës?......................................................................................................................................A luajti ndonjëri rol dominues?......................................................................................................................................A kishte ndonjë anëtar të grupit që nuk kontribuoi? Pse?......................................................................................................................................A kishte ndonjë problem grupi? Si i zgjidhën problemet anëtarët e skuadrës?......................................................................................................................................Si e kreu negociatori punën e tij? A e ndihmoi njeri negociatorin?......................................................................................................................................Sa i saktë është produkti përfundimtar?......................................................................................................................................Si bashkëpunoi grupi?......................................................................................................................................Aktiviteti 3: Barazimi861. Qëllimi i këtij aktiviteti është që të trajtojë menaxhimin e të ardhuravedhe shpenzimeve të një familjeje. Vendosni për përbërjen e familjestuaj (sa vetë janë të rritur, sa janë fëmijë dhe cilët janë pjesëtarët etjerë). Ju merrni një shumë fikse parash që përfaqësojnë të ardhuratvjetore, të shprehura në njësi monedhash. Për familjen tuaj ju duhettë përzgjidhni nga lista e dhënë më poshtë një objektiv madhor dhedy objektiva të vogla. Çdo 10 minuta ju do të duhet të përzgjidhni njëkartë jete dhe një kartë takse (minimalisht dy karta jete dhe taksashpër secilën skuadër). Këto karta mund të kenë një ndikim pozitiv osenegativ mbi të ardhurat tuaja.RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Objektivat e mëdha• Ndërtimi i një shtese në shtëpinë tuaj, (vlera 8,000 njësi monedhe)• Blerja e një veture ose e një traktori (vlera 3,000 njësi monedhe)• Marrja e kursimeve nga banka (baraz me 3,000-4,000 njësimonedhe) për të paguar arsimimin e fëmijëve• Rikonstruksion i shtëpisë tuaj (vlera 10,000 njësi monedhe)Objektivat e vogla• Blerja e një televizori (300 njësi monedhe)• Pagesa për kurse për gjuhë të huaja për fëmijët (200 njësi monedhepër fëmijë)• Blerja e një sistemi të ri muzike (500 njësi monedhe)• Riorganizim i kopshtit (400 njësi monedhe).Shpenzimet vjetoreShpenzimet Për familje Për të rritur Për fëmijëQeraja 1200Ushqimi 700 200Shpenzimet për makinën/karburantin/udhëtimet700Rroba/këpucët 250 100Shpenzimet sporadike 300Shërbimet 3001. Ju do të filloni me një llogari bankare prej 1,500 njësi monedhash. Metë ardhurat vjetore ju do të duhet të mbuloni nevojat e familjes (nëbazë të tabelës së mësipërme), të paguani taksat dhe të paguani përnevoja të tjera të jetesës. Ju nuk mund ta lejoni llogarinë e bankëstuaj që të kalojë në zonën e kuqe, por keni në dispozicion një sistemafatshkurtër kredimarrjeje, me përqindje interesi dhe me tarifat eaplikimit të kredisë.2. Në përfundim të periudhës kohore (një vjeçare) ju do të duhet të shihninëse: i) i keni arritur të gjitha objektivat, ii) nëse keni borxhe për tëpaguar në bankë ose pagesa të pakryera në administratën e taksave,dhe iii) nëse keni kursime mënjanë.Paketa e instrumenteveSeksioni 5 FINANCIMI87

Udhëzimet e personit përgjegjës për ndarjen e paraveSi person përgjegjës për ndarjen e parave ju:1. jepini çdo familjeje të ardhurat e saj vjetore në dorë në varësi tënumrit të anëtarëve të familjes;2. kontrolloni që secili anëtar të fusë shumën e saktë në llogari të tyre;3. jepini para sipas shumës së paguar për kartat e jetës dhe përobjektiva të mëdha e të vogla;Llogaritja e të ardhurave vjetorePa vartës 5,000 njësi monedhe 2 vartës 5,700 njësi monedhe1 vartës 5,400 njësi monedhe 3 vartës 6,000 njësi monedheKartat e jetësParatë e xhepit për secilin fëmijë në moshë shkolle janë 150 njësi monedhe në vit.• Kamp veror për fëmijët (300 njësi monedhe)• Riparimi i pajisjeve të shtëpisë (200 njësi monedhe)• Floktorja (50 njësi monedhe)• Udhëtim për të vizituar teze Olën e cila është e sëmurë (350 njësimonedhe)• Çmim lotarie (200 njësi monedhe)• Shitja e orës së gjyshit (300 njësi monedhe)• Hua për vëllain tuaj (500 njësi monedhe)Udhëzimet e administratorit të taksaveSi administrator taksash ju do të duhet të siguroheni që të gjitha familjettë marrin dy karta taksash. Në bazë të deklaratave në karta, ju do të merrnishumat përkatëse.Jepini kohën e duhur familjeve që të bëjnë llogaritë e tyre.Kartat e taksaveRimbursimiFaturat950 njësi monedhe 350 njësi monedhe490 njësi monedhe 535 njësi monedhe700 njësi monedhe 50 njësi monedhe250 njësi monedhe 200 njësi monedhe88RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Udhëzimet për oficerin e krediveSi oficer kredish ju do të:4. përpunoni aplikimet për kredi;5. mbani shënim familjet që kanë borxh;6. llogarisni shumat që duhen paguar, duke shtuar interesat dhe tarifat,duhet që të siguroheni që huatë paguhen në kohën e duhur.Huatë të voglaShkalla e interesit500 njësi monedhe 2%, 3 muaj ripagimi1,000 njësi monedhe 3,5%, 6 muaj ripagimi1,500 njësi monedhe 4,5%, 8 muaj ripagimi2,000 njësi monedhe 5%, 12 muaj ripagimiTarifa e aplikimit dhe përpunimit është 50 njësi monedhe.Paketa e instrumenteveSeksioni 5 FINANCIMI89

Aktiviteti 1: Planifikimi i biznesitNë këtë tabelë jepet një përmbledhje e pjesëve të ndryshme të një plani biznesi. Rishikonisecilën pjesë dhe mblidhni informacionin që ju nevojitet nga ushtrimet e mëparshme. Jupothuajse i keni të gjithë elementët për të hartuar planin nga pikat 1 deri në 4.1. Fleta e parë dhe përmbledhja ekzekutiveNë fletën e parë përfshihet emri i biznesit, i pronarëve të biznesit dhe informacionii kontaktit. Në përmbledhjen ekzekutive duhet të deklarohet qartë vizioni dhestruktura e biznesit. Në këtë përmbledhje duhet të identifikohen gjithashtu dheproduktet dhe shërbimet, mundësitë e tregut dhe qëllimet e biznesit brenda vitevetë para të operimit. Nëse plani është kërkesë për hua, në përmbledhjen ekzekutiveduhet të përfshihet shuma që nevojitet, përdorimet e synuara për fonde dhe si dotë jetë i suksesshëm biznesi në përmbushjen e aktiviteteve të planifikuara.2. Përshkrimi i biznesitNë këtë seksion jepet informacion i përgjithshëm rreth biznesit dhe avantazhevekonkurruese. Avantazhet konkurruese u referohen pikave të forta të produktevekur këta krahasohen me produktet të tjera konkurruese (shërbimi, shpërndarjadhe vendndodhja).Përshkrimi i biznesit duhet të përfshijë emrin dhe natyrën e biznesit (prodhimin,shërbimet, etj) një përshkrim të shkurtër të asaj çfarë realizon biznesi, çmimin,shpërndarjen dhe mënyrën se si është strukturuar procesi.3. Analiza e tregutKjo pjesë duhet të:• përcaktojë më saktë produktin;• identifikojë klientët ekzistues dhe karakteristikat e tyre;• masë potencialin e tregut;• zgjedhë mënyrën më të mirë për të realizuar metodat e shitjes, metodat ekomunikimit dhe të marketimit, rrjetet e shpërndarjes etj.Disa njerëz mund të ndihmojnë në dhënien e informacionit dhe të japininformacion. Për shembull:• pensionistët që punonin në biznese të ngjashme;• profesionistë vendas;• klientë dhe furnizues të kompanive konkurrentePAkETA E INSTRUMENTEvESeksioni 6 PLANIFIkIMI I BIzNESITPLANIFIKIMI I BIZNeSITSeksioni4. Plani i menaxhimitKy seksion i planit të biznesit lidhet me strukturën e menaxhimit të biznesit dheduhet të shpjegojë nëse do të përdoren shërbime ekspertësh në treg (këshillimligjor, shërbime kontabiliteti, etj) Seksioni i personelit përshkruan rolet dhepërgjegjësitë e stafit së bashku me një përshkrim të punëve të ndryshme qënevojiten vazhdimisht nga një biznes. Seksioni i operimit përshkruan si prodhohendhe shpërndahen mallrat dhe shërbimet.5. Plani i marketimit..........................................................................................................................................................................................................................................................................................6. Plani financiar..........................................................................................................................................................................................................................................................................................91

Aktiviteti 2: MarketimiDetyra 1: Zhvillimi i një plani marketinguDuke punuar në grupe të vogla, mendoni për planifikimin për idenë e biznesittuaj ose të një aktiviteti publik (ky aktivitet duhet të jetë një ballo bamirësie,një konkurs me ndarje çmimesh, një shfaqe teatrale). Në planin tuaj, shqyrtonipikat e mëposhtme:Produkti• Cili është produkti apo shërbimi juaj dhe ç’farë nevojash të konsumatorëveplotëson ai?• Përcaktoni konsumatorët e mundshëm (mbani parasysh se ka klientë tëndryshëm me nevoja të ndryshme).Çmimi• Sa janë të gatshëm të paguajnë klientët tuaj të mundshëm për produktinose shërbimin e ofruar?• Nga e dini se ata janë të gatshëm të paguajnë një shumë x? Ç’farë çmimeshaplikohen nga konkurrentët?• Ç’farë faktorësh të tjerë duhet të merren parasysh kur përcaktohet njëçmim?Vendi (ku dhe si do të blejë blerësi produktin)• Ku është vendi më i mirë dhe cila është metoda më e mirë e shitjes përtë arritur klientët e mundshëm dhe për të realizuar nivelin më të lartë tëmundshëm të shitjeve?• A do të nevojitet më shumë se një vend për të plotësuar nevojat e klientëvetë ndryshëm të mundshëm? (mos harroni të kontrolloni disponueshmërinëe mjeteve të komunikimit, aksesin tek furnizuesit, etj)Promovimi• Mund të përdoren katër metoda promovimi si dhe kombinimet e tyre. Këtometoda janë1. Reklama (broshura dhe katalogë);922. Publiciteti (njoftimet për shtyp, sponsorizimet, shpërndarja einformacionit, d.m.th të porositni shokët tuaj që t’i thonë shokëvedhe të afërmeve të tyre për biznesin);RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

