Uspomene iz Oratorija

Naslov izvornika:
Giovanni Bosco, Memorie dell’Oratorio di San Francesco di Sales dal 1815 al 1855
Copyright:
© 2007 by Katehetski salezijanski centar, Zagreb
Za izdava~a: Bo`e Tadi}
Prijevod: Rudi Palo{
Grafi~ka oprema: Marijan Osman
Lektura: Vjero~ka Ban
Tisak: »Denona« d.o.o., Zagreb
1 2 3 4 5• 11 10 09 08 07
Tiskano u Hrvatskoj (listopad 2007) Printed in Croatia (October 2007)
2

IVAN BOSCO
Uspomene iz Oratorija
SVETOG FRANJE SALE[KOGA
OD 1815. DO 1855.
Uvod, revizija izvornoga teksta i bilje{ke:
ALDO GIRAUDO
KATEHETSKI SALEZIJANSKI CENTAR
ZAGREB, 2007.
3

Biblioteka »IZVORI«
Knjiga 3
1. Teresio Bosco, Ukrali ste mi srce – Novi `ivotopis sv. Ivana Bosca
2. André Ravier, Franjo Sale{ki – Mudrac i svetac
3. Ivan Bosco, Uspomene iz Oratorija svetog Franje Sale{koga od 1815. do 1855.
Autori crte‘a na naslovnici:
Nino Musio (dje~aci u Oratoriju) i M. Cafarro Rore (Don Bosco)
4

PREDGOVOR
»Uspomene iz Oratorija svetog Franje Sale{koga od 1815. do 1855.« temeljno
je djelo za upoznavanje don Boscova `ivota i rada. Ovaj prvi hrvatski prijevod
Uspomena iz Oratorija sadr`i i dva dodatna teksta koja su napisali vrsni poznavaoci
don Boscove duhovnosti i pedagogije. Aldo Giraudo svojim tekstom
uvodi u don Boscove Uspomene iz Oratorija. Podsje}anjem na neke povijesne
okolnosti i duhovnu stranu doga|anja, Giraudo upoznaje s nastankom i duhovnim
zna~enjem Uspomena iz Oratorija i ~itatelje koji dobro poznaju don Bosca i
one kojima je to prvi susret s njim. Zahvaljuju}i tim napomenama, ~itatelj otkriva
da Uspomene iz Oratorija nisu jednostavan autobiografski tekst. Don Bosco je
naime i u tom tekstu prvenstveno odgajatelj mladih, sve}enik i utemeljitelj. Pi-
{u}i to djelo, on se izravno obra}a prvenstveno svojim duhovnim sinovima, redovnicima
salezijancima. Njegova je misao me|utim mnogo obuhvatnija. Stoga
}e to djelo sa zanimanjem i rado{}u ~itati i njegove duhovne k}eri, redovnice
odgajateljice salezijanke, laici i svi ostali ~lanovi brojne Salezijanske obitelji, kao
i svi oni koji su zainteresirani za don Boscov odgojni sustav. Giraudo ~itatelja
poziva da, uz autobiografskoodgajateljsku, otkrije i drugu, jednako tako bitnu
zna~ajku don Boscova lika: njegovu iskrenu i nepokolebljivu vjeru i duhovnost.
U opisanim doga|ajima i susretima javljaju se i brojni don Boscovi suvremenici,
a posebno mjesto me|u njima zauzima don Boscova majka mama Margareta.
Ne treba nas stoga ~uditi {to je upravo njoj posve}en i posljednji dio Giraudovog
uvoda.
Izvorni tekst don Boscovih Uspomena iz Oratorija zauzima sredi{nje mjesto u
ovoj knjizi. Don Bosco je taj tekst napisao nekoliko desetlje}a nakon posljednjih
doga|aja o kojima je rije~ u Uspomenama. Prema tome, nije to ni dnevnik ni
izravna kronika ili opis doga|aja. Ovo je djelo mnogo vi{e od obi~nih sje}anja
ili {tiva za razbibrigu. Iako }e naime i sâm don Bosco osobno ve} na po~etku
spomenuti kako bi ovo njegovo djelo moglo poslu‘iti kao ugodno i zabavno
{tivo, ipak su njegove Uspomene iz Oratorija mnogo vi{e od toga. Don Bosco tu
5

ilje‘i mnoge doga|aje i sje}anja iz prva ~etiri desetlje}a svoga ‘ivota, od ro|enja
do stalnog nastanjivanja u torinskom predgra|u Valdoccu i organiziranja
svoje karizmatske i slo‘ene ustanove, oratorija. Ujedno, upravo zahvaljuju}i ~injenici
{to je djelo nastalo nekoliko desetlje}a nakon samih doga|aja, don Bosco
gotovo na svakoj stranici svojih Uspomena daje i naputke iskusna pedagoga i
duhovnog u~itelja. Tako je ovo djelo uistinu i lako i zanimljivo {tivo koje se
mo‘e ~itati u trenucima opu{tanja, ali i znala~ki napisan tekst duhovnoga i pedago{kog
sadr‘aja koji poti~e na daljnje razmi{ljanje i djelovanje.
O pedago{kom zna~enju i poruci Uspomena iz Oratorija u Dodatku govori
jedan od najvrsnijih poznavatelja don Bosca i njegova odgojnog sustava i preventivne
pedagogije, Pietro Braido. On ve} samim naslovom svoga teksta »ŠUspomene’
iz budu}nosti« daje naslutiti kako Uspomene iz Oratorija nisu puko prepri-
~avanje doga|aja koji su se desili u ne tako dalekoj pro{losti, nego promi{ljeno
kazivanje o pro{losti s pogledom upravljenim prema budu}nosti. Pritom se Braido,
upravo zahvaljuju}i svom dubokom poznavanju don Bosca, ne boji postaviti pitanje
povijesnosti pojedinih zbivanja i doga|aja koje je don Bosco opisao. I dok
se o ispravnosti tih Braidovih pretpostavki jo{ uvijek raspravlja me|u povjesni-
~arima, ~itanje njegova teksta pokazat }e nam kako je don Bosco pi{u}i svoje
Uspomene iz Oratorija istovremeno mislio i na pro{lost i na budu}nost, pa prema
tome i na sada{njost. Time njegov tekst postaje i zna~ajna poruka svima onima
koji ga ~itaju poslije njegove smrti.
Uspomene iz Oratorija poziv su svima koji su zainteresirani za don Bosca, njegov
‘ivot i djelo, da nastoje upoznati izvornoga don Bosca, koji je mnogo vi{e
od vrsnog akrobata i pripovjeda~a zanimljivih pri~a i snova. Taj istaknuti torinski
odgajatelj i sve}enik iz 19. st. zasigurno ima {to poru~iti i nama koji ‘ivimo
na po~etku 21. stolje}a.
U ovom izdanju pohrva}ena su imena don Boscovih suvremenika i neka imena
mjesta. Izvorna talijanska imena mogu se prona}i na kraju knjige u odgovaraju}em
kazalu.
U Zagrebu, 16. kolovoza 2007.
Rudi Palo{
6

