ekonomikabiuletyn informacyjny KFPZok. 27% wyższe niż w pozostałych dwóch grupach. Z kolei w przeliczeniuna 1 ha użytków rolnych największe koszty poniosły gospodarstwa trzodowe(10392 zł).Poza różnym poziomem kosztów, poszczególne typy rolnicze charakteryzująsię różną ich strukturą. Zróżnicowane znaczenie poszczególnych rodzajówkosztów w poszczególnych trzech analizowanych grupach gospodarstwjest pochodną ich programu produkcji.W grupie gospodarstw roślinnych kluczowe pozycje w strukturze kosztówcałkowitych stanowiły koszty nawozów mineralnych (25,4%), nośnikówenergii – paliw (15,3%), środków ochrony roślin (11,8%) i nasion (11,0%).Także szczególny rodzaj kosztu, jakim jest amortyzacja (17,7%) można wtej grupie gospodarstw zaliczyć do kosztów mających kluczowe znaczeniedla efektywności ekonomicznej gospodarowania. Wszystkie wymienionepozycje kosztów stanowią łącznie 81,2% całkowitych kosztów tej grupy gospodarstw.W grupie gospodarstw mlecznych kluczowe pozycje kosztówstanowiły pasze dla bydła (33,8%), koszty utrzymania maszyn i budynków(10,3%), nośniki energii (8,7%), nawozy (7,4%) oraz amortyzacja (16,5%).Łączny udział wyróżnionych pozycji kosztowych stanowi 76,7% kosztówogółem. Z kolei w grupie gospodarstw trzodowych najwyższy udział wkosztach stanowiły pasze dla trzody (61,3%) i amortyzacja (12,4%). Pozostałepozycje miały relatywnie niewielki udział, wynoszący w poszczególnychpozycjach poniżej 5%.Powyższa analiza struktury kosztów kluczowych dowodzi, że o rodzajukosztu dominującego w strukturze kosztów bezpośrednich zdecydowałaspecjalizacja gospodarstwa. I tak w grupie gospodarstw roślinnych dominującyudział miał koszt nawozów (25,3%), w mlecznych pasze dla bydła(33,8%) a w trzodowych - pasze dla trzody (61,3%). Należy w tym miejscuwyjaśnić, że w rachunku kosztów nie ujęte są koszty pasz objętościowychz własnej produkcji. Natomiast w kosztach znajdują się zgodnie z metodykąFADN produkty potencjalnie towarowe gospodarstwa rolnego zużyte jakopasze: zboża, ziemniaki, mleko i jaja.Wśród wymienionych grup kosztów kluczowych, charakteryzujących sięróżnym składem w określonej grupie gospodarstw należy poszukiwaćmożliwości stosunkowo łatwego ograniczenia kosztów, a tym samym poprawyefektywności ekonomicznej gospodarowania.Tabela 3. Wartość i struktura kosztów produkcji wg typów rolniczych w 2004 r.WyszczególnienieTyp rolniczyTyp rolniczyroślinne mleczne trzodowe roślinne mleczne trzodowezł %Koszty bezpośrednie 106 002 88 369 121 771 48,6 51,6 71,7w tym: nasiona 23 977 3 519 121 771 11,0 2,1 1,6nawozy 55 440 12 688 7 084 25,4 7,4 4,2środki ochrony roślin 25 783 2 121 2 481 11,8 1,2 1,5pasze dla bydła 0 57 88 29 0,0 33,8 0,0pasze dla trzody 0 0 104 113 0,0 0,0 61,3Koszty ogólnogospodarcze 49 761 42 675 20 466 22,8 24,9 12,1w tym: energia 33 301 14 874 8 950 15,3 8,7 5,3Amortyzacja 38 657 28 188 21 100 17,7 16,5 12,4Koszt czynników zewnętrznych 14 938 7 830 2 589 6,8 4,6 1,5w tym: wynagrodzenia 4 986 5 077 511 2,3 3,0 0,3czynsze 4 058 418 415 1,9 0,2 0,2odsetki 5 893 2 335 1 664 2,7 1,4 1,0Podatki 8 964 4 085 3 850 4,1 2,4 2,3Koszty ogółem 218 321 171 147 169 776 100,0 100,0 100,0Koszty ogółem na 1000 zł produkcji 851 649 761 x x xKoszty ogółem na 1h ziemi własnej 3 128 5 778 10 392 x x xŹródło: jak w tabeli 1.Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego.Należy pamiętać, że w rachunku dochodu rodzinnych gospodarstw rolnychnie włącza się do kosztów: opłaty pracy rolnika i jego rodziny, kosztukapitału własnego wniesionego do gospodarstwa w postaci ziemi i innychskładników majątkowych. Wiadomo jednak, że rolnicy i ich rodziny pracującwyłącznie zarobkowo na zewnątrz mogliby uzyskiwać wynagrodzenie, apieniądze wydane na zakup składników majątku gospodarstwa i na jegobieżącą działalność, mogłyby przynosić wymierny dochód np. w postaciodsetek od lokat bankowych lub obligacji.Z powyższego wyjaśnienia jasno wynika, że dochód rodzinnego gospodarstwarolnego (DzRGR) jest nadwyżką pozostającą rolnikowi dla opłatypracy swojej i członków rodziny, a także kapitału własnego wniesionego dogospodarstwa (w postaci pieniędzy i ziemi).Rachunek wyników działalności operacyjnej wykazał, że w 2004 r. wszystkieanalizowane grupy gospodarstw uzyskały dodatni dochód z rodzinnegogospodarstwa rolnego. Po obliczeniu nadwyżek odnoszących się do poszczególnychczynników produkcji, uwidoczniło się wyraźne zróżnicowanieefektywności gospodarowania poszczególnych grup gospodarstw rolnych.Gospodarstwa mleczne uzyskały najwyższy dochód w przeliczeniu na 1zł wartości kapitału własnego (0,18 zł), gospodarstwa trzodowe w przeliczeniuna 1 ha ziemi własnej (2992 zł), a roślinne w przeliczeniu na osobępełnozatrudnioną własną (30558 zł). Ta kwota dochodu w przeliczeniu naosobę pełnozatrudnioną, stanowi 166,8% średniej płacy netto w gospodarcenarodowej (18325 zł). Podobną relację uzyskały gospodarstwa trzodowe163,3% i nieco niższą (139,2%) gospodarstwa mleczne.Tabela 4. Wybrane wskaźniki efektywności gospodarowania w 2004r.WyszczególnienieJ.m.Typ rolniczyroślinne mleczne trzodoweWartość dochodu z rodzinnego gospodarstwarolnego w przeliczeniu na- 1 zł kapitału własnego z 0,08 0,17 0,15- 1 ha użytków rolnych własnych zł 700 1 650 2 992- 1 osobę pełnozatrudnioną własną zł 30 558 25 508 29 918Wartość produkcji dla uzyskania 1 zł dochoduz rodzinnego gospodarstwa rolnegozł 5,20 2,45 3,66Koszt uzyskania 1 zł produkcji zł 0,86 0,65 0,76w tym: koszt bieżący zł 0,71 0,54 0,67amortyzacji zł 0,15 0,11 0,09Wskaźnik produktywności aktywów zł 0,31 0,37 0,49Wskaźnik dochodowości produkcji % 19,2 40,8 27,3Udział dopłat w dochodzie % 30,0 10,1 3,0Wskaźnik rentowności aktywów % 3,6 10,9 7,2Wskaźnik rentowności kapitału własnego % 3,9 12,9 7,7Źródło: jak w tabeli 1.O ile wcześniej wskazano na umiejętność intensywnego a zarazemefektywnego wykorzystania posiadanych zasobów, to wskaźniki zestawionew tabeli 4 wskazują na widoczną, dużą przewagę gospodarstwmlecznych pod względem efektywności gospodarowania.Efektywność ta objawiła się znacząco niższym kosztem uzyskaniajednostki produkcji i dochodu. Podane parametry dochodowościprodukcji wskazują, że z 1 tys. zł produkcji największą kwotę dochoduuzyskały gospodarstwa mleczne (408 zł), następnie trzodowe(273 zł) i najmniejszą kwotę (192 zł) dostarczyły roślinne.Gospodarstwa mleczne uzyskały najwyższa rentowność aktywów(10,9%) i kapitału własnego (12,9%). Wskaźniki rentowności18 <strong>Świat</strong> <strong>Zbóż</strong> Nr 3 Czerwiec 2006