3. Shitja personale;4. Promocionet e shitjes (bli një artikull merr një artikull falas, etj).• Cilat forma të promovimit janë më të përshtatshme për biznesin tuaj,duke pasur parasysh produktin, vendin dhe konsumatorët e mundshëm?Detyra 2Pasi të keni vendosur për elementët e mësipërm të promovimit dhe pasi të kenipërcaktuar një plan, ju duhet të përpiloni një buxhet për të përcaktuar kostote mallrave të identifikuara në Detyrën 1. Një rishikim i vendimeve të marramund të jetë i nevojshëm në kuadrin e përputhjeve të llogaritjeve financiare.Aktiviteti 3: Zhvillimi i një plani financiarDetyra 1Në skuadrën e biznesit tuaj, rishikoni analizën e tregut të biznesit tuaj. Ju mundtë dëshironi që të përditësoni ose të ndryshoni diçka në vartësi të eksperiencësqë keni fituar. Mos harroni të llogarisni të gjitha shpenzimet që janë bërë(blerjen e pajisjeve, prodhimin e materialeve, pagat, qeranë, shërbimet, tarifatdhe taksat, reklamat, etj) dhe fitimet (shitjet).Materiali më poshtë shpjegon komponentët e planit financiar. Ju mund tapërdorni atë për të përgatitur një fletë llogarie për çdo element, plus një tabelëpërmbledhëse.PËRSHKRIMI1. Pasqyra financiare personale Totali i të ardhurave, shpenzimeve dhe mjeteve rrjedhësemonetare që ju do të investoni në biznes. Nëse ju do të kërkoni një hua për të filluarose zgjeruar biznesin tuaj, është i nevojshëm një raport që ilustron historinë tuaj tëmarrjes së kredive.2. Pasqyra e të ardhurave. Vlerësimi juaj më i mirë (bazuar në kërkimin e tregut)mbi mënyrën se si do të ecë biznesi në një periudhë të caktuar kohe (të ardhuratdhe shpenzimet). Mbani parasysh se bankat kërkojnë 1 deri në 2 vjet pasqyra të tëardhurave të parashikuara për të dëshmuar sesi biznesi do të bëhet fitimprurës mekalimin e kohës.3. Analiza e të dalit barazim - Një analizë “jek e jek” shqyrton marrëdhënien ndërmjetshitjeve dhe kostove për të përcaktuar se sa ju duhet të prodhoni për të arritur pikën ebarazimit. Pasi e keni përcaktuar këtë pikë, ju mund të llogarisni volumin e shitjeve qënevojiten për të prodhuar një përfitim.Paketa e instrumenteveSeksioni 6 PLANIFIKIMI I BIZNESIT93

4. Pajisje kapitale. Hedhja në një listë e të gjithë pajisjeve dhe materialeve - dhe kostovetë nevojshme për biznesin.5. Rrjedhja e parashikuar e parave. Rrjedhja e mjeteve monetare tregon kohën kur paratënë dorë (të ardhurat) po futen në biznes, kur dhe si biznesi do të paguajë shpenzimete tij.6. Bilanci i parashikuar. Aktivet e përgjithshme të biznesit dhe detyrimet e përgjithshmeplus kapitali (ekuiteti) në një pikë të caktuar kohore. Aktivet e biznesit janë paratënë dorë, inventari, pajisjet kapitale. Detyrimet janë paratë totale që biznesi duhet tëpaguajë (tek persona të tjerë, si për shembull investitorë, bankierë, etj). Ekuiteti ështëkapitali që jepet nga investitorët dhe fitimet e biznesit.Detyra 2Pasi të keni përfunduar bilancin përmbledhës, analizoni se sa para do t’juduhen për biznesin gjatë vitit të parë të punës (mos harroni të përfshini pagëntuaj) dhe opsionet e ndryshme të disponueshme për financimin (personale,familjare, bankare, etj). Mbani parasysh se nëse ju duhet të merrni hua, ajoduhet të paguhet në këste me interes (llogaritjet e interesit duhet të përfshihennë plan). Në lidhje me mallrat që do të blihen dhe ato që do të shiten nëShtojcën 3C do të vihet në dispozicion një libër shitjeje dhe një blerjeje tëthjeshtuar.94RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

ShtojcaShtojca 1 – Fjalorth i termave të biznesitDisa nga fjalët që përdoren në fushën e vetëpunësimit dhe të fillimit tëbiznesit janë të vështira për tu kuptuar. Qëllimi i këtij fjalorthi është që tëlehtësojë kuptimin e termave kryesorë të biznesit. Ai mund të kthehet në njëaktivitet duke i pyetur pjesëmarrësit që të shohin shpejt listën e fjalëve dhe tëpërkufizimeve dhe të identifikojnë termat që dinë.AsetBilanciBuxhetiÇmimiHuatë e biznesit të vogëlKapitali fillestarKërkimi në tregKolateraliKosto fikseKosto e ndryshueshmeÇdo pronë e zotëruar nga një person ose biznes;Asetet përfshijnë para, tokë, ndërtesa, investime,inventarë, makina, kamionë ose gjëra të tjera me vlerë.Një pasqyrë e pozicionit financiar të një biznesi në të cilinjepen aktivet, detyrimet, fitimet në një pikë të caktuar kohe.Një plan i shprehur në terma financiarë, p.sh sa paranevojiten për të drejtuar një biznes dhe sa para do tëgrumbullohen.Përcaktimi i çmimit të shitjes së një produkti ose shërbimiKa të bëjë me paratë e marra hua nga një person për tëfilluar ose për të drejtuar një biznes. Kjo është një shprehjee përdorur dhe nga institucionet huadhënëse për tëpërshkruar huanë që u jepet njerëzve të cilët kanë njëbiznes të vogël.Fondet që nevojiten për të filluar një biznes.Mbledhja dhe analizimi i informacionit rreth klientëve,konkurrentëve dhe strategjive të marketimit.Sipërmarrësit përdorin kërkimet në treg për të përcaktuarrealizueshmërinë e një biznesi të ri, testojnë interesin nëproduktin ose shërbimin e ri përmirësojnë biznesin e tyredhe zhvillojnë strategji konkurruese.Me fjalë të tjera, kërkimi në treg i lejon bizneseve të marrinvendime, duke u bërë të mundur atyre të jenë në gjendje tëplotësojnë nevojat e klientëve dhe të rrisin përfitimet.Aktivet që një sipërmarrës është i gatshëm të përdorë përtë siguruar një hua. Shtëpitë, makinat, prona ose pajisjetjanë të gjitha shembuj të aktiveve që mund të përdoren sikolateral.Kostoja e prodhimit e cila nuk ndryshon shumë me volumine prodhimit. Një shembull është paga e punonjësve. (Shihdhe kostot e ndryshueshme).Çdo kosto që ndryshon shumë me nivelin e prodhimit.Një shembull është kostoja e materialeve.Shtojca Shtojca 195

Kostot marxhinaleMarketimiMbajtja e llogariveMenaxhimi i rrjedhjesse mjeteve monetarePartneritetiPika e barazimitPlani i biznesitPromovimiShitje me pakicëReklamaSipërmarrësShërbimi i konsumatoritZhvlerësimiKosto shtesë të lidhura me prodhimin e një njësie plusprodukti.Procesi i rritjes së interesit për biznes të klientëve në lidhjeme shërbimet dhe produktet e biznesit.Procesi i regjistrimit të operacioneve të biznesit në librat ekontabilitetit.Mbajtja e llogarive, procesi i monitorimit, analizimit dherregullimit të rrjedhës së burimeve financiare. Për biznesete vogla pjesa më e rëndësishme e menaxhimit të rrjedhës sëparave është të shmangen mungesat e mjeteve monetare, eshkaktuara nga një boshllëk ndërmjet prurjeve të mjetevemonetare dhe daljeve të tyre.Një marrëdhënie ligjore ndërmjet dy ose më shumëbizneseve që ndajnë përgjegjësi, burime, përfitime dhedetyrime.Niveli i biznesit ku të ardhurat janë të barabarta meshpenzimet.Një dokument në të cilin përfshihen objektivat operativëdhe financiarë të një biznesi dhe që përmban një plan dhenjë buxhet të detajuar ku tregohet se do të përmbushenobjektivat. Plani i biznesit përmban dhe parashikimefinanciare rreth kryerjes së biznesit dhe një plan marketimi.Në përgjithësi kemi të bëjmë me promovimin kurkomunikojmë me klientët të mundshëm në mënyrë qëata të influencohen që të blejnë produktet dhe shërbimete kompanisë. Promovimi përfshin të gjitha metodat edisponueshme për ta bërë një produkt të njohur për klientëtnë mënyrë që ata të blejnë produktin ose shërbimin.Shitje e drejtpërdrejtë tek klientët. Në të kundërt, kur bëhetfjalë për shitje tek tregtarët e mëdhenj, të cilët do të rishesinproduktin/shërbimin, flitet për shitje me shumicë.Përpjekjet për të ushtruar ndikim mbi sjelljen e blerësit oseklientit duke transmetuar një mesazh bindës shitjeje përproduktet dhe shërbimet.Ai/ajo që krijon fitimet e tij/saj në formën e një biznesi,kontrate ose aktiviteti të pavarur. Termi përdoret dhe përt’iu referuar një personi që fillon një sipërmarrje biznesi.Aftësia për t’u shërbyer nevojave të klientëve. Përmirësimii shërbimit të konsumatorit përfshin të mësuarit e asajç’farë klientëve ju nevojitet dhe përpilimi i planeve për tëkrijuar procese të thjeshta për tu kuptuar nga konsumatori.Ulja e vlerës së pajisjes me kalimin e kohës.96RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Shtojca 2 – Model i një plani seksioniSesioni 1Objektivi i të mësuarit Përmbajtja Burimet e trajnimit1. Përkufizonitermat ndërmarrje,sipërmarrës dhe ivetëpunësuarPrezantim (10 minuta)2.Analizimi i aftësivedhe sjelljeve tuajadhe krahasimi i tyreme karakteristikat esipërmarrjes• Qëllimi i seminarit dhe irrjedhës së seksionit.• Objektivat e të mësuarit,ushtrime dhe detyra përSeksionin 1.Keq-konceptimi i biznesit(5 minuta)• Diskutim me pjesëmarrësitpër të identifikuar faktorëtmë të rëndësishëm qëdekurajojnë të rinjtë që tëfillojnë një biznes (sindroma efillimit të biznesit).Terma (15 minuta)• Kërkojuni pjesëmarrësve qëtë shkruajnë në kartonë mengjyrë emrat e biznesmenëvetë famshëm dhe të thonë seme ç’farë merren ata.• Jepni përkufizimin e termavemë të hasura të biznesit,ndryshimet dhe ngjashmëritëe tyreZbuloni veten (20 minuta)• Rëndësia e aftësive dhe esjelljeve.• Si të vlerësohen aftësitëvetjake.• Karakteristikat e sipërmarrjes.Mbyllja dhe detyra (10 minuta)• Përmbledhje e pikavekryesore.• Jepni detyrën.Përgatisni një fletë të bardhë kulistohen:-qëllimi i seminarit dhe sekuencae të mësuarit-objektivat e të mësuarit tëseksionitShkruani në një listë kufizime/pengesa për fillimin e një biznesiPërgatisni kopje të ushtrimeveme fjalë dhe jepuni atyre tëbëjnë vetëm detyrën e parë dukee shpërndarë atë në grupet epunës.Le të vlerësojmë ushtrimin e tyre.Përgatisni tri tabela duketheksuar:• aftësitë dhe qëndrimet më tërëndësishme të vetëpunësimit;• pikat kyçe të të mësuarit nëseksion (shih objektivat).• detyra (elementët e përdorimittë përgjithshëm në shtëpi,në rrugë, në dyqane dhe tëmenduarit rreth përmirësimevepër të cilat njerëzit janë gati tëpaguajnë).Shtojca Shtojca 297

