Samorząd terytorialny w Szwajcarii

Samorząd terytorialny w SzwajcariiJakub Jagiełło1. Informacje ogólneSzwajcaria to państwo w centralnej części Europy, na terenia Alp, bez dostępu do morza.Na północy graniczy z Niemcami, na wschodzie z Austrią i Lichtensteinem, na południuz Włochami a na zachodzie z Francją. Powierzchnia Szwajcarii wynosi 41 tys. km 2 .StolicąSzwajcarii jest Berno. Liczy ok. 7 milionów mieszkańców. Większość Szwajcarów posługujesię językiem niemieckim. Religiami dominującymi są: katolicyzm i protestantyzm. Od 1815r.,czyli od kongresu wiedeńskiego, Szwajcaria posiada status państwa neutralnego, dlatego teŜulokowano w niej (głównie w Genewie) siedziby licznych organizacji międzynarodowych.Szwajcaria jest wielopartyjną republiką związkową z dwuizbowym parlamentem: RadąNarodową z 200 miejscami i Rada Kantonów z 46 miejscami.2. Szwajcaria jest państwem federalnym (Bundesstaat)Składa się z państwa centralnego (federacji), państw członkowskich (kantonów) orazgmin. Kantony stanowią, po szczeblu federalnym drugi szczebel polityczny kraju. Trzeciąpłaszczyznę tworzą gminy. Instytucja demokracji bezpośredniej pełni doniosłą rolęw Szwajcarii, dlatego ogromną wagę przywiązuje się do instytucji referendum i inicjatywyludowej. Referendum daje mieszkańcom moŜliwość decydowania o sprawach publicznych.Prawo inicjatywy ludowej polega na moŜliwości występowania przez obywateli z wnioskiemo rozstrzygnięcie spraw mieszczących się w ramach właściwości gminy. Podjęcie inicjatywynastępuje na Ŝądanie określonej liczby obywateli w zaleŜności od wielkości kantonu. Jeślichodzi o prawo wyborcze (czynne i bierne) to w wyborach samorządowych uczestnicząwyłącznie obywatele Szwajcarii, gdyŜ kraj ten nie naleŜy do UE i nie obowiązuje tu regulacjaart. 19 TWE. Co więcej art. 43 ust. 5 Konstytucji Związkowej stanowi, Ŝe po 3 miesiącach odchwili osiedlenia się w gminie kaŜdy obywatel szwajcarski uzyskuje prawo głosu w sprawachkantonalnych i gminnych.

3. KantonySzwajcaria składa się z 26 kantonów, z czego 3 to samodzielne półkantony. •Przeciętnawielkość kantonu to ok. 1600 km2, którą zamieszkuje przeciętnie ok. 270 mieszkańców).Struktura wewnętrzna jest dość zróŜnicowana, dlatego, Ŝe kaŜdy kanton sam decydujeo swojej strukturze. Poszczególne kantony mają własne konstytucje i organy władzyustawodawczej. W zakresie stosunków między federacją a kantonami główną zasadą jest, Ŝewszystkie kompetencje nie przyznane wyraźnie związkowi naleŜą do kantonów Zgodnie z art.3 Konstytucji Federalnej Związku Szwajcarskiego kantony są suwerenne, o ile ichsuwerenność nie jest ograniczona Konstytucją i realizują one wszystkie prawa nie przekazanewładzy federalnej.4. GminyGminy w Szwajcarii są o wiele starsze niŜ kantony, choć prawnie zostały one przez nieutworzone. Gmina szwajcarska określana jest przez doktrynę jako związek prawapublicznego, wyposaŜony w osobowość prawną, ludność, terytorium i dysponującyokreślonym zakresem uprawnień. W Wyniku historycznych przeobraŜeń powstały róŜne typygmin. Kryterium ich rozróŜnienia stanowi zazwyczaj rodzaj wykonywanych zadań. Istnieją:A. Gminy polityczne (określane takŜe gminami mieszkańców) jako jednostki podziałuterytorialnego które tworzą wszyscy mieszkańcy gminy,B. Gminy specjalne występujące w niektórych kanonach.5. Gminy specjalnea) Gminy z ograniczonym zakresem kompetencji: Gminy szkolne – występowały w niektórych kantonach i zajmowały się szkolnictwempodstawowym i ponadpodstawowym; w pozostałych kantonach regułą było zaliczanieszkolnictwa do zakresu zadań gmin politycznych; istnieją nadal w kantonie St.Gallen Gminy wyborcze – istnieją jedynie w kantonie Glarus i słuŜą dokonywaniu wyboróworganów samorządowych Gminy zajmujące się opieką społeczną nad ubogimi występują w kantonach Glarusi Nidwalden a rozwinęły się tam gdzie gminy mieszkańców miały problemyz zapewnieniem osobom ubogim naleŜytej opieki.b) Gminy o ograniczonym składzie osobowym: Gminy obywatelskie – traktowane są zazwyczaj jako gminy celowościowe, ich członkaminie są osoby zamieszkałe na ich terenie lecz posiadające gminne prawa obywatelskie;zadania tych gmin to” nadawanie gminnych praw obywatelskich, podtrzymywanie więzi

