D:\РЕДАКТОРЫ\Axborotnoma\2012 А - Академия МВД Республики ...

•Èñëîì μó³ó³èäà «ðèáî» ñ´çè «ïîðà» ìàúíîñèíè àíãëàòèá, ìàçêóð àòàìà øàðèàò³îíóíëàðèäà àñîñàí ñàâäî-ñîòè³ ìàñàëàëàðèäà ³´ëëàíèëãàí.Øàðèàò ³îíóíëàðèãà ê´ðà, ðèáî (ïîðà) — ñàâäîëàøà¸òãàí êèøèëàðíèíã áèðè ´çèíèíãíàðñàñè áàðîáàðèãà õóääè øó íàðñàíèíã ´ç μîμèøèãà ê´ðà áåðãàí ìè³äîðèäàí îðòè³ðî²èíèòàëàá ³èëèá îëèøè. Ìàñàëàí, áèð ïóä áó²äîé áàðîáàðèãà áèð ÿðèì ïóä ¸êè áèð ÷îðàê ïóäáó²äîé áåðèøíè òàëàá ³èëñà, áó ðèáî (ïîðà) μèñîáëàíãàí.Øó áèëàí áèðãà òàúêèäëàø æîèçêè, øàðèàò ³îíóíëàðèãà ê´ðà õ´æà áèëàí ³óë îðàñèäàðèáî (ïîðà) é´³ äåá μèñîáëàíãàí 1 . Øàðèàò ³îíóíëàðèäà ïîðàõ´ðëèê èæòèìîèé õàâôëè³èëìèø ñàíàëèá óíè ñîäèð ýòãàíëèê ó÷óí òàúçèð æàçîñè ³´ëëàíèëãàí 2 .Ìèëîäèé XIII àñðíèíã áîøëàðèäà μîçèðãè ¤çáåêèñòîí μóäóäèäà æîéëàøãàí äàâëàòëàðíèì´²óëëàð áîñèá îëà áîøëàäè. ¤çáåêèñòîí μóäóäèäà ì´²óëëàð μóêìðîíëèê ³èëãàí ó÷ þç éèëìîáàéíèäà μó³ó³íèíã ìóμèì ìàíáàëàðè ñèôàòèäà 1205 éèëäà á´ëèá ´òãàí ì´²óëëàð³óðóëòîéèäà ³àáóë ³èëèíãàí «×èíãèçõîí þñóíëàðè» íîìè áèëàí àòàëãàí μó³ó³èé ³îèäàëàðò´ïëàìè áèëàí áèð ³àòîðäà, øàðèàò ³îíóíëàðè âà îäàò μó³ó³è íîðìàëàðè àìàë ³èëãàí 3 .¤øà äàâðëàðäà Þñóí (ÿñî) ê´ðñàòìàëàðèíè áàæàðìàãàíëèê ó÷óí, âàçèôàñèäàíôîéäàëàíèá ïîðà îëóâ÷èëàðãà íèñáàòàí ´ëèì æàçîñè òàéèíëàíãàí 4 .Ìèëîäèé XIV àñðíèíã îõèðëàðèãà êåëèá, Ìîâàðîóíàμðäà áóþê ñàðêàðäà âà äàâëàòàðáîáè Àìèð Òåìóð μóêìðîíëèãè äàâðèäà μàì æèíîÿò âà æàçî ìàñàëàëàðèäà øàðèàòíîðìàëàðè áèëàí áèð ³àòîðäà ÿñîãà μàì àìàë ³èëãàíëèãèíè ê´ðèø ìóìêèí.Øóíäàé ³èëèá, ³àäèìãè âà ´ðòà àñðëàðäà ¤çáåêèñòîí μóäóäèäà ìàâæóä á´ëãàíäàâëàòëàðíèíã μó³ó³èé òèçèìèäà ìàâæóä íîðìàëàðãà àñîñàí ïîðàõ´ðëèê ó÷óí æàâîáãàðëèêêàìàíñàáäîð øàõñëàð áèëàí áèðãà õèçìàò÷èëàð μàì òîðòèëãàí.