UVOD
ALDO GIRAUDO
USPOMENE IZ ORATORIJA
SVETOG FRANJE SALE[KOGA
od 1815. do 1855.
Najva‘niji dokument za razumijevanje
don Boscove duhovnosti i pedagogije
7

8
Don Bosco
(autor slike Mario Caffaro Rore, 1941)

Uspomene iz Oratorija jedan su od najosobnijih i najiskrenijih don Boscovih
spisa. One su osobito va‘ne u salezijanskoj povijesti ne samo stoga {to su neki
do‘ivljaji koji su ondje opisani, kao npr. san u devetoj godini i opis susreta s
Bartolomejem Garellijem, postali simboli~nim doga|ajima sve~eva ‘ivota i salezijanskog
poslanja te predmetom duhovnog i pedago{kog razmi{ljanja. Taj nas
je dokument odgojio za izuzetno, a ujedno i providonosno ~itanje don Boscovih
osobnih do‘ivljaja i njegove najdra‘e ustanove, Oratorija. Usredoto~io je na{u
ma{tu na odlu~uju}u ulogu mame Margarete i don Calossa, na lik teologa Borela,
markize Barolo i upravitelja grada Torina Mihaela Cavoura. S pripovije{}u o
natjecanju s akrobatom, prisje}anjem na mra~ne atentate i opisom tajanstvenog
psa Sivca, unio je pustolovnu notu u don Boscov ‘ivot.
Uspomene iz Oratorija presudno su doprinijele stvaranju i potvr|ivanju slike
o don Boscu koja je i dalje u optjecaju. Obilje‘ja koja su mu pridavana u posljednja
dva desetlje}a devetnaestoga i prvoj polovici dvadesetoga stolje}a (utemeljitelj
dobrotvornih ustanova i katoli~kih redovni~kih dru‘bi, otac siromaha, veliki
odgajatelj 19. st., ~udotvorac i vizionar, genijalni organizator pastoralnih i odgojnih
pothvata u skladu s potrebama vremena 1 ) danas su djelomi~no ili potpuno
izgubila ~ar. I najoprezniju rekonstrukciju koja odgovara povijesnoj stvarnosti
na kojoj ve} pedeset godina rade ozbiljni znanstvenici uz pomo} dokumenata,
op}e mnijenje te{ko prihva}a. Opstaje naprotiv dopadljiva predod‘ba o
akrobatu, ‘ivahnu animatoru seoske djece i u~enika, sanjaru, prijatelju bliskom
mladena~kim ~e‘njama, ljubaznu ocu koji mladima otkriva znakovita obzorja i
otvara puteve odgoja i obrazovanja po{tuju}i zahtjeve koji su im najsrodniji. To
su glavne crte njegove osobnosti koje izranjaju iz sugestivnog pripovijedanja
1
Usp. P. STELLA, Don Bosco nella storia della religiosità cattolica. III: La Canonizzazione (1888-1934),
LAS, Roma, 1988, str. 13-59.
9

