infraeko 2009 - Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne

Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne nr 4 (25) lipiec – sierpień 2009 

�� 

�� 

Cena 12 zł (w tym 7% VAT) nr 4 (25) 

lipiec – sierpień 2009 

�� 

Most na kryzys – Sydney Harbour Bridge 

ISSN 1734-6681 

LOŻA EKSPERTÓW – POSTAW NA SOLIDNY FUNDAMENT � RAPORT – INFRASTRUKTURA MOTOREM NAPĘDOWYM BUDOWNICTWA

NAJWY�SZEJ JAKO�CI WIELOZADANIOWE URZ�DZENIA WIERTNICZE FIRMY MDT 

MC 80 VEG 

PL PLAC AC A BUDWY W CEN ENTRUM MMIA 

IA IAST ST S A 

GEOD 

PO POMP MP M A PŁ PŁUC UC U ZK ZKOW OWA 

Je Jedy dyny y yny y 

prz p przed 

edst staw awic icie iel fir firmy my y MD MDT w Pol Polsce: 

PR PRZE ZENOŚN ŚN Ś Y PU PULP LPIT IT SSTE 

TERU RUJĄ JĄCY CY 

ZBIORNIK PPŁU 

ŁUCZ CZ CZKI KI K 

MC 80 VE 

Z ZESTAWEM OSPRZĘTU 

40 otworów w 45 dni 

średnica otworu 150 mm 

średnia głębokość 150 m 

wiercenie z DTH 

sierpień - wrzesień 2008 

KO KONT K NT NTEN EN ENER ER N NNA 

A ZW ZWIE IERC RCIN INYY 

RU R RY PŁU P PŁU 

ŁUCZ CZ C KO KOWE WE NNA 

A RAMP M IE 

KOMPRESOR 

MC 160 BE 

POMPA GEOASTRA 

uszczelnienie strefy 

przyszybowej metodą 

jet-grouting 

dzienna wydajność 100m 

styczeń - luty 2008 

ZB ZBIORN RN R IKI PŁ PŁUC UCZK Z OW OWE 

SY SYST STEM EM E SEP EP E AR ARAC AC A JI ZZWI 

WIER E CI CIN 

NASZYM CELEM JEST KOMPLEKSOWE ZAOPATRZENIE FIRM PROWADZĄCYCH WIERCENIA 

Aby sprostać oczekiwaniom naszych partnerów dostarczamy sprzęt wysokiej jakości 

oraz wsparcie wiedzą techniczną i doświadczeniem, co stanowi o sile naszej oferty. 

Z GEOD WIERCĄ SKUTECZNIE I SZYBKO: 

DEMAX DRILL GEOREM ZRI CHROBOK 

MC 180 BE 

POMPA HT 400 

wykonanie ekranu dennego 

pod drogą S8 metodą 

jet-grouting 

w trakcie realizacji od: 

wrzesień 2008 

Sk Skośna12 ś 12 30 30-383 383 

Kraków k ( (01 012) 2)29 2922 2207 075 www.geod. g pl plbi biuro@ge @g 

od.pl d p

Śląskie Towarzystwo Wiertnicze Spółka z o.o. 

41-922 Radzionków, ul. Strzelców Bytomskich 100 

tel./fax.: (032) 289-67-39; (032) 289-82-15 

www.dalbis.com.pl, e-mail: info@dalbis.com.pl 

Usługi wiertnicze 

- Wiercenia pionowe oraz poziome – z powierzchni 

oraz wyrobisk górniczych, 

- Budowa studni, 

- Wiercenia hydrogeologiczne – poszukiwawcze 

i rozpoznawcze wraz z obsługą geologiczną, 

- Wiercenia otworów inżynieryjnych dla odwadniania, 

wentylacji, podsadzania pustek, itp., 

- Wiercenia otworów wielkośrednicowych (do średnicy 2,0 m). 

Usługi geotechniczne 

- Palowanie (do średnicy 0,5 m), 

- Iniekcje cementowe i środkami chemicznymi, 

- Kotwienie, 

- Zabezpieczanie skarp, zboczy oraz nasypów, 

- Wypełnianie pustek poeksploatacyjnych, 

- Odwodnienia. 

Oferujemy kompleksowe wykonawstwo robót 

w/g projektów zleconych lub własnych 

z zastosowaniem nowoczesnych technologii 

robót wiertniczych i z wykorzystaniem własnego sprzętu.

Edytorial 

12 

15 

Akademia Górniczo-Hutnicza 

Im. Stanisława Staszica 

22 

Akademia Górniczo-Hutnicza 

Wydział Wiertnictwa, Nafty 

i Gazu 

58 

38 

Politechnika Świętokrzyska 

Drodzy Czytelnicy! 

Defi cyt budżetowy w 2009 r. będzie aż o jedną trzecią wyższy od zakładanego 

i wyniesie 27,18 mld zł. Największe różnice w przewidywanym poziomie dochodów 

państwa w stosunku do ustawy budżetowej na 2009 r. wystąpią w podatku 

VAT, co wynika ze spadku popytu indywidualnego na dobra i usługi, oraz 

podatku CIT – jako rezultat pogorszenia się kondycji fi nansowej fi rm. Wydaje 

się więc, że podwyżka podatków w 2010 r. jest nieunikniona, zwłaszcza że w 

przyszłym roku należy liczyć się z możliwością załamania się rynku inwestycji 

oraz eksportu, a sukcesem będzie osiągnięcie prognozowanego 0,5% wzrostu 

PKB (dla porównania, w 2008 r. 4,9%). 

Do takiego rozwoju wypadków sytuacji trzeba dobrze się przygotować. 

Tymczasem tegoroczne doświadczenia trudno oceniać pozytywnie. Błędne 

oszacowanie wysokości defi cytu spowodowało zamieszanie w planowanych 

oszczędnościach. Rząd pospiesznie tnie te wydatki, które nie wymagają zmiany 

ustawy budżetowej, a sama nowelizacja ustawy jest bardzo spóźniona. Dobrze 

ilustruje to przykład z branży budownictwa drogowego. Nowela ma usankcjonować 

m.in. 9,7 mld zł oszczędności wynikających ze zmiany fi nansowania 

infrastruktury drogowej. Koszty te, zamiast budżetu, poniesie Krajowy 

Fundusz Drogowy. Tyle tylko, że środki te trafi ą do GDDKiA najwcześniej 

jesienią, podczas gdy z drogowego budżetu wycięto je już zimą. Trudno się więc 

dziwić, że rządowy program budowy 3 tys. km autostrad i dróg ekspresowych 

nie jest realizowany. 

Ponieważ lato jest tym okresem, w którym planuje się przyszłoroczne wydatki, 

minister fi nansów i cały rząd stoją dziś przed wielkim wyzwaniem, 

jakim jest dobre zaplanowanie budżetu roku 2010. Ma być on niczym dobry 

fundament, na którym będzie mogła oprzeć się gospodarka. I właśnie, przez 

pararelę, robotom fundamentowym poświęciliśmy najwięcej uwagi w tym numerze 

naszego pisma. Bezpośrednią okazją do tego było zorganizowane w Warszawie 

bardzo interesujące seminarium Fundamenty palowe 2009, w głównej 

mierze poświęcone doświadczeniom nabytym w trakcie pierwszego etapu 

budowy Stadionu Narodowego. Zagadnienia technologii fundamentowych 

podejmują na naszych łamach m.in.: Jakub Sierant z TITAN Polska Sp. z o.o., 

Andrzej Kulawik z ARCADIS Sp. z o.o. Roman Rogowski i Piotr Franczak 

z IMB-Podbeskidzie oraz naukowcy: Kazimierz Gwizdała, Maciej Stęczniewski 

i Ireneusz Dyka. O stanie rynku robót fundamentowych wypowiadają się 

znani specjaliści tej branży, których opinie prezentujemy w ramach nowego 

cyklu Loża ekspertów. 

W tych trudnych czasach polecam Państwu lekturę artykułu Adama Wysokowskiego 

pod znamiennym tytułem Most na kryzys – Sydney Harbour Bridge. 

Przed skutkami kryzysu gospodarczego można się bronić na wiele sposobów, 

czego przykładem jest działalność PBG SA. Firma ta nie tylko buduje Stadion 

Narodowy i dwa inne stadiony na Euro 2012, ale przypadł jej w udziale cały 

gazowy tort – zwyciężyła w najbardziej intratnych przetargach w polskim 

gazownictwie. Środki na rozwój, w tym nowe akwizycje, pozyskała z przeprowadzonej 

w czerwcu emisji akcji, która przyniosła 190-milionowy zastrzyk 

gotówki. O wszystkim tym przeczytają Państwo w wywiadzie udzielonym 

przez prezesa zarządu PBG SA Jerzego Wiśniewskiego. 

Refl eksami na temat tego, jak w nowoczesny sposób budować drogi, dzielą 

się: niemiecki koncern Bilfi nger Berger i słowacki Doprastav a.s. Jak zawsze, 

proponuję również ciekawe artykuły dotyczące branży wodno-kanalizacyjnej, 

m.in. tekst o trudnościach w rekultywacji lagun osadowych w krakowskiej 

oczyszczalni ścieków w Płaszowie, budowie półkilometrowego kolektora o średnicy 

1,6 m w Warszawie, a także relację z targów WOD-KAN w Bydgoszczy. 

Piszemy też o innych imprezach targowych i konferencjach, w które obfi tował 

maj i czerwiec, jak m.in. AUTOSTRADA-POLSKA, Awarie budowlane, IN- 

FRAEKO 2009, GEOLOGIA 2009, TIL. 

Miłej lektury i udanego wakacyjnego odpoczynku! 

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam, artykułów sponsorowanych i ogłoszeń oraz zastrzega 

sobie prawo do skracania nadesłanych tekstów i opatrywania ich własnymi tytułami. 

Jakiekolwiek wykorzystywanie w całości lub we fragmencie materiałów zawartych w ogólnopolskim magazynie 

branżowym Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne bez zgody wydawcy jest zabronione. 

Dane osobowe adresatów, do których przesyłamy Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne podlegają 

ochronie i nie są udostępniane osobom trzecim. Mogą też być dowolnie zmieniane przez ich właścicieli 

i – w każdym momencie – wycofane z bazy danych. 

© Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne, Kraków 2009 

P A R T N E R Z Y M E R Y T O R Y C Z N I 

Politechnika Śląska Wydział 

Górnictwa i Geologii 

Stowarzyszenie Inżynierów 

i Techników Komunikacji 

Rzeczpospolitej Polskiej 

Oddział w Krakowie 

Polski Komitet 

Geotechniki – Oddział 

Małopolski

Spis treści 

6 

40 76 

8 Most na kryzys – Sydney Harbour Bridge Adam Wysokowski 

12 Przeprawa na zachód – Kicking Horse Pass Oliver Blaha, Katarzyna 

Flankowska 

15 Pierwsza w Azerbejdżanie autostrada z prawdziwego zdarzenia 

Dusan Bozik, Juraj Serva, Ivan Rondos, Viera Klimentova 

18 Infrastruktura motorem napędowym polskiego budownictwa 

Bartłomiej Sosna 

21 Ponad pół kilometra kolektora w Warszawie Bartosz Milczarczyk 

22 Kryzys omija nas szerokim łukiem Z Jerzym Wiśniewskim, 

prezesem zarządu PBG SA rozmawia Anna Biedrzycka 

25 Trudne laguny Anna Biedrzycka 

28 Program budowy autostrad nabierze wreszcie właściwego tempa? 

Anna Siedlecka 

30 Targi wysokich lotów Krzysztof Sikora 

31 Krakow Bridge 2009. Ogólnopolski Studencki Konkurs Budowy 

Mostów Marek Pańtak 

32 Jubileusz 70-lecia urodzin Kazimierza Flagi Bogusław Jarek 

34 Jak uniknąć awarii i katastrof budowlanych Maria Kaszyńska 

36 Wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę stadionu na Euro 

2012 we Wrocławiu Krzysztof Sikora 

37 Targi GEOLOGIA GEO-EKO-TECH 2009 Krzysztof Sikora 

38 Realizacja konstrukcji żelbetowej Świątyni Opatrzności Bożej 

Bernarda Ambroża-Urbanek 

40 Stając na wysokości… zadania! Z Jarosławem Nielipińskim, 

zastępcą dyrektora fi rmy Warbud SA Regionu Centrum 

rozmawia Bernarda Ambroża-Urbanek 

42 Rury HOBAS®CC-GRP i system paneli HOBAS NC Line Anna Siedlecka 

46 Wielkie możliwości małych pali Jakub Sierant 

48 Problematyka osuwisk w budownictwie komunikacyjnym Janina 

Mrowińska, Włodzimierz Grzywacz 

50 Most nad dolinką w rejonie Lubnia Andrzej Kulawik 

Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec – Sierpień 2009 

46 

54 

88 42 

52 Aspekt – budujemy w Żywcu Paulina Kowal 

54 Zastosowanie pali FDP w budownictwie mostowym Roman 

Rogowski, Piotr Franczak 

58 W kryzysie również można stawiać na rozwój Z Lucyną Kornek, 

prezes zarządu fi rmy Poltech Sp. z o.o. rozmawia Mariusz 

Karpiński-Rzepa 

60 Wnioski z realizacji robót palowych na Stadionie Narodowym 

w Warszawie Anna Siedlecka 

62 Wykorzystanie sondowań statycznych do obliczania nośności 

i osiadań pali Kazimierz Gwizdała, Maciej Stęczniewski, Ireneusz 

Dyka 

70 Loża ekspertów Bolesław Kłosiński, Przemysław Nowak, 

Bogusław Przebinda, Remigiusz Musiał 

72 Badania pali testowych Piotr Rychlewski 

76 Nastawieni na innowacje Z Danielem Nowakowskim, 

właścicielem fi rmy Staler rozmawia Anna Siedlecka 

78 Palownice fi rmy Soilmec Tomasz Witek 

80 Wykonywanie mikropali, jet groutingu i pali CFA za pomocą 

wiertnicy Comacchio MC 1500, cz. 2 Renzo Comacchio, Wiesław 

Lizończyk 

82 Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości Aleksander Walas 

84 Zadanie godne Goliatha Paweł Derwich 

86 NO-DIG Toronto 2009 Andrzej Kuliczkowski 

88 WOD-KAN 2009 – sukces w nowym miejscu Anna Siedlecka 

89 Hydro-Vacuum SA – podwójne wyróżnienie Paweł Jurczyk 

90 Rozwój infrastruktury komunalnej w świetle zasad 

zrównoważonego rozwoju Józef Dziopak 

92 Miejscowe podczyszczalnie ścieków deszczowych i ogólnospławnych 

Robert Walczak 

95 Intesio – inteligentne rozwiązania Wavin do zagospodarowania 

wód deszczowych Maria Bogacz-Rygas 

98 Katalog branżowy

OGÓLNOPOLSKI MAGAZYN BRANŻOWY 

Wydawca: Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 

Mariusz Karpiński-Rzepa 

Redakcja: ul. Zakopiańska 9/101, 30-418 Kraków 

tel.: 012 292 70 70, fax: 012 292 70 80 

e-mail: redakcja@nbi.com.pl, 

www.nbi.com.pl 

Redaktor naczelny: Mariusz Karpiński-Rzepa 

e-mail: mariusz.karpinski@nbi.com.pl 

Redaktor wydania: Lena Bełdan 

e-mail: lena.beldan@nbi.com.pl 

Administracja: Anna Sikora 

Studio graficzne: KeboDesign 

Dominik Jarząbek, Magdalena Kręcioch 

www.kebodesign.pl 

e-mail: studio@kebodesign.pl 

Dziennikarze: Anna Biedrzycka (szef działu) 

e-mail: anna.biedrzycka@nbi.com.pl 

Jan Bobka, Anna Siedlecka, Krzysztof Sikora, 

Bernarda Ambroża-Urbanek, Kinga Wolska 

Reklama i marketing: Anna Sikora 

tel.: 012 292 70 70, 0 784 08 60 77 

e-mail: anna.sikora@nbi.com.pl 

Lidia Pobidyńska 

tel.: 012 295 08 51, 0 501 29 13 30 

e-mail: lidia@nbi.com.pl 

Internet: Dominik Jarząbek, Damian Karpiński 

Prenumerata: Kolporter SA, Garmond Press oraz redakcja NBI 

Sprzedaż: Salony EMPiK oraz redakcja NBI 

Dystrybucja: Ararat Vision 

Teresa Siedlecka 

e-mail: prenumerata@nbi.com.pl 

Nakład: 7000 egzemplarzy 

Projekt okładki: Dominik Jarząbek 

Zdjęcia na okładce: Fotolia – Thorsten 

RADA PROGRAMOWA 

prof. dr hab. inż. Antoni Tajduś 

Rektor Akademii Górniczo-Hutniczej 

prof. dr hab. inż. Stanisław Stryczek 

Zakład Wiertnictwa i Geoinżynierii, Wydział Wiertnictwa Nafty i Gazu AGH 

prof. dr hab. inż. Andrzej Kuliczkowski 

Prezes Polskiej Fundacji Technik Bezwykopowych, członek ISTT 

prof. dr hab. inż. Jan Biliszczuk 

Zakład Mostów, Politechnika Wrocławska 

dr hab. inż. Marek Cała 

Katedra Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki, 

Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGH 

prof. dr hab. inż. Józef Dubiński 

Główny Instytut Górnictwa 

prof. dr hab. inż. Andrzej Gonet 

Zakład Wiertnictwa i Geoinżynierii, Wydział Wiertnictwa Nafty i Gazu AGH 

dr hab. inż. Kazimierz Gwizdała, prof. PG 

Katedra Geotechniki Geologii i Budownictwa Morskiego, 

Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska 

prof. dr hab. inż. Zbigniew Kledyński 

Wydział Inżynierii Środowiska, Politechnika Warszawska 

dr hab. inż. Kazimierz Kłosek, prof. PŚl 

Zakładu Dróg i Kolei, Politechnika Śląska w Gliwicach 

prof. dr hab. inż. Wiesław Kozioł 

Katedra Górnictwa Odkrywkowego, 


dr hab. inż. Marek Łagoda, prof. PL 

Katedra Budownictwa Drogowego, Politechnika Lubelska, 

Instytut Badawczy Dróg i Mostów 

prof. dr hab. inż. Maciej Mazurkiewicz 

Katedra Ekologii Terenów Górniczych, 


prof. dr hab. inż. Krystian Probierz 

Wydział Górnictwa i Geologii, Politechnika Śląska 

dr hab. inż. Jerzy Z. Piotrowski, prof. PŚk 

Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Politechnika Świętokrzyska 

prof. dr hab. inż. Jakub Siemek 

Zakład Gazownictwa Ziemnego, Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH 

prof. dr hab. inż. Andrzej Wichur 

Katedra Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki, 


dr hab. inż. Adam Wysokowski, prof. UZ 

Kierownik Zakładu Dróg i Mostów, Uniwersytet Zielonogórski 

Tadeusz C. Alberski, Ph.D., P.E. 

New York State Department of Transportation 

dr inż. Jacek Alenowicz 

Katedra Inżynierii Drogowej, Politechnika Gdańska, 

Polskie Stowarzyszenie Geosyntetyczne 

dr inż. Agata Zwierzchowska 

Katedra Wodociągów i Kanalizacji, Politechnika Świętokrzyska 

Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne

Świat Mosty 

8 

Most na kryzys – Sydney Harbour Bridge 

� dr hab. inż Adam Wysokowski, 

prof. UZ, kierownik Zakładu Dróg i Mostów, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, 

Uniwersytet Zielonogórski 

Autor artykułu na tle mostu, postać człowieka umożliwia ocenę wielkości przegubu łuku 


W centrum Sydney, w obrębie basenu portowego, gdzie pierwsi 

australijscy osadnicy pod koniec XVIII w. założyli port, znajduje 

się most Sydney Harbour Bridge, najbardziej rozpoznawalny symbol 

Australii. Łączy brzeg południowy z północnym, ułatwiając 

komunikację między centrum a North Sydney – dzielnicą, w której 

mają siedziby wielkie fi rmy i instytucje fi nansowe. Od czasu 

powstania most jest jednym z symboli miasta. Przyczyniły się do 

tego rozmiary konstrukcji, jej prostota i symetria, oraz wielka 

rola, jaką odegrał w procesie scalania organizmu miejskiego. 

1. Wprowadzenie 

Ten najdłuższy i najszerszy jednoprzęsłowy most ówczesnego 

świata zbudowano w okresie najgłębszego kryzysu gospodarczego, 

tj. w latach 30. XX w., i stał się on znakiem nadziei na 

lepszą przyszłość. Przy budowie znalazło zatrudnienie kilka 

tysięcy osób (tylko przy samej konstrukcji ok. 1500 osób), co 

w czasach bezrobocia pozwoliło miastu na swobodniejszy od-

Widok ogólny mostu z tarasu Sydney Opera House 

dech. Bezrobocie we wschodniej części Australii dochodziło 

wtedy nawet do 30%. 

Realizacja tak dużej inwestycji była niezwykle kosztowna. 

Dzięki tej budowie, która trwała ok. ośmiu lat, Sydney stało 

się najbogatszym miastem Australii, częściowo przyczyniając 

się do rozwoju gospodarczego całego kraju. Do budowy użyto 

dużej ilości różnych materiałów, a ich transport dał pracę licznej 

rzeszy robotników. 

Stąd też tytuł artykułu ma swoje oczywiste uzasadnienie. 

2. Historia 

Sydney Harbour Brigde jest czwartym co do długości przęsłem 

łukowym na świecie, obok mostu Bayonne Bridge w Nowym 

Jorku, New River Gorge Bridge w Zachodniej Wirginii 

i najdłuższym obecnie na świecie mostem Lupu w Szanghaju. 

Ze względu na jego szerokość, 48,8 m, został wpisany do 

Księgi Światowych Rekordów Guinessa. Dodatkowo do 1967 r. 

była to najwyższa konstrukcja w Sydney. 

Budowę Sydney Harbour Bridge rozpoczęto 28 lipca 1923 r., 

a otwarcie nastąpiło 19 marca 1932 r. Projektantem mostu był 

John Bradfi eld, który wzorował się na konstrukcji mostu Hell 

Gate w Nowym Jorku. 

Ostatecznie koszt budowy całego mostu przekroczył 10 mln 

funtów i stanowił więcej niż dwukrotną kwotę zaplanowanych 

kosztów. Zaciągnięte wówczas długi spłacono ostatecznie dopiero 

w roku 1988. 

Najważniejsze daty z historii budowy mostu: 

� 26 marca 1925 – wmurowanie kamienia węgielnego pod południowy 

pylon 

� 26 października 1928 – rozpoczęcie wznoszenia głównego 

łuku 

� 26 listopada 1929 – rekord montażu konstrukcji stalowej 

(przez jeden dzień zmontowano 589 t konstrukcji) 

� 19 sierpnia 1930 – zmontowano główny łuk 

� 16 stycznia 1932 – ułożono ostatni kamień w pylonach 

Mosty Świat 

� 21 stycznia 1932 – zakuto ostatni nit na konstrukcji stalowej 

obiektu 

� 19 marca 1932 – otwarto most i przekazano go do użytkowania. 

Ciekawostką jest, że podczas uroczystego otwarcia mostu 

prawicowy opozycjonista Francis Edward de Grott wyrwał się 

konno do przodu i przeciął wstęgę, uprzedzając lewicowego 

premiera Jacka Langa. 

3. Konstrukcja 

Konstrukcja mostu składa się z dwóch zasadniczych części: 

części dojazdowej, przebiegającej nad zabudową miejską, oraz 

przęsła zasadniczego nad zatoką, w postaci jednoprzęsłowego 

łuku. Konstrukcja przęseł nośnych wykonana jest ze stali. 

Przęsło nurtowe zbudowano w formie łukowej kratownicy, do 

której podwieszony jest stalowy pomost za pomocą wieszaków 

o różnej długości. 

Z uwagi na rodzaj i kształt konstrukcji, most portowy mieszkańcy 

zaczęli nazywać m.in. „wieszakiem na ubrania”, „podstawką 

na tosty” czy też „żelaznymi płucami”. 

Most posiada osiem pasów ruchu, dwa tory kolejowe, chodnik 

dla pieszych i drogę rowerową. Ta ostatnia biegnie po stronie 

zachodniej, natomiast chodnik dla pieszych – po wschodniej. 

Na most można wejść schodami z Cumberland St w Th e Rocks 

lub z okolic stacji Milsons Point w North Shore. 

Główne parametry mostu: 

� materiał – stal, beton, kamień 

� maksymalna rozpiętość przęsła – 503 m 

� długość całkowita mostu – 1149 m 

� szerokość pomostu – 49 m 

� górny poziom łuku nad poziom lustra wody – 134 m 

� wysokość pylonów – 89 m 

� skrajnia żeglowna – 49 m 

� najdłuższy wieszak – 58,8 m 

� najkrótszy wieszak – 7,3 m 

� najdłuższy nit – 395 mm o masie 3,5 kg. 

Lipiec – Sierpień 2009 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 9

Świat Mosty 

10 

Koronkowa konstrukcja słupków i krzyżulców łuku 

Konstrukcja mostu waży 52,8 tys. t, w tym stalowa konstrukcja 

łuku – 39 tys. t. Pylony zostały wykonane z betonu 

i obłożone granitem. 

Jako ciekawostkę można przytoczyć, że podczas gorących 

australijskich dni – w wyniku rozszerzalności termicznej stali 

– łuk wypiętrza się o 18 cm. 

Wewnątrz pylonu wznoszącego się od południowego wschodu 

znajduje się niewielkie Harbour Bridge Museum. 

4. Budowa 

Most był budowany metodą wspornikową, wznosząc na obu 

brzegach zatoki potężne półłuki, podtrzymywane przed zwieńczeniem 

przez 128 kabli. Gotowe segmenty łuku były transportowane 

barkami z wytwórni i podnoszone przez 580-tonowe 

dźwigi umieszczone na końcach wsporników. 

Most został zbudowany przez angielską fi rmę konstrukcyjną 

Dorman Long and co. Zatrudniono ok. 1500 robotników, z których 

w czasie budowy zginęło 16. 

Podczas prac budowlanych pylony stanowiły oparcie dla 

dźwigów, obecnie jednak pełnią wyłącznie funkcję dekoracyjną. 

Ponadto do budowy użyto 122 tys. m 3 skał, 95 tys. m 3 betonu 

oraz ponad 6 mln nitów. Do pomalowania stalowej konstrukcji 

mostu, o powierzchni zbliżonej do powierzchni ok. 60 boisk 

piłkarskich, użyto 272 tys. l szarej farby (najtańszej na rynku). 

Farba ta, obecnie już nowszej generacji, o większej trwałości, 

posiada metaliczny połysk. 79% stali sprowadzono z Anglii, 

pozostałe 21% pochodziło z zasobów Australii. 


Monumentalna konstrukcja łuku wkomponowana w najstarszą dzielnicę Sydney – The 

Rocks przylegającą do portu 

Nocny widok chodnika mostu poprowadzonego przez konstrukcję pylonu wschodniego Nocny widok na Operę i okolicę portu z południowej części chodnika mostu 

Pylony zostały wykonane z betonu i obłożone granitem australijskim 

pochodzącym ze wschodniej Australii. 

Do budowy, oprócz stali, użyto ok. 17 tys. m 3 granitu. 

Próbne obciążenie mostu wykonano w styczniu i lutym 

1932 r., wykorzystując do testów ok. 96 parowych lokomotyw. 

Otwarcie mostu przyciągnęło milion widzów. 

W początkowym okresie na moście znajdowały się dodatkowo 

dwie linie tramwajowe, ale zostały one zastąpione 

w 1958 r. przez linie autobusowe. Dzisiaj linie te oddzielają od 

pozostałego ruchu bariery betonowe. 

5. Podsumowanie 

Średni ruch drogowy na obiekcie wynosi obecnie ok. 160 tys. 

pojazdów na dobę, podczas gdy w pierwszym roku eksploatacji 

– 11 tys. pojazdów. 

Z uwagi na niewystarczającą przepustowość mostu, w 1992 r. 

otwarto dodatkowy tunel (Harbour Tunnel). Zaczyna się on ok. 

pół kilometra na południe od gmachu Sydney Opera House, 

biegnie pod basenem portowym na wschód od mostu, a następnie 

wychodzi na drogę prowadzącą na północ od mostu. 

W ostatnich latach dodatkową atrakcją obiektu mostowego 

jest wspinaczka na łuk stalowego przęsła mostu. Wchodzenie 

na łuk dozwolone jest dopiero od 1998 r., chociaż niektórzy 

śmiałkowie, np. studenci uniwersytetu w Sydney, czynili takie 

próby na własną rękę dużo wcześniej. 

Obecnie wycieczki te odbywają się pod opieką doświadczonych 

przewodników i prowadzą na szczyt łuku. Cała eskapada 

trwa ponad trzy godziny i oprócz konstrukcji obiektu można

Ogrom konstrukcji stężeń poziomych przęsła łukowego Widok konstrukcji południowej części dojazdowej od spodu 

Prace konserwacyjne przy wieszakach i pomoście konstrukcji 

podziwiać wspaniałą panoramę Sydney. Wcześniej zarejestrowani 

w specjalnym biurze wycieczek uczestnicy, ubierani są 

w specjalne szare kombinezony i przypinani uprzężami do 

lin eliminujących ryzyko wypadku. Dodatkową atrakcją jest 

również wystawa fotografi czna poświęcona historii mostu. 

Zdaniem autora, okazja do zwiedzenia obiektu i bliższego 

zapoznania się z jego konstrukcją stanowi niezapomniane 

przeżycie. 

Z okazji 75-lecia mostu została wybita specjalna moneta. 

Numizmat ukazuje konstrukcję mostu wraz z widniejącymi 

nad nią sławnymi, sylwestrowymi sztucznymi ogniami. 

Most stanowiący symbol Australii, i nie tylko, stał się od 

wielu lat atrakcją australijskich nowożeńców i jest już tradycją, 

że po zakończeniu ceremonii zaślubin pozują oni do pamiątkowej 

sesji zdjęciowej, często w otoczeniu spektakularnych 

zabytkowych automobili z okresu budowy mostu. 

Na koniec warto przytoczyć pytanie, które sydnejczycy często 

zadają nowym przybyszom, i które również usłyszał autor tego 

artykułu: „Ile nitów posiada Sydney Harbour Bridge?”. Gdy 

niezorientowany przybysz długo się zastanawia nad prawidłową 

odpowiedzią sydnejczyk nie czekając na odpowiedź informuje, 

że... „tyle, ile potrzeba!” 

Literatura 

1. Przewodnik Pascala: Australia. 

Wydawnictwo Pascal. Bielsko-Biała 

2006. 

2. Bridge Climb Sydney, 

www.bridgeclimb.com. 

3. Sydney: Harbour Bridge, 

www.przewodnik.onet.pl. 

Pamiątkowe ślubne zdjęcie na tle mostu - to już tradycja sydnejskich nowożeńców 

Mosty Świat 

4. Ofi cjalna strona mostu: www.sydneyharbourbridge.info. 

5. Naukowe Koło Mostowe Uniwersytetu Zielonogórskiego, 

A. Wysokowski: Spektakularne mosty Australii, www.nkm. 

ib.zgora.pl. 

6. Strona poświęcona numizmatyce: www.monetownik.pl. 

Fotografie zamieszczone w artykule zostały wykonane 

przez autora. 

Autor dziękuje rodzinie i przyjaciołom z Australii za 

pomoc w rozwijaniu pasji mostowej. 

Specjalna moneta wybita z okazji 75-lecia mostu 

wi´cej na www.nbi.com.pl 


Świat Mosty 

12 

Przeprawa na zachód – Kicking Horse Pass 

� Oliver Blaha, 

Bilfi nger Berger AG, Katarzyna Flankowska, Bilfi nger Berger Polska SA 

Autostrada przez budzącą strach Kicking Horse Pass (Przełęcz Wierzgającego Konia) zapewniła niemieckiemu koncernowi Bilfi nger Berger 

mocną pozycję na kanadyjskim rynku budowlanym, gdzie obecnie uchodzi za lidera w realizacji projektów z zakresu budownictwa komunikacyjnego 

w systemie partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). 


Dziury w nawierzchni o średnicy 20 cm, strome 

zbocza i spadające kamienie – tak wyglądała do 

niedawna ta niezwykle ruchliwa droga w Górach 

Skalistych. Cieszyła się bardzo złą sławą jako jedna 

z najniebezpieczniejszych w całej Kanadzie. 

Ani regionalne samorządy, ani federalne władze 

nie mogły sobie pozwolić na remont autostrady 

z lat 50. XX w. Eksperci oszacowali defi cyt budżetu 

Kanady, przeznaczonego na aktualne potrzeby 

związane z obiektami infrastrukturalnymi, 

na 42 mld USD. To spowodowało, że na znaczeniu 

zyskały inwestycje oparte na koncepcji PPP, 

w których po stronie partnera prywatnego leży 

zaprojektowanie, realizacja i utrzymanie obiektów 

infrastruktury publicznej. „Ten projekt utorował 

nam drogę na rynek Ameryki Północnej” – powiedział 

Nick Dawson, dyrektor jednej ze spółek 

grupy Bilfi nger Berger.

Ponadto koncern pozyskał dwa inne znaczące projekty z dziedziny 

infrastruktury komunikacyjnej: budowę mostu Golden 

Ears w okolicy Vancouver oraz obwodnicy Calgary w prowincji 

Alberta. W ciągu zaledwie dwóch lat od zaistnienia na tym 

rynku, Bilfi nger Berger jest już jedną z wiodących fi rm oferujących 

realizację projektów koncesyjnych w tym zakresie. 

Zaprojektowanie, budowę i częściowe fi nansowanie odcinka 

nad przełęczą, Bilfi nger Berger Project Investments powierzył 

zespołowi Trans-Park-Group. Już na etapie przetargu harmonogram 

prac wyróżniał się nowoczesnymi rozwiązaniami, gwarantującymi 

kontynuowanie prac w zimie i skrócenie czasu budowy. 

Harmonogram zakładał zaledwie 25 miesięcy na wykonanie 

trasy na tym niezwykle trudnym odcinku – o 19 miesięcy mniej 

niż projektanci zatrudnieni przez rząd. 

Zakres wszystkich prac drugiego etapu, za które odpowiedzialne 

było konsorcjum na czele z Bilfi nger Berger, obejmował 

rozbudowę sześciokilometrowego odcinka oraz eksploatację 

i utrzymanie 26-kilometrowej autostrady wiodącej między 

stromymi zboczami górskimi i rzeką Kicking Horse. Kluczowy 

element projektu to nowy, 400-metrowy most nad kanionem, 

wzniesiony na 80-metrowych fi larach. Zadanie wykonano 

w ciągu 2,5 roku. 

Całkowita wartość tego etapu inwestycji wynosi 130 mln 

USD, z czego udział własny Bilfi nger Berger to 11 mln USD. 

Czas trwania koncesji sięga 2030 r. 

Realizacja projektu Th e Kicking Horse Pass bazuje na koncepcji 

odpłatności zależnej od jakości usług związanych z udostęp- 

Mosty Świat 


Świat Mosty 

14 

nieniem obiektu. Operator ponosi odpowiedzialność w odniesieniu 

do ryzyk wynikających z projektu, budowy i utrzymania 

obiektów, natomiast partner publiczny przejmuje ryzyko związane 

z komunikacją. Innymi słowy, operator będzie otrzymywał 

ustaloną w umowie miesięczną odpłatność uiszczaną przez rząd 

prowincji, w zamian za którą zapewni nieograniczony dostęp 

do 26-kilometrowego odcinka autostrady i mostu przez okres 

kolejnych 25 lat. „To oznacza również sprawnie przeprowadzane 

remonty i zimowe utrzymywanie drogi, co nie jest łatwym 

zadaniem w miejscu, gdzie spadające kamienie i obfi te opady 

śniegu w zimie są na porządku dziennym” – podkreślił Stephen 

Perfect, przedstawiciel koncernu w Ameryce Północnej. 

W trakcie budowy konieczne było podjęcie szczególnych środków 

ostrożności. Zabezpieczono skarpy i zasadzono roślinność 

w celu zatrzymania lawin. W sumie wykopano ponad 3 mln m 3 

ziemi i gruzu, co odpowiada pojemności 200 tys. ciężarówek. 

Podczas budowy zużyto 2,5 tys. t stali konstrukcyjnej i 50 tys. 

t asfaltu. Sama konstrukcja fi larów mostu wymagała użycia 

12 tys. m 3 betonu i 1,5 tys. t prętów zbrojeniowych. 

Dzięki najnowocześniejszym rozwiązaniom logistycznym 

ruch na autostradzie mógł się już odbywać po niespełna dwóch 

latach od rozpoczęcia budowy. Również kontynuacja prac podczas 

surowej kanadyjskiej zimy przyśpieszyła udostępnienie 

drogi. 

„Taki kontrakt ma dla nas ogromne znaczenie. Bardzo się 

cieszę, że łącząc w jednym kontrakcie tak profesjonalny projekt 

z najwyższej jakości wykonaniem, udało nam się zaoszczędzić, 

a na moście New Park już odbywa się ruch – kilka miesięcy 

wcześniej niż planowano” – powiedział Kelvin Falcon, minister 

transportu Kolumbii Brytyjskiej. 

W sierpniu 2007 r., czyli dwa miesiące przed zaplanowanym 

terminem, premier tej prowincji Gordon Campbell uroczyście 

otworzył zmodernizowany odcinek autostrady. Wraz z powstaniem 

tej inwestycji w przeszłość odeszły czasy, kiedy tysiące 

samochodów stało każdego dnia w gigantycznym korku, 


przedzierając się przez dziury i strome wzniesienia. Ta niegdyś 

ryzykowna trasa umożliwia teraz bezpieczny przejazd i stanowi 

jedną ze strategicznych dróg ułatwiających dostęp do wybrzeża 

Pacyfi ku, który odgrywa kluczową rolę w gospodarce tej prowincji. 

Projektem równie ambitnym, realizowanym przez Bilfi nger 

Berger, jest budowa Golden Ears Bridge w okolicy Vancouver. 

Do października 2009 r. planuje się zakończenie kilometrowego 

mostu o szerokości 90 m oraz 14 km dróg dojazdowych – w samą 

porę, bo przed rozpoczęciem zimowych igrzysk olimpijskich 

w 2010 r. Także tutaj koncern podjął się zaprojektowania i fi nansowania. 

Po wykonaniu obiektów konsorcjum, którego liderem 

jest Bilfi nger Berger, będzie zarządzać nimi przez okres 35 lat 

i tak jak w przypadku Kicking Horse Pass, będzie otrzymywał 

stałą zapłatę w zamian za ich udostępnienie. 

Zdjęcia: Bill Pitcher 

wi´cej na www.nbi.com.pl

Pierwsza w Azerbejdżanie 

autostrada z prawdziwego zdarzenia 

� inż. Dusan Bozik, 

inż. Juraj Serva, inż. Ivan Rondos, inż. Viera Klimentova, Doprastav a.s. 

Historia i przygotowania do budowy 

Jednym z projektów modernizacyjnych była budowa o nazwie 

Reconstruction and Upgrading of Airport Road from Roundabout 

Azibekov to Heydar Aliyev International Airport w Baku, 

km 0,000 + 13,169, którą po 21 miesiącach od podpisania umowy 

i po 13 miesiącach od rozpoczęcia budowy prezydent Republiki 

Azerbejdżanu 25 grudnia 2008 r. uroczyście oddał do użytku. 

Budowa była realizowana na wschodnim cyplu Półwyspu Apszerońskiego. 

Zmodernizowana trasa łączy centrum Baku z największym 

w kraju międzynarodowym lotniskiem Gejdara Alijeva. Rozpoczyna 

się przy ul. Gejdara Alijeva w miejskiej części Azibebkova 

i dalej przebiega przez rejony podmiejskie: Sabunchu, Bakikhanov, 

Amircan, Surakhani aż do lotniska. W marcu 2007 r. zostały 

podpisane umowy między Doprastav a.s. a azerbejdżańskim ministerstwem 

transportu, reprezentowanym przez Azerroadservice. 

Jednocześnie w pierwszym półroczu 2007 r. Słowacy założyli 

oddział swojej fi rmy w Azerbejdżanie. 

Rozwiązania techniczne i budowa 

Nowo wybudowana sieć komunikacyjna zastąpiła istniejącą, 

która nie odpowiadała wymaganiom dzisiejszego ruchu drogowego. 

Powodem była lokalizacja i wysokość starej trasy, niewystarczająca 

szerokość, ale też poziome skrzyżowania z komunikacją 

miejską. Obecnie infrastruktura ta obejmuje od czterech do sześciu 

pasów drogowych w każdym kierunku. Na pierwszym kilometrze, 

od początku aż do Sabunchu, jest razem 12 pasów, a dalej, do 

lotniska, osiem pasów. Średnio szerokość drogi wynosi 43 m. 

W początkowej dokumentacji przetargowej proponowano pięć 

węzłów: Sabunchu (km 1,000), Bakikhanov (km 3,200), Amircan 

Infrastruktura Świat 

Znaczna część sieci drogowej, mostów i innych obiektów komunikacyjnych Azerbejdżanu jest w złym stanie. Jezdnie są wąskie, zdeformowane, 

popękane i podziurawione, w ogromnej większości bez poziomych znaków i słupków drogowych. Z drugiej jednak strony, dzięki 

bogatym złożom ropy i gazu ziemnego, kraj ten notuje bardzo szybki wzrost gospodarczy. Niemałą część środków inwestuje w rozwój 

i odnowę infrastruktury drogowej, którą prowadzi spółka Azerroadservice, stworzona i kontrolowana przez ministerstwo transportu. Do 

największych projektów należą: autostrada z Baku do granicy z Iranem, z Baku do granicy z Rosją, z Baku do granicy z Gruzją oraz budowa 

autostradowej obwodnicy Baku. 

Widok na Półwysep Apszeroński, na którym znajduje się budowana przez Doprastav a.s. 

autostrada Obiekt mostowy nad autostradą w km 8,6 

(km 6,000), Jeni Surakhani (km 10,000) i Airport (km 12,200). Ze 

względu na opóźnione przekazanie odcinków i problemy z wywłaszczeniem 

nieruchomości, inwestor zadecydował się zastąpić 

węzły Amircan i Jeni Surakhani jednym – Surakhani w km 8,620. 

Podczas budowy została dokończona nowa część autostradowa, 

łącząca się z budową w miejscu zastąpionego węzła Airport. Ta 

zmiana spowodowała konieczność rozwiązania problemu skrzyżowania 

dwóch autostrad. Z powodów związanych z położeniem 

terenu oraz bezpieczeństwem (korytarze powietrzne przy lotnisku) 

pojawiły się trudności ze znalezieniem odpowiedniego rozwiązania. 

Inwestor wybrał przejściowo najlepszy sposób w postaci 

tymczasowego poziomego skrzyżowania kierowanego przez sygnalizację 

świetlną. Tym sposobem liczbę węzłów ostatecznie 

zawężono do trzech: Sabunchu, Bakikhanov i Surakhani. 

Widok z mostu w km 8,6 w kierunku centrum Baku 


Świat Infrastruktura 

16 

Rozścielanie warstw konstrukcyjnych podłoża 

Widok na gotową jezdnię (4 + 4 pasy + pas wyprzedzania) w km 10 w kierunku lotniska 

Przełożenie sieci inżynieryjnych i ropociągów w km 9,1 

Wykładanie asfaltowych mieszkanek na całej szerokości jezdni jednocześnie większą liczbą 

wykańczarek 


Proponowana trasa odpowiada starej, jeżeli chodzi o kierunek 

i wysokość, jedynie w pewnych miejscach doszło do 

jej korekty. Głównym powodem zmian w przebiegu drogi 

są kolizje z istniejącymi obiektami, wyrównanie łuków oraz 

wysoki poziom wód gruntowych. 

Skomplikowane przełożenia sieci 

Na wykonywanych przez Doprastav trzecim i czwartym 

odcinku o długości 7,669 km znajduje się jeden węzeł typu koniczynka 

(Suraghani), sześć obiektów mostowych, z tego jeden 

na autostradzie, jeden wiadukt autostradowy oraz cztery kładki 

dla pieszych. Ich całkowita powierzchnia wynosi 4487 m 2 . 

W październiku 2007 r., kiedy rozpoczął się 18-miesięczny 

termin realizacji inwestycji, podjęto prace przygotowawcze: 

przesadzanie i wycinka drzew, częściowe grodzenie budowy, 

przełożenie sieci inżynieryjnych oraz wyburzanie budynków. 

Ciekawostką jest, że drzewa razem z korzeniami były wyciągane 

specjalną maszyną i przewożone na miejsce ponownego posadzenia. 

Równocześnie zaczęto przekładać sieci inżynieryjne. 

Samo przekładanie było dość skomplikowane ze względu na 

dużą liczbę niezidentyfi kowanych sieci, często bez właściciela, 

i z nielegalnymi podłączeniami. Z drugiej strony korzystne 

było to, że 70% sieci inżynieryjnych było prowadzone luźno po 

ziemi, co uprościło ich identyfi kację i przełożenie. Najbardziej 

skomplikowane było przełożenie gazu wysokociśnieniowego 

i czterech ropociągów na km 9,100, które udało się zakończyć 

dopiero we wrześniu 2008 r. Z ziemnych prac wykonano: odhumusowanie, 

odkopanie niezdatnych materiałów, wykopy 

i nasypy. Ze względu na fakt, że budowa przebiegała na terenie 

byłych, albo stale pracujących pól naft owych, koniecznością 

w wielu miejscach stała się wymiana zanieczyszczonego 

podłoża. Ropę wydobywa się tam metodą wypierania wodą. 

Woda razem z ropą przenika przez warstwy gleby do podłoża 

pod budową. Miały miejsce przypadki, kiedy w wykopie, na 

głębokości wód podziemnych, tworzyła się cienka warstwa 

ropy. 

