Ombudsman

Burak COŞKUN - Hamza GÜNAYDIN
ibarelerin sıklıkla yer aldığı adaletnameler ile zulme yol açan sebeplerin
kaldırıldığını belirten kanunnameler çıkarma yoluna gitmişler,
burada yer alan hükümlerin uygulanıp uygulanmadığı da zulüm (mehayif)
teftişi aracılığıyla denetlenmiştir (Mumcu, 1972: 39-41, İnalcık,
1988b: 346).
Divan-ı Hümayun’a gelen şikâyetin durumuna göre kanunnameler,
adaletnameler, genel emirler, şer’i ve örfi hükümler doğrultusunda
oldukça farklı kararlar verilmiştir. Çevirisi yapılmış olan Mühimme
Defterlerinin incelenmesi neticesinde; “tahkikat yapılması, tahkikat
yapılıp sonucunun Divan-ı Hümayuna arz edilmesi, tahkikat sonucuna
göre hak sahiplerine haklarının verilmesi, iddiaların araştırılarak
neticesinin bildirilmesi, şikâyet edilenin görevden azledilerek tahkikat
yapılması, ilgilenilmesi için arzuhalin ilgili yöneticiye yollanması,
halkın şikâyetlerini dinlemeyen kamu görevlilerinin uyarılması, huzur
ve refahın teminine gayret olunması, şikâyete meydan verilmemesi,
asılsız şikâyette bulunanların hapsedilmesi, şikâyet hakkında malumat
verilmesi, şikâyetçileri çok olan davaların arz edilmesi, kimsenin
hizmetinin bir başkasına gördürülmemesi, bir kamu görevlisine bir
başka kamu görevlisi tarafından engel olunmaması, halkın rahatsız
edilmesine izin verilmemesi, şikâyet edilenin davasının görülmesi için
Divan-ı Hümayuna getirilmesi, kanuna aykırı iş yapılmasına izin verilmemesi,
halka eziyet edilmemesi yolunda tembihte bulunulması, teftiş
olunanın masum olduğunun anlaşılması üzerine isterse görevine iade
edilebileceği hususunun bildirilmesi, reayanın şikâyetine yol açacak
herhangi bir hareket yapılmasına müsaade edilmemesi, emirlere uyulması
yönünde tembihte bulunulması ve kadılar tarafından durumun
kontrol edilmesi, şikâyet edilenin hapsedilmesi, sürülmesi, küreğe konulmak
üzere gönderilmesi, reayaya zulmedilmesine izin verilmemesi,
yasağa titizlikle uyulması, halkın veya şikâyet olunanın rencide ettirilmemesi,
kamu görevlilerine dışarıdan müdahale ettirilmemesi, reayaya
zulmedilmemesi yolunda tembihte bulunulması, azledilen kimse
yerine dürüst birinin tayin edilmesi, işin zamanında yapılmasına özen
gösterilmesi…” şeklinde şikayetin niteliğine has, yol gösterici kararlar
verilmiştir. Bu kararlar Osmanlı Devleti’nin halktan gelen şikayetlerin
en üst düzeyde karşılık bulduğunun göstergesidir.
Osmanlı Devleti hukuki işleri, yalnız mahalli kadı ve naiblere bırakmayıp
ta köylere kadar adalet işleriyle meşgul olmak ve halkın dertlerini
dinlemek üzere şikâyeti çok olan ve devlet görevlileriyle halk
KAMU DENETÇILIĞI KURUMU
47