Uspomena iz Oratorija i koje su se najdublje ukorijenile u kolektivnu svijest, u
Salezijanskoj obitelji i izvan nje. Rije~ je o slici koju je stvorio i {irio don Bosco
osobno, prvo u uskom krugu zajednice u Valdoccu, pomo}u slikovitih pripovijesti
i uspomena, a zatim u {irem krugu prijatelja i suradnika.
1. POVIJEST I SUDBINA TEKSTA
Don Bosco je tekst Uspomena iz Oratorija napisao izme|u 1873. i 1875. Nakon
{to ga je svojim ~itkim rukopisom prepisao don Boscov tajnik Joakim Berto,
don Bosco ga je vi{e puta pregledavao, ispravljao i nadopunjavao sve do 1879.
godine 2 . U po~etku namijenjen isklju~ivo njegovim »predragim sinovima salezijancima
uz zabranu objavljivanja bilo prije bilo poslije moje smrti«, dokument je,
odlukom samoga sveca, djelomi~no objavljen u Povijesti Oratorija sv. Franje Sale{koga,
koju je napisao Ivan Bonetti, a objavljivana je u nastavcima u »Salezijanskom
vjesniku« od 1879. do 1886 3 . Ivan Krstitelj Lemoyne u cijelosti ga preuzima
u prvim svescima svojih Biografskih uspomena, kao okvir don Boscove povijesti,
nadopunjuju}i ga vijestima preuzetim iz dokumenata, svjedo~anstvima i
sje}anjima koja je ~uo iz usta protagonista ili izravnih i neizravnih svjedoka. Taj
postupak, proveden s bri`nom kroni~arskom to~no{}u i stilskom skrbi, u namjeri
da se istakne providonosni i nadnaravni vid sve~eva iskustva, bez odgovaraju}ega
povijesnokriti~kog instrumentarija, urodit }e dvostrukim rezultatom. S jedne
je strane prisje}anje na pro{le doga|aje – koji su u Uspomenama iz Oratorija
izabrani prema o~itom tuma~enju koje nastoji dokazati odre|enu tezu – prihva-
}eno kao da je suvremeno i to~no izvje{}e o tim doga|ajima, upotpunjeno drugim
anegdotama i materijalima, te proizvodi u~inak pripovjeda~kog pro{irenja i
izgra|uje osobnost ~iji se identitet smje{ta na granici povijesti i pou~ne knji`evnosti.
S druge se strane, premda nehotice, na neki na~in odstupa od izvornosti
don Boscova spisa, pri ~emu on gubi svoju djelotvornost i zna~aj koje mu je
autor namijenio sastavljaju}i ga. ^itanje doga|aja kako je to u~inio Lemoyne
preradom Uspomena iz Oratorija, ponu|eno je {irokom ~itateljstvu posebice u
Lemoyneovu @ivotopisu ~asnog sluge Bo`jega Ivana Bosca, objavljenom izme|u
2
O datumima pisanja izvornog rukopisa, prijepisa tajnika don Joakima Berta i don Boscovih ispravaka,
usp. uvod E. Cerije za prvo tiskano izdanje toga dokumenta: G. (san) BOSCO, Memorie dell’Oratorio
di S. Francesco di Sales dal 1815 al 1855, SEI, Torino, 1946, str. 6; F. DESRAMAUT, Les Memorie I
de Giovanni Battista Lemoyne. Étude d’un ouvrage fondamental sur la jeunesse de saint Jean Bosco, Maison
d’Études saint-Jean-Bosco, Lyon, 1962, str. 116-119; uvod u kriti~ko izdanje: G. BOSCO, Memorie
dell’Oratorio di S. Francesco di Sales dal 1815 al 1855. Introduzione, note e testo critico a cura di Antonio
da Silva Ferreira, LAS, Roma, 1991, str. 18-19.
3
Povijest Oratorija Ivana Bonettija, pregledana i nadopunjena, kasnije je objavljena u knjizi namijenjenoj
~itateljstvu pod naslovom Cinque lustri di storia dell’Oratorio Salesiano fondato dal Sac. D. Giovanni
Bosco, Tipografia Salesiana, Torino, 1892.
10

1911. i 1913. godine 4 , koji je imao nekoliko izdanja i preveden je na nekoliko
jezika 5 .
Lemoyneovo tuma~enje Uspomena iz Oratorija, a moglo bi se re}i, i njegovo
manipuliranje njima, utjecat }e na sva kasnija biografska i hagiografska djela,
sve do pojavljivanja, u drugoj polovici dvadesetoga stolje}a, prvih povijesnokriti~kih
i pedago{kih studija. 6 Pa ipak, unato~ ovima posljednjima, utjecaj slike
stvorene na hagiografskoj legendi i nadalje }e o~aravati, kao {to se mo‘e vidjeti
u novinarskim biografskim rekonstrukcijama, glazbenim tekstovima te filmskim
i kazali{nim obradama. 7
Prvo cjelovito izdanje Uspomena iz Oratorija pojavilo se 1946. godine. 8 Odluka
da se dokument objavi u cijelosti, unato~ izri~itoj zabrani autora, donesena je
zbog golemih dimenzija koje je poprimio sve~ev lik, kao {to je istaknuo Eugenije
Ceria predstavljaju}i knjigu. 9 To izdanje ipak valja smjestiti u poseban povijesni
kontekst u kojemu je objavljeno. Vrhovna uprava Dru‘be, potaknuta hitnim
odgojnim potrebama Dru‘be i izazovima novih doga|anja u Europi i svijetu,
odavno je osje}ala poticaj da odlu~no zastupa povratak na izvorne don Boscove
spoznaje i na njegova istinska iskustva. Petar Ricaldone, vrhovni poglavar od
1932. do 1951. godine, ve} je u godinama koje su neposredno prethodile izbijanju
svjetskoga sukoba uo~io va‘nost takva povratka kao sredstva za obnavljanje
salezijanskog identiteta i djelovanja ustanova pred novim dru{tvenim i pastoralnim
zahtjevima. Nakon {to vi{e nije bilo salezijanaca koje je odgajao don Bosco,
u temeljito izmijenjenom kulturalnom okru‘enju postala je o~ita hitna potreba
za usredoto~enjem na religiozno i odgojno poslanje blagdanskog oratorija, njegov
karakteristi~ni identitet i tipi~no obilje‘je njegovih metoda. Odatle je proizi-
{ao niz poticaja kojima se ‘eljelo uklju~iti sveukupnu Salezijansku obitelj te potaknuti
razmi{ljanje i organiziranje na podru~ju kateheze, pastorala i pedagogije.
Godine 1936. don Ricaldone je objavio programatsko pismo pod naslovom
Vjernost don Boscu svecu, a 1938. je zapo~eo »katehetsku akciju«. Sljede}e }e godi-
4
G. B. LEMOYNE, Vita del venerabile servo di Dio Giovanni Bosco fondatore della Pia Società Salesiana,
dell’Istituto delle Figlie di Maria Ausiliatrice e dei Cooperatori Salesiani, 2 sv., Libreria Editrice
Internazionale »Buona Stampa«, Torino, 1911-1913.
5
Po~ev{i od dotjeranog i pro{irenog izdanja {to ga je priredio Angelo Amadei (SEI, Torino, 1920),
koje je u Italiji objavljeno u mnogobrojnim izdanjima (1935, 1941, 1953, 1975, 1977...), usp. S.
GIANOTTI (ur.), Bibliografia generale di don Bosco. I: Bibliografia italiana (1844-1992), LAS, Roma,
1995, br. 653.
6
Usp. P. STELLA, Bilancio delle forme di conoscenza e degli studi su don Bosco, u: M. MIDALI (ur.), Don
Bosco nella storia. Atti del 1° Congresso Internazionale di Studi su Don Bosco (Università Pontificia
Salesiana – Roma, 16-20 gennaio 1989), LAS, Roma, 1999, str. 21-36.
7
Usp. P. STELLA, Bilancio delle forme di conoscenza, str. 32.
8
Pripremio ga je E. Ceria: G. (SAN) BOSCO, Memorie dell’Oratorio di S. Francesco di Sales dal 1815 al
1855, SEI, Torino, 1946.
9
»Danas je don Bosco pre{ao u povijest, u veliku povijest, a svrstan je i me|u svece«, ondje, str. 4.
11