Różnorodny skład geologiczny 

Szczególny wpływ na postęp ziemnych prac miała także 

geologiczna budowa podłoża. Jest ona bardzo różnorodna – 

odcinki z niekorzystnymi gruntami ilastymi występowały 

na przemian z różnymi stałymi osadami. W najtwardszych 

miejscach niezbędne było użycie ciężkich młotów hydraulicznych 

IPH, ewentualnie rozrywanie skalnego podłoża ciężkimi, 

50-tonowymi buldożerami. Materiał na nasypy wydobywano 

z dwóch wykopów i składał się z piaskowo-wapiennych osadów. 

Interesujące jest, że w odpowiednich miejscach frez drogowy 

i materiał dzięki niemu pozyskany (frakcja 0–45 mm) został 

wykorzystany do warstwy konstrukcyjnej, a do podłoża – 

pospółka. 

Całkowita grubość warstw konstrukcyjnych jezdni wynosi 

91 cm, z tego 27 cm warstwy asfaltowej i 64 cm podbudowy 

z mieszanek mineralnych. 

Skład jezdni: 

� AKMS (frakcja 0–11 mm) – grubość 40 mm 

� ABVH (frakcja 0–22 mm) – grubość 80 mm 

� OKVH (frakcja 0–32 mm) – grubość 150 mm 

Mechanicznie utwardzone: 

� kruszywo – grubość 200 mm 

� grys/gruz – grubość 220 mm 

� pospółka – grubość 220 mm 

� Razem grubość – 910 mm.

Największym problemem był brak odpowiednich lokalnych 

materiałów o wystarczającej twardości i wytrzymałości. 

Z wyjątkiem materiałów na wspomniane podłoże, materiał 

na pozostałe warstwy trzeba było dowozić z oddalonej o 165 km 

Guby. Chodziło o pospółkę wydobywaną z rozległych, dawno 

wyschniętych kaukaskich koryt rzecznych. Z geologicznego 

punktu widzenia osady rzeczne powstały z osadowych bądź 

przeobrażonych skał Wielkiego Kaukazu. 

Na potrzeby budowy dziennie transportowano od 5 do 6 tys. 

t materiału. Był on dowożony do bazy technologicznej w Balachani 

w stanie pierwotnym albo rozdrobniony. W tym miejscu 

był przerabiany – rozdzielany i kruszony – do postaci grysu 

o frakcji 0–45 mm, ewentualnie przerabiany na pojedyncze 

kawałki wykorzystywane do wyrobu stabilizacji, mieszanek 

betonowych i asfaltowych. Zupełną nowością w Azerbejdżanie 

było wykorzystanie zmodyfi kowanej warstwy nawierzchniowej 

jezdni, czyli AKMS, o grubości 40 mm. Ze względu na fakt, 

że w Azerbejdżanie produkuje się tylko asfalt niezmodyfi kowany 

B60/70, zmodyfi kowany był wytwarzany na własnej linii 

produkcyjnej z wydajnością 20 t/h. Wyrabiano także emulsję 

asfaltową. Podczas budowy pojawił się także problem z zaopatrzeniem 

w asfalt produkowany w Baku, ponieważ dzienna 

produkcja nie była w stanie zaspokoić potrzeb rynku budowlanego. 

Problem ten został rozwiązany dopiero po interwencji 

ministerstwa transportu, a dzienny odbiór wynosił ok. 160 t. 

Dzienna ilość ułożonych mieszanek asfaltowych była pochodną 

wydajności produkcyjnej dwóch otaczarni o pojemności 200 

i 210 t/h, osiągających wydajność 3000 t dziennie. 

Obiekty mostowe i skrzyżowania (węzły) 

Węzeł Surakhani znajduje się w km 8,620 trasy głównej 

i zapewnia jej połączenie z podmiejskimi dzielnicami Amircan, 

Surakhani i Jeni Surakhani. Chodzi o typowy węzeł koniczynkę. 

Składa się z dróg A, B, C i podjazdów A1, A2, A3, A4, 

które tworzą poszczególne łączniki koniczynki. Połączenie 

komunikacji miejskiej z nowo budowaną drogą umożliwiają 

łącznice A, B, C. Pozostałe uzupełniają je w taki sposób, aby 

umożliwić ruch bez przeszkód na całym węźle. Droga A jako 

główna ma dwie dwupasmowe jezdnie, odgałęzienia są jednokierunkowe 

i jednopasmowe o typowej szerokości 9,25 m, 

wliczając nieutwardzone pobocze. W zależności od wysokości 

nasypów na drogach umieszczono barierki. 

Szczegóły techniczne obiektu mostowego 

Obiekt mostowy znajduje się na węźle Surakhani i przecina 

autostradę w km 8,620. Tworzą go dwa mosty z wspólnymi 

przyczółkami. W obu kierunkach są trzy pasy jezdni o szerokości 

3,75 m i całkowitej szerokości między barierkami 

13,75 m. 

Przyczółki są żelazobetonowe z żelazobetonowymi skrzydłami 

i sześcioma podporami między nimi. Wszystkie podpory 

i przyczółki są posadowione na palach Ø 1200 mm, długość 

pali na poszczególnych podporach waha się od 19 m do 26 m. 

Fundamenty są żelazobetonowe. Wysokość podpór zmienia 

się od 8,22 m do 9,68 m. Na moście użyto łożyska elastomerowe, 

na przyczółkach łącznie 12, a na podporach – 18. 

Ze względu na to, że teren Półwyspu Apszerońskiego jest 

aktywny sejsmicznie (ostatnie trzęsienie ziemi miało miejsce 

w 2002 r.), na wszystkich podporach umieszczono blokady 

oraz elastomerowe urządzenia tłumiące. Ustrój nośny tworzy 

konstrukcja sprężona z czterema przęsłami. Długość skrajnych 

przęseł wynosi 15 m, a dwóch środkowych – 30 m. Belki nośne 

Czteroprzęsłowy most w km 8,620 

System elektronicznych tablic informacyjnych przed węzłem Sabunchu 

Infrastruktura Świat 

o wysokości 170 cm zostały zbudowane z betonu sprężonego. 

Na moście łącznie znajduje się 10 metalowych studzienek. 

Warstwa ścieralna ma grubość 4 cm, podbudowa zasadnicza 

4 cm, powłoka izolacji jest wykonana z materiału fi rmy BASF 

Masterseal 420. Dylatacje dostarczyła i zamontowała fi rma 

Freysas (turecka fi lia fi rmy Freyssinet). 

Kładki dla pieszych są usytuowane w km 5,901; 6,532; 7,260; 

9,980. Umożliwiają przejście pomiędzy poszczególnymi dzielnicami 

lub przystankami autobusowymi. 

Fundamentowanie – wszystkie podpory są posadowione na 

żelazobetonowych palach Ø 1200 mm, długość pali jest różna 

na poszczególnych podporach. Konstrukcja nośna wspiera się 

na żelbetonowych fundamentach na palach. Schody są żelazobetonowe 

z antypoślizgową powierzchnią. Poręcz jest stalowa 

o wysokości 110 cm. Ustrój nośny wykonano ze stali. Składa 

się z dwóch oddzielonych nośników o wysokości 1760 mm, 

połączonych dźwigarem. Wykończenie powierzchni kładki 

wykonano z granitowych płyt. 

Przed oddaniem budowy dokonano ostatnich wykończeń, 

posadzono trawnik, kwiaty i krzewy, na czym bardzo zależało 

zamawiającemu. Cały proces zazielenienia, począwszy od projektowania, 

a skończywszy na koordynacji wszystkich prac, 

był realizowany na bardzo wysokim poziomie. 

System informacyjny na autostradzie 

Po raz pierwszy w Azerbejdżanie zbudowano system informacyjny 

autostrady. Składa się z elektronicznych tablic 

ze zmieniającym się oznaczeniem drogowym i informacjami 

meteorologicznymi, a także z zespołu kamer. Na całej budowie 

znajduje się osiem takich systemów. 


RAPORT 

18 

Budownictwo 

Infrastruktura motorem napędowym 

polskiego budownictwa 

� Bartłomiej Sosna, 

starszy analityk rynku budowlanego, PMR Publications 

Firmy budowlane, oceniając koniunkturę na rynku budowlanym, są najbardziej krytyczne od ponad pięciu lat. W obliczu mniejszej liczby 

zamówień zapowiadają pozyskiwanie nowych kontraktów głównie poprzez konkurencję cenową, czego skutkiem może być defl acja w budownictwie. 

Najbardziej atrakcyjnymi segmentami w najbliższych latach będą budownictwo drogowe, sportowe oraz energetyczne. 

Mniejszy optymizm w sektorze budowlanym 

Badanie przeprowadzone przez PMR na potrzeby raportu 

Sektor budowlany w Polsce I połowa 2009 – prognozy na lata 

2009–2011 potwierdziło wyraźne pogorszenie nastrojów wśród 

największych fi rm budowlanych w Polsce. Jednocześnie można 

zauważyć duże rozbieżności, jeśli chodzi o przewidywania 

przedsiębiorstw budowlanych na najbliższe 12 miesięcy. 

Jedynie 9% największych fi rm budowlanych działających 

w Polsce oceniało sytuację w sektorze jako pozytywną, podczas 

gdy rok wcześniej takiego zdania było aż 82% respondentów. 

Prognozy przedsiębiorstw budowlanych na najbliższy rok są 

niejednoznaczne – 31% badanych fi rm oczekuje poprawy sytuacji 

rynkowej, a 33% ankietowanych spodziewa się, że ulegnie 

ona dalszemu pogorszeniu. 

Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec – Sierpień 2009

Również oceny portfeli zamówień fi rm budowlanych uległy 

wyraźnemu pogorszeniu – 31% respondentów dobrze oceniło 

obecną liczbę zleceń (wobec 80% pół roku wcześniej), a przeciwnego 

zdania było 32% badanych podmiotów. W przewidywaniach 

dotyczących przyszłego portfela zamówień fi rmy także 

są wyraźnie podzielone − 33% ankietowanych prognozuje, że 

w ciągu najbliższych 12 miesięcy liczba zamówień wzrośnie, 

a 38% spodziewa się jej spadków. 

Sytuacja fi nansowa fi rm budowlanych wciąż pozytywna 

Sytuacja fi nansowa największych fi rm z branży budowlanej 

w dalszym ciągu oceniana jest pozytywnie – uważa tak 60% 

badanych (wobec 86% pół roku temu). Z kolei 28% ankieto- 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 


wanych przewiduje, że na koniec 2009 r. sytuacja fi nansowa 

ich fi rmy będzie lepsza niż w roku 2008. Odmiennego zdania 

jest 32% badanych przedsiębiorstw. Dobra sytuacja fi nansowa 

fi rm budowlanych jest przede wszystkim rezultatem korzystnej 

koniunktury w latach 2006–2007 i kontraktów podpisywanych 

na bardzo dobrych warunkach. Warto zauważyć, że z uwagi na 

spadki cen materiałów budowlanych wiele kontraktów zawartych 

w 2008 r. i realizowanych w latach 2009–2010 będzie się 

charakteryzować wyższą marżą od zakładanej, dzięki czemu 

sytuacja fi nansowa dużych fi rm budowlanych nie ulegnie gwałtownemu 

pogorszeniu. 

Defl acja w budownictwie coraz bardziej realna 

Jak pokazują wyniki badania, w obliczu kryzysu fi rmy budowlane 

zamierzają konkurować na rynku głównie na poziomie 

cenowym. Ponad połowa ankietowanych dużych przedsiębiorstw 

budowlanych deklaruje poszukiwania tańszych dostawców materiałów 

i podwykonawców, a ponad 40% z nich planuje renegocjacje 

cen z obecnymi kontrahentami. W rezultacie powyższych 

działań aż 44% badanych fi rm zamierza pozyskiwać nowe 

zlecenia, przedstawiając niższe niż dotychczas ceny ofertowe. 

Zdecydowanie mniejszy odsetek przedsiębiorstw budowlanych 

planuje oszczędności poprzez redukcję kosztów administracyjnych, 

zmniejszenie zatrudnienia, czy lepsze zarządzanie parkiem 

maszynowym. 

Wyniki te pokazują, że presja na spadek cen usług budowlanych 

w najbliższych miesiącach będzie się nasilała, w związku 

z czym wskaźnik infl acji w budownictwie, który w marcu wyniósł 

jedynie 1,3%, w drugiej połowie roku może przybierać wartości 

R E K L A M A 

RAPORT 

��

RAPORT 

20 


ujemne. Co ważne, defl acja w budownictwie będzie miała także 

wpływ na niższą wartość produkcji budowlano-montażowej, 

gdyż dana liczba prac zostanie wykonana niższym kosztem. 

Inwestycje publiczne jako koło ratunkowe 

Prawie trzy czwarte ankietowanych fi rm w obliczu mniejszej 

liczby nowych inwestycji budowlanych oczekuje od władz publicznych 

szybszej realizacji dużych projektów współfi nansowanych ze 

środków unijnych. Jednocześnie niemal połowa przedsiębiorstw 

postuluje wprowadzenie zaliczek dla wykonawców tego typu projektów. 

W opinii ponad 40% fi rm skutki spowolnienia na rynku 

budowlanym mogą zostać złagodzone dzięki większej liczbie 

inwestycji budowlanych realizowanych w systemie partnerstwa 

publiczno-prywatnego. 

Ankietowane fi rmy za najbardziej atrakcyjne segmenty rynku 

budowlanego w perspektywie dwóch najbliższych lat uznają 

budownictwo drogowe (88% wskazań), obiektów sportowych 

i rekreacyjnych (50%) oraz budownictwo energetyczne (35%). 

Z kolei za najmniej perspektywiczny uznano sektor mieszkaniowy 


(5% wskazań), budownictwo magazynowe (9%) oraz biurowe 

(12%). 

Polaryzacja oczekiwań wśród fi rm budowlanych 

Wyniki przeprowadzonego przez PMR badania istotnie się 

różnią od jego wcześniejszych edycji. Poważne rozbieżności 

występują zwłaszcza w przypadku prognoz fi rm budowlanych 

na najbliższe 12 miesięcy – prawie jedna trzecia ankietowanych 

przedsiębiorstw spodziewa się pogorszenia sytuacji i niemal taki 

sam odsetek fi rm przewiduje jej poprawę. 

Polaryzacja formułowanych przez fi rmy budowlane prognoz 

jest przede wszystkim rezultatem odmiennej sytuacji rynkowej 

w budownictwie inżynieryjnym oraz kubaturowym. Uogólniając 

nieco wyniki badania można stwierdzić, że fi rmy, dla 

których podstawowym segmentem rynku jest budownictwo inżynieryjne 

(ok. 57% ankietowanych), oczekują dalszej poprawy 

sytuacji, natomiast podmioty, dla których głównym obszarem 

działalności jest budownictwo mieszkaniowe lub niemieszkaniowe 

(odpowiednio 17 i 26%), są dużo mniej optymistyczne 

w formułowaniu prognoz na najbliższy rok. 

Zdjęcia: GDDKiA

Ponad pół kilometra 

kolektora w Warszawie 

� Bartosz Milczarczyk, 

MPWiK w m.st. Warszawie SA 

W wyniku przeprowadzonego postępowania przetargowego, 

8 sierpnia 2008 r. MPWiK w m.st. Warszawie SA podpisało umowę 

na realizację pierwszego etapu prac budowy kolektora „W” 

w warszawskiej dzielnicy Wawer. 

Pierwszy etap zakłada wybudowanie ponad 500 m kolektora 

w projektowanej ul. Nowozabielskiej, na odcinku od ul. Stoczniowców 

do studni przy ul. Gułowskiej. Kolektor o średnicy 1,6 

m będzie budowany bezwykopową metodą mikrotunelingu na 

głębokości ok. 6 m pod powierzchnią ziemi. 

Wykonawca inwestycji, PRG Metro Sp. z o.o., zakończył prace 

przygotowawcze, które polegały na przebudowie linii średniego 

napięcia kolidującej z planowaną lokalizacją komór mikrotunelingowych. 

Następnie pogrążono ścianki szczelne trzech 

z siedmiu komór w tym S2, z której rozpocznie się wiercenie. 

Pierwszym etapem drążenia będzie odcinek długości ok. 280 

m pomiędzy komorą startową (S2) a komorą S5. Drugi odcinek 

o długości 56 m połączy komorę S2 z S1. Ostatni etap zakłada 

połączenie komory S7 z komorą S5. 

Dotychczas został ukończony wykop komory S2 (głębokość 

7,2 m), w połowie czerwca rozpoczęło się wiercenie. Równocześnie 

trwają wykopy kolejnych komór odcinka (S3–S5). Do 

drążenia używana jest głowica ATV 1200 z tarczą przystosowaną 

do drążenia w piaskach. Zakończenie pierwszego odcinka 

(S2–S5) przewidziano na koniec czerwca. W celu zmniejszenia 

sił przeciskowych planuje się zastosowanie stacji pośredniej 

siłowników. Do budowy wykorzystywane są rury z żywic poliestrowych 

HOBAS o średnicy wewnętrznej 1600 mm. 

Tarcza głowicy, fot. MPWiK SA 

Rura z żywicy poliestrowej, fot. MPWiK SA Komora startowa (S2), fot. MPWiK SA 

Mikrotuneling Kraj 


Wywiad numeru Wykonawca 

22 

Kryzys omija nas szerokim łukiem 

Z Jerzym Wiśniewskim, prezesem zarządu PBG SA 

rozmawia Anna Biedrzycka, Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 

– PBG SA jest członkiem konsorcjum, 

które buduje Stadion 

Narodowy w Warszawie. Zgodnie 

z umową zawartą między 

partnerami konsorcjum, Alpine 

Bau Deutschland AG, Alpine Bau 

GmBH, Alpine Construction Polska 

Sp. z o.o. jednej strony, oraz 

PBG SA i jej spółką zależną Hydrobudowa 

Polska SA z drugiej strony, 

partnerzy są odpowiedzialni za 

50% zakresu prac związanych z realizacją 

zadania. Jaki jest podział 

kompetencji? Jakie prace ma do 

wykonania PBG, a jaki grupa Alpine 

Bau? 

– Alpinie Bau jest liderem konsorcjum, 

natomiast kontrakt jest 

realizowany w bardzo nowoczesnej 

formule wspólnego kierownictwa 

kontraktu. W prawie niemieckim nie 

występuje konstrukcja prawna znana 

w Polsce jako konsorcjum. Wszystkie 

decyzje dotyczące wyboru podwykonawców, 

zakupu materiałów czy 

urządzeń podejmujemy wspólnie, 

poprzez wspomniane kierownictwo 

kontraktu. Oczywiście, pierwszeństwo 

w realizacji poszczególnych elementów 

kontraktu mają spółki wchodzące 

w skład grup kapitałowych uczestników, 

z zastrzeżeniem zaoferowania ceny przyjętej 

w budżecie. 

– Kary z tytułu opóźnienia prac 

przy, jak to określono, kluczowych 

celach budowy Stadionu Narodowego 

są rekordowe – 100 tys. 

zł za każdy dzień zwłoki i 1 mln 

zł za każdy dzień przy przekroczeniu 

harmonogramu o 14 dni 

kalendarzowych. Nie obawiali się 

Państwo podpisania tak sformułowanej 

umowy? Jakie elementy 

kontraktu są obarczone największym 

ryzykiem niedotrzymania 

terminów? 

– Zarówno fi rma Alpine, która ma 

bogate doświadczenie w realizacji tego 

typu obiektów (np. Allianz Arena w Monachium), 

jak i Hydrobudowa są doskonale 

przygotowane do wykonania 

tego prestiżowego, ale zarazem bardzo 

skomplikowanego projektu. Jesteśmy 

przekonani, że jeżeli nie wystąpią jakieś 

nieprzewidywalne czynniki zewnętrzne, 


budowa zostanie zrealizowana zgodnie 

z harmonogramem. 

– Konsorcjum kierowane przez 

Hydrobudowę Polska złożyło najkorzystniejszą 

ofertę na budowę 

stadionu w Gdańsku. Inwestycja 

będzie również realizowana we 

współpracy z Alpine Bau. Czy 

dwa stadiony budowane równocześnie 

to nie za duże obciążenie dla 

firmy? Jakich działań wymaga zapewnienie 

odpowiednich zdolności 

�yciorys zawodowy 

Jerzy Wi�niewski – prezes zarz�du 

PBG SA 

Absolwent Politechniki Pozna�skiej 

na Wydziale Budownictwa L�dowego. 

Uko�czy� studia Executive 

Master of Business Administration 

oraz program doskonalenia umiej�tno�ci 

mened�erskich przeprowadzony 

przez Canadian International 

Management Institute. Jest 

uprawniony do zasiadania w radach 

nadzorczych spó�ek skarbu pa�stwa. 

W spó�ce PBG odpowiada za 

strategi� i rozwój. 

wytwórczych, w tym pracowników 

i sprzętu? Czy zabiegają Państwo 

o realizację kolejnych obiektów 

infrastruktury sportowej? 

– Strategia grupy kapitałowej PBG 

w obszarze infrastruktury związanej 

z organizacją Mistrzostw Europy w Piłce 

Nożnej 2012 była skoncentrowana na pozyskaniu 

kontraktów stadionowych. Już 

wiele miesięcy przed ogłoszeniem przetargów 

udało się pozyskać znakomitego 

partnera oraz zabezpieczyć odpowiednie 

zdolności wykonawcze, rezygnując jednocześnie 

z aktywności w innych obszarach 

rynku, które zgodnie z przewidywaniami 

zostały bardzo silnie dotknięte konkurencją 

powstałą w wyniku uwolnienia mocy 

wykonawczych z szeroko pojętego rynku 

budownictwa kubaturowego. Załamanie 

na rynku budowy mieszkań spowodowało 

alokację sił wykonawczych na rynek 

związany np. z ochroną środowiska, który 

jest współfi nansowany ze środków Unii 

Europejskiej. Przygotowując się do 

udziału w rynku związanym z budową 

stadionów, byliśmy przekonani, 

że ze względu na bardzo duże 

wymagania techniczne oraz fi nansowe 

konkurencja będzie znacznie 

mniejsza. Przygotowując oferty 

przetargowe, przygotowywaliśmy 

jednocześnie całą grupę kapitałową 

do realizacji wszystkich ofertowanych 

obiektów. Z czterech budowanych 

aren Mistrzostw Europy pozyskaliśmy 

trzy, co jest niewątpliwie 

ogromnym sukcesem i pozwala 

z dużym spokojem planować dalszy 

rozwój spółek z grupy oraz działania 

ofertowe, niewykluczone że również 

związane z infrastrukturą sportową. 

W ostatnim miesiącu otrzymaliśmy kilka 

zapytań ofertowych z zagranicy, związanych 

m.in. z budową stadionów. Obecnie 

koncentrujemy się jednak na rynku 

w Polsce, a do kolejnych przedsięwzięć 

podchodzimy „z pozycji myśliwego” – nic 

nie musimy wygrać, polujemy na okazje, 

które pozwolą nam np. zrealizować ponadprzeciętne 

marże. 

– PBG zawarło ważne kontrakty 

w branży gazowniczej. Można 

powiedzieć, że wszystkie inwestycje 

na rynku gazowym w Polsce, 

o które warto było zabiegać, 

przypadły Państwa firmie. Co daje 

PGB przewagę nad konkurentami, 

dzięki której udało się wygrać 

przetargi na tak długo oczekiwane 

w branży inwestycje, jak 

rozbudowa PGM Wierzchowice 

(na zamówienie Polskiego Górnictwa 

Naftowego i Gazownictwa 

SA), a także budowa tłoczni gazu 

w Goleniowie koło Szczecina (na 

zamówienie operatora systemu

Stadion Narodowy w Warszawie, fot. archiwum PBG SA 

przesyłowego gazu Gaz System 

Sp. z o.o.)? 

– PBG SA jest dziś niewątpliwym liderem 

w budownictwie dla branży gazowniczej 

w Polsce. Nie jest to spowodowane 

rozstrzygnięciem wspomnianych 

przetargów, ale ponad 15-letnią pracą 

na rynku gazowym w kraju i za granicą. 

Rozwój fi rmy od chwili jej powstania był 

oparty na implementowaniu najlepszych 

i najnowocześniejszych rozwiązań stosowanych 

na całym świecie w branży. 

Przypomnę, że do przetargu na podziemny 

magazyn gazu w Wierzchowicach 

przygotowywaliśmy się od 2002 r., 

inwestując gigantyczne pieniądze w rozwój 

techniczny i intelektualny naszych 

pracowników. Gdyby nie przekonanie, 

że niektóre inwestycje infrastrukturalne 

w obszarze gazu ziemnego i ropy naft owej 

są w Polsce niezbędne, a także gdyby nie 

pieniądze pozyskane z rynku kapitałowego, 

nie bylibyśmy w stanie pozyskać 

do grupy kapitałowej specjalistycznych 

fi rm inżynierskich i projektowych oraz 

inwestować w potencjał ludzki. Współpraca 

z podmiotami zagranicznymi przez 

ostatnie lata spowodowała z kolei możliwość 

pozyskania partnerów do realizacji 

jednych z najbardziej skomplikowanych 

i zaawansowanych technicznie projektów 

w Europie. Z dużą satysfakcją mogę 

powiedzieć, że wszystkie inwestycje na 

rynku gazowym w Polsce realizowane są 

we współpracy z najlepszymi na świecie 

fi rmami z branży. Wysokospecjalistyczne 

zasoby ludzkie budowane w PBG od wielu 

lat, mariaże z najlepszymi podmiotami 

zagranicznymi oraz bezsprzecznie duży 

potencjał fi nansowy dają nam niewątpliwą 

przewagę konkurencyjną. 

– Czy będą się Państwo ubiegać 

o funkcję głównego wykonawcy 

terminala do odbioru gazu skroplonego 

LNG w Świnoujściu? Jeśli 

tak, to z kim w konsorcjum? 

– Oczywiście, że tak, jest to jeden 

z naszych strategicznych projektów. Od 

ponad roku prowadzimy prace mające 

Wykonawca Wywiad numeru 

na celu przygotowanie jak najlepszej 

oferty. Od kilku miesięcy rozmawiamy 

z zagranicznymi partnerami, z którymi 

chcemy stworzyć najlepsze z możliwych 

konsorcjum. Zapewniam, że są to największe 

podmioty z branży na świecie, 

jednakże aby nie osłabiać naszej pozycji 

konkurencyjnej, dziś nie mogę zdradzić 

ich nazwy. 

– Zamówienia na rynku gazowniczym 

są – ze względu na swą 

skalę – bardzo opłacalne, bo tylko 

w przypadku inwestycji w Wierzchowicach 

PBG SA zarobi 1,1 mld 

zł. Czy oznacza to, że firma ma 

zapewniony byt na dobrych kilka 

Projekt zagospodarowania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego Lubiatów – Międzychód – Grotów (LMG), realizowany dla 

PGNiG SA, fot. archiwum PBG SA 


Wywiad numeru Wykonawca 

24 

Oczyszczalnia Ścieków Kraków-Płaszów, fot. archiwum PBG SA 

Podziemny magazyn gazu w Wierzchowicach, fot. archiwum PBG SA 

lat, nie musząc obawiać się kryzysu 

i trudności z pozyskaniem kredytów? 

Jaka jest kondycja finansowa 

spółki? W jakim stopniu finansuje 

inwestycje z własnych środków, 

a w jakiej z kredytów? Czy, podobnie 

jak inne firmy budowlane, mają 

Państwo trudności z pozyskaniem 

finansowania? Jak firma radzi sobie 

z tym problemem? 

– Rzeczywiście ze względu na jakość 

wygranych projektów i ich skalę PBG jest 

dziś w doskonałej sytuacji. Można wręcz 

powiedzieć, że kryzys omija nas szerokim 

łukiem, a w niektórych przypadkach 

wręcz nam pomaga – pozwala np. negocjować 

lepsze warunki z podwykonawcami 

i dostawcami materiałów i urządzeń. 

Specyfi ka rynku, na którym działamy, 

a w szczególności pozycja i związana 

z nią wiarygodność klientów (samorządy, 

NATO, PGNiG) oraz transparentność pro- 


wadzonych projektów powodują, że nie 

mamy żadnego problemu z pozyskaniem 

fi nansowania. Tylko w tym roku zwiększyliśmy 

limity kredytowe i gwarancyjne 

z 1,2 mld zł do ponad 2,1 mld zł. Banki, 

mając pewnego płatnika i przejrzysty 

projekt, chętnie go fi nansują. Problemem, 

który, jak sądzę, dotyczy całego rynku, są 

kredyty inwestycyjne. Naszym zdaniem 

właśnie czas kryzysu czy spowolnienia, 

z którym mamy do czynienia w Polsce, 

stwarza najlepsze okazje inwestycyjne. 

Nie możemy „przespać” świetnego dla 

nas okresu i już realizujemy strategię dalszego 

rozwoju, wchodząc w nowe, perspektywiczne 

obszary. Środki na dalszy 

rozwój, w tym akwizycje, pozyskaliśmy 

z przeprowadzonej w czerwcu emisji akcji, 

która dała nam 190-milionowy zastrzyk 

gotówki. 

– Grupa kapitałowa PBG intensywnie 

się rozbudowuje, jakie cele 

wyznaczyli sobie Państwo w kraju 

i za granicą? 

– Naszym marzeniem jest stworzenie 

największej w Europie Środkowo-Wschodniej 

grupy budowlanej, która będzie swobodnie 

konkurować z najlepszymi spółkami 

budowlanymi w całej Europie. Jak 

zapewne pani wie, pomysł ten chcieliśmy 

zrealizować razem z Polimeksem-Mostostalem 

SA. Nie udało się, ale zawsze mamy 

kilka scenariuszy i realizujemy „plan B”. 

Wchodzimy w bardzo perspektywiczny 

rynek energetyczny, inwestujemy w spółkę 

budowlaną na Ukrainie, realizujemy 

sporą inwestycję, jedną z największych 

w Polsce, w wydobycie kruszyw niezbędnych 

do nasypów kolejowych i budowy 

dróg. Właśnie w tym ostatnim obszarze 

upatrujemy sporej szansy na dynamiczny 

wzrost. Obecnie złożyliśmy wnioski prekwalifi 

kacyjne do projektów drogowych 

za ponad 10 mld zł, a nasze przychody 

z tego kierunku praktycznie co roku się 

podwajają. Nie zmniejszamy aktywności 

również na rynku związanym z ochroną 

środowiska czy hydrotechniką, o którego 

koniecznym, szybkim rozwoju dużo się 

mówi po ostatnich powodziach. Liczymy 

na uruchomienie sporych inwestycji dotyczących 

regulacji rzek. 

– Jaka jest prognoza wyników finansowych 

grupy PBG za 2009 r.? 

Czy będzie wymagać korekty ze 

względu na kryzys gospodarczy? 

– Nasza prognoza na ten rok zakłada 

wypracowanie ponad 2,8 mld zł przychodów 

ze sprzedaży i osiągnięcie 190 mln zł 

zysku netto. Od 2004 r., czyli od upublicznienia 

spółki i rozpoczęcia notowań na 

Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, 

jeszcze nigdy nie zdarzyło się nam 

nie dotrzymać prognozy. Co więcej, zawsze 

dokonywaliśmy korekty naszych 

szacunków w górę. Niektórzy twierdzą, 

że prognozowanie w spółce budowlanej 

jest obarczone bardzo dużym ryzykiem. 

Zgadzamy się z tym, dlatego staramy się 

podchodzić bardzo konserwatywnie do 

publikacji prognoz, opierając się głównie 

na zdobytym już portfelu zamówień, który 

dziś przekracza 6 mld zł. Kryzys, tak jak 

powiedziałem wcześniej, nie zawsze musi 

przeszkadzać, a poza tym – każdy kryzys 

kiedyś się kończy. Dlatego życzyłbym sobie 

i naszym akcjonariuszom, abym i w tym 

roku, na przełomie 3. i 4. kwartału, mógł 

zakomunikować, że udało się nam wyeliminować 

większość ryzyk związanych 

z realizacją projektów budowlanych i wyniki 

fi nansowe za rok 2009 będą lepsze niż 

pierwotnie zakładaliśmy. 

– Dziękuję za rozmowę.

Trudne laguny 

� Anna Biedrzycka, 

Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 

Laguny osadowe, czyli baseny do odwadniania osadów ściekowych, 

oddano do użytku niemal w tym samym czasie co samą oczyszczalnię, 

tj. w 1975 r. Tworzą je trzy jednostki, oznaczone numerami 1, 

2 i 3, o powierzchni średnio 6,17 ha każda. Ich łączną chłonność 

szacowano na 370 tys. m 3 osadów. 

Do 1984 r. na lagunach składowano osady płynne nieprzefermentowane. 

Od 1984 do 1996 r. deponowane osady poddawano już 

fermentacji metanowej w wydzielonych komorach fermentacyjnych. 

W 1996 r. zaczęto je dodatkowo odwadniać na prasach taśmowych, 

uzyskując ok. 70-procentową hydratację. 

Oprócz osadów pochodzących z oczyszczalni w Płaszowie w ilości 

ok. 30 m 3 /d, na laguny kierowano również przefermentowane i odwodnione 

na prasach fi ltracyjnych osady z oczyszczalni Kujawy w Nowej 

Hucie (ok. 70 m 3 /d), a także z lokalnych oczyszczalni – Bielany, 

Kostrze, Sidzina i Skotniki. W 2002 r. na lagunę nr 1 trafi ały już tylko 

osady z oczyszczalni Płaszów oraz z lokalnych oczyszczalni, w ilości 

ok. 5% całkowitej ilości osadów deponowanych na lagunach. 

Od grudnia 2002 r. odwodnione osady ściekowe z oczyszczalni 

Płaszów nie są już składowane na lagunach, lecz wywożone poza 

oczyszczalnię do dalszego unieszkodliwienia. Decyzją wojewody małopolskiego 

z 27 lutego 2002 r. Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów 

i Kanalizacji SA (MPWiK SA) w Krakowie zostało zobowiązane 

do zamknięcia i rekultywacji terenu zajmowanego przez laguny. 

Kiedy w 2003 r. przystąpiono do rozbudowy oczyszczalni, zdecydowano 

się też na diametralną zmianę sposobu postępowania 

z osadami ściekowymi. W zmodernizowanym obiekcie osady są 

odwadniane do wilgotności 76% na prasach taśmowych, a już niebawem 

będą kierowane do przetwarzania w stacji termicznej utylizacji 

osadów (STUO) w celu odzysku energii. Stacja ta jest obecnie 

w budowie. 

Laguny zaprojektowano jako budowle ziemne z obwałowaniem. 

Przed rozpoczęciem eksploatacji nie zabezpieczono podłoża przed 

infi ltracją zanieczyszczeń, ponieważ uznano, że posadowienie na 

utworach nieprzepuszczalnych jest wystarczające, co zostało pozytywnie 

potwierdzone badaniami wód gruntowych. W związku 

z powyższym ograniczono się do wykonania obwałowań. 

Hydrotechnika Kraj 

Laguna nr 1 – drenaż odgazowujący 

Stare technologie bywają trudne w likwidacji, o czym przekonały się Wodociągi Krakowskie. Znajdujące się na terenie oczyszczalni ścieków 

w Płaszowie baseny osadowe opornie poddają się rekultywacji. Z tego powodu ich techniczne zamknięcie potrwa dłużej niż zakładano – 

zamiast tej jesieni prace zakończą się wiosną przyszłego roku. 

Przeprowadzone kilka lat temu badania pokazały stan osadów 

i lagun po prawie 30 latach stosowania technologii składowania. 

W raportach pisano, że osady znajdują się w stanie od plastycznego do 

płynnego, ich wilgotność waha się od 65 do 80%, a miąższość od 1 do 

4 m. Na znacznej powierzchni stagnowała woda nadosadowa. Osady 

zawierały od 35 do 45% substancji organicznych, a także niewielkie 

ilości metali ciężkich. Wykryto w nich również obecność bakterii typu 

salmonella. W obwałowaniach lagun stwierdzono lokalne przesiąki 

wody nadosadowej. Ponadto na północnym obwałowaniu laguny nr 

1 wystąpiło osunięcie się skarpy na odcinku o długości ok. 30 m. 

W ocenie projektanta inwestycji, fi rmy Inżynieria Pro Eko Sp. 

z o.o., pomimo zaniechania eksploatacji, laguny osadowe w dalszym 

ciągu oddziaływały na środowisko. Jednakże do wód powierzchniowych 

nie przedostawały się zanieczyszczone wody nadosadowe, 

a jedynie przenikały przez miejscami nieszczelne obwałowanie. 

Powietrze mogło być zanieczyszczone ulatniającym się biogazem 

i stwarzać uciążliwość w wyniku emisji tego gazu, cechującego się 

przykrym zapachem. 

Dodatkowy czas i pieniądze 

Rekultywację lagun osadowych udało się włączyć do dużego projektu 

Oczyszczalnia ścieków Płaszów II w Krakowie, realizowanego 

przez MPWiK SA w Krakowie i w 65% współfi nansowanego przez 

Unię Europejską w ramach Funduszu Spójności. Było to możliwe, 

ponieważ koszt wykonania rozbudowy i modernizacji oczyszczalni – 

co było początkowo jedynym zamierzeniem projektu inwestycyjnego 

– okazał się niemal o połowę niższy niż przewidywano. Skalkulowano 

go na 75,8 mln euro, z tego 51,8 mln, tj. 68,4% – ISPA (aktualnie 

Fundusz Spójności), a 24 mln euro, tj. 31,6% – pożyczka z EBRD 

i środki własne MPWiK SA, podczas gdy wartość robót według oferty 

z przetargu wyniosła 42,9 mln euro. Ponieważ z pierwotnie przyznanej 

kwoty po przetargu zostało prawie 33 mln euro, MPWiK SA rozpoczęło 

starania o wykorzystanie tych środków na inne, dodatkowe 

inwestycje. Decyzją Komisji Europejskiej z grudnia 2005 r. rozszerzono 

pierwotny zakres przedsięwzięcia o trzy dodatkowe zadania: 

budowę STUO, budowę kolektora dolnej terasy Wisły (DTW) i właśnie 


Kraj Hydrotechnika 

26 

Laguny osadowe – widok ogólny 

rekultywację lagun. Jednocześnie koszty kwalifi kowane projektu wzrosły 

do sumy 87,78 mln euro, z czego koszt modernizacji i rozbudowy 

oczyszczalni ścieków Płaszów II to 35,2 mln euro, STUO – 21,8 mln 

euro, rekultywacja lagun – 5,6 mln euro, kolektor DTW – 19,0 mln 

euro, konsultanci i inżynierowie kontraktu – 6,1 mln euro. 

Kontrakt na rekultywację lagun (tzw. czerwony FIDIC, czyli według 

projektu dostarczonego przez zamawiającego) wykonuje fi rma HY- 

DRO SOLID z Bochni, oddział spółki ABM SOLID SA, specjalizująca 

się w budownictwie hydrotechnicznym i inżynierii środowiska. Budowę 

rozpoczęto 23 października 2007 r., a według zapisów kontraktu 

powinna się ona zakończyć 22 października 2009 r. Jednak na mocy 

podpisanego aneksu do kontraktu, prace zostały przedłużone do 30 

kwietnia 2010 r. 

„Laguny w pewnych fragmentach były tak zalane wodą, że wyglądem 

przypominały jeziorka. Dopiero po odpompowaniu wody mogliśmy 

stwierdzić, że dna tych jeziorek znajdują się znacznie głębiej niż wykazały 

badania wykonane przed opracowaniem projektu. W konsekwencji 

wykonawca zawiadomił nas, że ilość materiału, zakładana 

w przedmiarach do wypełnienia, jest niewystarczająca – wyjaśnia 

Grzegorz Wojas, kierownik projektu Oczyszczalnia ścieków Płaszów 

II w Krakowie. – Ta niespodziewana sytuacja wygenerowała dwa nowe 

elementy kontraktu: dodatkowe koszty i dodatkowy czas. Wykonawca 

musi bowiem zakupić, a następnie przywieźć i zabudować dodatkowe 

metry sześcienne ziemi. Dlatego zgodziliśmy się na przesunięcie terminu 

zakończenia robót oraz na poniesienie dodatkowych kosztów 

w wysokości 596 tys. euro”. 

Jak podkreśla Grzegorz Wojas, gdyby nie konieczność wydłużenia 

czasu prac, zamiast aneksu wystarczyłaby umowa na roboty uzupełniające. 

„Formuła tego kontraktu zezwala na podpisanie aneksu. To 

bardzo ważne, ponieważ Prawo zamówień publicznych nie przewiduje 

aneksów do umów przetargowych, chyba że – jak mówią przepisy – 

zamawiający przewidział inny sposób. A my zastrzegliśmy sobie taką 

możliwość” – tłumaczy. 

Warunki aneksu zaakceptował Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska 

i Gospodarki Wodnej. „Wszystkie zmiany w umowach przetargowych 

uzgadniamy z NFOŚiGW, który jest dysponentem środków 

unijnych. Fundusz przychylił się do rozwiązania zakładającego wydłużenie 

czasu trwania kontraktu. Ważny jest także fakt, że roboty te 


zostały zakwalifi kowane jako podlegające dofi nansowaniu ze środków 

unijnych, bowiem dotacja nie została jeszcze w pełni wykorzystana 

przez MPWiK SA, więc zakwalifi kowanie tych środków pozwoli na 

pełne wykorzystanie funduszy” – mówi Grzegorz Wojas. 

Warto dodać, że przesunięcie terminu technicznego zamknięcia 

lagun nie powoduje zmian w tempie realizacji innych robót, zwłaszcza 

budowy STUO, która powstaje tuż obok lagun. Jest to przede wszystkim 

zasługa samych wykonawców, którzy bardzo precyzyjnie planują 

przebieg robót, co wcale nie jest proste zważywszy, że korzystają z tych 

samych dróg dojazdowych. Mijają się więc na nich ciężarówki wyładowane 

ziemią i gruzem i samochody transportujące wielkogabarytowe 

urządzenia wyposażenia stacji o dużej wartości. 

Do licznych obowiązków wykonawcy tego kontraktu doszedł jeszcze 

jeden – dopilnowanie, aby na laguny nie wjeżdżały przypadkowe 

samochody ze śmieciami. „Czasem prześlizguje się ktoś, kto chce 

coś wyrzucić, korzystając z faktu, że zwozi się tu tysiące ton ziemi, są 

dziesiątki ciężarówek, a 18-hektarowy teren trudno upilnować. Osób, 

które chciałyby pozbyć się śmieci, w Krakowie nie brakuje. To jeden 

z większych problemów, abstrahując od tego, że ziemi potrzeba tu 

bardzo dużo, a czasem wykonawca informuje nas o kłopotach z jej 

nabyciem – dodaje Grzegorz Wojas. – Lecz my byle jakiego materiału 

nie przyjmujemy, gdyż to ma to być rekultywacja, techniczne zamknięcie 

składowiska, a nie zrobienie z lagun jeszcze większego śmietniska. 

Owszem, niektóre elementy zgodnie z projektem zostały wykonane 

z gruzu pochodzącego z rozbiórek, ale przeszedł on dokładną kontrolę, 

wykluczającą możliwość skażenia środowiska”. 

Stan zaawansowania prac 

Docelowo laguny będą terenem zielonym, ukształtowanym w regularną 

bryłę z lekko pagórkowatym wyniesieniem w części środkowej 

i skarpami, których spadki umożliwią swobodny spływ wód opadowych 

i roztopowych z powierzchni składowiska. Będą stanowić 

rodzaj zielonej bariery pomiędzy oczyszczalnią ścieków a osiedlami 

mieszkaniowymi na południu Krakowa. 

Zanim uzyska się taki efekt, laguny należy zagęścić i ustabilizować 

przy pomocy różnego rodzaju ziemi. Jej łączną objętość szacuje się 

na ok. 900 tys. m 3 , choć początkowo wydawało się, że wystarczy jej 

mniej. Cały teren lagun podzielono na segmenty o powierzchni ok.

40 x 40 m, które są zabudowywane warstwami zgodnie z projektem. 

Najpierw układana jest warstwa stabilizacyjna, uniemożliwiająca przemieszczanie 

istniejących osadów. Na nią nakładane są kolejne warstwy 

gruntowe. Technologia przewiduje, że miąższość ubijanej warstwy, 

w zależności od rodzaju podłoża, wynosi od 30 do 40 cm. Z każdej 

zagęszczonej i zestabilizowanej warstwy pobierana jest próbka, a inżynier 

kontraktu ocenia stopień zagęszczenia i, jeśli jest prawidłowy, 

dokonuje odbioru. Wówczas można przystąpić do wbudowywania 

kolejnej warstwy rekultywacyjnej. Jeśli badanie zagęszczalności da 

wynik negatywny, warstwę rozbiera się i zabudowuje od nowa, gdyż 

nie można jej już dogęścić. 

Kolejnym elementem jest budowa systemu odgazowującego. Polega 

na wykonaniu drenażu ze żwiru w postaci poprzecznych i podłużnych 

rowów o szerokości 1 m w rozstawie co 20 m. W kanałach drenażowych 

układane są rury perforowane do zbierania gazu powstającego 

w wyniku procesu fermentacji metanowej osadów ściekowych. Ilości 

powstającego gazu są na tyle niewielkie, że nie ma ekonomicznego 

uzasadnienia dla budowy instalacji do jego gospodarczego wykorzystania. 

Przykry zapach biogazu zlikwiduje biofi ltr, usytuowany przed 

tzw. wyrzutnią gazu. 

W końcowej fazie prac uszczelniających cała powierzchnia lagun 

zostanie przykryta przesłoną z geomembrany gładkiej PEHD o grubości 

1,5 mm. Zostanie zakotwiona w obwałowaniu zewnętrznym 

lagun. Jej łączna powierzchnia wyniesie 192 815 m 2 . Ostatnim etapem 

będzie rozścielenie na przesłonie z geomembrany 40-centymetowej 

warstwy ziemi glebotwórczej, a następnie 10-centymetrowej warstwy 

humusu, którą w okresie wegetacyjnym obsieje się trawą i roślinami 

motylkowymi. 