z gminą, wspieranie działalności kulturalnej, gospodarowanie lasami oraz zarządzanieposiadanymi gruntami, w celu wykonania zadań gmina moŜe powołać własne organyGminy kościelne – występują w licznych kantonach jako terytorialne związki osób danegowyznania, nie są to jednak gminy w sensie samorządowo-prawnym, zakres ichdziałalności ogranicza się do spraw czysto kościelnych. Ustawodawstwo państwoweprzyznaje gminom katolickim osobowość publicznoprawną, która słuŜy wyłącznie dowystępowania w stosunkach pomiędzy Kościołem państwem6. Struktura organizacyjnaKantony określając swoją wewnętrzną strukturę organizacyjną, określają takŜesamorządność gmin. W 26 kantonalnych porządkach prawnych moŜna odnaleźćzróŜnicowane regulacje dotyczące najwaŜniejszych organów gmin. Strukturę gmin tworząorgany uchwałodawcze i wykonawcze. Z reguły są to: zgromadzenie gminy i rada gminy.6a. Zgromadzenie gminyW skład zgromadzenia gminy wchodzą wszyscy uprawnieni do głosowania obywatelegminy. Typ organizacji gminy, w którym zgromadzeniu przysługują szerokie kompetencjenazywany jest typem zwyczajnym. W wszystkich gminach kantonów niemieckich orazw kantonach Ticino, Waadti Vakais utrzymana została instytucja powszechnegozgromadzenia jako organu uchwałodawczego. Do jego kompetencji naleŜy: Uchwalanie budŜetu i zatwierdzenie jego wykonania Uchwalanie podatków Uchwalanie projektów zarządzeń o charakterze ogólnym Przyjmowanie sprawozdań z działalności organów gminy Udzielanie zezwoleń na zaciąganie poŜyczek Wybór władzy gminy i nadzór jej działalnościZgromadzenie gminy działa sesyjnie. Sesje zwołuje organ wykonawczy.Istnieją dwa typy sesji: Zwyczajne – zwoływane w terminach ustalonych przez przepisy poszczególnychustaw gminnych lub wyznaczonych przez organ wykonawczy Nadzwyczajne – zwoływane razie potrzeby z inicjatywy organu wykonawczego lubna wniosek określonej w przepisach ustaw liczby obywateliObrady zgromadzenia prowadzi przewodniczący gminy zwany merem lub syndykiem.Zgromadzenie jako jedyny organ uchwałodawczy występuje wyłącznie w małych gminach.W gminach duŜych ustawodawstwa kantonalne przewidują obowiązek powoływania

trójstopniowej struktury organów gminnych. Ten typ struktury nazywany jest nadzwyczajnąorganizacją gminy. Istotą jest tu zastąpienie zgromadzenia ogółu obywateliprzedstawicielskim organem uchwałodawczym, czyli parlamentem.6b. Parlament gminyParlament gminy wybierany jest przez zgromadzenie na kadencję wynoszącą od 2 do 4lat. Przewodniczącym parlamentu jest prezydent gminy. Sposób obradowania parlamentu jestpodobny do trybu obrad zgromadzenia. Kompetencje zgromadzenia zostały ograniczone naskutek powołania parlamentu gminy. Do kompetencji parlamentu naleŜy: Kontrolowanie rady gminy i innych organów Przygotowanie projektów uchwał zgromadzenia dotyczących istotnych spraw gminyi przedkładanie ich zgromadzeniu (np. organizacja gminy, planowanie przestrzenne,reglamentacja budownictwa, zaopatrzenie w energię i wodę) Kompetencje finansowe: prawo do ustalania stopy podatkowej, zatwierdzaniarachunków, przyjmowania darowizn, kupowania i sprzedawania nieruchomościWielkość parlamentu jest róŜna. Prawo do określania liczebności posiada zgromadzenie.Prawie 90% ogółu gmin szwajcarskich nie posiada parlamentu. W związku z powołaniemw wielu kantonach parlamentu gminy ograniczeniu uległ zakres powszechnego głosowania.Obowiązkiem poddania pod głosowanie objęte zostały rozstrzygnięcia najwaŜniejsze takie jakustalenie praw powszechnie obowiązujących oraz finansowo-podatkowych.6c. Rada gminyJest organem wykonawczym. Kompetencje rady określane są w przepisach usta gminnychoraz prawa materialnego. Rada gminy wypełnia luki powstałe na skutek podzieleniakompetencji między róŜne organy. Rada gminy zajmuje się: Reprezentacją gminy na zewnątrz Wykonywaniem uchwał zgromadzenia Administracją bieŜących spraw Zarządzeniem finansami Zarządzaniem policją miejscowąCzłonkowie rady wybierani są przez zgromadzenie lub przez parlament w liczbie od 3 do9 osób. Kadencja rady zaleŜy od miejscowych uregulowań prawnych i wynosi 2 lub 4 lata.Wewnętrzna struktura rady ma charakter resortowy. Rada dzieli się na departamenty którymikierują członkowie rady. Podział na departamenty nie występuje jedynie w małych gminach.Pracują tam urzędnicy etatowi np. pisarz i kasjer. Urzędnicy ci pochodzą z wyboru a nie

