You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Bu tekrarlanabilirlik Newton dünyasının özünü oluşturur ve her yerde<br />
kendini gösterir. Fakat başlangıç koşullarına duyarlılık da yine bu<br />
dünyanın özünde yer alır. Sabah işe giderken belli bir karar verirseniz,<br />
örneğin karşıdan karşıya geçmeden önce bir saniyeliğine duraksarsanız,<br />
eski bir arkadaşınıza rastlama fırsatını kaçırmış olabilirsiniz, o<br />
arkadaşınızın size yeni bir iş başvurusu yapmanıza neden olacak bir<br />
bilgi verebilir, o iş hayatınızı değiştirebilir. Bir saniye daha<br />
duraksarsanız belki otobüs çarpabilir. Deterministik bir evrende<br />
yazgımız önceden belirlenmiş olabilir fakat öngörülemez.<br />
29<br />
KELE<br />
BEK<br />
ETKI<br />
SI<br />
Her türlü hesaplamaya gücü yeten bilgisayarımıza çok daha<br />
mütevazi bir görev verelim:<br />
Bilardo masasında ilk atıştan sonra topların nasıl dağılacaklarını<br />
öngörmeye çalışsın. Masadaki her top ayrı bir yana gidecek, çoğu<br />
birden fazla kez diğerleriyle ve masa kenarıyla çarpışarak sekecek.<br />
Tabii bilgisayarın ilk topa hangi hızla vurulduğunu çarptığı ilk<br />
topa hangi açıyla çarptığını bilmesi gerekir ama bu yeterli mi?<br />
Sonunda topların hepsi durduğunda bilgisayarın tahmini<br />
gerçekteki dağılıma ne derece yakın olur? Yalnızca iki topun<br />
çarpışması söz konusu olduğunda sonucu öngörmek kuramsal<br />
açıdan mümkün olsa da pek çok topun çarpışması gibi karmaşık bir<br />
durumun sonunda ne olacağını hesaplayabilmek neredeyse<br />
imkansızdır. Toplardan bir tanesi azıcık farklı bir açıyla hareket<br />
ederse daha önce yanından geçtiği bir topla çarpışabilir, böylece<br />
her iki topun izleyecekleri yollar tamamen değişebilir, son durum<br />
bir anda bambaşka bir hale gelir. Bu yüzden sadece gönderdiğimiz<br />
topun değil, masadaki her topun tam konumunu bilgisayara<br />
girmemiz gerekir: Birbirlerine dokunuyorlar mı, masanın<br />
kenarlarına olan mesafeleri ne kadar vs. Bu bile yeterli olmaz.<br />
Toplardan birinin üstündeki küçücük bir toz parçası, milimetrik<br />
oranda rotasını değiştirmeye ya da hızını azaltmaya yeter zaten<br />
bunun sonucunda top bir sonraki topa farklı bir şekilde çarpar.<br />
Ayrıca bilgisayara masanın yüzeyinin durumuyla ilgili kesin bilgi<br />
vermemiz gerekir: neresi biraz daha tozlu, neresi biraz daha<br />
aşınmış ki bilgisayar topların maruz kalacak sürtünmeyi daha iyi<br />
hesaplayabilsin.<br />
Yine de bu iş imkansız değil diye düşünebilirsiniz. İlkesel olarak, başlangıç koşulları ile ilgili tüm bilgilere<br />
sahipsek ve hareket yasalarını ve formüllerini tam olarak biliyorsak yapılabilir. Topların nereye gideceği<br />
raslantısal değil hepsi fizik yazılarına uyuyor ve her an, tamamen deterministik bir şekilde, üzerlerine etki<br />
eden kuvvetlere göre hareket ediyorlar. Sorun şu ki uygulamada asla güvenilir bir öngörüde bulunamayız<br />
çünkü bütün başlangıç koşullarını inanılmaz bir kesinlik derecesinde bilmemiz ; her topun üzerindeki her toz<br />
parçasının, masanın üzerindeki kumaşın her ipliğini hesaba katmamız gerekir. Eğer masayla toplar arasında<br />
sürtünme yoksa tabii çok daha uzun süre çarpışmaya ve saçılmaya devam ederler, sonunda durduklarında ise<br />
tam nerede olduklarını kestirebilmek için ilk andaki koşullarını daha da kesin olarak bilmemiz gerekir. Diğer<br />
tüm etkilerin yanında başlangıç koşullarını sonsuz bir kesinlik derecesinde bilemeyişimiz ve kontrol<br />
edemeyişimiz, çok daha basit gözüken sistemlerde de kendini belli eder.<br />
Örneğin yazı-tura atarken parayı ilkiyle tamamen aynı şekilde atıp tekrar<br />
tekrar aynı sonucu elde etmenin gerçekçi bir beklenti olmadığını biliriz.<br />
Diyelim ki parayı attık ve tura geldi, bir daha aynı şekilde atıp havada aynı<br />
sayıda dönmesini sağlayarak tekrar tura gelmesini sağlamak aşırı zordur.<br />
Hem bilardo masası, hem de yazı-tura örneğinde, eğer her şeyi bilebilseydik<br />
tam olarak aynı hareketi yapıp aynı sonucu elde edebilirdik.
Change language