„Laguna nr 1 jest ustabilizowana, doprowadzona do rzędnych projektowych, 

obecnie wykonywany jest drenaż odgazowujący – opisuje 

stan zaawansowania robót inż. Zbigniew Franczak, dyrektor spółki 

HYDRO SOLID. – Jest też kładziona geomembrana, a na niej warstwa 

ziemi glebotwórczej. W niedługim czasie przykryjemy ją cienką 

warstwą humusu i przystąpimy do prac agrotechnicznych. Laguna 

nr 2 jest w całości ustabilizowana, kładziemy ostatnie dwie warstwy 

podbudowy pod geomembranę. Na podobnym etapie prac znajduje się 

laguna nr 3. Budowa obwałowań została zakończona w 98%, pozostał 

jedynie fragment w części północno-wschodniej. Do końca 2009 r. 

planujemy zakończyć prace uszczelniające i agrotechniczne. Być może 

jeden element uprawy wykonamy na wiosnę, ale to w ramach robót 

zakańczających”. 

Dyrektor Franczak wyjaśnia, dlaczego dopiero podczas stabilizowania 

terenu okazało się, że potrzebne będą większe ilości materiału 

niż przewidywano: – „Ze względu na charakter i dostępność lagun, 

które były fragmentarycznie zalane wodą, nie można było dokonać 

precyzyjnego pomiaru. Od rozpoczęcia robót pompy pracowały non 

stop, a odpompowaną zawartość transportowaliśmy beczkowozami 

do oczyszczalni. Na lagunie nr 3 przez długi czas było utrzymywane 

stanowisko pompowe. Potem studnię odsączającą przenieśliśmy na 

północny fragment tej laguny, gdyż to właśnie ona oraz część laguny nr 

2 były najbardziej nawodnione. Dopiero po odwodnieniu tego terenu 

mogliśmy stwierdzić, że założone ilości ziemi i materiału inertnego są 

niewystarczające. Największe problemy mamy jednak z uzyskaniem 

ziemi glebotwórczej i humusowej na ostatnią, wierzchnią warstwę, 

ale na bieżąco sobie z tym radzimy”. 

Geomembrana jest układana w rolach o szerokości 9 m i zgrzewana 

za pomocą specjalnych urządzeń. Podobnie jak w przypadku innych 

elementów, każdy zgrzew jest poddawany procedurze odbioru przez 

inżyniera kontraktu. Wykonana jest z PEHD i posiada specyfi czne parametry 

fi zykochemiczne, jak np. odporność na substancje chemiczne 

w granicach od 4 do 10 pH, odporność na promienie UV. 

Hydrotechnika Kraj 

Wykonawca zakupuje ją w Niemczech, gdzie jest produkowana 

w amerykańskiej fi rmie GSI, ponieważ tamtejsi wytwórcy stosują 

technologię produkcji zapewniającą stałą grubość. Zapewnienie stałej 

grubości gwarantuje system monitorowania całego procesu produkcji, 

w ramach którego grubość sprawdzana jest w trakcie wytwarzania na 

całej szerokości rolki. 

Dziennie można położyć ok. 5 tys. m 2 geomembrany, co oznacza, 

że cały cykl mógłby trwać ok. 40 dni. Jednak ze względu na pogodę 

i różnorodność osadu, nie jest możliwe przygotowanie frontu pracy 

w takim stopniu, aby wykonać zgrzewy w jednym cyklu. „Roboty są 

prowadzone w pewnym ciągu technologicznym, warstwy rekultywacyjne 

są pojedynczo odbierane, nawet warunki pogodowe mogą 

przeszkodzić w wykonaniu prób laboratoryjnych – kontynuuje dyr. 

Franczak. – Zwłaszcza ostatnia warstwa wymaga precyzyjnej niwelacji, 

specjalnego profi lowania i specjalnych odbiorów po to, aby 

geomembrana nie przerwała się z powodu np. wystających elementów 

i kamieni. Podłoże musi być oczyszczone ze wszystkich nieczystości, 

stać się gładkie”. 

Pogoda ma istotny wpływ na tempo prac. „Obfi te opady śniegu minionej 

zimy i nagłe roztopy unieruchamiały roboty nawet na tydzień. 

Nie było możliwości wjechania w teren i jeśli akurat wykonywaliśmy 

prace stabilizacyjne, to można było chociaż transportować materiał. 

Ale np. przy lagunie nr 1, gdzie kładliśmy ostatnie warstwy, w zimie 

praktycznie nie byliśmy w stanie wykonywać żadnych działań, oprócz 

fragmentu drenażu. Prowadziliśmy więc prace przygotowawcze, m.in. 

zwieźliśmy kruszywo i ziemię humusową, chcąc uniknąć transportów, 

które potem mogłyby kolidować ze zgrzewaniem geomembrany lub 

układaniem drenażu – relacjonuje szef HYDRO SOLID. – Do wykonania 

zostały jeszcze rowy opaskowe oraz dokończenie drenażu. 

Przewiduję, że do końca 2009 r. zakończymy roboty, zaś prace uprawowe 

będą wykonane na wiosnę”. 

Sukces projektu oczyszczalni 

„Profesjonalizm wykonawcy i inżyniera kontraktu sprawia, że ta 

inwestycja jest dobrze prowadzona i z punktu widzenia zamawiającego 

nie nastręcza tak wielu problemów, jak inne o podobnym budżecie. 

Projekt techniczny był dobrze opracowany, wykonawca zadając pytania, 

doprecyzował szczegóły kilku kwestii projektowych, w rezultacie 

czego projektant skorygował niektóre elementy – informuje Grzegorz 

Wojas. – Co dwa tygodnie odbywamy spotkania dotyczące tej budowy, 

a co tydzień jesteśmy na lagunach ze względu na inne kontrakty, 

więc za każdym razem prowadzimy również nadzór i nad tą budową. 

Wykonawca prowadzi roboty w sposób bardzo dobrze zorganizowany 

i na odpowiednim poziomie”. 

Wszystko wskazuje więc na to, że rekultywacja płaszowskich lagun 

osadowych będzie kolejnym udanym przedsięwzięciem Wodociągów 

Krakowskich. Już obecnie fi rma ma powody do zadowolenia – w ciągu 

dwuletniego okresu reklamacyjnego oczyszczalni, który zakończy 

się w październiku br., stwierdzono zaledwie 440 usterki, z czego 

poważniejszych zaledwie ok. 40. „Trzeba przyznać, że oczyszczalnia 

została zrealizowana na bardzo wysokim poziomie jakościowym, jeśli 

chodzi o zabudowę urządzeń i prace budowlane. Przy kilku tysiącach 

elementów, które składają się na obiekt, statystyczny wynik 440 wad 

jest bardzo niewielki – mówi kierownik projektu i dodaje: – Dobrze, 

że zdecydowaliśmy się na tę inwestycję kilka lat temu, dziś nie byłoby 

to możliwe w tej cenie”. 

Zdjęcia: MPWiK SA w Krakowie 



Wydarzenie AUTOSTRADA-POLSKA 

Program budowy autostrad nabierze wreszcie 

właściwego tempa? 

� Anna Siedlecka, 


Co piąta złotówka wydana na infrastrukturę drogową wraca do budżetu. Budowa dróg to dobry interes nie tylko dla wykonawców i fi rm 

z branży drogownictwa, ale także dla państwa – powiedział minister infrastruktury Cezary Grabarczyk 12 maja br. w Kielcach, podczas 

uroczystości otwarcia XV Międzynarodowych Targów Budownictwa Drogowego AUTOSTRADA-POLSKA. 

„Budową infrastruktury drogowej powinni 

zajmować się optymiści, dlatego 

cieszę się, że tak wielu optymistów przyjechało 

dziś do Kielc” – dodał minister. 

W otwarciu targów uczestniczył także 

wiceminister infrastruktury Radosław 

Stępień oraz generalny dyrektor dróg 

krajowych i autostrad Lech Witecki. 

„Obecnie w trakcie postępowania 

znajduje się ponad 40 przetargów na 

budowę 800 km autostrad, dróg ekspresowych 

i obwodnic. Do ogłoszenia 

w tym roku przygotowane są przetargi, 

dzięki którym zostanie zbudowane kolejne 

800 km dróg – powiedział minister 

Grabarczyk. – Polska już dziś jest 

największym placem budowy w Unii 

Europejskiej”. 

Europejskie, azjatyckie i amerykańskie 

fi rmy, największe koncerny 

w branży drogowej i pojazdów specjalistycznych, 

spotkały się na jedynej tego 

28 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec – Sierpień 2009 

typu w Europie i trzeciej pod względem 

zajmowanej powierzchni wystawie 

w Polsce. XV Międzynarodowe Targi 

Budownictwa Drogowego AUTO- 

STRADA-POLSKA zgromadziły ponad 

800 fi rm z 25 krajów. Zaprezentowano 

co najmniej 2 tys. maszyn i urządzeń, 

od drobnego sprzętu począwszy, a na 

najwyższych „żurawiach” skończywszy. 

Na AUTOSTRADZIE-POLSKA swoje 

produkty pokazały wszystkie znaczące 

światowe marki, koncerny i organizacje, 

słowem wszyscy, którzy liczą na to, 

że program budowy autostrad w kraju 

nabierze wreszcie właściwego tempa. 

Czterodniową kielecką imprezę AU- 

TOSTRADA-POLSKA obejrzało 15 tys. 

zwiedzających. 

„Każdy, kto w jakikolwiek sposób 

chce zaistnieć w branży budowy dróg, 

prezentuje się podczas naszej wystawy 

– powiedział prezes zarządu Targów 

Kielce Andrzej Mochoń. – Podobnie jak 

przed rokiem, tak i tym razem mamy już 

rezerwację jednej czwartej powierzchni 

i 8 tys. m 2 na rok 2010. Nasz ośrodek niestety 

nie jest w stanie pomieścić wszystkich 

chętnych. Zainteresowanie branżą 

i targami dla tego sektora jest olbrzymie. 

Dlatego podejmujemy inwestycje 

i już w niedalekiej przyszłości należy 

się spodziewać, że takie imprezy, jak 

AUTOSTRADA-POLSKA pomieszczą 

wszystkich zainteresowanych”. 

Na targach AUTOSTRADA-POLSKA 

swoją ofertę przedstawiły największe 

fi rmy związane z budownictwem drogowym, 

inżynierią ruchu oraz bezpieczeństwem 

drogowym. Zaprezentowane 

zostały ciężkie maszyny i sprzęt budowlany, 

materiały i surowce do budowy 

dróg, urządzenia i farby do znakowania 

oraz elementy infrastruktury związane 

z eksploatacją dróg i autostrad.

Jak co roku targom towarzyszył bogaty 

program konferencji naukowotechnicznych, 

seminariów i prezentacji 

fi rm. Pierwszego dnia targów, 12 maja, 

odbyła się zorganizowana przez Instytut 

Badawczy Dróg i Mostów konferencja 

Nowoczesne systemy ochrony antykorozyjnej 

obiektów mostowych. Jej celem była 

prezentacja rozwiązań technologicznych 

i materiałowych z zakresu zabezpieczania 

antykorozyjnego betonowych i stalowych 

obiektów mostowych. Następnego dnia 

odbyła się dyskusja na temat oświetlenia, 

znakowań optycznych dróg i ich 

sygnalizacji. Trzeciego dnia, który był 

poświęcony Generalnej Dyrekcji Dróg 

Krajowych i Autostrad, przybliżona została 

historia tej instytucji podczas konferencji 

techniczno-historycznej w 190. 

rocznicę powstania Generalnej Dyrekcji 

Dróg i Mostów Aby mierzyć drogę przyszłą 

– trzeba wiedzieć skąd się wyszło. Stałą 

atrakcją były pokazy dynamiczne ciężkich 

maszyn do budowy dróg, prezentowane 

na specjalnym terenie pokazowym. 

Międzynarodowe Targi Budownictwa 

Drogowego AUTOSTRADA-POLSKA 

są największą imprezą targową sektora 

drogownictwa w Polsce i jedną z największych 

w Europie. O prestiżu targów 

świadczą prezentujące się fi rmy. W tym 

roku nie zabrakło żadnej liczącej się 

w branży. Wystawcy przybyli z Austrii, 

Belgii, Białorusi, Chin, Czech, Danii, 

Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, 

Japonii, Korei, Luksemburga, Niemiec, 

Rosji, Słowacji, Szwajcarii, Szwecji, 

Turcji, Ukrainy, USA i z Polski. 

Targom AUTOSTRADA-POLSKA 

towarzyszyły V Międzynarodowe Targi 

R E K L A M A 

AUTOSTRADA-POLSKA Wydarzenie 

Infrastruktury TRAFFIC-EXPO. Zakres 

tematyczny targów TRAFFIC-EXPO 

obejmuje infrastrukturę dla transportu 

drogowego, kolejowego, lotniczego i wodnego, 

utrzymanie istniejącej sieci komunikacyjnej, 

zarządzanie ruchem, systemy 

bezpieczeństwa oraz technologie i osprzęt 

infrastrukturalny. 

W tym samym terminie odbywały się 

także XI Międzynarodowe Targi Maszyn 

Budowlanych i Pojazdów Specjalistycznych 

MASZBUD, na których oferty zaprezentowali 

producenci i dilerzy maszyn 

budowlanych, wykonawcy sprzętu 

pomocniczego do robót ziemnych oraz 

urządzeń dźwigowych, koparek i ładowarek. 

��

Wydarzenie Technologia i Infrastruktura Lotnisk 

Targi wysokich lotów 

� Krzysztof Sikora, 


W dniach 12–15 maja odbyła się międzynarodowa specjalistyczna wystawa zorganizowana przez Targi Kielce – III Targi Technologia i Infrastruktura 

Lotnisk (TIL). Zaprezentowano najnowsze wyposażenie dla lotnisk i linii lotniczych, niezbędne na szybko rozwijającym się rynku 

polskim i światowym, m.in. samoloty, sprzęt i technologie odladzania maszyn oraz hangary lotniskowe. Pokazany został również projekt 

portu lotniczego w Kielcach. 

Instytucjami wspierającymi III Targi Technologia 

i Infrastruktura Lotnisk byli: Urząd 

Lotnictwa Cywilnego, Krajowa Rada Lotnictwa, 

Stowarzyszenie Inżynierów i Techników 

Komunikacji RP Oddział w Warszawie, 

Stowarzyszenie Twórców Aeronautyki i Jej 

Rozwoju. Głównym sponsorem konferencji 

został Port Lotniczy im. Fryderyka Chopina 

w Warszawie. 

Na stoiskach fi rm ze Szwajcarii, Czech, 

Litwy i Polski zobaczyć można było przede 

wszystkim systemy techniczne niezbędne 

do prawidłowego funkcjonowania lotniska, 

wyposażenie wnętrz terminali, urządzenia 

wspomagania naziemnego oraz wszystko, 

co związane jest z projektowaniem, komunikacją, 

zabezpieczeniami oraz usługami 

zewnętrznymi. W kieleckich halach targowych 

znaleźć można było również pojazdy 

wykorzystywane na lotniskach: dźwigi, pojazdy 

specjalne i służące do przewozu pasażerów, 

cysterny samochodowe, a nawet 

wózki widłowe. 

Uczestnikami wystawy, jak co roku, były 

instytucje rządowe odpowiedzialne za rozwój 

transportu lotniczego i infrastruktury 

lotniskowej, zarządy portów lotniczych, 

samorządy zainteresowane powstaniem 

lub rozwojem portu lotniczego, przedstawiciele 

linii lotniczych, przedstawiciele aeroklubów, 

fi rmy konsultingowe i prawnicze 

branży transportowej, banki, fi rmy ubezpieczeniowe, 

organizacje branżowe oraz wiele 


innych fi rm z kraju i zagranicy, oferujących 

produkty i usługi dla lotnictwa. 

Targom towarzyszyła konferencja Nowe 

wyzwania w rozwoju transportu lotniczego, 

której współorganizatorami byli: Urząd Lotnictwa 

Cywilnego Polska, Agencja Żeglugi 

Powietrznej, Przedsiębiorstwo Państwowe 

„Porty Lotnicze”, Krajowa Rada Lotnictwa, 

Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji 

RP Oddział w Warszawie oraz 

Sekcja Lotnicza Stowarzyszenie Twórców Aeronautyki 

i Jej Rozwoju. To już trzecia konferencja 

o tematyce lotniczej, organizowana 

w ramach targów TIL. Była ona poświęcona 

aktualnym zagadnieniom związanym z rozwojem 

lotnisk w Polsce na tle bieżącej oceny 

ich stanu oraz najnowszych prognoz rozwoju 

przewozów pasażerskich i towarowych, 

rzutujących na potrzeby w zakresie przepustowości 

lotnisk i przestrzeni powietrznej, 

uwzględniając również krótkoterminowe 

wzrosty tych potrzeb. Transport lotniczy, 

w tym lotniska, zwłaszcza regionalne, oraz 

systemy i służby kierowania i zarządzania 

ruchem lotniczym w Polsce, a także w krajach 

sąsiedzkich, analizowane były z punktu 

widzenia ich znaczenia dla rozwoju społecznego 

i gospodarczego kraju, jak i poszczególnych 

regionów. Jednym z przykładów był 

projekt lotniska w Kielcach. W konferencji 

udział wzięło 60 osób. 

Lotnicze Zakłady Produkcyjno-Naprawcze 

AERO-KROS z Krosna zaprezentowały 

ultralekki samolot MP-02 „Czajka”, który 

premierę rynkową miał w kwietniu 2009 r. 

na targach AERO Friedrichshafen. Masa 

pustego samolotu wynosi jedynie 268 kg, 

a jego maksymalna prędkość dochodzi do 

270 km/h. Rozpoczęcie dostaw samolotu 

MP-02 „Czajka” planowane jest na 2. kwartał 

2009 r. Prognozowana cena w wersji standard 

to 59 tys. euro. Ponadto producent maszyny 

zapewnia szkolenia zarówno dla mechaników, 

jak i pilotów samolotów ultralekkich. 

Na stoisku fi rmy Tampotex można było 

obejrzeć fragment hangaru samolotowego. 

Wystawiane na targach przez Hupro Polska 

hale i hangary mają szerokość od 9 do 

36 m. Ich system produkcji umożliwia demontaż 

i montaż hal stalowych przy zmianie 

lokalizacji obiektu. 

UAB STEGA z Litwy przedstawił najnowocześniejszy 

sprzęt do odladzania samolotów. 

��

Krakow Bridge 2009 Wydarzenie 

Krakow Bridge 2009 

Ogólnopolski Studencki Konkurs Budowy Mostów 

� dr inż. Marek Pańtak, 

Politechnika Krakowska, Katedra Budowy Mostów i Tuneli 

W dniach 23 i 24 kwietnia br. odbył się Ogólnopolski Studencki Konkursu Budowy Mostów Krakow Bridge 2009, zorganizowany przez Koło Naukowe 

Konstrukcji Mostowych działające przy Katedrze Budowy Mostów i Tuneli Politechniki Krakowskiej oraz Związek Mostowców Rzeczypospolitej 

Polskiej (ZMRP) Oddział Małopolski. Cennego wsparcia udzieliły organizatorom liczne fi rmy działające w branży drogowo-mostowej oraz patroni 

medialni, wśród których obecne było Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne, promujące konkurs od początku jego organizowania. 

Zadanie konkursowe polegało na zbudowaniu 

modeli mostów z drewna balsa 

o rozpiętości przęsła 50 cm, o dowolnym 

układzie konstrukcyjnym dostosowanym 

do sposobu obciążania modelu oraz wymiarów 

maszyny wytrzymałościowej. 

W imprezie wzięło udział 28 trzyosobowych 

drużyn z uczelni technicznych z całego 

kraju. Wykonane modele ocenione 

zostały pod kątem parametrów wytrzymałościowych 

(wskaźnik wytrzymałości 

w = F/Q, F – siła przeniesiona przez model 

[N], Q – ciężar modelu [N]) oraz estetyki. 

Największą liczbę punktów zdobywały modele 

o najmniejszym ciężarze, przenoszące 

największe obciążenia. Badania wytrzymałościowe 

modeli przeprowadzone zostały na 

maszynie wytrzymałościowej dostarczonej 

przez dystrybutora maszyn i urządzeń do 

badań materiałów – fi rmę Zwick Polska- 

Service. 

Ostatecznie największą liczbę punktów 

(1093,56) zdobyła drużyna „Mosteor” z Politechniki 

Krakowskiej. Model drużyny 

„Mosteor” przeniósł obciążenie 215 kg 

i odznaczał się najmniejszym ciężarem 

własnym (61,5 g), co zapewniło drużynie 

zwycięstwo. Drugie miejsce (1000,3 pkt) 

zajęła drużyna „Drzazga Team” z Politechniki 

Warszawskiej. Konstrukcja wykonana 

przez tę drużynę, ważąca 165 g, przeniosła 

obciążenie 505 kg. Było to największe obciążenie 

przeniesione przez model wykonany 

podczas konkursu. Z racji wyższego 

ciężaru modelu drużynie zbrakło jednak 

kilku punktów do zwycięstwa. Miejsce trzecie 

zajęła drużyna „Mosty Kraków” z Politechniki 

Krakowskiej – 896,3 punktów, 

174 kg, 64,9 g. 

W konkursie przyznano również wyróżnienia 

za estetykę. W tej kategorii wyniki 

przedstawiają się następująco: pierwsze 

miejsce – „Pełne sprężenie” z Politechniki 

Wrocławskiej, drugie miejsce – „PKS-takich 

dwóch jak nas trzech” z Politechniki 

Łódzkiej, trzecie miejsce – „Riki Tiki Trzy 

Wsporniki” z Politechniki Poznańskiej. 

Członkowie zwycięskiej drużyny, poza 

cenną nagrodą ufundowaną przez fi rmę 

Mota-Engil Polska (notebooki HP Mini- 

Note) oraz upominkami od fi rmy Budimex 

SA, otrzymali również puchar ufundowany 

przez małopolski oddział ZMRP. Puchar 

zaopatrzony w tabliczkę upamiętniającą nazwę 

zwycięskiej uczelni oraz rok organizacji 

konkursu, przekazywany będzie zwycięzcom 

kolejnych edycji. Za zajęcie drugiego 

miejsca drużyna „Drzazga Team” została 

nagrodzona zaproszeniem na atrakcyjne 

warsztaty szkoleniowe (wykorzystanie pa- 

kietu programów autodesk w budownictwie), 

ufundowanym przez fi rmę Robobat 

Polska Sp. z o.o. Cenną nagrodę w postaci 

rocznej prenumeraty czasopisma „Nowoczesne 

Budownictwo Inżynieryjne” ufundował 

jego wydawca – patron medialny 

konkursu – Wydawnictwo Nowoczesne 

Budownictwo Inżynieryjne. Wszyscy 

uczestnicy rywalizacji, na pamiątkę udziału 

w konkursie, otrzymali upominki (kaski 

i okulary ochronne) ufundowane przez 

fi rmę 3M Poland Sp. z o.o. 

Dla wszystkich uczestników konkurs był 

doskonałą okazją do pogłębienia wiedzy 

z zakresu mostownictwa oraz zdobycia 

pierwszych doświadczeń projektowych. 

W trakcie trwania imprezy poza wykonywaniem 

modeli równie ważna okazała się 

dobra zabawa. Zapewniło to wspaniałą i niepowtarzalną 

atmosferę w salach konkursowych. 

Organizatorom konkurs dostarczył 

pierwszych cennych doświadczeń, które 

pozwolą usprawnić jego kolejne edycje. 

Fotografi e prac konkursowych oraz wynik 

badań wytrzymałościowych dostępne 

są pod adresem: www.krakowbridge2009. 

pk.edu.pl oraz www.nbi.com.pl. 

�� 

Lipiec – Sierpień 2009 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 

31

Wydarzenie Zespolone konstrukcje mostowe 

Jubileusz 70-lecia urodzin 

Kazimierza Flagi 

� dr inż. Bogusław Jarek, 

przewodniczący Komitetu Organizacyjnego konferencji Zespolone konstrukcje mostowe 

Katedra Budowy Mostów i Tuneli Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Krakowskiej wraz z Komisją Budownictwa Oddziału Krakowskiego 

PAN oraz Oddziałem Małopolskim Związku Mostowców Rzeczpospolitej Polskiej zorganizowała w dniach 13–15 maja 2009 r. konferencję 

naukowo-techniczną Zespolone konstrukcje mostowe. Podczas konferencji została uczczona działalność naukowa i zawodowa oraz organizacyjna 

prof. dr. hab. inż. Kazimierza Flagi z okazji 70-lecia urodzin. 

Konferencja rozpoczęła się uroczystą 

sesją jubileuszową zorganizowaną 

13 maja 2009 r. w sali głównej Opery 

Krakowskiej. Sesję tę poprowadził 

przewodniczący Komisji Budownictwa 

Oddziału Krakowskiego PAN prof. dr 

hab. inż. Janusz Kawecki. Uroczystość 

zainaugurował kwartet smyczkowy 

AQuartet aranżacją muzyczną walca 

Fale Amuru, ulubioną melodią jubilata. 

Po występie kwartetu sylwetkę jubilata 

przybliżył przewodniczący KILiW PAN, 

a zarazem przewodniczący Komitetu 

Naukowego konferencji prof. dr hab. 

inż. Wojciech Radomski, rozpoczynając 

swe wystąpienie słowami: „Prześwietna 

uczelnia prastarego i królewskiego miasta, 

Politechnika Krakowska, a wraz 

z nią cała społeczność akademicka i budowlana 

naszego kraju obchodzi dziś 

szczególną uroczystość – 70-lecie urodzin 

pana prof. dr hab. inż. Kazimierza 

Flagi, osoby niezwykłej, powszechnie 

szanowanej, podziwianej i – co równie 

ważne – powszechnie lubianej”. 

W dalszej części uroczystości, adresy 

gratulacyjne i podziękowania prze- 


kazali profesorowi Fladze JM Rektor 

Politechniki Krakowskiej prof. dr hab. 

inż. Kazimierz Furtak, przewodniczący 

Związku Mostowców RP, dziekan Wydziału 

Inżynierii Lądowej dr hab. inż. 

Tadeusz Tatara, prof. PK oraz prof. dr 

hab. Franciszek Ziejka, były przewodniczący 

Kolegium Rektorów Szkół Wyższych 

Krakowa. Doniosłym punktem 

sesji jubileuszowej było wręczenie prof. 

Kazimierzowi Fladze Złotego Medalu 

„Za zasługi dla obronności kraju” – 

odznaczenia wojskowego nadawanego 

przez Ministra Obrony Narodowej. 

Medal wręczył gen. dywizji Edward 

Gruszka, dowódca II Korpusu Zmechanizowanego. 

Druga część uroczystości odbyła 

się na antresoli Opery, gdzie profesor 

Flaga przyjmował gratulacje, życzenia 

i kwiaty m.in. od przedstawicieli władz 

miasta Krakowa: prof. dr. hab. inż. Wiesława 

Starowicza, wiceprezydenta Krakowa, 

a także od prof. dr .hab. inż. Jana 

Kmity, nestora polskich mostowców, 

Zygmunta Patera, przedstawiciela wykonawstwa 

mostowego, Andrzeja Topo- 

lewicza, przedstawiciela projektowania 

mostowego, prof. Cezarego Madryasa, 

przedstawiciela uczelni technicznych, 

Andrzeja Balcerka, przedstawiciela Stowarzyszenia 

Producentów Cementu, 

Tadeusza Rysia, marszałka Bractwa 

Kurkowego. 

W części jubileuszowej udział wzięło 

ok. 500 zaproszonych gości z kraju 

i zagranicy, ze środowisk naukowych, 

technicznych oraz różnych organizacji 

i stowarzyszeń. 

Przez kolejne dwa dni w sali balowej 

Hotelu Europejskiego odbywała się 

merytoryczna część konferencji, podzielona 

na pięć sesji problemowych: 

Badania, Utrzymanie i wzmacnianie, 

Projektowanie i dwie sesje dotyczące 

Teorii konstrukcji zespolonych. Spośród 

zgłoszonych 51 referatów do wygłoszenia 

zakwalifi kowano 48 referatów, 

a wygłoszono 38. Po każdym z nich odbywała 

się, często burzliwa, dyskusja 

merytoryczna. 

��

Wydarzenie Awarie budowlane 

Jak uniknąć awarii i katastrof budowlanych 

� dr inż. Maria Kaszyńska, 

przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego konferencji Awarie budowlane 

W dniach 26–29 maja 2009 r. odbyła się w Międzyzdrojach XXIV Konferencja Naukowo-Techniczna Awarie budowlane. Tematyką awarii i 

katastrof budowlanych od ponad 30 lat zajmuje się Wydział Budownictwa i Architektury Politechniki Szczecińskiej. W latach 1974–1993 

zorganizowano 14 sympozjów dotyczących przyczyn awarii oraz sposobów im zapobiegania, a od 1994 r. odbyło się dziewięć konferencji 

naukowo-technicznych pod nazwą Awarie budowlane, które zostały objęte honorowym patronatem Komitetu Inżynierii Lądowej i Wodnej 

PAN i Komitetu Nauki PZITB. 

Tegoroczne spotkanie to już 10. edycja 

tej konferencji, a zarazem pierwsza zorganizowana 

przez Wydział Budownictwa 

i Architektury Zachodniopomorskiego 

Uniwersytetu Technologicznego, powstałego 

1 stycznia 2009 r. w wyniku połączenia Politechniki 

Szczecińskiej i Akademii Rolniczej 

w Szczecinie. Konferencję współorganizował 

Szczeciński Oddział Polskiego Związku Inżynierów 

i Techników Budownictwa, dlatego 

też w tym roku została ona włączona w cykl 

obchodów jubileuszu 75-lecia PZITB. 

Patronat nad konferencją objęło Ministerstwo 

Infrastruktury, Główny Urząd Nadzoru 

Budowlanego, Polska Izba Inżynierów Budownictwa, 

Wojewoda i Marszałek Województwa 

Zachodniopomorskiego oraz Prezydent 

Miasta Szczecina. Współorganizatorami 

konferencji był Polski Związek Inżynierów 

i Techników Budownictwa oraz Instytut 

Techniki Budowlanej w Warszawie. 

Komitet Organizacyjny konferencji pracował 

pod przewodnictwem dr inż. Marii 

Kaszyńskiej. W skład Komitetu Naukowego 

weszli profesorowie: Andrzej Ajdukiewicz, 

Lesław Brunarski, Lech Czarnecki, Krzysztof 

Dyduch, Józef Głomb, Tadeusz Godycki- 

Ćwirko, Maciej Gryczmański, Zbigniew Janowski, 

Stanisław Kajfasz, Jerzy Kaszyński 

(sekretarz), Janusz Kawecki, Włodzimierz 

Kiernożycki (wiceprzewodniczący), Piotr 


Klemm, Ryszard Kowalczyk z Portugalii, 

Andrzej Łapko, Cezary Madryas, Zygmunt 

Meyer, Zbigniew Mielczarek, Zbigniew Młynarek, 

Piotr Moncarz z USA, Piotr Noakowski 

z Düsseldorfu, Andrzej S. Nowak z USA, 

Adam Podhorecki, Wojciech Radomski, Kazimierz 

Rykaluk, Jacek Śliwiński, Marian 

Tracz, Wojciech Włodarczyk, Wojciech 

Wolski, Witold Wołowicki, Lech Wysokiński 

i Jerzy Ziółko; przewodniczył prof. Kazimierz 

Flaga z Politechniki Krakowskiej. 

Otwarcie konferencji poprzedziło wyjazdowe 

posiedzenie Sekcji Geotechniki 

i Infrastruktury Podziemnej KILiW PAN, 

połączone z XVII seminarium z cyklu Regionalne 

Problemy Ochrony Środowiska, zorganizowanym 

przez Katedrę Geotechniki ZUT. 

Wykład otwierający posiedzenie Sekcji wygłosił 

prof. Ivan Vaniček, przedstawiając stan 

geotechniki w Czechach. Po zakończeniu 

posiedzenia Sekcji odbyła się bardzo interesująca 

prezentacja fi rmy Aarsleff , dotycząca 

projektowania i wykonawstwa pali prefabrykowanych, 

a następnie uczestnicy konferencji 

zostali zaproszeni na koktajl powitalny. 

Otwarcie konferencji odbyło się 26 maja, 

tradycyjnie w Międzynarodowym Domu 

Kultury w Międzyzdrojach. Otwarcia dokonała 

przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego 

dr inż. Maria Kaszyńska, a później 

głos zabrali zasiadający w prezydium przed- 

stawiciele współorganizatorów konferencji: 

prof. Wojciech Radomski – przewodniczący 

KILiW PAN i wiceprzewodniczący Polskiej 

Izby Inżynierów Budownictwa, prof. Andrzej 

Ajdukiewicz – przewodniczący KN PZITB, 

Wiktor Piwkowski – przewodniczący PZITB, 

Marek Kaproń – dyrektor ITB w Warszawie, 

prof. Kazimierz Flaga – przewodniczący Komitetu 

Naukowego Konferencji, prof. Włodzimierz 

Kiernożycki – rektor Zachodniopomorskiego 

Uniwersytetu Technologicznego 

w Szczecinie. Po wystąpieniach organizatorów 

głos zabrali goście honorowi konferencji: 

minister Olgierd Dziekoński – podsekretarz 

stanu w Ministerstwie Infrastruktury oraz 

wicemarszałek województwa zachodniopomorskiego 

Wojciech Drożdż. 

Po przerwie odbyła się sesja plenarna, 

której współprzewodniczyli prof. Wojciech 

Radomski, dyrektor ITB Marek Kaproń 

i prezes PZITB Wiktor Piwkowski. W sesji 

przedstawiono pięć referatów zamówionych 

przez organizatorów. Pierwszy referat wygłosił 

Robert Dziwiński, główny inspektor 

nadzoru budowlanego, który nawiązując do 

tragicznego pożaru w Kamieniu Pomorskim 

przedstawił ocenę stanu technicznego hoteli 

socjalnych w Polsce. Referat dotyczący 

nowoczesnego zarządzania projektem budowlanym 

zaprezentował prof. Piotr Moncarz 

z USA, a doc. Stanisław M. Wierzbicki

omówił nową formułę przepisów technicznobudowlanych 

dla budynków. Były prezydent 

FIB prof. Joost Walraven z Delft University 

przedstawił bardzo interesujący referat pod 

prowokacyjnym tytułem Why structures fail? 

(Dlaczego konstrukcje ulegają awariom?). 

Po przerwie odbyły się dwie sesje geotechniki. 

W sesji I, prowadzonej przez profesorów 

Macieja Gryczmańskiego, Zbigniewa Sikorę 

i Bohdana Zadrogę, referat problemowy Podłoże 

gruntowe a awaria budowlana wygłosił 

prof. Zbigniew Młynarek. Na zakończenie 

sesji odbyła się prezentacja fi rmy PERI Polska, 

głównego sponsora konferencji. W sesji 

II, prowadzonej przez profesorów Eugeniusza 

Dembickiego, Zygmunta Meyera i Cezarego 

Madryasa, referat problemowy Zagrożenia 

i zabezpieczenia słupów elektroenergetycznych 

linii przesyłowych w warunkach deformacji 

podłoża zaprezentowali prof. Andrzej 

Ajdukiewicz i dr. inż. Leszek Szojda. Łącznie 

w obu sesjach geotechnicznych przedyskutowano 

18 referatów. 

Drugi dzień obrad rozpoczęła sesja III 

Mosty, Drogi, Koleje, której przewodniczyli 

profesorowie Kazimierz Flaga, Andrzej S. 

Nowak i Marian Tracz. Na zamówienie 

organizatorów zostały opracowane dwa 

referaty problemowe, jeden dotyczący wykolejenia 

pociągów wynikających ze stanu 

nawierzchni i metod ich badań wygłosił prof. 

Henryk Bałuch z Wojskowej Akademii Technicznej, 

a drugi, dotyczący uszkodzeń, awarii 

i katastrof mostów kolejowych – prof. Jan 

Bień z Politechniki Wrocławskiej. 

Kolejne dwie sesje to Materiałowe aspekty 

awarii, uszkodzeń i napraw. W sesji pierwszej, 

której przewodniczyli profesorowie 

Lech Czarnecki, Janusz Mierzwa i Wiesława 

Nocuń-Wczelik, referat problemowy Wpływ 

wyrobów na bezpieczeństwo obiektów budowlanych 

wygłosiła Elżbieta Janiszewska-Kuropatwa 

– dyrektor departamentu w Głównym 

Urzędzie Nadzoru Budowlanego. Sesji 

drugiej przewodniczyli profesorowie Maria 

Polak, Janusz Szwabowski i Jacek Śliwiński. 

W obu sesjach przedyskutowano 14 referatów. 

Na zakończenie sesji materiałowych bardzo 

interesujący referat na temat efektywności 

sprężania taśmami kompozytowymi NEOXE 

wygłosił przedstawiciel fi rmy MEGACHE- 

MIE, generalnego sponsora konferencji. 

Trzeci dzień obrad rozpoczął się sesją VI 

Diagnostyka w ocenie bezpieczeństwa konstrukcji, 

pod przewodnictwem profesorów 

Lesława Brunarskiego, Adama Podhoreckiego 

i Tadeusza Tatary. Referat problemowy 

Stany graniczne: nośność czy użytkowalność? 

wygłosił prof. Andrzej S. Nowak z USA. 

W sesji przedstawiono dziewięć referatów. 

Następne dwie sesje to Budownictwo Ogólne, 

w których przedstawiono 17 referatów. 

W sesji, której przewodniczyli profesorowie 

Andrzej Brandt, Krzysztof Stypuła i doc. 

Stanisław Wierzbicki, referat problemowy 

Wybrane problemy dotyczące zabezpieczeń 

przeciwwilgociowych ścian w istniejących 

obiektach murowanych wygłosił prof. J. Hoła. 

Sesji drugiej przewodniczyli profesorowie 

Wiesław Buczkowski, Jerzy Hoła i Piotr 

Noakowski. Na zakończenie sesji referat na 

temat hydroizolacji SOPRO stosowanych 

w pomieszczeniach mokrych, basenach itp. 

przestawiła fi rma SOPRO Polska, główny 

sponsor konferencji. Po przerwie obiadowej 

odbyły się prezentacje fi rm MAPEI, CPJS 

R E K L A M A 

Awarie budowlane Wydarzenie 

i SCHOMBURG Polska, a jednocześnie 

posiedzenie Komitetu Naukowego konferencji. 

W ostatnim, czwartym dniu obrad odbyły 

się trzy sesje. Sesja IX Konstrukcje żelbetowe 

pod przewodnictwem profesorów Andrzeja 

Ajdukiewicza, Krystyny Nagrodzkiej-Godyckiej 

i Andrzeja Łapko, rozpoczęła się 

referatem problemowym Analiza obliczeniowa 

w ocenie stanu awaryjnego konstrukcji 

żelbetowych, wygłoszonym przez prof. 

Włodzimierza Starosolskiego. W Sesji X 

Konstrukcje Stalowe I prowadzonej przez 

profesorów Janusza Kaweckiego, Wojciecha 

Włodarczyka i Jerzego Ziółko, wygłoszono 

referat problemowy Aspekty budowlane 

katastrofy energetycznej w rejonie szczecińskim 

przygotowany przez doktorów Teresę 

i Wiesława Paczkowskich z Zachodniopomorskiego 

Uniwersytetu Szczecińskiego, 

omawiający bardzo szczegółowo katastrofę, 

jaka wydarzyła się w województwie zachodniopomorskim 

w kwietniu 2008 r. Sesję XI 

Konstrukcje Stalowe II poprowadzili profesorowie 

Antoni Biegus i Elżbieta Galewska- 

Urbańska. 

W konferencji udział wzięło 487 uczestników 

reprezentujących wyższe uczelnie 

i instytuty naukowe, fi rmy konsultingowe 

i wykonawstwo, nadzór budowlany, urzędy 

i administrację, biura projektowe i wydawnictwa. 

Z zagranicy było 20 osób, m.in. 

z USA – dziewięć osób, Japonii – trzy osoby, 

Czech – cztery osoby oraz po jednej osobie 

z Kanady, Holandii, Ukrainy i Niemiec. 

�� 


35

Kraj Infrastruktura 

36 

Wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę 

stadionu na Euro 2012 we Wrocławiu 



Na terenie budowy stadionu miejskiego we Wrocławiu odbyło się 5 czerwca wmurowanie kamienia węgielnego. W uroczystości wzięło 

udział ponad 300 osób: władze lokalne, politycy, biznesmeni oraz przedstawiciele wykonawcy – konsorcjum fi rm Mostostal Warszawa SA, 

J&P AVAX, Wrobis SA i MCD Sp. z o.o. 

W pierwszej części uroczystości zabrali głos przedstawiciele 

miasta i zaproszeni goście: prezydent Wrocławia Rafał Dutkiewicz, 

wicepremier Grzegorz Schetyna oraz minister sportu 

Mirosław Drzewiecki. W imieniu konsorcjum wystąpił prezes 

Mostostalu Warszawa Jarosław Popiołek, a także dyrektor J&P 

AVAX Tomasz Walczuk. 

Po przemówieniach nastąpił moment odczytania i podpisania 

aktu erekcyjnego. Zaszczyt ten przypadł prezydentowi Wrocławia 

oraz ministrowi sportu. Do szklanej skrzyni, obok aktu 

erekcyjnego, włożono monety bite w 2009 r., fl agę „Nie dla rasizmu”, 

piątkowe wydania gazet lokalnych, szalik klubowy Śląska 

Wrocław. Dodatkowo Grzegorz Schetyna w pojemniku umieścił 

piłkę z autografami graczy Śląska, Mirosław Drzewiecki reguły 

gry w piłkę nożną FIFA, a Tomasz Kuszczak, bramkarz Manchester 

United, piłkę, którą rozgrywane są mecze Ligi Mistrzów. 

Kamień oraz cała budowa została pobłogosławiona przez kard. 

Henryka Gulbinowicza oraz bp. Edwarda Janiaka. 

Pracownicy konsorcjum umieścili skrzynię w specjalnie przygotowanym 

na tę okazję klinkierowym kominie, który został 

uroczyście zamurowany i zamknięty, a następnie przeniesiony 

w obręb fundamentów i zabetonowany. 

Stadion Miejski we 

Wrocławiu będzie nowoczesnym 

obiektem sportowym. 

Został zaprojektowany 

w taki sposób, aby 

miał atrakcyjną architektoniczną 

formę, spełniał 

wymagania ekonomicznej 

eksploatacji oraz oferował 

maksymalną funkcjonalność 

i elastyczność 

wykorzystania. Ideą było 


stworzenie obiektu, który za sprawą swojej innowacyjności 

i odważnej, lecz eleganckiej formy będzie łatwo rozpoznawalny 

i kojarzony z dynamicznie rozwijającym się „miastem spotkań”, 

jak bywa nazywany Wrocław. 

Zastosowane technologie oświetleniowe umożliwiają zmianę 

zewnętrznej iluminacji obiektu, dzięki czemu budynek swoją 

barwą dostosuje się do charakteru rozgrywanego w nim widowiska. 

Daje to możliwość zastosowania różnorodnej oprawy 

np. podczas Finałów Mistrzostw Europy 2012, widowiska artystycznego 

czy imprezy masowej. 

Stadion planowany jest na ok. 40 tys. miejsc. Autorem projektu 

jest fi rma JSK Architekci Sp. z o.o. 

Prace we Wrocławiu są najbardziej zaawansowane spośród 

wszystkich miast, które budują stadiony od podstaw. 

Budowa stadionu ma zakończyć się na przełomie 2010 i 2011 

r. Pierwsze mecze na nowej arenie będzie można rozegrać już 

w 2011 r., a więc jeszcze przed rozpoczęciem Euro 2012. Koszt 

budowy to 520 mln zł. 

Współpraca: Wrocław 2012 Sp. z o.o. 

Zdjęcia: Wrocław 2012 Sp. z o.o. oraz Mostostal Warszawa SA

Targi GEOLOGIA GEO-EKO-TECH 2009 



14 maja 2009 w Państwowym Instytucie 

Geologicznym w Warszawie rozpoczęła się 

siódma edycja dwudniowych Międzynarodowych 

Targów GEOLOGIA GEO-EKO-TECH 

2009. Ceremonii otwarcia targów dokonał dr. 

Henryk Jacek Jezierski, podsekretarz stanu 

w Ministerstwie Środowiska, główny geolog 

kraju, wraz z gospodarzem wystawy doc. dr 

hab. Jerzym Nawrockim, dyrektorem Państwowego 

Instytutu Geologicznego. 

Targi miały na celu promocję geologii jako 

dziedziny nauki znajdującej zastosowanie 

w wielu sektorach gospodarki – zarówno 

w przemyśle energetycznym, wydobywczym, 

branży budowlanej, ochronie środowiska, jak 

i w przygotowaniu inwestycji, projektowaniu 

architektonicznym, zagospodarowaniu przestrzennym. 

Na targach zaprezentowały się fi rmy zajmujące 

się geologią złóż, geologią inżynierską, 

geologią środowiskową, geotechniką, 

hydrogeologią, produkcją geosyntetyków, 

sprzętu wiertniczego, laboratoryjnego, aparatury 

badawczej i pomiarowej, opracowywa- 

niem systemów informacji przestrzennej GIS 

i innych nowoczesnych technologii, a także 

poszukiwaniem, wydobyciem i eksploatacją 

złóż. 

Targi GEOLOGIA GEO-EKO-TECH 2009 

były dla fi rm doskonałą okazją do zaprezentowania 

swoich ofert szerokiemu gronu odbiorców, 

umożliwiały nawiązanie nowych 

kontaktów handlowych, były także ważnym 

forum wymiany doświadczeń pomiędzy gospodarką 

i administracją. 

Obecność na targach kluczowych fi rm 

i ekspertów polskiej geologii, pracujących na 

co dzień w instytutach naukowo-badawczych 

i służbach geologicznych, gości z kraju i zagranicy, 

przedstawicieli rządu i administracji, 

świadczyła o wysokiej randze tegorocznego 

przedsięwzięcia. 

