Kalamansi - Darfu4b.da.gov.ph

Kalamansi(citrofortella microcarpa)PanimulaAng kalamansi ay sinasabing nanggaling sa bansang Tsina bilang isang lakasna hibrido mula sa isang maasim, angat ang-balat na mandarin. Sa kalaunan, ito aykumalat na at nagging malawakang tanim sa Silangan, lalo na sa Indonesia atPilipinas, matagal nang panahon.Dito sa Pilipinas, ito ay tinatawag ding kalamondin o kalamonding,limonsito, sintonis, aldonisis at dayap. Ito ay pinahahalagahan dahil sa maasimnitong katas. Ito ay komersyal na pinoproseso bilang de-boteng konsentrasyon atkatas. Ginagawa itong marmelada o prineserbang buo sa arnibal. Ginagamit ito sapaggawa ng chutney at bilang dagdag na pampasarap sa mga lutuing pagkaingdagat at karne. Ang katas ay nagagamit na pag-alis ng mantsa, pang-alis ng amoy atdumi ng katawan ng tao, pampaputi ng balat at siyampu. Ginagamit din itongpanggamot sa pangangati ng balat,. Gamut sa ubo, pang-alis ng pamamaga,pampurga at kapag inihalo na sa paminta, aypampalabas ng plema. Ang katas ayginagawang inuming kapareho ng ginagawa sa iba pang maasim at matamis naprutas. Ang mga ugat ay isang sinaunang gamut sa bagong panganak, at angdinalisay na langis mula sa dahon ay gamut sa kabag. Kinukuha ng mga bubuyog angnectar at ginagawang pulot. Ang kalamansi ay maari ding punlang-dugtungan parasa limon at ng talahubang kumquat. Ito ay kilalang halaman palamuti ( ang punonito’y maaring itanim sa paso) sa maraming bansa sa Europa.Mga SustansyaAng kalamansi ay nagtataglay ng tubig, protina, taba, karbohaydreytat abo. Ang taglay na bitamina C ng buong bunga nito ay 88.4 hanggang111.3 mg. kada 100g samantalang ang katas ay mayroong 130 hanggang 174mg hanggang 174 mg kada 100 g. Ang mga dahon ay nagtataglay ng mga 1porsiyento ng langis na madaling sumingaw.Produksyon at Pandaigdig na KalakalanAng Pilipinas lamang ang bansa sa Timog- Silangang Asya na may datostungkol sa lawak ng natatamnan at produksyon ng kalamansi. Ang bunga nito ayani-eksport ng sariwa at pinoproseso sa mga bansa sa Pasipiko at maging sa EstadosUnidos.EkolohiyaAng kalamansi ay nabubuhay sa maiinit na klima at maari din sa malamigna lugar, subali’t hindi sa mga lugar na may pantay-pantay na pagkakabahagi ngpatak ng ulan na umaabot ng 1,500 hanggang 2000 m sa bawat taon ay angkop naangkop sa pagtatanim ng kalamansi. Ang mga lugar na may mahabang tag-araw ayangkop din, subalit kailangan may patubig. Ang kalamansi ay kalimitang itinatanimsa mga kababaan. Tumutubo ito sa maaraming uri ng lupa, mula sa luwad hanggangsa batong apo, hanggang sa buhangin. Subali’t pinakamaganda nag tubo nito samabuhanging kupa o luwad na hindi tinitigilan ng tubig, maraming patabangorganiko, may pH na 5.5 hanggang 7.0. Katamtaman ang tibay nito sa tagtuyot,saubalit hindi sa malakas na hangin.PaglakiAng mga buto ay tumutubo sa loob ng 10-15 araw. Ang paghaba ng katawan sa mgahalamang pinarami nang seksuwal ay nagsisimula sa isang usbong sa dulo, nasusundan ng pag-usbong ng mga bukong lateral. Ang paglabas ng mga usbong ngbulaklak ang pinakadulo ng aksis at ang mga usbong na lateral ang magigingpangunahing paraan ng pagsasanga ng puno.Ang puno ay namumulaklak at namumunga sa buong taon, na maysadyang isang panahon nag pag-aani na tumatagal ng 3 buwan. Ang mga bulaklakay may sariling pertilidad. Ang mga bunga ay nagiging magulang mga 5 buwan mulasa pamumulaklak. Ang mga punong mula sa klona ay namumunga 3 taonpagkatanim; ang mga tanim buhat sa buto ay pagkaraaan ng 5 hanggang 6 na taon.Sa gulang na 6 na taon, ang isang puno ng kalamansi ay maaring makapamunga ng5,000 piraso.