ne napisati opse‘nu okru‘nicu Blagdanski oratorij, katekizam, vjerski odgoj 10 radi
promicanja slavlja stote obljetnice salezijanskog oratorija (1841-1941), a posljednjih
mjeseci svoga ‘ivota objavit }e knjigu Don Bosco odgajatelj 11 . U me|uvremenu
je promicao ustanove, ohrabrivao prou~avanja i publikacije. Ne samo da je
podr‘ao Alberta Cavigliju u njegovu radu na objavljivanju don Boscovih spisa,
nego se po~ev{i od 1939. zalagao za ustanovljivanje Salezijanskoga sredi{njega
katehetskog ureda, za reorganiziranje Dru‘binih u~ili{nih sredi{ta i, uz pomo}
don Carlosa Leôncia da Silve, za osnivanje pedago{ke katedre, ~ime su polo‘eni
temelji za novi fakultet. 12 @elio je pokrenuti »Pedago{ki ~asopis«, ali ga je u
tome sprije~io rat. Objavljivanje cjelovitih Uspomena iz Oratorija, koje je povjerio
Ceriji, bilo je konkretan ~in povratka karizmatskim izvorima i ponovnog
o‘ivljavanja salezijanskog djela.
^ini se da spis u prvom trenutku nije privukao dostatnu pozornost salezijanaca.
Nakon ~etiri godine dr‘alo se nu‘nim ukazati na njegovu va‘nost i preporu~iti
njegovo ~itanje ponovnim objavljivanjem izdava~eva uvoda uz neznatne
izmjene, ovaj put u ~asopisu »Salesianum« Salezijanskog ateneja 13 . Sve se vi{e
{irilo uvjerenje o »dragocjenoj biografskoj i psiholo{koj dokumentaciji« koju
dokument nudi »u vezi sa sjajnom ¹don Boscovomº osobno{}u«. Poja~avala se
svijest kako ta knjiga, u svojoj svje‘ini, »sadr‘i ¹...º nauk koji je bit sveukupne
¹sve~eveº povijesti« 14 . Tako se 1951. pojavio prvi francuski prijevod Augustina
Auffraya 15 , a nakon njega, 1955. godine, {panjolski prijevod Rudolfa Fierra Torresa
16 . Me|utim, salezijansko izdava{tvo se nastavilo oslanjati na Lemoyneovu
rekonstrukciju. I dva don Ricaldoneova sveska djela Don Bosco odgajatelj navode
tekstove iz Biografskih uspomena i iz njih preuzimaju klju~eve tuma~enja, a tek se
tri puta osvr}u na izvorni don Boscov tekst.
Stvari su se druga~ije odvijale na akademskom podru~ju. Zanimanje za Uspomene
iz Oratorija isprva se javlja zbog nekih nepodudarnosti u datiranju te se
nastavlja s istra‘ivanjima radi ispravljanja kronolo{kih podataka 17 . Kasnije je dokument
pobudio zanimanje posebice zbog izvornosti i znakovitosti svoga sadr‘a-
10
Usp. P. RICALDONE, Oratorio festivo, Catechismo, Formazione Religiosa. Strenna del Rettor Maggiore
1940, SEI, Torino, 1940 ( 2 1947).
11
Usp. P. RICALDONE, Don Bosco educatore, 2 sv., LDC, Colle Don Bosco (Asti), 1951-1952.
12
J. M. PRELLEZO, Don Pietro Ricaldone e la formazione dei Salesiani: alle origini dell’Università Pontificia
Salesiana, u: S. FRIGATO (ur.), Don Pietro Ricaldone quarto successore di Don Bosco 1932-1951. A
cinquant’anni dalla morte 25 novembre 1951, SGS, Torino, 2001, str. 31-73.
13
Usp. E. CERIA, Una pubblicazione postuma di S. Giovanni Bosco, u: »Salesianum« 12(1950), 432-440.
14
Isto, str. 439-440.
15
Usp. J. (Saint) BOSCO, Quarante années d’épreuves (1815-1855), Vitte, Lyon, 1951.
16
Uklju~en u antologijsko djelo: Biografía y escritos de San Juan Bosco, BAC, Madrid, 1955.
17
Usp. J. KLEIN – E. VALENTINI, Una rettificazione cronologica delle »Memorie di San Giovanni
Bosco«, u: »Salesianum« 17(1955), 581-610. Zaklju~ci te studije preuzeti su, o njima se raspravlja i
upotpunjeni su u doktorskoj disertaciji o sastavljanju prvog sveska Biografskih uspomena. Usp. F.
DESRAMAUT, Les Memorie I, str. 124-134.
12