Po rozpatrzeniu zgłoszonych do konkursu 

produktów jury postanowiło przyznać dwie 

równorzędne nagrody Grand Prix targów 

GEOLOGIA 2009 w kategorii „produkt” 

firmom: Przedsiębiorstwu Inowacyjno- 

Wdrożeniowemu WAMET Sp. z o.o. za wie- 

R E K L A M A 

IBIS – jedyny na świecie radar interferencyjny do zdalnych 

pomiarów statycznych i dynamicznych przemieszczeń: 

• pomiar częstotliwości rezonansowej 

i fal modalnych 

• ciągły obraz statycznych i dynamicznych 

przemieszczeń 

• pomiary w czasie rzeczywistym 

• dokładność pomiaru pomiędzy 

1/100 i 1/10 milimetra 

• częstotliwość pracy do 50 Hz 

• zdalne, kompleksowe i szybkie badanie 

GEORADARY IDS 

Wyłączny przedstawiciel w Polsce: 

SEJSCOM s.c. 

31-826 Kraków 

os. Złotej Jesieni 6 pok. 59 

tel. 012 642 86 70 

fax 012 642 86 71 

tel. kom. 0694 197 440 

e-mail: info@georadary.pl 

GEOLOGIA 2009 Wydarzenie 

lofunkcyjną wiertnicę gąsienicową typ H30G 

oraz Biuru Projektowo-Handlowemu BIPRO- 

MASZ za pompy płuczkowe nurnikowe dla 

wiertnictwa typ PPN-250 i PPN-350. 

Oba produkty są osiągnięciem krajowej 

myśli technicznej i odpowiedzią polskich 

fi rm projektowych i produkcyjnych na zapotrzebowanie 

rynku geologicznego. Mają 

szansę konkurować z oferowanymi na naszym 

rynku odpowiednikami zagranicznymi. Nagradzając 

te produkty, doceniono nowoczesną 

konstrukcję i bardzo dużą uniwersalność 

wiertnicy gąsienicowej, a w przypadku pomp 

płuczkowych serii PPN trwałość i niezawodność 

nawet przy zanieczyszczonej płuczce, 

łatwą obsługę, zdolność do samozasysania 

oraz stabilną wydajność. 

Dodatkową atrakcją targów były: galeria 

minerałów i kamieni półszlachetnych, wystawa 

i degustacja wód źródlanych, mineralnych 

i leczniczych oraz wystawa malarstwa 

Józefy Pawlik Piękno i geologia. Nowoczesne 

Budownictwo Inżynieryjne było patronem 

medialnym targów. 

Kompleksowe rozwiązania do badań mostów, 

tuneli, dróg i konstrukcji inżynierskich 

ALADDIN – „rentgen” dla konstrukcji: 

• prześwietlanie konstrukcji betonowych 

• lokalizacja zbrojeń 

• wykrywanie spękań i niejednorodności 

• ocena grubości warstw 

www.georadary.pl 


37

Kraj Budownictwo inżynieryjne 

38 

Realizacja konstrukcji żelbetowej 

Świątyni Opatrzności Bożej 

� Bernarda Ambroża-Urbanek, 


Historia budowy Świątyni Opatrzności Bożej to tak naprawdę historia wielu pokoleń Polaków. Idea budowy obiektu narodziła się ponad 200 lat 

temu jako wotum Sejmu Czteroletniego za uchwaloną 3 maja 1791 r. Konstytucję. Uroczystej inauguracji na terenie dzisiejszego Ogrodu Botanicznego 

na Agrykoli w Warszawie dokonał rok później król Stanisław August Poniatowski. Śmiałe plany wskutek wojny z Rosją i późniejszych 

rozbiorów legły jednak w gruzach. Inicjatywa przodków powróciła wraz z ustaleniami Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej, który 17 marca 

1921 r. podjął uchwałę o wypełnieniu zobowiązania Sejmu Czteroletniego i budowie świątyni na Polach Mokotowskich. Wykonanie tej ustawy 

skutecznie zablokowała II wojna światowa i późniejsza komunistyczna dyktatura. Finalizacji inwestycji podjął się prymas Polski kard. Józef Glemp, 

który w 1998 r. wraz z Episkopatem Polski i Archidiecezją Warszawską powołał Fundację Budowy Świątyni Opatrzności Bożej. W 1999 r. papież Jan 

Paweł II poświęcił kamień węgielny pod budowę świątyni, wmurowany w 2002 r. na Polach Wilanowskich. Budowę rozpoczęto na początku 2003 

r. Rozpoczęto, bo trwa ona nadal, a jej postępy, a tym samym kolejne karty historii świątyni, możemy śledzić na bieżąco… 

Nowoczesna sztuka sakralna 

Zlokalizowana na 6 ha gruntu u zbiegu ulic Klimczaka 

oraz Sobieskiego �wi�tynia, to bez w�tpienia jeden z bardziej 

interesuj�cych obiektów architektonicznych stolicy, który 

powoli zaczyna wpisywa� si� w panoram� Warszawy. Autorem 

projektu s� warszawscy architekci – Wojciech i Lech 

Szymborscy. Jest to obiekt kilkukondygnacyjny, oparty na 

planie krzy�a greckiego z czterema wej�ciami o wymiarach 

84 na 84 m i wysoko�ci 76 m wraz z krzy�em na szczycie 

�wi�tyni. Na parterze obiektu, w okr�g�ym wn�trzu przypominaj�cym 

rzymski Panteon, usytuowana b�dzie �wi�ty- 


nia Opatrzno�ci Bo�ej wraz z kaplicami upami�tniaj�cymi 

najwa�niejsze wydarzenia w historii Polski. Nawa g�ówna, 

mieszcz�ca 1500 miejsc siedz�cych, to projekt konstrukcyjny 

ramowo-p�ytowy, wpisany w ko�o o �rednicy 68 m. Bry�� 

ko�cio�a stanowi 26 kolumn rozmieszczonych k�towo. Na 

poziomie 59,2 m ��cz� si� pochy�e, wewn�trzne s�upy kolumn 

o zmiennym przekroju, dodatkowo sprz��one na wysoko�ci 

26,4 m wewn�trznym pier�cieniem w kszta�cie zaokr�glonego 

trójk�ta. Na wysoko�ci 24,1 m, wie�cem obwodowym 

w kszta�cie litery L, ��cz� si� pionowe zewn�trzne s�upy kolumn 

o sta�ym przekroju 80/80 cm.

Bezpo�rednio pod �wi�tyni� b�dzie znajdowa� si� Panteon 

Wielkich Polaków, czyli miejsce pami�ci o tych, którzy na 

sta�e weszli do historii narodu polskiego. W czterech kaplicach 

umieszczonych na planie kwadratu, na dziesi�ciu o�tarzach, 

stworzona zostanie panorama historii Polski. Na pierwszym 

pi�trze, czyli na wysoko�ci 26 m, znajdowa� si� b�dzie muzeum 

Jana Paw�a II oraz muzeum kardyna�a Stefana Wyszy�skiego. 

Podpory stropu pod cz�� wystawienniczo-ekspozycyjn� tworz� 

rygle ��cz�ce s�upy pochy�e i wieniec obwodowy s�upów 

zewn�trznych. Parter z pierwszym pi�trem ��cz� ci�gi komunikacyjne 

– schody i windy wpisane w konstrukcj� pylonów 

zewn�trznych. 

Rozmach przestrzenny, jaki cechuje budowany kompleks, 

trudno porówna� do znanych nam budowli tego typu w Polsce. 

Cz�� sakralna to zaledwie jedna czwarta ogólnej powierzchni 

obiektu. Pozosta�� powierzchni� zajmuje kompleks �wi�tyni 

Opatrzno�ci Bo�ej – rozbudowany architektonicznie zespó� 

„placówek” o charakterze kulturalno-edukacyjnym, którego 

kubatura wynosi a� 24 tys. m 3 . Kompleks ten umieszczony 

jest bezpo�rednio nad pier�cieniem nawy g�ównej i nad naw� 

boczn�. Poziom ekspozycyjny, zajmuj�cy 3 tys. m 2 powierzchni, 

przeznaczono pod sal� audiowizualn�, konferencyjno-koncertow�, 

zaplecze techniczne, ksi�garni� oraz oba muzea. Ca�o�� 

wie�czy taras widokowy, a na wysoko�ci 76 m – kopu�a �wi�tyni. 

Z powodu z�o�ono�ci koncepcji architektonicznej, a tak�e 

zró�nicowania funkcji poszczególnych poziomów prace nad 

realizacj� inwestycji podzielono na dwa etapy – pierwszy obejmuj�cy 

wykonanie cz��ci sakralnej i administracyjno-duszpasterskiej, 

drugi – realizacj� cz��ci muzealno-edukacyjnej. 

Wznosząc się ku niebu 

Realizacj� projektu �wi�tyni rozpocz�to na pocz�tku 2003 r. 

Generalny wykonawca robót, gorzowska � rma Z. Marciniak 

SA, w ci�gu roku wykona� ponad 3100 m 2 stropów, 1520 m.b. 

�cian oraz 90 s�upów konstrukcyjnych. Do ko�ca 2007 r. budow� 

zwie�czono na wysoko�ci 26 m konstrukcj� betonowego wie�ca 

usytuowanego nad naw� g�ówn�. Wieniec ten po��czono 22 

kolumnami z 26 przewidzianych w projekcie. Uko�czono tak�e 

prace nad � larami w formie litery V. Dalsza cz�� prac zosta�a 

jednak przerwana z powodu braku funduszy. Zapewnieniem 

p�ynno�ci � nansowej inwestycji zaj��a si� specjalnie w tym celu 

powo�ana Fundacja Centrum Opatrzno�ci Bo�ej, której status 

pozwala� na wy�onienie w trybie przetargu wykonawcy na roboty 

�elbetowe dla cz��ci kulturalno-muzealnej w kompleksie 

�wi�tyni. Stworzenie fundacji spe�niaj�cej wymogi ustawy 

o zamówieniach publicznych otwar�o drzwi do ubiegania si� 

o wsparcie budowy �rodkami z bud�etu pa�stwa, zw�aszcza �e 

Budownictwo inżynieryjne Kraj 

realizacj� projektu do stanu surowego zamkni�tego oszacowano 

na kwot� 140–150 mln z�. 

W post�powaniu przetargowym w 2008 r. wy�oniono � rm� 

Warbud, która odpowiada za realizacj� konstrukcji �elbetowej 

w cz��ci kulturalno-muzealnej �wi�tyni Opatrzno�ci Bo�ej. 

Warbud przej�� prace na 26. m wysoko�ci, zako�czone w 2007 r. 

przez pierwszego wykonawc�. Nowa � rma otworzy�a tym samym 

drugi etap trudnych prac – przede wszystkim z powodu 

zastosowania w projekcie skomplikowanego zbrojenia i specjalnego 

deskowania oraz du�ych wysoko�ci. Priorytetow� kwesti�, 

sp�dzaj�ca sen z oczu, ci�gle jednak okazuje si� zabezpieczenie 

� nansowe projektu – to bowiem w obliczu ko�cz�cych si� prac 

budowlanych przy �wi�tyni mo�e skaza� inwestycj� na kolejne 

historyczne oczekiwanie… 

WSPÓ�PRACA ORAZ ZDJ�CIA: WARBUD SA 



Wywiad branżowy Budownictwo 

40 

Staj�c na wysoko�ci… zadania! 

Z Jaros�awem Nielipi�skim, zast�pc� dyrektora � rmy Warbud SA Regionu Centrum rozmawia wia 

Bernarda Ambro�a-Urbanek, Nowoczesne Budownictwo In�ynieryjne 

– Prace �elbetonowe w cz��ci kulturalno-muzealnej 

w kompleksie 

�wi�tyni Opatrzno�ci Bo�ej, realizowane 

przez � rm� Warbud, 

podzielono na dwa etapy. Jaki 

rodzaj prac obejmowa�y poszczególne 

cz��ci? 

– Pierwsza cz�� robót, prowa- 

dzona na wysoko�ci zaczynaj�cej si� � 

od poziomu 26 m nad istniej�cym m 

terenem, obejmowa�a wykonanie e 

28 rygli wraz ze stropem o grubo-- 

�ci 25 cm, na którym zlokalizowane e 

jest muzeum. Cz�� muzealna po��- 

czona jest za pomoc� pochylni z ta- 

rasem widokowym, mieszcz�cym m 

si� na wysoko�ci 34 m nad terenem. . 

Pochylnie ograniczone s� od we- 

wn�trz �cianami pier�cieniowymi, , 

stanowi�cymi podstaw� pod przysz�� 

kopu��. Za podstaw� do wykonania a 

tej fazy robót s�u�y�a tymczasowa a 

platforma robocza, wykonana w kon- 

strukcji stalowej o wysoko�ci 20 m. . 

Znajdowa� si� na niej plac sk�adowy y 

materia�ów i szalunków bezpo�red- 

nio przed wbudowaniem oraz stanowiska 

pracy cie�li. Drugi etap prac to 

przede wszystkim wykonanie w cz��ci 

kulturalno-muzealnej �ciany podporowej, 

kszta�tem przypominaj�cej wyd�ty �agiel, 

o wysoko�ci 25 m (od 9. do 34. m), 

powierzchni 468 m² i grubo�ci 25 cm. 

�ciana ta gór� ��czy si� z ryglami i stropem 

muzeum. Z uwagi na wysoko��, na 

jakiej prowadzone by�y wszystkie prace, 

wykonywano je z zachowaniem najwy�szych 

standardów bezpiecze�stwa. 

– Jakie trudno�ci, oprócz wymienionych 

powy�ej zada� 


wysoko�ciowych, wyst�pi�y podczas 

realizacji projektu? 

– Du�ym utrudnieniem by�o wydzielanie 

si� du�ych ilo�ci ciep�a podczas wi�zania 

betonu w elementach masywnych 

(ryglach). Temperatura podczas wi�za- 

nia dochodzi�a do 50 ºC, której – zgodnie 

z zaleceniami zespo�u projektowego – pod 

�adnym pozorem nie nale�a�o przekracza�. 

Aby nie dopu�ci� do przegrzania, 

w elementach masywnych za�o�one zosta�y 

czujniki, z których na bie��co poprzez 

system satelitarny odczytywano 

temperatur� wi�zania betonu. Jednym 

ze sposobów zapobiegania gwa�townym 

przyrostom temperatury by� dowóz mieszanki 

betonowej, której temperatura 

nie przekracza�a 25 ºC. Poniewa� prace 

prowadzono latem, gdy temperatura 

w dzie� si�ga�a nawet 30 ºC, mieszank� 

dostarczano w godzinach porannych lub 

wieczornych, a beton podczas procesu 

wi�zania piel�gnowano poprzez przykrywanie 

geow�óknin� stale nas�czan� wod�. 

Temperatura wody nie przekracza�a temperatury 

powietrza, aby nie spowodowa� 

szoku termicznego, który mo�e prowadzi� 

do nag�ego skurczu betonu, a to z kolei 

mo�e wywo�a� zarysowania. Maj�c na 

uwadze du�y stopie� nasycenia stal� 

zbrojeniow� oraz normy okre�laj�ce warunki 

otulenia zbrojenia przez mieszank� 

betonow�, wi�kszo�� po��cze� pr�tów 

zbrojeniowych zosta�a zaprojektowana 

i wykonana w systemie LENTON. 

– Jakie dodatkowe zadania 

obejmowa� kontrakt? 

– Kontrakt obejmowa� wykonanie 

dwóch kompletów przednich pylonów 

z ��cznikiem w cz��ci kulturalno-muzealnej 

(dwie wie�e zaprojektowane w konstrukcji 

�elbetowej, pe�ni�ce funkcj� 

pionowej p komunikacji mi�dzy naw� 

g�ówn� g a przestrzeni� muzealn�). 

PPowsta�y 

��cznie cztery komplety 

– ka�dy z nich sk�ada si� z dwóch 

pylonów p po��czonych korytarzem 

i dalej ��cz�cym si� z wcze�niej wykonan� 

k cz��ci� kulturalno-muzealn�. 

Zadanie Z polega�o na przed�u�eniu 

istniej�cych i wie� od poziomu 26 m 

do d 34 m oraz po��czeniu ich ze sob� 

i cz��ci� kulturalno-muzealn� przez 

uk�ad u ��czników (korytarzy). Etap 

ten t charakteryzowa� si� wymogiem 

zzaanga�owania 

bardzo du�ej liczby 

sprz�tu (podpar� w postaci wie�yczek) 

c w stosunku do ilo�ci wylanego 

betonu. b 

– W jaki sposób przebiega�y 

g prace nad wykonaniem 

chóru? 

– Konstrukcja chóru zosta�a wykonana 

w ca�o�ci jako �elbetowa i wspiera 

si� na konstrukcji no�nej �cian �wi�tyni 

postawionej przez poprzedniego wykonawc�. 

Charakteryzuje j� wysoka dok�adno�� 

realizacji, bli�sza wykonawstwu 

konstrukcji stalowej ni� �elbetowej. Prace 

nad projektem wymaga�y du�ej dok�adno- 

�ci zarówno ze strony cie�li (przy sk�adaniu 

szalunków), jak i operatorów �urawi 

wie�owych przy podawaniu przez otwory 

w �cianach pojemników z mieszank� betonow�. 

– Jakie prace prowadzone s� 

obecnie przez Warbud? 

– Aktualnie prowadzone s� prace przy 

realizacji czterech „mostów”, których zadaniem 

b�dzie po��czenie wykonanych 

wcze�niej pylonów. Mosty prowadzone 

b�d� na wysoko�ci 2 m nad poziomem 

terenu. Docelowo zostan� one wci�gni�te 

przez system si�owników hydraulicznych 

i zamocowane na wysoko�ci 26 m nad 

powierzchni�. Konstrukcja mostu – o d�ugo�ci 

42 m, szeroko�ci 4,9 m i wysoko�ci 

4,8 m – b�dzie mia�a przekrój skrzynkowy, 

o ��cznej wadze 760 t, a w sam tylko most 

zostanie wbudowane ok. 110 t stali. 

– Dzi�kuje za rozmow�.

Świat Technologie bezwykopowe 

42 

Rury HOBAS®CC-GRP i system paneli HOBAS NC Line 



Techniki bezwykopowe sprawdzają się w trudnych warunkach terenowych. Najskuteczniej umożliwiają przeprowadzenie renowacji sieci 

kanalizacyjnych w zabytkowych i ciasnych centrach miast. Poniżej przedstawiamy imponujące przykłady zastosowania metod bezwykopowych 

z użyciem produktów HOBAS. 

Mikrotunelowanie z użyciem rur HOBAS®CC-GRP w Rzymie 

Farnesina to jedyna z centralnych dzielnic Rzymu po�o�ona 

na prawym brzegu Tybru. Mie�ci si� tu centrala w�oskiego 

Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Tutaj równie� znajduje si� 

zabytkowy most Milvio (109 r. p.n.e.) oraz dwa wa�ne obiekty 

sportowe – stadion olimpijski i Foro Italico. Tak�e tu przeci- 

INFORMACJE PODSTAWOWE 

� Rok budowy: 2008 

� Długość rurociągu: 320 m 

� Klasa ciśnienia: PN 1 

� Klasa sztywności: SN 32000 

� Średnica: DN 1400 

� Metoda instalacji: mikrotunelowanie 

� Zastosowanie: SewerLiner® 

� Klient: SAFAB S.p.A. 

� Główny wykonawca: ACEA ATO 2 

Zalety: optymalne właściwości hydrauliczne, niskie koszty eksploatacji, mniejsza 

ilość urobku, szybka instalacja, szczelne złącza, praktyczna standardowa długość rur, 

niewielki ciężar, lekki materiał. 


naj� si� dwa najwa�niejsze szlaki komunikacyjne: Cassia oraz 

Flaminia. 

W�adze Rzymu zdecydowa�y o powstaniu w Farnesinie, 

w celu odprowadzania �cieków komunalnych, obej�cia kanalizacji, 

które biegnie pomi�dzy dwoma istniej�cymi ju� betonowymi 

kolektorami o �rednicy DN 3500. ��czna d�ugo�� 

ruroci�gu wynosi 320 m, a planowana �rednica nominalna 

1400 mm. Spraw� priorytetow� by�o, by podczas prac zak�ócenia 

w funkcjonowaniu tej okolicy by�y na tyle minimalne, aby 

ten g�sto zaludniony obszar móg� nadal t�tni� �yciem, zw�aszcza 

podczas rozmaitych imprez sportowych, kiedy przyje�d�aj� tu 

tysi�ce kibiców. 

W zwi�zku z tym wybrano bezwykopow� metod� instalacji 

rur – mikrotunelowanie. Poza jedynie minimalnym zak�óceniem 

normalnego stanu rzeczy, mikrotunelowanie pozwala tak�e na 

znaczne ograniczenie obszaru robót. 

Do wykonania instalacji wybrano SAFAB S.p.A., uznanego 

w�oskiego wykonawc�, specjalizuj�cego si� w robotach hydraulicznych. 

Podczas realizacji projektu � rma �ci�le wspó�pracowa�a 

ze spó�k� La Falce S.p.A., posiadaj�c� 50-letnie 

do�wiadczenie w zakresie technologii bezwykopowych. 

Kana� wykonano za pomoc� rur do p�uczkowego urobku oraz 

tzw. maszyny MTBM (g�owica z tarcz� do mikrotunelowania),

wyposa�onej w laserowe systemy kontroli trasy. Tunel dr��ono 

w ró�nych warstwach gruntu, m.in. glinie, piasku i �wirze. 

Dziennie wykonywano od 6 do 15 m tunelu. 

Trasa ruroci�gu przebiega�a na dwóch prostych odcinkach 

(135 oraz 185 m), które ��czy�y si� pod k�tem 60º ze studzienk� 

rewizyjn�. W tym w��le zbudowana zosta� stacja pchaj�ca. 

Zaprojektowano j� z bloków betonowych o �rednicy 9 m, co 

umo�liwia wiercenie w dwóch wymaganych kierunkach z jednej 

komory. 

Pierwszy odcinek o d�ugo�ci 135 m zosta� wykonany przy 

u�yciu si�y z g�ównej stacji pchaj�cej, natomiast wykonania najd�u�szego 

odcinka (185 m) trzeba by�o u�y� stacji po�redniej. 

W projekcie tym po�o�ono rury przeciskowe HOBAS CC- 

GRP o �rednicy DN 1400 (�rednica zewn�trzna 1499 mm) 

i masie 415 kg/m. Maksymalna dopuszczalna si�a przeciskowa 

wynosi�a 3476 kN. Dzi�ki g�adkiej, zewn�trznej powierzchni 

rur oraz relatywnie cienkim �cianom mo�liwe by�o zmniejszenie 

ilo�ci urobku. Ponadto ograniczono zu�ycie bentonitu na 

ko�cowych odcinkach obu linii, znacznie przyspieszaj�c w ten 

sposób proces instalacji. Takie zalety, jak standardowa d�ugo�� 

rur HOBAS 6 m i ich niewielki ci��ar, tak�e przyczyni�y si� do 

obni�enia kosztów i skrócenia czasu monta�u. 

Forma i treść w Tilburgu (Holandia) 

Kana� �ciekowy na Sint Josephstraat w Holandii stanowi 

cz�� g�ównej kanalizacji �ciekowej w gminie Tilburg, b�d�c 

jednocze�nie wa�nym ogniwem systemu ��cz�cego oczyszczalni� 

�cieków z przelewem wód deszczowych na Kanale 

Wilhelminy. Zaprojektowany w 1927 r. i wykonany rok pó�niej, 

sk�ada si� betonowego fundamentu i murowanego �uku. Przekrój 

poprzeczny przypomina odwrócone jajo o maksymalnej 

szeroko�ci 1,90 m i wysoko�ci 2,15 m. 

Technologie bezwykopowe Świat 

Pod koniec lat 90. XX w. poziom drogi nad kana�em obni�y� 

si�. Kontrola z u�yciem sprz�tu radarowego wykaza�a, �e sta�o 

si� to na skutek zapadni�cia si� ubytków przy kanale. Zapadliska 

te powsta�y w wyniku wymywania piasku przez szczeliny 

w podstawie konstrukcji. Zaistnia�a konieczno�� przeprowadzenia 

prac naprawczych, by powstrzyma� wymywanie piasku, 

zastosowano wi�c iniekcj� przy pomocy �ywicy. Jednak to 

rozwi�zanie okaza�o si� nieskuteczne. Dlatego w�adze gminy 

Tilburg stan��y przed problemem rekonstrukcji kana�u. 

Problem rozwi�zywano krok po kroku, korzystaj�c ze wsparcia 

konsultantów zewn�trznych. Swoj� pomoc i do�wiadczenie 

zaoferowa� tak�e HOBAS Benelux. 

KROK 1 – BADANIA 

Aby okre�li� przyczyn� sp�ka� kana�u, za pomoc� �widra 

pobrano próbki. Ka�d� z nich poddano nast�pnie badaniu 

wytrzyma�o�ci. Cz�� murowana okaza�a si� by� doskona�ej 

jako�ci: zmierzona wytrzyma�o�� przekracza�a 60 N/m 2 . Jednak 

jako�� betonowej podstawy nie przekracza�a klasy B10. 

Wykonane obliczenia dowiod�y, �e sp�kania powsta�y wskutek 

przeci��enia konstrukcji. 

KROK 2 – OCENA 

Konieczne by�o okre�lenie zakresu i g��boko�ci uszkodze�, 

by zadecydowa�, jakie �rodki podj�� i jak ustawi� priorytety. 

Renowacje kana�ów �ciekowych cz�sto wymagaj� indywidualnie 

dopasowanych rozwi�za� ze wzgl�du na istotny wp�yw 

czynników lokalnych. Poniewa� naprawy nie zlikwidowa�y 

�ród�a problemu, konieczne by�o rozwa�enie wykonania reliningu 

lub te� ca�kowitej wymiany kana�u. Wybór drugiej opcji 

wymaga�by zburzenia istniej�cej ju� linii (przeprowadzanego 

w otwartym wykopie), natomiast relining pozwoli�by zachowa� 

star� konstrukcj�. Pomys� wymiany kana�u zosta� szybko 

zarzucony z powodu trudno�ci technicznych i realizacyjnych. 

Ponadto rozwi�zanie to by�o dro�sze. 

Na podstawie analiz do przeprowadzenia reliningu ca�ego 

uszkodzonego odcinka kanalizacji w�adze gminy Tilburg wybra�y 

prefabrykowane elementy rurowe wykonane z �ywic poliestrowych 

wzmacnianych w�óknem szklanym (GRP). Istotnym 

wymogiem w zakresie przekroju paneli by�o, by dopuszczalne 

zmniejszenie wymiarów nie przekracza�o 10 cm. Warunek ten 

ograniczy� liczb� mo�liwych do zastosowania metod reliningu 

(wyk�adanie ci�g�ymi lub pojedynczymi rurami). Kolejnym 

kryterium by�a trasa uszkodzonego odcinka kanalizacji, która 

wymusi�a zastosowanie metody umo�liwiaj�cej pokonanie 

odcinków �ukowych. 

Zastosowanie r�kawa utwardzanego na miejscu nie by�o 

mo�liwe z kilku przyczyn. Najistotniejszym czynnikiem by� 

nietypowy kszta�t kana�u oraz nierówno�� jego u�o�enia, co 

INFORMACJE PODSTAWOWE 

� Rok budowy: 2008 

� Czas budowy: 5 miesięcy 

� Długość rurociągu: 860 m 

� Klasa ciśnienia: PN1 

� Średnica: 1250/1900 mm 

� Metoda instalacji: reliningu 

� Zastosowanie: SewerLiner® 

� Klient: gmina Tilburg 

� Wykonawca: Heijmans Infra techniek VB 

Zalety: profi le wykonane na miarę, całkowicie szczelny system, wysoka jakość, małe 

straty średnicy reliningu. 



44 

spowodowa�oby nierównomierne roz�o�enie obci��e� oraz 

mo�liwo�� wyboczenia w zwi�zku z wymagan� grubo�ci� 

�cian, odchyleniami i k�tami, wyst�powa�yby równie� trudno�ci 

z nas�czeniem r�kawa oraz utwardzeniem �ywicy. Ponadto 

wykonawca mia� stosunkowo niewielkie do�wiadczenie w reliningu 

du�ych, nieko�owych przekrojów. Dodatkowo metoda ta 

wi�za�aby si� z konieczno�ci� ca�kowitego zamkni�cia dop�ywu 

�cieków i ich przepompowywania podczas prowadzenia robót. 

W zwi�zku z powy�szym lepszym rozwi�zaniem okaza�y si� 

systemy rurowe HOBAS NC Line. W trakcie instalacji cz�� 

�cieków kierowana by�o do innego kana�u. Jednak w przypadku 

silnych opadów istnia�a mo�liwo�� tymczasowego wykorzystania 

paneli HOBAS NC Line lub w razie konieczno�ci – wyci�gni�cia 

niezamontowanych segmentów w ci�gu 10 minut. 

KROK 3 – �RODKI 

Na rynku dzia�a ograniczona liczba producentów oferuj�cych 

gotowe nieko�owe segmenty rurowe. W�adze gminy Tilburg 

szybko zdecydowa�y si� na relining z u�yciem rur HOBAS 

NC Line. Rozstrzygaj�ce okaza�y si� takie czynniki, jak gwarantowana 

jako�� produktów, wsparcie techniczne podczas 

procesu instalacji, sprawdzony i certy� kowany materia�, z którego 

wykonane s� panele, du�a wytrzyma�o�� oraz stosunkowo 

niewielka �rednica przekroju poprzecznego. Za projekt rur oraz 

metod� instalacji odpowiedzialni byli producent i wykonawca. 

W przetargu og�oszonym przez gmin� w roku 2007 uwzgl�dniono 

tak�e szeroki asortyment dodatkowych elementów, takich 

jak studzienki, przykanaliki itp. Przetarg wygra�a � rma 

Heijmans Infra techniek BV z Rosmalen. 

KROK 4 – REALIZACJA 

Podczas etapu przygotowa� do instalacji wykonawca musia� 

wykaza�, �e projekt spe�nia wszystkie podane wymogi. Wytrzy- 

3 czerwca 2009 r. w pałacu w Sieniawie odbyło się seminarium szkoleniowe Projektowanie 

przepustów w infrastrukturze komunikacyjnej z użyciem nowoczesnych 

materiałów i technologii CC-GRP®, zorganizowane przez fi rmy INFRASTRUKTURA 

KOMUNIKACYJNA Sp. z o.o. (dr hab. inż. Adam Wysokowski, prof. UZ, mgr inż. Jerzy 

Howis) oraz HOBAS System Polska Sp. z o.o. (mgr Robert Kaszewski, mgr inż. Robert 

Strużyński). Seminarium było poświęcone prezentacji materiałów i technologii 

fi rmy HOBAS i zasadom projektowania przepustów, przedstawiono także Katalog 

konstrukcji przepustów i przejść dla zwierząt w infrastrukturze komunikacyjnej PPZ 

oraz specyfi kacje techniczne związane z zastosowaniem rur CC-GRP fi rmy HOBAS. 

Przepusty stanowią istotny element infrastruktury komunikacyjnej. Są szeroko 

wprowadzane w drogach, liniach kolejowych i lotniskach. Mogą służyć do przeprowadzania 

cieków wodnych, jako przejścia dla pieszych, przejścia gospodarcze, 


ma�o�� rur sklasy� kowano za pomoc� oblicze� FEM (metoda 

elementów sko�czonych), bazuj�cych na niemieckich wytycznych 

ATV-DVWK-A-127, a w szczególno�ci ATV-M-127-2. 

Zgodnie z obliczeniami strukturalnymi grubo�� cianek 

paneli wynosi�a 26 mm. Do celów monta�u skonstruowany 

zosta� specjalny wózek transportowy. Po u�o�eniu paneli NC 

Line przestrze� mi�dzy nimi a istniej�c� struktur� wype�niona 

zosta�a odpowiednim materia�em, co zapobiega uniesieniu rur. 

Projekt ten to przyk�ad imponuj�cego zastosowania technik bezwykopowych, 

zrealizowany sprawnie dzi�ki systemowi paneli 

HOBAS NC Line. Nic wi�c dziwnego, �e inwestycja zdoby�a 

presti�ow� nagrod� NSTT – NO-DIG Award 2009. 

Współpraca: Hobas System Polska SP. z o.o. 

przepusty techniczne, a ostatnio coraz częściej jako przejścia dla zwierząt. 

Z uwagi na nowe inwestycje, a także podnoszenie standardów utrzymania 

infrastruktury komunikacyjnej, istnieje potrzeba budowy nowych przepustów 

oraz odtwarzania i wzmacniania już znajdujących się w eksploatacji. Na rynku 

pojawia się wiele nowych technologii i materiałów, które wychodzą naprzeciw tym 

potrzebom. 

Istotnym zagadnieniem jest też sprawa optymalnego obliczania tych konstrukcji 

m.in. z uwagi na występującą współpracę rur osłonowych z gruntem. Wyniki obliczeń 

otrzymywanych z różnych metod różnią się często o rząd wielkości od siebie. 

Istnieje też duża liczba przepisów, czasami trudno dostępnych. 

Wszystkie te zagadnienia zostały omówione podczas seminarium. Zarejestrowani 

uczestnicy otrzymali materiały szkoleniowe.

Kraj Geotechnika 

46 

Wielkie możliwości małych pali 

� mgr inż. Jakub Sierant, 

TITAN Polska Sp. z o.o. 

We wczesnych latach 50. dr Fernando Lizzi zapoczątkował nowy sposób myślenia o fundamentach. 

Obserwując naturę, opracował i rozwinął pomysł „pali korzeni” (pali radice), pali o niewielkiej średnicy, 

które wykonane w odpowiedniej długości, nachyleniu i rozstawie tworzą wraz z podłożem strukturę 

podobną do systemu korzeniowego drzew, zdolną do przenoszenia sił pionowych i poprzecznych zarówno 

wciskających, jak i wyrywających. 

Pomysł pozwolił na tworzenie lekkich, wyrafi nowanych 

konstrukcji fundamentów o pełnych możliwościach, niekiedy 

nawet większych niż stosowane powszechnie masywne bloki lub 

pełnowymiarowe pale. Jednak ograniczenia tradycyjnych technik 

wykonywania mikropali, związane głównie z wydajnością 

i ekonomiką spowodowały, iż doskonała koncepcja przez długie 

lata pozostawała praktycznie niewykorzystana. Mikropale stały 

się ubogimi krewnymi „prawdziwych” pali pełnowymiarowych, 

a ich stosowanie zmarginalizowano. Dopiero rozwój technologii 

mikropali samowiercących nadał właściwego znaczenia tej 

niezwykle wygodnej i elastycznej metodzie konstrukcji fundamentów 

specjalnych. Elementami decydującymi o sukcesie 

okazały się: łatwość stosowania, możliwość pracy w trudnym 

terenie i na ograniczonej przestrzeni, a przede wszystkim wysoka 

wydajność instalacji mikropali, niezależna od warunków 

gruntowych. Biorąc pod uwagę stopień technicznego wyrafi - 

nowania fundamentów mikropalowych, niezwykle ważny jest 

również szeroki zakres nośności, pozwalający na stworzenie 

układu optymalnie przenoszącego siły działające od obiektu. 

Idea systemu samowiercącego TITAN była już szerzej opisywana 

na łamach „NBI”. Warto jednak zaznaczyć, iż to elastyczne 

narzędzie projektantów, dzięki któremu wizja dr. Lizzi staje się 

rzeczywistością, poza wymiarem technologicznej supremacji 

znalazła oparcie w normach. System TITAN jest w pełni zgodny 

z normą PN-EN 14199 Wykonawstwo specjalnych robót geotechnicznych 

zarówno w kwestii technologii (sposobu wykonania 

mikropala – wiercenie z jednoczesną iniekcją przy użyciu przewodu 

traconego jako zbrojenie), jak i wymogów materiałowych 

(gatunek stali) oraz niezbędnej ochrony antykorozyjnej. Dzięki 

tym cechom system TITAN tworzy technologię kompletną, 

coraz skuteczniej rywalizując na polu fundamentowania z technologiami 

tradycyjnymi. Szybkie tempo prac, łatwość predykcji 

osiadań (w oparciu o pierwszy w Europie zestaw nomogramów) 

oraz wysoka skuteczność układów mikropalowych w relacji 

obciążenie – osiadanie, zachęcają do stosowania tej technologii 

w wymiarze pełnoskalowym. 

Rozwiązanie projektowe – rzeczywistość 

Doskonałym przykładem takiego zastosowania jest most łukowy 

zlokalizowany w ciągu przebudowywanej drogi krajowej 

nr 7 Kraków – Zakopane, w miejscowości Lubień. Nowa droga, 

o parametrach drogi ekspresowej, omija Lubień po zboczu 

przylegającym do doliny Lubieńki, przekraczając przy tym 

szereg wyżłobionych w nim przez potoki mniejszych dolinek. 

Nad jedną z takich dolinek, na wysokości ok. 14 m od jej dna, 

został zbudowany most łukowy dla nowej drogi ekspresowej, 

posadowiony przy pomocy mikropali TITAN. 

Projekt obiektu wraz z fundamentami powstał w pracowni 

projektowej Andrzej Kulawik biuro inżynierskie z Zabrza. Warunki 

geologiczno-inżynierskie panujące w obrębie dolinki 

są trudne – podłoże budują słabe grunty zwietrzelinowo-de- 


Ryc. 1. Idea posadowienia mostu łukowego nad dolinką osuwiskową, Lubień, DE S7 

luwialne, reprezentowane głównie przez gliny pylaste z rumoszem 

oraz rozlasowane łupki ilasto-mułowcowe. Głębsze 

podłoże fl iszowe natomiast charakteryzuje się dużą zmiennością 

w zakresie litologii i mikrotektoniki, zasadniczo tworzą 

je łupki ilasto-mułowcowe, przewarstwione piaskowcami. Ponadto 

z uwagi na liczne obszary źródliskowe oraz wyjątkową 

wrażliwość deluwiów tworzących zbocza dolinki, jej obszar 

został uznany za potencjalnie osuwiskowy. Również warunki 

terenowe nie były sprzyjające. Młoda rzeźba dolinki widoczna 

w stosunkowo stromych zboczach utrudniała wprowadzenie 

ciężkiego sprzętu. Należy dodać, że wykonywanie pali dużych 

średnic w warunkach fl iszu karpackiego jest obarczone sporą 

niewiadomą. Duże opory wiercenia, potęgowane dodatkowo 

przy natrafi eniu na wkładki piaskowcowe, potrafi ą przyczynić 

się do spadku wydajności lub konieczności stosowania mocniejszych 

narzędzi, co wiąże się zazwyczaj ze wzrostem przewidywanych 

kosztów. Ponieważ system TITAN nie wymaga 

stosowania ciężkiego sprzętu, a sama technologia jest wolna od 

Ryc. 2. Wykonywanie mikropali w fundamencie przyczółka

wspomnianych ograniczeń związanych ze sposobem wiercenia, 

fundamenty obiektu mostowego zdecydowano się wykonać przy 

użyciu mikropali TITAN. 

Przyczółki mostu oparto na dwurzędowym układzie pionowych 

mikropali TITAN 130/51 o długości 9 i 12 m. Siły poprzeczne 

działające na fundament zostały przejęte przez jeden 

rząd ukośnych mikropali kotwiących TITAN 73/53 o długości 

12 m. Również dźwigary łukowe wsparte zostały na fundamencie 

mikropalowym. W tym przypadku zastosowano optymalny 

układ mikropali zlokalizowanych w osiach działania głównych 

sił i zorientowanych przestrzennie zgodnie z ich kierunkiem. 

Siły z dźwigara łukowego przejęto dwurzędowym układem 

rozchylonych promieniście mikropali TITAN 103/51 o długości 

12 i 15 m. 

Ryc. 3. Fundament dźwigaru łukowego w trakcie wykonywania mikropali, fot. A. Kulawik 

Do dystrybucji sił z fi lara wspartego na tym samym fundamencie 

wykorzystano rząd pionowych mikropali TITAN 

103/51 o długości 15 m. W każdym rzędzie wykonano osiem 

mikropali. Łącznie wykonano ok. 420 m.b. mikropali 73/53 oraz 

ok. 1800 m.b. mikropali 103/51. Mikropale wykonała fi rma IMB- 

Podbeskidzie, jedną ekipą wiertniczą. Schemat posadowienia 

przedstawiono na rysunku (ryc. 1, ryc. 4). 

Ryc. 4. Widok koncepcyjny mostu łukowego, DE S7, Lubień, autor: Andrzej Kulawik biuro 

inżynierskie, Zabrze, 2007 

Podsumowanie – przyszłość 

Opracowany i zrealizowany projekt posadowienia opisanego 

obiektu uchodzi za wzór estetyki inżynierskiej i racjonal- 

Ryc. 5. Przekrój podłużny mostu łukowego z układem mikropali, DE S7, Lubień, autor: Andrzej Kulawik biuro inżynierskie, Zabrze, 2007 

Geotechnika Kraj 

nego wykorzystania możliwości mikropali. Ich układ, będący 

niejako naturalnym przedłużeniem systemu nośnego 

konstrukcji, podąża za kierunkiem działania sił i pozwala na 

ich skuteczną dystrybucję w podłoże fl iszowe. W tak słabym 

podłożu, ogromną rolę odegrał czynnik technologiczny – 

wiercenie z jednoczesną iniekcją – co pozwoliło (poza wykonaniem 

elementów o określonej nośności jednostkowej) 

na iniekcyjne scalenie, spetryfi kowanie masywu w obrębie 

wykonywanego układu mikropalowego. Efekt ten, osiągany 

poprzez wypełnienie podawanym w trakcie wiercenia zaczynem 

wszelkich szczelin, spękań oraz rozluźnionych stref 

podłoża, pozwala traktować tego rodzaju fundamenty jako 

wgłębnie, zmonolityzowane, geokompozytowe bryły. W świetle 

sygnalizowanego zagrożenia procesami geodynamicznymi, 

taki sposób posadowienia obiektu wydaje się jak najbardziej 

racjonalny. Przestrzenna struktura fundamentów i związane 

z jej strukturą głębokie scalenie i wzmocnienie iniekcyjne 

rozluźnionego i podatnego podłoża gruntowego, zdają się 

stanowić rozsądną formę zabezpieczenia przed potencjalnymi 

procesami osuwiskowymi. 

Ryc. 6. Most łukowy w ciągu DE S7 Kraków – Rabka w Lubniu, z fundamentami mikropalowymi, 

fot.archiwum TITAN POLSKA 

Zjawisko opisane ponad 50. lat temu, polegające na współpracy 

odpowiednio zaprojektowanych mikropali z podłożem na 

zasadzie wgłębnego zbrojenia, zaistniało w pełnym wymiarze, 

o czym świadczą wyniki próbnych obciążeń, ukazujące średnie 

osiadanie mikropali TITAN 103/51 na poziomie 2,8 mm, przy 

sile rzędu 640 kN. Godny uwagi jest fakt szybkiej stabilizacji 

osiadań i praktycznie brak obserwowanego pełzania (średni 

przyrost odkształcenia w ciągu godziny na poziomie 0,08 mm). 

Błyskotliwe wykorzystanie możliwości mikropali TITAN przez 

projektanta i precyzyjne wykonawstwo zaowocowały inżyniersko 

eleganckim obiektem, będącym doskonałym dowodem na 

wielkie możliwości małych pali. 


Wydarzenie Geotechnika 

Problematyka osuwisk w budownictwie komunikacyjnym 

� Janina Mrowińska, 

sekretarz organizacyjny konferencji 

Włodzimierz Grzywacz, sekretarz naukowy konferencji 

Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Techniczna Problematyka osuwisk w budownictwie komunikacyjnym odbyła się w Zakopanem, w Centrum 

Konferencyjno-Rekreacyjnym „GeoVita” w dniach 27–29 maja 2009 r. Konferencję zorganizowało Stowarzyszenie Inżynierów i Techników 

Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej Oddział w Krakowie, Koło Zakładowe SITK RP przy Rejonie Kraków Generalnej Dyrekcji Dróg 

Krajowych i Autostrad Oddział w Krakowie oraz Małopolska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa w Krakowie. 

Patronat honorowy nad konferencją 

objął rektor Politechniki Krakowskiej 

prof. Kazimierz Furtak, natomiast patronat 

naukowy sprawował prezes Stowarzyszenia 

Inżynierów i Techników 

Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej 

prof. Antoni Szydło. 

Komitet Organizacyjny pracował w następującym 

składzie: przewodniczący 

Andrzej Kollbek, wiceprzewodnicząca 

Halina Rogowska, sekretarz naukowy 

Włodzimierz Grzywacz, sekretarz organizacyjny 

Janina Mrowińska oraz członkowie: 

Agnieszka Wachowska, Stanisław 

Pletnia, Krzysztof Juszczak, Robert Jakubiak 

i Halina Mazurek-Gaca. 

Celem konferencji była prezentacja 

i wymiana doświadczeń w zakresie 

rozpoznawania, rejestracji i monitoringu 

osuwisk, przeprowadzania badań 

geologicznych i geotechnicznych, 

sposobów zabezpieczania i zwalczania 

skutków osuwisk i wykorzystywania nowoczesnych 

technologii w walce z osuwiskami. 

W konferencji udział wzięło 95 osób, 

w tym m.in. przedstawiciele GDDKiA, 

samorządów, zarządców dróg, uczelni, 

biur projektowych, wydawnictw branżowych, 

fi rm wykonawczych zajmujących 

się problematyką osuwisk. Wśród gości 

byli m.in. starosta tatrzański Andrzej 


Gąsienica-Makowski oraz wiceburmistrz 

Zakopanego Wojciech Solik. 

Na konferencję przygotowano zeszyt 

naukowo-techniczny (468 stron), 

zawierający 24 referaty, które zostały 

wygłoszone na sześciu sesjach merytorycznych. 

W trakcie poszczególnych sesji prowadzona 

była dyskusja oraz sformułowano 

następujące wnioski: 

1. Należy zwiększyć rolę (udział) geologów 

na etapie projektowania systemów 

zabezpieczających osuwiska oraz przy 

realizacji w terenie. 

2. Opracowania projektowe dotyczące 

zabezpieczeń stref osuwiskowych powinny 

charakteryzować się interdyscyplinarnością 

oraz współpracą między 

jednostkami, na terenie których zidentyfi 

kowano cały obszar osuwiska. 

