Numer trzeci - Świat Zbóż

ochrona zbóżbiuletyn informacyjny KFPZMszyce - najważniejsze szkodniki zbóż w PolsceMszyce należą do pluskwiaków równoskrzydłych. Są to niewielkieowady o delikatnej budowie, długości od 0,3 do 8 mm. Ciało zwyklegrzbietowo-brzusznie spłaszczone z lekko wypukłym grzbietem. Barwajest różnorodna, od białej poprzez żółtą, zieloną, bordową, czerwono-brunatną,brunatną do czarnej. U niektórych gatunków występująkomórki woskowe, których wydzielina pokrywa ciało matowym nalotem.Na końcu odwłoka występuje charakterystyczny ogonek, zwanywyrostkiem kaudalnym oraz, u form żyworodnych, dwie rurki, tzw.:syfony. U mszyc występują osobniki bezskrzydłe jak również uskrzydlone.Te drugie posiadają dwie pary błoniastych, słabo użyłkowanychskrzydeł. Pierwsza para skrzydeł jest przeważnie większa od drugiej.W Polsce występuje ponad 700 gatunków mszyc, wśród którychjedynie kilka stanowi zagrożenie w uprawach zbóż. Należą do najbardziejznanych szkodników ponieważ występują nie tylko na polachuprawnych czy w sadach ale także w ogródkach przydomowych i działkowycha nawet na roślinach hodowanych w domu. Owady żerująprzeważnie na młodszych częściach roślin o dużym turgorze i intensywnymwzroście wysysając soki z komórek sitowych lub miękiszowych.W czasie żerowania mszyce wpuszczają do rośliny ślinę, która może zaburzyćprzebieg procesów życiowych takich jak fotosynteza czy oddychanie.Pokrywanie roślin spadzią ogranicza proces fotosyntezy, przezco wpływa ujemnie na asymilację. Jest doskonałym podłożem dla grzybówsadzaków. Takie żerowanie prowadzi do zmian we wzroście roślini jest tzw. szkodliwością bezpośrednią. Mszyce są wektorami wieluchorób wirusowych roślin. Oznacza to, że przenoszą wirusy z jednejrośliny na drugą. Ten rodzaj szkodliwości nazywa się pośrednim.Rozmnażanie mszyc jest skomplikowane i przebiega według dwóchschematów. Wśród mszyc rozróżnia się gatunki o pełnym rozwoju(holocykliczne), które mogą być jedno lub dwudomne oraz o rozwojuniepełnym (anholocykliczne), które są jednodomne. W zależnościod warunków klimatycznych, głównie od temperatury może nastąpiću niektórych gatunków zmiana sytemu rozmnażania z holocyklicznegona anholocykliczny. Zjawisko to może być niezwykle groźne ponieważmszyce rozwijające się anholocyklicznie mogą nalatywać jesieniąna zboża ozime i przenosić choroby wirusowe. Mszyce charakteryzujezjawisko przemiany pokoleń. W okresie wegetacyjnym występuje wielepokoleń rozmnażających się żywo i dzieworodnie, jedynie ostatnie pokoleniew roku rozmnaża się płciowo.Mszyce jednodomne są w całym cyklu rozwojowy związane z roślinaminależącymi do tej samej jednostki systematycznej. Z zimującychjaj lęgną się wiosną bezskrzydłe samice rozmnażające się bezpłciowoi żyworodnie. Wśród potomstwa występują osobniki bezskrzydłe orazuskrzydlone, które przelatują na sąsiednie rośliny lub uprawy. Jesieniąpojawia się pokolenie płciowe, samice po zapłodnieniu składają zimującejaja.Mszyce dwudomne zimują zwykle na krzewach i drzewach a żerująna uprawach. Z zimujących jaj lęgną się bezskrzydłe samice dające początekkilku pokoleniom żerującym na żywicielu zimowym. W majupojawiają się osobniki uskrzydlone przelatujące na żywiciela letniego.Tu rozwija się szereg pokoleń wśród których występują owady uszkrzydlone,zasiedlające nowe rośliny lub sąsiednie uprawy. Jesienią częśćsamic rodzi uskrzydlone samice a część samce. Samice przelatują na żywicielazimowego. Tam rodzą bezskrzydłe samice, które po zapłodnieniuprzez nalatujące z pól samce składają zimujące jaja.U mszyc występuje zjawisko pedogenezy. Jest to zdolność do rozmnażaniapojawiająca się u larw, w ciele których wykształcają się kolejneosobniki. W jednej larwie mogą rozwijać się nawet dwa kolejne pokolenia.Zjawisko to znacznie skraca okres dzielący pojawianie się kolejnychpokoleń imago.W Polsce mszyce stanowią zagrożenie dla wielu upraw rolniczych,a w szczególności zbóż. Największe znaczenie mają mszyce: czeremchowo-zbożowa,zbożowa i różano-trawowa.Mszyca czeremchowo-zbożowa jest gatunkiem różnodomnymo rozwoju pełnym. Zimują jaja na czeremchach, z których w majui czerwcu migrują na zboża (jęczmień, kukurydza, owies, pszenica,przenżyto, żyto) oraz na trawy przeznaczone do wypasu zwierząthodowlanych. Pierwszy szczyt liczebności przypada na począteklipca, drugi uzależniony od sprzyjających warunków atmosferycznychprzypada na połowę sierpnia. Bezpośrednio przed żniwamiprzelatują na trawy i kukurydzę, a następnie zasiedlają zboża ozimepo wschodach. W razie długiej i ciepłej jesieni istnieje niebezpieczeństwosilnych infekcji wirusowych na oziminach. Mszyce te żerująna zielonych łodygach i liściach opanowując najczęściej dolne partieroślin. Są ważnym wektorem żółtej karłowatości jęczmienia.Mszyca zbożowa jest gatunkiem jednodomnym. Zimują jaja na trawachi samosiewach zbóż. Masowe wystąpienie ma miejsce w okresiekwitnienia zbóż i na kłosach. Żeruje głównie na jęczmieniu, pszenicy,i trawach, rzadziej na życie. W czasie dojrzewania zbóż osobnikiuskrzydlone przenoszą się na trawy i niektóre chwasty, np.: tasznikpospolity. Żeruje na kłosach ale także na liściach. Zaatakowane kłosysą tuż przed osiągnięciem dojrzałości wyraźnie węższe niż zdrowe.Gatunek ten może przenosić wirusa żółtej karłowatości jęczmienia.Mszyca różano-trawowa jest gatunkiem różnodomnym. Zimują jaja24Świat Zbóż Nr 3 Czerwiec 2006