Shtojca 3 – Formularët e ndryshëm për formimin e një Shoqërie mePërgjegjësi të Kufizuar dhe Modularët për pagesën e taksaveShtojca 3 (a) - Format i mundshëm i Vendimit të Ortakëve - Sh.P.K me një ortakA K T - T H E M E L I MI SHOQËRISË TREGTARE ME PËRGJEGJËSI TË KUFIZUAR“___________” Sh.p.kORTAK I VETËMKRIJUAR NGA:____________________, Ortak i Vetëm, i biri i _______________ , lindur me ___________,banues në Tiranë, Rr. _____________________ , madhor e me zotësi të plotë juridike për tëvepruar, me pasaportë Nr. _____________ .Sot, me datë ___________ , bazuar në vullnetin e tij të lirë dhe në përputhje me ligjinNr. 9901 datë 14/04/2008 “Për tregtaret dhe shoqëritë tregtare”, dhe ligjin me Nr. 9723datë 03.05.2007 “Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit” vendosi të themelojë Shoqërinëtregtare me përgjegjësi të kufizuar “___________” sh.p.k, në bazë të kushteve që vijojnë:Kreu IOBJEKTI, EMËRTIMI, SELIA, REGJIMI JURIDIKNeni 1Objekti i shoqërisëShoqëria ka këtë objekt veprimtarie:• _______________________________________________________• _______________________________________________________• _______________________________________________________Neni 2Emërtimi dhe Selia juridike e Shoqërisë98a) Ortaku i Vetëm vendosi që shoqërinë ta emërtojë: “________________” sh.p.k.b) Selia juridike e Shoqërisë ndodhet në Tiranë, Rr. __________________________ , Tiranë.c) Shoqëria mund të krijojë qendra sekondare, filiale, zyra përfaqësimi e agjenci nëqytete të tjera të Shqipërisë ose jashtë vendit.RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Neni 3Regjimi juridika) Shoqëria është shoqëri me përgjegjësi të kufizuar. Veprimtaria e saj i nënshtrohetdispozitave të Aktit të Themelimit, Statutit dhe legjislacionit në fuqi në Republikëne Shqipërisë.b) Me vendim të tij, Ortaku i vetëm mund të ndryshojë regjimin juridik të Shoqërisë,në qoftë se në të ardhmen krijohen premisa më të favorshme për funksionimin e sajsipas legjislacionit shqiptar. Në këtë rast Ortaku do të përshtatë Aktin e Themelimitdhe Statutin e Shoqërisë, si dhe do të bëjë regjistrimin e saj në Regjistrin Tregtar nëorganet kompetente shqiptare.c) Shoqëria gëzon personalitet juridik nga data e regjistrimit të saj në QendrënKombëtare të Regjistrimit dhe në përputhje me ligjin.d) Shoqëria do të ketë vulën e saj me madhësi të zakonshme dhe me përmbajtjenpërreth saj.Kreu IITE DREJTAT DHE DETYRAT, KOHËZGJATJANeni 4Të drejtat e Shoqërisë dhe të Ortakuta) Shoqëria ka të drejtë të lidhë marrëveshje dhe të nënshkruaje kontrata në territorine Shqipërisë dhe jashtë saj.b) Shoqëria ka të drejtë të marrë pjesë si ortak në shoqëri ose ndërmarrje të ndryshmenë Shqipëri ose jashtë saj, në përputhje me legjislacionin shqiptar.c) Shoqëria përgjigjet ndaj të tretëve vetëm dhe ekskluzivisht me kapitalin e sajshoqëror të derdhur dhe me të mirat e pasurisë së saj.d) Ortaku merr pjese në administrimin e veprimtarisë së shoqërisë në përputhje meAktin e Themelimit dhe Statutin, vetë ose nëpërmjet përfaqësuesve të tij.e) Ortaku ka të drejte të marre të gjitha informatat që kanë të bëjnë me veprimtarinë eShoqërisë, si bilancet, llogaritë ekonomike etj.f) Ortaku ka të drejtë të bëjë propozime, si dhe të emërojë e shkarkojë administratorinose administratorët, punonjësit, ekspertin kontabël apo likuidatorët.Neni 5KohëzgjatjaKohëzgjatja e aktivitetit të shoqërisë është pa afat të caktuar (duke filluar prej datës sëregjistrimit të saj në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit (QKR) në Tiranë.)Shtojca Shtojca 399

Kreu IIIKAPITALI THEMELTAR, KUOTATNeni 6Kapitali themeltar është ___________ (___________) Lekë, i ndarë në 1 pjesë me vlerënominale 100 lekë.Kreu IVORGANET E SHOQËRISËNeni 7Vendimet në Shoqëri merren nga Ortaku i Vetëm në Asamblenë e Përgjithshme. Këtovendime shënohen në Librin e Shoqërisë. Administratori i Shoqërisë dhe eventualishteksperti kontabël i autorizuar caktohen nga Ortaku i Vetëm i shoqërisë.Kreu VADMINISTRIMINeni 8a) Administrator i shoqërisë do të jetë z. _____________________ .b) Kohëzgjatja në detyrë e administratorit të shoqërisë do të jetë 5 (pesë) vjet me tëdrejtë ripërtëritje në përfundim të mandatit.c) Kompetencat e administratorit të shoqërisë janë të parashikuara në statutin eshoqërisë.Kreu VIDISPOZITA TË TJERANeni 9a) Fitimi i realizuar nga Shoqëria, mbas shlyerjes së detyrimeve ligjore, do t’i mbetetOrtakut të shoqërisë në raportet e zotërimit të kuotave të kapitalit.b) Ky Akt shtypet dhe firmoset në ____ (____) kopje në gjuhën shqipe, të gjitha me tënjëjtën vlerë ligjore. Një kopje qëndron në dokumentacionin bazë të Shoqërisë.ORTAKU THEMELUES I SHOQERISE.100_____________________RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

REPUBLIKA E SHQIPËRISËDHOMA E NOTERËVE TIRANËNr.rep.Nr.Kol.VËRTETIMNë Tiranë, sot me datë ___________ , para meje noterit _________________ , u paraqitpersonalisht:___________________, i biri i ________________ , lindur më ________________ , banues nëTiranë, Rr. ________________________ , madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar,me pasaportë Nr. ________________i cili më kërkoi vërtetimin e nënshkrimit të tij në këtë Akt Themelimi dhe unë noteri pasiu binda për identitetin e tij e vërtetoj atë sipas ligjit.Noter------------------------Shtojca Shtojca 3101

Statuti i Sh.P.K me shumë ortakëS T A T U TI SHOQËRISË TREGETARE ME PËRGJEGJËSI TË KUFIZUAR“___________” Sh.p.k ORTAK I VETËMThemeluesi që nënshkruan më poshtë:_________________, i biri i ___________ i datëlindjes ___________ , i identifikuar ngapasaporta me Nr. ___________ , madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, që nëvijim do të quhet “Ortak i Vetëm”,Sot me datë ___________ , bazuar në vullnetin e tij të lirë dhe në përputhje me ligjin Nr.9901 datë 14.04.2008 “Për tregtaret dhe shoqëritë tregtare”, dhe Aktin e Themelimit tëshoqërisë “___________” sh.p.k vendosi të hartojë këtë statut për funksionimin e shoqërisëtregtare me përgjegjësi të kufizuar “___________” sh.p.k, në bazë të kushteve që vijojnë:Kreu IOBJEKTI, EMËRTIMI, SELIA, REGJIMI JURIDIKNeni 1. Objekti i shoqërisëa) Shoqëria ka këtë objekt veprimtarie:_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Neni 2. Emërtimi dhe Selia juridike e Shoqërisëa) Ortaku i Vetëm vendosi që shoqërinë ta emërtojë: “___________” sh.p.k.b) Selia juridike e Shoqërisë ndodhet në Tiranë, Rr. ________________, Tiranë.c) Shoqëria mund të krijojë qendra sekondare, filiale, zyra përfaqësimi e agjenci nëqytete të tjera të Shqipërisë ose jashtë vendit.102Neni 3. Regjimi juridika) Shoqëria është Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar. Veprimtaria e saj i nënshtrohetdispozitave të Aktit të Themelimit, Statutit dhe legjislacionit në fuqi në Republikëne Shqipërisë.b) Me vendimin e tij, Ortaku i Vetëm mund të ndryshojë regjimin juridik të Shoqërisë,RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

në qoftë se në të ardhmen krijohen premisa me të favorshme për funksionimin esaj sipas legjislacionit shqiptar. Në këtë rast, Ortaku i Vetëm do të përshtatë Aktin eThemelimit dhe Statutin e shoqërisë, si dhe do të bëjë regjistrimin e saj në RegjistrinTregtar në organet kompetente shqiptare.c) Shoqëria gëzon personalitet juridik nga data e regjistrimit të saj në QendrënKombëtare të Regjistrimit dhe në përputhje me ligjin.d) Shoqëria do të ketë vulën e saj me madhësi të zakonshme dhe me përmbajtjenpërreth saj.Kreu IITË DREJTAT DHE DETYRAT, KOHËZGJATJANeni 4. Të drejtat e Shoqërisë dhe të Ortakuta) Shoqëria ka të drejtë të lidh marrëveshje dhe të nënshkruaje kontrata në territorine Shqipërisë dhe jashtë saj.b) Shoqëria ka të drejtë të marrë pjesë si ortak në shoqëri ose ndërmarrje të ndryshmenë Shqipëri ose jashtë saj, në përputhje me legjislacionin shqiptar.c) Shoqëria përgjigjet ndaj të tretëve vetëm dhe ekskluzivisht me kapitalin e sajshoqëror të derdhur dhe me të mirat e pasurisë së saj.d) Ortaku merr pjese në administrimin e veprimtarisë së shoqërisë në përputhje meAktin e Themelimit dhe Statutin, vetë ose nëpërmjet përfaqësuesve të tij.e) Ortaku ka të drejtë të marrë të gjitha informatat që kanë të bëjnë me veprimtarinë eShoqërisë, si bilancet, llogaritë ekonomike etj.f) Ortaku ka të drejtë të bëjë propozime, si dhe të emërojë e shkarkojë administratorinose administratorët, punonjësit, ekspertin kontabël apo likuidatorët.g) Ortaku përballon humbjet e shoqërisë vetëm dhe deri në kufirin e vlerës sëkontributeve të tij në kapitalin themeltar.Neni 5. Kohëzgjatjaa) Kohëzgjatja e aktivitetit të shoqërisë është pa afat të caktuar (duke filluar prej datëssë regjistrimit të saj në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit (QKR) në Tiranë.)Kreu IIIKAPITALI THEMELTAR, KUOTATNeni 6a) Kapitali themeltar është ___________ (___________) Lekë, i ndarë në 1 pjesë me vlerënnominale 100 lekë secila, i vënë në masën 100 % nga Ortaku i Vetëm.b) Kapitali i shoqërisë mund të shtohet ose të pakësohet sipas vendimeve që do tëmarrë Ortaku i Vetëm.c) Ky kapital nuk mund të jetë më i vogël se minimumi që lejon ligji.Shtojca Shtojca 3103