3. Ze względu na specyfi kę i odrębność 

każdego z osuwisk, należy ograniczyć 

formalną ingerencję w prowadzenie prac 

geologicznych. O zakresie prac geologicznych 

oraz harmonogramie prowadzonych 

prac powinien decydować dokumentujący 

prace geolog, a nie narzucone 

odgórnie sztywne instrukcje. 

4. Wiercenia dla potrzeb rozpoznania 

stref osuwiskowych powinny być prowadzone 

takim systemem, który zapewni 

pełne rdzeniowanie. 

5. Otwory inklinometryczne powinny 

być wykorzystywane do pomiarów cyklicznych, 

a nie tylko pomiarów zerowych. 

6. Geologiczne prace rozpoznawcze 

osuwiska powinny być tak planowane 

i realizowane, aby w trakcie ich prowadzenia 

można było weryfi kować ich 

zakres pod względem liczby i rodzaju 

wyrobisk rozpoznawczych oraz wykonywanych 

badań laboratoryjnych. 

Głównym sponsorem konferencji 

była fi rma TITAN POLSKA Sp. z o.o. 

z Krakowa. Pozostałymi sponsorami 

byli: GEOBRUGG AG Partner w Polsce 

– z Krakowa, Keller Polska Sp. z o.o. – 

z Ożarowa Mazowieckiego, Zakład Ślusarski 

Przetwórstwo Tworzyw Sztucznych 

F. Gajos, B. Dutkiewicz Spółka 

Jawna, Glob–Kraty – z Nysy. 

Program konferencji obejmował również 

część rekreacyjno-integracyjną 

i techniczno-turystyczną. Pierwszego 

dnia uczestnicy konferencji po kolacji 

spotkali się przy grillu, w drugim dniu 

odbyła się wycieczka techniczna na obwodnicę 

Lubnia oraz kolacja regionalna 

z muzyką góralską w Karczmie „Biały 

Potok”. 

��

Projektujemy z głową

Kraj Mosty 

50 

Most nad dolinką w rejonie Lubnia 

� Andrzej Kulawik, 

ARCADIS Sp. z o.o. 

Jednym z nowych odcinków zakopianki, przebudowywanej do kategorii drogi ekspresowej, jest obwodnica miejscowości Lubień. W tym 

miejscu obecnie budowana droga ekspresowa S7 opuszcza dolinę Raby i kieruje się dalej na południe doliną potoku Lubieńka. Położoną 

na jej dnie wieś, droga omija po wschodnim zboczu doliny. Po stokach zbocza spływają potoki, które wyżłobiły dolinki. Jedną z nich droga 

przekracza ok. 14 m nad biegnącym jej dnem potokiem. 

Podłoże gruntowe dolinki budują słabe grunty zwietrzelinowodeluwialne, 

reprezentowane głównie przez gliny pylaste z rumoszem 

oraz rozlasowane łupki ilasto-mułowcowe. Głębsze podłoże 

fl iszowe, charakteryzujące się dużą zmiennością, tworzą głównie 

łupki mułowcowe ilaste przewarstwione piaskowcami. Z uwagi na 

liczne obszary źródliskowe oraz wrażliwość deluwiów tworzących 

zbocza dolinki, jej obszar zaliczono do potencjalnie osuwiskowych. 

Dlatego postanowiono przekroczyć dno dolinki jednym przęsłem. 

Zaprojektowano most o pomoście płytowym, opartym w środkowej 

części na dźwigarach łukowych. 

Warunki gruntowe wykluczyły możliwość posadowienia bezpośredniego. 

Stosunkowo strome zbocza dolinki były czynnikiem 

utrudniającym wprowadzenie ciężkiego sprzętu. Ponadto wykonywanie 

pali wielkośrednicowych w warunkach fl iszu karpackiego jest 

obarczone sporą niewiadomą co do postępu wiercenia. Projektant 

mostu jest także autorem projektu ścian oporowych zlokalizowanych 

w sąsiedztwie omawianego mostu, konstruowanych z użyciem 

gwoździ gruntowych systemu TITAN. Żerdzie samowiercące systemu 

TITAN stosuje się również do wykonywania mikropali i stąd 

pomysł zastosowania ich do fundamentów mostu. 

Dwa dźwigary łukowe podpierają pomost jednej jezdni. Mają 

przekrój prostokątny o wymiarach 3,00 na 0,70 m i rozpiętość 

38,00 m. Skonstruowano je z betonu klasy B50 zbrojonego prętami 


ze stali BSt500S. Dźwigary oparto bezprzegubowo na fundamentach 

posadowionych na mikropalach. Fundament stanowi także oparcie 

dla fi larów płyty pomostu. 

Kablobetonową płytę pomostu o grubości 0,60 m połączono 

sztywno z dźwigarami łukowymi w ich kluczu. Na pozostałych 

podporach oparto ją na łożyskach garnkowych. Rozpiętości przęseł 

płyty pomostu wynoszą dla mostu jezdni lewej 14,00 + 19,00 + 

19,00 + 14,00; dla jezdni prawej 14,00 + 19,00 + 19,00 + 19,00 + 

14,00. 

Fundamenty przyczółków mostu oparto na dwurzędowym układzie 

pionowych mikropali TITAN 103/51 o długości 9 i 12 m. Siły 

poziome działające na fundament zostały przejęte przez jeden rząd 

ukośnych mikropali kotwiących TITAN 73/53 o długości 12 m. 

Fundamenty dźwigarów łukowych oparto na trzech rzędach mikropali. 

O ich układzie decydowały kierunki głównych sił działających 

na fundament. Siły z dźwigara łukowego przejęto dwurzędowym 

układem rozchylonych promieniście mikropali TITAN 103/51 

o długości 12 i 15 m. Trzeci rząd mikropali TITAN 103/51 o długości 

15 m zlokalizowano w osi fi lara opartego na tym fundamencie. 

W każdym rzędzie wykonano osiem mikropali. Łącznie wykonano 

ok. 420 m mikropali 73/53 i 1800 m mikropali 103/51. 

Kluczowym dla kosztów budowy mostu (w tym czasu budowy) 

było zastosowanie fundamentowania na mikropalach oraz sposób

Widok z lotu ptaka Przguby do zabetonowania 

budowy dźwigarów łukowych. Autor projektu mostu zaproponował 

wykonawcy – IMB-Podbeskidzie – opracowanie projektu 

technologicznego opartego na niekonwencjonalnym pomyśle. 

Przy budowie dźwigarów łukowych są dwie podstawowe 

trudności. Jedna to wielkość rusztowań, druga to konieczność 

deskowania całego przekroju dźwigara na częściach, gdzie mieszanka 

betonowa nie może się utrzymać bez deskowania. W tych 

miejscach trudno jest uzyskać odpowiednią jakość powierzchni 

betonu. Aby ominąć te trudności, przecięto wirtualnie dźwigar 

w kluczu i powstałe dwie części obrócono, tworząc przeguby nad 

fundamentami. Deskowania można było oprzeć na rusztowaniach 

niewiele wystających ponad dno dolinki, a górna powierzchnia 

betonu nie wymagała deskowania. Korzyści z tego wynikające 

nie wymagają komentarza. 

Przeguby umożliwiające obrócenie skonstruowanych części 

dźwigara nie mogły pozostać wirtualne. Zaprojektowano je ze stali 

(blachy, rury i pręty), a obliczenia optymalizujące ich wymiary 

zajęły blisko sto stron. Przeguby, po dwa dla każdego końca dźwigara, 

zostały osadzone w fundamentach mostu. Z fundamentów 

wypuszczono pręty zbrojenia do połączenia ze zbrojeniem dźwigarów. 

Ustawienie deskowań i prętów zbrojenia wykonywanej 

części dźwigara względem wypuszczonego zbrojenia i przegubów 

wymagało takiej precyzji, aby po podniesieniu konstrukcja znalazła 

się dokładnie w projektowanym położeniu. 

Podnoszenie dźwigara zaprojektowano za pomocą konstrukcji 

złożonej z wież rusztowaniowych, belki i pras przelotowych. Wieże 

rusztowaniowe zaprojektowano na wzór tych stosowanych przy budowie 

estakady w Milówce, lecz lżejsze, gdyż wykonawca miał zamiar 

wykonać je sam. Ostatecznie wypożyczył te z Milówki. Wieże 

oparto na palach fundamentowych, co gwarantowało odpowiednią 

stateczność i brak osiadań w czasie operacji podnoszenia. 

Belkę, na której opierała się podnoszona konstrukcja, zaprojektowano 

z rury stalowej o średnicy 0,8 m, na której końcach 

zamocowano proste przeguby. Połączenie belki z podnoszoną 

konstrukcją zaprojektowano za pomocą sklejkowej przekładki 

pomiędzy siodłem z blach skonstruowanym na belce i betonem 

dźwigara łukowego. 

Na pomostach ulokowanych na wieżach ustawiono prasy przelotowe, 

jakie zwykle są używane do sprężania konstrukcji betonowych 

kablami linowymi. Wiązka lin 15L15,5 została zakończona 

standardową głowicą kotwiącą, osadzoną w specjalnie zaprojektowanym 

„garnku” z blach stalowych, połączonym przegubowo 

z końcami belki. 

Tak przygotowany zestaw konstrukcji, a właściwie mechanizmów, 

pozwolił na rozpoczęcie operacji podnoszenia. Podniesienie 

jednej części dźwigara zajęło kilka godzin. Rozpoczęło 

Mosty Kraj 

się od ustawienia pras przelotowych, napięciu cięgien linowych 

i samego podnoszenia, które trwało ok. trzech godzin. Zakończyło 

się oparciem końców rurowej belki na wsuniętym pod nią 

stalowym dwuteowniku. 

Po podniesieniu według opisanego schematu drugiej części dźwigara, 

można było przystąpić do uciąglania konstrukcji w kompletny 

dźwigar. Pierwszym etapem było podwieszenie do końców podniesionych 

części deskowania klucza łuku, uciąglenie zbrojenia i zabetonowanie. 

Po wystąpieniu wszystkich odkształceń zespalanych 

części, połączono spoinami pachwinowymi zbrojenie wokół przegubów 

przy fundamentach i zabetonowano te ostatnie fragmenty 

dźwigara. Przeguby, które spełniły swoją rolę w procesie budowy 

dźwigara łukowego, zostały zabetonowane w jego konstrukcji. 

Po wykonaniu drugiego z pary łukowych dźwigarów można było 

na koniec przystąpić do budowy pomostu. Rusztowania płyty pomostu 

w części nad łukami opierano na stalowych siodełkach osadzanych 

w betonie łuków. W tym czasie przystąpiono do budowy 

dwóch dźwigarów łukowych drugiej jezdni drogi ekspresowej. 

Most nie ma prawie w ogóle pochylenia podłużnego. Aby zapewnić 

sprawne odprowadzanie wody opadowej z nawierzchni 

mostu, wykonano wzdłuż krawężników ścieki odprowadzające 

wodę do wpustów krawężnikowych i dalej do rynny gzymsowej. 

Takie rozwiązanie odprowadzenia wody pozwoliło zachować estetyczną 

formę mostu, bez częstego obecnie „upiększenia” zwojami 

czarnych lub czerwonych rur kanalizacyjnych. 

Wybudowano most, który nie zamyka dolinki, będącej szlakiem 

spacerów letników odwiedzających Lubień. Będzie on raczej pewną 

atrakcją na drodze ich spacerów. 

Istotnym wsparciem dla projektanta było doświadczenie pracowników 

fi rmy TITAN Polska z Krakowa w zakresie projektowania 

posadowienia. Mikropale, podobnie jak i cały most, wykonała 

fi rma IMB-Podbeskidzie. 

Gotowy most 


Kraj Mosty 

52 

Aspekt – budujemy w Żywcu 

� Paulina Kowal, 

Aspekt 

Obok nowego, zaprojektowanego przez Aspekt i zrealizowanego 

w 2000 r. mostu w Żywcu, wkrótce powstanie nowy. 

Po obwodnicy północnej oraz przebudowie ul. Dworcowej, 

to kolejna, czwarta już, duża inwestycja przygotowana przez 

Aspekt. Most zaprojektowany w miejscu istniejącego, przekracza 

bezkolizyjnie jednym przęsłem Sołę oraz drogę wojewódzką nr 

945 w jej nowym przebiegu wzdłuż rzeki. 

Obiekt jest nowoczesną konstrukcją zespoloną stalowo-betonową 

o rozpiętości teoretycznej ok. 110 m. Na moście zaprojektowano 

jezdnię drogową o szerokości 7,30 m wraz z obustronnymi 

chodnikami dla pieszych o szerokości 3 m. 

Konstrukcję nośną mostu stanowią dwa swobodnie podparte 

dźwigary łukowe typu Langera, nachylone do drogi pod kątem 

ok. 70°. Dźwigary łukowe oraz wieszaki łączące pomost z łukiem 

zaprojektowano ze stali, a pomost z betonu sprężonego. Dzięki 

kolorystyce oraz zastosowaniu w dźwigarach rur stalowych wypełnionych 

betonem, całość konstrukcji ma smukły, wtopiony 

w otoczenie wygląd. Podpory mostu zaprojektowano z pali 

o średnicy 1,20 m z poszerzoną podstawą. Stopy pali osadzono 

w skałach miękkich na głębokości ok. 15,0 m poniżej niwelety 

mostu. Podpory mostu zlokalizowano poza korytem rzeki. 

Na odcinku od ronda u zbiegu Al. Wolności i ul. Brackiej 

Na odcinku od ronda u zbiegu Al. Wolności i ul. Brackiej do skrzyżowania Al. 

Piłsudskiego z ul. Kopernika zaprojektowano nowy przebieg drogi wojewódzkiej 

nr 945. 


(rejon Drugiej Przeprawy Mostowej) do skrzyżowania Al. Piłsudskiego 

z ul. Kopernika zaprojektowano nowy przebieg drogi 

wojewódzkiej nr 945. 

Pojazdy poruszające się tą drogą z kierunku Bielsko-Biała do 

Korbielowa, po pokonaniu drugiej przeprawy mostowej, zostaną 

skierowane na Al. Jana Pawła II. Droga ta w rejonie pierwszej 

przeprawy mostowej zostanie zmodernizowana i połączona 

poprzez projektowane skrzyżowanie o ruchu okrężnym z ul. 

Handlową. 

Parametry nowo projektowanego odcinka DW 945: 

� droga klasy G 

� przekrój uliczny 

� prędkość projektowa Vp = 50 km/h 

� prędkość miarodajna Vm = 60 km/h 

� jezdnia 1/2 o szerokości 7,00 m 

� pobocza bitumiczne 2 x 2,00 m 

� opaski 2 x 0,75 m. 

W projekcie przewidziano udostępnienie obustronnych bulwarów 

Soły dla celów rekreacyjnych. 

Inwestor: miasto Żywiec. 

Zespół projektowy: dr inż. Marek Wazowski – projektant prowadzący, 

mgr inż. Marian Kręzel, mgr inż. Andrzej Bzówka. 

Nowo projektowany przebieg DW 945 będzie częściowo wpisywał się w istniejący 

układ drogowy, który ulegnie modernizacji. Natomiast na odcinku od ul. Dworcowej 

do włączenia w ul. Handlową projektuje się nową drogę jednojezdniową.

współczesne stalowe łożyska mostowe 

stalowe elementy wyposażenia mostów 

roboty budowlano – remontowe obiektów mostowych 

www.grupamostowa.pl 

› Statyczne i dynamiczne próbne 

obciążenia obiektów mostowych 

› Statyczne i dynamiczne próbne 

obciążenia pali 

› Badania ciągłości pali 

› Projektowanie konstrukcji mostowych, 

projektowanie dróg i infrastruktury 

towarzyszącej 

› Diagnostyka, przeglądy obiektów 

mostowych 

43-600 Jaworzno ● ul. Chopina 96, 

tel.: +48 32 616 45 72 ● +48 32 257 05 55 ● +48 32 251 18 93, 

fax: +48 32 203 90 06 ● info@grupamostowa.pl 

● www.grupamostowa.pl

Kraj Pale fundamentowe 

54 


Ryc. 1. Widok świdra FDP 

Zastosowanie pali FDP w budownictwie mostowym 

� mgr inż. Roman Rogowski, 

mgr inż. Piotr Franczak, P.I. IMB-Podbeskidzie 

Po akcesji Polski do Unii Europejskiej na rozbudowę i modernizację 

sieci drogowej w Polsce uzyskaliśmy niezbędne fundusze, 

których brak był główną bolączką poprzednich dekad. Spowodowało 

to dynamiczny rozwój budownictwa infrastrukturalnego 

w kraju, pociągając za sobą konieczność wykorzystania pod inwestycje 

nowych obszarów, na których niejednokrotnie występują 

trudne warunki geologiczno-inżynierskie. 

Ponieważ przy wyznaczaniu tras dróg i autostrad uwzględnia 

się różne kryteria lokalizacyjne, coraz częściej kwestia obecności 

korzystnych warunków geologicznych schodzi na dalszy plan, co 

w konsekwencji prowadzi do zwiększonych kosztów posadowienia, 

związanych z realizacją obiektów inżynierskich. Podobna 

sytuacja panuje również w budownictwie komercyjnym, które 

stara się wykorzystać tereny o atrakcyjnej lokalizacji, niewykorzystywane 

dotąd ze względu na potencjalnie wysokie koszty 

posadowienia, wynikające z niekorzystnej geologii terenu. 

1. Wprowadzenie 

Trudne warunki gruntowe w większości sytuacji prowadzą 

do rezygnacji z posadowienia bezpośredniego obiektów inżynierskich 

na rzecz posadowienia pośredniego z wykorzystaniem 

rozmaitych technik palowania. W celu skrócenia czasu realizacji 

robót palowych, a w konsekwencji kosztów posadowienia, pod 

koniec XX w. nastąpił rozwój technik palowania przy pomocy 

specjalnych świdrów, np. cieszących się dużą popularnością pali

CFA (Continous Flight Auger Piles). W latach 90. wykrystalizowała 

się na dobre idea pali wkręcanych z dogęszczeniem gruntu 

na pobocznicy, zwanych FDP (Full Displacement Piles – pale 

z pełnym przemieszczeniem gruntu na pobocznicy) lub SDP 

(Soil Displacement Piles – pale z przemieszczeniem gruntu na 

pobocznicy). Doprowadziło to do powstania kilku różnych rozwiązań 

pali w technologii FDP, posiadających jednak wspólne 

cechy, takie jak np. sposób wykształcenia podstawy i pobocznicy 

pala czy jego pracę w ośrodku gruntowym. Dogęszczenie gruntu 

wzdłuż pobocznicy i podstawy pala prowadzi do poprawy jego 

parametrów, zwiększając tym samym nośność pala, odmiennie 

niż w tradycyjnych metodach palowania (z wyjątkiem pali wbijanych), 

w których wykonanie pala nie ma znaczącego wpływu 

na poprawę parametrów otaczającego pal ośrodka gruntowego. 

Dlatego też zastosowanie pali wkręcanych ma szczególne znaczenie 

w gruntach bardzo słabych, takich jak gliny, iły i pyły 

w stanie plastycznym i miękkoplastycznym oraz piaski drobne 

i pylaste w stanie luźnym. 

Napotykając na tego rodzaju grunty o znacznej miąższości 

oraz biorąc pod uwagę charakter obiektów mostowych i towarzyszące 

im znaczne obciążenia, projektanci niejednokrotnie 

są zmuszeni do projektowania pali „stojących”, utwierdzonych 

w gruntach o lepszych parametrach, zalegających na znacznych 

głębokościach, pomijając w zasadzie nośność warstw słabych, 

leżących powyżej. Zastosowanie pali przemieszczeniowych 

FDP pomaga lepiej wykorzystać warstwy słabe, prowadząc do 

bardziej ekonomicznego posadowienia obiektu. 

2. Opis technologii FDP 

Technologia pali FDP stosunkowo powoli ulega rozpowszechnieniu 

na rynku polskim, chociaż wykonanie pala FDP w znacznym 

stopniu przypomina wykonanie bardzo popularnych pali 

CFA. Różnica polega na specjalnym, obłym kształcie świdra 

wiercącego (ryc. 1). Poniżej przedstawiono schematycznie procedurę 

wykonania pala FDP. Przed przystąpieniem do prac 

należy wykonać utwardzoną platformę roboczą, z poziomu 

której wykonywane będą pale. 

Ryc. 2. Poszczególne etapy wykonania pala FDP 

Krok 1: Najechanie maszyny i ustawienie wiertła w osi wykonywanego 

otworu. 

Krok 2: Rozpoczęcie wiercenia. Świder wykonuje ruch obrotowy 

i jest jednocześnie wciskany w grunt. 

Krok 3: Osiągnięcie projektowanej głębokości. 

Krok 4: Zabetonowanie pala. Podczas wyciągania świdra 

beton jest podawany pod ciśnieniem przez jego rdzeń. 

Krok 5: Ułożenie zbrojenia w świeżym betonie. 

Następujące parametry wiercenia podczas wykonywania kolejnych 

kroków (ryc. 2) są rejestrowane przez komputer wiertnicy 

FDP: 

Pale fundamentowe Kraj 

– czas wiercenia i betonowania pala 

– moment obrotowy świdra 

– prędkość pogrążania świdra jego zagłębienie oraz liczba 

obrotów na minutę 

– ciśnienie oraz ilość podawanego betonu. 

Powyższy monitoring umożliwia stałą kontrolę jakości pala 

FDP oraz zgodności warunków gruntowych z założonymi 

w projekcie palowania. 

Pale FDP z uwagi na spore opory wiercenia mają najczęściej 

średnicę 0,4 m i 0,6 m. Maksymalna długość pala zależna jest 

od możliwości głowicy obrotowej wiertnicy i długości żerdzi. 

Na polskim rynku wykonuje się pale FDP do głębokości 24 m. 

Wymogi dotyczące zbrojenia oraz betonu określa norma PN-EN 

1536 Wykonawstwo specjalnych robót geotechnicznych. Pale 

wiercone. 

Przemieszczenie gruntu uzyskuje się poprzez specjalny kształt 

świdra wiercącego (ryc. 1), posiadającego zmienny skok dolnych 

łopatek, obły kształt w centralnej części, jak również przeciwny 

kierunek łopatek w górnej części. Dodatkowe zagęszczenie 

gruntu uzyskuje się poprzez beton, który podawany jest pod 

ciśnieniem przez rdzeń świdra. Przemieszczenie ziemi z otworu 

w jego sąsiedztwo zapewnia wysokie zagęszczenie gruntu w obrębie 

wykonywanego pala. Konsekwencją tego jest zwiększenie 

o ok. 50% siły przenoszonej przez pal (w stosunku do nominalnej 

średnicy). Bezwibracyjny proces wiercenia i formowania 

pala pozwala na prowadzenie prac w bliskim sąsiedztwie innych 

budowli, a brak wydobywanego urobku znacznie ogranicza 

zanieczyszczenie placu budowy i oszczędności na robotach 

związanych z jego usunięciem. 

Ograniczeniem pali wykonywanych w technologii FDP jest 

niemożność ich stosowania w gruntach z natury niezagęszczalnych 

lub trudnozagęszczalnych, czyli spoistych twardoplastycznych 

półzwartych i zwartych oraz niespoistych średniozagęszczonych 

i zagęszczonych, z wyjątkiem sytuacji, w których wyżej 

wymienione grunty są przewarstwione gruntami zagęszczalnymi. 

W takim przypadku urobek z warstw mocniejszych jest 

transportowany i „wciskany” do warstw słabszych (zagęszczalnych), 

powodując ich wzmocnienie. 

3. Przykłady zastosowania pali FDP w budownictwie mostowym 

Posadowienie fundamentu na palach FDP zastosowano m.in. 

dla przedsięwzięcia Przebudowa wiaduktu w km 444 + 110.90 

wraz z budową drogi dojazdowej i murów oporowych w rejonie 

obiektów w miejscowości Słomiróg w ramach kontraktu 

Wzmocnienie nawierzchni do 115 kN/oś na drodze krajowej nr 4 

Kraków– Tarnów odcinek I: Kraków – Targowisko km 443 + 900 

– 444 + 250. Pierwotnie zaprojektowano posadowienie obiektu 

na 68 palach CFA Ø 600 mm o długości 9 m. 

W związku z niekorzystnymi warunkami geologicznymi 

(ryc. 3) w celu podniesienia nośności i ograniczenia osiadań – 

przy niezwiększaniu kosztów – zaproponowano zamianę pali 

CFA na pale FDP o tej samej średnicy Ø 600 mm. Prace przeprowadzone 

były przy użyciu wiertnicy BG 24 H fi rmy Bauer. 

W trakcie wiercenia dało się zauważyć sukcesywne zagęszczanie 

się gruntu w rejonie palowania, o którym świadczyło średnie 

zużycie betonu na metr bieżący pala, które dla pierwszych pali 

wynosiło ok. 0,44 m 3 /m.b., osiągając dla ostatnich 0,29 m 3 . Minimalna 

wymagana obliczeniowa nośność pala wynosiła 521 

kN. Z uwagi na brak norm krajowych dotyczących obliczania 

nośności pali przemieszczeniowych, w projekcie posadowienia 

pale FDP policzono zgodnie z normą PN-83/B-02482, przyjmując 



56 

współczynniki technologiczne jak dla pali prefabrykowanych, 

wbijanych, określając ich nośność Nt = 927 kN. Próbne obciążenie 

pala przeprowadzono zgodnie z PN-83/B-02482 na siłę 

Qr = 521 kN, dla której osiadanie wyniosło 1,7 mm. Następnie 

pal odciążono, odnotowując trwałe osiadanie równe 0,8 mm, 

po czym badanie kontynuowano, obciążając stopniowo pal do 

siły Qmax = 1029 kN (197%Qr), odnotowując osiadanie równe 

6,0 mm, a po odciążeniu zarejestrowano trwałe osiadanie równe 

3,1 mm. Ze względów naukowych zdecydowano się kontynuować 

badanie w celu wyznaczenia nośności granicznej, obciążając 

stopniowo pala aż do osiągnięcia siły 1862 kN = 357%Qr (osiadanie 

31,5 mm, trwałe 20,9 mm) – maksymalnej w kontekście 

wytrzymałości konstrukcji do próbnego obciążenia i, co jest 

warte podkreślenia, nie osiągnięto jeszcze nośności granicznej 

pala. Późniejsza analiza wyników pozwoliła obliczeniowo 

określić nośność graniczną na ok. 2200 kN, dla której można 

przyjąć nośność obliczeniową równą 0,5*2200 kN = 1100 kN. 

Powyższy wynik pokazuje, iż projektowanie pali FDP zgodnie 

z PN-83/B-02482 i przyjęciem współczynników technologicznych 

jak dla pali prefabrykowanych, wbijanych, jest bezpieczne 

w kontekście nośności pali i całego fundamentu. 

Dodatkowo analiza krzywej obciążenie – osiadanie prowadzi 

do kolejnego pozytywnego wniosku, iż pełna mobilizacja pobocznicy 

następuje już przy bardzo niewielkich osiadaniach (ryc. 4), 

co ma ogromne znaczenie dla przyszłej eksploatacji obiektu. 

Na uwagę zasługuje również realizacja posadowienia podpór na 

palach FDP wiaduktu kolejowego nad ul. Mikołowską w Rybniku 

Paruszowcu. Ze względu na spore obciążenia, skomplikowane 

Ryc. 3. Profi l geologiczny 

Ryc. 4. Krzywa osiadania pala próbnie obciążanego – wiadukt w Słomirogu 


warunki geologiczne (ryc. 7) i niewielką powierzchnię podpór 

w planie, zaprojektowano pierwotnie pod każdym przyczółkiem 

sześć pali Ø 1200 mm, o długości 9 m z poszerzoną podstawą 

średnicy 2500 mm. Jednakże wymiary umocnionego wykopu 

znacznie utrudniałyby wykonanie pali wielkich średnic z wykorzystaniem 

wciskarki. Uwzględniając wszystkie powyższe 

uwarunkowania, należało zastosować pale o sporej nośności, 

których wykonanie byłoby możliwe w warunkach ograniczonego 

wykopu. Dlatego też zdecydowano się na posadowienie obydwu 

fundamentów na 23 palach FDP Ø 600 mm, o długości 10 m, 

zakończone w warstwie glin w stanie twardoplastycznym. 

Ryc. 5. Głowice pali FDP 

Ryc. 6. Wiadukt w Rybniku Paruszowcu 

Wymagana minimalna nośność pojedynczego pala wynosiła 

893 kN. Biorąc pod uwagę nasze dotychczasowe doświadczenia, 

nośność pojedynczego pala FDP obliczono jak dla pali prefabrykowanych, 

wbijanych, zgodnie z PN-83/B-02482. Próbne 

obciążenie statyczne pali przeprowadzono na siły Qr= 893 kN 

i Qmax = 1372 kN. Otrzymano następujące rezultaty: dla siły Qr 

pomierzone osiadanie wyniosło 1,3 mm, trwałe po odciążeniu 

pala 0,7 mm, dla siły Qmax zanotowano 4,6 mm osiadania, a po 

odciążeniu pala trwałe osiadanie wyniosło 3,1 mm. Z uwagi 

na powyższy zakres obciążeń oznaczono nośność pala na 980 

kN. Jednakże analizując krzywą obciążenie – osiadanie (ryc. 

8) oraz minimalne wartości osiadań, można z całą pewnością 

stwierdzić, iż rzeczywista nośność pala jest znacznie większa. 


Na koniec należy podkreślić, że z ekonomicznego punku widzenia 

pale FDP prezentują się również pozytywnie dzięki dużej 

wydajności (średnio ok. 20 m.b./h) oraz braku wynoszonego 

urobku. Pomimo wielu korzyści płynących z zastosowania pali 

FDP, nie są one dostatecznie rozpowszechnione wśród projek-

Ryc. 7. Profi l geologiczny dla podpór wiaduktu kolejowego w Rybniku 

tantów obiektów mostowych. Wynika to nie tylko z faktu, iż 

jest to technologia stosunkowo nowa, ale również z braku norm 

krajowych dotyczących obliczania nośności pali przemieszczeniowych, 

których oczywiste zalety, jak choćby zwiększona nośność 

oraz doskonała charakterystyka obciążenie – osiadanie, są 

jednym z podstawowych kryteriów charakteryzujących dobrze 

zaprojektowany i wykonany fundament palowy. 

Literatura 

1. PN-83/B-02482 Fundamenty budowlane. Nośność pali i fundamentów 

palowych. 


Ryc. 8. Krzywa osiadania pala próbnie obciążanego – wiadukt w Rybniku 

2. Gwizdała K.: Opinia geotechniczna dotycząca nowych technologii 

pali, pale typu Omega i SDP. 

3. Gwizdała K.: Ocena nośności pali przemieszczeniowych FDP 

Ø 600 wykonanych pod przyczółki wiaduktu kolejowego na 

podstawie próbnych obciążeń statycznych pali. 

4. Gwizdała K.: Ocena nośności pali przemieszczeniowych FDP 

Ø 600 wykonanych pod przyczółki mostu drogowego w/c DK 

nr 4 na podstawie próbnych obciążeń statycznych pali. 

5. Projekt wykonawczy Budowa wiaduktu kolejowego w km 37 

+ 839 na torze nr 2 linii nr 140 Katowice Ligota-Nędza nad 

ulicą Mikołowską w Rybniku Paruszowcu. 

6. Projekt wykonawczy Przebudowa wiaduktu w km 444 + 

110,90 wraz z budową dróg dojazdowych i murów oporowych 

w rejonie obiektów. 

R E K L A M A 


Wywiad branżowy Producent 

W kryzysie równie� mo�na 

stawia� na rozwój 

58 

Z Lucyn� Kornek, prezes zarz�du � rmy Poltech Sp. z o.o. rozmawia Mariusz Karpi�ski-Rzepa, a 

Nowoczesne Budownictwo In�ynieryjne 

– Prosz� przybli�y� naszym 

czytelnikom pro� l dzia�alno�ci 

� rmy Poltech Sp. z o.o. Jak d�ugo 

istnieje, czym si� zajmuje, w jakim 

sektorze dzia�a? 

– Firma Poltech Sp. z o.o. powsta�a 

w 1998 r. w Tarnowskich Górach. Od 

pocz�tku istnienia �wiadczy us�ugi eksportowe 

w bran�y budowlanej, zajmuje 

si� produkcj� zbroje� oraz prefabrykatów 

betonowych dla wiod�cych � rm w Niemczech. 

Na bazie wieloletniego do�wiadczenia 

zdobytego na rynku niemieckim w zakresie 

produkcji elementów zbrojeniowych 

oraz koszy zbrojeniowych do pali fundamentowych, 

w maju 2007 r. uruchomili- 

�my zak�ad produkcyjny w Tarnowskich 

Górach specjalizuj�cy si� wy��cznie 

w produkcji koszy zbrojeniowych do pali 

fundamentowych. 

– S� Pa�stwo jedynym zak�adem 

w Polsce, który ograniczy� 

produkcj� wy��cznie do koszy 

zbrojeniowych do pali fundamentowych, 

nie proponuj�c 

innych wyrobów zbrojarskich, 

dlaczego? 

– W krajach tzw. starej Unii nie bez 

powodu od dawna mo�na zaobserwowa� 

tendencj� do w�skiej specjalizacji. 

Metoda ta z jednej strony zapewnia oferowanie 

produktu czy us�ugi na najwy�szym 

poziomie, a z drugiej umo�liwia 

optymalizacj� kosztów, co przek�ada 

si� na korzy�ci dla klientów w postaci 

najbardziej konkurencyjnej ceny. Dzi�ki 

temu jako jedyni w Polsce nie mamy �adnych 

technicznych ogranicze�, mo�emy 

Jako jedyni 

w Polsce 

produkujemy 

maszynowo 

kosze 

o najmniejszych 

�rednicach. 


maszynowo wyprodukowa� kosze do 

mikropali o �rednicy ju� od 12 cm oraz 

kosze do pali wielko�rednicowych do 

2,20 m. D�ugo�ci koszy produkowanych 

w hali produkcyjnej ograniczone s� jedynie 

mo�liwo�ci� transportu, jednak 

wychodz�c naprzeciw szczególnym wymaganiom 

naszych klientów, mo�emy 

uruchomi� maszynow� produkcj� koszy 

ponadgabarytowych bezpo�rednio na 

placu budowy. 

– Tak szeroki zakres mo�liwo�ci 

musi mie� oparcie w technologii 

produkcji. Co wyró�nia technologi� 

stosowan� przez Poltech? 

– W odró�nieniu od wielu naszych 

konkurentów wybrali�my znan� nam 

technologi� wzorowan� na producentach 

niemieckich. Maszyny maj�ce zastosowanie 

w produkcji koszy wielko- 

�rednicowych ró�ni� si� zasadniczo od 

popularnych w Polsce maszyn w�oskich. 

Umo�liwiaj� produkcj� sposobem tradycyjnym, 

gdzie podstaw� zbrojenia 

jest owini�ty spiral� szkielet oparty na 

wewn�trznych pier�cieniach. Nie stosujemy 

automatów zgrzewaj�cych, spawy 

wykonywane s� przez specjalnie wyszkolony 

personel posiadaj�cy uprawnienia 

do spawania pr�tów ze stali do zbrojenia 

betonu wed�ug normy PN-EN ISO 17660 

i PN-EN ISO 17660-2. W ten sposób, ku 

zadowoleniu naszych klientów, osi�gamy 

najwy�sz� jako�� i stabilno�� koszy. Najwi�ksz� 

zalet� naszych maszyn jest ich 

prostota i wydajno�� – przeprogramo- 

wanie maszyny na inny rodzaj kosza jest 

mo�liwe w zaledwie kilka minut. Innowacyjno�� 

maszyny do produkcji mikropali 

zapewnia nam wyj�tkow� pozycj� na 

rynku polskim – jako jedyni produkujemy 

maszynowo kosze o najmniejszych 

�rednicach. 

– Posiadaj� Pa�stwo niebagatelne 

do�wiadczenie i renom� na 

rynku niemieckim. Prosz� poda� 

przyk�ady wielkich inwestycji 

w Niemczech z wykorzystaniem 

produktów Poltech. 

– Rozpoznawalno�� marki Poltech na 

rynku niemieckim zapewnia nam wspó�praca 

z wiod�cymi przedsi�biorstwami 

bran�y budowlanej, takimi jak m.in.: Rekers 

Betonwerk GmbH & CO.KG, DW 

Betonrohre GmbH nale��cej do znanej 

równie� w Polsce grupy Consolis, Kronimus 

AG, Hochtief AG, NORO Stahl- und 

Röhrenhandels GmbH. 

Do najbardziej spektakularnych inwestycji 

zrealizowanych wspólnie z naszymi 

partnerami zliczy� mo�na stadion w Gelsenkirchen-Arena 

auf Schalke, LTU- 

Arena w Düsseldor� e, hale produkcyjne 

dla Daimler-Crysler i Volkswagena oraz 

centrum logistyczne � rmy IKEA. 

– Czy osi�gni�cia na rodzimym 

rynku s� równie spektakularne 

jak te w Niemczech? 

– W Polsce nasz produkt ma zastosowanie 

g�ównie w budownictwie infrastrukturalnym. 

Byli�my dostawcami 

koszy do pali fundamentowych do wielu 

obiektów, jednak do najbardziej presti- 

�owych zaliczamy najwi�kszy obiekt 

mostowy w Polsce – przez Odr� w ci�gu 

Autostradowej Obwodnicy Wroc�awia. 

Naszymi odbiorcami s� wi�c przede 

wszystkim wykonawcy dróg i autostrad 

oraz � rmy zajmuj�ce si� palowaniem, 

takie jak: Mostostal Warszawa SA, J&P 

AVAX SA, Mosty �l�sk Sp. z o.o., Mostmarpal 

Sp. z o.o., Kromiss-Bis Sp. z o.o., 

Terramost Sp. z o.o. W zakresie dostaw 

koszy do micropali wspó�pracujemy z takimi 

� rmami, jak: GEOCARBON Sp. 

z o.o., DROMOS Sp.j, De Wall Polska 

Sp. z o.o. 

– Czy w warunkach kryzysu gospodarczego 

� rma planuje dalsz� 

ekspansj� na rynek niemiecki?

Zdaniem wielu ekspertów nie 

ma co liczy� na du�e przychody 

z eksportu. 

– Ogólne zmniejszenie przychodów 

z eksportu sta�o si� faktem, jednak us�ugi 

�wiadczone przez nasze przedsi�biorstwo 

na rynku niemieckim sta�y si� w kryzysie 

bardziej cenione ni� kiedykolwiek przedtem. 

Dowodz� tego wyniki � nansowe 

uzyskane w 1. kwartale br. oraz zakontraktowane 

dodatkowe zlecenia. Nie bez 

znaczenia jest te� wysoki kurs euro. 

– A jak� strategi� dzia�ania 

przyj�li Pa�stwo w czasie kryzysu 

na rynku polskim? 

– W Polsce wszystkie dzia�ania skierowali�my 

na rozwój. W 2008 r. zaanga- 

�owali�my si� w projekt inwestycyjny, 

który przyczyni si� do wzrostu konkurencyjno�ci 

naszego przedsi�biorstwa 

na rynku krajowym przez zakup nowych 

maszyn i urz�dze�. Dla zabezpieczenia 

realizacji bie��cych umów zdecydowali�my 

o uruchomieniu rezerw 

� nansowych na zakup stali – z uwagi 

na jej wahania cenowe. Ponadto w celu 

jak najlepszej obs�ugi naszych klientów 

wdro�yli�my system zarz�dzania 

jako�ci� wed�ug normy PN-EN ISO 

9001-2001. 

Zbrojenia do pali fundamentowych produkowane przez 

Poltech Sp z o.o.: najmniejsze i największe średnice 

– Podsumowuj�c, co wed�ug 

Pani odró�nia Poltech od konkurencji? 

– Przede wszystkim technologia 

produkcji pali, ich stabilno��, jako�� 

oraz mo�liwo�� maszynowej produkcji 

mikropali lub produkcji pali na miejscu 

budowy. W zwi�zku z tym, �e Poltech 

jest � rm� rodzinn�, a nasza praca to 

nasza pasja, staramy si� budowa� strategi� 

� rmy w oparciu o kapita� ludzki 

i spo�eczn� odpowiedzialno�� biznesu. 

Potra� my tak�e szybko reagowa� na 

zmiany otoczenia. Wzorem naszego 

dzia�ania jest profesjonalna organizacja 

pracy naszych zachodnich s�siadów. 

– Dzi�kuj� za rozmow�. 

R E K L A M A 

Producent Wywiad branżowy 

Palowanie przez zaprzyjaźnioną fi rmę 

MOSTMARPAL Sp. z o.o.

Wydarzenie Seminarium Fundamenty palowe 2009 

Wnioski z realizacji robót palowych 

na Stadionie Narodowym w Warszawie 



22 kwietnia 2009 r. odbyło się seminarium Fundamenty palowe, zorganizowane przez Instytut Badawczy Dróg i Mostów (Komitet Organizacyjny: 

Piotr Rychlewski – przewodniczący, Bolesław Kłosiński, Krzysztof Grzegorzewicz, Łukasz Górecki – sekretarz) oraz Polskie Zrzeszenie 

Wykonawców Fundamentów Specjalnych. Poświęcone było wykonywaniu i projektowaniu pali. Miało charakter roboczego spotkania 

inżynierskiego i taka jego formuła bardzo odpowiadała uczestnikom. Omawiane były różne technologie wykonywania pali, ale najwięcej 

miejsca poświęcono palom wykonywanym na Stadionie Narodowym w Warszawie. 

Wyk�adowcy reprezentowali wszyst- � Dariusz Sobala: Prefabrykowane żelbe- � Andrzej Kulawik, Robert Sołtysik: Wykie 

� rmy wykonuj�ce roboty palowe na towe pale wbijane 

sokie ściany oporowe wykonane z uży- 

stadionie. Seminarium zgromadzi�o po- � Bolesław Kłosiński, Edward Marcinków: ciem gwoździ gruntowych na przykładzie 

nad 300 uczestników i sta�o si� jednym Pale wiercone – współczesne metody wy- budowy obwodnicy miejscowości Lubień 

z najwi�kszych wydarze� w bran�y geokonania w ciągu drogi nr S7 Warszawa – Rabka 

technicznej w Polsce. W�ród zaproszonych � Czesław Szymankiewicz: Iniekcja pod- � Sławomir Teżyk, Krzysztof Głodzik: 

go�ci znale�li si� m.in. przedstawiciele staw pali wierconych 

Wzmocnienie podłoża gruntowego pod 

inwestora, projektanta, generalnego wy- � Kazimierz Gwizdała, Maciej Stęczniew- budowę Stadionu Narodowego w Warkonawcy 

pierwszego etapu budowy oraz ski, Ireneusz Dyka: Wykorzystanie sonszawie zaprzyja�nionych instytucji: IDiM PW, dowań statycznych do obliczeń nośności � Rafał Czarnecki, Tomasz Żyrek: Ko- 

ITB, SGGW. 

i osiadań pali 

twienie ścianek szczelnych na budowie 

W wyst�pieniach podj�to nast�puj�ce � Bolesław Kłosiński, Jacek Andrzejewski: Stadionu Narodowego w Warszawie 

tematy: 

Posadowienie wieżowca Sky Tower we Seminarium towarzyszył pokaz zdjęć 

� Miłosław Matejko, Marcin Wesoły: Sta- Wrocławiu 

i fi lmów z budowy pierwszego etapu Stadion 

Narodowy w Warszawie – projekt � Roman Rogowski, Piotr Franczak: Zadionu Narodowego. 

palowania i wzmocnienia podłoża stosowanie pali FDP (Full Displacement 

� Piotr Rychlewski: Badania pali testo- Piles) w budownictwie mostowym WSPÓ�PRACA ORAZ ZDJ�CIA: INSTYTUT BAwych 

DAWCZY DRÓG I MOSTÓW 

60 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec – Sierpień 2009


62 

Wykorzystanie sondowań statycznych 

do obliczania nośności i osiadań pali 

� dr hab. inż. Kazimierz Gwizdała, 

prof. PG, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska Politechniki Gdańskiej 

dr inż. Maciej Stęczniewski, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Politechniki Łódzkiej 

dr inż. Ireneusz Dyka, Wydział Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 

Stosowanie fundamentów głębokich, w tym pali, zawsze powinno być związane z rozpoznaniem podłoża gruntowego na znaczne głębokości, 

w tym kilka metrów poniżej podstawy elementu przekazującego obciążenie na grunt. Obecnie, słusznie, oprócz wierceń coraz szerzej 

stosowane są różnego rodzaju pomiary in situ. Powszechnie stosuje się sondy statyczne CPT (w różnych odmianach), sondy dynamiczne SD, 

SPT, presjometry PMT, dylatometry DMT. 

Zalety tych urządzeń badawczych były 

wielokrotnie omawiane i obecnie są często 

wykorzystywane. Badanie statyczną 

sondą wciskaną, którą można uzyskiwać 

znaczne głębokości, w sposób szczególny 

predestynuje ją do projektowania 

pali. Bezpośrednie pomiary w miejscu 

przyszłego fundamentu palowego oraz 

korelacje z oporami na stożku sondy 

umożliwiają racjonalne, ekonomiczne 

i bezpieczne projektowanie. 

1. Metody projektowania nośności 

pali 

Nośność pojedynczego pala należy 

oceniać na podstawie pełnej charakterystyki 

obciążenie – osiadanie, określonej 

w badaniach terenowych lub na podstawie 

obliczeń. Obecnie wciąż jeszcze mówimy 

o sprawdzaniu stanu granicznego nośności 

i stanu granicznego użytkowalności 

(patrz również Eurokod 7 [36]). Niedaleka 

perspektywa wdrożenia norm europejskich 

w Polsce wymaga właściwej oceny 

proponowanych rozwiązań i zastosowania 

sprowadzonych metod obliczeń. 