Pagpaparami at PagtatanimMGA HAKBANG SA PAGDUGDUGTONGAng kalamansi ay madaling paramihin mula sa buto. Ang bawat buto aymay 3 hanggang 5 embriyo, na pinagmumulan ng mga punla na matinik at pareparehong magulang. Ang pinakamagandang halaman ay yaong pinaparami sapamamagitan ng pinutol na sanga, pagpapaugat, pagpapatse, o pagdudugtong. Parasa maramihang pagpaparami, ang shield budding sa mga punlang-dugtungan ngkalamansi, na pinaniniwalang isang hibrido o haybrid sa pagitan ng kalamansi atmandarin, ay ginagawa sa Pilipinas. Sa Estados Unidos, lalo na sa Florido, angmalakihang pagpaparami ng kalamansi na pangtanim sa paso ay sa pamamagitanng mga pinutol sa sanga na palagiang binobomba ng tubig. Upang maihanda angmga buto para sa pagtatanim, hinuhugasan ang mga ito at ihinahasik sa isangkamang-punlaan, 1 hanggang 2 cm ang agwat sa lalim ng 1 cm. pagkaraan ng 4hanggang 5 buwan, kapag ang mga punla ay 10 hanggang 15 cm ang taas, inililipatinililipat ang mga ito sa nursery o sa magkakahiwalay na lalagyan. Sa wastong alaga,ang mga ito ay tataas ng 30 cm bawat taon. Kapag itatanim sa bukid, ang mgahalaman ay may agwat na 4-6 sa isang disenyo o nasa mga hanay. Ang pagtatanimsa labas ay dapat gawin sa tag-ulan.PAGPAPARAMIN AT PAGTATANIMPag-aalagaPara sa pinakamagandang paglaki ng mga isang-taong puno, maglalagay ng50 hanggang 100 g na Urea sa bawa’t puno; sa ikalawang taon, ito’y ginagawang200 hanggang 300 g sa bawa’t puno. Kapag nagsimula ng mamunga ang mga punosa komersiyal na dami, gumagamit ng 350 hanggang 400 g ng abonong maydalawang sustansiya; gumagamit ng mas marami sa paglaki ng puno. Ang abono ayinilalagay ng pantay-pantay an pagbabahagi, sa pagpasok ng tag-ulan, angikalawang aplikasyon ay sa pagtatapos ng tag-ulan. Ang pagdadamo sa ilalim ngpuno ay makatutulong upang mapanatiling maganda ang tubo ng puno. Angpagpupungos ay limitado sa pag-aalis ng mga maysakit at patay na sanga.

Mga Sakait at PestePAG-AALAGAAng pinakamalalang sakit sa Pilipinas ay ang pagkakaroon ng mgapatse-patse sa ibabaw ng dahon, na kilala sa pandaigdig ng pangalang “greening” na isinasalin ng kuto ng halaman sa Diaphorina citri. Dapat nagamitin ang mga sertipikadong walang sakit na halamang pangtanim,lahatng nalalinang puno sa isang lugar ay dapat na bunutin at sunugin, at angorganismong may dala ng sakit ay dapat sugpuin; hindi nagagamot ang maysakit na puno. Sa Florida, ang pag-unti ng puno na kalamansi ay dahil sa mgalangaw ng prutas na Mediterranean at Caribbean. Ang mga sakiy na dala ngbayrus ay nakukulot na dahon, exocortis, psorosis, at xyloporosis.

Pag-aaniAng kalamansi ay maaaring pamulaklakin ng maaga sa pamamagitanng pagdidilig nang labis 1 hanggang 2 buwan bago dumating ang normal napamumulaklak. Ang rurok ng anihan ng kalamansi sa Pilipinas ay Agostohanggang Oktubre, bagama’t sa buong taon ay mayroong kalamansi. Sa pagaani,ang bunga ay hinihigit ng kamay, o ginugupit; inilalagay ito sa basketna sadyang pangpitas.Mga Isinasagawa PagkainAniSa Pilipinas, ang karaniwang ginagawa pagkaani ay ang impakihinang kalamansi sa mga kaing na sinapnan ng dahon ng saging o dyaryo; agaditong dinadala sa mga pamilihan. Kapag itinago sa temperaturang 8hanggang 10 digri sentigrado sa relatibong pamamasa (relative humidity) na90 porsiyento, ang bunga ay maaring itago sa loob ng 2 hanggang 3 linggo,na may kabawasan sa timbang na 6 kalahating porsiyento.Ang isang punong 3 taon ay maaring magkaroon ng aning 0.75 kilo;sa 6 na taon, 10 kilo at sa 10 taon, 50 kilo. Mula sa 625 puno sa bawatektarya, ang karaniwang ani na mataas. Nang bahagya sa 30 kilo sa bawatpuno ay magbibigay ng aning 20 tonelada sa bawat ektarya.

MGA ISINASAGAWA PAGKAANI PAGPAPALAHIHenetikong YamanAng buto ay maaaring gamitin sa panghabang-panahong pagiimbakng hermoplasma. Ang ilang uri ng buhay na puno ay matatagpuan samga koleksiyon sa mga bansang Tsina, Colombia, Malaysia, Pilipinas,España, Thailand at Estados Unidos.PagpapalahiAng buto ng kalamansi ay maaring embriyo. Kailangan ang mgagenetic marker ang zygotic seedling. Maari din kunin ang zygotic embryomula sa buto at patubuin sa artipisyal na kondisyon. Ang posibilidad namakapagpalahi ng walang-butong triploid, buhat sa paggamit ng isang uringtetraploid bulang magulang, ay dapat pag-aralan. Ang mga nagagamit nabudsports (mutasyon sa meristem, na nagiging dahilan upang magkaroon ngsangang naiiba sa karamihan) mula sa mga nucellar seedling trees ay dapatding pag-aralan.