Neni 7. Transferimi i pjesëve të kapitalit themeltara) Pjesët e kapitalit themeltar janë lirisht të transferueshme midis ortakëve të shoqërisë.b) Pjesët e kapitalit themeltar mund t’u transferohen, nga ortakët, personave të tretë,që nuk bëjnë pjesë në shoqëri, vetëm me miratimin e ortakut të vetëm.Kreu IVDREJTIMI DHE ORGANET KRYESORENeni 8a) Shoqëria fiton personalitet juridik nga data e regjistrimit të saj në Qendrën Kombëtaretë Regjistrimit (QKR).b) Emërtimi i Shoqërisë tregtare, kapitali themeltar, emri i administratorit, NIPT-i duhettë jenë të përmendura në të gjitha aktet dhe dokumentet që nxjerr kjo shoqëri dheqë ju drejtohen të tretëve.c) Organet kryesore të Shoqërisë janë:- Asambleja e Përgjithshme e përbërë nga Ortaku i Vetëm, Administratori dheeventualisht Eksperti Kontabël i Autorizuar.104Neni 9.Asambleja e Përgjithshme e Shoqërisëa) Asambleja e Përgjithshme përbëhet nga Ortaku i Vetëm i shoqërisë që është organimë i lartë vendimmarrës i shoqërisë dhe vendimet e tij janë të detyrueshme.b) Të drejtat dhe detyrimet e asamblesë së përgjithshme ushtrohen nga ortaku i vetëm.c) Të drejtën e thirrjes së Asamblesë e kanë Administratori, Eksperti Kontabël iAutorizuar ose Ortaku i Vetëm i shoqërisë.d) Asambleja e përgjithshme thirret nëpërmjet një njoftimi me shkresë ose, me njoftimnëpërmjet postës elektronike. Njoftimi me shkresë apo me mesazh elektronik duhettë përmbajë vendin, datën, orën e mbledhjes dhe rendin e ditës e t’u dërgohet tëgjithë ortakëve, jo më vonë se 7 ditë përpara datës së parashikuar për mbledhjen easamblesë.e) Ortaku mund të përfaqësohet në Asamble nëpërmjet një përfaqësuesi, duke qenë iautorizuar me prokurë të posaçme, dhe të marri vendime vetëm për ato çështje qëdiskutohen në mbledhjen për të cilën ata kanë marrë të drejtën e përfaqësimit.f) Mbledhjet e Asamblesë pasqyrohen në procesverbalin që mbahet me këtë rast,ndërsa vendimet nënshkruhen nga ortaku i vetëm.g) Proces-verbalet e mbledhjeve ruhen në selinë e shoqërisë.h) Të gjitha vendimet e marra nga ortaku i vetëm regjistrohen në një regjistër tëvendimeve, të dhënat e të cilit nuk mund të ndryshohen ose të fshihen.i) Ortaku i vetëm i shoqërisë ka të drejtë të marrë vendime për çështjet e mëposhtme:• përcaktimin e politikave tregtare të shoqërisë;• ndryshimet e statutit;• emërimin e shkarkimin e administratorëve;RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

• emërimin e shkarkimin e likuiduesve dhe të ekspertëve kontabël të autorizuar;• përcaktimin e shpërblimeve për personat e përmendur në shkronjat “c” dhe “ç”të kësaj pike;• mbikëqyrjen e zbatimit të politikave tregtare nga administratorët, përfshirëpërgatitjen e pasqyrave financiare vjetore dhe të raporteve të ecurisë seveprimtarisë;• miratimin e pasqyrave financiare vjetore dhe të raporteve të ecurisë sëveprimtarisë;• zmadhimin dhe zvogëlimin e kapitalit;• pjesëtimin e kuotave dhe anulimin e tyre;• përfaqësimin e shoqërisë në gjykatë dhe në procedimet e tjera ndajadministratorëve;• riorganizimin dhe prishjen e shoqërisë;• miratimin e rregullave procedurale të mbledhjeve të asamblesë;• çështje të tjera të parashikuara nga ligji apo statuti.Kreu VADMINISTRIMINeni 10a) Shoqëria administrohet nga 1 (një) administrator i vetëm, i cili mund të zgjidhetedhe jashtë radhëve të ortakëve të shoqërisë.b) Administratori emërohet dhe shkarkohet nga Ortaku i Vetëm.c) Administrimi i shoqërisë do të bëhet nga Administratori i saj z. _________________, i birii _______________, lindur me __________, banues në Tiranë, Rr. _____________________,madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportë Nr. _____________.d) Kohëzgjatja në detyrë e administratorit të shoqërisë do të jetë ____ (_____) vjet me tëdrejtë ripërtëritje në përfundim të mandatit. Në rast së gjatë kësaj periudhe shfaqenprobleme paaftësie nga ana e tij, Ortaku i Vetëm vendos shkarkimin e tij për shkaqetë arsyeshme.e) Administratori i vetëm i ka të gjitha të drejtat e fuqitë për drejtimin e zakonshëm tëShoqërisë, me qëllim arritjen e objektivave të saj.f) Administratorit të vetëm i takon firma e lirë dhe përfaqësimi i Shoqërisë ndaj tëtretëve në veprime, procedura dhe seanca gjyqësore, arbitrazhi ose administrative.g) Administratori është përgjegjës, sipas rastit, ndaj shoqërisë ose të tretëve për shkeljetë ligjeve, për shkelje të Statutit apo dëme të kryera gjatë ushtrimit të detyrës.h) Kompetencat kryesore të administratorit në Shoqëri janë:• kryen të gjitha veprimet e administrimit të veprimtarisë tregtare të shoqërisë,duke zbatuar politikat tregtare të vendosura nga ortaku i vetëm;• përfaqëson shoqërinë tregtare;• kujdeset për mbajtjen e saktë e të rregullt të dokumenteve dhe të librave kontabëltë shoqërisë;Shtojca Shtojca 3105

• përgatit dhe nënshkruan bilancin vjetor, bilancin e konsoliduar dhe raportine ecurisë së veprimtarisë dhe së bashku me propozimet për shpërndarjen efitimeve, i paraqet këto dokumente përpara ortakut te vetëm për miratim;• krijon një sistem paralajmërimi në kohën e duhur për rrethanat, që kërcënojnëmbarëvajtjen e veprimtarisë dhe ekzistencën e shoqërisë;• kryen regjistrimet dhe dërgon të dhënat e detyrueshme të shoqërisë, siçparashikohet në ligjin për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit;• raporton përpara ortakut te vetëm në lidhje me zbatimin e politikave tregtare dheme realizimin e veprimeve të posaçme me rëndësi të veçantë për veprimtarinëe shoqërisë tregtare;• kryen detyra të tjera të përcaktuara në ligj dhe në statut.• administron pasurinë e Shoqërisë, duke përfshirë mjetet financiare, brendacaqeve të lejuara nga ortaku i vetëm.• kryen të gjitha veprimet bankare në interes të shoqërisë.• përfaqëson Shoqërinë me të tretët në të gjithë veprimtarinë e saj dhe mbroninteresat e saj në gjykatë apo arbitrazh, nënshkruan kontratat në emër tëshoqërisë dhe ndjek zbatimin e tyre.• i propozon ortakut të vetëm për miratim strukturën e aparatit të Shoqërisë dhekrijimin e organeve të tjera të domosdoshme për realizimin e objektivave tëShoqërisë.• i propozon ortakut të vetëm për miratim numrin e punonjësve të Shoqërisë,pagat dhe emërimin e shkarkimin e tyre.Neni 11. Marrëveshjet e ndaluaraa) Administratorit ose ortakut që nuk janë persona juridikë nuk u lejohet të kontraktojnënë çfarëdolloj forme qoftë, të marrin hua te shoqëria, të japin pëlqimin në emërtë saj, për paradhënie si dhe të bëhen dorëzanës apo të garantojnë në emër të sajangazhimet ndaj të tretëve. Në rast të kundërt kontrata është e pavlefshme. Kjomasë ndaluese zbatohet edhe ndaj përfaqësuesve ligjorë të ortakëve që janë personajuridikë.b) Kjo masë zbatohet gjithashtu ndaj bashkëshortëve, paraardhësve dhe pasardhësvetë personave të cituar në paragrafin e parë të këtij neni, si dhe ndaj çdo personi.Kreu VIVITI FINANCIAR, LLOGARITË VJETORE, NDARJA E FITIMEVE106Neni 12a) Çdo vit financiar fillon më 1 Janar dhe përfundon më 31 Dhjetor. Përjashtimisht viti iparë fillon në datën e regjistrimit të shoqërisë në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit.b) Llogaritë vjetore, inventari, raportet dhe operacionet e vitit financiar, raportete veçanta të hartuara nga administratori dhe eventualisht eksperti kontabël iautorizuar, miratohen nga Ortaku i Vetëm.RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

c) Miratimi i dokumenteve mbi veprimtarinë vjetore bëhet brenda 3 muajve ngambyllja e vitit financiar.Neni 13. Kontrolli i Shoqërisëa) Kontrolli i Shoqërisë kryhet nga një Ekspert Kontabël i Autorizuar, i emëruar ngaOrtaku i Vetëm.b) Eksperti kontabël i autorizuar garanton që llogaritë vjetore të shoqërisë janëtë rregullta, të hartuara me sinqeritet dhe pasqyrojnë rezultatet e vitit të kaluarfinanciar, si dhe gjendjen financiare të shoqërisë. Ai verifikon librat e llogarive, si dhefondet e shoqërisë, kontrollon përshtatjen e kontabilitetit me ligjin në fuqi, verifikonpërputhjen me llogaritë vjetore të informacionit të dhënë në raportin e administrimit,kontrollon gjithë librat e llogarisë, dokumentet kontabël dhe regjistrat e procesverbaleve.Mund të aktivizojë ekspertë dhe bashkëpunonjësë për të përballuarvolumin e punës, por duke marrë më parë miratimin e ortakut të vetëm.c) Shkarkimi i Ekspertit Kontabël të Autorizuar vendoset në të njëjtat kushte si emëriminga ana e ortakut të vetëm.Kreu VIIPRISHJA DHE LIKUIDIMI I SHOQËRISËNeni 14a) Shoqëria mund të prishet në çdo kohë dhe për çfarëdo lloj shkaku, si në rastfalimentimi, privim të të drejtave për të ushtruar aktivitet tregtar, forca madhoredhe faktorë të tjerë që nuk varen nga Ortaku.b) Shoqëria hyn në fazën e likuidimit qysh në momentin e prishjes së saj. Për kryerjene këtij procesi, ortaku i vetëm emëron një ose disa likuidatorë, të cilët i paraqesin atijraportin mbi gjendjen e aktivit dhe pasivit të Shoqërisë, mbi ndjekjen e operacionevetë likuidimit dhe afatin e nevojshëm të përfundimit të tyre.c) Në fund të procesit të likuidimit, Ortaku i Vetëm vendos mbi bilancin përfundimtarfinanciar, mbi aktin e rregullshmërisë së punës së likuiduesit dhe mbylljen e procesittë likuidimit.d) Mbas pagimit të kreditorëve dhe shlyerjes së pjesëve të kapitalit themeltar tekkontribuuesit përkatës, likuidatori ndan kapitalet e mbetura për Ortakun e Vetëmtë shoqërisë.Neni 15. Zgjidhja e mosmarrëveshjevea) Mosmarrëveshjet midis ortakëve, shoqërisë dhe të tretëve në rast se nuk zgjidhen memirëkuptim, kompetente për zgjidhjen e tyre do të jetë Gjykata e Rrethit GjyqësorTiranë.Shtojca Shtojca 3107

Kreu VIIIDISPOZITA TË FUNDITNeni 16a) Për sa nuk është parashikuar në këtë Statut, do t’i bëhet referim Ligjit Nr. 9901 datë14.04.2008 “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, si dhe legjislacionit në fuqi.b) Ky Statut hartohet në _______ (katër) kopje në gjuhen shqipe. Njëra prej kopjeveruhet në dokumentacionin bazë të Shoqërisë.ORTAKU I VETËM I SHOQËRISË_________________108RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

REPUBLIKA E SHQIPËRISËDHOMA E NOTERËVE TIRANËNr.rep.Nr.Kol.VERTETIMNë Tiranë, sot me datë ____________ , para meje noterit ________________ , u paraqitpersonalisht:_______________________, i biri i ________________ , lindur më ________________ , banues nëTiranë, Rr. ________________________ , madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar,me pasaportë Nr. ________________i cili më kërkoj vërtetimin e nënshkrimit të tij në këtë Statut dhe unë noteri pasi u bindapër identitetin e tij e vërtetoj atë sipas ligjit.NOTER-------------------------------ShtojcaShtojca109