ja i same svoje naravi. Po~etkom {ezdesetih godina dvadesetoga stolje}a Francis
Desramaut, iako se tek usput pozabavio Uspomenama iz Oratorija, kao jednim
od izvora koje je koristio G. B. Lemoyne, istaknuo je kako u njima prevladava
pedago{ka va‘nost pripovijedanja, definiraju}i Uspomene iz Oratorija »malom
pedago{kom raspravom«. 18 Upravo }e u tom zna~enju »primjernosti« spis sve
vi{e privla~iti pozornost.
Prve kriti~ke primjedbe o naravi Uspomena iz Oratorija i o njihovoj va‘nosti
izrekao je Pietro Braido 1965. godine: »Datum sastavljanja ¹...º i autorov cilj
obvezuju da ih se ne smatra i ne ~ita kao obi~an povijesni dokument. Njihova je
svrha prije svega i iznad svega biti pobudna povijest koju utemeljitelj ostavlja
~lanovima Dru‘be apostola i odgajatelja, koji trebaju trajno nastaviti njegovo
djelo i stil, slijede}i njegove smjernice, naputke i na~in pouke ¹...º Opisani doga|aji
i ispripovijedani do‘ivljaji doista su do‘ivljeni, ali, vrlo vjerojatno, ne s
onom puninom zna~enja i podudarnosti vi|enja i stvarnosti, koje im pridaje
tada{nja svijest autora, koji je postigao zrelost projekata i ostvarenja.« 19 Pietro
Stella se, u svojoj studiji Don Bosco u povijesti katoli~ke religioznosti, koristi bibliografskim
podacima Uspomena iz Oratorija, ali ih promatra uglavnom kao dokument
povijesti mentaliteta. 20
Krajem sedamdesetih i u osamdesetim godinama dvadesetoga stolje}a pomalo
je posvuda u salezijanskom svijetu raslo zanimanje za taj tekst, {to potvr|uje i
niz prijevoda. 21 U [panjolskoj je objavljeno novo izdanje Uspomena iz Oratorija,
koje je priredio Basilio Bustillo. To je izdanje postiglo golem uspjeh. 22 Sve se
vi{e {irila svijest o potrebi prou~avanja utemeljiteljeva iskustva, te su se iznova
koristili njegovi izvori radi svjesnijeg razmi{ljanja o vlastitu identitetu odgajatelja
i pastira. U tim su se godinama sve vi{e {irili temeljiti ili manje razra|eni
te~ajevi salezijanske povijesti, pedagogije i duhovnosti te su se tiskale antologije
don Boscovih spisa. Godina 1976. i 1977. objavljeni su pretisci don Boscovih
Objavljenih djela. 23 Jednako tako va‘an pothvat, iz istoga razdoblja, bilo je mikro-
18
F. DESRAMAUT, Les Memorie I, str. 121.
19
G. (San) BOSCO, Scritti sul sistema preventivo nell’educazione della gioventù. Introduzione. Presentazione
e indici alfabetico e sistematico a cura di P. Braido, La Scuola, Brescia, 1965, str. 3-4.
20
Usp. P. STELLA, Don Bosco nella storia della religiosità cattolica I, Vita e opere, LAS, Roma, 1968.
21
J. (Saint) BOSCO, Souvenirs autobiographiques, Apostolat des Éditions, Paris 1978; J. (São) BOSCO,
Memórias del Oratório de São Francisco de Sales, Editora Salesiana Dom Bosco, S. Paulo, 1982; Memoirs
of the Oratory of Saint Francis de Sales from 1815 to 1855. The autobiography of Saint John Bosco. Translated
by Daniel Lyons, with notes and commentary by Eugenio Ceria, Lawrence Castelvecchi, and
Michael Mendl, Don Bosco Publications, New Rochelle, 1989. U Italiji je objavljeno i izdanje prevedeno
na »suvremeni jezik«. Premda kritiziran, taj je postupak pokazatelj ra{irenog zanimanja za
to djelo: G. (S.) BOSCO, Memorie. Trascrizione in lingua corrente, Elledici, Leumann (Torino), 1985.
22
J. (san) BOSCO, Memorias del Oratorio de San Francisco de Sales. Traducción en español de Basilio
Bustillo, Editorial CCS, Madrid, 1987.
23
G. BOSCO, Opere edite. Prima serie: Libri e opuscoli, 37 vol., LAS, Roma, 1976-1977.
13