iuletyn informacyjny KFPZekonomikaosiągnięte przez ten typ gospodarstw należą do wysokich biorąc poduwagę istotną w tym przypadku cechę branży rolniczej, jaką jest wolnyobrót kapitału.Uzyskane wyniki dowodzą, że w zależności od użytego kryteriumoceny efektywności ekonomicznej gospodarowania inna grupa gospodarstwspośród analizowanych wykazała przewagę nad pozostałymi.Najwyższy dochód na osobę pełnozatrudnioną wynoszący 30558 złuzyskały gospodarstwa roślinne. Gospodarstwa mleczne poniosły najniższykoszt uzyskania 1 zł wartości produkcji (0,65 zł), a gospodarstwatrzodowe uzyskały najwyższy dochód w przeliczeniu na jednostkę ziemi(2992 zł/1 ha).Te spostrzeżenia nakazują konieczność bardzo starannego i precyzyjnegodoboru odpowiednich kryteriów oceny wyników gospodarstwrolnych do wyznaczonych celów analizy.Wykres 1. Wartość produkcji niezbędna dla uzyskania 1 zł dochodu z rodzinnegogospodarstwa rolnego (DzRGR) i udział dopłat w tworzeniu DzRGR wgtypów rolniczych w 2004 r.Ocena sytuacji dochodowej w 2005 r.Dla oszacowania produkcji, kosztów i nadwyżek ekonomicznych analizowanychtrzech typów rolniczych w 2005 r. posłużono się danymirachunkowymi z 2004 r. oraz zestawem wskaźników zmian ilości i cenproduktów rolniczych i kosztów, oszacowanymi na podstawie rachunkówmakrekonomicznych dla sektora rolnego według metodyki EU-ROSTATU.Przeprowadzone obliczenia wykazały, że w gospodarstwach roślinnychnastąpiło w 2005 r. w stosunku do 2004 r. zmniejszenie wartościprzychodów wywołane głównie obniżeniem wartości produkcji zbóż o8,9% i oleistych o 8,2%. Zmniejszenie wartości przychodów odnotowanotakże w gospodarstwach trzodowych głównie z powodu spadkuwartości produkcji żywca wieprzowego o nieco ponad 2,3 %. Tylkow gospodarstwach mlecznych nastąpił wzrost wartości przychodówwywołany głównie zwiększeniem wartości produkcji mleka o 6,8%.W tym samym czasie nastąpiło różne w różnych grupach zmniejszeniekosztów produkcji. Zmniejszenie w stopniu śladowym (0,1 punktuŹródło: Obliczenia własne na podstawie danych Polskiego FADN.Niska dochodowość ziemi w gospodarstwach roślinnych spowodowałanajwyższe uzależnienie ich dochodów od różnego rodzaju dopłat.Ich udział w tworzeniu dochodu w 2004 r. w gospodarstwach roślinnychwyniósł 30,0%, gdy udział w tworzeniu dochodu gospodarstwmlecznych wyniósł 10,1 %. Najbardziej niezależnymi od programówwsparcia kanałami pozarynkowymi były gospodarstwa trzodowe, wktórych udział dopłat w tworzeniu dochodu wyniósł zaledwie 3,0 %.Zróżnicowane uzależnienie wyników od dopłat ukazuje różny stopieńwrażliwości na utratę tego wsparcia z powodu braku spełnienia wymogówformalnych dla ich pozyskania.procentowego - p.p.) odnotowano w gospodarstwach roślinnych, gdynajwiększe (5,4 p.p.) wystąpiło w gospodarstwach trzodowych.W rezultacie różnego stopnia zmian wartości składników występującychpo przeciwnych stronach rachunku wyników, nastąpiła różnazmiana nadwyżek ekonomicznych: wartości dodanej netto i dochodu zrodzinnego gospodarstwa rolnego.Wykonane rachunki wykazały, że w 2005 r. gospodarstwa mlecznepoprawiły swój dochód o 24,4% i bardzo nieznacznie, bowiem zaledwie0,2% gospodarstwa trzodowe. Rok 2005 okazał się niekorzystnydla gospodarstw roślinnych. Ta grupa gospodarstw uzyskała bowiemdochód stanowiący zaledwie 6% dochodu zrealizowanego w 2004 r.<strong>Świat</strong> <strong>Zbóż</strong> Nr 3 Czerwiec 200619
Change language