Zgodnie z PN-EN 1997-1 w projektowaniu 

pali należy stosować jedno z poniższych 

podejść: 

a) na podstawie wyników próbnych obcią- 

żeń statycznych, których zgodność z innym 

porównywalnym doświadczeniem 

została wykazana za pomocą obliczeń 

lub w inny sposób, 

b) na podstawie empirycznych lub anali- 

tycznych metod obliczeniowych, których 

wiarygodność została wykazana 

przez próbne obciążenia statyczne 

w podobnych sytuacjach, 

c) na podstawie wyników próbnych obcią- 

żeń dynamicznych, których wiarygodność 

została wykazana przez próbne 

obciążenia statyczne w podobnych 

sytuacjach, 

d) na podstawie obserwacji zachowania 

porównywalnych fundamentów palowych, 

jeżeli dane te są potwierdzone 


wynikami badań w terenie i badań 

podłoża. 

Należy zwrócić uwagę na bardzo ważną 

rolę próbnych obciążeń statycznych oraz 

pomiarów terenowych przemieszczeń całych 

fundamentów palowych. 

W Polsce istnieje długoletnia tradycja 

stosowania wzoru statycznego do 

oceny nośności pionowej pali, według 

PN-83/B-02482. Jak wynika z punktu 

b), podobna metoda została dopuszczona 

w Eurokodzie 7 (patrz PN-EN 1997-1). 

Wartość charakterystyczną oporu podstawy, 

R b,k oraz oporu pobocznicy, R s,k 

liczy się odpowiednio z następujących 

wzorów: 

gdzie: 

– A b oraz A s oznacza powierzchnię 

podstawy i powierzchnię pobocznicy, 

– q b,k oraz q s,k są wartościami charakterystycznymi 

oporów jednostkowych 

podstawy i pobocznicy, określonymi na 

podstawie wyników badań podłoża. 

Podstawowy problem stanowi miarodajna 

ocena oporów q b,k oraz q s,k . W tym 

celu można wykorzystać różne wyniki 

badań podłoża. 

W artykule odniesiono się głównie do 

doświadczeń polskich z wykorzystaniem 

wyników badań sondą statyczną CPT 

oraz CPTU. Problem ten był wielokrotnie 

omawiany w publikacjach autorów już od 

roku 1984, niektóre publikacje zestawiono 

w spisie literatury. 

Wyniki badań sondą statyczną wykorzystywane 

są do oceny nośności i (lub) 

przemieszczeń za pomocą metod bezpośrednich 

(bezpośrednia korelacja z oporem 

jednostkowym stożka sondy q c ) lub 

poprzez parametr wskaźnikowy (np. I D , 

I L ) do określenia innych parametrów geotechnicznych 

(�, c, E, M, G). Obecnie wyraźnie 

preferuje się metody bezpośrednie 

z elementami analizy statystycznej. 

Innym ważnym elementem stosowania 

sondy statycznej jest ocena jakościowa 

podłoża uwarstwionego, szczególnie 

o bardzo zmiennej wytrzymałości i odkształcalności. 

Przewarstwienia w postaci 

namułów, torfów, spąg warstw gruntów 

słabonośnych (np. gytii), przewarstwienia 

piaszczyste o niedużej miąższości, 

wkładki i soczewki namułów mogą być 

łatwo rejestrowane i lokalizowane. Takie 

ukształtowanie podłoża ma decydujące 

znaczenie w doborze rodzaju i długości 

pali. Sondowanie statyczne bardzo często 

zapobiega przypadkowemu pozostawieniu 

gruntów bardzo odkształcalnych 

poniżej podstaw pali. 

2. Obliczanie nośności pali 

Od wielu lat do obliczeń nośności pali 

na całym świecie stosowane są metody 

bezpośrednie, z wykorzystaniem wyników 

badań sondowania statycznego. 

Metody obliczania nośności pojedynczego 

pala na podstawie parametrów 

geotechnicznych uzyskanych z sondowań 

CPT wykorzystują statyczny wzór 

na nośność pala. 

gdzie: 

R – obciążenie graniczne w głowicy 

u 

pala, odpowiadające najczęściej umownemu 

osiadaniu pala [kN] (np. równemu 

10% średnicy pala, s = 0,1 D), 

R – graniczny opór gruntu pod pod- 

bu 

stawą pala [kN], 

R – graniczny opór gruntu na po- 

su 

bocznicy pala [kN], 

q – jednostkowy, graniczny opór 

bu 

gruntu pod podstawą pala [kPa], 

q – jednostkowy, graniczny opór 

sui 

gruntu na pobocznicy pala w obrębie i-tej 

warstwy obliczeniowej [kPa],

q – uśredniony, jednostkowy opór 

s 

gruntu pod stożkiem sondy w strefi e przy 

podstawie pala [kPa], 

q – uśredniony, jednostkowy opór 

csi 

gruntu pod stożkiem sondy w obrębie 

i-tej warstwy obliczeniowej [kPa], 

f – uśredniony, jednostkowy opór 

si 

gruntu na pobocznicy tulei sondy w obrębie 

i-tej warstwy obliczeniowej [kPa], 

A – powierzchnia podstawy pala 

b 

[m2 ], 

A – powierzchnia pobocznicy pala 

s 

[m2 ], 

� – współczynnik nośności pod- 

1 

stawy, 

� – współczynnik nośności pobocz- 

2i 

nicy w obrębie i-tej warstwy obliczeniowej 

(przy uwzględnieniu oporu q ), c 

� – współczynnik nośności pobocz- 

3i 

nicy w obrębie i-tej warstwy obliczeniowej 

(przy uwzględnieniu oporu f ), c 

Δh – miąższość warstwy obliczeniowej 

[m], ryc. 1. 

Ryc. 1. Założenia do obliczeń nośności pala na podstawie 

badań sondą statyczną CPT 

Uzyskane z badań in situ parametry 

sondowania q c i f s są bezpośrednio wykorzystywane 

do określenia jednostkowych 

oporów pod podstawą i na pobocznicy 

pala. Najczęściej przyjmuje się empiryczne 

korelacje, potwierdzone wynikami 

próbnych obciążeń pali w skali naturalnej, 

pomiędzy q bu i q csi dla podstawy oraz 

pomiędzy q sui i q csi lub f si dla pobocznicy. 

Metody obliczania nośności pali różnią 

się przede wszystkim sposobem uśredniania 

wartości q c , q csi (lub f si ) oraz wartościami 

współczynników � 1 , � 2 oraz � 3 

w zależności od rodzaju i stanu gruntu 

(najczęściej od q c ) oraz metody wykonania 

pala. 

Zakres wartości � 1 oraz � 2 dla starszych 

metod przykładowo przedstawiono w tabeli 

1. 

Szczegółowe wartości współczynników, 

wzory i zakres stosowania można znaleźć 

w pracach autorów [19]. 

Z dawniejszych prac można przypomnieć 

analizy dla pali wielkośrednicowych, 

gdzie wartości Ψ 1 oraz Ψ 2 wyko- 

rzystywano do określania pełnej krzywej 

obciążenie – osiadanie (Gwizdała [8, 10]), 

ryc. 2. 

Wśród metod uznanych i stosowanych 

w świecie, również w komentarzu do EN 

1997-1, należy wymienić propozycję Bustamante, 

Gianeselli [4]. 

Proponowane wartości współczynników 

przedstawiono w tabeli 2. 


Tab. 1. Przykładowe wartości Ψ oraz Ψ 1 2 

Autor Ψ1 Ψ2 Rodzaj pala i gruntu 

Van der Veen, Boersma, 

Mohan i inni [31] 

0.67 50 wszystkie rodzaje pali i gruntów 

Meyerhof [24] 1.00 200 pale wbijane, grunty niespoiste 

Begemann [3] 1.00 200 

100 – żwiry 

pale wbijane, wszystkie rodzaje gruntu 

Tassios [30] 0.67 

200 – piaski 

300 – piaski pylaste 

pale wbijane, grunty niespoiste 

Senneset [28] 0.50 

100 ÷ 200 

Ψ 2 = f(q csi ) 

Ryc. 2. Współczynnik oporu podstawy Ψ 1 i pobocznicy Ψ 2 (Gwizdała [8, 10]) 

Tab 2. Współczynniki Ψ 1 oraz Ψ 2 według propozycji Bustamante, Gianselli [4] 

Rodzaj gruntu 

q c 

[MPa] 

Pale wiercone i iniektowane 

pod małym 

ciśnieniem 

Ψ 1 

Pale wbijane, wciskane 

i iniektowane 

pod dużym ciśnieniem 

wszystkie rodzaje pali, piaski 

Inną szeroko stosowaną metodą w krajach 

Europy zachodniej jest propozycja De 

Beera i Van Impe (patrz również [34]). 

Przykładowe wartości do obliczeń podano 

w tabeli 3. 

Powyżej przedstawiono jedynie kilka 

propozycji z szerokiego zakresu prac. 

Daje to również pogląd zakresu stosowanych 

wartości Ψ 1 oraz Ψ 2 . Należy zwrócić 

Lipiec – Sierpień 2009 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 63 

Ψ 2 

Pale wiercone Pale wbijane 

Trzon betonowy 

W rurze 

obsadowej 

Trzon betonowy 

Trzon 

stalowy 

Iły miękkoplastyczne 

i namuły 

< 1 0.4 0.5 30 30 30 30 

Iły półzwarte 1 ÷ 5 0.35 0.45 40 80 40 80 

Gliny plastyczne i piaski 

luźne 

≤ 5 0.4 0.5 60 150 60 120 

Zwarte iły i gliny > 5 0.45 0.55 60 120 60 120 

Kreda plastyczna ≥ 5 0.2 0.3 100 120 100 120 

Żwiry i piaski 

średnio zagęszczone 

5 ÷ 12 0.4 0.5 100 200 100 200 

Kreda spękana do 

zwietrzałej (rumosz) 

> 5 0.2 0.4 60 80 60 80 

Żwiry i piaski zagęszczone 

> 12 0.3 0.4 150 300 150 200 

Tab 3. Wartości oporów tarcia według De Beera i Van Impe [34] 

Glina 

Piasek 

q c [MPa] 0,075 0,2 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 ≥ 3.0 

q csi [kPa] 5 10 18 31 44 58 70 82 q c [kPa]/36.6 

q c ≤ 10 MPa 10 MPa < q c < 20 MPa > 20 MPa 

q csi 

q c /150 

liniowa interpolacja pomiędzy wartościami: 

q c /200 i q c /150 

q c /200


64 

a) schemat Ia b) schemat Ib c) schemat Ic 

Ryc. 3. Zasięg stref uśredniania wartości q c 

uwagę, że większość metod odnosi się do 

wartości oporów pod stożkiem sondy statycznej 

q c , a nie do oporów na pobocznicy 

tulei ciernej, f s . 

Zwraca się również uwagę na fakt, że 

propozycje te odnoszą się do klasycznego 

pojęcia stanu granicznego nośność (ULS). 

W zasadzie nie charakteryzuje się osiadań, 

które odpowiadają tak określonej nośności 

granicznej oraz nie podaje się, jak wykorzystać 

te wartości do pełnej charakterystyki 

obciążenie – osiadanie. 


Podstawą otrzymania wiarygodnych 

pełnych krzywych osiadania jest trafna 

ocena jednostkowych oporów pod podstawą 

i na pobocznicy pala [patrz wzory 

(2), (3) oraz (4)]. 

Miąższość warstw obliczeniowych wyznaczana 

jest na podstawie testu statycznego 

sondowania (np. według procedury 

Hardera – Bloha). 

oporów stożka, powyżej zalega warstwa 

gruntu o mniejszych wartościach 

oporów stożka, ryc. 3b. 

Ic – przypadek szczególny schematu I: 

podstawa w gruncie o większych wartościach 

oporów stożka, powyżej zalega 

warstwa gruntu nienośnego (namuł, 

torf). W takim przypadku zasięg strefy 

l 1 nie obejmuje gruntu nienośnego, ryc. 

3.1. Jednostkowy, graniczny opór 

gruntu pod podstawą pala 

Uśredniony, jednostkowy opór gruntu 

3. Ocena krzywej osiadania 

pod stożkiem sondy w strefi e przy podsta- 

Pełną informację o pracy pala w podłożu 

gruntowym można uzyskać, jeżeli 

wie pala q określany jest według wzoru: 

c 

na etapie obliczeń analitycznych potrafi 

my wiarygodnie określić pełną krzywą 

(5) 

osiadania. Poniżej przedstawiono takie 

możliwości z zastosowaniem wyników 

badań sondą statyczną w połączeniu z wykorzystaniem 

metody funkcji transforma- 

Zasięg stref l i l (ryc. 1) określany jest 

1 2 

na podstawie schematów zależnych od 

cyjnych, t-z oraz q-z [9, 12, 15, 20]. ułożenia warstw gruntu w okolicy pod- 

Uwzględniając wcześniejsze prace, wykorzystanie 

pomiarów sondą statyczną do 

stawy pala. W metodzie wyróżniono trzy 

schematy: 

oceny osiadań pali pojedynczych można 

podzielić na trzy zasadnicze grupy: 

� I schemat: l1 

a) metoda pośrednia – na podstawie mie- 

rzonych in situ parametrów ustala się 

stan gruntu, a następnie moduły odkształcenia 

niezbędne do obliczenia 

osiadań, 

b) ocena modułów odkształcenia – wiary- 

godne korelacje, najczęściej z uwzględnieniem 

rodzaju gruntu, stanu naprężenia 

oraz stopnia przekonsolidowania 

c) metoda bezpośrednia – wyznaczenie 

nośności na podstawie wyników testu 

statystycznego sondowania oraz zbudowanie 

pełnej krzywej osiadania pala 

przy wykorzystaniu funkcji transformacyjnych. 

Nie oceniając w tym artykule dokładności 

i wiarygodności oceny w grupie a) oraz 

b), w dalszej części zostaną przedstawione 

przykłady jedynie z grupy c). 

= 4Db ; l2 = 1Db (D 3c. 

� II schemat: l1 

– śred- 

b 

nica podstawy pala); 

Ia – grunt jednorodny, ryc. 3a 

Ib – grunt niejednorodny, podstawa 

w gruncie o większych wartościach 

= 2Db ; l2 = 4D ; grunt 

b 

niejednorodny, podstawa w gruncie 

o mniejszych wartościach oporów 

stożka, powyżej zalega warstwa gruntu 

o większych wartościach oporów 

stożka, ryc. 4a. 

� III schemat: l1 

= 4Db ; l2 = 4D ; grunt 

b 

niejednorodny, podstawa w gruncie 

o większych wartościach oporów 

stożka, powyżej i poniżej zalega warstwa 

gruntu o mniejszych wartościach 

oporów stożka, ryc. 4b. 

Przykładowe wartości współczynnika 

nośności podstawy Ψ dla pali Vibro 

1 

przedstawiono na rycinie 5, a dla pali 

wierconych wielkośrednicowych na rycinie 

6. Przy ocenie przedstawionych zależności 

wykorzystano wyniki próbnych 

obciążeń statycznych. 

a) schemat II b) schemat III 

Ryc. 4. Zasięg stref uśredniania wartości qc dla schematu II i III

Ryc. 5. Wykres zależności Ψ 1 od q c 

P A dla pali Vibro, PA = 1,0 MPa 

Ryc. 6. Wykres zależności Ψ 1 od q c 

P A dla pali wierconych, PA = 1,0 MPa 

Ryc. 7. Zależności Ψ 2 od q CS 

P A , pale Vibro, PA = 1,0 MPa 


P A , dla P � i P d , pale wiercone 

wielkośrednicowe, P A = 1,0 MPa 


3.2. Jednostkowy, graniczny opór gruntu 

na pobocznicy pala 

Uśredniony, jednostkowy opór gruntu 

pod stożkiem sondy q csi określany jest 

w obrębie i-tej warstwy obliczeniowej 

według wzoru (6). 

Lipiec – Sierpień 2009 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 65 

(6) 

Wartość współczynnika nośności 

pobocznicy Ψ 2 wyznaczono z wykorzystaniem 

wyników próbnych obciążeń 

statycznych. Przykładowe wartości Ψ 2 

przedstawiono na rycinach 7–9. 

3.2. Określenie krzywej osiadania pala 

W proponowanej metodzie do ustalenia 

pełnej krzywej osiadania pala w zależności 

od obciążenia wykorzystywane są 

krzywoliniowe funkcje transformacyjne 

opisujące zależność pomiędzy oporem 

na pobocznicy pala, a przemieszczeniem 

jego dowolnego punktu (krzywa 

t-z) oraz zależność pomiędzy oporem pod 

podstawą pala, a jej przemieszczeniem 

(krzywa q-z). Pełną krzywą osiadania 

można zbudować na podstawie znajomości 

funkcji t-z i q-z oraz odkształcalności 

własnej pala. 

Dla podstawy pala przyjęto: 

(7) 

gdzie: 

q – opór podstawy 

z – przemieszczenie podstawy 

z f – przemieszczenie podstawy pala, 

przy którym następuje mobilizacja oporów 

pod podstawą. 


P A , dla P r i P s , pale wiercone 

wielkośrednicowe, PA = 1,0 MPa


66 

Dla pobocznicy pala przyjęto funkcję 

potęgową: 


(8) 

gdzie: 

t – opór pobocznicy 

z – przemieszczenie pobocznicy 

z – przemieszczenie pala, przy którym 

v 

następuje mobilizacja maksymalnych 

oporów tarcia na pobocznicy. 

Założenia do metody funkcji transformacyjnych 

przedstawiono na rycinie 10 

(patrz również Gwizdała [9]). W szczegółowych 

obliczeniach inżynierskich wykorzystuje 

się także analizę statystyczną 

[15, 20]. 

Do całości zagadnienia, w celu oceny 

parametrów istotnych oraz najlepszego 

przybliżenia do rzeczywistej krzywej 

osiadania, elementy analizy statystycznej 

są następujące: 

� Estymacja parametrów 

� Weryfi kacja hipotez statystycznych: 

– parametrycznych (testy istotności), 

– nieparametrycznych (testy zgodności). 

� Analiza regresji: 

– dobór modelu funkcji regresji, 

– szacowanie parametrów funkcji regresji. 

� Analiza regresji wielokrotnej: 

– macierze współczynników korelacji par, 

– macierze korelacji cząstkowych, 

– regresja krokowa poszukiwania optymalnego 

modelu regresji wielokrotnej. 

� Funkcje gęstości prawdopodobieństwa. 

Zgodność otrzymanych wyników charakteryzuje 

funkcja gęstości współczynnika 

zgodności (ryc. 11). 

Przykładowe, pełne krzywe osiadania, 

odpowiednio dla schematu I, II, III przedstawiono 

na rycinach 12–14. 

Inne podejście z zastosowaniem funkcji 

transformacyjnych przedstawiono w pracy 

[12]. Głównym parametrem decydującym 

o wielkości prognozowania osiadania jest 

moduł ścinania G lub moduł odkształcenia 

ogólnego E (E = 2G(1 + �)). War- 

0 0 

tości modułów odkształcenia gruntów 

można wyznaczać na podstawie badań 

laboratoryjnych i/lub terenowych oraz 

wykorzystując empiryczne korelacje 

uzyskane w badaniach terenowych, np. 

sonda statyczna – CPT, CPTU, sonda 

dynamiczna – SPT, dylatometr – DMT, 

presjometr – PMT lub w wyniku analizy 

wstecznej z próbnych obciążeń pali. 

Szerszą analizę tego zagadnienia można 

znaleźć w pracy [15]. Uwzględniając silną 

nieliniowość modułu ścinania G od od- 

Ryc. 10. Założenia do metody funkcji transformacyjnych [9] 

Ryc. 11. Histogram wartości współczynników zgodności � dla obciążenia granicznego, pale Vibro 

Ryc. 12. Pal Vibrex, L = 18.3 m, D = 0.457 m, D b = 0.650 m, schemat I

Ryc. 13. Pal wiercony wielkośrednicowy, L= 23,1 m, D = 1,5 m, schemat II 

Ryc. 14. Pal wiercony wielkośrednicowy, L= 17,7 m, D = 1,5 m, schemat III 

kształceń oraz metodę obliczeń osiadania 

przedstawioną w [9, 12, 15], można wykorzystać 

związki korelacyjne z oporami 

stożka sondy q c . 

W omawianej metodzie [12] uwzględniono 

nieliniowo sprężysto-plastyczny 

model pracy pala w gruncie, zależną od 

odkształcenia wartość modułu odkształcenia 

postaciowego G oraz moduł początkowy 

dla małych odkształceń G max . 

Rix i Stokoe [27], analizując piaski oraz 

dodatkowo grunty piaszczyste z trzech 

miejsc w Stanach Zjednoczonych, przedstawili 

dla gruntów niespoistych następującą 

zależność: 

gdzie: 

(9) 

G max , q c , w kPa 

Analizując pomiary terenowe z 31 regionów, 

obejmujących USA, Kanadę, 

Meksyk, Włochy, Norwegię, Szwecję, 

Wielką Brytanię i Grecję, Mayne i Rix 

sformułowali następującą zależność dla 

gruntów spoistych: 

G = 2,87(q ) max c 1,335 (10) 

gdzie: 

G max , q c , w kPa 

Lepszą korelację autorzy uzyskali przy 

dodatkowym uwzględnieniu zależności 

funkcyjnej ze wskaźnikiem e 0 : G max = 

406(q c ) 0,695 (e 0 ) -1,130 . 

Inny wzór, na podstawie analiz porównawczych 

wyników badań CPTU w terenie 

i pomiarów G max za pomocą różnych 

metod (pomiary geofi zyczne w otworach, 

sondowanie SCPT, badania laboratoryjne 

w kolumnie rezonansowej i aparacie trójosiowego 

ściskania), przedstawili Simonini 

i Cola [29]: 

G max = 49,2(q c ) 0,51 (11) 

gdzie: 


G max , q c , w MPa 

Wzór ten został opracowany dla gruntów 

czwartorzędowych zalegających na 

terenie weneckiej laguny. Profi l gruntowy 

zbudowany jest z gruntów spoistych i niespoistych 

(gliny, pyły, piaski). Nieco lepsze 

dopasowanie tej zależności uzyskano przy 

uwzględnieniu wskaźnika porowatości e 0 , 

a najlepszą korelację uzyskano uwzględniając 

parametr ciśnienia porowego według 

Skemptona B q (badanie CPTU). 

Przykładowe obliczenia przedstawiono 

dla pala Vibrex o średnicy trzonu D = 

508 mm, średnicy podstawy D b = 620 mm 

i długości 13,5 m (ryc. 15, 16). Porównanie 

krzywych osiadania na rycinie 16 wskazuje 

na dobrą zgodność obliczeń z wynikami 

próbnych obciążeń statycznych. 

Stosowane obecnie coraz częściej pale 

przemieszczeniowe Atlas oraz typu 

Omega były analizowane w pracach [17, 

18]. Wykorzystano wyniki badań sondą 

statyczną oraz wykonano obliczenia z zastosowaniem 

funkcji transformacyjnych. 

Przykładowe wyniki obliczeń przedstawiono 

na rycinach 17 i 18. Dla wszystkich 

analizowanych krzywych osiadania uzyskano 

dobrą zgodność obliczeń z wynikami 

statycznych badań pali [17, 18]. 

Analiza ta pozwoliła również na określenie 

wartości współczynników Ψ 1 oraz 

Ψ 2 [patrz (3) oraz (4)] dla tego rodzaju 

pali pod obiekty zrealizowane w kraju 

(ryc. 19, 20). 

Ryc. 15. Wynik sondowania CPT w rejonie fundamentu silosów 

Fabryki Słodu w Gdańsku oraz profi l geotechniczny 

i określone parametry 

Ryc. 16. Porównanie wyników próbnego obciążenia i obliczeń 

krzywej osiadania dla pali pojedynczych pod silosami 

Fabryki Słodu 



68 

Ryc. 17. Warunki geotechniczne 

Ryc. 19. Zależność oporu pod podstawą pala q f od q c dla 

pali Atlas i pali typu Omega 

Ryc. 20. Zależność oporu tarcia na pobocznicy od qc dla 

pali Atlas i pali typu Omega 


1. Badania terenowe in situ są bardzo 

przydatne do projektowania fundamentów 

głębokich, wciskana sonda statyczna 

(CPT, CPTU) jest szczególnie predysponowana 

dla obliczeń fundamentów palowych. 

2. Przedstawione powyżej przykłady 

różnego wykorzystania wyników badań 

sondą statyczną potwierdzały możliwość 

zastosowania podstawowego wzoru statycznego, 

zawartego w PN-EN 1997-1, do 

obliczeń pali. Wymagana jest jednak rzetelna 

analiza z wykorzystaniem wyników 

Ryc. 18. Krzywe obciążenie-osiadanie dla pala Atlas nr 54 (�510/720 

mm, L = 11,0 m) 


próbnych obciążeń pali oraz statystyczną 

oceną obliczeń porównawczych. 

3. Należy dążyć do opracowania metod 

obliczeń, które pozwolą w stosunkowo 

prosty, ale wiarygodny dla praktyki inżynierskiej 

sposób obliczyć pełną krzywą 

osiadania. Wykazano w artykule, że wykorzystanie 

wyników badań terenowych 

sondą statyczną daje możliwość wiarygodnej 

oceny pełnej zależności obciążenia 

– osiadania. 

7. Frank R.: Designers’ Guide to en 1997-1 

Eurocode 7. Geotechnical Design – 

General Rules. Th omas Telford. 

8. Gwizdała K.: Large diameter bored piles 

in non-cohesive soils. Determination 

of the bearing capacity and settlement 

from results of static penetration test 

(CPT) and standard penetration test 

(SPT). Swedish Geotechnikal Institute, 

Report no 26, 1984. 

9. Gwizdała K.: Analiza osiadań pali przy 

wykorzystaniu funkcji transformacyjnych. 

„Zeszyty Naukowe Politechniki 

Gdańskiej. Budownictwo Wodne” 

1996, t. XLI. 

10. Gwizdała K.: Wykorzystanie badań in 

situ do oceny nośności pali wielkośrednicowych. 

Konferencja Naukowo-Techniczna: 

Mosty w drodze do XXI wieku. 

Gdańsk-Jurata, 3–5 września 1997. 

11. Gwizdała K.: Projektowanie fundamen- 

tów na palach. Materiały XX Jubileuszowej 

Ogólnopolskiej Konferencji: 

Warsztat pracy projektanta konstrukcji. 

Wisła – Ustroń, marzec 2005. 

12. Gwizdała K., Dyka I.: Analityczna me- 

toda prognozowania krzywej osiadania 

pala pojedynczego. „Inżynieria i Budownictwo” 

2001, s. 729–733. 

13. Gwizdała K., Dyka I.: Osiadanie dużych 

grup palowych, obliczenia i pomiary 

terenowe. Materiały II Problemowej 

Konferencji Geotechniki: Współpraca 

budowli z podłożem gruntowym. Białystok 

– Białowieża, czerwiec 2004. 

Literatura 

1. Adamczyk J.: Określenie udźwigu pali 

wierconych za pomocą sondy statycz- 14. Gwizdała K., Dyka I.: Osiadanie pali 

nej. „Inżynieria i Budownictwo” 1978, i fundamentów palowych. Materiały 

nr 7. 

Seminarium: Zagadnienia posadowień 

2. Baldi G., Bellotti R., Ghionna V.N., Ja- na fundamentach palowych. Gdańsk, 

miolkowski M., LO Presti D.C.F.: Mod- czerwiec 2004. 

ulus of sands from CPT and DMT. Proc. 15. Gwizdała K., Dyka I., Stęczniewski M.: 

12-th International Conference on Soil Sondowanie statyczne w projektowaniu 

Mechanics and Foundation Engineer- fundamentów palowych. XLVIII Koning. 

Rio de Janerio 1989. Balkema, Rotferencja Naukowa Komitetu Inżynieterdam, 

vol. 1, s. 165–170. 

rii Lądowej i Wodnej PAN i Komitetu 

3. Begemann H.K.: Th e use of the static Nauki PZITB. Krynica 2002. 

soil penetrometer in Holland. „New 16. Gwizdała K., Krasiński A., Brzozowski 

Zealand Engineering” 1963, vol. 18, T.: Experience gained at the Application 

no. 2. 

of Atlas piles in Poland. 10 

4. Bustamante M., Gianaselli L.: Określenie 

nośności pala pojedynczego na 

podstawie badań in situ. „Archiwum 

Hydrotechniki” 1983, t. XXX, z. 1. 

5. Bustamante M., Gianaselli L.: Design 

of Auger displacement piles from in 

situ tests. Deep Foundations on Bored 

and Auger Piles. Balkema, Rotterdam 

1993. 

6. Dyka I.: Analiza i metoda obliczeń 

osiadania grupy pali, praca doktorska. 

Politechnika Gdańska, czerwiec 

2001. 

th International 

Conference on Piling and Deep 

Foundations, Amsterdam, June 2006. 

17. Gwizdała K., Krasiński A., Brzozowski 

T.: Th e assessment of load-settlement 

curve for Atlas piles correlated with CPT 

tests. Proceedings of International Geotechnical 

Seminar on Deep Foundations 

on Bored and Auger piles, BAP 

V. Ghent 2008. 

18. Gwizdała K., Krasiński A.: Zastosowanie 

przemieszczeniowych pali wkręcanych 

w podłożu uwarstwionym na przykładzie 

realizacji obiektu w warunkach

gruntowych delty Wisły. „Inżynieria 

i Budownictwo” 2009, nr 3. 

19. Gwizdała K., Stęczniewski M.: Charakterystyka 

metod określania nośności 

pali przy wykorzystaniu sondy statycznej 

CPT. „Inżynieria Morska i Geotechnika” 

1998, nr 6. 

20. Gwizdała K., Stęczniewski M.: Obliczanie 

nośności pali na podstawie wyników 

badań sondą CPT. XLIV Konferencja 

Naukowa. Krynica 1998. 

21. Kłos J.: Obliczanie nośnosci pojedynczego 

pala na podstawie wyników sondowań 

statycznych. „Inżynieria Morska” 

1983, nr 3. 

22. Kościk P., Sukow J., Gwizdała K.: Pale 

wkręcane ATLAS. Materiały XX Jubileuszowej 

Ogólnopolskiej Konferencji: 

Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji. 

Wisła – Ustroń, marzec 2005. 

23. Krasiński A., Gwizdała K.: Doświadczenia 

ze stosowania pali wkręcanych 

Atlas. Materiały Konferencji Naukowej 

KILiW PAN i PZITB. Krynica 2007. 

24. Meyerhof G.G.: Compaction of Sands 

and Bearing Capacity of Piles. Proc. 

Amer. Society of Civ. Eng. Journal Soil 

Mech. Found 1959, Div. 85, SM 6. 

25. Mohan D. et al.: Load Bearing Capacity 

of Piles. “Geotechnique” 1963, vol. 13. 

26. Nośność i osiadanie fundamentów palowych. 

Praca zbiorowa. Monografi a, 

Politechnika Gdańska, Katedra Geotechniki, 

2001. 

27. Rix G.J. Stokoe K.H.: Correlation of 

Initial Tangent Modulus and Cone 

Penetration Resistance. Coliabration 

Chamber Testing, proc. ISOCCT-1. A.B. 

Huang (ed.). Elsevier Publishing. New 

York 1991, s. 351–362. 

28. Senneset K.: Penetration Testing in 

Norway. State of the Art Report. Proc. 

Europ. Symp. on Penetration Testing. 

Stockholm 1974. 

29. Simonini P., Cola S.: Use of Piezocone 

to Predict Maximum Stiff ness of Venetian 

Soils. Journal of Geotechnical and 

Geoenvironmental Engineering, April 

2000, s. 378–382. 

30. Tassios T.: Penetration Testing in 

Greece. State of the Art Report. Proc. 

Europ. Symp. on Penetration Testing. 

Stockholm 1974. 

31. Van der Veen C., Boersma L.: Th e Bear- 

ing Capacity of a Pile Predetermined by 

a Cone Penetration Test. Proc. 4 Int. 

Conf. on Soil Mech. and Found. Eng. 

Zurich 1957. 

32. Van Impe W.F.: Screw piling: still a challenging 

discussion topic. Proceedings of 

R E K L A M A 


International Geotechnical Seminar on 

Deep Foundations on Bored and Auger 

piles. Ghent 2003, s. 3–8. 

33. Wiłun Z.: Zarys geotechniki. WKiŁ. 

1987. 

34. Design of Axially Loaded Piles European 

Practice. Reports of diff erent countries. 

Procedings of the ERTC3 Seminar 

Brussels, Belgium, 17–18 April 1997. 

35. Instrukcja przewidywania nośności pali 

w oparciu o badania presjometryczne 

i sondowania statyczne. Centralny 

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Budownictwa 

Hydrotechnicznego ENER- 

GOPOL. Warszawa 1979. 

36. PN-EN 1997-1:2005. Eurokod 7, Projektowanie 

geotechniczne. PKN. Warszawa 

2005. 

37. EN1997-2:2007. Eurokod 7. Projektowanie 

geotechniczne. Część 2: Rozpoznanie 

i badanie podłoża. 

38. PN-83/B-02482. Fundamenty budowlane. 

Nośność pali i fundamentów palowych. 

Referat został wygłoszony na seminarium 

Fundamenty palowe 2009 

oraz wydrukowany w materiałach 

konferencyjnych

Opinie Postaw na solidny fundament 

70 

Loża ekspertów 

W jakim stopniu 

? 

bran�a 

fundamentów 

specjalnych 

odczuwa skutki 

�wiatowego kryzysu 

gospodarczego 

Realizacja pierwszego etapu budowy Stadionu Narodowego w Warszawie zwróciła uwagę opinii publicznej na prace fundamentowe. Tematyce 

tej poświęcono m.in. specjalistyczne seminarium Fundamenty palowe 2009, zorganizowane w Warszawie przez Instytut Badawczy 

Dróg i Mostów i Polskie Zrzeszenie Wykonawców Fundamentów Specjalnych (22 kwietnia 2009). 

Ta wymagająca wysokospecjalistycznej wiedzy i nowoczesnego sprzętu dziedzina budownictwa rozwija się w Polsce szybko, choć jak całe 

budownictwo przeżywa teraz okres trudności. O aktualną kondycję branży zapytaliśmy przedstawicieli kilku czołowych fi rm, zadając dwa 

pytania: w jakim stopniu branża fundamentów specjalnych odczuwa skutki światowego kryzysu gospodarczego oraz jaki jest stan krajowego 

wykonawstwa fundamentów specjalnych. Jak się okazuje, eksperci różnią się w ocenie wpływu kryzysu na rynek wykonawczy. 

dr inż. Bolesław Kłosiński 

� , Instytut 

Badawczy Dróg i Mostów, Zakład 

Geotechniki i Fundamentowania 

Na pytanie o wp�yw kryzy- 

su na bran�� fundamentów 

specjalnych najlepiej odpo- 

wiedz� wykonawcy tych prac. 

Skutki kryzysu na pewno s� 

widoczne, lecz nie s� one tak 

dramatyczne, jak w innych 

krajach. Przyczynia si� do 

tego budowa dróg, mostów 

i innych obiektów infrastruk- 

tury, wspó�� nansowanych ze 

�rodków unijnych, których 

zakres wcale ostatnio nie 

zmala�. 

Stan wykonawstwa fun- 

damentów specjalnych jest 

w Polsce zró�nicowany. S� 

blaski i cienie. Przoduj�ce 

� rmy, du�e i ma�e, wprowadzaj� nowe technologie, korzystaj�c m.in. 

z funduszy rozwojowych wspomagaj�cych wdra�anie post�pu tech- 

nicznego, np. Innowacyjna gospodarka. 

Wymienianie najcz��ciej stosowanych technik fundamentowych za- 

j��oby tu zbyt du�o miejsca. Z rozwijanych metod mo�na wymieni� 

rozpowszechnienie i doskonalenie techniki prefabrykowanych pali wbijanych, 

nowoczesne rodzaje pali wierconych (z iniekcyjnie napr��anymi 

podstawami, wiercone przemieszczeniowe – bezurobkowe), rozmaite 

technologie wzmacniania pod�o�a i wykorzystania materia�ów miejscowych. 

Zainteresowanie nowymi technologiami jest widoczne – �wiadczy� o tym 

tak du�y nap�yw zg�osze� na kwietniowe seminarium IBDiM i PZWFS 

Fundamenty palowe 2009, �e trzeba je powtórzy� w pa�dzierniku br. 

Jako�� robót te� bywa ró�na. Na ogó� znajomo�� techniki fundamen- 

towej nie jest najmocniejsz� stron� projektantów i in�ynierów nadzoru, 

a wykonawcy s� dobrzy i... najta�si. Wady tkwi� m.in. w procesie inwe- 

stycyjnym i obowi�zuj�cym systemie przetargów. Fatalny jest wybór 

projektanta na podstawie jedynego kryterium najni�szej ceny projektu, 


Jaki jest stan 

krajowego 

wykonawstwa 

fundamentów 

specjalnych? 

jakby warto�ci intelektualne mo�na mierzy� w z�otówkach! Wygrywaj� 

wi�c najta�si, co skutkuje cz�sto nieracjonalnymi, przewymiarowanymi 

rozwi�zaniami, bo na my�lenie i subtelne analizy szkoda czasu i brak 

pieni�dzy. 

System zamówie� publicznych w praktyce niemal wyklucza mo�liwo�� 

ulepszenia projektu przez specjalistycznego wykonawc�, nie pozwalaj�c 

zg�asza� rozwi�za� zamiennych, a w praktyce wykluczaj� metod� ob- 

serwacyjn� realizacji. W efekcie solidni wykonawcy musz� konkurowa� 

z byle jakimi, co nie jest �atwe i odbywa si� kosztem jako�ci. 

? 

Wyzwaniem jest czekaj�ce nas w 2010 r. wprowadzenie Eurokodów. 

Wdro�enie norm wymaga ich przet�umaczenia (to ju� w wi�kszo�ci 

wykonano) oraz wydanie dokumentów aplikacyjnych (zw�aszcza tzw. 

za��czników krajowych) i dostosowanie obecnych norm krajowych. 

W dziedzinie geotechniki jest du�e opó�nienie – brakuje niezb�dnych 

za��czników krajowych okre�laj�cych m.in. wspó�czynniki bezpiecze�- 

stwa i wybór metod oblicze�. Nie rozpocz�to nowelizacji norm, do- 

stosowuj�cych je do Eurokodu-7. Eurokod jest dokumentem ogólnym 

i niewystarczaj�cym do projektowania geotechnicznego. Nie mo�na 

teraz na powa�nie prowadzi� szkole� dotycz�cych Eurokodu. A Ministerstwo 

Infrastruktury nie wykazuje tym problemem zainteresowania. 

Za par� miesi�cy czeka nas wielki problem!

� Przemysław Nowak, 

dyrektor 

generalny AARSLEFF Sp. z o.o., prezes 

Polskiego Zrzeszenia Wykonawców 

Fundamentów Specjalnych 

Kryzys, który aktualnie 

prze�ywamy, dotkn�� nie- 

stety bardzo bole�nie tak�e 

przedsi�biorstwa dzia�aj�ce 

w bran�y specjalistycznych 

robót fundamentowych. 

Zdecydowana wi�kszo�� inwestycji 

planowanych przez 

prywatnych inwestorów 

zosta�a zawieszona lub po 

prostu zrezygnowano z ich 

realizacji. Na domiar z�ego 

wiele rozpocz�tych budów 

straci�o �ród�a � nansowania, 

co natychmiast doprowadzi�o 

do k�opotów z regulowaniem 

p�atno�ci za wykonane ju� 

prace. W efekcie � rmy reali- 

zuj�ce du�� cz�� swojej sprzeda�y z wykonywania robót fundamento- 

wych dla inwestorów prywatnych znalaz�y si� w bardzo z�ej sytuacji. 

�rodowisko przedsi�biorstw dzia�aj�cych w bran�y fundamentów 

specjalnych wi��e najwi�ksze nadzieje na przerwanie aktualnego 

impasu ze zwi�kszeniem skali inwestycji w infrastruktur� transportow� 

i ochrony �rodowiska. Niestety, równie� w tym sektorze rynku wielko�� 

� Bogusław Przebinda, 

dyrektor 

marketingu Soletanche Polska 

mgr inż. Remigiusz Musiał 

� , 

dyrektor handlowy ds. budownictwa 

inżynieryjnego Stump- 

Hydrobudowa Sp. z o.o. 

Dziedzina fundamentów g��- 

bokich nie jest osobn� wysp� 

i tak�e do�wiadcza skutków 

�wiatowego kryzysu gospo- 

darczego. W dzia�alno�ci Sole- 

tanche Polska odczuwalne s� 

co najmniej dwa zjawiska. Po 

pierwsze, zmiana pro� lu port- 

fela zamówie�. Obecnie zle- 

cenia prywatne s� rzadko�ci�. 

Wi�kszo�� rozpoczynanych 

przez nas ostatnio budów to 

roboty dla klienta publicznego. 

Po drugie, wzrost konkuren- 

cyjno�ci, spowodowany pojawieniem 

si� na rynku nowych 

Pi�tno �wiatowego kryzysu 

gospodarczego najsilniej 

odczuwalne jest przez � rmy 

budowlane, w tym równie� 

te z bran�y fundamentów 

specjalnych w sektorze bu- 

downictwa mieszkaniowego. 

Wiele inwestycji mieszka- 

niowych zosta�o w ostatnim 

czasie wstrzymane przez 

deweloperów – na ten w�a- 

�nie rynek najwi�kszy wp�yw 

wywiera kryzys � nansowy 

i zaostrzona polityka kredy- 

towa banków. Sytuacj� ratuj� 

inwestycje drogowe oraz te 

zwi�zane z przygotowaniem 

Polski do pi�karskich mi- 

strzostw Europy. Inwestycje 

prowadzonych aktualnie inwestycji nie jest w stanie zapewni� wyko- 

rzystania potencja�u dzia�aj�cych w Polsce przedsi�biorstw bran�y 

fundamentowej. Pozytywne sygna�y p�yn� jednak z przygotowuj�cych 

inwestycje infrastrukturalne pracowni projektowych. Bardzo du�a liczba 

opracowywanych aktualnie projektów powinna w najbli�szej przysz�o- 

�ci zaowocowa� znacz�cym wzrostem zapotrzebowania na realizacj� 

robót fundamentowych. 

Polsk� charakteryzuje bardzo du�a ró�norodno�� dost�pnych technik 

fundamentowania. Po otwarciu rynku na pocz�tku lat 90., stali�my si� 

obiektem zainteresowania europejskich � rm dzia�aj�cych w tej bran�y. 

Istniej�ce wówczas w Polsce � rmy dynamicznie si� rozwija�y, a koncer- 

ny mi�dzynarodowe organizowa�y swoje przedstawicielstwa. W wielu 

regionach Europy mo�na zauwa�y� dominacj� lokalnie akceptowanych 

i rozpowszechnionych technologii. Ka�dy z dzia�aj�cych w Polsce mi�- 

dzynarodowych koncernów popularyzuje te technologie, które najlepiej 

zna z w�asnego podwórka. W efekcie nasi projektanci maj� dost�p do 

bardzo ró�norodnej oferty technologii robót fundamentowych. 

Wiedza fachowa zarówno w�ród wykonawców, jak i nadzoru wci�� 

ro�nie. Przyczyniaj� si� do tego m.in. kursy i seminaria organizowane 

regularnie przez Polskie Zrzeszenie Wykonawców Fundamentów 

Specjalnych, które jest organizacj� grupuj�c� kilkunastu wiod�cych 

wykonawców robót fundamentowych. Dzi�ki powo�aniu do �ycia wspól- 

nej organizacji � rmy maj� realny wp�yw na jako�� proponowanych 

rozwi�za� projektowych oraz ich realizacj�. 

podmiotów, skutkuj�cy spadkiem cen. W rezultacie nale�y si� spodziewa� 

spadku obrotów i spadku rentowno�ci w porównaniu do roku 2008. 

Od 12 lat Soletanche Polska konsekwentnie i z powodzeniem wdra�a 

i upowszechnia w Polsce nowoczesne techniki fundamentowania g��bo- 

kiego: �ciany szczelinowe w technologii CWS, pale przemieszczeniowe 

Screwsol, wg��bne mieszanie gruntu w technologii CSM/Geomix. Inni 

wykonawcy pod��aj� tym �ladem, wprowadzaj�c podobne i konkurencyjne 

technologie. Polski rynek jest otwarty na innowacje. Postulatem �rodowiska, 

artyku�owanym m.in. przez Polskie Zrzeszenie Wykonawców Fundamentów 

Specjalnych, jest wprowadzenie jednorodnych kryteriów oceny i odbioru 

robot fundamentowania g��bokiego. Tylko maj�c naprzeciw siebie wykwa- 

li� kowanego i dobrze przygotowanego przedstawiciela zamawiaj�cego, 

mo�na osi�gn�� cel, jakim jest terminowa i dobra jako�ciowo realizacja 

robót geotechnicznych oraz przeprowadzenie ewentualnych niezb�dnych 

mody� kacji w tak niejednorodnym i niekiedy zaskakuj�cym otoczeniu, 

jakie stanowi grunt. 

te s� � nansowane z bud�etu centralnego, ze �rodków samorz�dowych 

oraz z dotacji unijnych, wi�c kryzys � nansowy do tego sektora jeszcze 

nie zajrza�. 

Rynek robót fundamentalnych w Polsce jest w miar� na bie��co 

z nowymi technologiami. Wi�kszo�� rm bran�owych nale�y obecnie 

do mi�dzynarodowych koncernów, st�d wykorzystuj� one nowocze- 

sne technologie, stosowane na ca�ym �wiecie przez zagranicznych 

partnerów. 

Postaw na solidny fundament Opinie 

Roboty fundamentowe wykonywane w Polsce s� najwy�szej jako�ci, 

co wynika z wielu czynników. Najwa�niejsze to te, i� � rmy dzia�aj�ce 

w bran�y zatrudniaj� wybitnych fachowców, maj� cz�sto w�asne biura 

projektowe, wspó�pracuj� z uczelniami technicznymi oraz wykorzystuj� 

materia�y wysokiej jako�ci. 