filmiranje najstarijih fondova Salezijanskoga sredi{njeg arhiva. Tako se znanstvenicima,
ali i salezijancima u formaciji, stavio na raspolaganje opse‘an i osobito
va‘an materijal, koji je potaknuo procvat istra‘ivanja, studija i disertacija. Utemeljenje
Salezijanskoga povijesnog instituta 1981. godine, zajedno s ~asopisom
»Salezijanska povijesna istra‘ivanja«, daljnji je va‘an doprinos prou~avanjima,
koja su sadr‘ajno nadopunjena strpljivim radom na objavljivanju kriti~kih izdanja
i rasprava. Tako se u kratkom vremenskom razdoblju u salezijanskom svijetu
poja~avala povijesna osjetljivost i pozornost za don Boscov povijesni lik.
Kad je 1991. godine, nakon duga i{~ekivanja, objavljeno kriti~ko izdanje Uspomena
iz Oratorija, koje je priredio Silva Ferreira 24 , don Boscov je spis op}enito
prihva}en.
2. »PRIRU^NIK PRIPOVIJEDANE PEDAGOGIJE
I DUHOVNOSTI«
U svojim raspravama o pedago{kom zna~enju don Boscova iskustva, Pietro
Braido je odmah ukazao na va‘nost Uspomena iz Oratorija zbog toga {to su one
nadahnute »prvenstvenom brigom da odrede smisao sveukupnog odgojnog iskustva
¹...º i formuliraju Šakcijski program’ ¹...º Prije negoli povijesna knjiga (oboga}ena
sveukupnim iskustvom sakupljenim u gotovo trideset pet godina sve}eni~kog
odgojnog rada) Uspomene su rezultat razborita razmi{ljanja o duhovnosti
i pedagogiji: Špreventivni sustav’ je tu izlo‘en u naj{irem i najpotpunijem obliku.«
25 One su zapravo »vi{e Šteolo{ka’ i pedago{ka negoli stvarna povijest oratorija,
mo‘da poticajni Šteoretski’ dokument kakav je don Bosco najvi{e ‘elio i o
kojemu je najdulje razmi{ljao« 26 , »sjajan dokument iskustvene pedagogije« 27 .
I Pietro Stella zamje}uje, s povijesno kriti~kog stajali{ta, osebujno ~itanje
doga|aja u Uspomenama iz Oratorija: »Kako god da su se ~injenice dogodile,
don Bosco u svom izlaganju `eli iznijeti navidjelo one koje on smatra ciljevima
{to ih je Bog zacrtao.« 28 Neka pre{u}ivanja u tekstu, ina~ice u pisanju u raznim
24
G. BOSCO, Memorie dell’Oratorio di S. Francesco di Sales dal 1815 al 1855. Introduzione, note e testo
critico a cura di A. da Silva Ferreira, LAS, Roma, 1991. Djelo je objavljeno i u popularnijem obliku,
bez kriti~kog instrumentarija: G. BOSCO, Memorie... Introduzione e note a cura di Antonio da
Silva Ferreira, LAS, Roma, 1992.
25
P. BRAIDO, recenzija knjige: G. (S.) BOSCO, Memorie. Trascrizione in lingua corrente, Elledici,
Leumann (Torino), 1985, u: »Ricerche Storiche Salesiane« 5(1986), 169.
26
P. BRAIDO, L’esperienza pedagogica di don Bosco nel suo »divenire«, u: »Orientamenti Pedagogici«
36(1989), 27.
27
P. BRAIDO, Prevenire non reprimere. Il sistema educativo di don Bosco, LAS, Roma, 1999, str. 135.
28
P. STELLA, Apologia della storia. Piccola guida critica alle »Memorie biografiche« di don Bosco (predavanja
umno`ena kao fotokopija), Università Pontificia Salesiana, Roma, 1989-1990; obnovljeno izdanje:
1997-1998, str. 18.
14

fazama pripreme, vje{ta uporaba jezika, kao i niz pogre{aka i nejasno}a, doprinose
isticanju karakteristi~ne pi{~eve nakane: »Šzabavno’, tj. ugodno, zanimljivo
i razdragano pripovijedanje u svojoj je jednostavnosti prikladno za uvo|enje
vi{e ili manje izravnih poruka vjerske i pedago{ke naravi«. Ako se »@ivotopisi
Dominika Savija, Magonea i Besucca mogu smatrati izgradnjom modela mladena~ke
svetosti na temelju biografskih podataka«, Uspomene iz Oratorija valja
smatrati »nekom vrstom religiozne i pedago{ke poeme izgra|ene na temelju
autobiografskih do`ivljaja« 29 . ^ini se naime da je don Bosco tim spisom htio u
~itatelje usaditi uvjerenje da je ~itav njegov `ivot bio »splet unaprijed odre|enih
i prethodno utvr|enih doga|aja koji su po bo`anskoj mudrosti postali stvarnost«.
On je dakle ostvarivao i{~itavanje i preoblikovanje pro{losti vi{e u teolo{kom
i pedago{kom klju~u nego u »povijesnoznanstvenoj« perspektivi. 30
Recenziraju}i kriti~ko izdanje Uspomena iz Oratorija, Pietro Braido je iskoristio
prigodu da pro{iri i produbi primjedbe koje je ve} prije izrekao. 31 U mnogim
vidovima dokument se ~ini bezazlenim i »ugodnim razgovorom« oca sa sinom,
koji, prisje}aju}i se, otkriva providonosno tuma~enje svoga `ivota op}enito i
pojedinih doga|anja u njemu. Drugim rije~ima, tu nalazimo »nakanu da se,
makar samo Špoetski’, opi{e podrijetlo, nastajanje i ustroj tipi~noga duhovnog i
pedago{kog iskustva koje se pod Šoratorijanskom’ formulom prikazuje kao
najsvrhovitiji i najdjelotvorniji pristup mladima novih vremena«. Don Boscove
su stranice prete`no »uspomene« iz budu}nosti, paradoksalan izri~aj koji je izmislio
P. Braido kako bi izrazio bît svoje teze. Doista, ~ini se da je to »gledi{te samog
autora, kojemu je nakana nastavlja~ima prenijeti to iskustvo kao `ivotni program
i program djelovanja. Na taj na~in on na shvatljiviji i {arolikiji, `iv Špripovjeda~ki’
na~in, unaprijed iznosi {ture formulacije sa stranica Preventivnog sustava u odgoju
mlade`i iz 1877« 32 . Prema tome, u Uspomenama iz Oratorija, »prispodoba i
poruka su va`nije od povijesti«, kako bi protuma~ile Bo`je djelovanje u ljudskom
`ivotu i tako, razveseljuju}i i okrepljuju}i, »utje{ile i u~vrstile« u~enike.
Istovremeno se predstavljaju i kao djelotvoran »pripovjeda~ki uvod u preventivni
sustav«, te »mo`da postaju knjiga koja je najbogatija Špreventivnim’ sadr-
`ajima i smjernicama« koju je don Bosco napisao. One su »priru~nik
Šispripovijedane’ pedagogije i duhovnosti u jasnoj Šoratorijanskoj’ perspektivi«. 33
29
Ondje, str. 22.
30
Ta su mi{ljenja izra‘ena u okviru razmi{ljanja o don Boscu i stvaranja vlastite slike: P. STELLA, Don
Bosco nella storia della religiosità cattolica. III. La canonizzazione, str. 16.
31
Usp. P. BRAIDO, »Uspomene« iz budu}nosti, ovdje str. 209-238.
32
Isto, str. 211-212.
33
Usp. isto, str. 226.
15