Òóðêèñòîí ´ëêàñèäà XIX àñðíèíã îõèðëàðèäà ÷îð Ðîññèÿñè μàðáèé μîêèìèÿòè´ðíàòèëèøè ¤çáåêèñòîí μóäóäèäàãè äàâëàòëàðíèíã μó³ó³èé òèçèìèãà ñåçèëàðëè äàðàæàäàòàúñèð ýòäè. Òóðêèñòîí ´ëêàñèäà øàðèàò íîðìàëàðè áèëàí áèð ³àòîðäà, Ðîññèÿèìïeðèÿñèíèíã æèíîÿò ³îíóíëàðè; 1867 éèëäàãè Òóðêèñòîí ´ëêàñèíè áîø³àðèøò´²ðèñèäàãè Íèçîì ëîéèμàñè; 1886 éèëäàãè Òóðêèñòîí ´ëêàñèíè áîø³àðèø ò´²ðèñèäàãèÍèçîì; Òóðêèñòîí ãeíeðàë-ãóáeðíàòîðè ÷è³àðãàí ôàðìîí âà ³àðîðëàðè æèíîÿò ³îíóíèíèíãìàíáàëàðè ñèôàòèäà õèçìàò ³èëäè 5 . Òóðêèñòîí ´ëêàñèäà Ðóñ ³îíóíëàðè àìàë ³èëèøèáèëàí õèçìàò÷èíè ïîðà ýâàçèãà î²äèðèø ó÷óí æàâîáãàðëèê ìàñàëàëàðè àëîμèäà àμàìèÿòãàýãà á´ëäè.×îð Ðîññèÿñè μàðáèé μîêèìèÿòè ´ðíàòèëèøèãà ³àäàð ¤çáåêèñòîí μóäóäèäà ìàâæóäá´ëãàí äàâëàòëàð μó³ó³èé òèçèìèäà μóêì ñóðãàí îäàò âà øàðèàò μó³ó³ëàðèäà ìàíñàáäîðøàõñ ¸êè ìàíñàáäîð øàõñ á´ëìàãàí õèçìàò÷èëàð òîìîíèäàí ïîðà îëèø μîëàòè àëîμèäàíîðìàëàðãà àæðàòèëìàãàíëèãè áîèñ, μàð ³àíäàé ²àéðèμó³ó³èé μà³ îëèø ðèáî âà ïîðàõ´ðëèêäåá àòàëãàí.1918 éèëäàãè ÐÑÔÑÐ ÕÊÊ (Õàë³ êîììèñàðëàð êåíãàøè)íèíã «Ïîðàõ´ðëèê ò´²ðèñèäà»ãèäåêðåòèäà ïîðà îëèø ñóáúåêòè «äàâëàò ¸êè æàìîàò õèçìàòèäàãè» øàõñëàð á´ëèøè ìóìêèíëèãèáåëãèëàá ³´éèëäè 6 . Áóíäàé øàõñëàð, ìàñàëàí, «Ñîâåò μóêóìàòèíèíã ìàíñàáäîð øàõñè, çàâîä,1Ìóõòàñàð: (Øàðèàò ³îíóíëàðèãà ³èñ³à÷à øàðμ). Íàøðãà òàé¸ðëîâ÷èëàð: Ð.Çîμèä, À.Äåμ³îí. — Ò., 1994.— Á. 169—172.2Ðàæàáîâà Ì.À. Øàðèàòäà æèíîÿò âà æàçî: Ìîíîãðàôèÿ. — Ò., 1996. — Á. 57.3Ñàèäîâ À., Òîø³óëîâ Æ. ¤çáåêèñòîí äàâëàòè âà μó³ó³è: ¤³óâ ³´ëëàíìà. — Ò., 1995. — Á. 28.4Ìó³èìîâ Ç. ¤çáåêèñòîí äàâëàòè âà μó³ó³è òàðèõè: Îëèé ´³óâ þðòëàðè òàëàáàëàðè ó÷óí äàðñëèê. — Ò.,2003. – Á. 139.5Jinoyat huquqi. Umumiy qism: Darslik / A.S.Yakubov, R.Kabulov va boshq. — T., 2009. — Â. 52.6£àðàíã: ÑÓ ÐÑÔÑÐ. — 1918. — ¹35. — Ñ. 467.76 ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè ÈÈ Àêàäåìèÿñèíèíã àõáîðîòíîìàñè. — 2012. — ¹1.