Ze wzgl�du na skal� najcz�stszymi technologiami robót fundamentowych 

stosowanymi w Polsce s� odpowiednio: wszelkie technologie 

s�u��ce wzmocnieniu gruntu, techniki zabezpieczenia g��bokich wykopów, 

fundamenty palowe, zabezpieczenia skarp, zboczy i osuwisk, 

wzmocnienia fundamentów, iniekcje, a tak�e rozwi�zania pod fundamenty 

specjalnego przeznaczenia. 


Kraj Stadion Narodowy 

72 

Badania pali testowych 

� mgr. inż. Piotr Rychlewski, 

Instytut Badawczy Dróg i Mostów 

Wykonywanie pali testowych i ich badanie przed rozpoczęciem budowy całości fundamentu jest w polskich warunkach wykonywane sporadycznie. 

Wynika to z kilku przyczyn: trudności we wpisaniu takiego działania w kontrakt realizowany zgodnie z ustawą o zamówieniach 

publicznych, trudności ze zmianą projektu palowania uwzględniającą wyniki badań testowych, zwykle napiętego harmonogramu i braku 

czasu na tego rodzaju działania dodatkowe, a także konieczności wyasygnowania na starcie dodatkowych środków. 

Wobec tego pale projektuje się najczęściej 

wyłącznie na podstawie współczynników 

technologicznych, oporów pod 

podstawą i na pobocznicy zaczerpniętych 

z normy palowej PN-B-02482:1983 

Fundamenty budowlane. Nośność pali 

i fundamentów palowych, bez ponoszenia 

dodatkowych wydatków na pale testowe. 

Jednak oszczędność czasu i pieniędzy inwestora 

może okazać się pozorna. Norma 

palowa ma już dzisiaj 26 lat. O konieczności 

jej aktualizacji napisano wiele publikacji. 

Brak jest w niej wielu nowych technologii 

palowych i dopasowana jest do 

polskich możliwości sprzętowych sprzed 

ćwierć wieku. W związku z tym wydaje 

się, że wcześniejsze przeprowadzenie 

prób (wykonanie próbnych obciążeń pali 

testowych) jest zgodne z elementarnymi 

zasadami racjonalnego projektowania. 

Działanie takie generuje dwie zasadnicze 

korzyści: zwiększa bezpieczeństwo 

konstrukcji przez wcześniejsze zidentyfi 

kowanie problemów mogących pojawić 

się w trakcie wykonywania pali lub powodujących 

niedostatki nośności pali oraz 

umożliwia optymalizację fundamentu 

(lepsze dopasowanie rzeczywistej nośności 

pali do występujących obciążeń). 

Ponadto z punktu widzenia formalnego 

obowiązek wcześniejszego wykonania 

pali testowych wynika z normy PN-B- 

02482 pkt 7.4. Terminy przeprowadzania 

próbnych obciążeń; pkt 7.4.1. Zasady 

ogólne, zawiera następujące wymagania: 

„Sprawdzenie nośności pali próbnie obciążanych 

należy przeprowadzać przed 

przystąpieniem do wykonywania pozostałych 

pali. Gdy liczba pali w obiekcie 

jest mniejsza niż 100, sprawdzenie można 

przeprowadzić podczas realizacji robót 

fundamentowych. Należy wówczas zapewnić 

taką kolejność wykonywania pali, 

aby w przypadku stwierdzonej zmiany 

nośności można było wykonać niezbędne 

zmiany w projekcie palowania.” 

Na budowie Stadionu Narodowego 

w Warszawie liczba pali była znacznie 

większa niż 100 i dlatego, zgodnie 

z normą i zdrowym rozsądkiem, wykonano 

pale testowe i przeprowadzono ich 

obciążenia. Na tak dużej budowie, gdzie 


długość pali przekracza 100 km, przeprowadzanie 

prób jest szczególnie celowe, 

ponieważ nawet niewielka zmiana w projekcie 

(np. skrócenie pali o 1 m) generuje 

gigantyczne oszczędności. 

Ze względu na to, że znaczna część 

obiektu, łącznie z dachem jako najbardziej 

odpowiedzialną częścią konstrukcji, 

będzie posadowiona na palach, które 

w znacznej części przechodzą przez nasypy 

korony stadionu, we wstępnych obliczeniach 

projektant miał duże problemy 

z obliczeniowym wykazaniem potrzebnej 

nośności pali. Również ze względu na 

te nasypy i dużą zmienność warunków 

gruntowych niezbędne były próby technologiczne 

sprawdzające wykonalność 

przewidywanych w projekcie rozwiązań. 

Ponadto projektant poszukiwał rozwiązania 

zastępczego dla wymiany gruntów, 

zmniejszenia długości pali oraz alternatywy 

dla pali wielkośrednicowych. Jednocześnie 

harmonogram prac projektowych 

Ryc. 1. Lokalizacja pali testowych 

umożliwiał w ich trakcie przeprowadzenie 

dodatkowych badań. 

Dlatego przewidziano badania próbne, 

które obejmowały: obciążenia kolumn 

betonowych z podstawą żwirową w rejonie 

występowania warstw namułów 

(4 sztuki – obciążenie płytą całej grupy); 

obciążenia kolumny jet grouting w pobliżu 

istniejącego tunelu; badania pali 

prefabrykowanych w różnych sekcjach 

stadionu z podstawą w warstwach piasków 

i iłów (8 badań statycznych, 48 dynamicznych 

oraz 3 obciążenia poziome); 

badania pali wielkośrednicowych Ø 1000 

z iniekcją podstawy w najbardziej niekorzystnych 

warunkach gruntowych 

z podstawą w piaskach (2 sztuki, długość 

24 m) i iłach (2 sztuki, długość 30 m) oraz 

jedno badanie siłą poziomą; badania pali 

Vibrex (4 sztuki) i Fundex (5 sztuk) różnych 

długości i średnic jako alternatywa 

pali wielkośrednicowych i prefabrykowanych.

Ryc. 2. Jeden z przekrojów zawierający przykładowe stanowiska badawcze 

Lokalizacja pali testowych musiała spełniać 

dwa warunki. Po pierwsze, wykonane 

pale nie powinny kolidować z docelowym 

fundamentem, a po drugie, pale należało 

wykonać w różnych częściach stadionu, 

tak aby wykonane były w różnych warunkach 

gruntowych. Na rycinie 1 pokazano 

lokalizację stanowisk badawczych. 

Na rycinie 2 przedstawiono przykładowy 

schematyczny przekrój przez stanowiska 

badawcze. Pale różnych technologii wykonywane 

były generalnie w różnych miejscach. 

Jedynie stanowiska 2 i 7 znajdowały 

się bardzo blisko siebie i możliwe jest 

porównanie zachowania się różnych pali 

Tab. 1. Wyniki próbnych obciążeń pali testowych 

Długość pala 

[m] 

Prefabrykowany 

400 x 400 

Vibrex 

Ø 508/560 

w podobnych warunkach gruntowych. 

Krzywe osiadań pali ze stanowisk 2 i 7 

(rycina 2 – po prawej stronie na koronie 

stadionu) pokazano na rycinach 3–7. 

Próbne obciążenia i ich interpretacja 

przeprowadzane były przez wykonawców 

pali (fi rmy Aarsleff i Energopol Szczecin). 

W tablicy 1 podano wyniki próbnych 

obciążeń. Interpretacji wyników dokonano 

zgodnie z normą PN-B-02482:1983 

na podstawie krzywej przemieszczenie 

– obciążenie. W pierwszej części tablicy 

znajdują się wyniki badań pionowych na 

wciskanie, a w drugiej obciążeń poziomych. 

Rodzaj pala 

Fundex 

Ø 406/560 

nośność pala na wciskanie wynikająca z próbnego obciążenia 

(k × No ) [kN] 

c 

Wielkośrednicowy 

Ø 1000 

7 

2145 

2145 

2145 

1966 

9 

1150 

1290 

12,3 2816 

14 2816 2816 

16 1634 

23 1901 

24 

3014 

2386 

(złamanie pala) 

6040 

6644 

26 1634 

28 

2215 

2418 

30 

6040 

30 

6040 

Obciążenia poziome 

siła odpowiadająca przemieszczeniu głowicy 10 mm 

[kN] 

7 119 130 

24 720 

28 

46 

70 

73 

Stadion Narodowy Kraj 

Ryc. 3. Krzywa osiadanie – obciążenie pala Ø 1000 

L = 30 m 

Ryc. 4. Krzywa osiadanie – obciążenie pala Ø 1000 

L = 24 m 

Ryc.. 5. Krzywa osiadanie – obciążenie pala Fundex z iniekcją 

Ø 406/560 L= 24 m 

Ryc. 6. Krzywa osiadanie – obciążenie pala Vibrex Ø 508/560 

L = 24 m 

Ryc. 7. Krzywa osiadanie – obciążenie pala prefabrykowanego 

400x400 L= 28 m 


Kraj Stadion Narodowy 

74 

Ryc. 8. Odkryte pale prefabrykowane 

W związku z tym, że po wykonaniu pali testowych na koronie 

stadionu platforma robocza została obniżona, możliwe były 

oględziny odkopanych pali testowych. Na rycinie 8 pokazano 

odkryte pale prefabrykowane, a na rycinie 9 pale wielkośrednicowe 

Ø 1000. 

Wnioski 

Próbne palowanie jest jednym z najrozsądniejszych wydatków, 

szczególnie na budowie, gdzie długości pali liczy się w kilometrach. 

Jeśli projektant będzie miał odwagę uwzględnić jego wyniki w projekcie 

wykonawczym, oszczędności będą znacznie większe od poniesionych 

wydatków. Ponadto próby pozwolą zidentyfi kować część 

pułapek czyhających na przyszłego wykonawcę palowania. Drobne 

przykrości, które spotykają wykonawców pali na etapie wstępnym 

(np. na stadionie uszkodzony wodociąg, trudności w przewierceniu 

lub przebiciu niektórych warstw gruntu, problemy z dostawą 

betonu itp.) i które są na początku rozwiązywane w małej skali, pozwolą 

przygotować się i uniknąć dużych kłopotów w przyszłości. 

Wykonanie pali testowych na Stadionie Narodowym pozwoliło 

zmniejszyć przewidzianą do wykonania liczbę metrów pali oraz 

bezpiecznie posadowić konstrukcję obiektu. Wyniki obciążeń były 

bardzo dobre i w przypadku np. pali wielkośrednicowych z iniekcją 

podstawy wykazały wymaganą nośność w warstwach nasypów, co 

było trudne na podstawie tylko normy palowej. 

Referat został wygłoszony na seminarium Fundamenty 

palowe 2009 oraz wydrukowany w materiałach konferencyjnych 


Ryc. 9. Odkryte pale wielkośrednicowe

Wywiad branżowy Producent 

76 

Nastawieni na innowacje 

Z Danielem Nowakowskim, w�a�cicielem � rmy Staler rozmawia 

Anna Siedlecka, Nowoczesne Budownictwo In�ynieryjne 


– Staler zajmuje mocn� pozycj� 

w automatycznej produkcji zbroje� 

do pali fundamentowych 

w Polsce. Jak� drog� przeby�, 

by osi�gn�� taki status? 

– Jako pierwsza fi rma w Polsce kilka lat 

temu zdecydowaliśmy się na zakup automatycznej 

maszyny do produkcji zbrojeń 

do pali fundamentowych. W czasach, gdy 

tego rodzaju zbrojenia były produkowane 

ręcznie, było to bardzo innowacyjne 

przedsięwzięcie. Jesteśmy prekursorami 

stosowania technologii prefabrykacji 

zbrojeń. Dziś posiadamy siedem maszyn 

tego typu, co stawia nas na pierwszym 

miejscu w Europie. Obecnie nie jesteśmy 

już w Polsce jedyni, wiele fi rm poszło 

w nasze ślady. Cały czas utrzymujemy 

jednak przewagę konkurencyjną, dzięki 

ogromnemu doświadczeniu, które zdobyliśmy 

w ciągu kilku lat, produkując 

tysiące pali. 

Nieustannie pracujemy nad usprawnieniem 

procesów technologicznych, 

m.in. wprowadziliśmy na rynek metodę 

prefabrykacji koszy zbrojeniowych, eliminującą 

konieczność stosowania pierścieni 

wewnętrznych. Produkujemy zarówno 

pale spawane, jak i zgrzewane, w oparciu 

o technologię, która została opracowana 

przy naszym znacznym udziale. Maszyna 

do zgrzewania zbrojeń, wykonana według 

naszego pomysłu, została w tym 

roku wyróżniona nagrodą główną w konkursie 

Osiągnięcia w technice i ochronie

środowiska, organizowanym przez Radę 

Toruńskiej Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych. 

Szeroka gama posiadanych maszyn 

umożliwia nam produkcję zbrojeń do 

pali o średnicy od 200 mm do 2000 mm 

i długości całkowitej jednego modułu 

pala do 21 m. Nasze wyroby swoją jakością 

znacznie wyprzedzają obowiązujące 

normy, ponieważ 100% wykonywanych 

połączeń w zbrojeniu to połączenia spawane 

bądź zgrzewane. Stosowanie takich 

technologii produkcyjnych powoduje, że 

nasze zbrojenia do pali fundamentowych 

są znacznie sztywniejsze, wytrzymalsze 

i niewrażliwe na odkształcenia podczas 

transportu. 

– Sk�d pomys�, by postawi� na 

tak daleko id�c� innowacyjno��? 

– Staler to fi rma ludzi lubiących trudne 

wyzwania. Cały czas poszukujemy nowych 

technologii. Jednym z kierunków 

rozwoju była automatyzacja procesu wytwarzania 

koszy zbrojeniowych. Zakupione 

maszyny nie od razu okazały się 

w pełni funkcjonalne. Kadra techniczna 

oraz operatorzy maszyn we własnym zakresie 

dokonali wielu modyfi kacji, tak 

aby dostosować maszyny do wymagań 

polskiego rynku. Nasze usprawnienia zainspirowały 

producentów tych maszyn, 

którzy następnie wykorzystali nasz dorobek 

w swoich wyrobach. Jest to powodem 

naszej wielkiej dumy i satysfakcji. 

– Potrzeba du�ej wiedzy i pewno�ci 

siebie, by podj�� si� ryzyka 

udoskonalenia maszyny 

prosto z fabryki... 

– Takie działania wymusiła na nas specyfi 

ka polskiego rynku. Zakres otrzymywanych 

zleceń przekraczał możliwości 

techniczne maszyn ze standardowym wyposażeniem. 

Musieliśmy więc opracować 

własne wyposażenie i modyfi kację maszyn, 

aby móc sprostać wymogom klien- 

Byli�my 

wy��cznym 

dostawc� 

koszy 

zbrojeniowych 

na Stadionie 

Narodowym. 

tów. Były to bardzo trudne wyzwania. Naszą 

przewagę stanowią jednak połączenie 

potencjału ludzkiego z posiadanym parkiem 

maszynowym. Opracowując modyfi 

kację maszyn, opieraliśmy się w całości 

na możliwościach wykonawczych naszej 

fi rmy. Wprowadzeniem tych autorskich 

usprawnień zajęli się pracownicy Działu 

Utrzymania Ruchu. 

– Proinnowacyjne dzia�ania s� 

inspiruj�ce, ale zapewne wymagaj� 

du�ego nak�adu �rodków? 

– Budujemy nasz zespół produkcyjny 

od lat, wybierając osoby o potrzebnych cechach 

osobowościowych, wiedzy i umiejętnościach. 

Dzięki temu, że są to osoby 

współpracujące ze sobą od dłuższego 

czasu, udało nam się zaszczepić w ich 

świadomości chęć myślenia kreatywnego, 

co przekłada się na wymierne efekty. Często 

pracownicy produkcyjni samodzielnie 

opracowują innowacyjne rozwiązania na 

swoich stanowiskach pracy, zaskakując 

tym swoich przełożonych i kadrę techniczną. 

– Jakie s� plany � rmy Staler na 

najbli�sze lata? 

– Równocześnie realizujemy dwie 

sfery działalności produkcyjnej. Są to 

przetwórstwo stali zbrojeniowej oraz 

wytwarzanie konstrukcji stalowych. 

Dzięki doświadczonej kadrze technicznej 

i nowoczesnemu parkowi maszynowemu 

jesteśmy w stanie sprostać nieszablonowym 

zleceniom. Cały czas planujemy 

inwestycje i rozwijamy fi rmę. Obecnie 

pracujemy nad linią do automatycznej 

produkcji ścian szczelinowych. W ciągu 

kilku lat, w ramach programu 4.4. Innowacyjna 

gospodarka, zrealizujemy inwestycje 

o wysokim potencjale innowacyjnym 

o wartości 27 mln zł. 

Producent Wywiad branżowy 

– Kiedy mo�emy si� spodziewa� 

pierwszych wykonanych automatycznie 

�cian szczelinowych 

ze Stalera? 

– Ściany tego typu są już dostępne 

w naszej ofercie. Jakość produktu jest 

bardzo zadawalająca. Obecnie jego wytwarzanie 

odbywa się w trybie półautomatycznym, 

ale wysiłki skierowane są 

na opracowanie całkowicie automatycznego 

procesu produkcji tego typu zbrojeń. 

W najbliższym czasie planowane są dalsze 

zakupy inwestycyjne, tak aby w najbliższych 

latach stworzyć w pełni działającą, 

automatyczną linię do produkcji ścian 

szczelinowych. 

– Czy obecny kryzys ma wp�yw 

na rozwój � rmy? 

– Grupa Staler działa od 20 lat. Obecnie 

w skład grupy wchodzi Staler Market, 

prowadzący sieć 15 hurtowni stali, oraz 

Staler Towarzystwo Gospodarcze, zajmujące 

się głównie przetwórstwem wyrobów 

hutniczych. Rozbudowana struktura 

pozwala nam obsługiwać ok. 11 tys. stałych 

klientów, wśród których przeważają 

mali i średni odbiorcy. W takim systemie 

sprzedaży tkwi duży potencjał. Grupa 

klientów jest zdywersyfi kowana. Utrata 

kilku z nich nie ma żadnego wpływu na 

funkcjonowanie fi rmy. Część klientów 

kupuje towary za gotówkę, co stwarza dogodną 

sytuację stałego przepływu strumienia 

pieniądza oraz pozwala realizować 

znacznie wyższe marże niż w sprzedaży 

do klienta hurtowego. Zróżnicowany 

asortyment w dużym stopniu niweluje 

zjawisko sezonowości. Cały czas jesteśmy 

nastawieni na innowacje w przetwórstwie 

stali, które są naszym motorem napędowym 

i wyznaczają rytm naszej pracy. 

– Dzi�kuj� za rozmow�. 


Kraj Palownice 

78 

Palownice fi rmy Soilmec 

� Tomasz Witek , Amago Sp. z o.o. 

Spółka AMAGO powstała w 1996 r. w Krakowie i jest dystrybutorem 

marek światowych liderów sprzętu budowlanego. Specjalizuje 

się w doradztwie, sprzedaży i serwisie sprzętu do mechanizacji 

prac inżynieryjno-budowlanych. 

Struktura fi rmy jest oparta na czterech wzajemnie uzupełniających 

się działach, dzięki czemu AMAGO jest swoistym 

konsultantem dla fi rm z branży drogowej, fundamentowej 

i wiertniczej. Działa na zasadzie wyłączności terytorialnej, docierając 

do klientów w całym kraju przez sieć przedstawicielstw. 

Doradcy i przedstawiciele handlowi są do dyspozycji klientów 

na terenie całej Polski, natomiast biura, magazyny oraz serwis 

funkcjonują w Krakowie, Warszawie, Poznaniu, Gdańsku oraz 

we Wrocławiu. 

W ofercie AMAGO można znaleźć m.in. sprzęt fundamentowy 

fi rmy Soilmec S.p.A. Firma ta powstała w 1969 r. i jest światowym 

liderem w produkcji i dystrybucji sprzętu fundamentowego. Niezmiennie 

rozwijając swoje doświadczenia i zaopatrując branżę 

fundamentową w coraz to nowsze technologie, pozyskuje nowych 

klientów nie tylko na rynku europejskim, lecz również w Azji 

i Ameryce. Prowadzi to do ciągłej ekspansji i rozwoju, w wyniku 

czego stale poszerza się grono jej klientów. 

AMAGO jest wyłącznym dystrybutorem maszyn Soilmec 

w Polsce, dzięki czemu jest w stanie dopasować do indywidualnych 

potrzeb każdy zamawiany sprzęt zarówno pod względem 

technicznym, jak i możliwości fi nansowych. Nowością w Amago 

jest pomoc w fi nansowaniu sprzętu budowlanego za pomocą 

AMAGO FINANCE. 


Soilmec produkuje palownice do pali wielkośrednicowych, 

przemieszczeniowych, CFA, kotwiarki, a także głębiarki, wiertnice 

do geotechniki oraz hydrogeologii, maszyny do konsolidowania 

sklepień tunelu, pompy do betonu, pompy płuczkowe, 

pompy do jet grountingu oraz akcesoria wiertnicze. 

Mając do dyspozycji szeroki wachlarz produktów tej fi rmy, 

AMAGO jest w stanie dostarczyć sprzęt do najbardziej skomplikowanych 

prac ziemnych. Obecnie w Polsce największym 

urządzeniem tego typu jest palownica SR-100 w konfi guracji 

CSP z podwójną głowicą, a także niewiele mniejsza palownica 

SR-90 w konfi guracji CFA. 

Palownica zaliczana jest do serii SR, gdzie kolejne oznaczenie 

cyfrowe jest wagą maszyny wyrażoną w tonach. Maszyny z przedziału 

SR pozwalają na użycie następujących technologii: pali 

wielkośrednicowych (LDP), pali CFA, pali wierconych w rurze 

osłonowej (CAP, CSP), pali przemieszczeniowych, wibrofl otacji, 

TurboJet, CT-Jet, nośników SR, które są również nośnikami dla 

głębiarek i dźwigów serwisowych. 

Podczas tegorocznych targów AUTOSTRADA-POLSKA w Kielcach 

Amago prezentowało szlagierowy model – palownicę Soilmec R-625, 

która charakteryzuje się następującymi wynikami wierceń: dla ścian 

szczelinowych (wymiary sekcji 3000 x 1000, głębokość 50 m), dla 

pali CFA (maksymalna średnica 1200 mm, głębokość 24 m), dla 

pali LD (maksymalna średnica 2000 mm, głębokość 77 m). Duża 

mobilność, samomontujące się elementy oraz wszechstronność 

powodują, że sprzęt ten jest niezwykle łatwy w użyciu. 

Dział Fundamentowy i Wiertniczy AMAGO oferuje również 

inne maszyny oraz osprzęt, m.in. głębiarki, kotwiarki, zestawy 

iniekcyjne, oscylatory, wiertnice geotechniczne do płytkich 

wierceń badawczych, sondy statyczne i dynamiczne, a także 

urządzenia do wierceń naft owych. 

Więcej na strone: www.amago.pl

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

��

Świat Wiertnice 

80 


Wykonywanie 

mikropali, jet groutingu 

i pali CFA 

za pomocą wiertnicy 

Comacchio MC 1500, cz. 2 

� Renzo Comacchio, 

prezes fi rmy Comacchio S.r.l., 

Wiesław Lizończyk, prezes zarządu Archon Sp. z o.o. 

W pierwszej części artykułu („Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 

2009, nr 3, s. 28–30) przedstawiono pola zastosowań urządzenia 

wiertniczego Comacchio MC 1500. Podano szczegółowe 

wyposażenie urządzenia. Druga część artykułu jest poświęcona 

przykładowym inwestycjom, w których wykorzystywano urządzenie 

wiertnicze Comacchio. 

Urządzenie wiertnicze MC 1500 powstało w 1989 r. w następstwie 

zapotrzebowania zgłaszanego przez różne przedsiębiorstwa 

specjalistyczne na zmodernizowaną wiertnicę hydrauliczną, 

łatwą w transporcie ze względu na rozmiar i ciężar. 

Wiertnica miała być przeznaczona do wykonywania głębokich 

wierceń w sposób szybki i skuteczny, redukując ręczną obsługę 

wyposażenia wiertniczego, a szczególnie w przypadku wierceń 

wymagających używania techniki wiercenia z jednoczesnym 

rurowaniem otworu. 

Na podstawie takiej charakterystyki zapotrzebowania i dzięki 

bogatemu doświadczeniu w projektowaniu i budowie maszyn 

wiertniczych, Comacchio stworzyła wiertnicę MC 1500, prawdziwy 

klejnot technologiczny, który spełnia wszystkie powyższe 

wymagania. 

Późniejsze wymagania rynku skłoniły Comacchio do dalszego 

rozwoju MC 1500, od mikropali nastąpiło przejście do wersji jet 

grouting i CFA/FDP, wzbogacając jej zakres działania i czyniąc 

ją jeszcze bardziej wielofunkcyjną. 

1. Przykładowe realizacje 

W tej części przedstawiamy niektóre zastosowania Comacchio 

MC 1500 na wielkich budowach realizowanych ostatnio 

we Włoszech 

1.1. Wykonanie mikropali do fundamentów centrali termicznej 

Wykonawca: VIPP Lavori S.p.A. 

Miejscowość: Fiume Santo (Porto Torres, Sardynia) 

Okres: 2007 

Prace: wykonanie mikropali o średnicy 300 mm, zbrojonych 

rurą o średnicy 219/10 mm 

Wiercenie: młotek dolny 10" z koronką 300 mm, kompresor 

o ciśnieniu 27 bar i wydatku 27 000 l, żerdzie wiertnicze 

o średnicy 214 mm 

Długość otworów: zmienna od 10 do 12 m.b. 

Ilość: ok. 12 000 m.b.

1.2. Projekt TAV odcinek Mediolan – Bolonia: zmiana umiejscowienia 

linii RFI między Cittanova a Modena S. Cataldo 

– sztuczny tunel pod A1 (GA21) 


Miejscowość: Tre Olmi (Modena Północna) 

Okres: od stycznia 2007 do dzisiaj 

Prace: wykonanie kolumn jet grouting o średnicy 1500 mm 

w celu utwardzenia podłoża budowanego tunelu 

Długość otworów: zmienna od 10 do 12 m.b. z obróbką jet 

w zakresie od 2,5 do 10,50 m.b. 

Ilość: ok. 50 000 m.b. obróbki jet 

1.3. Projekt wykonania nowej stacji metra dla linii B1 stacja 

Conca d’Oro 


Miejsce: Plac Conca d’Oro (Rzym) 

Okres: 2006–2007 

Prace: wykonanie kolumn jet grouting o średnicy 1500 mm 

w celu utwardzenia podłoża budowanej stacji 

Długość otworów: zmienna od 20 do 34 m.b. z obróbką jet 

w zakresie od 8,00 do 15,00 m.b. 

Ilość: ok. 40 000 m.b. obróbki jet 

1.4. Przejście kolejowe w Turynie – poszerzenie traktu kolejowego 

między Corso Vittorio Emanuele i Corso Grossetto. 

Wykonanie przegrody oraz korka nieprzepuszczalnego 

w dnie technologią jet grouting, pali i mikropali 

Wykonawca: ATI Di Vincenzo Dino S.p.A (SIPES S.p.A.), 

Astaldi S.p.A., Vianini S.p.A., Impresa Rosso S.p.A. 

Miejscowość: Turyn 

Okres: w budowie 

Prace: wykonanie jet grouting w ilości 1 680 000 m.b. 

1.5. Metro „C” w Rzymie – stacje Piazza Malatesta, Piazzale 

Teano. Wykonanie korka w dnie i nadawanie nieprzepuszczalności 

przegrodom plastikowym i studni TBM (przy pomocy 

świdra TBM) 

Wykonawca: Trivel Sud S.r.l. 

Miejsce: Rzym 

Okres: od 2006 r. do dzisiaj 

Prace: wykonanie korka w dnie na głębokości pomiędzy 35 

i 27 m, wykonanie kolumn o średnicy 1200/1500 mm systemem 

jet grouting 

1.6. Budowy w Bukareszcie (Rumunia) 

Użycie maszyn wiertniczych Comacchio MC 1500 sterowanych 

radiowo pozwala na otrzymanie optymalnych wyników, 

ponieważ mimo znacznych głębokości prac, fazy drążenia i następującego 

po nim jetingu mogą odbywać się nieprzerwanie, 

bez dodawania czy odejmowania żerdzi wiertniczych, dzięki 

długości efektywnej masztu wynoszącej 32 m. 

MC 1500 jest znana także za granicą, szczególnie w Wielkiej 

Brytanii, Szwecji i Stanach Zjednoczonych, ale także na rynkach 

od niedawna rozwijających się, jak Rumunia, gdzie w latach 

2007–2008 była z powodzeniem używana do wykonania pali 

CFA do 600 mm średnicy i 16 m głębokości na kilku budowach 

w Bukareszcie (wykonawca Injectoforaj Sp. z o.o.). 

1.7. Wykonanie prób obciążenia niszczącego dla pali przy 

adaptacji potoku Camaiore (prowincja Lucca) 

Szczególnie interesujący z punktu widzenia geotechniki górotworu 

jest projekt wykonany niedawno w Toskanii, nadzorowany 

przez Departament Infrastruktury i Planowania Prowincji 

Lucca we współpracy z Uniwersytetem w Pizie i przedsiębiorstwem 

wiertniczym Intersonda Sp. z o.o. Projekt polegał na 

przetestowaniu obciążenia niszczącego pali wykonanych urządzeniem 

wiertniczym Comacchio MC 1500. Pale były wykonane 

Wiertnice Świat 

w technice CFA oraz FDP i zostały wyposażone w tensometry, 

które pozwoliły sprawdzić zachowanie pali podczas obciążenia 

niszczącego. Ten eksperyment pokazał różnicę zasięgu między 

systemami CFA i FDP oraz dostarczył rzeczywistych danych 

wytrzymałościowych dla przyszłych projektów. 

Wykonawca: Intersonda Sp. z o.o. 

Miejsce: Camaiore (Lucca) 

Okres: marzec 2009 

Prace: przeprowadzenie prób wytrzymałościowych czterech 

pali o średnicy 40 mm, z których dwa o długości 10 m i dwa 

o długości 6 m z obciążeniem ok. 60 t. 


Kraj Systemy asekuracji 

82 

Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości 

� Aleksander Walas, 

Protekt 

Praktyka stosowania indywidualnych środków ochrony przed upadkiem z wysokości wskazuje, że jednym z kluczowych elementów prawidłowej 

konfi guracji systemu ochrony przed upadkiem jest właściwe zakotwiczenie sprzętu. 

O ile zagadnienia prawidłowego użytkowania szelek bezpieczeństwa 

i podzespołów łącząco-amortyzujących nie sprawiają 

użytkownikom poważniejszych trudności, to dobór i zastosowanie 

właściwego punktu kotwiczenia stanowi duży problemem. 

Punkt kotwiczący powinien posiadać odpowiednią (określoną 

normą) wytrzymałość stabilność i lokalizację. Jeżeli na 

stanowisku pracy na wysokości zainstalowane są specjalne, 

certyfi kowane i odpowiednio oznakowane punkty lub systemy 

kotwiczące, z kotwiczeniem sprzętu asekuracyjnego nie powinno 

być większych problemów. Jeżeli jednak brak jest takich 

urządzeń, użytkownik zmuszony jest wybierać i dostosowywać 

do celów kotwiczenia istniejące elementy konstrukcji lub budowli 

(np. kominy). 

Pozostawianie pracownikom oceny stabilności i wytrzymałości 

takiego punktu nie jest jednak najwłaściwszym rozwiązaniem. 

W przypadku, gdy nastąpi upadek i zadziała system 

powstrzymywania spadania, źle dobrany element konstrukcji 

może ulec np. oderwaniu. Nastąpi wtedy niekontrolowany upa- 


dek, zakończony uderzeniem człowieka w podłoże, a dodatkowo 

może dojść do przygniecenia ofi ary wypadku lub innych osób 

przez spadające przedmioty. 

Zdarzają się także sytuacje, gdy stanowisko pracy całkowicie 

pozbawione jest możliwości kotwiczenia sprzętu chroniącego 

przed upadkiem z wysokości i wtedy jakakolwiek ochrona jest 

niemożliwa. 

Firma PROTEKT, producent sprzętu chroniącego przed 

upadkiem z wysokości, proponuje kompletne poziome systemy 

ochronne: linowe PRIM DUO, szynowe TRASER, MARAN 

oraz słupki kotwiczące POTON. 

Projekt i montaż systemów jest wykonywany indywidualnie 

dla każdego stanowiska pracy i obiektu, po uzyskaniu danych 

technicznych konstrukcji dachu obiektu i (lub) wizji, obmiarów 

obiektów budowlanych oraz po przeanalizowaniu wykonywanej 

pracy na danym stanowisku pracy. 

W tym celu prosimy o kontakt z Działem Handlowym fi rmy 

PROTEKT: 

tel.: 042 680 20 83, e-mail: info@protekt.com.pl

Kraj Technologie bezwykopowe 

84 

Zadanie godne Goliatha 

� mgr inż. Paweł Derwich, 

DTA-Technik Sp. z o.o., Tracto-Technik w Polsce 

Nie ma lepszej rekomendacji dla producenta i dostawcy niż sukcesy odnoszone przez użytkowników jego maszyn. Firma DTA-Technik 

Sp. z o.o. jest przedstawicielem producenta maszyn Tracto-Technik w Polsce. Polityka naszej fi rmy ukierunkowana jest na kompleksową 

obsługę klientów, począwszy od promowania w Polsce technologii bezwykopowych wśród jednostek samorządowych, biur projektowych 

i generalnych wykonawców. Dalsze działania polegają na dostarczaniu kompletnej technologii fi rmom wykonawczym według 

ich potrzeb oraz wspierania ich przez cały okres użytkowania maszyn. Dzięki połączeniu dużej żywotności, mocy i funkcjonalności 

maszyn Tracto-Technik z profesjonalną obsługą klientów, zyskaliśmy sympatię i zaufanie profesjonalnych fi rm na rynku. Dlatego nie 

dziwi, że pewnego dnia do naszej fi rmy trafi ło zapytanie fi rmy PHU MOLDRÓG ze Złotoryi dotyczące maszyny wbijającej rury stalowe 

w średnicach 1800 mm. 

Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec – Sierpień 2009

Wykonawca 

Firma PHU MOLDRÓG od wielu lat specjalizuje się w wykonywaniu 

przecisków pneumatycznych o dużych średnicach. 

Zyskała w kraju opinię fi rmy podejmującej się najtrudniejszych 

inwestycji budowlanych z racji dużego doświadczenia i nowoczesnego 

parku maszynowego, opartego m.in. na maszynach 

marki Tracto-Technik. 

Zadanie 

Miejscem inwestycji budowlanej były Bielawy Wrocławskie. 

Wykonawca stanął przed zadaniem wykonania przecisku 

Średnica maszyny 

I/II (mm) 

Długość 

(mm) 

Technologie bezwykopowe Kraj 

o długości 14 m rurą stalową o średnicy 1800 mm pod drogą 

krajową numer 8 (Wrocław – Kudowa). 

Sprzęt 

Wykonawca nie mógł pozwolić sobie na niepowodzenie, 

gdyż mogłoby to spowodować utratę dużego kontraktu. Dlatego 

bez zawahania zdecydował się wykorzystać maszynę 

GrundoRAM Goliath produkcji Tracto-Technik. 

Do zasilania maszyny potrzebne jest minimum 35 m 3 /min 

powietrza. W tym celu wykonawca posłużył się dwoma kompresorami 

(Atlas Copco i CompAir), połączonymi poprzez 

zawory zwrotne z maszyną. 

Wykonanie przecisku 

Na miejsce budowy rury zostały dostarczone w odcinkach 

siedmiometrowych. Doświadczeni spawacze fi rmy 

MOLDRÓG zespawali odcinek 14-metrowy, wyposażając 

go w uchwyty technologiczne umożliwiające spięcie rury 

z maszyną. Wypoziomowany odcinek rury i odpowiednio 

spięty oraz wyosiowany z nią Goliath, gotowe były do rozpoczęcia 

procesu wbijania. W tym miejscu należy zwrócić 

uwagę na sposób osiowania maszyny z rurą zważywszy, że 

masa Goliatha wynosi 2,5 t. Umożliwia to opatentowane przez 

producenta łoże sterowane pneumatycznie. Dzięki niemu 

operator za pomocą pilota może sterować ustawieniem maszyny 

w stosunku rury. Cały proces wbijania rury trwał osiem 

godzin i w trakcie tych robót pracownicy fi rmy MOLDRÓG 

nie natrafi li na żadne problemy. 

Podsumowanie 

Sprawnie zrealizowana inwestycja budowlana to najlepsza 

rekomendacja dla fi rmy wykonawczej. Sukces nie byłby 

jednak możliwy bez maszyn i urządzeń wykorzystywanych 

na budowie. Fakt użycia maszyny produkcji Tracto-Technik 

i spełnienia przez nią oczekiwań naszego klienta jest najlepszą 

zachętą i rekomendacją dla innych fi rm wykonawczych. 

Wszystkich czytelników zainteresowanych naszymi maszynami 

zapraszamy na stronę internetową www.tracto-technik. 

pl oraz do kontaktu z naszymi specjalistami ds. technicznohandlowych. 

Ciężar 

(kg) 

Zużycie powietrza 

(m 3 /min) 

Energia uderzenia 

(J) 

GOLIATH 460/510 2852 2465 35,0 11600 



86 

NO-DIG Toronto 2009 

� prof. dr hab. inż. Andrzej Kuliczkowski, 

prezes zarządu Polskiej Fundacji Technik Bezwykopowych 

27. międzynarodowy NO-DIG Show odbył się w tym roku w Toronto, w dniach 27 marca – 3 kwietnia, równocześnie z organizowanym 

corocznie na kontynencie amerykańskim NO-DIG północnoamerykańskim, co nadało tej konferencji szczególną rangę oraz przyczyniło się 

do znacznie większego niż zwykle zainteresowania imprezą, obejmującą oprócz konferencji także wiele szkoleń i wystawę, w której wzięło 

udział ponad sto fi rm. 

Ryc. 1. Wizytówka Toronto – CN Tower (553 m) 

Ryc. 4. Posiedzenie zarządu Międzynarodowego Stowarzyszenia 

Technologii Bezwykopowych (ISTT) 

Specyfi czną atrakcją Toronto jest „podziemne 

miasto” z ok. 27 kilometrami 

podziemnych ciągów ulicznych, w tym 

z ok. 1200 sklepami, różnymi punktami 

usługowymi, a także teatrami i restauracjami, 

które są usytuowane w bliskości 

Hotelu Sheraton, miejsca obrad i wystawy 

konferencyjnej (ryc. 1, 2). 

Obrady konferencyjne odbywały się 

równocześnie w pięciu salach. Tematy 

poszczególnych sesji były następujące: 

Inżynieria podziemna (2 sesje), Bezwykopowa 

wymiana przewodów (1 sesja), 

Mikrotunelowanie (3 sesje), Technologie 

wiertnicze HDD (3 sesje), Projektowanie 

tunelowania i wyzwania konstrukcyjne 

(1 sesja), Tunelowanie i przeciski hydrauliczne 

(1 sesja), Renowacja przykanalików 

(1 sesja), Inspekcja sieci (2 sesje), Zarządzanie 

majątkiem sieci podziemnych 

(2 sesje), Ocena stanu technicznego sieci 

(2 sesje), Przeciski hydrauliczne (2 sesje), 

Renowacja przewodów wodociągowych 

(1 sesja), Przeciski pneumatyczne (1 sesja), 

Metody projektowe w renowacjach 

(1 sesja), Aspekty ekologiczne (1 sesja), 


Ryc. 2. Widok na centrum Toronto nocą z Hotelu Sheraton, 

miejsca obrad konferencyjnych i wystawy 

Ryc. 5. Stanowisko fi rmy Tracto-Technik, jedynego platynowego 

sponsora konferencji NO–DIG Toronto 2009 

Technologie renowacji utwardzanymi powłokami 

żywicznymi (2 sesje), Badania 

rozwojowe (1 sesja). 

W trakcie konferencji wygłoszono 

140 referatów. Autor niniejszego sprawozdania 

wygłosił referat Obciążenia 

użytkowe od taboru samochodowego 

w projektowaniu rekonstrukcji przewodów 

infrastruktury podziemnej, w którym 

m.in. zaprezentował własną, oryginalną 

metodę obliczania wielkości tych obciążeń, 

uwzględniając dotychczas pomijany 

w obliczeniach rodzaj gruntu znajdującego 

się między nawierzchnią a wierzchołkiem 

przewodu. Autor wykazał, że 

różnice w wielkości obliczanych obciążeń 

(biorąc pod uwagę rodzaj gruntu) mogą 

być kilkukrotne. W referacie dużo miejsca 

poświęcono odciążającemu oddziaływaniu 

nawierzchni ulicznej. Zagadnienia te 

są szczegółowo opisane także w języku 

polskim, m.in. w książce Rury kanalizacyjne, 

t. II. Projektowanie konstrukcji 

(monografi a nr 42, Wydawnictwo Politechniki 

Świętokrzyskiej, Kielce 2004, 

507 s.). 

Ryc. 3. Autor artykułu z Glennem Boyce’m (z lewej), laureatem 

nagrody 2009 Trenchless Technology Person of the Year 

w trakcie uroczystego Gala Dinner 

Ryc. 6. Fragment stanowiska fi rmy Vermeer, złotego sponsora 

konferencji NO–DIG Toronto 2009 

Podobnie jak w poprzednim roku 

w Moskwie, w trakcie 26. NO-DIG, również 

i obecnie w Toronto ISTT (Międzynarodowe 

Stowarzyszenie Technologii 

Bezwykopowych z siedzibą w Londynie) 

przyznał trzy nagrody NO-DIG Award. 

Pierwszą w kategorii „Projekt roku – 

nowa instalacja” otrzymała fi rma amerykańska 

za realizację najdłuższego 

mikrotunelu w USA wykonanego z rur 

żelbetowych o średnicy 2,0 m i długości 

910 m. Kolejną nagrodę w kategorii „Innowacyjna 

technologia” uzyskała również 

fi rma amerykańska za przestrzenny 

(trójwymiarowy) system lokalizacyjny 

o wyjątkowo korzystnych parametrach 

technicznych z przeznaczeniem dla 

technologii HDD (horyzontalnych przewiertów). 

Trzecia równorzędna nagroda 

w kategorii „Innowacyjna technologia rehabilitacji” 

przypadła fi rmie kanadyjskiej 

za, jak to określono, rewolucyjną technologię 

termoplastycznego in situ linera, tzw. 

rękawa polipropylenowego wzmacnianego 

włóknem szklanym o wyjątkowo korzystnych 

parametrach technicznych, o bardzo

cienkiej ściance i niezwykle wysokiej wytrzymałości, 

stosowanego do bezwykopowej 

rekonstrukcji zarówno przewodów 

kanalizacyjnych, jak i wodociągowych. 

Człowiekiem Roku 2009 (Trenchless 

Technology Person) za wybitne osiągnięcia 

w skali światowej został wybrany Glenn 

Boyce (ryc. 3). Jego fotografi a została zamieszczona 

na tytułowej stronie marcowego 

numeru miesięcznika „Trenchless 

Technology”, natomiast zawodowe osiągnięcia 

zostały opisane na pięciu stronach 

tego miesięcznika. 

W przeddzień konferencji odbyło się 

posiedzenie zarządu ISTT, którego członkiem 

jest reprezentująca w ISTT Polskę 

PFTT (Polska Fundacja Technik Bezwykopowych). 

W posiedzeniu zarządu ISTT 

uczestniczył prezes zarządu PFTT prof. 

dr hab. inż. Andrzej Kuliczkowski. Na 

rycinie 4 widoczny jest za stołem prezydialnym 

(pośrodku) prezes ISTT dr Dec 

Downey, który na konferencji bezwykopowej 

w Kielcach NO-DIG Poland 2008 wygłosił 

key note, czyli referat inaugurujący 

obrady konferencyjne, dotyczący trendów 

rozwojowych na świecie w zakresie stosowania 

technologii bezwykopowych. 

Obradom konferencyjnym towarzyszyła 

wystawa, która wzbudziła duże zainteresowanie 

wśród uczestników NO–DIG. 

Spośród znanych w Polsce fi rm można 

było na niej spotkać m.in.: Ditch Witch, 

Schauenburg, Minova, TT Technologies, 

Hobas Pipe, Insituform, Bortec Herrenknecht 

i Vermeer. 

Szczególnie widoczne na wystawie 

konferencyjnej były fi rmy reprezentujące 

Ryc. 8. „Piłeczka” (Smart Ball) po jej otwarciu 

Ryc. 7. Stanowisko fi rmy American Augers Ryc. 10. Stanowisko propagujące stosowanie rur FPVC (zgrzewanych 

rur PVC) w technologiach bezwykopowych 

branżę technologii bezwykopowej budowy, 

w tym m.in. fi rmy Tracto-Technik 

(ryc. 5), Vermeer (ryc. 6) czy American 

Augers (ryc. 7). Dużym zainteresowaniem 

cieszyło się stanowisko diagnostyki 

z zastosowaniem „piłeczki” (Smart Ball) 

(ryc. 8) oraz wielofunkcyjnych urządzeń 

inspekcyjnych (ryc. 9) wyposażonych, 

oprócz kamery, w sonar, laser oraz inne 

urządzenia wykonujące różne pomiary, 

np. mierzące spadek podłużny kanału lub 

zawartość H 2 S w atmosferze kanałowej. 

Na wystawie zaprezentowano szereg 

nieznanych w Polsce, a jednocześnie 

niezwykle ciekawych technologii bezwykopowych 

napraw i renowacji i rekonstrukcji 

przewodów podziemnych. 

Bardzo popularne na kontynencie północnoamerykańskim 

są niestosowane 

w Polsce rury FPVC, czyli rury PVC łączone 

ze sobą poprzez zgrzewanie (ryc. 

10). Są one powszechnie wykorzystywane 

w technologii HDD, slipliningu, 

pipe-burstingu, a także w bezwykopowej 

budowie przewodów w technologiach 

przecisku i wiercenia. Stosowane są zarówno 

w przewodach wodociągowych, 

jak i kanalizacyjnych. 

