You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ULAK DERGİSİ 6 05.07.2017-SAYI:5<br />
BİR DEVRİMİN ANOTOMİSİ: İRAN<br />
İREMNUR KURNAZ<br />
İran 1979 yılında Ayetullah Humeyni ve<br />
taraflarınca gerçekleştirilen İslam Devrimi<br />
öncesi, şah Muhammed Rıza Pehlevi tarafından<br />
1941-1979 tarihleri arasında anayasal<br />
monarşi ile yönetilmekteydi.<br />
Şah Muhammed Rıza Pehlevi, dindar ve<br />
komünist halka rağmen batı yanlısı politikalar<br />
izlemekteydi. Bu politikaların başında<br />
da petrol geliyordu. İran, Kanada’dan sonra<br />
dünyanın 2. Büyük petrol rezervine sahiptir.<br />
Petrol dünyaya yön veren bir kaynak olduğu<br />
için diğer batılı devletler İran ile olan siyasal ilişkilerini daima ön planda tutmaktaydı.<br />
Şah Batı devletleri ile sadece siyasal ilişkiler kurmakla kalmadı Batı da ki giyim tarzını,<br />
eğitim şeklini ve kadın erkek eşitliği olmak üzere Batı’ya ait birçok kültürü ülkesine<br />
taşıdı.<br />
İran halkı şahın modernleşme doğrultusunda ki bu hareketlerini hoş karşılamadı. Halktan<br />
tepki alan şah zamanla iktidarını batılı devletlere özellikle Amerika ve İngiltere’ye<br />
güvenerek devam ettirmeye başladı. Bu çıkar ilişkisine dayalı olarakta İran da ki petrollerin<br />
şah tarafından İngiltere’ye geçişi sağlandı. Şah bu yüzden arasını batılı devletler<br />
ile iyi tutmak zorundaydı. Bu zorundalık zamanla yerini şahın batılı devletler tarafından<br />
yönetilmesine bıraktı. Kararlar artık İran’ın çıkarlarını gözetmeden batılı devletlerin<br />
lehine alınmaya başladı. Şah her ne kadar İngiltere’nin yanında olsa da İçişleri Bakanı<br />
Muhammed Musaddık İran petrollerini ulusallaştırmayı başardı. Onun bu eyleminden<br />
dolayı ABD, Devlet Başkanı Eisenhower ile anlaşıp darbe yapma kararı aldılar. Bu darbe<br />
girişiminin ilk adımı Ajax Operasyonu oldu. Darbenin inandırıcı olabilmesi için CIA’ye 2<br />
milyon dolar vererek Musaddık’a karşı kamuoyu oluşturacak olan fikir adamlarını satın<br />
aldılar. Darbe girişimi ilk seferde başarısız oldu ama İngiltere ve ABD pes etmedi. Musaddık’ı<br />
yakaladı ve ömür boyunca ev hapsine mahkûm tuttu. Ancak CIA’nın yıllar sonra<br />
gizlilik ilkelerinin önemi düştüğü için ortaya çıkan belgelerde olayın aslının anlaşılması<br />
sağlandı. Ve CIA darbeyi kendisinin yaptığını kabul etti. İslam Devrimi’nin gerçekleşmesine<br />
sebebiyet veren “şah antipatisi” bu olayla iyice patlak verdi.<br />
Halk ne yapılan yenilikleri kabullenebildi ne de şahın izlediği batı yanlısı politikayı. Halk<br />
ile aynı fikirde olan biri daha vardı. Humeyni. Humeyni ilk defa bu reformlara karşı çıkarak<br />
meydana geldi ve zamanla şahın en güçlü muhalifi oldu. Şah’ın Humeyni’yi sürgüne<br />
göndermesi sonucu hükümet karşıtı hareketler patlak verdi. Halk artık yönetimde şahın<br />
olmasını istemiyordu. Bunun içinde şahın en güçlü muhalifi Humeyni’yi şah karşında<br />
destekleyerek şahı indirmeye çalıştılar. Bardağı taşıran damla ise şahın Amerikan askerlerine<br />
İran topraklarında dokunulmazlık vermesi sonucu Humeyni’nin Şah’a “İran halkını<br />
bir Amerikan köpeğinden daha da değersizleştirdin.” diyerek itham etmesi oldu.<br />
1971’de İran ekonomisi kötü giderken, İran İmparatorluğu’nun 2500. yılı için çok gösterişli<br />
bir kutlama düzenlendi. Persapolis’te yapılan ve 61 ülkenin devlet başkanının katıldığı<br />
kutlamaya harcanan paralar şahın zaten yaralı olan imajını iyice zedeledi.1974’te<br />
Şah İran’ın petrol gelirini 4 milyon dolardan 20 milyon dolara çıkardı. Ancak Amerika,<br />
Şah’ı kendisinden yüklü bir silah alımı yaparak bu parayı harcamaya ikna etti. Gereksiz<br />
yere alınan bu silahlar halkta tepkilerin artmasına neden oldu.<br />
Halk çeşitli sebeplerden de olsa Şah Rıza Muhammed Pehlevi’yi istememe konusunda
Change language