Shtojca 3 (b) – Format i mundshëm i Vendimit të Ortakëve – Sh.P.Kme shumë ortakëA K T - T H E M E L I MI SHOQËRISË TREGTARE ME PËRGJEGJËSI TË KUFIZUAR“____________” Sh.p.kKRIJUAR NGA:A. A., Ortak, i biri i _______________, lindur më ____________, banues në Tiranë, Rr.____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________A.B., Ortake, e bija e _______________, lindur më ____________, banuese në Tiranë, Rr.______________________, madhore e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, mepasaportë Nr.____________A.C., Ortak, i biri i _______________, lindur më _____________, banues në Tiranë, Rr.________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportë Nr.___________Neni 1Është vendosur të themelohet një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar e quajtur“___________“ sh.p.k, me seli në Tiranë , Rr. _______________________.Neni 2Shoqëria është person juridik dhe ushtron aktivitetin e saj në territorin e Republikës sëShqipërisë dhe vepron në bazë të legjislacionit shqiptar.Për arritjen e qëllimit të saj shoqëria mund të hapë filiale dhe jashtë vendit.110Neni 3Objekti i aktivitetit të kësaj shoqërie do jetë:1. _______________________________________________________2. _______________________________________________________3. _______________________________________________________4. _______________________________________________________5. _______________________________________________________6. _______________________________________________________RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Neni 4Shoqëria regjistrohet si person juridik pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit (QKR),sipas nenit 22 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 “Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”,dhe kryen të gjitha formalitetet në bazë të ligjit Nr.9901, datë 14.4.2008 “Për Tregtarëtdhe Shoqëritë Tregtare”Kohëzgjatja e shoqërisë fiksohet në ____ (________)vjet dhe mund të prishet para koheose të zgjatet me Vendim të Ortakëve të saj për çdo lloj shkaku që parashikohet nga ligji.Neni 5Kapitali fillestar i shoqërisë është ___________ lekë i cili përfaqëson kontributin e Ortakëvez. ______________, znj. ______________, z. ______________,Neni 6Kapitali themeltar mund të shtohet apo zvogëlohet në varësi të rezultateve e nevojavenë përputhje me legjislacionin në fuqi. Ai është i trashëgueshëm dhe transferueshëm, egjithashtu mund të lihet peng në përputhje me dispozitat e legjislacionit në fuqi.Neni 7Veprimtaria e shoqërisë drejtohet nga Ortakët z. ______________, znj. ______________,z. ______________, të cilët zgjedhin Administrator të shoqërisë z. ______________ porkompetencat e tyre mund t’ia ngarkojnë me prokure edhe një personi të tretë ose tëemërojnë një administrator tjetër duke i përcaktuar edhe kompetencat që ai do të ketë.Neni 8Administrator i shoqërisë do të jetë z. _____________________Neni 9Administratori ka të gjitha kompetencat për të kryer të gjitha veprimet e administrimitme të tretët në interes të shoqërisë dhe në emër të tij, nëpërmjet akteve që janë nëpërputhje me objektin e veprimtarisë së shoqërisë dhe është përgjegjës ndaj shoqërisëe të tretëve qoftë për shkelje ligjore, qoftë për shkelje të statutit apo faje të kryera gjatëadministrimit të shoqërisë.Neni 10Aktiviteti financiar i shoqërisë mbyllet në 31 Dhjetor të çdo viti.Në fund të aktivitetit vjetor, administratori paraqet bilancin kontabël dhe rezultatinekonomik fitim/humbje në bazë të kërkesave ligjore dhe dokumentacionit të shoqërisë.Bilanci i shoqërisë aprovohet nga Ortakët e shoqërisë.Me aprovimin e bilancit vjetor Ortakët vendosin për krijimin e fondeve të nevojshme përaktivitetin e ardhshëm të shoqërisë.Shoqëria ka të drejtë të punësojë shtetas shqiptar ose të huaj dhe në marrëdhënie me tado të zbatohen kërkesat e Kodit të Punës.Shtojca Shtojca 3111

Neni 11Ortakët dhe administratori janë të detyruar të ruajnë karakterin sekret të dokumentacionitdhe të të dhënave tregtare për të cilat janë vënë në dijeni nëpërmjet aktivitetit të kësajshoqërie dhe do të jenë përgjegjës për dëmet eventuale që i shkaktohen shoqërisë ngashkelja e kësaj kërkese.Kjo kontratë u përpilua në ____ (________) kopje dhe u nënshkrua rregullisht nga Ortakëte shoqërisë zotërinjtë z. _______________, znj. _______________, z. _______________.Tiranë, më _______________________________________________ADMINISTRATOR___________________________ORTAKË_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________112RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

REPUBLIKA E SHQIPËRISËDHOMA E NOTERËVE TIRANËNr.rep.Nr.Kol.VËRTETIMNë Tiranë, sot më datë ___________ 2004, para meje noterit ______________ , u paraqitënpersonalisht:A.A., i biri i _________________ , lindur më ______________, banues në Tiranë, Rr._____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________A.B., e bija e _________________ , lindur më ______________, banuese në Tiranë, Rr._____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________A.C., i biri i _________________ , lindur më ______________, banues në Tiranë, Rr._____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________të cilët me kërkuan vërtetimin e nënshkrimit të tyre në këtë Akt Themelimi dhe unë noteripasi u binda për identitetin e tyre e vërtetoj atë sipas ligjit.NOTER------------------------------------Shtojca Shtojca 3113

Statuti i Sh.P.K me shumë ortakëS T A T U TI SHOQËRISË TREGTARE ME PËRGJEGJËSI TË KUFIZUAR“___________” Sh.p.kThemeluesit që nënshkruajnë më poshtë:A.A., i biri i _________________ , lindur më ______________, banues në Tiranë, Rr._____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________A.B., e bija e _________________ , lindur më ______________, banuese në Tiranë, Rr._____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________A.C., i biri i _________________ , lindur më ______________, banues në Tiranë, Rr._____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________Sot me datë ___________ , bazuar në vullnetin e tyre të lirë dhe në përputhje me ligjinNr. 9901 datë 14.04.2008 “Për tregtaret dhe shoqëritë tregtare”, dhe Aktin e themelimit tëshoqërisë “___________” sh.p.k vendosi të hartojë këtë statut për funksionimin e shoqërisëtregtare me përgjegjësi të kufizuar “___________” sh.p.k, në baze të kushteve që vijojnë:114RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

• FORMANeni 1Shoqëria krijohet dhe zhvillon veprimtarinë e saj në përputhje me të gjitha dispozitat ekëtij statuti si dhe të legjislacionit të Republikës së Shqipërisë.• EMËRTIMI I SHOQËRISËNeni 2Emri i kësaj shoqërie do të jetë “_______________” Sh.p.k• OBJEKTINeni 3Objekti i aktivitetit të kësaj shoqërie do jetë:1. ____________________________________________________2. ____________________________________________________3. ____________________________________________________4. ____________________________________________________5. ____________________________________________________6. I njëjtë me Akt themelimin.• SELIA E SHOQËRISËNeni 4Selinë e saj shoqëria do ta ketë në Tiranë, Rr. ________________. Shoqëria e ushtronaktivitetin e saj në Tiranë, por mund ta zgjerojë atë dhe në të gjithë territorin e venditose të hape filiale jashtë vendit.Shoqëria mund të ndryshojë selinë e saj sipas vullnetit të Ortakëve.• KOHËZGJATJANeni 5Kohëzgjatja e aktivitetit të shoqërisë është _______ (________) vjet duke nisur që nga datae regjistrimit të saj në QKR.Kjo periudhë mund të zgjatet tej këtij afati ose të shkurtohet kur shoqëria prishet parakohe.Shtojca Shtojca 3115

• KAPITALI FILLESTARNeni 6Kapitali fillestar i shoqërisë është ___________ lekë, i cili përfaqëson kontributin eOrtakëve të shoqërisë z. A.A, znj. A.B, z. A.C. dhe që ndahet në 3 pjesë secila me X/3 LEKËvlerë nominale.Neni 7a) Kapitali fillestar i shoqërisë mund të shtohet, me vendimin e marrë prej ¾,nga Asambleja e ortakëve. Në rast zmadhimi të kapitalit themeltar nëpërmjetshtimit të pjesëve të reja, ortakët kanë të drejtën e përparësisë në nënshkrim,proporcionalisht me shumën e pjesëve të tyre, por ata kanë të drejtë të heqindorë nga kjo e drejtë.b) Kapitali fillestar i shoqërisë mund të zvogëlohet me vendimin e marrë prej ¾, ngaAsambleja e ortakëve. Zvogëlimi i kapitalit i prek të gjithë ortakët në të njëjtënmasë mbi pjesët e kapitalit që përfaqësojnë.Neni 8KONTRIBUTETKapitali Themeltar i shoqërisë “___________” përbëhet nga kontributet e ortakëve sivijojnë:A) z. A.A, ka kontribuar me shumën x (mijë) lekë e barabartë me x% të shumëstotale të kapitalit themeltar.B) znj. A.B, ka kontribuar me shumën x (mijë) lekë e barabartë me x% të shumëstotale të kapitalit themeltar.C) z. A.C., ka kontribuar me shumën x (mijë) lekë e barabartë me x% të shumëstotale të kapitalit themeltar.Neni 9PJESËT E KAPITALIT THEMELTARBazuar në vlerat që kontribuojnë ortakët, pjesët e kapitalit themeltar të shoqërisë“___________”, zotërohen në nivelet si vijojnë:A) z. A.A., zotëron y pjesë me vlerë x (________) lekë, që përbëjnë x% të kapitalit tëshoqërisë.B) znj. A.B., zotëron y pjesë me vlerë x (________) lekë, që përbëjnë x% të kapitalit tëshoqërisë.C) z. A.C. zotëron y pjesë me vlerë x (________) lekë, që përbëjnë x% të kapitalit tëshoqërisë.116RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Neni 10TRANSFERIMI I PJESËVE TË KAPITALIT THEMELTAR1. Kapitali fillestar mund të transferohet, të lihet peng në përputhje me dispozitat elegjislacionit në fuqi.2. Pjesët e kapitalit themeltar mund t`u transferohen personave të tretë që nuk bëjnëpjesë në shoqëri, me vendimin e marrë me shumicën e ortakeve që përfaqësojnë tëpaktën ¾ e pjesëve të kapitalit themeltar.3. Në rastet kur njëri apo disa nga ortakët dëshirojnë të transferojnë pjesërisht apoplotësisht pjesët që ata zotërojnë në kapitalin themeltar, tek të tretët, më parë duhetqë oferta për shitjet t`u bëhet ortakëve të tjerë të shoqërisë, me të njëjtat kushte qëdo t`i bëhet të tretëve.• ORGANI DREJTUES DHE ADMINISTRATIVNeni 11A) Ortakët përballojnë humbjet e shoqërisë vetëm deri në kufirin e vlerës që kanëkontribuar në kapitalin e saj themeltar.B) Çdo ortak ka të drejtë të marrë pjesë në mbledhjet dhe vendimet e asamblesë dhedisponon një numër të barabartë votash me pjesët e kapitalit themeltar që ai zotëron.Në ushtrimin e të drejtës së tij për të marrë pjesë në vendimet kolektive, çdo ortakka të drejtë të përfaqësohet nga një ortak tjetër apo nga bashkëshorti, ose nga njëperson tjetër i zgjedhur prej tij, me kusht që këta të jenë të autorizuar me prokurë.C) mbledhja e asamblesë mund të kërkohet nga një ose disa ortakë që zotërojnë mbi1/10 e pjesëve të kapitalit themeltar. Lajmërimi bëhet nga administratori ose ngaekspertët kontabël të autorizuar, po qe se ka të tillë.D) Sipas rëndësisë së çështjeve që trajtohen dhe vendimeve që merren, mbledhja easamblesë është e zakonshme ose e jashtëzakonshme.E) Asambleja vendos për çështje të tilla:1- Miratimi i politikës së personelit, ku përfshihen miratimi i strukturës,emërimi/shkarkimi i personelit si dhe pagat.2- Miratimin e rregullores së funksionimit të brendshëm.3- Miratimin e politikave/projekteve për shtrirjen, zmadhimin/zvogëlimin eaktivitetit dhe të investimeve.4- Emërimi/shkarkimi i administratorëve, ekspertëve kontabël të autorizuardhe likuidatorëve.5- Miratimi i raporteve të administrimit dhe kontrollit, miratimi i llogarivevjetore dhe ndarjen e fitimit etj.F) Asambleja e zakonshme në mbledhjen e parë mund të marrë vendime të vlefshme nëqoftë se janë të pranishëm ose të përfaqësuar një numër ortakësh që zotërojnë mbi½ e pjesëve të kapitalit themeltar dhe vendimet merren nga ortakët që përfaqësojnë½ e pjesëve të kapitalit themeltar të pranishëm ose të përfaqësuar. Në qoftë seShtojca Shtojca 3117