254

Sadr`aj
PREDGOVOR ..................................................................................................................................................................................................................................................... 5
UVOD
ALDO GIRAUDO
USPOMENE IZ ORATORIJA
SVETOG FRANJE SALE[KOGA OD 1815. DO 1855.
1. POVIJEST I SUDBINA TEKSTA .......................................................................................................................................................................... 10
2. »PRIRU^NIK PRIPOVIJEDANE PEDAGOGIJE I DUHOVNOSTI« ........... 14
3. PRIPOVJEDA^KO PODSJE]ANJE
NA ORATORIJANSKI IDENTITET .......................................................................................................................................................... 16
3.1. Don Boscove spisateljske nakane i posebnost Uspomena iz Oratorija ............................ 16
3.2. Vrijeme i hitne potrebe koje su potaknule pisanje Uspomena iz Oratorija ...... 17
4. »POVIJEST« ORATORIJA I »AUTOBIOGRAFSKA«
NARAV USPOMENA IZ ORATORIJA ............................................................................................................................................... 19
4.1. Oratorij kao ‘ari{te ............................................................................................................................................................................................................................ 19
4.2. Naslovnici i svrha ................................................................................................................................................................................................................................... 20
4.3. Po~etak i izostali svr{etak u narativnom ustroju ............................................................................................................ 23
4.4. Autorovi postupci ..................................................................................................................................................................................................................................... 26
5. USPOMENE IZ ORATORIJA KAO PRIPOVJEDA^KI TEKST ................................... 29
5.1. Don Boscovo spisateljsko umije}e ........................................................................................................................................................................ 29
5.2. Ustroj teksta ......................................................................................................................................................................................................................................................... 31
6. PRAVCI ^ITANJA I RAZINE TUMA^ENJA .................................................................................................................... 33
6.1. »Predmet« tuma~enja ..................................................................................................................................................................................................................... 34
6.2. Duhovni razra|eni plan ......................................................................................................................................................................................................... 35
6.2.1. Povjerenje u Boga ................................................................................................................................................................................................................. 35
6.2.2. Povu~enost i odricanje ................................................................................................................................................................................................. 37
6.3. Uzor pastira ......................................................................................................................................................................................................................................................... 40
6.3.1. Poziv koji dolazi od Boga i postupno se o~ituje ......................................................................................................... 40
6.3.2. Razli~ite sastavnice uzora ..................................................................................................................................................................................... 41
6.3.4. Napasti koje ugro‘avaju uzor ...................................................................................................................................................................... 44
6.3.5. Primjeri pastoralne revnosti ............................................................................................................................................................................. 45
255

6.3.6. Posebna obilje‘ja donboscovskoga pastoralnog uzora ..................................................................................... 46
6.4. Primjer tuma~enja: primjerna uloga pripisana majci Margareti ........................................... 48
6.4.1. Povjerenje u Boga, odanost i odgojna intuicija .......................................................................................................... 49
6.4.2. Umije}e vrednovanja odgajanikovih mogu}nosti
i uvo|enje odgajanika u duhovni ‘ivot ...................................................................................................................... 51
6.4.3. Odgoj za eti~ku odgovornost i askezu ............................................................................................................................................ 54
6.4.4. Duhovnost kr{}anskog odgajatelja ........................................................................................................................................................ 55
6.4.5. Odgojna obitelj: o~instvo i maj~instvo ......................................................................................................................................... 57
6.4.6. Zaklju~ak .............................................................................................................................................................................................................................................. 59
IVAN BOSCO
USPOMENE IZ ORATORIJA
SVETOG FRANJE SALE[KOGA OD 1815. DO 1855.
USPOMENE IZ ORATORIJA OD 1815. DO 1835.
Uspomene iz Oratorija od 1815. do 1825. isklju~ivo za ~lanove salezijance ....... 63
Uspomene za Oratorij i Salezijansku dru‘bu .......................................................................................................................................... 63
Deset godina djetinjstva. O~eva smrt. Obiteljska neima{tina. Majka udovica ........... 65
San ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 68
PRVA DEKADA
1825-1835.
1. Prve priredbe za djecu – Propovijedi – Akrobacije – Pti~ja gnijezda ..................................... 71
2. Prva pri~est – Misijske propovijedi – Don Calosso – [kola u Morialdu ..................... 75
3. U~enje i motika – Lo{a i dobra vijest – Don Calossova smrt ................................................................... 78
4. Don Cafasso – Nedoumice – Bratska podjela
– [kola u Castelnuovu d’Asti – Glazba – Kroja~ ..................................................................................................................... 80
5. [kole u Chieriju – Dobrota profesora – Prva ~etiri razreda gramatike ............................. 84
6. Drugovi – Dru{tvo veselja – Kr{}anske du‘nosti .................................................................................................................... 86
7. Dobri drugovi i pobo‘nosti ........................................................................................................................................................................................................... 88
8. Humanistika i retorika – Alojzije Comollo ........................................................................................................................................... 89
9. Konobar i pipni~ar – Imendan – Nesre}a ................................................................................................................................................. 92
10. @idov Jona ................................................................................................................................................................................................................................................................................ 94
11. Igre – Ma|ioni~arski trikovi – Samoobrana ........................................................................................................................................ 97
12. Utrka – Skok – ^arobni {tapi} – Vrh stabla ....................................................................................................................................... 99
13. Prou~avanje klasika ............................................................................................................................................................................................................................................. 101
14. Priprava – Izbor zvanja .............................................................................................................................................................................................................................. 102
DRUGA DEKADA
1835-1845.
1. Kleri~ko obla~enje – Pravilo ‘ivota ............................................................................................................................................................................. 105
2. Odlazak u sjemeni{te ...................................................................................................................................................................................................................................... 107
256