Z rur PVC deformowanych do kształtu 

litery U (technologia znana w Polsce 

głównie jako compact pipe przy zastosowaniu 

rur PE) wykonuje się powszechnie 

w USA renowacje i rekonstrukcje m.in. 

przewodów wodociągowych w technologiach 

ultraliner (ryc. 11) czy ex method. 

Żadna z tych technologii nie była dotychczas 

stosowana w Polsce. 

Technologie bezwykopowe Świat 

Ryc. 9. Stanowisko propagujące wielofunkcyjną inspekcję 

przewodów kanalizacyjnych 

Ryc. 11. Firma Ultraliner propagująca tzw. U-linery z FPVC 

(zgrzewanego PVC) 

Zaprezentowane w Toronto innowacyjne 

bezwykopowe technologie zachęciły 

wielu uczestników do wzięcia udziału 

w kolejnym 28. ogólnoświatowym NO– 

DIG, który odbędzie się za rok w Singapurze, 

oraz w kolejnym NO–DIG północnoamerykańskim 

w Chicago w 2010 r. 

Natomiast w Polsce, w dniach 27–29 

kwietnia 2010 r. odbędzie się w Kielcach 

czwarty międzynarodowy NO–DIG. 

Udział w nim zapowiedziały liczne fi rmy 

amerykańskie, które zaprezentują wiele 

innowacyjnych technologii, a w skład 

Honorowego Komitetu Konferencyjnego 

wejdą m.in.: Dec Downey, prezes Międzynarodowego 

Stowarzyszenia Technologii 

Bezwykopowych, Rolf Bielecki, 

prezes Europejskiego Forum Budowli 

Podziemnych, prof. Samuel Ariaratnam 

z uniwersytetu w Arizonie, prof. Raymond 

Sterling z Centrum Technologii 

Bezwykopowych w Luizjanie, prof. Anna 

Polak z uniwersytetu w Ontario, a także 

wiele innych osób z kraju i zagranicy 

o uznanych na świecie osiągnięciach 

w branży technologii bezwykopowych. 

Informacje o tej konferencji będą ukazywać 

się na stronie internetowej: www. 

nodigpoland.tu.kielce.pl. 

Firmy zainteresowane platynowym, 

złotym lub srebrnym sponsoringiem tej 

konferencji proszone są o kontakt (e-mail: 

akulicz@tu.kielce.pl). 

Patronem medialnym konferencji 

jest m.in. Nowoczesne Budownictwo 

Inżynieryjne. 


Wydarzenie Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie 

WOD-KAN 2009 – sukces w nowym miejscu 



Prawie 400 wystawców, rekordowa powierzchnia wystawiennicza, niemal 7 tys. zwiedzających – to XVII Międzynarodowe Targi Maszyn 

i Urządzeń dla Wodociągów i Kanalizacji w najważniejszych liczbach. 

Od 26 do 28 maja br. trwała największa 

w Polsce i jedna z największych w Europie 

impreza targowa branży wodno-kanalizacyjnej. 

Po raz pierwszy odbywała się 

w nowym miejscu – bydgoskim centrum 

targowym w Myślęcinku. 

Do dyspozycji wystawców oddano łącznie 

20 tys. m2 powierzchni, z czego 15 tys. 

m2 stanowiła powierzchnia wystawiennicza: 

10 tys. m2 w halach i 5 tys. m2 Jak co roku, targi WOD-KAN przyznały 

nagrodę Grand Prix najciekawszym 

wyrobom imprezy. Uhonorowano również 

najciekawsze stoiska targowe. 

Komisja konkursowa przyjęła zgłoszenia 

30 wyrobów pochodzących z 24 

fi rm. 

Jury postanowiło nagrodzić: 

� statuetką Grand Prix: 

na agregat głębinowy GCA 5 – HYDRO- 

28 maja odbyło się wspólne spotkanie prasowe fi rm wolnym powietrzu. Do dyspozycji gości VACUUM SA; aluminiowe obudowy 

PV Prefabet Kluczbork SA oraz Mall Polska Sp. z o.o. oddano pięć hal: dwie o wymiarach 32 x wykopów – rozpory pionowe – LIFTON 

na terenie targów WOD-KAN, w trakcie którego 70 m oraz trzy 40 x 70 m. 

POLSKA Sp. J.; DISCAM – dynamiczną 

zaprezentowano najnowszą ofertę produktową. Warto dodać, że cały teren targowy kratę dyskową z rozdrabniaczem – 

Celem spotkania było przekazanie informacji został przygotowany kosztem 12 mln zł. AxFlow Sp. z o.o. 

o uzupełnionej ofercie, a także podzielenie się infor- WOD-KAN 2009 inaugurują działalność � nagrodą Polskiej Fundacji Ochrony 

macjami i spostrzeżeniami pod hasłem „Nie stoimy centrum, które służyć będzie organizacji Zasobów Wodnych:: 

w miejscu”. Przedstawiono aktualne trendy w bran- imprez wystawienniczych, a w przyszłości typoszereg innowacyjnych przepustnic 

ży, obsługiwane inwestycje, nowości w ofercie również sportowych i kulturalnych. EURODISC fi rmy AFT Sp. z o.o. 

(rury z molimerobetonu METROMAX, dolna część Tradycyjnie targom towarzyszyły liczne Komisja po obejrzeniu stoisk na XVII 

studni typu UnoLith, indywidualnie projektowane imprezy, m.in. konferencja w ramach Międzynarodowych Targach Maszyn 

elementy wielkogabarytowe, normy zharmonizo- Norweskiego Dnia Innowacji 26 maja i Urządzeń dla Wodociągów i Kanalizacji 

wane i znakowane CE, przydomowe oczyszczalnie Nowoczesne technologie dla sektora WOD-KAN 2009 wyróżniła następujące 

ścieków), plany, perspektywy i rozwój. Spotkanie wodno-kanalizacyjnego oraz – dzień fi rmy za najciekawsze ekspozycje: Bava- 

prowadzili: Grzegorz Boguś, dyrektor ds. sprzedaży później – konferencja Nowe rozwiązania rian Pavilion, HYDRO-VACUUM SA, 

PV Prefabet Kluczbork SA, oraz Krzysztof Pelc, w zagospodarowywaniu osadów ścieko- WAVIN METALPLAST-BUK Sp. z o.o. 

dyrektor ds. handlowych i marketingu Mall Polska wych, zorganizowana przez gospodarza 

Sp. z o.o. targów – Izbę Gospodarczą „Wodociągi 

Polskie”. 

�� 

88 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Lipiec – Sierpień 2009

Hydro-Vacuum SA – podwójne wyróżnienie 

� Paweł Jurczyk, 

Hydro-Vacuum SA 

Hydro-Vacuum SA jest jednym z największych 

producentów pomp i systemów 

pompowych w Polsce. W ostatnim roku 

po raz kolejny oferta fabryki została poszerzona 

o nowe i zmodernizowane wyroby. 

Jednym z nich jest agregat głębinowy 

typu GCA5. 

Nagrody Grand Prix WOD-KAN przyznawane 

są od pierwszej edycji targów dla 

wyrobów innowacyjnych, dedykowanych 

branży wodociągowo-kanalizacyjnej. 

Zespół pompowy GCA5 został wybrany 

spośród 30 produktów zgłoszonych do 

konkursu przez 24 wystawców WOD- 

KAN 2009. Wysokie walory pompy zostały 

profesjonalnie przedstawione jury 

konkursu w formie prezentacji przez kierownika 

zespołu konstrukcyjnego mgr. 

inż. Roberta Furmańskiego. Prezentacja 

była uzupełniona obszernymi wyjaśnieniami 

dyrektora ds. badań i rozwoju 

mgr. inż. Jerzego Kosowicza, który odpowiadał 

na dociekliwe pytania oceniających. 

Powstawanie nowych produktów 

w Hydro-Vacuum SA jest możliwe dzięki 

istnieniu w fabryce Działu Badawczo- 

Rozwojowego, współpracy z uczelniami 

technicznymi oraz pozyskiwaniu środków 

na projekty badawczo-rozwojowe 

z MNiSW. 

Kolejny sukces na tych targach, a mianowicie 

uzyskanie wyróżnienia za najciekawszą 

ekspozycję, wypracowali pracownicy 

Działu Marketingu. Organizacja 

tegorocznej ekspozycji na targach była 

trudnym wyzwaniem. Z jednej strony, 

ze względu na dający się wszystkim we 

znaki kryzys, środki na udział w targach 

zostały ograniczone, a z drugiej – stoiska 

wystawców są coraz bardziej wymyślne 

Wod–Kan 2009 Wydarzenie 

Podczas Międzynarodowych Targów Maszyn i Urządzeń dla Wodociągów i Kanalizacji WOD-KAN 2009, które odbyły się pod koniec maja 

w Bydgoszczy, Hydro-Vacuum SA została uhonorowana nagrodą Grand Prix za agregat głębinowy GCA.5 oraz wyróżnieniem za najciekawszą 

ekspozycję targową. 

i trzeba dobrej koncepcji, aby zostać zauważonym. 

Nagrody i wyróżnienia reprezentantom 

Hydro-Vacuum SA wręczył podczas gali 

w Filharmonii Pomorskiej wiceminister 

środowiska Stanisław Gawłowski wraz ze 

szczególnymi słowami uznania dla tak 

dużego dorobku polskiej fi rmy. 

Podwójny sukces, jaki odniosła fabryka 

pomp Hydro-Vacuum SA na targach 

WOD-KAN 2009, jest sukcesem załogi, ale 

daje przede wszystkim pewność klientom 

fabryki, że nabywając produkty Hydro- 

Vacuum SA dokonują dobrego wyboru. 

Nowe pompy głębinowe GCA.5 Hydro- 

Vacuum SA 

Oferta handlowa Hydro-Vacuum SA, 

polskiego producenta pomp i systemów 

pompowych, została poszerzona o nowy 

agregat głębinowy typu GCA.5. Zakres 

wydajności eksploatacyjnej zespołu pompowego 

mieści się w granicach od 30 do 

75 m3 � zastosowaniem niezwykle odpornych 

na trudne warunki pracy rozwiązań 

konstrukcyjnych, technologicznych 

i materiałowych w układach łożyskowania, 

przeniesienia napędu, połączeniach 

gwintowych i kołnierzowych. Innowacje 

te zostały sprawdzone dzięki 

ścisłej współpracy z Kopalnią Węgla 

Brunatnego w Bełchatowie w warunkach 

wieloletniej eksploatacji pomp 

w odwadnianiu kopalni, a także z działami 

technicznymi kilku fi rm wodociągowych. 

Szczegółowe informacje o nowych 

pompach (charakterystyki, gabaryty) są 

dostępne na stronie internetowej producenta 

– www.hv.pl – oraz w Programie 

Doboru Pomp, Przepompowni i Tłoczni 

Ścieków Hydro-Vacuum SA, który można 

pobrać ze strony internetowej producenta. 

/h. Nowy produkt zastąpi produkowaną 

do tej pory pompę typu GC.5. 

Nowa pompa GCA.5 charakteryzuje się: 

� specyfi cznie ukształtowanym geometrycznie 

układem hydraulicznym, dającym 

wysoką sprawność energetyczną. 

W optymalnym punkcie pracy sprawność 

pompy jest o 4% wyższa niż w hydraulice 

wcześniejszej. W zakresie wydajności 

eksploatacyjnej maksymalny 

przyrost sprawności sięga nawet 9% 

(w porównaniu do pompy GC5); 

� większą wysokością podnoszenia ze 

stopnia w porównaniu do pompy ją 

poprzedzającej, co pozwoliło uzyskać 

maksymalną wysokość podnoszenia 

520 m; 


89

Wydarzenie INFRAEKO 2009 

Rozwój infrastruktury komunalnej 

w świetle zasad zrównoważonego rozwoju 

� prof. dr hab. inż. Józef Dziopak, 

przewodniczący Komitetu Organizacyjnego konferencji 

W dniach od 4 do 5 czerwca 2009 r. odbyła się II Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Techniczna INFRAEKO 2009 Infrastruktura komunalna 

a rozwój zrównoważony terenów zurbanizowanych, zorganizowana przez Katedrę Infrastruktury i Ekorozwoju Politechniki Rzeszowskiej. 

Patronat nad konferencją objął, podobnie jak przed rokiem, Komitet Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Nauk. Na miejsce spotkania 

wybrano urokliwy Zamek Królewski w Niepołomicach, który w dniach trwania obrad zgromadził w swoich wnętrzach grono naukowców, 

przedstawicieli fi rm projektowo-wykonawczych i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Reprezentanci tych ostatnich stanowili 

najliczniejszą grupę wśród uczestników, bo aż 50%. 

Głównym celem konferencji była prezentacja, 

jak również ocena osiągnięć 

naukowo-technicznych i dokonanych 

wdrożeń rozwiązań oraz technologii dotyczących 

rozwoju infrastruktury komunalnej 

w świetle zasad zrównoważonego 

rozwoju. 

Pierwszego dnia uczestników powitał 

i uroczyście otwarł obrady przewodni- 


czący Komitetów: Naukowego i Organizacyjnego 

– prof. dr hab. inż. Józef 

Dziopak. W słowie wstępnym zwrócił 

uwagę na dużą kapitałochłonność działań 

mających na celu unowocześnienie systemów 

infrastruktury, w szczególności wodociągowo-kanalizacyjnej, 

i jednocześnie 

podkreślił otwierające się przed Polską 

możliwości w zakresie dalszego, dużego 

fi nansowania wspomnianych działań 

z funduszy przyznawanych przez Unię 

Europejską. Racjonalne wykorzystanie 

tych środków niejednokrotnie otwiera 

drogę do rozwiązania problemów, z jakimi 

boryka się wiele gmin. 

Słowa powitania goście zamku niepołomickiego 

usłyszeli także od prof. dr. 

hab. inż. Andrzeja Królikowskiego z Poli-

techniki Krakowskiej, przewodniczącego 

Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników 

Sanitarnych (PZITS), reprezentującego 

środowisko naukowców oraz mgr. 

inż. Romana Wiertelaka, prezesa Przedsiębiorstwa 

Wodociągów i Kanalizacji 

z Kalisza zabierającego głos, w imieniu 

środowiska inżynieryjno-technicznego. 

Po uroczystym otwarciu konferencji 

przyszedł czas na część merytoryczną. 

Obrady podzielono na pięć sesji, w czasie 

których zaprezentowano w sumie ponad 

20 referatów. Najistotniejsze tematy rozwijane 

przez ich autorów dotyczyły głównie 

rozwoju teorii i metodologii wymiarowania 

sieci kanalizacyjnych i obiektów 

z nimi współpracujących, unowocześnienia 

konstrukcji, sposobów funkcjonowania 

i zasad projektowania elementów 

infrastruktury podziemnej, warunków 

stosowania kanalizacji ogólnospławnej, 

funkcjonowania systemów komunalnych 

na terenach górniczych, stosowania nowoczesnych 

technologii rekonstrukcji 

sieci eksploatowanych, technicznych 

sposobów odprowadzania i zagospodarowania 

wód opadowych, wpływu systemów 

kanalizacyjnych na środowisko 

wodne, sposobów realizacji zasad ekorozwoju 

itp. Treści wszystkich wystąpień 

zamieszczono w formie recenzowanych 

referatów w materiałach konferencyjnych, 

wydanych przez Ofi cynę Wydawniczą 

Politechniki Rzeszowskiej. 

Równocześnie z referatami naukowymi 

wygłoszono również szereg promocyjnych 

referatów fi rmowych. Przedstawiciele 

fi rm mieli także możliwość 

zaprezentowania uczestnikom swoich 

produktów i urządzeń na stoiskach fi rmowych, 

znajdujących się w pobliżu sali 

konferencyjnej i na pięknym dziedzińcu 

Zamku Królewskiego, z czego chętnie 

korzystali. 

Zarówno podczas trwania kolejnych 

sesji, jak i w przerwach pomiędzy obradami, 

nie brakowało ożywionych dyskusji 

i wymiany poglądów, w wyniku których 

zrodziła się m.in. inicjatywa opracowania 

materiałów zawierających propozycje 

zmian niektórych polskich przepisów 

w zakresie gospodarki wodno-ściekowej 

i przedstawienia ich w Ministerstwie Środowiska. 

Oczekiwaną atrakcją stał się pokaz walk 

rycerskich, który uczestnicy mieli okazję 

podziwiać na zamkowym dziedzińcu 

przed uroczystą kolacją i tańcami przy 

muzyce „na żywo” do późnych godzin 

nocnych pierwszego dnia konferencji. 

Dzień następny upłynął pod znakiem 

kolejnych wystąpień oraz dyskusji, 

w przerwie których zrealizowany został 

zupełnie nowy punkt programu tegorocznej 

edycji konferencji. Był nim konkurs 

INFRAEKO na najlepsze urządzenie, 

technologię, wdrożenie i zrealizowany 

obiekt. O jego rezultatach, w wyniku głosowania, 

zdecydowali wszyscy uczestnicy 

obrad. 

Na ręce laureatów wyróżnienia przekazali 

prof. Józef Dziopak oraz dr inż. Daniel 

Słyś – sekretarz naukowy konferencji, 

którzy oprócz dyplomów wręczyli główne 

nagrody INFRAEKO w postaci oryginalnych 

statuetek zaprojektowanych wspólnie 

przez Glass Studio Habrat z Krosna 

i dr. inż. Daniela Słysia. 

Emocjonujący, drugi dzień zakończył 

się uroczystym obiadem i zaproszeniem 

Wyniki konkursu INFRAEKO 2009 

I Nagroda Konferencji INFRAEKO 2009 

w konkursie na najlepsze urządzenie, technologię, 

wdrożenie i zrealizowany obiekt dla fi rmy Amitech 

Poland Sp. z o.o. za zbiorniki GRP Flowtite retencyjno-odciążające 

typu SKU i SKO do retencji ścieków. 

Nagrodę odebrał mgr inż. Robert Walczak. 

II Nagroda Konferencji INFRAEKO 2009 


wdrożenie i zrealizowany obiekt dla fi rmy Wavin 

Metalplast-Buk Sp. z o.o. za Intesio – inteligentne 

rozwiązania Wavin do zagospodarowania wód deszczowych. 

Podczas uroczystości fi rmę reprezentowała 

mgr inż. Maria Bogacz-Rygas. 

III Nagroda Konferencji INFRAEKO 2009 


wdrożenie i zrealizowany obiekt dla dr. hab. inż. 

Andrzeja Kotowskiego, prof. PWr oraz dr. inż. Patryka 

Wójtowicza z Instytutu Inżynierii Ochrony Środowiska 

Politechniki Wrocławskiej za cylindryczne 

regulatory wirowe. 

INFRAEKO 2009 Wydarzenie 

na kolejną edycję konferencji INFRA- 

EKO, która odbędzie się być może już za 

rok, z uwagi na szerokie zainteresowanie 

uczestników poruszanymi zagadnieniami 

z różnych dziedzin działalności naukowej 

i inżynierskiej. 

Nagroda Patronów Medialnych Konferencji 

INFRAEKO 2009 w konkursie na najlepsze urządzenie, 

technologię, wdrożenie i zrealizowany obiekt 

dla fi rmy AMITECH Poland Sp. z o.o. za zbiorniki GRP 

Flowtite retencyjno-odciążające typu SKU i SKO do 

retencji ścieków. Statuetkę wręczył przewodniczący 

jury Mariusz Karpiński-Rzepa, wydawca i redaktor 

naczelny czasopisma „Nowoczesne Budownictwo 

Inżynieryjne”. 

Nagroda Honorowa Komitetu Organizacyjnego 

Konferencji INFRAEKO 2009 dla prof. 

dr. hab. inż. Andrzeja Królikowskiego z Politechniki 

Krakowskiej za całokształt dorobku naukowego 

i zawodowego oraz umiejętne łączenie działalności 

naukowej z projektową i realizacyjną. 

Nagroda za najlepszą prezentację referatu 

pod względem merytorycznym i medialnym 

– na prośbę uczestników organizatorzy 

konferencji przyjęli wniosek o wyróżnienie specjalną 

statuetką Dipl.-Ing Jacka Nalaskowskiego. 


91

Kraj INFRAEKO 2009 

92 

Nagroda Patronów Medialnych Konferencji INFRAEKO 2009 w konkursie na najlepsze 

urządzenie, technologię, wdrożenie i zrealizowany obiekt dla fi rmy AMITECH Poland Sp. z o.o. 

za zbiorniki GRP Flowtite retencyjno-odciążające typu SKU i SKO do retencji ścieków. Statuetkę 

wręczył przewodniczący jury Mariusz Karpiński-Rzepa, wydawca i redaktor naczelny czasopisma 

„Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne”. 


Miejscowe 

podczyszczalnie 

ścieków deszczowych 

i ogólnospławnych 

� Robert Walczak, 

kierownik Działu Technicznego 

Amitech Poland Sp. z o.o. 

Zbiorniki retencyjno-odciążające GRP Flowtite służą 

do miejscowego i chwilowego gromadzenia ścieków 

deszczowych lub ogólnospławnych w czasie nawalnego 

deszczu oraz ich odprowadzania z odpowiednim 

opóźnieniem do oczyszczalni ścieków, a nadmiaru 

bezpośrednio do odbiornika. 

Zbiorniki wykonywane są z wielkośrednicowych 

rur GRP Flowtite, podobnie jak budowle odciążające 

i dławiące. Na budowę dostarczane są gotowe, prefabrykowane 

elementy zbiornika, dobrane „na miarę”, 

czyli do konkretnej sytuacji przewidzianej w projekcie. 

Elementy te łączy się w jedną całość bezpośrednio 

w miejscu posadowienia. Schemat zbiornika retencyjno-odciążającego 

przedstawia rycina 1. 

W zależności od lokalizacji budowli odciążającej 

(górna lub dolna część zbiornika) zbiorniki występują 

w dwóch typach: 

– SKO – z budowlą odciążającą w górnej części 

zbiornika 

– SKU – z budowlą w dolnej części zbiornika. 

Zasada działania zbiornika retencyjno-odciążającego 

typu SKO 

W okresie bezdeszczowym (patrz ryc. 2) przez cały 

zbiornik, tj. komorę retencyjną i budowle towarzyszące 

(budowla dławiąca i odciążająca), przepływają 

wyłącznie ścieki sanitarne oraz obce zanieczyszczenia. 

W pierwszej fazie opadu zostają spłukane osady 

z dna kanału, zgromadzone w porze bezdeszczowej. 

W chwili, gdy dojdzie do przekroczenia pojemności 

komory retencyjnej, nadmiar ścieków jest odprowadzany 

bezpośrednio do odbiornika za pomocą 

przelewu (budowli odciążającej), zlokalizowanego 

w górnej części zbiornika (ryc. 3). Ponieważ ścieki najbardziej 

zanieczyszczone zostały zretencjonowane, 

więc do odbiornika wpływa przez przelew głównie 

napływająca ze zlewni woda deszczowa. Zbiorniki 

retencyjno-odciążające, stosowane na kanalizacji 

ogólnospławnej, projektowane są przede wszystkim 

w celu odpowiedniego rozcieńczenia ścieków w chwili 

ich zrzutu do odbiornika. Wyposaża się je w odpowiednie 

detale uniemożliwiające przedostawanie się 

zanieczyszczeń do przelewu i dalej do odbiornika. 

W okresie bezdeszczowym, jak i w czasie deszczu, 

ścieki w określonej ilości i w kontrolowany sposób 

wypływają do oczyszczenia poprzez studnię dławiącą 

w najniższym punkcie zbiornika, wyposażoną w regulator 

przepływu (wagowy, stożkowy lub inny).

Budowla dławiąca Komora retencyjna Budowla odciążająca 

Ryc. 1. Przykładowy schemat zbiornika retencyjno-odciążającego GRP Flowtite 

Ryc. 2. Działanie zbiornika w porze bezdeszczowej 

Ryc. 3. Działanie zbiornika w porze deszczowej 

Zasada działania zbiornika retencyjno-odciążającego typu 

SKU 

Działanie oczyszczające kanału retencyjno-odciążającego 

z przelewem położonym w najniższym jego punkcie opiera się 

zasadniczo na wykorzystaniu procesu sedymentacji. Stosując 

tę konstrukcję, należy zachować odpowiednią prędkość przepływu 

ścieków w kanale, poniżej 0,5 m/s. Objętość zbiornika 

typu SKU w stosunku do objętości obliczonej na podstawie 

Ryc. 4. Schemat kaskadowego zbiornika retencyjno-odciążającego typu SKU 

INFRAEKO 2009 Kraj 

wytycznej ATV-DVWK-A128 należy powiększyć dodatkowo 

o 50%. Aby zatem zagwarantować wymaganą efektywność 

oczyszczania, kanał typu SKU musi być znacznie dłuższy od 

kanału typu SKO. Przelew kanału SKU usytuowany jest w najniższym 

punkcie kanału, bezpośrednio przed studnią z regulatorem 

przepływu (urządzeniem dławiącym). 

Sedymentacja, czyli osadzanie się zanieczyszczeń na dnie 

zbiornika retencyjno-odciążąjącego, jest zjawiskiem zamierzonym 

i pożądanym. Zanieczyszczenia muszą po opróżnieniu 

zbiornika zostać z niego usunięte. W odróżnieniu od 

klasycznych zbiorników (np. prostokątnych) o płaskim dnie, 

kanały wykonane z rur GRP nawet przy minimalnych spadkach 

i niskich przepływach w okresie bezdeszczowym wykazują 

dużą zdolność do samooczyszczania się. Wieloletnie badania 

kanałów retencyjno-odciążających wykonanych z rur Flowtite 

wykazały, że stosowanie dodatkowych urządzeń do spłukiwania 

osadów z dna kanału bądź stosowanie wydzielonej kinety 

zapewniającej spływ ścieków w okresie bezdeszczowym, są 

zbyteczne. 

Przykładowa inwestycja 

Przykładem kanału SKU jest projekt w mieście Berg w Bawarii 

w Niemczech. Jest to kanał retencyjno-odciążający o pojemności 

1000 m 3 , zaprojektowany ze studnią przelewową 

w dolnej części kanału (zbiornika), jak przedstawia to schemat 

na rycinie 4. 

Specyfi cznym rozwiązaniem tego kanału była jego kaskadowa 

budowa, wymuszona dużym pochyleniem terenu, w którym ka- 



94 

nał musiał być posadowiony. Kaskadowe rozwiązanie pozwoliło 

na stopniowe zapełnianie się każdego z poziomów napływającą 

wodą deszczową po to, aby w pełni wykorzystać pojemność 

retencyjną kanału. W takim rozwiązaniu budowla odciążająca, 

zlokalizowana w dolnej części zbiornika, uaktywnia się dopiero 

w chwili napełnienia się wszystkich poziomów. Kluczowymi 

elementami całego rozwiązania były studnie kaskadowe (ryc. 

5), służące do zmiany poziomów poszczególnych stopni kanału 

(zbiornika). Wyposażone w mechaniczne urządzenia zamykające 

oraz ścianę przelewową, pozwalały na stopniowe wypełnianie 

się zbiornika i odcinanie dopływu do niższych stopni. 

Ryc. 5. Montaż studni kaskadowej; każda studnia kaskadowa była montowana ze zintegrowaną 

studnią rewizyjną 

Ryc. 6. Wnętrze studni kaskadowej 

Dane projektu: 

Nazwa projektu Kanał retencyjno-odciążający 

w Berg 

Pojemność retencyjna ok. 1000 m3 Rok budowy 2007 Przepływ w okresie 

deszczowym 

600 l/s 

Średnica kanału DN 2900 Przepływ w okresie 

bezdeszczowym 

10 l/s 

Klasa ciśnienia PN1 Średnica dopływu DN 600 

Długość całkowita 150 m Średnica studni kaskadowych 

DN 2900/2900 

Budowle odciążające (przelewy) 

Budowla odciążająca składa się ze studni, przez którą przeprowadzona 

jest rura kanału, oraz nasadzonego na nią prefabrykowanego 

przelewu. Spiętrzone w kanale ścieki, po osiągnięciu 

obliczonej w projekcie wysokości, przelewają się przez krawędź 

do oddzielonej od kolektora komory budowli, a stamtąd są 

odprowadzane kanałem odciążającym (zrzutowym) do odbiornika. 

Długość krawędzi przelewowej musi być dopasowana do 


maksymalnej obliczonej ilości ścieków zrzucanych na przelewie. 

W klasycznych zbiornikach retencyjno-odciążających 

najczęściej projektowane są przelewy w formie prostoliniowej, 

rzadziej planowane są przelewy dwustronne lub o przebiegu 

zakrzywionym lub kołowym. Przelew o kształcie kołowym 

idealnie wpasowuje się do prefabrykowanych studni z GRP. 

Ryc. 7. Posadowienie komory odciążającej i jej montaż z kanałem retencyjnym 

Budowle dławiące 

Urządzenia do regulacji (dławienia) przepływu zainstalowane 

są w specjalnie do tego celu przystosowanej studni z GRP. 

Urządzenie regulujące przepływ odpowiada za to, aby ustalona 

w projekcie maksymalna ilość ścieków odprowadzana w kierunku 

oczyszczalni nie została przekroczona. Nowoczesne 

urządzenia do regulacji przepływu pozwalają na dokładne 

ustalenie ilości ścieków wypływających z kanału retencyjnoodciążającego, 

niezależnie od poziomu spiętrzonych w nim 

ścieków. Mogą to być urządzenia mechaniczne działające bez 

konieczności dostarczenia energii z zewnątrz lub z napędem 

elektrycznym. 

Ryc. 8. Widok ogólny i wnętrze studni regulacyjnej Flowtite jako budowli odciążającej wraz 

z wirowym regulatorem przepływu 

Podsumowanie 

Kanały retencyjno-odciążające CFW-GRP Flowtite są doskonałą 

alternatywą dla dotychczasowych żelbetowych budowli 

jako miejscowe podczyszczalnie wód deszczowych dla 

zlewni o dowolnej wielkości. Dzięki modułowej budowie pojemność 

retencyjna może wynosić nawet kilka tysięcy metrów 

sześciennych. Użytkownik ma do dyspozycji rury o średnicach 

do 3000 mm, co pozwala na optymalne zaplanowanie inwestycji. 

Projektanci planujący tego rodzaju obiekty mogą liczyć 

na fachową pomoc techniczną ze strony doradców Amitech 

Poland w zakresie analiz i symulacji hydraulicznych oraz obliczeń 

statycznych.

Intesio – inteligentne rozwiązania Wavin 

do zagospodarowania wód deszczowych 

� Maria Bogacz-Rygas, 

Wavin Metalplast-Buk Sp. z o.o. menedżer produktu Systemy Infrastrukturalne 

W ostatnich latach termin „zmiana klimatu” jest używany najczęściej 

w kontekście globalnego ocieplenia. Obserwowane już 

dzisiaj jego konsekwencje to występujące fale upałów, mrozów, 

ulewne opady, niszczące powodzie oraz susze. Te skrajne zjawiska 

stale się nasilają, zmieniają się okresy ich trwania. Mimo że z badań 

prowadzonych od wielu lat na obszarze Europy Środkowej, 

w tym Polski, wynika, że w okresie najbliższych stu lat średnia 

ilość deszczu, jaka spadnie w ciągu roku, może zmienić się tylko 

nieznacznie, wzrastając w granicach nieprzekraczających 10%, to 

jednak odczujemy wzrost intensywności tych opadów. 

Przewiduje się również, że znacznie zwiększy się liczba 

dni deszczowych w okresie letnim. Efekt ten wraz z szybko 

postępującą urbanizacją, przyrostem powierzchni utwardzonych, 

szczelnych, nieprzepuszczających wód deszczowych, 

przyczynią się do znacznego wzrostu ilości wody, którą należy 

odpowiednio zagospodarować. 

Nowoczesne i odpowiedzialne podejście do zagadnień zagospodarowania 

wód deszczowych nie powinno ograniczać 

się tylko do zbudowania wydajnych sieci kanalizacyjnych, 

mogących przyjąć wodę po ulewnym deszczu. Należy dążyć 

do poprawy bilansu wodnego i przywracania naturalnego, 

zrównoważonego obiegu wody w przyrodzie, gdzie ok. 80% 

wód deszczowych zasila podziemne zasoby wodne, a tylko 

ok. 20% trafia w ramach naturalnego spływu do odbiorni- 

INFRAEKO 2009 Kraj 

ków. W realizacji tego podejścia konieczne staje się potraktowanie 

zagadnienia w sposób szczególny i kompleksowy. 

Uwzględnienia wymaga szereg warunków, począwszy od 

II Nagroda Konferencji INFRAEKO 2009 w konkursie na najlepsze urządzenie, 

technologię, wdrożenie i zrealizowany obiekt dla fi rmy Wavin Metalplast-Buk 

Sp. z o.o. za Intesio – inteligentne rozwiązania Wavin do zagospodarowania 

wód deszczowych. Podczas uroczystości fi rmę reprezentowała Maria 

Bogacz-Rygas. 



96 

istniejącej infrastruktury, poprzez warunki geograficznośrodowiskowe, 

na ekonomicznych kończąc. Tylko odpowiednio 

zaprojektowane, skalkulowane i ostatecznie wykonane 

połączenie tradycyjnej sieci kanalizacyjnej i alternatywnego 

odwodnienia będzie gwarantem optymalnego działania przez 

wiele lat. 

W firmie Wavin wyjątkowo traktujemy problem zagospodarowania 

wód deszczowych i dlatego bazując na naszej 

specjalistycznej wiedzy i wieloletnim doświadczeniu, stworzyliśmy 

markę Intesio. Oznacza ona unikalne połączenie 

potwierdzonych wielokrotnie umiejętności zarządzania projektem 

z wiedzą na temat nowoczesnych systemów zagospodarowania 

wód deszczowych. Pod marką Intesio oferujemy 

kompleksowe rozwiązania, w pełni przystosowane do indywidualnych 

potrzeb klienta, gwarantując stały, optymalny 

poziom jakości działania proponowanych rozwiązań. 

Intesio obejmuje: 

� gotową koncepcję rozwiązania problemu (kilka możliwych 

wariantów rozwiązania) 

� pomoc w doborze urządzeń, niezbędne obliczenia dla wybranej 

koncepcji zagospodarowania wód deszczowych 

� wsparcie niezbędnym oprogramowaniem 

� sprawdzone, najwyższej jakości produkty i systemy, które 

umożliwią: 

– efektywne przejęcie wód deszczowych z powierzchni szczelnych, 

np. dachów, ulic, parkingów (systemy odwodnień) 

– efektywne odprowadzenie wód deszczowych szczelnymi 

i trwałymi systemami rurowymi (systemy kanalizacyjne) 

– alternatywne podczyszczenie lub oczyszczenie wód opadowych 

(Wavin Labko) 

– retencję lub rozsączenie wód deszczowych do gruntu (np. 

Wavin Q-bic i Azura) 

� wsparcie logistyczne i dostawy just in time 

� gwarancję powtarzalnej, wysokiej jakości wszystkich komponentów 

– jeden dostawca, Wavin 

� profesjonalne doradztwo techniczne. 

Kompleksowo rozwiązując problem, możemy doprowadzić 

do: 

� zmniejszenia ilości wody deszczowej dopływającej do sieci 

kanalizacyjnej 

� zniwelowania nierównomierności przepływów w kanałach 

sieci deszczowej lub ogólnospławnej 

� spowolnienia odpływu wód deszczowych do odbiornika 

� zmniejszenia średnic kolektorów lub odciążenia przecią- 


żonych fragmentów istniejącej sieci kanalizacji deszczowej 

lub ogólnospławnej 

� zoptymalizowania kosztów inwestycji związanych z budową 

nowych, jak i rozbudową istniejących sieci kanalizacyjnych 

� przywrócenia naturalnego i zrównoważonego obiegu wody 

w przyrodzie. 

Intesio to kompleksowe rozwiązania zarówno dla urzędów 

miast i gmin, zakładów zajmujących się gospodarką wodnościekową, 

jak i fi rm odpowiedzialnych za inwestycje komercyjne: 

centra handlowe, logistyczne, produkcyjne. Intesio to 

inteligentne połączenie doświadczenia, fachowej wiedzy oraz 

sprawdzonych systemów, co gwarantuje optymalne, spełniające 

wymogi klienta, rozwiązanie problemu z wodami deszczowymi. 

Instalacja retencyjno-rozsączająca Azura 

Instalacja retencyjno-rozsączająca Wavin Q-Bic 

Przykładowe rozwiązanie dla inwestorów instytucjonalnych Przykładowe rozwiązanie dla inwestorów prywatnych

Nowe inwestycje 

w drogownictwie 

10 – 12 września 2009 

Targi Maszyn Budowlanych, 

Urządzeń i Technologii 

dla Infrastruktury 

kontakt 

Michał Poniatowski – dyrektor projektu 

tel. 032 788 75 43; fax 032 788 75 03; kom. 0 510 031 669 

inframeeting@exposilesia.pl 

Expo Silesia, Sosnowiec 

tereny targowe 

Expo Silesia – Kolporter Expo 

ul. Braci Mieroszewskich 124, Sosnowiec 

www.exposilesia.pl 

Targi Technologii, 

Produkcji i Wykorzystania Betonu 

Technologie Urządzenia 

Surowce 

patronat merytoryczny patronat medialny 

główny partner 

patronat honorowy patronat merytoryczny 

internetowy 

Ministerstwo 

Infrastruktury 

partnerzy medialni 

partnerzy 

internetowi 

partnerzy internetowi 

patronat medialny 

kontakt 

Małgorzata Hankus – menadżer projektu 

tel. 032 78 87 535; fax 032 78 87 503 

expobeton@exposilesia.pl 

www.inframeeting.pl www.expobeton.pl 

patronat medialny

Katalog branżowy www.nbi.com.pl 

98 

AARSLEFF sp. z o.o. 

ul. Lambady 6, 02-830 Warszawa 

tel.: 022 648 88 34/35, 022 648 88 36 

e-mail: aarsleff@aarsleff.com.pl, 

www.aarsleff.com.pl 

Oferujemy: 

– Roboty palowe; dostawa i instalacja pali prefabrykowanych wbijanych • 

wzmacnianie nasypów i korpusów drogowych • posadowienia na palach wbijanych 

ekranów akustycznych i słupów sieci trakcyjnych • instalacja mikropali • wbijanie i 

wwibrowywanie pali stalowych • badania nośności pali 

– Zabezpieczenia głębokich wykopów; stalowe ścianki szczelne • ścianki berlińskie 

• iniekcyjne kotwy gruntowe • roboty ziemne i odwodnieniowe • pomiar wibracji 

– Projektowanie 

ARCHON sp. z o.o. 

ul. Kościuszki 130, 32-540 Trzebinia 

tel/fax: 032 719 91 34, 032 719 92 34, 

032 719 92 35 

e-mail: archon4@poczta.onet.pl 

www.archonspzoo.pl 

Oferujemy: 

– Urządzenia wiertnicze Comacchio; MC 450P • MC 800 • MC 1200 • MCT 450P 

• MC 235 • MC 400P 

– Narzędzia wiertnicze; koronki wiertnicze • poszerzacze do rdzeniówek • świdry 

– Rury wiertnicze; rury płuczkowe • rury okładzinowe 

– Rdzeniówki; • rdzeniówki wrzutowe • rdzeniówki tradycyjne 

CONS Control System 

ul. Przyleśna 3, 66-016 Czerwieńsk k. Zielonej Góry 

tel.: 068 327 86 15, fax: 068 327 86 79, tel. kom.: 0691 515 049 

e-mail: cons@cons.com.pl, www.cons.com.pl 

Wykonujemy: 

– Skanowanie rurociągów w formacie 2D kamerą RICO RPP – Duo 

Vision, umożliwiającą przedstawienie rurociągu w dwuwymiarowej płaszczyźnie. 

– Inspekcje TV rurociągów z pomiarem spadków wraz z pełną dokumentacją cyfrową 

na płytach DVD. 

– Bezwykopowe renowacje liniowe rurociągów przy zastosowaniu żywic epoksydowych. 

– Bezwykopowe naprawy miejscowe i uszczelnianie kanalizacji – packer. 

– Naprawy przy wykorzystaniu urządzenia frezującego. 

– Renowacje przyłączy Konudur Brawoliner oraz „kapelusz”. 

DALBIS 

Śląskie Towarzystwo 

Wiertnicze Spółka z o.o. 

ul. Strzelców Bytomskich 100, 41-922 Radzionków 

tel./fax. 032 289 67 39 lub 032 289 82 15 

e-mail: info@dalbis.com.pl, www.dalbis.com.pl 

Oferujemy: 

– Usługi wiertnicze; wiercenia pionowe, poziome oraz kierunkowe • wiercenie 

studni • wiercenie otworów rozpoznawczych i poszukiwawczych • wiercenia 

otworów inżynieryjnych • wiercenia otworów wielkośrednicowych • likwidacja 

otworów wiertniczych. 

– Usługi geotechniczne; m.in. odwodnienia terenów • kotwienie • palowanie 

GEOD 

ul. Skośna 12, 30-383 Kraków 

tel.: 012 292 20 75, fax: 012 292 21 75 

e-mail: biuro@geod.pl, www.geod.pl 

Naszym celem jest kompleksowe zaopatrzenie firm prowadzących 

wiercenia. Aby sprostać oczekiwaniom naszych partnerów 

dostarczamy sprzęt wysokiej jakości oraz wsparcie wiedzą 

techniczną i doświadczeniem, co stanowi o sile naszej oferty. 

Oferujemy najwyższej jakości wielozadaniowe urządzenia wiertnicze firmy MDT MC 

80, MC 160 BE i MC 180. Każdy model może występować w jednej z czterech wersji: 

- wielozadaniowe (mikropale, kotwy, gwoździe gruntowe, jet-grouting) 

- wierceń pionowych (geotechnika, geologia) 

- wierceń pod pompy ciepła (w systemie wierceń z dwoma głowicami) 


POLTECH Sp. z o.o. 

ul. Opolska 23, 42-600 Tarnowskie Góry 

tel.: 032 285 82 79, fax: 032 285 81 67 

e-mail: zbrojarnia@pol-tech.eu 

www.pol-tech.eu 

Zajmujemy się produkcją koszy zbrojeniowych do pali fundamentowych o następujących 

parametrach: 

– Zbrojenia do pali wielkośrednicowych; • średnica kosza od ø 360 mm do ø 2200 

mm • średnica pręta spirali od ø 6 mm do ø 14 mm • maksymalna długość kosza 

21 m 

– Zbrojenia do micropali; • średnica kosza od ø 120 mm do ø 360 mm • średnica 

pręta spirali od ø 6 mm do ø 12 mm • maksymalna długość kosza 21 m 

SITK oddział w Krakowie 

ul. Siostrzana 11, 30-804 Kraków 

tel.: 012 658 93 72, 012 658 93 74, fax: 012 659 00 76 

e-mail: krakow@sitk.org.pl 

http://krakow.sitk.org.pl 

– Wykonuje: opinie i ekspertyzy techniczne w zakresie drogownictwa, transportu 

zbiorowego, inżynierii ruchu • opracowania naukowo-badawcze w zakresie transportu 

i inżynierii ruchu drogowego • koncepcje, projekty z zakresu drogownictwa i 

kolejnictwa • nadzory autorskie i inwestorskie robót drogowych 

– Organizuje: konferencje • sympozja • seminaria • wystawy • kursy szkoleniowe • 

wyjazdy naukowo-techniczne 

– Wydaje: zeszyty naukowo-techniczne w seriach • wydawnictwa okolicznościowe 

na zamówienie 

SOLETANCHE POLSKA Sp. z o.o. 

ul. Jana Kochanowskiego 49a, 01-864 Warszawa 

tel.: 022 639 74 11 -14, fax: 022 639 87 07 

e-mail: office@soletanche.pl, www.soletanche.pl 

Profesjonalny wykonawca specjalistycznych robót fundamentowych, takich 

jak; • ściany szczelinowe • pale • przegrody przeciwfiltracyjne (przegrody wibracyjne, 

szczelinowe, wgłębnego mieszania CSM i Trenchmix) • wzmacnianie gruntu 

(wibroflotacja, zagęszczanie dynamiczne, kolumny kamienne, cementowo-wapienne, 

kolumny DSM) • kotwy gruntowe • wielopoziomowe garaże podziemne 

Pełna lista realizacji na www.soletanche.pl 

SPOIWEX Sp. z o.o. 

ul. Boczna 6, 44-240 Żory, 

tel. i fax.: 032 734 03 15 

e-mail: biuro@spoiwex.pl, 

www.spoiwex.pl 

Spoiwex Sp. z o.o. jest producentem i dystrybutorem nowoczesnych spoiw hydraulicznych 

dla inżynierii komunikacyjnej. Nasze rozwiązania charakteryzują się nie tylko 

wysoką jakością, ale są zarówno ekonomiczne i ekologiczne. Stawiamy na rozwój 

nowych technologii, a nasi inżynierowie i technolodzy dokładają wszelkich starań, 

żeby nasze produkty odpowiadały rosnącym wymaganiom i potrzebom nowoczesnego 

rynku budowlanego. 

STALER Towarzystwo 

Gospodarcze 

ul. Przelot 74-76, 87-100 Toruń 

tel.: 056 612 21 98 

fax: 056 612 21 95 

www.staler.com.pl 

Centrum Dystrybucji Stali: • stal do zbrojenia betonu: 

Produkcja Serwis Centrum: • zbrojenia do pali fundamentowych okrągłych 

i kwadratowych • pierwsza w Polsce w pełni zautomatyzowana produkcja od ø 200 

mm do ø 2000 mm. 

Wykonujemy kotwy 

Byliśmy dostawcą koszy zbrojeniowych na Stadionie Narodowym

�� 

www.staler.eu 

Centrum Dystrybucji Stali: 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

Produkcja Serwis Centrum: 

�� 

�� 

�� 

zautomatyzowana produkcja 

od ø 200 mm do ø 2000 mm 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

- Marki do betonu 

�� 

�� 

Wykonujemy kotwy 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

��

infraeko 2009 - Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?