mbledhja e parë e asamblesë së zakonshme nuk realizohet, thirret mbledhja e dytëe cila mund të marrë vendime të vlefshme, me miratimin e shumicës së ortakëve qëkanë qenë të pranishëm, pavarësisht nga numri i pjesëve të kapitalit themeltar qëata zotërojnë.G) Asambleja e jashtëzakonshme vendos për çështje të tilla si:1. Ndryshimin e statutit2. Zvogëlimin/zmadhimin e kapitalit themeltar3. Transferimin e pjesëve të kapitalit themeltar tek të tretët,4. Zgjatja e kohës së veprimtarisë së shoqërisë apo likuidimi i saj,5. Shndërrimi i shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar në shoqëri të formave tëtjera etj, si edhe çdo çështje tjetër që parashikohet në ligj.H) Asambleja e jashtëzakonshme merr vendime nga ortakët që përfaqësojnë të paktën¾ e pjesëve të kapitalit themeltar.Neni 12Ortakët nuk marrin përsipër veprimet e mundshme të administratorit në marrëdhënieme të tretët me të cilët tejkalojnë kompetencat e tyre të përcaktuara në statut.Neni 13Ortakët kanë këto kompetenca:a) vendosin për ndryshimet në statut, nga të ortakët të cilët përfaqësojnë të paktën¾ e pjesëve të kapitalit themeltar.b) miratojnë rregulloren e shoqërisë apo të faktorëve të veçantë.c) vendosin për politikën afariste të shoqërisë.d) përcaktojnë fushat konkrete të veprimtarisë së saj.e) shqyrtojnë bilancin vjetor, fondet e ndryshme si dhe fitimet e realizuara.f) vendosin për shndërrimin e shoqërisë nga sh.p.k në shoqëri të llojeve të ndryshme.g) vendosin për krijimin e degëve dhe përfaqësive brenda dhe jashtë vendit.h) vendosin për marrjen e kredive dhe mbarimin e shoqërisë.i) përcaktojnë çmimet e shitjes së mallrave dhe pagat e personelit të punësuar nëshoqëri.Neni 14ADMINISTRIMI1181. Administratori ka të gjitha kompetencat për të vepruar në marrëdhënie me të tretëtnë emër të shoqërisë, në të gjitha rrethanat me përjashtim të:- kompetencave që ligji apo statuti ua jep shprehimisht ortakëve;2. Për çështjet që janë kompetencë e asamblesë së ortakëve, administratori hartonprojekte të cilat ia paraqet për miratim Asamblesë dhe pasi është dhënë miratiminga Asambleja bën ekzekutimin e tyre.RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Neni 15Administrator i shoqërisë “___________” për herë të parë emërohet z.___________________, i biri i _______________, lindur më __________, banues në Tiranë,Rr. _____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, mepasaportë Nr. _____________. Ai ushtron këtë detyrë për një periudhë pa afat.Neni 16Në marrëdhënie me të tretet Administratori ka të gjitha kompetencat për të kryer tëgjitha veprimet e administrimit në interes të shoqërisë dhe në emër të saj, nëpërmjetakteve që janë në përputhje me objektin e veprimtarisë së shoqërisë.Neni 17Administratori është përgjegjës ndaj shoqërisë së të tretëve qoftë për shkelje ligjore,qoftë për shkelje të statutit apo faje të kryera gjatë administrimit të shoqërisë.Administratori emërohet dhe shkarkohet me Vendim të Ortakëve të shoqërisë.Neni 18Ekspertët kontabël të autorizuar1. Në rast nevoje si dhe kur kërkohet nga ligji, kontrolli i shoqërisë kryhet nga njëekspert kontabël i autorizuar, i emëruar për 2 vite financiare me mundësi rizgjedhjenga ortakët që përfaqësojnë mbi ½ e kapitalit themeltar.2. Shkarkimi i ekspertit kontabël të autorizuar vendoset në të njëjtat kushte si emërimii tij, në rast se vërehen gabime, abuzime ose bëhet e pamundur kryerja e detyrës.• NDARJA E FITIMITNeni 19Pas përballimit të detyrimeve, taksave, tatimeve, dhe shpenzimeve të ndryshme, ortakëveu mbetet fitimi neto. Asambleja, me vendimin e ortakëve që zotërojnë jo më pak se ½e pjesëve të kapitalit themeltar, vendos për shpërndarjen ose investimin e disidentëve.Fitimet ndahen proporcionalisht me përqindjen e pjesëmarrjes së secilit ortak në pjesëte kapitalit themeltar.• MARRËDHËNIET E PUNËSIMITNeni 20Çdo person i punësuar në shoqëri konsiderohet si i tille mbi bazën e kontratës së punëstë lidhur lirisht midis tij dhe shoqërisë në përputhje me legjislacionin e punës në fuqi.Shtojca Shtojca 3119

Neni 21Çdo person i punësuar në shoqëri është personalisht përgjegjës për kryerjen e detyrës. Aiështë i detyruar të ruaje sekretin e shifrave të karakterit të fshehte të dokumentacionit,të përmbushë detyrimet që rrjedhin nga kontrata e punës si dhe vendimet e marra ngash.p.kNeni 22LLOGARITË VJETORE1. Llogaritë vjetore, inventari, raportet mbi operacionet e vitit financiar dhe raportete veçanta të hartuara nga administratori dhe eventualisht, nga eksperti kontabël iautorizuar, miratohen nga Asambleja, me vendim të ortakëve që zotërojnë mbi ½ epjesëve të kapitalit themeltar.2. Miratimi i dokumenteve mbi veprimtarinë vjetore bëhet brenda një afati prej 6muajsh nga data e mbylljes së vitit financiar.• PRISHJA E SHOQËRISËNeni 23Shoqëria prishet me përfundimin e afatit kur ky është caktuar, kur kjo vendoset ngaortakët si dhe kur janë arsyet e parashikuara me ligj.Shoqëria prishet kur njëri nga ortakët falimenton, bëhet i paaftë, vdes, por vazhdonaktivitetin me ortakët e tjerë që kanë mbetur si dhe me trashëgimtarët e shkallës sëparë të ortakut që vdes, pasi ata të jenë miratuar më parë nga Asambleja e ortakëvesipas shumicës së votave.Neni 24LIKUJDIMI1. Shoqëria hyn në procesin e likuidimit që në momentin e prishjes së saj. Për kryerjene këtij procesi asambleja emëron një likuidues, i cili paraqet raportin mbi gjendjene aktivit dhe pasivit të shoqërisë, mbi ndjekjen e operacioneve të likuidimit dhe mbiafatin e nevojshëm të përfundimit të tyre.2. Në fund të procesit të likuidimit asambleja vendos, me vendimin e ortakëve qëzotërojnë të paktën ¾ e pjesëve të kapitalit themeltar, mbi bilancin përfundimtarfinanciar, mbi aktin e rregullshmërisë së punës së likuiduesit dhe mbi mbylljen eprocesit të likuidimit.3. Pas pagimit të kreditorëve dhe shlyerjes së pjesëve të kapitalit themeltar tekkontribuuesit përkatës, likuiduesi ndan kapitalet e mbetura ndërmjet ortakeveproporcionalisht me pjesët që ata zotërojnë në kapitalin themeltar.120RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Neni 25SHNDËRRIMI I SHOQËRISËShndërrimi i shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar në shoqëri kolektive ose në shoqërikomandite mund të kryhet vetëm me miratimin unanim të ortakëve, ndërsa shndërriminë shoqëri anonime, me miratimin e ortakëve që zotërojnë të paktën 3/ e pjesëve tëkapitalit themeltar.• DISPOZITA E FUNDITNeni 26- Viti financiar i shoqërisë fillon me 1 Janar e mbaron me 31 Dhjetor.- Pasuria e shoqërisë mund te sigurohet në ___________ të Shqipërisë, ose në çdoshoqëri tjetër sigurimesh.- Shoqëria do të ketë vulën e saj, forma e madhësia e se cilës përcaktohet ngaAdministratori i saj.Ky statut u miratua sot më datë________________________ADMINISTRATORz. ________________________ORTAKËz. ________________________znj. ______________________z. ________________________Shtojca Shtojca 3121

REPUBLIKA E SHQIPËRISËDHOMA E NOTEREVE TIRANËNr.rep.Nr.Kol.VËRTETIMNë Tiranë, sot me datë ___________ , para meje noterit ______________ , u paraqitënpersonalisht:A.A., i biri i _________________ , lindur më ______________, banues në Tiranë, Rr._____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________A.B., e bija e _________________ , lindur më ______________, banuese në Tiranë, Rr._____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________A.C., i biri i _________________ , lindur më ______________, banues në Tiranë, Rr._____________________, madhor e me zotësi të plotë juridike për të vepruar, me pasaportëNr. ___________të cilët me kërkuan vërtetimin e nënshkrimit të tyre në këtë Statut dhe unë noteri pasi ubinda për identitetin e tij e vërtetoj atë sipas ligjit.NOTER------------------------------------122RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Shembull vendimi ortaku Standard“______________” sh.p.kTiranë, më ___________VENDIMI ASAMBLESË SË ORTAKËVENë mbledhjen e datës ______________, z. _________________, dhe z. _________________ortakë të shoqërisë “______________” sh.p.k, në bazë të ligjit nr. 9901 datë 14.04.2008“Për tregtaret dhe shoqëritë tregtare” për kompetencat e tij në lidhje me ndryshime nëstatutin e shoqërisë, mori në shqyrtim problemin e zgjerimit të shoqërisë dhe pasi ediskutoi atë, në përputhje me statutin dhe ligjin :VENDOSI• të emërojë administrator të shoqërisë z. _________________ORTAKU I SHOQERISËz.________________z.________________Shtojca Shtojca 3123

