Ligjëratat Hyrje në Shkencat Animale. Tetor 2017

Përveç këtyre teorive ekziston dhe teoria polifiletike, por si e tillë tani konsiderohet si e
pa bazë dhe e gabuar. Si ndryshim mes teorisë së parë dhe të dytë kryesisht merren
kushtet e ndryshme të jetës prej të cilave janë formuar dy përfaqësuesit e parë.
Turi evropian (bos primigenius bojanus) – Ka jetuar në Evropë dhe Afrikë Veriore
dhe në një pjesë të Azisë. Ka qenë gjedhë i madh, i fuqishëm, më trup të zhvilluar dhe atë
kryesisht në pjesën e përparme. Lartësia e xhidavisë ka qenë 180 cm, më kokë të madhe
dhe të gjerë, brirë të gjatë dhe të kthyer në anën e përparme. Ka pasur ngjyrë të
përhimët të mbyllur dhe prej tij rrjedhin shumë raca, ku më së afërmi i përgjigjet raca e
Podolit (Pedolia-krahinë në Rusi).
Figura 5 Turi evropian
Përveç turit evropian, ka jetuar edhe një lloj i tij që ka ekzistuar në Afrikë dhe është
quajtur Bos primigenius-varietet HAHNI, i cili dallohej vetëm në pjesën ballore nga turi,
ku supozohet së balli në pjesën e poshtme ka qenë i ngushtuar në formë të trekëndëshit.
Këtij varieteti i përgjigjet edhe gjedhi i quajtur Bos nomadileus, për të cilin disa autorë
thonë së është paraardhës i zebusë afrikane (gjedhi afrikan).
Gjedhi brishkurtër (bos brahiceros-adametz) – Prej të cilit janë gjetur vetëm kafkat,
supozohet së ka qenë më i vogël së turi dhe prej këtij gjedhi e kanë prejardhjen shumë
gjedhe brishtshkurtëra, por më së afërmi i përgjigjet Busha. Në kohën më të re, shumë
hulumtues mendojnë së të gjithë gjedhet dhe zebua rrjedhin nga turi si paraardhës i
vetëm i të gjitha gjedheve të tanishëm shtëpiak, ndërsa të afërmit e gjedhit (buajt, bizoni,
buatengu gajali, gauri) kanë prejardhje nga paraardhësit tjerë.
Buajt (bos bubalus) – Buajt e sotëm kanë prejardhje nga bualli i egër Indian, i
ashtuquajtur Arni, që është shumë i ngjashëm më të sodit. Përveç këtij paraardhësi kemi
edhe buallin e egër afrikan të ngjyrës së zezë të ashtuquajtur Kafer dhe buallin e egër të
Afrikës i ashtuquajtur Bubalus kafer vanus.
Dr. Hysen Bytyçi: Ligjerata të autorizuara ‘’Hyrje në shkencat animale’’ 18