mianowania co jest charakterystyczna dla Szwajcarii. Pracom rady przewodniczy prezydentgminy (mer i syndyk), będący jednocześnie przewodniczącym zgromadzenia. Jegokompetencje są szersze niŜ kompetencje pozostałych członków rady.6.d Komisje gminyZadania z zakresu administracji gminnej mogą być zalecane specjalnym komisjomdziałającym obok rady gminy. Głównym zadaniem komisji jest doradztwo na rzecz organówgminy. Ponadto komisji mogą być zlecane pojedyncze kompetencje władcze. Komisjepowoływane są przede wszystkim w gminach, które same wykonują wszystkie zadania, czylitam gdzie nie działają gminy specjalne. Wówczas gminy mieszkańców powołują komisjeszkolne, budowlane.7. Zadania gminyZadania gmin dotyczą zasadniczo wszystkich dziedzin działalności wynikającychz klasycznego podziału władz. Z jednej strony gminy są państwowymi władzami lokalnymiwypełniającymi zadania państwa. Do typowych zadań realizowanych przez gminy w ramachtej funkcji naleŜy: Prowadzenie rejestry stanu cywilnego Prowadzenie księgi gruntowej Kontrola zameldowań mieszkańców Rejestr wyborczyZ drugiej strony gminy są korporacjami samorządowymi upowaŜnionymi dosamodzielnego regulowania swoich spraw z uwzględnieniem porządku prawnego. Mogązatem równieŜ w tych ramach zostać im przekazane zadania. Gminy mogą być zobowiązanedo wydania komunalnej regulacji budowlanej. Następnie jeśli gminy realizują zadaniadobrowolnie to muszą stworzyć do tego podstawy prawne. Komunalne regulaminy określająwięc ruch i uŜytkowanie pływalni, placów sportowych, bibliotek.Typowe zadania samorządowe występują w następujących dziedzinach: Kultury Sportu pozaszkolnego Zaopatrzenie w elektryczność, gaz Przedsiębiorstw komunikacji nieobowiązkowych8. Finanse gmin

Gminy są finansowane poprzez środki zewnętrzne, czyli subwencje i dotacje, które mogąpochodzić z budŜetu centralnego lub kantonu (w Szwajcarii rozbudowany jest systemwyrównania finansowego pomiędzy gminami) oraz źródła własne do nich naleŜy zaliczyć:podatki lokalne, podatek dochodowy i podatek od majątku pobierane od osób fizycznycha takŜe podatek od zysku i kapitału od osób prawnych.9. Nadzór nad gminamiNadzór nad gminami lub organami samorządowymi sprawują róŜne organy. Przedewszystkim są to rząd kantonu i sąd administracyjny. Organy nadzoru mogą dokonywaćwizytacji, inspekcji maja prawo wglądu we wszystkie dokumenty wytworzone przez gminę.Gminy mają obowiązek przekładania organowi nadzoru na jego Ŝądanie uchwał lub innychaktów. Istnieje moŜliwość zaskarŜenia uchwał podejmowanych przez organ stanowiący(parlament) lub decyzje urzędników. Przysługuje po jednej skardze do rady (organuwykonawczego) jako środek nadzoru wewnątrz administracyjnego. JeŜeli zainteresowanyposkarŜył się ale nie jest zadowolony, dla tego kto skargę złoŜył, moŜe wtedy zaskarŜyć torozstrzygnięcie do rządu Kantonalnego. Decyzja Rządu Kantonalnego moŜe być zaskarŜonado Kantonalnego Sadu Administracyjnego. Od orzeczenia Kantonalnego SąduAdministracyjnego słuŜy skarga do Sądu Federalnego. MoŜe się zdarzyć, Ŝe gminna moŜewnieść skargę, wówczas gdy prawa gminy zostaną naruszone przez rozstrzygnięcie nadzoru.Składa wówczas skargę do Kantonalnego Sądu Administracyjnego. JeŜeli w sprawie prawacywilnego np. prawo własności gminie przysługuje rozstrzygnięcie cywilno-prawne przedsądem powszechnym (cywilnym).10. Związki międzygminneCoraz więcej zadań rozwiązywanych jest w ramach związków celowych lub związkówgminnych. Związkiem celowym jest publicznoprawna korporacja powstała przez połączeniegmin do wypełniania określonych zadań gmin. Związek gmin powstaje z większej liczbygmin kantonu połączonych w publicznoprawną korporację z własną osobowością prawnąw celu wypełniania zadań gmin przy zagwarantowaniu demokratycznych praw obywateliw sprawach związku. Dotyczy to przede wszystkim zaopatrzenia w wodę i spraw kanalizacji,prowadzenia określonych typów szkół , szpitali i domów opieki, instytucji pomocyspołecznej, zadań planowania regionalnego i lokalnego ruchu drogowego.11. Berno – stolica Szwajcarii