Shembull – Kontratë qerajeKONTRATË QERAJESot me datë / / , u paraqitën palët e mëposhtme:“X” shoqëri shqiptare, regjistruar si person juridik me seli në Rrugën “___________”,Tiranë, regjistruar në Organet Tatimore Tiranë me NIPT Nr. ___________ , përfaqësuarnga administratori z._______________ , i datëlindjes ______________ , i identifikuar ngapasaporta me Nr. __________ , madhor e me zotësi të plotë juridike dhe për të vepruar kusa më poshtë do të quhet “Qiradhënësi”,dhe“Y” shoqëri shqiptare, regjistruar si person juridik me seli në Rrugën “___________”,Tiranë, Regjistruar në Organet Tatimore Tiranë me NIPT Nr. ___________ përfaqësuarnga administratori z. _______________ , i datëlindjes ______________ , i identifikuar ngapasaporta me Nr. ____________ , madhor e me zotësi të plotë juridike dhe për të vepruarku sa më poshtë do të quhet “Qiramarrësi”.Në prani të njeri-tjetrit palët bien dakord që të lidhin këtë kontratë qiraje, për sa i përketapartamentit __________ m2, i ndodhur në Rrugën “___________”, Pallati _________, kati_________ -të, palët bien dakord se: qiramarrësit dëshiron të marrë me qira apartamentinnga qiradhënësi për “Ambiente për përdorim zyrash”. Sipas kushteve nga të dy palët nëkëtë kontratë është rënë dakord si më poshtë:1. KOHËZGJATJA DHE RINOVIMI I QERASË1.1 Qeraja do të jetë për një përiudhë nga data _________ deri me datë ____________.1.2 Pas përfundimit të kontratës se qerase, qiramarrësi ka të drejtën e rinovimit tëkontratës së qerasë me të njëjtat kushte dhe terma, duke njoftuar me shkrimqeradhënësin, jo me pak se një muaj përpara mbarimit të afatit të sipërpërmendurtë kontratës së qerasë.2. QERAJA DHE UDHËZIMET E PAGESËS2.1 Qeraja që do t’i paguhet qiradhënësit nga qiramarrësi, është e pandryshueshmedhe e përcaktuar për periudhën e plotë të kësaj kontratë. Qeraja për apartamentine sipërpërmendur do të jetë _________ (_________) Lekë.Në këtë kontratë nuk përfshihen pagesa e energjisë elektrike, ujit, telefonit, internetit,shërbimin për pastrimin e shkallëve, të cilat do të paguhen nga qiramarrësi sipasfaturave përkatëse.2.2 Qeramarrësi do t’i paguajë qiradhënësit ditën e lidhjes së kontratës shumën prej_________ (_________) Lekë të qirasë të muajit të parë, ndërsa pagesën e muajit tëfundit si depozitë ditën e hyrjes në fuqi të kësaj kontrate, pra me ____________.124RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

3. PERDORIMI I APARTAMENTIT3.1 Qeramarrësi nuk do të veprojë, as nuk do të lejojë veprimin apo përdorimine apartamentit ndryshe nga ai i specifikuar në këtë kontratë qeraje, as tëndryshëm nga ajo e njohur dhe e aprovuar nga qiradhënësi me nënshkrimin ekësaj kontrate qiraje.3.2 Qeramarrësi nuk do të japë me nën-qera apartamentin tërësisht apo pjesërisht.4. RIPARIM DHE MIRËMBAJTJE4.1 Qeramarrësi merr përsipër të mirëmbajë apartamentin si dhe pajisjet e tij dheçdo gjë tjetër, siç është rënë dakord në këtë kontratë.4.2 Në rast dëmtimi të pajisjeve, që vijnë për shkak të keqpërdorimit dhe keqmirëmbajtjes,qeramarrësi paguan vlerën e dëmtimit.4.3 Pas përfundimit të qerasë, qeramarrësi do t’i kthejë qeradhënësit apartamentinnë gjendje të rregullt dhe kushte normale, si dhe pajisjet përbërëse të listësbashkangjitur.5. PËRGJEGJËSITË5.1 As qeradhënësi as qeramarrësi, nuk do të jenë përgjegjës për ndonjë dëm që nukvjen për shkaqe që janë jashtë kontrollit të tyre, përveç rastit të neglizhencës apotë pakujdesisë së plotë6. NJOFTIME6.1 Të dyja palët zgjedhin adresat e mëposhtme si vendbanime të tyre të përhershmepër të gjitha qëllimet e procedurat e përcaktuara në këtë kontratë qeraje si meposhtë:QERADHËNËSI, Rruga _____________________ - cel. _________ – tel. _________.QERRAMARRËSI, Rruga ______________________ - cel. _________ – tel. _________.7. KONTRATA SI E TËRË7.1 Kjo qera përbën të tërë kontratën ndërmjet dy palëve dhe asnjë marrje përsipërose përfaqësim të ndryshëm nga sa është përcaktuar në këtë kontratë, nuk do tëkonsiderohet e vlefshmeNë prani të njëri- tjetrit, palët kanë nënshkruar në datën e sipërpërmendur.QERAMARRËSIQERADHËNËSI____________________________________________Shtojca Shtojca 3125

Shtojca 3 (c) - Modulet për pagesën e taksaveFormulari i deklarimit dhe pagesës se tatimit mbi te ardhurat personale te biznesit tevogëlFORMULAR I DEKLARIMIT DHEPAGESES SE TATIMIT MBI FITIMINNumri i Vendosjes se Dokumentit (NVD)(Vetem per perdorim zyrtar)(2) Periudha tatimore(1) Numri Serial: __________________________________________Numri Identifikues i Personit te Tatueshem (NIPT):Emri Tregtar i Personit te Tatueshem:Emri Mbiemri i Personit Fizik:Adresa:Qyteti/Komuna/Rrethi:Numri Telefonit:(3)___________________________________________(4)___________________________________________(5)___________________________________________(6)______________________________________________________________________________________(7)___________________________________________Lajmeroni nese informacioni i mesiperm eshte jo i plote ose ka ndryshuarLlogaritja e rezultatitTe ardhurat dhe shpenzimet Te ushtrimit Tatimore(8/9) Te ardhurat(10/11) Shpenzimet(12) Shpenzimet e pazbritshmeRezultati(13/14) Humbja(15/16) Fitimi(17) Humbje e mbartur(18) Fitimi i tatueshem neto (16-17)(8)(10)(13)(15)(9)(11)(12)(14)(16)(17)(18)Llogaritja e tatim fitimit(19) Tatim fitimi me shkallen tatimore standarte(20) Tatim fitimi me perqindje te tjera(21) Tatim fitimi (19+20)(22) Tatim fitimi i shtyre(22)(19)(20)(21)(23) Parapagime(24) Tatim fitimi i mbipaguar(23)(24)(25) Tatimi fitimi i detyrueshem per tu paguar(26) Denime / interesa per vonesa(27) TOTALI PER TU PAGUAR(25)(26)(27)Data dhe Firma e Personit te Tatueshem - Deklaroj nen pergjegjesine time qe informacioni i mesiperm eshte i plote dhe i sakte.Vetem per perdorim zyrtarLekeXhirimCekTe tjera:...........................................PAGESASHUMA E PAGUAR:Data , Vula e Bankes dhe nenshkrimi i nepunesit te bankesOrigjinali - Zyra e TatimeveKopja -Personi i Tatueshem126RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Udhezues per menyren e plotesimit te formularit1. Numri serial gjenerohet nga Dega e Tatimeve dhe sherben per te azhornuar regjistrimet kur paraqitet deklarata2. Periudha Tatimore eshte vjetore3. Numri i Identifikimit te Personit te Tatueshem (NIPT) eshte numri i dhene nga Dega e Tatimeve dheqe identifikon personin e tatueshem ne te gjitha marredheniet me Degen e Tatimeve4. Emri Tregtar i Personit te Tatueshem eshte emri me te cilin paraqitet veprimtaria dhe qe shenohet necertifikaten e NIPT-it5. Emri,Mbiemri i Personit Fizik vendoset kur veprimtaria ekonomike kryhet nga nje person fizik dhe nukka emer tregtar6. Adresa tregohet per vendin kryesor te ushtrimit te veprimtarise. Kjo adrese eshte treguar edhe ne certifikatene NIPT-it7. Numri i Telefonit (nqs ka) tregon numrin e telefonit ne vendin kryesor te ushtrimit te veprimtarise ekonomike8. Te ardhurat e ushtrimit jane te ardhurat totale te periudhes ushtrimore9. Te ardhurat tatimore jane te ardhurat qe i perkasin aktivitetit te tatueshem10.Shpenzimet e ushtrimit jane shpenzimet totale te periudhes ushtrimore11.Shpenzimet tatimore jane shpenzimet qe i perkasin aktivitetit te tatueshem12. Shpenzimet e pazbritshme jane shpenzimet qe i perkasin aktivitetit te tatueshem dhe qe nuk njihen si tezbritshme per efekt te llogaritjes se fitimit te tatueshem13. Humbja e ushtrimit eshte diferenca e shpenzimeve te ushtrimit (kutia 10) me te ardhurat e ushtrimit(kutia 8) ne rast se shpenzimet e ushtrimit jane me te medha se te ardhurat e ushtrimit14. Humbja tatimore eshte diferenca e shpenzimeve tatimore (kutia 11) pasi te zbriten shpenzimet e pazbritshme(kutia12), me te ardhurat tatimore (kutia 9) ne rast se shpenzimet tatimore pa shpenzimet e pazbritshmejane me te medha se te ardhurat e tatimore15. Fitimi i ushtrimit eshte diferenca e te ardhurave te ushtrimit (kutia 8) me shpenzimet e ushtrimit (kutia10) ne rast se te ardhurat e ushtrimit jane me te medha se shpenzimet e ushtrimit16. Fitimi tatimor eshte diferenca te ardhurave tatimore (kutia 9), me shpenzimet tatimore (kutia 11) pasijane zbritur nga keto te fundit shpenzimet e pazbritshme ne rast se te ardhurat tatimore jane me te medha seshpenzimet tatimore pa shpenzimet e pazbritshme.17. Humbje e mbartur eshte humbja e mbartur nga periudhat paraardhese dhe qe njihet per efekte tatimoreper tu mbuluar nga fitimet e periudhes qe deklarohet.18. Fitimi i Tatueshem Neto eshte fitimi qe mbetet nga fitimi tatimor (kutia 16) pasi zbritet humbja e mbartur(kutia 17)19. Tatim fitimi me shkallen tatimore standarte eshte eshte vlefta e tatim fitimit e llogaritur sipas vititushtrimor perkates, ne baze te ligjit Nr.8438 date 28.12.1998 “Per tatimin mbi te ardhurat” (I ndryshuar)20.Tatim fitimi me perqindje te tjera eshte shuma e tatimeve te llogaritura me perqindje te tjera (nese ka)ndaj fitimit te tatueshem neto sipas ligjeve te tjera te vecanta21. Tatim fitimi eshte shuma e tatimit te llogaritur me shkallen tatimore standarte (kutia 19) me Tatimfitimin me perqindje te tjera (kutia 20)22. Tatim fitimi i shtyre eshte shuma e llogaritur e tatim fitimit e cila per shkak te lehtesive tatimore (neseka) nuk duhet te paguhet ne organet tatimore por vetem te rezervohet dhe te paguhet ne rast te thyerjes sekushtit per te cilin eshte perfituar lehtesia tatimore)23. Parapagime eshte shuma e kesteve te parapagimit te tatim fitimit te paguara gjate periudhes tatimore24. Tatim fitimi i mbipaguar eshte diferenca e parapagimeve (kutia 23) me tatim fitimin (kutia 21) pasinga ky fundit te jete zbritur tatim fitimi i shtyre (kutia 22) , kur parapagimet jane me te medha se diferenca etatim fitimit (kutia 21) me tatim fitimin e shtyre (kutia 22). (pra 23-(21-22) kur 23>(21-22))25. Tatim fitimi i detyrueshem per tu paguar eshte diferenca e tatim fitimit (kutia 21) pasi te jete zbriturtatim fitimi i shtyre(kutia 22) me parapagimet (kutia 23) kur tatim fitimi (kutia 21) minus tatim fitimi i shtyre(kutia 22) eshte me e madhe se parapagimet (kutia 23). (pra (21-22)-23) kur 21-22>23)26. Denime/interesa per vonesa jane denimet dhe interesat per vonesat ne deklarim ose pagese qe mund tellogariten paraprakisht dhe qe mund te paguhen me deklaraten27. Totali per tu paguar eshte shuma e tatim fitimit te detyrueshem per tu paguar (kutia 25) me denimet dheinteresat e llogaritura me deklaraten (kutia 26)ShTojCA Shtojca 3127