3. @ivot u sjemeni{tu ................................................................................................................................................................................................................................................ 108
¹3aº. Zabava i rekreacija ................................................................................................................................................................................................................................................. 110
4. Praznici .............................................................................................................................................................................................................................................................................................. 111
5. Seoska zabava – Sviranje violine – Lov ............................................................................................................................................................. 113
¹5aº. Prijateljstvo s Alojzijem Comollom ........................................................................................................................................................................... 114
6. Comollovo ukazanje ........................................................................................................................................................................................................................................ 116
7. Nagrada – Sakristija – Teolog Ivan Borel .................................................................................................................................................. 117
8. U~enje .................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 118
9. Sveti redovi – sve}eni{tvo .................................................................................................................................................................................................................... 121
10. Po~eci sve}eni~ke slu‘be – Propovijedi u Lavrianu i Ivan Brina ....................................................... 123
11. Crkveni konvikt sv. Franje Asi{koga ....................................................................................................................................................................... 125
12. Blagdan Bezgre{nog za~e}a i po~etak blagdanskog oratorija ....................................................................... 129
13. Oratorij 1842. godine .................................................................................................................................................................................................................................. 132
14. Sveta slu‘ba – Izbor zaposlenja u Uto~i{tu .............................................................................................................................................. 133
15. Novi san .......................................................................................................................................................................................................................................................................................... 135
16. Preseljenje Oratorija u Uto~i{te .......................................................................................................................................................................................... 136
17. Oratorij kod Sv. Martina od Molazzija – Pote{ko}e – Ruka Gospodnja .................... 140
18. Oratorij u Sv. Petru u Okovima – Kapelanova doma}ica
– Pismo – @alosni doga|aj .............................................................................................................................................................................................................. 142
19. Oratorij u Morettinoj ku}i .............................................................................................................................................................................................................. 144
20. Oratorij na livadi – Izlet do Superge ...................................................................................................................................................................... 146
21. Markiz Cavour i njegove prijetnje – Oratorij opet u nevolji ..................................................................... 148
22. Zbogom Uto~i{tu – Nove pri~e o ludilu ...................................................................................................................................................... 151
23. Preseljenje u sada{nji Oratorij sv. Franje Sale{koga u Valdoccu ....................................................... 153
TRE]A DEKADA
od 1846. do 1855.
1. Nova crkva ............................................................................................................................................................................................................................................................................... 157
2. Ponovno Cavour – Gradsko vije}e – Policija ................................................................................................................................... 161
3. Nedjeljna {kola – Ve~ernja {kola ...................................................................................................................................................................................... 163
4. Bolest – Ozdravljenje – Naum o nastanjivanju u Valdoccu ........................................................................ 167
5. Stalno boravi{te u Oratoriju u Valdoccu ..................................................................................................................................................... 170
6. Pravilnik za oratorije – Dru‘bica i blagdan sv. Alojzija
– Posjet nadbiskupa Fransonija ........................................................................................................................................................................................... 173
7. Po~eci |a~koga doma – Dolazak prvih pitomaca ................................................................................................................... 174
8. Oratorij sv. Alojzija – Morettina ku}a – Sjemeni{no zemlji{te ............................................................ 176
9. Godina 1848. – Pove}ava se broj zanatlija – Njihov na~in ‘ivota – Ve~ernji
govor – Nadbiskup odobrava posebne povlastice – Duhovne vje‘be ................................... 177
10. Napredak glazbe – Procesija Gospi od Utjehe – Nagrada gradske uprave
i djela Pou~enih siromaha – Veliki ~etvrtak – Pranje nogu ........................................................................... 180
11. Godina 1849. – Zatvaranje sjemeni{tâ – Pinardijeva ku}a – Petrov nov~i}
i krunice Pija IX – Oratorij An|ela ^uvara – Posjet zastupnika ...................................................... 182
12. Nacionalne sve~anosti .................................................................................................................................................................................................................................. 184
13. Neobi~an doga|aj ................................................................................................................................................................................................................................................... 185
14. Nove pote{ko}e – Utjeha – Opat Rosmini i dekan Petar de Gaudenzi .......................... 187
257

15. Kupnja Pinardijeve i Bellezzine ku}e – Godina 1850. .............................................................................................. 188
16. Crkva Sv. Franje Sale{koga ............................................................................................................................................................................................................. 190
17. Eksplozija barutane – Gabrijel Fascio – Blagoslov nove crkve .............................................................. 192
18. Godina 1852. .................................................................................................................................................................................................................................................................... 195
¹19.º 1853. ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 196
¹20.º Katoli~ko {tivo ............................................................................................................................................................................................................................................................... 197
¹21.º 1854. ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 199
¹22.º Poku{aj ubojstva ........................................................................................................................................................................................................................................................ 201
¹23.º Napadi – Ki{a batina ..................................................................................................................................................................................................................................... 202
¹24.º Pas Sivac ........................................................................................................................................................................................................................................................................................ 204
DODATAK
PIETRO BRAIDO
»USPOMENE« IZ BUDU]NOSTI
1. Vremena »povijesnih crtica« i »uspomena« ............................................................................................................................................. 212
2. Prigoda za »pripovijedanje« ............................................................................................................................................................................................................ 214
3. »Uspomene iz Oratorija« do 1854. ............................................................................................................................................................................. 215
4. Dokumentarna rascjepkanost pragmati~nog, providonosnog,
»ugodnog« prisje}anja .................................................................................................................................................................................................................................. 220
a) Prispodoba i poruka va‘nije su od povijesti ........................................................................................................................................ 221
b) Smiruju}a providonosna »povijest« ........................................................................................................................................................................ 223
c) Rekreirati i razveseliti kako bi se utje{ilo i u~vrstilo ........................................................................................................ 226
5. Pripovjeda~ki uvod u preventivni sustav ...................................................................................................................................................... 226
Zaklju~ak ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... 238
PRILOZI
Kazalo imena osoba ........................................................................................................................................................................................................................................... 241
Kazalo geografskih imena ................................................................................................................................................................................................................... 247
Pojmovno kazalo ....................................................................................................................................................................................................................................................... 249
258