FORMULAR I DEKLARIMIT DHE PAGESES SEKONTRIBUTEVE TE SIGURIMEVESHOQERORE DHE SHENDETESORENumri i Vendosjes se Dokumentit (NVD)(Vetem per perdorim zyrtar)(2) Periudha tatimore(1) Numri Serial: __________________________________________Numri Identifikues i Personit te Tatueshem (NIPT): (3)___________________________________________Emri Tregtar i Personit te Tatueshem: (4)___________________________________________Emri Mbiemri i Personit Fizik: (5)___________________________________________Adresa: (6)___________________________________________Qyteti/Komuna/Rrethi: ___________________________________________Numri Telefonit: (7)___________________________________________Lajmeroni nese informacioni i mesiperm eshte jo i plote ose ka ndryshuar[8]Pa veprimtariDeklarim permbledhes(9) Totali i pagave mbi te cilat paguhen kontributet(9)(10) Kontributet per sigurimet shoqerore nga punedhenesi(10)(11) Kontributet per sigurimet shoqerore nga punemarresi(pa kontributet shtese)(12) Kontributet shtese (sig.shoq. suplementar)(13) Kontribute per sigurimet SHOQERORE gjithsej(10+11+12)(14) Kontribute per sigurimet SHENDETESORE(11)(12)(13)(14)(15) TOTALI PER TU PAGUAR (13+14)(15)(16) Numri gjithsej i personave qe duhet te paguajnekontributet sipas listepageses(17) Numri i personave qe paguajne kontributene nivelin e pages minimale sipas listepageses(16)(17)Data dhe Firma e Personit te Tatueshem - Deklaroj nen pergjegjesine time qe informacioni i mesiperm eshte i plote dhe i sakte.Vetem per perdorim zyrtarLekeXhirimCekTe tjera:...........................................PAGESASHUMA E PAGUAR:Data , Vula e Bankes (Postes) dhe nenshkrimi i nepunesitte Bankes (Postes)Origjinali - Zyra e TatimeveKopja -Personi i TatueshemNumri i Formularit E-SIG 011 - 012/a128RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

Shenim 1:Shenim 2:Shenim 3-7:Shenim 9:Per te gjithe PersonatJuridike dhe PersonatFizike te regjistruarsi tatimpagues tebiznesit te madh(kudo, perfshiresubjektet buxhetore,jobuxhetore dheOJF-te), si dhe ata teregjistruar Biznesine Vogel:Periudha Tatimore. Shenoni periudhen tatimore ne formatin VVVVMM p.sh.200608.Numri Serial. Kjo rubrike perdoret nga Drejtoria e Pergjithshme e Tatimeve.Ne deget e painformatizuara, subjektet e biznesit te madh shenojne muajine periudhes tatimore p.sh. shkurt, ndersa subjektet e biznesit te vogel perçdo periudhe tatimoreKutiza 3 - 7 Gjeneralitete. Shenoni te dhenat e subjektit siç kerkohen neformular dhe tregoni nese te dhenat e paraqitura nuk jane te plota ose kanendryshuar. Emri i personit fizik kerkohet vetem nese subjekti i regjistruarnuk eshte shoqeri tregetare.Nese per periudhen e deklarimit, bazuar ne regullat ne fuqi, nukegziston detyrimi per te paguar kontribute spontoni kutizennr.8. Shenoni “0” ne kutizat nga 9 deri 17. Formularin e plotesuardorezojeni brenda afatit te caktuar ne banke ose posten shqiptare.a) Ne kutizen nr. 9. Shenoni totalin e pagave mbi te cilat paguhenkontributet, qe meret nga listepagesat perkatese E-SIG 025/ a.1 dheE-SIG 025/a.2.b) Ne kutizen nr. 10. - Person Fizik si i vetepunesuar i vetemdhe i vetepunesuar me punonjes te papaguar te familjes (meose pa punemares), Vetem per veten tuaj si person fizik dhe perpunonjesit e papaguar te familjes, mbi 16 vjeç, me te cilet punonie bashkejetoni ligjrisht shenoni te gjithe shumen e kontributeve qeduhet te paguani te llogaritura mbi bazen e pages mujore minimalembi te cilen llogariten kontributet dhe ne perqindjen e caktuar meVKM. (Kujdes:Perqindja ndryshon nga ajo e punemaresve tuaj). Pershumen e kontributeve per vete dhe per punonjesit e papaguarte familjes shenoni numrin zero ne kutizen 11. Gjithashtu nekete kutize shenohet dhe shuma totale e kontributit te sigurimitshoqeror nga i vetepunesuari ambulant dhe ai i puntoreve teshtepise sipas VKM-se perkates.- Person Juridik, si dhe Person Fizik i vetepunesuar me punemarres(me ose pa punonjes te papaguar te familjes). Vetem perpunemarresit tuaj (perfshire, pronaret e personave juridike qeushtrojne funksione drejtuese etj. ne shoqeri), shenoni shumen egjithe kontributeve qe perballohen nga punedhenesi, te llogariturambi bazen e pages mujore te punemarresve mbi te cilen llogaritenkontributet, brenda kufirit minimal e maksimal dhe ne perqindjene caktuar.c) Ne kutizen nr. 11 - Person Juridik, si dhe Person Fizik ivetepunesuar me punemarres (me ose pa punonjes te papaguar tefamiljes). Vetem per punemarresit tuaj, perfshire, pronaret epersonave juridike qe ushtrojne funksione drejtuese etj. neShtojcaShtojca129

130shoqeri, shenoni shumen e gjithe kontributeve qe zbriten ngapaga e punemarresve, pa perfshire kontributet shtese. Personi fizikper vete dhe punonjesit e papaguar te familjes, i vetëpunësuariambulant, dhe kryefamiljari për puntorin e shtëpisë, ne këtë kutizeshenon numrin zero.d) Ne kutizen nr. 12 Plotesohet vetem per kontributet e sigurimitshoqeror suplementar, qe paguajne nepunesit e shtetit te caktuarne ligjin perkates. Subjektet, te cilat nuk kane kontribut te sigurimitshoqeror suplementar ne kete kutize shenojne zero.e) Ne kutizen nr. 13 Shenoni shumen e kontributeve per sigurimetshoqerore per tu paguar, e barabarte me kutizat 10+11+12.Te Gjitha subjektet;:f) Ne kutizen nr. 14 Shenoni shumen e kontributeve per sigurimetshendetsore per tu paguar; per punemarresit, gjithashtu edhe perte vetepunesuarit per vete dhe punonjesit e papaguar te familjes,mbi 16 vjeç, me te cilet punoni e bashkjetoni ligjrisht.(Kujdes:Perqindja per te vetepunesuarit per vete dhe punonjesit epapaguar te familjes ndryshon nga ajo e punemaresve)g) Ne kutizen nr. 15 Shenoni shumen e kontributeve nga mbledhjae te dhenave te kutizave 13 dhe 14.h) Ne kutizen nr. 16. - Nga personat juridike e fizike te biznesit temadh, shenohet numri gjithsej i punonjesve te cilet kane detyriminper te paguar kontribute ne periudhen e deklarimit, perfshire dhepronaret e personave juridike qe ushtrojne funksione drejtuese neshoqeri si administratore apo çdo funksion tjeter, numer i cili eshtei barabarte me te dhenat e listepageses mujore E-SIG 025/a.1 per zerin perkates nga rubrika 19 e saj.- Nga personat juridike e fizike te biznesit te vogel, te vetepunesuaritambulante dhe nga kryefamiljaret per puntoret e shtepise, nekutizen nr.16 do te shenohet numri gjithsej i personave qe paguajnekontribute per tremujorin, i cili eshte i barabarte me muaj njerezkontribute te vendosur ne rubriken 19 te listepageses E-SIG 025/a.2.Ne kete numer perfshihen, personi fizik per vete, punemarresit epersonit juridik dhe fizik, si dhe punonjesit e papaguar te familjeste personit fizik, mbi 16 vjeç, me te cilet ai punon e bashkejetonligjerisht, i vetepunesuari ambulant si dhe puntoret e shtepise, qekane detyrimin per te paguar kontribute ne periudhen e deklarimit.i) Ne kutizen nr. 17. Nga personat juridike e fizike, te biznesit temadh, shenohet shuma e numrit te punonjesve, te cilet paguajnekontribute ne nivelin e pages minimale, numur i cili eshte ibarabarte me te dhenat e listepageses E-SIG 025/a.1 per zerinRINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve

perkates nga rubrika 19 e saj. Nga personat juridike e fizike teBiznesit te Vogel, ky numer nxirret nga lisepagesa E-SIG 025/a.2 etremujorit korenspondues, si shume e te tre muajve.j) KUJDES nga GJITHE SUBJEKTET:Te gjitha te dhenat per plotesimin e kutizave 9, 10; 11; 12; 13; 14;15, 16 dhe 17 nxirren dhe jane te barabarta me te dhenat perkatesete pasqyruara ne formularet “Listepagesa e Sigurimeve Shoqerore,Shendetesore dhe Tatimit mbi te Ardhurat nga Punesimi” E-SIG025/a.1 dhe E-SIG 025/a.2 te periudhes tatimore korensponduesesipas perkatesise te subjekteve. Subjektet e biznesit te vogel nekutizat koresponduese vendosin totalet e tremujorit sipas kolonaveperkatese te listepageses.Shenim 10:Per PersonatJuridike dhePersonat Fizike teBiznesit Madh:Ky formular, i plotesuar ne dy kopje, dorezohet ne banke osene poste, me pagesen per t’u kryer, brenda dates 20 te muajitpasardhes, me te dhenat mbi baze mujore sipas listepageses E-SIG025/a.1. Kopja e dyte e konfirmuar nga banka ose posta i dorezohetsubjektit, ndersa origjinali dergohet nga banka ne DrejtorineRajonale Tatimore.Shenim 11:Per PersonatJuridike dhePersonat Fizike teregjistruar neBiznesin e Vogel:Ky formular dorezohet ne banke ose ne poste, me pagesen per t’ukryer, brenda dates 20 te muajit te pare pas perfundimit te çdotremujori te vitit kalendarik, (perkatesisht brenda datave: 20 prill;20 korrik; 20 tetor; 20 janar). Formulari plotesohet e dorezohet netre kopje me te dhena mbi baze tremujori. Te dhenat e çdo kutizejane te barabarta me shumat e tremujorit te kolonave perkatese telistepageses E-SIG 025/a.2, e cila eshte e vendosur ne faqen e prapmete kopjes se trete te ketij formulari. Kopja e dyte e konfirmuar ngabanka ose posta i dorezohet subjektit, ndersa origjinali dhe kopja etrete (e cila ne faqen e prapme ka listepagesen) dergohet nga bankaose posta ne Drejtorine Rajonale Tatimore.Shenim 12:Per dorezimin e formularit pas kalimit te afateve perkatese, si mesiper, zbatohen Interesa e Gjoba sipas ligjit.Shtojca Shtojca 3131

Shembull faturë shitjeje dhe blerjeje132RINIA SIPËRMARRËSE Udhëzues praktik për vetëpunësimin e të rinjve